Hid. 13 l\A^fA^S Ol^^'ftÚtfiH^

AMCBOTA FEOl lEISH lAITJSCEIPTS

EDITED

BY

0. J. BEEGIN, E. I. BEST,

KUNO MEYEE, J. G. O'KEEFFE

VOL. Ill

HALLE A. S. MAX NIEMEYER DUBLIN HODGES, PIGGIS & CO., LTD. 1910 L^RV Contents Page

Betha Farannáin, transcribed by Charles Plummer .... 1 Stories from the Edinburgh MS. XXVI (Kilbride Collection No 22) transcribed by Kuno Meyer 7

1. The devil Caincuile in Armagh 7

2. A Ship seen in the air 8

3. The burial of a priest's wife 9

4. Comgall and the foreign monk 9

5. Gigantic Women cast ashore 10 Briathra Flainn Fiua maic Ossu, transcribed by Kuno Meyer 10 Cain Domnaig, transcribed by J. G. 0' Eeeffe 21

Immathchor Ailello ocus Airt, transcribed by Kuno Meyer . 27

Betha Pátraic, transcribed by B. I. Best 29 Traigsruth Firchertne, transcribed by Kuno Meyer .... 43 Romulus and Remus, transcribed by John Strachan ... 46 Aided na tri nAed, tratiscribed by Kuno Meyer 47

Siaburcharpat Conculaind, transcribed by Kuno Meyer . . 48 Conall Core and the Corco Luigde, transcribed by Kuno Meyer 57

A Middle -Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History, transcribed by 0. J. Bergin 63 Corrigenda to Volume 11 76 Corrigenda to Volume III 77

Betha Farannáin^

— BiUiotheque Eotjale, From MS. Nr. 4190 4200 if. 91v—94v, Brussels.

Cap. 1. Tiondsccantar annso betha Fharanwain uasail iolcraibtigh .i. mac rioghdJia, réimdírech, credhal, cánonta, coisrecta Cuinw meic Colgan meic Aodha meic Fmnbhairr meic Eogam meic Neill Naoigiallaigh.

Cap. 2. Ro fhaccaib Columcille Ere ar ulc re feraibh

Evenn tre fheircc adbailmóir; 7 tucc luighe 7 lainmionwa nach faicfedh a shuile, 7 nach clniniedh a c[h]luasa fer no ben i n-Erm«; 7 ro comhailledh sin leis treimsi fada, amhail dherbhas an rand:

Fuil siiil n-glais Déchws Erinw tar a hais Nochan fhaicfe iarmotha Fir[u] Érenn nás a mna;

7 da diherhadh sin ro chnir anart ciartha tar a shuilibh,

7 tapar ciara i n-a c[h]luasaib, 7 do chuaidh tar muir i n-Albaiw, go n-deacboicZ go h-I Cholnimchille, gur

bhenna/íjfZí hi.

Cap. 3. Gur fhan teora bliadhna innte, no gur moth-

aigettar fir Erenn a uiveshaidJi go hiomarcac/i orra; gur

' Lege primo quiuque verba post fiuem vitae, (marginal note).

1 2 Betha Faraimáin

chaitettar fir Erew» a ttechta ris an ccomfacl sin; 7 go ttucc Columcille era orra diblinaibh; no gur fas coccadh

coitcenw 7 esaonta iomarcach eter feraibh Erenn 7 Alban.

Go n-deachattar a chombraithre naomh 7 neimhedh ar a chend soir: Cuanna mac Miodhuirn, me/c Duibhratha, meic

Enwa meic Neill Naoigialla/r///; [fo. 92 r] 7 Gobran 1 espoc, mac Mngiisa, me/c Ardgail, meic Conaill Cremtainwe, meic

Neill Naoighialla/^/i; 7 Colman mac Eachac/i, me/c Aill- e??a,2 me/c Luigdech, me/c Laegaire, me/c Neill Naoigi-

allaigh; 7 Baoithin mac Brenainn, meic Fergwsa, me/c

Co>raill Gulbaw, me/c Neill i\^ao/gialla/^/i; 7 Faranwán fertach, mac Cuinw, me/c Colgan, me/c Aodha, me/c Fion??- bha[/]rr, me/c Eoga/w, me/c Neill JVao/gialla/^/i. Docuatar

na naoimh sin go h-Albaiw, 7 ro iarratar sein d'itclie 7 d'athcuinge ar Choluimcille techt go h.-'Eiinn do shio-

dhuccacZ/i eter fheraibh Erenn 7 Alban; 7 tucc Columcille

aonta fa theac7jí lena braithribh naem 7 neimec?7i. Ar thri h-adbaraibh tucc Columcille aonta fa theacM ar an

tm-us sin , .iy do denam^ siodha eter fheraibh Erenn 7 Alban; 7 d'fuascélacZ/í Sccanwlain moir, me/c Cinwfháola/íZ/i

rí Osraighe, ro báoi a ccuibriuch 7 a ccengal i ccro

chumhang caolaigh ag Aodh mac Ainmirec/i ri Erenn. \

Cap. 4. Ocus dorinne Columc/??e gach snaidm acasin

do reidhiucchad amhail ata i m-betha/cZ Choluimcille, 7 'san Amhra Choluimcile; 7 adubratar fir Evenn nach rachad

Coluimcille tar a ais aris go h-Albaiw; 7 ro chongbhatar i n-Ére, go ttuccatar airdchennas naomh 7 naomhógh

• Gorbán interlined in later hand. ' Deest ut videtur meic Guaire meic Luigdech (marginal note). Betha Farannáin 3

Erenn do tar eis Fatraicc, go tucc Coluimcille sáorchucrirí do hennuQcadh Leithe Cuinw, go ttainic tar Éirne i n-éignigh n-ionnihwair, gur hennaigJi reiccles riaghalta i ccrich caomhalainw Cairpre meic Neill, da nach lenfam da sccelaib anwso.

Cap. 5. Mar do cualattar fir (no naoimh) Evenn sin

[fo. 92 v] an meid ro báoi 'na comhfocc«s diobh, tangatar roimh Clioluimcliille go termanw Feichin na b-fert; 7 tangatar annsin siol Cuimne^ .i. seiser 7 secht fichit do naemhaibh cenmotha Aodh mac Ainmirech ri Erenn.^ Tainic 'san toicestal sin a n-dail Coluimcille do shiol

Cuimne, Monine Sleibhe Cuilinn, 7 da mac Cowaill a Cill

Corra, 7 easpocc Maine a Tir Oilill, 7 Muiredhach Cille h-Alaidh a Tir Amalgaidh, 7 easpoc Roin a Cill espnicc

Roin, 7 Caimin Inwsi Celtra, 7 Riagaill Muicinnsi la Dal

cCais, 7 Sénan Innsi Cathaigh, 7 Sénán Laithrigh Briuin,

7 Ernin Cluana Reilgech a Midhe, 7 seacJit n-esT^uicc

Cluana h-Emain, 7 Liban, 7 Fortcern i n-Odba Cera i h-Par-

iraighe, 7 Grellan Craoibhe i n-oirther Muighe Luircc, 7 Sccire a Cill Sccire, 7 Corcaircenn 7 Corcaircaoin, da ingin

Eoghaiw, 7 inghen Cathhath^ a Cill Comhlach a Muicch

Luircc, 7 Loman Locha Gile, 7 Cairpre 7 Brefne, 7 Mifrisi

mac Fachtna ag Sligeach, 7 Inell craibtech, 7 Osnadh a

n-Glenn Dallain i c-Coirpre, 7 Geighe i n-Inis Geighe, 7 Derbileci/i i n-Iorrass, 7 seacht ccailleacha a Tir na

fFiachrac/i Aidhne, 7 Magaine Ratha Aradh, 7 Brochlach

1 MS Eisine * This list is taken bodily from LL.354d.

Aodh . . . Erenn, written over some thing which has been erased. Cathbath in LL; Cathl- MS. 1* 4 Betha Farannáin

i cCairpre. Robliatar an uirettsin do sliiol Cuimne do naomliaibh a ccoinne 7 a ccomdháil Coluimcliille, cenmotha ardnaoimli oireghdha Eirion^i.

Cap. 6. Tainic Columcille cliuca, 7 tangatar diblilinibh, tar Traigh na Mna Mairhe .i. Traigh álamn Éothuile,

[fo. 93 r] 7 asse go Tulacli na Maoile, risan abarthar

Sccrin Adhamnam aniu; 7 ro bennaigh hi; 7 ro faccaibh

Adamnán líasalnaomh inwte; 1 7 assein go h-All fíorálainw

Farandáin aníu.2 Tainic i n-a ccoinwe anwsin Tiopraite mac Maoileduiw, meic Fiachracb Esdgaigh, me/c Dathi, 7 a mhac Diinchad. 'Maith amh', ar Faranwan, ' a Choluim- cille, as ionad crábaidJi 7 cleircechta an t-ionadh so; 7 iuarus fein mian mo mhenman 7 gradh glemaisecli mo chroidhe fa aras naoimh 7 neimedJi do denamh an«so; 7 anmhain anw go foircend mo bethadh ag bindgabail mo psalm 7 mo psaltrac/i, ag moladh righ nimhe 7 talman.'

'Dogéba tusa an fearanw so ar son do bhennachta, 7 ar blienuac/ii Coluimcille 7 na naobh diblinaibh,' ar Tiopraitte mac Maoilediiin. Ruccattar na naoim buidechMS adhbal risan iodba/rt sin, 7 ro bennaigbettar an t-ionad sin, 7 an t-uiscce iodhanghlan, 7 an t-all taitnemach; 7 ro fáccbatar

Foranwan na ffiort 'san reigies riaghalta sin.

Cap. 7. Is amlaidh ro thocaithedh Farandán a bhetha 'san ionad sin an ccéin ro mair; an céd tíián don oidche gonuicce a di oscaill 'san dabhaigh ^ firalainw fhuaruiscce; andara Man don oidche 'na charcair cloch 7 cráhaidh, 7

^ ^ Adamnan . . . innte, erased but still legible. All Faraunain a cCon«ac7tiuibh a t-Tir Fhiachrac/i {marginal note). ^ 'dabacli' is here used of the pool at the foot of a waterfall. Betha Farannáin 5 cerchaill cloiche fona c[li]ionn, 7 cercaill ele cloiche fona c[li]osaibh tareis na dabcha; 7 an tnan ele ag éistecJif le foghar na fairrge fiordoimline, 7 le tormán na ttonn re slesaibh carracc 7 cruadliall, 7 ag eistec/íí le riontacli na n^ rdn, 7 le fogar [fo. 93 v] na ffaoilenn, 7 le coiccedal na ccraobh ccnuastort[h]ach, 7 le hallglor an essa ardcainn- tigh fionnfhu«/r ag siledh 'san dabliaigh diansrothaigh. Ocus as mar sin ro chodlaf?7i an trian deighenach don oidche go madain.

Cap. 8. Ba maith an fer ro báoi annsin .i. Farannan fertach; oir asi so tuarasccbail Cliolaimcille fair .i. fer firen an ferso go n-gloine aignidh 7 inwtinne, amhail uasalathair; fer firen amhail Apram; fer cennsa craibtech chroidhe amhail Maoisi mac Amra; psalmcatlaidh molta amhail Dáuid; cumhdaighteoir na h-eccna SLmhail Sholamh; soidhtheach firinj?e amhail Pol apstal; fer Ian do rath 7 do roieolas an Spiortu naoimh amhail Eoin sv;iscel[aid]; lubgort lanabbaid 'ar n-a lionadh do shubhailcibh; gescca finemna

'ar n-a fíorchnmdac7í; teine taidlech taitnemac/i ar thes crahaidh 7 cogiiis; leomhan ar nert 7 ar chumachtaib fri demnaibh; colum ar cennsa 7 ar ghloine gniomharta; naithir neimhe ar ghliocus le maith; mogh saothair 7 fognama do Chriost an fer sin .i. Farannan.

Cap. 9. Ro fhágaibh Faranwan buadha iomdha ar an dabhaigh si» .i. gibe no fhot[h]raiccfedh innte do chlannaibh

Fiachrach d'fior no do mnaoi, gemadh esslan riamh roimhe, acht go ccuiredh tri tonwa tar a bhaithis d'uiscce io- dhanglaw na dabhcha,i go ttinciadh slán on t-sruth. Edach

1 na habhanw, manu prima. 6 Betha Farannáin

7 erredh an aithrigidh d'fágbail ag an ecomarbae mar almsain; 7 an almsa íhétíus fer echtaíírceineoil do tahairt dó [fo. 94 r]. An t-esslan d'anmain 'san ccarca?r cumaing crábaidh, 7 dinech na dabcha d'ól, 7 a breith go a adhba hYmnaidJi fóiridh conach, sgamacli, sinech, gach , 7 7 7 7 uile ghalar bliíos ar innilibh becca 7 mora. Ocus ro fágbadh fágbála iomdha ar an uiscce .i. gach aon da n-gébha trid tri lomanna d'ól de a n-onóir do Dliia 7 d'Faranwan, 7 tiocf ac?/i slán. Trí troisccthi a n-onóir

Faranwain gacha bliadhna .i. ccdaoine, aoine, 7 satharn enuair 'san bliadhaiw, 7 trosccadh roimh feil Faranwain. Ocus ro faccaibh mar aithne ag gach aon gan uiret deilcc bruit do bhúain da fhiodhbaf?7í foltalainn, 7 gan slán do choálaclh 'na leahaidh., acht easslán bias i n-éiccen, 7 reliqua. Mallacht cliar 7 ceall 7 clocc, naemh 7 neimhedh

Evenn^ 7 garseicle 7 míoclú moradhbal da gach aon nach

íocfadh a chíos 7 a c[h]áin lé comharba Faranwain, 7 andara mallacM da gach aon duini 1 dobhéra cíos an chomarba acJit d'fior iomchair a meircce míorbuiligh.

Cap. 10. Is amlaidh so frith an reiccles úasal oirdniV?/íe

7 ionad naomh 7 neimeí?/i fa huaisle i n-iath Eireamoin

ar tds .i. ieacM n-aon da ttainic Columcille ar saorcua^Vi

Leitlie Cuin« 7 naoimh Ermw maille fris, 7 tainic go tir

Ua fFiachrach Muaidhe, 7 asé ba ri 'san tir an tan sin

.i. Tiopraite mac Maoilediiin, meic Fiachrach Ealgaigh,

meic Dathi meic Fiachrach. Ro eahhair 7 ro ardthiodhlaic

Tiopraite tri h-eccailsi onoracha 7 tri reiclesa [fo. 94 v]

ronaomhta do Choluimcille 7 da naomhaibh. As iadso na

* aon nduini MS. stories from the Edinburgh MS. XXVI 7

h-eccailsi sin .i. Sccrin oirdeirc Adamnain, 7 Alt fiorálainw

Farannáin, 7 Cill caomhálainw Cuanna ar bord na h-lasccaidhe. Ocus a ccionn aimsire imceine 'na diaigh

sin .i. a ccionn cuicc cét hMadhan gabhais Cathal Croihderg

ua Concohair righe Connacht d'aimdeoin Gall 7 Gaoidheal,

7 ro gabh treisi ar ionn Ua f-Fiachrach, 7 cuiris feranw uile le msLuach an chniccidh Cnoc moralainn Muaidhe, 7 ro cengail All fíorálainn Faran^íáin ris; 7 ata marsin osin

ille. Conadh. í betha Frtrannain gonuicce sin.i

As leabhrán Meic Seain Charraigh í Maonaigh .i. comarba Faranwain do sccriobadh an betha sin Farannain. Do sliocht Datbi meic Fiachr ac/i an Sean sin, araal derbíís a

geinelac/i ata sccriobtha i n-a leabwr fein. A tigh na m-brathar ag Drobaois ro sccriobadh, 13 Febrv. 1629. Meisi Mice? bocht brathaeV.

Stories from the Edinburgh MS. XXVI, (Kilbride Collection No 22)

1. The devil Caincuile iu Armagh.

Caincuile .i. demon bai inn-Ardmacha oc aimsiugud c[h]aich, CO tainic do aimsiugud c[h]lérigh c[h]ráibdigh robái isin baile. Bai bliadain a fail in c[h]lérigh. Cech etail peacaidh iogeihed eter cill 7 tuaith doberedh^ lais, co mbid oc a sgrlbadh i fiadnaisi^ in c[h]liérigh 7 da leabar

^ as lia a go inas a fior, (note in later hand; these are the

' quinque uerba' referred to above). * doberidh 3iS. ^ fiadnanisi MS. 8 Stories from the Eclinburgli MS. XXVI

aici .i. leabar mor 7 leabar beg. Cech pecud nosgribad indiu isin leabar beg nosgrisad arnabarach. Cech pecud

rosgribacZ isin leabar mor ni sgrisad it/r. 'A t[li]ruaig',

ar in clerech ', 'cid ma scrisai do leabar beg 7 nach

5 sgrisa do lebar mor?' 'Is ed so', ar in diabul, '.i. pecaid

na clerech 7 loc[h]ta na heclaisi doniad a faisitin 7 doberat

a coibsena cen imnaire dia sacartaibh each lai, is lad fil

isin leabar beg. As I in faisidin menicc nach leicind

bisich fair. Peccnid imurro 2 loc[h]ta na tuaithi, is lad

10 fil isin leabur mor. Uair nocha denad a faisitin, is airi

tat bisich for in leabur mor. Occus cech pecud sgribns- si,

is hecin dam a sgris, dagentar a faisitin '. Robenud clocc

tinail laisin cleirech ^ 7 ro-indis do muinntir Arda Macha na libair sin Ian do peacudh do beith ac in diabal. Occus

15 itbert fria^ a faisitin do denum 7 doronsat laram. Tainic in diabal larsin occus itbert frisin clérech^: 'Olcc ar comand fadeoid', ol se, 'daigh rucais etail mor uaimh'.

Occus se oc coi 7 oc gul 7 oc eighmhe ^ iar sgris a leabair

7 ri.

^ 2. A Ship seen in the air. í^

Cf. Eriu IV, p. 12. 20 La n-aen robatar muintear Cluana a n-oireachtus for

urrlar na cille. Amal bator and for a raithsechaibh co

facatur an long fa seol Oaistibh isinn aer, ocus si ag

siubhal ama? heth forsan fai[r]gi. Otciat iaramh lucht na

luingi an t-oirechtus 7 an aitreibh fuithibh, cuirit iarumh

25 an acaire amach .i. leanaidh an t-acaire this for urlar na

hecailsi, cor gabhsat na cleirigh 6 he. Tig fear anuas asan

1 clerich MS. » written out ^ leg. friu * clerach MS.

' 6 « 1 eidhmhe MS. cleiridh MS. \ Stories from the Edinburgh MS. XXVI 9

InÍDg a ndeglioidh an acaire 7 mar budh uisgi do, is u. ^'^^ amlaidh boi oc snam, co riacht an acaire 1 go be/-t tj^ [sic] é larumh. 'Ar Dia frib! legidh uaib me!' ol se, 'iiair atathur ocum bathadh agaib '. Luid 2 uaithibh larsin for snam isi[n] aer cédna 7 a acaire lais 7 rl. 5

[^ ^ 3. The l)urial of a priest's wife.

Sgel annso ar mnai tsagairt ar fagail bais di .i. co tangatar moran do dainaibh da liinnsaighidh da tocbail cum a ha(:lhnaic[th]i 7 nlr fetatar a tocbail ar a truma 7 fifji l^eXiuM^ fa hingnadh mor leo uile am sin 7 adubratar each co leir: 'A haen-Dla athair'' uilecumachtaigh, cinnus biilar cum a 10

-i ? hadlicthi hi ' 7 dorindeadar comurle re maigisdir glic

7 adubairt in maigistir riu, adhon: 'Tabraidh dias ban sacairt cugaind da tocbail cum na cille'. 7 tucad 7 do- tocbatwr hi co hnretrom cum na cille 7 fa hingnad mor leo sin 7 adubairt in maigisdir riu: 'Ni cuis inga[n]tais 15 d[u]ib a n-abwrtai, a daine, adhon da diabul do breith aendiabail leo'. Finit. '^ \.^ a. Comgall and the foreign monk.

Cf. Gaelic Journal, vol IV, p. 229.

^'^'^ Manach craibdech ^ tainic tairis anoir do c[h]omsinid crabaid re Comgall Bendc[h]air. Cech crabud dognid Comgall doignld an Gallmanach a lethet, co ndechuid 20

Comgall isin abaind do gabail a salmm. Docuaid áuUu in Gallmanach isin smth. Intan nobid leth tuas do C[h]omgali, ni fuilngedo la med in fiiachta. Intan tra

1 a a + caire MS. » luit MS'. ^ aitair MS. * hadlic/d MS. s craibdich MS. « fuilngid MS 10 Bríathra Flainn Fíua maic Ossu

nobid leth tís do C[h]oragall, nl imlnged la méd tesa in

uisci, cona[d] de sin nár fet coimsinid crabaid re Comgall

asa baithle sin 7 rl. M^

5. Gigautic Women cast ashore. ^ Bean dorala gan fas a cich a tráigh mara a nEoruip. 5 Coeca troigh ina hairdi, [ejadhon dá slinnen co troighidh, secM troighi a lethead a hochta. Brat coicra iiimpi, a

lamlia a ceangal for a druim aniar 7 sí ar mbein 1 a cind

dí 7 as amlaidb sin rolaidh an tonn a tir hi . Finit.

Bean ele done ^ rorala á^mhuir a nAlbuin 7 da troigh 10 djc ar nái ced a fad fein. Secht troighti dec etar a dá

cich 7 a sé dec a fad a trillsi ocus a secbt a fad meoir a lamba. Secht troighti a fad a srona, da troigh iter a

da malaig.3 Gilithear ^ geis no uan tuin[n]e gach mball •'» y^

di 7 rl. 7 rl.

Briathra Flainn Fina maic Ossu

From MS .23 N 10 (B. I. A.) p. 5,22 collated ivith 23 B 2. See Tecosca Cormaic, ed. K. Meyer, p. VI.

15 Briathra Floinn Fiona maic Ossa sund.6

Atcotai soc[h]ell saidbres,^ atcota diithracht dorata,

atcota ciall cainchruth, atcota druis digna,^

? ^ ^ arinbein ^ torttten out » malaid 3IS. * giligtear MS. » maball MS. « sic D, om. N ' atcotta soicheall saidbrius D » dignse D Bríathra Flainn Fína maic Ossu 11

atcota bais burba,

adcoda faiscre rofaiscre,^

adcota maiscais airbiri,^ 'Vu.'i (UXaj"^- adcota dergi liamna,^ atcota lesci fáistine, 5 atcota serc briathra,

atcota becdata caiiibude,^

atcota feile frithfolta, atcota dibe dimmolad, atcota dochell cesacht, 10 atcota gáis clotha, atcota umal álgine,^

6 atcota aichne augra,

atcota santach seota, ^ ' atcota dímus tornem,'^ 15 atcota coirm* coma, atcota echlach utmaille,

atcota acobar feidli,

atcota gses airmitin, atcota aos allad, 20 atcota báis baogal, atcota hrmgaid brondad, atcota brígh baraim,

atcota barann bidba/c?,^ atcota biltengga brath, 25 atcota sotnge lo sídugud,

atcota aine irlapra,

^ faiscri rofaiscri D ^ oirbire D ^ druis dergli D * csenboidi D ^ umla áilgine D " o?« D ' diomus toirnem D ^ cuirm D ^ biodhba D ^° soithngi D 12 Bríathra Flainn Fína maic Ossu

atcota daidbre clochraite,* atcota imrisan 2 imned,

atcota terci lére,^

atcota sáire sáitlie,"* 5 atcota daire ciimca,^ atcota borb gnímrad,

atcota flaith folabrad,^

atcota fírian '' f ortacht, atcota maith a mola[d], 10 atcota crodlesc legliadb, atcota trebad torad, atcota fergach fuasnadh, atcota trodacb tuarcain, atcota brotlicainS bithnert, 15 atcota frithbert fuachtain, atcota fei'onn feindidh,

atcota leigiunn liubnt,'-' atcota menmnachio miscais, atcota brón debthiiighe,^! 20 atcota cath caine,'^ atcota sochlach cogarus, atcota imed úicaolad,'^^ atcota miltenga brethemnus,^*

atcota fáilti féle,

25 atcota ségaind sáire, atcota dair digge,!*

1 dochraidhe D ^ imreasain imnedh D ^ terce leire D '^ soaite D ^ cnimhge D ® folabra D '' firen D ^ brochan X> ^ leigind liubra D '" menmarac/t D '^ deabbtha D " caoine D 1» imat áiocAoladh D ^* bretemain 1) '^ doeiri dinge D Bríathra Flainn Fína maic Ossu 13

atcota crodh a caithem, atcota saogal snímche,

atcota drochben díbi, atcota umal ordan, atcota lobar luinde,i 5 atcota buille borba, atcota sogníom soalaig, atcota bocht a bíathad, atcota hmgaid muige.

Ba2 faitech ar na ba^ flachach, 10 ba trebur ar na bat gabálach,^ bad enigh'* gurbat sercach, ba heslabar gurbat dércacli,^ ba gartait gurub sochraidh, badli buidacli gurba tirach,6 15

ba 2 humal gurab "^ uasal.s

Dligid'' ecna airmitin,

arfich '0 gais gail,*!

dligid fir fortacht, dligid go a cairiugud, 20 dligid claon '2 condrech,

dligid iigra etargaire, dligid rath rlarugud, dligid fuider Míhfolta,^^

1 lubair luinne D ^ ij^t D s turghhalach D * bat enígJi D ^ derctach D « corbat airec^ D '' corbat D " Here D inserts Cia féigbe rángais &c. printed in Tecosca Cormaic, ed. K. Meyer, 2^. VI. ^ dlige N áligidh D Cf. for this section Zeitschrift vol. VI, p. 261. '" arfig D " goil X> >2 claoine D 13 fuidir friothfola D 14 Bríathra Flainn Fína maic Ossu

dligid aiti a socliraidi,i dligid naidm nascur,

dligid rath a 2 imdegail, dligid fiadnusi fugell, 5 dligid dimus dermit,3 dligid maith mórad, dligid díbe dimolad,

dligid dall ditin,* dligid airnell aurfocra,^ 10 dligid ócc6 eladain, dligid altrom imfochaid, dligid maigist/r sogaire,"

dligid fáindel ^ furfocra, dligid máthair mlngaire, 15 dligid athair a'J ogreir, dligid aide urraim,io dligid coibche certugud,

dligid othur a 9 iarfaigi, dligid écond'i imcomet, 20 dligid anidhan urchailedh,!'^ dligid comaithclies caomclodh, dligid mer munad,^'^

dligid aiirdonal erfocra,!-* dligid etnge amsir,'^

25 dligid toreic^s tuiiiide,

dligid ai 17 astud,

^ aite sochraide D * om. D ^ diiimus dermat D * daiU diden D ^ airndel urfogra D ^ óg D ' sogoire D « faoindel D ^ om. D " aite urroim D ^' othur (sic) D 1'^ urchaolaíZ/i D " ^ munad D " urdouail iirfocra D 15 eitnge aimsir D " toirec D " aoi D Bríathra Flainn Eína maic Ossi; 15

dligid sommai' saire, dligid bes bréithir, dligid doig díthech,

dligid fir fiaclia.2

Deascaid cotulta frislige,^ 5

descaid slrreclito slrdord, descaid díbe deog,

descaid feirgi miscais,

descaid athargaib esarcoin,'* descaid eca uaman, 10 descaid druisi dánatus,

descaid trebaire tuíe,^ descaid etrebaire rolabra, descaid carta gnathuige,

descaid caillti cesachtoige, 15 descaid gensa dimaisi, descaid báisi bancliobra, descaid mire rogaire,

descaid sainti inicaisin,^

\ descaid serce slrsillmcZ, 20

descaid braith '' sanuis, descaid debtha athchosan,^

descaid fáilti sláinti, descaid bróin bithduba, descaid serba^ burba, 25 descaid aneoluis imrisain,'" descaid ainble ainecna.

^ soma D * sic D, i. N ' freislighe D * esorguiu D tnúth (sie) D ^ imcisin D ' brat (sic) D * athcomsau D serba D ^o iinreasoin D 16 Bríathra Flainn Fína maic Ossu

iTosacli eóluis imchomarc, tosach ugra atlichosan,^

tosach eitíg airlegad,

tosach ecnaig oirbire, 5 tosach ordain eneclainn,^ tosach saithe^ sochoisce, tosach tocuid^ trebaire, tosach féile fairsinge, tosach crábuid cosma[ilius],6 10 tosach ecnai algine, tosach uilc uabarbríathro,'' tosach críne gallruighe, tosach dotchaid somesci, tosach sotchaid domesci, 15 tosach córu cainepert, tosach daire drochlebaid,

tosach troige torrsige,^

tosach lubra lén, tosach cudma guforgell, 20 tosach sodcha soben,^ tosach dotcha doben,i'> tosach miarle malarta.n

FeiT dan orb a, ferr ledb luga, 25 ferr doairm díairm,

' Here N inserts FitheZ dixit. * athcomsan D ' eineach D * saoithi D ^ tocaid D ^ cosmailes D "< uabarbriathor D " tuirsi(7/ie D '> deigben D "' droichben D " miairli

malairtche D araile maitb mesrugWiZ add. ND, i. e. another copy has instead: tosach maith mesrugud. Bríathra Flainn Fína maic Ossu 17

ferr slán sásad, feiT sonaighe seotai, ferr dígde dTgaiP, ferr ordan angbws, ferr fíor fertaib, 5 ferr rath ríaruib,

ferr eolus ilar,

feiT ilar naiscre,"' ferr mug* marbad,

' ferr essomnai orbiri,^ 10 ferr dail debuith,

ferr set sofis,

ferr suithaine seóta,

ferr soitche^ giog, 'ferr slóg suidm^radh, 15 feiT sochraide slaibre, feiT brab burba,

ferr brugas ^ buar, ferr beccfine moraltrom, feiT recond larconn,^ 20 feiT eccna namuib,!"

ferr uirb orba,i'

ferr orba uirb, ferr drub dene,'^ ferr déne dobele,i3 25 ferr dobele i* dochar.

* sonaige seoid D ^ digi diogboil D ^ noiscre D * mod D ^ essomna oirbire D * soitce D '' oiii. N " brugachus D ® riaconn iarcconn D ^" sic D, om. N " forba D '* druib deini D " doibeile D " dobeile D 18 Bríathra Flainn Fína maic Ossu

ferr beatha búaduib,' feiT búaidh blipecht,^

ferr brígli baghuidh,^

ferr duine dúilib, 5 feiT drochtrebaire dag-aicde,^

ferr techta allaitr^ (?), ferr moin imaitreb,

ferr senfíacha senfala,^

ferr flaith foltuib, 10 ferr caintormaig ^ cintoib, ferr gním gallruige,

ferr cluiche gairbe,

feiT gruad ^ grísadh, ferr clu gnlmrad, 15 ferr mac midchoruib, ferr tigba^ torad, ferr tuath tindscra,

1 ferr teiched tairisium, ferr trumma díniine,^ 20 ferr lubair aine, loferr dam denmide,'! feiT bo bliaduin, ferr cloth gach 12 biudh,

ferr urlamh nadhbair, 25 ferr luchair tindrith,i3 ferr caimséta cucilche,i*

1 buada D * blipfeacht D * bri baguib D " dagoige D 5 seufola D « caintormacb D "> gmaid D ** tiugba D 9 torma dinnimhe D '" N continues on p. 77. " dein- mií7/íe D ^' om. D ^^ trenrioth D ^* caoimseda cucailce D Bríathra Flainn Fína maic Ossu 19

ferr cridei i gíalla, feiT gart gnsaib,^

ferr taircsi tarngire,

ferr soburthan saithe, ferr sídh sochocacl, 5 I ferr soben socheneoil,^

^ferr beg era, feiT suan serba,^ feiT cara cormaim,

feiT airmiti saite/' 10 ferr ciall cainchruth," ferr cloth cumaid, ferr comaid coimdiud, ferr ithe obad, ferr bnide díbail,^ 15 ferr aire iarraid,

ferr aicsi aitidin,^ ferr bás bithainim, ferr ana iirfognura, ferr asda aimiris,'^ 20 ferr roiwd rebai«d,i'

ferr rath rolgadh,'^ ferr reide rogais,i^ ferr rus ruathar, ferr gais i* gaisced, 25 ferr gaire imad,

ferr greim grefel,

^ craide D ^ griosadh D * soiben soicenel D * om. N ^ serbad D * airmidi saith D ' caoncruth D * dioghbhail D ** aititiud D >" astad aimirse D " reb- D >'^ rolagacZ D ^^ reidhi roghaois D ^* gseis D 2* 20 Bríatbra Flaiim Fína maic Ossu

feiT luithe i dlgairsi,

feiT lén 2 lubra, ferr leire laimmde,^ ferr leth lanetech,

5 ferr fríEch forbae, ferr duthraclit dliged, ferr mag morsllab, feiT mbruithe mblichtai.*

•''Maith dan ecna, doní ri[g] do boclit, doní aiisruth ^

10 do eisirt, dogní socliinél do dochinel, dogni ga^th do bseth.

Maith a tosach, ferr a dered, airmitin ^ isin cenntur, logmur

isin altur. Ní derchaintech fri deired*» .i. fri tabairt

nime dó.<>

Doilig dan Isechdacht, ní liorrderc 7 dergna a dai,i<'

15 gnímach duthain a sái.'i It tregdaid 12 a bi, it ifernaid 13 a mairb. Ní timain'* athair dia mac. Mairg [diand] dan''*

laoechdacht muna tliairi*' aithrighe móir i^ 7 rl. Finit. Amen.

1 loice D ^ lin D lin no len N * laimtniglie {sic) D " moghaidh mbliocht D ^ From here to the end D omits. Cf. Zeitschrift, vol. VI, p. 261. « ansruith 23 N 27 (N'), p. 33. ' airmitnech N^ « fri a deired JV' ^ don anmaiu N^ ^* 1» 7 is dercuaig adaig(!) N'^ ^' saoi N^ .i. tregd- N^ " a hifern iV' " thimain N^ '^ mairg danab dan iV' 1« mina tair iV' " om. N^ Cain Domnaig 21

Cain Domnaig

Cain Domnaig, or Laiv of Sunday, may he said to consist of three parts: a) The Epistle of Jesus concerning Sunday. h) Three examples of supernatural punishment for the transgression of Sunday, c) The Cain Domnaig proper, a latv tract on the ob- servation of Sunday and the fines and punishments to be exacted for its violation.

The text of a) together with a translation is given in Eriu, vol. II, p. 189; that of b) is given in Zeitschrift far Celtische Philologie, vol. Ill, p. 228: here follows the text of c) taken from Harleian MS. 5280 (British Museum), fo. 38a, ivith the more important variant readings from MS. 23 N 10 (Boyal Irish Academy) p. 108. For an enumeration of other copies of Cain Domnaig see Eriu, vol. II, p. 189.

De corus cana in domnaich bndesta.

Soiri domnaig o trad essportai i dia sadairnn co funi maitni die luain, gin imrim, gin iratecht, gin crec, gin cundrad, gin acrai^, gan brethemnus, gan berrad, gan folcud, gan fotruccud, gan gnim cloini^, gan ridh n-espo'', 5 gan mblit[h]s, cin fuini, cen maistreíí^^ gan scoltadh connaicZ, gan glanad tighi, gan eiri'' for daumh na heuch na duine, gen nach ngnim is dir mugsaini^, cen iratecht di'' neoch a cric[h] thiri ini '*> tecmai acht deíMrse techta.

Saigid cumni 7 baidsiu 7 lega 7 tenedh 7 husci 7 innisi^ 10

7 bidh di aigedaib^-; becc arabi do uidi i3 do neuch ditoet do cein aidc[h]i ndomnaig coroa tegdois dodcoise 1^.

' trath esparta * a.gra ' claine * reith uespa s mbleith ^ maistri ' oire * dirclaiue no modsaine ® do

*° ina " innisiu ^- do aidhedhuib ^"^ do uide '* coroa teccuis dotcoisiu. 22 Cain Domiiaig

Saigid cilli do clerc[li]ib 7 cailliucliaib, saigid a tiglii

dou each ier n-inmleogfm 1 cana, saigid foluchta co

tinntudh2 uadh do tig cen fordol n-immorcliiiir 3 ind-

ainiul*. Dul do precept 7 o'lErinn 7 imgnu mbais. larair

•'', 5 goidi 7 aessai ainrechtai , aurgabail cimmedae vohud ria naimdib, aurgnum do oidiughaib ar Crist, dul fo eghem^

7 beciud 7 cohair eedrae ar choin'- 7 cechair , forngairi thiri, inguiri^ cethrui, dol" a ndiaid mbeuch no bou a

n-aibmllio^ ben do mnai bis fri biiaidnii', tarb do boin,

i* 10 ain 12 do geliustar '3, aurbaidi mniigreclitai huili go cech

tm-haicl techtai conmestar brit[h]im bes goithium ^^ 7 bes i" craibdigim bes hoc cech ' 6 tuaid frie haitsidi canui

domnaig. Ar is tairmtecht'^ domnaig cech oen cuillius a

soiri'''. It e a feich .1. cetheoir-o samaisci la disli^i

15 a timthaif/ co neouch tecma^"- les^s eter euch 7 séí 7 es24

fiach gaidi bis ina miiin .i. ocht n-ungi mona dilsigtiur^s 2' no nio 2<> facabtur lia neuch a diri 7 is cumai fiach neich

doci^i^ 7 nad aidbri 7 nad thobaing2iJ iemm fri neuch

cullius^o soiri an domnaig ^i. Et is fo lin n-aidbriudui32 20 teid an fiach-so do neuch dib dodboing^a^ acht oenfiach adrenar^i nde. Et ni bi aidbrmd! carud no coibdelchae 35 3S mani acrai^e 7 mana sá^" cen dic[h]ell. Leth di neuch

1 n-inbleogaw ^ tindtug?^fZ ^ nimarchuir * in aniul

^ " 5 chimbethaoe eigem ' conaib ** ingaire daul " aoibeall " huaitui '- LB. has an ^^ geilestar 1'* mbruigrechtai ^* gaoitbem i^ in each " uitside " tairratechtaig 1* coilles a tsuire ^° cetora ^' dilsi -'' do neoch tecmea ^a i^is ^4 jg 25 mane dilsither "^ mane '" la nnech a dhire '^^ adchi ^^ dobuing ^° coilles

»1 LB. text breaks off here ^^ nadbrethai ^^ dottboing ^* itrenor =>' cobdeZauch ^^ aero ^' sa ^* do neoch Cain Domnaig 23 a dhiri 7 dotboing, leth n-aill di muiriuchaib 1 7 flait[h]ib

* 7 sechtmad de aitirib uaidib uilib 2 7 es ^ coitcend di cech oen a aiáhiiud 7 a tohach coneuch ^ adgarui neuch

" a diri 6, mani erba tuat[h] ior tobaig gac/i ceniuil do neuch bes dech dia acrai^ lia nech a diri. Et es dilmam do 5 neuch adgair ior dexin an domnaig fri mbilli^ 7 fidbotha '2 7 roitiu'o. Ma fortheH leis nach n-aili ummorro, es fiachai amal andii cuillÍMS i^ soiri in domnaig. Ar ni tualainff nech acrai na aidbrmf?aii* domnaig immetet ann fri less n-oli'5 7 nat forcmai a soiri. Gell n-ungi tra 10 do 16 maigin ir-rér fir a dirii" mad inriart[h]ae imbie^^ Manib tiialaing brithi fair fanaiscc frie a rer fudesin cona tíssaíi9 cleirig no brithiumain tuat[h]i conimited do 20 maigin hi rer fir a dirie bes goithium 21 7 bes craibdighem bes '2 hoc cech tuaith no ardflathui forbe tuath23 y jg cli aitiri 15 canui Pati'aic dibongatar^-i feich ina canu-sai an domnaig.

Mad rie medon lai gaibthiur ind aitiri folongur di maigin mani gelltar; mad ier medonlai gaibtir in aitiri is arauháruch^-'í folongad cintaig, mani be an cintuch hi maigin 26 dinabe folongur no gelltar. Ma gellaid berair breuth 27 di maigin 20 no ar tressiu28, mad feurr lia fechemain29 ^q iá3o haitiri. Et folongad gosein mate aragessad^i. Fer a diri'' ummorro ma arberai tuarusndal 7 ni tecmaicc less di^s maigin 7

1 murechrtz& ^ oadibh nuile ^ is * da ^ guneoch

* adgara ier a diri ' di ** acru ^ muilliu '» roitiu

" forte 1* is '^ inni chuilles i'* aidbreda ^^ naile ^*^ di "° 17 dii-i 18 inriartha uiinmie ^^ conaitsiuchu couimmitecht

*i =- ^^ "-'* di dhire bus gaetlierah i toathae do aittirib chana Vatxaic dobongathar " arabarach -' in cintach immaighin "' Mad geallait perar pref/i fair ^a treisi *' feicem ^" om. '^ folongat cosin maths aragessat ^* fer a dhire ^' tecmich lais do 24 Cain Domnaig

tairic tresiu n-uadh i 7 ni fulangar cuccai go tairi no ast~"

uadh fri laim brithi in laa sin 2 co llangilli forsberur 3

breuth edhón * di ungi 7 essbi ^ an breuth dil ar cóícthl

no feich ar deghmaid. Et 6 e tra tuarusndalai "' ina canu-

5 sae .i. fiadmi?se mac n-ennaicc^ cen fogoethad, fiadmt/se

n-indruic cin forgglid '. Ni segar fir tairis oppud ''' noilliuch cen slan cáth anmoa'i. Berid anteist test do luga,

berid test antesd de '2 fiachaib. Mad '3 test sénathuv for

teisd tob~" ^* fir testui ^'> anti adgairthiur. Mad anntesd '^

10 for anntest'^ saigid^'' fir tairiss. Issecl tra áidiu firi*^ ndithaig

ina canu-sai in cintach fodessin cona athair 7 a mathair;

mani'^ bed bi sidie, a hrathoir 7 brathair a athar no cipe

forambe a cbin2f'. Et da boair^ 7 air" dessae^i 7 imuiri-^

fortgeullad hiili ho cath anmoe 23 nad foruich an cintuch

15 in cinaid atgairtiur^^ fair. Ma asloat cmtaig, follongud^s

aitiri 7 geullud 7 esrenad-^ diabul do aitirip do neuch di decuib"^'' eter geull 7 bieud 7 eruic. Ma asloat aitiri,

tobungar^s cumal ocht n-ungi diib 7 togui feur hidgair

bimcross^s fa giall fa atbgaba/Z fa aitiri comocois3<' fri 20 laim muiriuch die3i toirb inna fiachMSsa32. Cet[b]rar di

saightiuch cona 3:* aitiri oc salgid 7 ni bieud 3^ frithfolaidb 36 frisan cain ndomnaig co roa gell 35 7 brith in ceta acurur 3' ann. Nach fer aici 7 coimt[h]echta 7 nach foglaic? fim3s

1 treisi uad ^ allaai sin ^ forsamberar " .i. ^ isi ^ ^ It tuarustal ** ennoicc ^ cen forccled '" opad

" shlann cath anmae, 1* do ^^ Ma '" dob-- '^ t2

1^ anteist " segar 1» issed trath fir ^^ min "" chion 21 airich dessa -^ amuirig ^s q c^th anmae '''' cion

acart/mr ^* folongat '-^^ gellait 7 asrenait ^? degaib 2» doboiug -3 toga fer atgair imcros ^» comfoccus " miirech ^' ^^ di 32 in fiach so ^^ do saigtech cond biat 7 conroagell *« cetnae acorar ^' coimidac/iía '* feine Cain Domnaig 25

nad t'mnustar inna n-anmcairdiusai ^ eter soiri ndomnaig

7 foroiri crossi^ 7 himthairec tredain. Anti didneim 7 nodmpiataS 7 nacMdlegi la^ fini fri hidnaidi (?)^ cirt, is fair teid a cin fiad doinib 7 a pecod fiad Dia. Nach giall tra 7 nac[h] aitiri 7 nach flait[h] nad tinmistar áliged 5 ina^ canu-sa, et nach brithium '' nad hero, firu i rerS in foriis-sao gona uiiegonn hocai^ dogres 7 nach aes ocba/tZ'o nad irecair cert nDe na duini, trosscodh airiui^ an ier adgair a ^er&ain 12 nDe 7 Fatvaic arnach cloadur intann i" bits ndilium ndoib 7 arnab anrlabracíi^ dia n-anmonnaib 10

7 nach miscath doratafZ toussucJi domain ior cech n-oen forbieis ''' conascar regt^^ nDe 7 i timno an urlaubr" 7 an airmidin fiad Die 7 doinip i^ la mallachtain fer nErenn

cen sodm. Et isi^ tar turtugud nDe 7 Fatraic gach giell

7 gach aitiri 7 nac/t feichim^o dodaincie^i il-lessaift 7 15 aidilgib 22 CO cenn mbliadna. Nach fer luobrai dno 7 muid dingne23 forobuir fria menmain fodesin ni dlig foc[h]raig24

CO cend mbliadna cenmotha íiuchaí-^ tairmt[h]echtai in domnaig. Ar na -'> bi nach soer fri tairmt[h]egd in domnaig di27 triun na tro^f di neuch^s bes incinaid, bóbith29 dlegur 20 do each imcomed a boith^" 7 a gaith. Fortha dono isi forus-sa nandlig diri snaidti32 na toichniudie immeted^s

1 na tinnesior ind anmchairdessa ^ fori cros ^* Inti ditneimh 7 uodmbiathrt " uacbitleci dia ^ hinili " na " prethem « fir a reir " conairleigeud oco " uaos ogbata

" aire " i persoiw ^^ cloathar intan ^* 7 napaurlaprit

Fatraic ^^ conscar rac/íí *^ 7 forbia " urlaprit *** fiadia 7 daoine ^^ om. *" gach feiche?nain ^* datainca

"* adalcib «^ laubro do- 7 mudh dogne ^* fochrec 25 g^ch *^ ni ^" do -^ do trogh do neoch -^ fobith ="• imcoimetus ^i a baith ^ 32 ^^ (^ijg (iij.g snaiti '^ toichnetha imteit 26 Cain Domnaig

isan domnach. Et is dilius ndirighi 7 saraigtlii cip can

, a cinel acht deidfirse techtai 7 is comcintac/i anti snaidius^

7 snaidtiur 7 biathtis 7 bíadtar^ isin Aomnach acht deit[h]-

firsie techta. Huaire* is tar turtngud nDe 7 Vatvaic 5 imt[h]iclit di ^ gach duini isan domnuch. Secipe tra

adgaura^ in cain-si in domnaig gid fora atliuir no a

mathair no a brathair "^ cin lieb ^, cen leithbi, gin guoaccrai,

niubia aiirc[h]od do lia ^ Dia na 1" duini 7 fortbia Ian

1 mbennaclita 1 muinntiri nimi 7 talman amol donimarnad'^ 10 isand espisí/í dorala do nim for altoir Roma. Hisissidi'3

rohordaigefZ for rigslixiidi nimi. Es indie dusvimtlier '*

soiri an domnaig trath iernonai dia sadhairnn co fuini

maidni dia luain. Nach oen tra cuillfius ^^ ant suiri sin

an domnaig bith aptha dia anmoin-sidie 7 die chlainn

15 ina diaidh 7 niconbie erranw 16 do a nim la Crist cona ^" apstola/t 7 nach plaigJi dinuc Diea forna cenela na

ndoini ó to&such^^ domuin dibertar forin '9 tuaidh 7 foran

tcgdhois20 sainridh inna bise soiri in domnaig. Ar is ar

tairmt|h]echt2i domnaig diber Dia ])lagJiai forna gurtai'--.

20 Ised berius"''^ for chulai cech toradh dicuiret/zar-^ muir 7 tir edir ith 7 mblicht 7 raeus-^ 7 issed dogni iasscratai

'^^. 2^ -^ aimbritie Issed doheir nauna 7 gourtai 7 sina soeba forna 29 totha cloena. Essed dobeir cenelui eghtranna^o

go cloidib diglai dia mbridh hi fognam a tirib gendtie^i.

1 ndilws dirig ^ snaides ^ 7 biadtar om. * oir ^ do 6 adgara ' cid for athair no brathair * laoph ^ uibud hercoid doa la ^" no " fortmbiad lau bendachtaiu ^^ tonim- i^ mornadh romae issed sidhe " 7 is inde dorimt/ter '" coillfes *" uirand " donug dia for '* tosagh " dobertar forsin ^" forsan tegdis ^i ^n add. ^'^ forsna gourtae ^^ beiris -* dicuirither -^ ioth 7 mbliocht 7 mhes -'^ aimbretiu

2' ^** ^" uuana sionae ^'•' for cua echtranr* ^^ geiute Immathchor Ailello ocus Airt 27

Issecl áoheir catha 7 cocthui eter na cenela cona bi sid na subai na cairdi i cech dii. Issed immefolngi hir 1 7 ingair 7 dehuid i each tegdoiss co lina prón^ 7 dubíe 7 doic[h]ill 3 cridi gacli duini. Ar id mesa indád demno * in duni cowscarad recht domnaig 7 nododunfaidis flaid ^ nime ma go tisdiuis conac/ionbiad 6 cumsanadli iiidi degress''.

Immathchor Ailello ocus Airt

From Batvlinson B. 512, fo. 51b 2 with the variants of Harleian 5280, fo.74h.

Incipit Imraathcor nAilella 7 Airt.'^ 10

Leeds Ailill Aulomm a bein .i. Sadhb •• ingen Cliuind

Chetcliathaig iar mbrith 10 emoin do .i. Eogan Mar 7 Inerb

7 rusnalt Sadb 11 hi Comailt hUethne 7 is de ainmnigthai^ a ssliab sin Comailt arui conalt si a mmac 7 ingen and. Toluid 1^ Art a pbrathair'^ do athcor alelathj^ for Ailill 15 cowfuiglessat ollomuin brethemaini'' nErind immei" comaltor.

Tacraitsi far less! ol olldam. Cia nathar cetathaiciara? i®

Ni Jiansa, ol olldam. Intii tosaigh.

Taccrath Art aidiii, ol Ailill. 20

1 ir 2 coUina bron ^ doichell * it messa inati demnae

^ consceira, recht nde 7 a timuea 7 uodunfaitis flaithi « co/iabiath '' Fuin do sin add. ^ Immathcor nOilella ainm an sceoil se H « Saidb H 10 nibreith H " Eogain Mair 7 luderb 7 nusnalt Psadb H ^^ ainnmightie H " toUuid aidiu H 1* bratZiairse R ^^ aleulad H 1» britbimoin H " bimbe H 1* cetathaicerai H 28 Immathchor Ailello ocus Airt

Taccrwsa', ol Art. Rosaor recht^ Sadbe sech raiser

rodorecht^ dian daliss ^ dilath chrib^ comaltor each ander^

assa mraidchordaib comthairgetha " combuithe cuirmthighi

comlabartha ^ comleicther.

5 Os 9 tu, cid tacrtiso 1*^, a Ailill? ol olldam.

Taccrnsa, ol Ailill, it dillsie cetragaii mna aurnadhme arnascatMJ' comberta comtliarcithe '- coblighi commamsa. Múi'3 mo chain cetmuinter cen nach n-immoichith, mui annodail, mui a n-alar and.

10 Frisgart Art: Is fir eim atndillsa cetragha ^^ mna aurnadmai aranascatar comberta coblighi'^ commamsa com-

targetha 1^ nach aurnadim i'' n-ecne na ecca *§ na um- praichti9 na dithre na dichle airta amal^o nascath nam- pracht^i.

15 Frisgart oldom in hrrtJiem. Binisa for firu socra

scichlethar sliasti soera sarigetar -2 saluib huadhaib na ellmitcr^s ellam breth co brath bratlinigfcs^^.

Frisgair "^^ Ailill. Mui mo mace mui mo ingen in-

dhegar fiadnib ^e fer fonadme. fri dilsi '^' dingieisen géill 20 gaibter gaibtcr giailcherda gelldai^^ de tuathaib tairiguth

1 tacrMsse H ^ reght H ^ inser rodarecht H * daleth H ^ crib H « cech ainder H ' niidhcorduib comthargithi H « comlaubrse H ^ hos H " cia tacrwsai H " at dilsai cetroghai H '* arnascathur compertai comtargithi H * moi H "» a dilsse cetrogai H ^^ coimpeurta coblide // ^* com- thaircetha H " nurnaidhm H "* éccae H ^* ambraicht H 20 dithli air ata amhol H ^' nambracht H 22 birusa forsnai sseru sechlethar sliasta soera sseraigter II ^^ hell, nichte»- H '* bruthnaighfius H *^ friscairt H ^" indedbar fiadnaib H *' dilse II *» geeill gaibthiur giallcerdai gelhla H Immathchor Ailello ociis Airt 29

dommiceth i cinn mis mo chiniuth 2 cona chauruth com-

dillsi 3 cen compert cinath arnamderustar ** do erriug a

mmathar muinclioirclie^ miairlich^ mo chaine cett-[fo. 52 a 1] muintire.

Olldam dixit: Nuall nan^ nAilella arficli cinaith a 5

chintiu corodillsegtar 7 daghnadmannaib tnath terglastar

tarvcai-s mar lugha mna michorchi ** muchus aurnadme

icht einech iar nichuth'^ ni dil cinath" crisligh lia lugse letmjEch 12 la luthbasa ban ni coir comarbsa compert cinath cen dagdillsi'-* dlicht brig búan bunclamcZi'^ clantar 10

cu medaib '^ co ternither fir cairi caini '^ crainn cain di

thai tri liac mot mor''? muireg oc miir. F.

Betha Pátraic

From the vellum MS. No. 10 (c. X V cent.) in the King's Inn Library, Dublin. The first page (fo. 17a-h) is almost wholly 15 illegible. The beginning of the fragment here corresponds ivith

Leabhar Breac p. 35 b I. 48 (^ Tripartite Life, p. 442, I. 8), and the Booh of Lismore, fo. 3b 1 (= Wh. Stokes' 'Lives of Saints from the Book of Lismore', p. 6, 1. 181).

[Fol. 17c] guth ind aingil atberiud friss: Is errlom in 20 long CO ndeochais indti co hEtail^^ do fogluim na screptra noibe. 7 atrubairt-sium dond aingel: In duine dia

» tommiciudh H ^ cinaidh no mo ciuiudh K ^ curad comdilsai B. * arnamderustair R ^ mathar muincoirche H ^ nan H ' cinta corrodilsigtir H * taraghar H ^ mi- coirche H *" nichud H " cinad H ^^ lugha leidmech H 1' degdilsie H ^* bunclainde H i^ cumalaibh H *® firchaire chaim H " dithal tria liacc mor mothuir mor H. ^* cohe etail MS. 30 Betha Pátraic

fognaim-si fri re .u. mbliadna nocho creitim-si co rom-

comairleice uad. Adtnibairt int angiul: Escomla 7 dianaid CO festar in nad leicfe uad. Dorouie iarum Patraic amlaid

sin. Atrubairt immorro Miliuc frissium, act ma doberthu- 5 su damsa comtrom do cind do or nocotcomarleicfind. Dar

mo debrod, is tualaing Dia cid ed on, ar Patraic, 7 do-

cuaid Patraic isin dithrub doridisi 7 atchuaid dond angiul

briatlira Milcon. Cui angelus dixit .i. roraid int angial

frisseom: Comet-su imbaruch araile tore isin treot 7 lasse

10 cloidfes in talmain docuirfe bruth n-oir duitsiu ass 7

tabair-siu for do soire. Quot completura est .i. is ed on

rocoraailled 7 roleicced Succed do irathiuct soer. Luid Patraic la breithir ind aingil iarsin eorroacht inn-

enlo CO lilnbcr mBoinne 7 fuair failti moir ic na gentlidib. 15 ranicc-som iarsin dochum a athardhu roguighsiutar

he im anad occu, acJit roop-som cena inni sin. Et is ed

fodera on, ar atcondairc fissi imdhai, ar nach tan nocotlad

Patraic indar leis ba hinis na nGaidiul atcLiedh ind a fiadnaise co cluined clascetul na macraide a challaib Foclad

20 dicentes .i. (do)raiditis: Tair a Patraic 7 deine praicept ind-Ileirind.

Intan iminorro ropo slan a tricha bliadan 7 rosiacht air ais forbthe roimmraid iarsin techt do Roim Letha do foglaim

ecnai 7 uird praicepta 7 forcetail 7 anmchairdiusa, ar ni

25 rocomarleced do coro lama 1 cen a beith cen foglaim 7 cen irichnam. Docuaid ass iarum dar muir nicht ind- airthiurdeiscert na hEtaile dochum Germain sui-escw/p na

hEorpa huile intan sin, co rolegh in canoin n-eclasdacdaj

[fo. 17d] laiss.

^ leg. cor lama? (Stokes) Betha Pátraic 31

Is and taraill co Martain hi Toiriniss co roberr berradi . manaig fair, oir Jba berrad mogadh boi fair coniiic[i] sin. "Tr"

Tricha bliadan a seis intan co Germain tanicc 7 .xxx. bliadan do occi ic legund 7 .Ix. hliadan ic praicept ind- hEirind post. Intan tra ropo slan a .Ix. hliadan do 5

Patraic 7 rofoghlaim ind eccna, dodeochaid int aingel .i. Uictor dia saigid conerbairt fris: PiOtimnad dnitsiu Dia tect dochum nErenn do nertad irsi 7 creitme doib tria praiceptaib soiscela. Celebrais Patraic do German iarsin

7 dobert bennacht do 7 dodeochaid senoir tairisi leiss 10

German fria imcomet 7 fri testus. Segetius dano a ainm side.

Luid Patraic iarum for muir, nonbur a lin. Is andsin dosrala ind-indsi conid facatar tech nua indte 7 lanamain og and 7 confacca sencaillighe i ndorus in tighe. Cid 15 daais in cailliuch? ol Patraic. Ua damsa sin, ar int oclsech. Cindus rofetar sin? or Patraic. Ni ansa, or int ocliEch, atam-ne sund haimsir Crist, rotharaill cncund dia mboi eiter doinib hi foss co ndersam fleid^ do. Benna- chaiss ar tegdais 7 ronbendach 3 fodeisin 7 ni tharaiU in 20 bennachtu sin ar clandu 7 forofaccaib Dia lind co ndig- sesta-su do praicept do Goidiulaib 7 forfaccaib Isu occund comartha .i. a bachall dia tabairt duitsiu. Ni geb-sa, ol Patraic, co tarda fein a bachaill dam.

Anais Patraic tri laa 7 tri haithche occu 7 luid iarsin 25 hi sliab Heirmion i farrad inna hindsi, corroarrthraigh (in)

Coimdiu do isint sleib 7 conderbairt friss tect do praicept do Goidelaib 7 cotarat bachaill nisu do. 7 atrubairt ropad fortacht tri n-itghiud in cech guassacht 7 in cech

1 berrad MS. * fleig MS. » rowtbendach MS. :

32 Betha Pátraic

eccomnart Li mbiad. Ocus rotothlaigestar Patraic tri

hitcheda .i. bith dia eis i Haith nime 7 co mbad he bud

breitium do Goidelaib i llaitlim mbratha [18 a] 7 eire

nonbuir coemthechtaidhe di or 7 argut dia tabairt do 5 Goidelaib ar creitim do.

Is he iramoiro abb robui i rRoim isiud aimsir sin,

Celestinus .i. iudara fer .xl. Petar. Rofuid side Pallaid

.i. uasaldeochain co nda, feraib deuc imarsen friss do piaiccept do Gaidelaib. dorocht Pallaid co crich Laigen

10 .i. CO hinbiur Dea, tanicc Natlii mac Garrchon chuicce 7 roinarb. 7 robaist Pallaid doine uaite ind-hEriun 7 ro-

fothaigh tri hecailsi indte .i. Cell Fine i farcaib a liubru

7 in comrair co taissib Poil 7 Petair 7 indara cell .i.

Tech na Eomanach 7 in tres cell .i. Domnuch Airde hita

15 Siluester 7 Soloin. Ic tintud immorro do Pallaid rogab galur hi tirib Crnithnech he conderbailt de.

rocuala Patraic inni sin 7 rofitir ropo do rothaisid Dia apstalacht na Herenn docuaid iarsin co Roim do

t[h]abairt grad fair 7 Celestinus abb Roma is he roerleg

20 fairseom. German 7 Amotho 7 ri Roman intan sin.

tanicc tra Patraic Roim is ed doroact co hinbiur

Dea i ILaignib. Tanicc immorro Nathi mac Garrchon

inn a agaid seom 7 is he tainicc inn-agaid Pallaidi 7 romallach Patraic heiside. Sinell immorro mac Findchuda,

25 is he toisech rocreit ind-hEirinn tria praicept Patraic. Is

aire sin dorat Patraic bennachtain fair 7 for a sil.

Isind aimsir sin roboi araile ri feochair geintlidi for

Erinn .i. Loegaire mac Neill 7 is and roboi a sossadh 7

a hgreim rigdhai i Temraig. Rotect side druidi 7 sa;b-

30 faithe 7 is ed notercantais Betha Pátraic 33

Ticfa tailcend dar muir merrcend a brat toillcend a crann croimcenn a miass ann-airthiur a tige

friscerat a muinter uile Amen amen. 5

Doluid iarum Patraic corrogaib ind-Inbiur Dea. Batar iascaire for a ciunn. Niptar failti friss. Mallachais Patraic in n-inbiur. Dolluid immorro corrogaib inn-Iuis Patraic. Luidh hi tir andside 7 arroet fer for oigbidhecht he 7 creitis do. 10 Bui araile mac isin taig. Dobertsid sere do Patraic con- nach coemmts a scarthain fris 7 is he Benian gillan Patraic indsin.

Luid iarsin co hinbiur Slani 7 doUotar hi tir and. Conid andsin fosfuair muccaid Dichon mate Trichim bail 15 ita SaboU Patraic indiu. [18 b] Docuaidh iarum in muccaid

CO roindis dia tigerna. Otcondairc áicliu Dichu inni Patraic ronocht a claidiub do marbad inna cleirech. rotoccaib a laim ann-arda feccais uasa ciund focetoir co nderrna attach Patraic 7 rongab c/zoiigain cridi 7 rocreit 7 rom- 20 baistestar Patraic, conid he toisech 7 (sic) rongab baithis 7 creitim la hUlltu Patraic. Is andsin roedba/r Dichu do Patraic in Saboll 7 is ed roraidi Patraic:

Bendacht De for Dichoin. romhir immon Saboll

rombe-seom dara hesi. nemthech gleisi glanoll. 25

Luid Patraic iarsin do praicept do Miliuc 7 rucc or leiss do erail creitme fair, oir rofitir ba santach im or he. rocualai immorro Miliuc Patraic do tuidecht do praicept do, ni bo miad leis creitem 7 fomamugud dia mogaid. Is si comairle romuin demon do : tect inna thech 7 a or 7 30 8 34 Betha Pátraic

a argut laiss co tarat fein teinid fair co roloisc 7 co ndeochaid a ainim dochum n-iffirnd.

Orrocomaigsigestar iarum sollomon inna case isi sein

áano adaig dorala mordhal lasna gentin hi Temraig A.

5jFeiss TemracJi a hainm. Ar is ed ba bess leu na ro- x/ hadanta nach tene ind-Herinn ria tenid na Temrach in I

I n-aidchi sin.

Orroceilebraidsetar immorro inna cleiricli orrd na

case adantar tene coisecra leo. Atcess 1 immorro asin

10 Temraííjí inni sin, Asbert Locru drui: Mani baiter ria

maitin in tene ucciit, isi hus ni ind-Herinn co brath. Luid

Loegaire co ngraighib 7 co cairpthib do didbad inna tenaid. rancatar iarum rogab Locbrn in drui for aithis-

iugud Patraic. Is andsin conuargabad in drui isind ier 15 la breithir Patraic co tarrlaiced annuass co nderrna cethri randu de im cloich moir.

Fergaigis immorro Loegaire corromidair marbad in

cleiricb. Canais iarum ind fersa fatliatacda : Exurgat Deus

et dissipentur inimici eius .i. eirged in coimdiu 7 cuirtear

20 dar cend a namait. Crithnaighis in talam focétoir 7 dolluid

torund 7 saigne(n) do nenidaib for in sluag [18 c] co

rofuasnaighthe 7 co n-elpailt (sic) coeca dib. Luid Patraic arnabaroch dochum na Temrach moir-

sesfer (sic) cleirech 7 int octmad Benen 7 is eel tarfas 25 dona hetarnaigib robatar fora ciund comtis sect n-oighe

allta 7 a loeg inna diaig .i. Benen 7 rancatar doirrsi na

Temroch amlaid sin 7 ciaptar dunta rosfoslaic in nert diada reme-seom co roact lar in rigthighe. Kofuacradh

lasind righ cownach heirsiud nech reme-seom isin taig.

* atcess MS. Betha Pátraic 35

Atract immorro Dubthach mac ui Lugair, primecius ind righ boi ind-aireonach na rigleptha remi-sium. Asbert Patraic: Rotbia inut hi nnim dara hesi, a T>ubthai(/.

Dobert Loegaire in copan boi inna laim do Patraic 7 dorat Luccatmoel drui neim isin copan sin 7 is ed so 5 Patraic ind-agaid na neme sin: Gabui anfis ibu rogab i p^ anfisi fri sia huathib. ibiu lithu in Christo Isu ameu .i.

| cia beith a fiss occond, cen co fail, ibthar inn-ainm Isu '

Crist. Rohimpa iarum Patraic in copan fora beolu co torcliair in neimh ass 7 ni torchair in lind. Ibid iarum 10

Patraic in lind 7 ni derrna erchoid do.

Rothindscan iarum Luccatmoel ecnach na Trinoiti 7 aithisiugud Patraic co n-erbairt Loegaire friss: Dorone do

cheile sin 7 nirbo cobair do. Finntar chena for cumang diblinaib. Dobert Luccatmoel iarum dorchu mor dar Magh 15 mBreg connach faicced nech gnuiss a ceile and. Roraid Patraic: Cuir ass na dorcliu tuccais. Nocho cumcaim, or se, cosin n-uair cetna imbaroch. Roraid Patraic: Ata do

cumaclita ind-ulcc 7 ni iil i mmaitli. Bennachais Patraic

focetoir in mag 7 rotaitin soillsi dermar and. 20

Dobert in drui doridisi sneclita dar Mag mBreg co tanic formna. Dingbais iarum Patraic focetoir in snechta ass cen gaith cen ileochad co«nach faccus a slicbt for

talmain. Rogniad tech nua doib iarsin 7 indara leth de

ur 7 in leth aile crin. Luid Luccatmoel isin leth [18 d] 25

lir 7 etach Patraic imbe 7 luid Benen isin leth crin 7 etach in drnadh imbe 7 tuccad tene forru isin tech.

Roloisciud tra leth ur in tighe airm i mboi in drui 7 roloisced in drui fodeisin 7 ni roloisced etach boi imbe.

Roloisced dano etach in druad bui im Benen 7 ni roloisced 30 36 Betlia Pátraic

Benen fodeisin nacli in leth cria irraibe. Romorad áano

ainm De 7 Patraic trisin firt sin.

Rofergaigestar in ri fri Patraic co mór do marbud in

druad 7 atracht do marbud Patraic, acht ni roleicc Dia

5 do tria guide 1 do Patraic 7 docuaid ferg De forsin popul

n-eccraibdech 2, co n-ebailt da mile decc dib. 7 is ed atbert Patraic frisin rigli: Atbela co hopond muna creite

innoissi, Et ait sanctus Patricius regi: Nissi nunc credideris

cito morieris. Is andsin tra roslecht Loeghaire do Patraic

10 7 docreit ind rigan iarsin co robaisted for Leic na Eigan

a Temraiff 7 robaistide da mile deuce ind-oenlo dont Bluag iarsin.

Luid iarsin inn-Uisnech Mide 7 is andside fofritli im-

resnaig Fiachu mac Neill 7 romidhair Patraic mallachaá 15 Fiachu mac Neill. Mo malloclit, ol Patraic, for clochu

Uisnigh, for Seclinall, 7 firt//ar on, ar ni dentar nach

tarba dib sin ille.

Luid iarsin Patraic i crich Connaclit 7 oirrdnis coecait

for tri cetaib epscop i mMaigh Luirg 7 araile diáirmidhe

20 do saccartaib 7 do deochainib, 7 Duma na «Grad ainm in duine in rohoirdnide.

Luid Patraic hi Cruachan dia saithirnd initi 7 doluid

iut aingel dia accallaim 7 atrubiwVt: ísitíia Dia inni

connaighe, ar is trom leiss na hitghe condaighe fair. In

25 fair dofuit leissium? or Patraic. Is fair, or int aingel.

Is fair dofuit lium-sa, or Patraic, conna rag asin Cruachan- sa corbam marb noco tartar dam na huile itghe connaigim.

Boi iarum Patraic cen dig cen biad i Cruachan

sathurn initte co sathurn case.

» guige MS. * neccraidhbech MS. Betha Pátraic 37

I forba tra in .xl. aidhche sin 7 laithé rolinad in sliab do enlaithib dubaib conach faiciud nech nem inna talam. Gabais [19 a] salmu escaine foruib 7 tamen ni deochatar uad 7 roforbuir a fercc friu co mmor. Benaid a c[h]locc form co cualatar fir Erenn a ghuth ocus focerd 5 forru corromoigh bernn andsin ind. Conid he sin Bernnan 7^

Bi'igti indiu. Ciid iarum Patraic corbo fliuch a cassal fora belaib, conid aire sin atrubaM Patraic:

Atagar dul i Cruaicli crunn. drning cen crabad for mo [chind, romgab ecla for set sell. deich [cét] cend ic tacra frim. 10

Fir duba co ngrainne ndet co ndath ecc os ruibnib rat, teora mile derba decc. deich cet cecha mile atat. Atagar.

Ni tanic demon tra i tir nErend iarsin co cend .uii. mbliadaw 7 .uii. miss 7 .uii. laa 7 .uii. n-aidchi Dolluid 15 int angel iarsin do choimdingnwi? Patraic 7 glanais in chasail forartoitsiut na dera 7 dobert enlaithiu 1 gela 2 imwon sliab 7 nochantais ceola bindiu do. Dobera-su, or int angel, lin na ndemna ut da anmundaib a pein. Ni geb-sa sin, or Patraic. Rotbia áond fed (?) atchi etar muir 20

7 tir. In fil araill acutt dam? or Patraic. Ata, for int angel, morsesiur cecha sathairnd do tabairt a pein. Ma doberur ni dam, or Patraic, tabur da fer decc. Rotfia, for int angel, 7 dingaib don Cruachan. Ni geb, or Patraic,

romcraidiud co romdignaither. In fil araill doberthor 25 dam? or Patraic. Fil, or int angel, morfesiur cecha dardain

7 da fer decc cecha sathuirn duit a pianaib 7 dingaib

^ almost illegible ^ added in margin 38 Betha Pátraic

don Cruachan. Ni geb, or Patraic, o romcraidiud co

romdignaither. In fil araill dam? or Patraic. Fil, or int

angel. Muir do tuidecht dar tir nEirenn .nii. mbliadna

ria mbrath 7 dingaib don Cruachan. Ni geb, or Patraic,

5 romcraidiud co romdignaitlier. In fil araill comchesta?

or int angel. Fil, or Patra/c. Saxsain nartrebut tir

^ \ nErend ar ais nach ar eiccin cen beou-sa for nim. Rotfia,

or int angel, 7 dingaib don Cruachan. Ni rag, or Patraic,

romchraidiud co romdignaither. In fil araill dam? or

10 Patraic. Fil, or int angel .i. cech oen gebus himund on

trath CO araile, ni bia i pein ifirn. Is fota int imund 7 is a doreidi, ol Patraic. Doberthor duit iarum, ol int

angel, cech oen gebus ota Christus ilium sis 7 cech oen

dobera ni at anum 7 ni raga a anim i n-ifirrn, 7 dingaib 15 don Cruachan. Ni rrag, ol Patraic, romcraidmcZ co

romáignaitJier. In fil araill dam? or Patraic. Fil, ol int

angel .i. fer cecha broithirm fil it cassal dobera a pianaib

i Uo bratha. [19b] Cia, or Patraic, doghena saethair . . .

noebaib Eirenn archena . . . rthar inni sin? Ceist^ ced

20 gheb ... gel ? Morfesiur cecha broit ... i fil urn cassail,

or Patraic, rot ... 7 dingaib don Cruachan. Ni rag, or

Patraic, romcraidecl/i co romdign . . . Gebthar do lam, ol int angel. Acht mana tissad ardri nime dia gabáil, ni

rag, or Patraic, romcraidet?/* co romaignaither. In fil 25 araill cownchesta? or int angel. Fil, or Patraic, ind laa

beite in da rigsuidi decc i ssleib Sion 7 beite ceithre

srotha immon sliab 7 seat for lassad amail tenid 7 beiti

na teora muintera .i. munter nime 7 talman 7 ifirnd, co rop me fein b[reit]hium fer nErenn ind laa sin. Bess ni

^ a doreid very faint Betha Pátraic 39

hetar on choimdid sin, or int angel. Mane fetar, or Patraic, ni fetfaith uaimsi tect asin Cruaich ondiu co brath.

Luid int angel doclium nime. Luid Patraic da aifrenn. Tanic int angel trath nona. Cindus sin? or Patraic. Indus maith, or int angel. PtOguighsiutar na huile duile 5

acsidhe 7 nemacsidhe im na da apstal decc 7 roetsat uad

inni cownaige-siu. Atbeir in comdiu: ni tanic 7 ni thiefa do eis na n-apstal fer bad amru andai, man ba do rocruas.i

Inni aa.no roguidis rotbia. Ben do clocc, ol int angel, 7 ferfaid gless snecta fort do niin co roa gluine 7 bid 10

coisercad (sic) do feraib Erenn etar bin 7 marbu.

Luid Patraic co mboi ic Achad Abair 7 dorone ord

na case and. Doluid iarum Patraic i Sith Oeda i tir

Conaill 7 robendach andsin Conall 7 Fergus a mac. Is andsin dorochratar lama in cleirig for cend in mic. 15

Mactnaigid Conall inni sin. Atrubairt immorro Patraic:

Genfid maccan dia fine. bid sui bid faith bid fili,

inmain lespaire glan gle. nach epera imargoe.

Collum mac Feidlimthe is he rotairngired andsin.

Doluid Patraic iarsin i tir nEoghain meic Neill 7 20 atbert Patraic fria a muintir: Bid bartari, ar se, nach- bartari in leoman .i. Eogan mac Neill. Luid Eogan i ndegaid Patraic cona sluag. Bui Sechnall i nderiud luirg na cleirech 7 Muiredach mac Eogain i tossach int sloig

7 roacaill side Sechnall 7 atrubairt friss: Dera2 sith etar 25

Eogan 7 P^atraic 7 rotbia 3 a logh .i. rige uait co brath.

[19 c] Dogen, or Muiredach, 7 is ed on doronud amlaid.

1 MS. has manbad orocruas ^ i^g^ ^^na » rotbia bia MS. 40 Betha Pátraic

Doluid Patraic co Dal nAraidhe .i. co da mac deuce

Coelbaid 7 dorat bendachtain doib 7 forfacaib sobarthain form. Doluid Patraic iarsin co hEochaiV? mac Muiredaig co

5 rig nUlad dia mboi ic damnad 7 ic pianad da noemog rohidhbratar inn-oighe do Dia a rop ail leis-seom a timar-

cain fri feraib. Roguid iarum Patraic in rig imo tormesc

na pian dona hogaib 7 ni fuair. Atbert Patraic: Ni gebthar uait co brath. Dobert immorro Coirell mac Muire- 10 daig brathair in rig degimpidi do Patraic. Beudachais

Patraic he 7 facbnis rige do 7 dia sil co brath, conid he

sin sil na rig .i. sil Deman maic Coirill. Doluid immorro

setig ind rig 7 slectais do Patraic 7 dobert bendactain

fuirri 7 robendach a broinn 7 atrubairt: Bid amru in gein

15 fil isin broind-sea. Conid he sin Doraungart mac Echdach

forfacaib Patraic inna churp i Sleib Slanghai 7 biaid and

co brath, oir is he sin in sectmad fer fil ind-Erinn inna

hethaid 7 biass co brath ^ ic comet na hErenn iar facbail Erenn do Patraic. 20 Luid iarum dar Mag mBreg hi crich Laigen do dun

Nais 7 ita lathruch piipaill isinn [fjaidchi 7 ata a tipra fri

dun attuaid .i. du ind-robaist Patraic da mac Dunlaing

.i. Oilill 7 Illand 7 da hinghin Oilella .i. Mumain 7 Feidelm. Docuass Patraic do gairm Fuillein ind rechtaire

25 7 ni tanicc 7 roleicc cotlud mbreige fair 7 atrubrad fri Patraic a bith inda cotlud. Dar mo dhegbroth, or Patraic, ni hingnadh lind cia mad tiugchotlud. Dochuatar a munter

dia duscud, 7 is amlaid frith he marb, conid de sin at-

' berar cotlud Fuillen i ndun Naiss '.

» brath- 3IS. Betha Pátraic 41

larsin tra rofothaig Patraic cella 7 comgalai imdha i

ILaignib 7 forfacaib Usuille i cill Usuille 7 mac Tail hi cill Cuilind 7 Sechnall ocon [FJorraig 7 Fiac i Sleibte ind-escopoite in coiccid. Asin Forraig immorro robendach

Patraic LaigLniu uile. 5

Lnid iarsin dar Belnch nGabran ind-Osraide 7 rofothaig cella 7 comgabala and 7 atruhairt nobeitis oirdnide leech

7 cleirech and dib 7 nach biad forran. nach con dicud2 form acht co mbeitis do reir Patraic, 7 iachaid Patraic a mairtire a Martraidaig Maigi Raighne. 10

Luid Patraic iarsin i crich Muman^ co Caissiul na rig. Occus intan atract [19 d] Oengas mac Natfraich isin matain robatar na hidhuil uile inna llige. ranicc Patraic toeb in duine rofer Oengus failtiu roime 7 rosfucc leis cownicce ia n-inat i fil lecc Patraic indiu 7 robaist andsin Oengus 15

7 firu Mumun archena 7 roboi .uii. mbliadna i mMumuin

7 is ed atberat na heolaig co nderna oifrend cech secht- mad immuire in cech inat roimmthigh frisin re sin.

Dia mboi Patraic ic baistedh jEngusse docuaid goi bachla Patraic tria troigid ^ngusa. Atruba/rt Patraic: 20 cid immaraba cen a indisin dam? Nir fetar, or Oengus, na bad amlaid bud maith in creidium. Rotfia a logh, or

Patraic .i. na bera oig/ádh^ gona fer h'inait acht co rop he comarbu Patraic nonoirdne.

Ceilebruis doib iarsin 7 bennachais iat amlaid so: 25

Bendact De for Mumain. feraib macaib mnaib, bendact for in talmain. dobeir tarud daib. Bendacht for cech n-indmus. geinius fora brughaib,

1 leg. congbála ^ sic 3IS. biad furail nach coicid forru Lism.,

LB. Sic leg. ^ munan MS. •• leg. oided 42 Betha Pátraic

cen nach frire cabairJ bendacht De for Mumuin. Bendacht fora lenda. fora lecca lomma, bendacht fora glenda, bendacht fora ndroma.

Gainium lir fo longaib. corbat lir a tellaigh,

5 i fanaib i rreidib i sleibib i mbennaib. BendacJit. tanicc tra cosna deidenchu do Patraic doro hi cend

seta do dul co hArd Macha, uide iarum do o SabuU cosin

muine i Findabair. Roboi in muine for lassad 7 nirrolois- 10 ciud ni de, oir roboi Victor angel and. Asbert Victor: eirg don inud assa tanacais. Asbert Patraic:

Dor[o]ega port m'eiseirghi. Ard Macha mo chell,

nidan coimsiuch mo soire. isi in doer[e] co cend.

Asbert int angel:

Amail nobeteo slanbeo. iort bachaill buaid nell,

15 linfaid do gret ordan oil. Ard Macha do c[h]ell.

Luid iarum Patraic do Sabull iar comairle ind angil

7 dorat epscop Tassach commain do. Fer firen tra in fer-sa, co nglaine aicnidh nmail ind iiasalathair Abraham. Cendais dilgedach ama/'l Moysi. 20 Salmchetlaidh togaide axnail Duid. Estud ecnai amf«7 Solum/i. Lestar togaide amail Pol apstal. Fer Ian do rath in Spirto Noib amail loin maccán. Lubgort cain co clandaib sualach. Finemain co toirthighe. Tene toidhlech CO tess deseirce. Leoman ar cumachta. Colum ar cendsa.

25 Naithir ar trebair[i]. Cendais nmul ailghen fria maccu bethad.

Eccendais immorro fri lucht ind uabair 7 ind adhaltrais.

Mog soethair immorro 7 fognama do Issu Crist. Hi ar

.2 ordan 7 cumachta im cuibrech 7 im tuasl . .

1 leg. for écobair * The following leaves are missing. Traigsruth Firchertne 43

Traigsruth Firchertne.

From MS. H. 3. IS, p. 34. Cf. Boole of Ballymole, p. 309 a 50, edited by G. M. Atkinson in the Kilkenny Archaeological Journal for July 1874, no. 19, p. 202 ff.

Traigsruth Feircertni so. 5

Briatharogwm Morainn mic Main,

b feochas foltcliain .i. cos feoidhe ban lais 7 is alaiud a barr

1 li sula .1. learn no gins

f aireinech fianw .1. ar inchaibh .i. sgiath

s 11 ambi .i. li mairbh 10

n costud side .i. nin garmna .i. ni aurgabar acht a sith

h condal con .i. is ann foceird co[i]n alti uaill .i. scei d arddam dossa

t trian (.i. cuilenn) roith .i. carpwit

c it[li]c[h]ar fear .i. each ag ithe a cnó 15

q clithc[h]ar boscill .i. eilit no geilt

m ardam maisi .i. finemain ar'mní fasas a n-airde

g glaisem gelta .i. edlenn no edhend

gg luth leighe .i. gilcach ar imat a icce

st aire srabha .i. draighen 20

r tinnem mice .i. cairthenn no tene truim

a ardam iachtadha .i. feth .i. fefe no ferdris

congnaid ech .i. aiten[n] no echlasc

u gruidem dal .i. frsech

e 8erc[n]aid fer no fid .i. idhadh 1 .i. fefe a tuth no 25 fe a [f]lesc

edad 44 Traigsruth Fircliertne

i sinem fedha .i. ibhar

ea snaracliar fer .i, crithach

oi sruithium aicde .i. feirius

ui tuthmar fear .i. crann fir no elann

5 pin millsem fedho .i. spin

xi od .i. uch sset[h]aig 7 c. .i. midua .i. seim munchiel

BriatharogííHí Mic in Oicc

b glaisem cnis .i. cain er~2 no crectha no fuarc

1 luth ceathra .i. learn no gius

f coimet lachta .i. toei

10 8 IQth beach .i. blath soilech

n bag ban .i. garman

h banad gnuisi .i. scei

d gres sair .i. daurS

t smiur guaile .i. iarn

15 c cara bloisc .i. coll

q brig anduine .i. ceirtech

m marusc* n-airlig .i. muin

g med nercc .i. gort gg eitiu[d] midach .i. gilccach

20 st morad riin .i. sraipli no draighen

r romnad drech .i. cairtLenn no trom

a tosach fregra .i. a foillem saire

u silad eland .i. talam

25 e commain carat .1. clesach uisce .i. éiccne

i cained sen no aileam ais .1. ibhar

* .em. added belotv x, i. e. emimcholl ^ erned? ^ dauir MS. * inarusc? Traigsruth Firchertne 45

oi sruithem aicde .i. or

ui tuthmar fear .i. crann fir no eilend pin millsem fedho .i. spin cc 46 Romulus and Remus

Romulus and Remus.

From MS. H. 3. 17, coll. 858, 859.

Ceist cia cetnaroordaig missu hi tossach? Ni ansa.

Romul dicliu issé toissech roordaig missn. Romul 7 5 Remul da mac 1 Rea Siluea. Ingen side do Nuimituir

mac Froich. Frater ic Nuimituir .i. Emuilius ^ 7 issé ropo

ri Roman intansin. Cowdendais na dei taircétul dú .1.

laifead nech do claind a brathur .i. Nuimitair assa rigi. Coniá ed dognith: each mberthe do chlaind do marbad.

10 Aráide corrucad do Rea Siluen. Dóig leis nochalaifed

inn ingen he assa rige 7 issed dorónad lais frisin n-ingin,

a oge do edpairt i tempuU Vesta do Mairt corabai issin

tempull gurho mór hi. Condechaid sacart in tempuill

chuicci 7 gMristoiiTchistar co rucastar da mac .i. Romul 7 15 Remul. Tuccad iarsin in ben co Emmuilius. Coraiarfacht di coig in chlann. Cowderbairt in ben roba frisin dea

nochorolamair a marbad. Cowdarat sraiwud fnu isin Tibir

coruc in ben lei a da mac tariw sruth co tánic lupa

chuici CO rue uaidi a maccu 7 comad he a hamainsi 7 a

20 gére nobeth i Romul. No issi lupa tairac ann uxor

alicMMts subulci 7 Faunus aiwm in bucada, 7 cumad hi

sin Lupa atbertha hie 7 issi roalt Romul corbo mór. Co

ramarb Romuil Emuilius 7 a bratha»- 7 a cliadmain, gM/TOgaib féin iarsin rigi Roman 7rl.

* mac over the line " or Emiulius, but heloio Emmuilius Aided na trí nAed 47

Aided na tri nAed.

From the British 3i:useum MS. Harleian 5280, fo. 49 b, ivith the variants of B. IV. 2, fo. 54b (B. I. A.). See Annals of Ulster and Tigernach's Annals A. D. 603.

Incipit d'oighed na tri uAedh annso sis. i 5

Aed Gustan comdalta Conaill Guthbind isse romarb

na tri hAeda isind oenlo .i. Aed Slaine oc Loch Semtide,'^ Aed Buide rí^ Ó Maine oc Bruighin,^ Aed Ron rigli

Failgi i faitlici niic Mecnain, ut dixit poeta:

Is eol dam-sa acht mo eel ^ nidam agli-sa a indesen ^ 10

d'oen[d]óen' doclits iar mo corp^ crii oenOed roort tri [hAedu. Aed Gustan ba granna a gal^o luscaii lagha lethancliar 12 tore torachta iar^^ togail tinn comalta Conuill Guthbind.

Geghain rigii'' righi dath nirbo dígei^ duinebadh

socht for soerai6 slicht nad ro^'' ort tri hAeda issan^s 15 [oenlo. Aed Buidi a mBruigin i» cia be muiri hUa miadach Maine flaith forussta foel an fer Oed Ron rogasta roghel. Art na hiarmarta^o cen faill2i mac Diarmata mic Cerbaill gargli gebend im gart ngle airdri Érind^í Oed Slaine. Aed Buidi 23 a mBrugin cia be Aed Slani oc Loch 20 [Semdidhe24

1 sic D, am. H « Seimdille D ^ j-igh D 4 bruidhin D ^ acht mádhchel D ^ faisneisen D ' do oendoen D « tocht D 9 chorp D ^" fa granda a ghal D " luscan D ^^ lethanglan D ^^ ar D " geodhain righo D ^^ digo D 1« saero D " go D i» san D i» bruidhin D ^" n-iarmarta D ^i (.j^ f^jn 2> 22 airdrig Erenn JJ 2« bruid/ji D 24 Seimdille D 48 Síaburcharpat Conculaind

i faitlice mic Mecna mor magh robíth Áed Ron rogalach.^

Na tri rígh-sin ríglida tnú robíth tri hOeda a n-oenlúa^ lasan Oed coir ciallda^ cain ama/7 adfiadhaid éulaig*.

Is éol dam-sa.

Síaburcliarpat Conculaind

From the British Museum MS. Egerton 88, fo. Uhi—15a^,

collated with Additional 33, 993, fo. 2b—3b.

5 [L]uith Patraic do Temraig 7 rl. Luith^ Laogairi doa

agaltam ^ Patraic iar taibs?;i "^ Conculaind do inai carpiti.s

10 Aspert^ Patraic fri Laogairi : 'Indattarfas ^ ni?' 'Dodomar-

fas immíírí/tí,' 12 for i^ Laogairi '7 nimta cumac i^ dia

faisne^s mma senas[u] mo gin 7 mma coisreca.' '^ 'Ni

10 senabsa.'i6 ol Patraic 'do gm-si i" conamraib 1** mo riar. Assenfais immurgu in t-aoer^o dotaod'-^ as do 22 gin con- necis23 in taidbsin tarfas duit.'24 'A mba-sa eim' ol Laogairi 'ag dul tar Fan an Carpait a Tulaig an Turcomruig do Clinoc Sighi an 15 Broga2ó a mBriig Maic ind Og26 cowfacusa in gao/th ndaghfuair n-aightighi amail croisigh debroi.2'? Beg nach

1 na regal D * robitha isin senlú D * ciallbalc D * atfiadhatt na heolaigh D = Here A begins ^ do acallam A "> taidhbsin A » ina cbarpat A ^ itpert A " Ms A 1^ inatarfas A ''* emh A ^^ or ^ " uimtháu (the scribe uses: for n, and •.• for m) cumang A '^ miua seuzísú 7 miu- coisecra ma gbin A 1* nisenwsu A *' ghinso A ^* conam- raibsiu A ^^ imsezisfae (sic) A assenfa E "" in aier A 21 totaeth A «-i to A ^s comdíccsíms A " tuit E " tar fan in cpar do chnuc side am prog hi tn\aig in turcomric A ^^ oicc A " in ccaith jriau uaicciti omtu7 craisigh atigbprú A Síaburcharpat Conculaind 49

Tuc ar híolta diaar cenduiu 7 nach áecJiaith. trin fodésin

CO talmainA Rofiarfac7íí-sa ^ do Benen^ in gaith sin' or Laogairi. Aspert Bmen^ frim-sai: 'Is ie^ gaoth ifirn^ iarna oslacad^ ria Coinculaind.' Confacamur in tromciaigh® mail" doleci ^ forn. Roiarfac/íí-sa ^ ianim do Benen ^^ in 5

10 n tromciaigh sin. Aspert Benen batari^ anala fer 7 ech 13 imandechatur a magh-sa riam. Confacamur iarsin in fechuine mar 1* uasand tuas.''^ Ba llan in t-aeer nó in tir di suigibh 16 y ba itir nellai'' nime batar i n-airde.i^ Roiarfac/íí-sa do Benen ini-sin. Asbert Bewen "^ batar foid 10

a cruaif na n-ec7? batar fo carpiíí Concnlaind.

A mbamur annsin cowfacamar fuat^o ina fer 7 na n-ec/i2i tresin ciaigh22 isin carpití. Solam-3 arse apri eisi-* for ardsithbe sidhithi doriadhad seda/'^^ Cowfaciisa iarsin in da ech commora comaille comcroda^s comdeíbae com- 15 áerga comluaí^a comcoire comgnma boislethna leislethna^" biruich 28 airdcinn aiginmara gobcail dualaigh -^ tnillethain forarda fon-ana^'J forbreca. Ote^i cendbeca urderga bruinne-

derga beolaidhe^^ slemna saitsidhe sogabaltaigh feigi fao- burda femendse ^3 casmoggnich caine comcoire cascaircighi 20

* fuilt tiar cenwuip occo nach tuca tria fatesin ca talmam A ' rofiarfi E ^ Beneun A * Pineon A ^ issi A « sin add. A ' osl-a £ oslacMd A * trorachiad A ^ sic A dol-i E '° tromciadh A " itpert .P. A ^^ om. A ^* fer occoicli (sic) A ^* feichchain mair A ^^ hoasunu toas A 1^ pa Ian in tir to suidhiu A " nillaip A 1« arnairti A ^^ etpert Piueon A ^" fuoatha A "^ oc- couanech (sic) A 22 giagh A *=• sulom A ^* heissi A ^^ sicchthi toreaut is.o A '^« com.c.a A ^' comtialp cum- tudho comluadha cumgoire gumccnimaith paslethna teslethna A 28 piaruch A "^ tualaigh thenda A ^° foraonau A ^i g^g j^ ^' peulaicche A ^^ femanntu A 4 50 Síaburcharpat Conculaind

brogha i ior fuil ina ndiaigli-siglii.2 Da ndrocli cluba 3

tairchisi, áx* roth coire coicrisi. Feirtsi cruaidhe colgdirgi. Da n-all n-aipthi n-intlaisi. Sithbe co fethan' findruine. Cuigg erdinnach*' fororda. PupaíZ corcurda. Fortci 5 umaithi.'^

Laoch and isin cai'put sin. Suas xnael áuh deimsidhe^

fair suidhe.-^ Ata lim is bo rodlel«/g. '^ Snil glas " bannach ina cinn. Fuen corcurgormb im suidhe cona

cetheoraib (fo. lib^) oaibli airgid.i- Bmllenn dergoii-i''

10 for a bruindifi-' roleth fora di gnalainnA^ Leine gealcul-

paitecb i^ co uderccinnliuth intlasi. Claideb orduirn enecruisi" seasta for ai» sliastm&. Manais lethanglas for crand mi(d)seagn i^ ina laim. Foga20 feigh^i fobartach

ina farrad. SciatJi-"^ co tuagmíTaif^^ oir uasaif a dif

15 n-imdadhaifh.'-i Indalimm ^^ ba fras '^^ (Jo nemaníaif rola

ina ceant.2'? DuifethíV-^ leth dufhfolac/j cechturda a da

bníar.2í' Dergithir dual partaing a beolajo

Ara^' ar a belaiph isin carpití, araile fer seang íoran

fota forbrec.''2 FoZt''3 forruacZ for a mulluch.^* Gibni^s

20 for a enáun nse leced in iolt fo agaid.'^^ Cuaich di or

1 choire caime cascaircidh broghu A * innadiatsen A * androch nubu A * áa A ' feithen A « erdendach A ' pnpall cocrai fortche umaide A ^ oin. A ^ fair side A 10 roduslelai A ^^ g]an add. A '^ nib argait A ^' telgoir isin brut A ^^ corrected from bruindef E ^^ foj. cectur a da gualand A ^^ irae add. A " einechrtis A "* dib add. A 18 lethan for crund midhseug A *" fógáe A ^i fógeir A "^^ mi\ed A ^^ cothmiVaif ^* uasa dib n-imdhadaib A 25 sa add. A ^e f^ais A ^7 gind A ^s duibit/iiV A '^9 cechtur nadibruadh A ^° partuinge a peol A *' arae A 32 forbrech A ^3 cass add. A ^* forruadh fair A " fin^- druine add. A ^^ nadleigedh a folt for a aghuidh A Síaburcharpat Conculaind 51

i for a di cnla i taircent a iolt Coichlin etech uimphe CO hurslocud'^ a di uUlenn. Brnidni ^ do dergor ina láim'* dia tairceallacZ a eochu. Toigh^ leum-sa bidne^ Cuchu- laind 7 Laogh mac Riangapra nobeth ^ ant 7 in Duf ^

Saighlmw 7 in Liath Machai nobeth ^ fon carpwí. 5

'o ? ' 1 'In cvete do Dia infechtsa ' ol Patraic, 'uar doiechsí 12 Cuchulaind dot accaltaim.'

'Mas ei3 Cuchulaind atconarc-sa,' ol Laogairi, 'is gairet lim-sa 1* ropaoi com accalta/m.' 'Is iolaid Dia', ol Patraic, 'mas'^ eisimn roboi ant, 10

toraga dot accaltam afridhisi.' A mbatar ant iarsin cowfacatar in carpat isin maig

ina ndochuma (sic) ^^ 7 Laogh mac Riangabra ina SiTadacM^'

7 Cuchulaind ina erredacMA^ '-^ Tairmcles nonhuir^'^ .i.2" cles cait, cles cuair, cles n-eiTe,2i dalltcles -2 n-eoin. Secht 15

cweslenti íichet uasta2&,23 imasle?^^* gacJi la heirt^'^ uman

arm'íZ, gapm7 na n-ése bai os oaif^e j analaib na n-ech.

Toluid Cuchulaind do accaltaim Patraic 7 bennacha[is] 27 do 7 ispert fris :

'Atateoch, a naomPatraic, at arrad^s iteo, 20 romfuc[a] 29 lat cretmechw a tiraiph na mbeo.

1 cuaiche di or for a dib culaidh a taircelladh A ^ coch- leine eitech uime cohurshigu A ^ bruitne A » for a laim A 5 doigh A « ba é A '^ nobeith A « duib A ^ uelbeith

1" 1 ^'^ (sic I) A au J. ' a L^gaire add. A uair dodech- A i=* mas se A " gerr lium A " masa A ^^ a ndocum co ndib n-echaib A " ind aradnacht A 1» ind airidecht A a Here A inserts secht cneisleiuti fichit uasaib ^^ tairmgles nonmuir A 20 q^^ ^ 21 ncleirre A ^^ dallcles A ^^ secht — uastaib om. A ^4 immasleigh A ^^ beirt A '^" bui uasaib A ^' pennachais to. Is ann aspert QcvLlaind A ^^ hitarriud A ^^ rumfucca A 4*

s^^*^' '"^.

%^ f '

52 Síabnrcharpat Couculaind

Creit do Dia 7 do naomPatraic, a Laogairi, na tudhcliaith

tont ' talman tarat, ar ni siafra donanaic.2 Is ^ Cucliulaind

mac SnaltaimA Ar is bith gach rnanaid^ reacht na talam, caclia ciuin celur^ cech trhm talam/ each naoph neam,^

5 ar is dord siafr«9 cin midisi '^ is bith caich ar iiairi^ imareidhi-siu'.

Pui Cuchulaind ina tast '2 7 ninarlastar '^ Laogairi.

'Cia rot Breagha,!^ a Laogairi? '5 cia saigis a bfaiitai?'*^ cia aires a n-atha?? i" cia aithet "^ a mna? cia carait'9 10 a n-ingina?'

' ? Cia duit-si 7 dam-sa in fiarfaig/cí-si -o ol Laogairi. 21 'Ba misi imateged, imaredhed,-^ imatimcellarf, imatoim- delladh. Ba misi allad-^ cm'ad cardais glonda^* ardaiph imanaghdis.-5 Robui tan, a Laogairi, ba misi nosaighidh 2"^

15 a margresíE, nosráinedh a marcongala. Pa misi in cii cathbuadach gnusachiach ^'^ righderg derglethan rogeallach

nobith a n-aonach Murtimni iar mbaigh.-^ Creit do dia 7 naomPatraic, a Laogairi.'^^ Ni siabra donanaic,30 is^i Cuchulaind mac SnaUaim.''

20 'Masa32 Cú íil ant', ol Laogairi, 'atfet dun'^^ ni dia

margnimaib '.

^ tudcait tond A ^ siabruae dotfaiuic A ' acht A * Sííbalche A ^ rnanadh A ^ recht 7 a talum cacZt ciu« celar A ' each triuw dalum A " noeb uem A ^ doru» siabrae A ^" each midhru A "a uair A ^- iuua tost A " ni arlastar A '* raet Brega A ^^ olse add. A '"^ fanatu A " atha A " aithit A '^ carat A '" inn iarfuighitsin A '* Ni hansa. Eoboi tan a Laegaire add. A '^^ inimaitheiged immareighedh A ^' alladh A ** glondad A ^^ immauaigtiss A ^^ dosnididh A " gesachtach add. A ^^ Instead of a n-aonach M. iar mbaigh A has ar maigh mainech Murtemne ^^ olse add. A 3" rotagaill A ^i ^cht is A ^^ mas A ^^ duin A Síaburcharpat Conculaind 53

'Ba fir 011,1 a 2 Llaogairi', ol Cuchulaind. 'Pa-sa coillid gillasa^ i n-airitin atha mo tuath. Pa-sa bailcbemnec/í-sa for nith/& 7 marsloí//iaiph. Imreidhinn-siu * a ngraighi sewggluatha mo namat isnaliib lu[a]chraif/i co bfagbainn-si a n-elta beomarba dif/i isnahib sle&tib (fo. 15 a^) iar 5 n-airdbiu a comlond comarda na bfer nobidis foraib'.

' M.amis fil na gnima-sin lat feib adrimi-su, batar gnima erred lat-sa, nipsatar gnima con'.

'Bu iir sow, a Laogairi', ol Cuchulaind.

'Nipsa cu-sa gsJaala lais, bam-sa cu-sa gaba?a uis. 10

'Nipsa cu-sa cuipp i n-urcuill, ba-sa cu-sa comnart do comlund. Nimsa cu-sa imlo[m]tha fuidhel, ba-sa cu-sa tairdb/ hmden. Nimsa cu-sai ingaire gamna, ba-sa cu-sa aurbuidhe 15 Eamnai. ' 'Mamísfilid na gnima-sin feib adrimi-siu, batar gnima aile á lat-sa.' 'Ba-sa herr-sa, ba-sa hara. Ba-sa hara carpait mair.

Ba-sa maotli fri maithi, ba-sam imnedach frimm tair. 20 Ba-sa cethreochur a cath, ba-sam cethreochur a nith, ba-sa namendach mo namad. Nim-sa neimtenga^ mo crich. Ba-sa comrar gacJia ruine do ainnrif Ulad. Ba-sa mac la macca, ba-sa fer la firiu. Ba-sa coscur-sa for ath.

Ba-sa maifíi frim air, ba-sa ferr frim molad.' 25

' Mase Cu fil ant ', ol Laogairi, ' atfet dun ni dona mor- gaibfi rogaifís.'

1 an uá ^ E * coiUi gillwsa A Here, at the foot of fo. 3h 2, A breaks off. * sin E ^ ee E ^ neimtenga E 54 Síaburcharpat Conculaind

'Ba íir son, a Laogairi', ol Cu.

' Imareidhinn-se a margraiglii la Conchufur cruaid,

bam aileetuaitli (sic), arsligliinn gach buaidh. Rocliswsa for analaib uasa uif na n-ech,

5 romefdatar rinm-sa mor cath for gach leth. RobrisMSa urgala for triuna na tuath,

ba misi in cur claidebruar? iar slígi na sluag. EoclisMsa a faoburclessa for innaif a claideb,

rosiachtamar moroirgne, ba tria gatha teneth.

10 Tairret n-aile docuadhíísa,^ acht ba liísin uair,

curferus .1. mo/chath fri Lochanw antuaidh.

Aroile laoch donarraithsi re teclit dam for set,

tricha^ cubat i n-aird^, ba hedh sin a met.

larsin roslelach-sa iar ngles duin fa tri,

15 focart-sa a cbend isin chath go torchair in ri.3

larsin doroclirodar, roba teshaicl dif,

secht coecait each ainlaoitlii ó rogabtha rimb. larsin ronenusc-sse foraif ina ndail

secht cet talland argait fain'' im secht cet tallaud oir, ba hisin an cain.

20 Tarra n-aile docuadhwsa' dia lot a tir Sgaidh, dun ant go nglasaif ia[i]rn foruirmÍMsa laim fair. Secht muir iman cathraig-si, ba heitigh a dend, sondach ia[i]rn for gach mur forsa mbatar noi cet cenn.

Doirsi ia[ijrn for gach lios, frim-sa ni rocosnait/^e, 25 atamcomcasa com lua condorala a mbrosnac/ia.

Bui cuithe isin dun lasin righ adfed,

deich natliraig doroemdetar dar[a] or, ba bed. Arsin atarethisa ciarb adboZ in drong,

' a Laogairi add. E * kkk ^ ^ righ E * sic E Síaburcharpat Conculaind 55

CO ndern?ísa (fo. 15 a 2) a n-oirneclia it/r mo da dorn.

larsin adrethitsa in tan ba fom rois,

conamalt-sa comdar minbac/ia 'úir mo di bois. Búi caire isinn dun, laogh na teora mbo,

trichíí aighi ina craos ni ba luchtlacli do. 5

Taithighdis in coire-sin, ba TatWach in bagh,

ni theghtis uadh for nach \etli co bfagbadis lan.

Bui mor n-o[i]r is argait ant, ba hamra in frith, tobiur-sa an caire-sin la hingin in righ. Na teora ba dobertamar rosnasit in mhuir, 10 bui eire deisi dh'or la each forai muin.

lar tuidhac7íi dun forsin fairgi, ba hadhbaí lao tuaith, baiti forenn mo curaigh laisin n-antud cruaid.

larsin imanirusa, ciarbo gaíud grind, i nonbor cechtar mo di laim, tricha for mo cinn. 15

Ochtar for mo di sliastflí7>, roleltar dom corp,

ba hamlaid-sin snadhusa in fairgíí co mba forsin port.

In rocesMsa d'imned ^ for muir ocus tir,

ba hannsa dam aonada/r/ i n-ifernn la dearaan co n-ir. Mo corpan ba crechtnaithe, la hngaid a buaith, 20

rucsat deamnae m'anmain-si isin richis ruaidh.

Imrubairt-sa cleitine, gai bolga co leir,

robadhusa a comcJietiaid fri demon a pein. Ba comnarí mo gaisged-si,3 mo claideb ba cruaid, domrimart-sa demon co n-aonmeor isin richis ruaid. 25 In rig cowsnat* a righi cia heth co met a mbrighi, ni cumgat ni la mac nDe acM a cubatt i ndire. Sluaig Ulad urn Chonchobur, batar calma in cora[id],

dosraighlet na demnaide i n-ifer» isid bronaigh.

^ ig E 2 a Laogairi add. E * gaisgisi E * consnat E 56 Síabiircharpat Conculaind

Acht in righ mac Neasa ar baigh ar mac Muire

atait a pein ife[i]rn formna na laith ngaile.

Ba ma[d] dolot-sa did breithir ^ fri Patraic isin uair condomt/mc-sa a hifirn cona[d] dam a biiaidh.

5 Is buaid mor do Gaodelaib co clothar in slnag,

each aon cretfes do Patraic i nim ni ba truagh.

Ceni creiti-si ' do Patraic nocretfeí Ulaid, an roceasMSíE d'imned ba mo a turim.

Ina heicli-si, a Laogairi, retlia rith co mbuaidh,

10 is Patraic dorathbeoaigestar condate ada luaith. In carpat-sa atcí-siui a ndegaid na n-ecli,

is Patraic rocruthustar, donug amail is dech.

Cusin íotugath cusan ehred clÍMS,

is cian mar oatrubalt-sa, o roscar^s fris.

15 Is cian mar o roscar^tsa frim carpat, frim ech,

is íolaid cumachta mar donug amail is áech. Atoteoch, a naomPatraic, at farrac? rombeo, romfuc[a] lat creitmecha a tiraib na mbeo.

Creit do Dia 7 do naomPatraic ar na tnahchaiclh tont 20 talman torad. Doraga ni ba conntapa/rt mma crete do

Dia 7 naomPatraic, ar ni siafra donanic. Is Cuchulaind mac SuaZtomi.'

Rofiorad trath ini-sin. Boteachaid talam tar Laogairi

7 adfiadhar neam do Choinchulaind.

1 a Laogairi add. E . : . ,

Conall Core and the Corco Luigde 57 CZF ^^f^'^i'fí^- Conall Core and the Corco Luigde.

From the Bodleian 3IS. Land 610, fo. 98a i—99b ^.

Fedelm ingen Moethaire de Chorco Che, ind aimmit, ^*««^. muimme Chonaill Chuirc maic Luigthig. Fiu ind aimmit -Aíí Aeídú^. ^be-a*^ hi tig in righ Luigthig ind aidchi genair Core. Bolce 5

banbretnach a mathair di Bretnaib. Banchánte. Tobert M-^' ail^es forsind rig im feis laiss. Is de conbreth Core mac i*«>^ e^^eau^ed. Luigthig. Lser Derg immurgu ainm a muimme. Is de ba '*^ ju>b.9íí>.t£ da^aiMn, Core mac Láre 7 dogairther (sic) Hui ma«c Láre. Fiu ^

. X f^^ ind aimmit ''oeeindraide ind rig hi Femun, airm hi fuil 10 HkH Fertai Chonaill. Intan andesses a mathair for Cure focheird é^ My.díUia4^yU€

a mmae for foesam Fedelme na haimmiti 7 is hi nodnalt ^^i^^(*,^^] ^t,^., lfh.'k^^/lli- fair, imtheigeth la hammite. Dlighthir cami-ud in n-aidchi alUici *^-" ^*'*^ n-aili. Foluigi a mac fo an tellug fon talam. Dotiiigat - '^/

^"^ ^AtÚtAtÍ ^^ haimmite hi tech. Asbe/r oenne:'''Ní euilliu act fujle . e*,scJ^^-VÁL ^toT ^'^- ^^^^) ^o^ chaireu.' Bruinnith in tene forsin mac. Oiii^lfiíir. /í^- Conloisc a hó. Is de ba core Core mac Luigthig. Imdcci ^ áM fl^ f gj. gpirJo laim Chuirc la muimme a 11a n-aill, asbeir fris

/S^ljWiUl^/Tofuasilcea cinamidi nach ait indaaieeither 7 inidehui mser. «>^ <^ ^^«^«^«^'j!^' ^"^'- 20^*^^' M^ÁgJi^ ^, Dia ndéne, bid amra do chenél 7 fortabia do hainm. Is

.^^ and ata do hordan cia dogne. ai^ tfi^^'A^ Xai<^ ^^«'^^'^^«^^í^-^s^^. IS andsain tra ba ri hÉirenn Crimthan mac Fidaig.

^fi^ Ni fargbai dawo claind. Ba macdalta doside Core mac Luigthig. Da bráthair a nda n-athair. Dligis Crimthan sesca bo oc crich Lagen hie fur Maige nAilbi. Foidis 25 */- áí* -^*^<^**-

Crimthan Core n-uad do thobach na borroime. Luid Core Q^^^^yji/in*^ 1^ t 4u j^«»i CO fairnic irRaigniu. Dáil móir and im Gruibni cimmith. */»^*«—t -v, '^fct

^ Fofuaslaice Core di buaib Crimthain. Consela Gruibni ind-Albain. Fofuaslaice da chimmith atherrueh hi crich

Lagen di buaib Crimthain beus. Birt indalani {sic) lais 7 30

^ ^^^ h^^ '^ía*,-.«^.*^í^í^ **-./ tíece*^ 58 Conall Core and the Corco Luigde

anais alaile fri cuingith neicli imbi co tisad Core daritliise JáAÍ^ e.%. ^óiií 1^ , pQ tudchissccZ laiss. Goet side di héis Chuirc. Gontit noi

Mich décc dia fine. Asrenair héricc mar dossom ind .i.

fiche echsrian 7 fiche bo each fir do Chure. Dobe/r Core

5 tri fiehti bo do Chrimthan. Fodáli Corce inna hechsriann

7 in n-éirice olchena do iáthib Aurmnman. Doluith

<^wÉÍH asennath format do Chrimthan fris. Cossaitid ben Chrim- thain arna fuair eoiblige Chuirc. Fuite ind-Alpain corrig 6 y>i-

Cruthentuathe doa bas 7 scribtha a hamles isin sciath

^tóíSfi/^ tfA^'t*^- 10 tria hogam fortgithe na fitir neeh acht Crimthan 7 ri Cruithentuathe. í^ LL iSH iOuJk*^ ííU^Lf T*tAlt •' ^Aí^fe Contuil Core issind airmiriu alle conidfarnie snidiu^^^^^ fdt i'-tt/iK. coca Gruibni ogmaire éccess. Imcloi side a n-ogum, dilega íc^^í^u., edíddJnáJÁA. a hamless, scribtha a less. Difochi-athar Core

Pvgt. • íi«í*^>^^^^ 15 Feradach Findfechtnach 7 Gruibni laiss. Ba fáilid friss

in ri CO tubert a hinghin do (fo. 98b'). Rue saide maceu do Chore. Óen diib Lughid hÉle Corpre Lochrje, diatat C^***" , 7

> Edganacht Lo_cha Lein i Mumain. Gabais Core i ndiaid

Crimthain flaithius hi Cassiul for Mumain huili. I n-aimsir

20 Neill míííc Echaeh doluid Core taris. Is and dofornie ""^ Angubai Mar oc Temair .i. a mac ind rig romarbsat

.i. di Niall di Or- fc

hÉrind hi suidiu .i. Daulo, diatat Corco Daulu 7 alaile. *****'«*' 30 Asbertatar side fris ba ind-Albain biii 7 arbertar rigi ' I nAlpan do thabairt do dia ndermatad hErind. Asbert St^lu.^u^'i^lf^ . 1

Conall Core and the Corco Luigde 59

I

Core: 'Ba maith fer for a ferand fadessin. Gabthe mo laim o" '* ^'

$t^llr - mattin dochum mara. Alaile bebthilim.' Trath atchondairc -^^^^^^;^ -i,,,^*^^ mathair a mna-som aní-sein gaid essomon bliadna do 7 ^&\iU^. \

aretoing. 'Ni rag tliorat,' ol se, ' em dia taithmenaid dia ;

bliadna,' ol Core. Aretoin[g] in ri in bliatirtm aile. 5 ;

Aretoing a ben in tres W\í\dam. Anais leo teora bliadna i

iai'ura confoi'celad for fecht. Is iarum asbert fria mnai: j

/í^u^, ' An-su CO fesar-su in ba setir lim anas sirect do imthecht.' i*^^ Daltair. Gabais a chomalta a laim dochum mara. A u^ doluith hi tract doleicthea a snile do 7 dobert a fual 7 10 .i.

' ba fuil 7 legsit na cloeha fo fiial. Is "de ata galar fuail

for hUib Carpri cosindiu la Crutlientuaith. 1 ^di"t***** ' Ind adaig tondemi Core i nhErind asbert a dnii fri . ^..Kk*^ ^**^^ Cruithniu: 'Fer gebas hErind ciallith do ar mad andes , „ -p

(fo. 98 b^) dobhi aurthuili a fiatho ni aithgebaid act bethi 15 .o.fc.'^-'' ^^/i^^^A 1«^ 1

^'"^ i^Xí^ ~ mogaid do.' Giallsait do arnabárach. ladais rige nEirenn^ uhi^'U^^Iíixa *******»• imbi intan donanie Femen. Al-latlie gabais Corcc hEirind * /ucJíaíU^ ba bed laa ba marb Crimthan Mar mac Fidaig 7 dibert a cUÍ/útt, . j

chlann conderbailt. Gabais Core iarsein flaitbms Muman. \

Aimend ingen Oengusa Builg di Darfini berti maceu do 20 j fjV/uiu4*t Churc. Ipsa somnum uidit hi Cassiul .i. attarlee ba hen

^"^ in-nit dothais si essiniu. Roluasetar a tri diib i ^***lx 7 7 t L,o J^*}^^^^ iiDessmuraain araili 7 immedon Muman. Tosarglith en ^ , -^ Ili/A*^' _ *«*****' tii^íjudút. iniia ndeoid- immithnith riu aniar. Roan in ciiiced isinwditt -,^-/-

{sic). Narrauit somnum suum mago. lUe dicit ei : 'Ita 25 "^X^>

erit semen tuum. Bid he lin do mac indsein .i. c6ic maic. 'e^ iLitAA. <^^^ -'i-jc,* In seised immidnith friu aniar, is he mac na Cruithnige, ;

Coirpri Luachra. Is he rohan isind nit, Nadfraich. Is he ^ I tjX^^^ju^ in triar fodess mac Caiss, mac Brocc intinmedon muinedaig. Ay.^*--**^ ^^•'^^^^ '«-^«^aí^ Intan ba haniu flaith Cuirc hi Caisiul, is and doluith 30

a .i. Coirpre taris mac inda diaig a hAlpain. Creeais |

iJb<}^ I ,

^, -^A^ í^hlÁMt^ í^^/ÍUv' "jCx^.^éit^ .

60 Conall Core and the Corco Luigcle

eochu isin tuaisciurt co mbui triclia marcacli oc Caisiul.

Scuirit hi tir Chuirc for arbur. Cartaith in rechtaire na

heochu asan gurt arba;. Attraig Carpri ara cend. Goníi

hísen cui maledixit pater suiis 7 docorastar huad ind-

5 larmumain, act iss i Femun ba marb postea, unde dicitnr Fert Carpri oc Locli Cend. Dobert Óengus postea rechtairecht do Maniu mac ^' ' » Coirpri aclit larlaithi a tar a t£á j^tJr 0^2^ larmiúme 7 gabsi Dau mac \

cL. ifip tesi. Asennath ni léic huad a dliged do Chaisiul conetais et ''A/^'L^ /hu ^^ cocad immi. Conbert slogetli Muman for Duaich la hOengns <^t^ir Cb^JLr^tL iVeuUy \ *~ ^o^w-í*,.^ fj^éSuA. col-luith Dau hi Scellecc 7 In^ur mac Maugo. Is de is

LnC í*fcvÍA ri rig Aurluacbra cechtar in da hailen sin. T^ -i**^!//»^ l,\Lui^t.tU^á^, (no-^ Digensat essomon fri sóegwí nOenghusa (fo. 99ai)4cith ' ^.ivv A^ (xA&e^^* iar n-ecaib nOengusa/ Ni forgell Dau friu, act rogab ar ^^Uj^iij,

fcAAii (2<^ CA.'^y^-Xh ecin cen fuigell cen dliged naich duthaid doib righe Chaissil. .^^^ ^^ Oengus mac Nadfraich dobert Decedibrip diatat Corco 3*-A^ *£a^Mt -u^ Modruad 7 possuit ewwmmMS 7 imMaig Glai. Oengus dawo dobert Araind airthir do Énnu mac Conaill Deirg ^ «Ciuc-^ ,2

Maleditione {sic) Colman ma/c Leneni muri ciuitatis Ressad ceciderunt.i Is di haurcric Airne do rigaib Caisil roboi ) (1/i.Uirt^j rodgabáil 7 salanngabal for Arainn condetapert Cuceflmathair ^ ^^"^,,^ rru.^6>v '^'^^t/fijCs^ 25 maport mac Intait 7 mac Bláichuill di Chorco Baiscinn

„: , irratha a ndilsi. ^ A.iA.5«r

is sin j/vvC G-»*^?'*-^ 30 hec suw 7 nuiasuw in sede act fothuaid 7 amlaid ^ isUi' Ut. rohadnaiced inna hesom fo imdai nar-rig hi Caisiul. /,tá:,U*^\

' (2^^í^^^'' e^tc^ : '

^CUs'i--'^^ y Conall Core and the Corco Lnigde 61

^j^ Dau larlathe ba rethe Muman uili. Is lie rofich cath .todLa^^ Findas itrocliair Fiachra mac Ma/c Caille do digail catha Senchain- X ^i ^, .iiii. Coirpri ar Fí mac Laisre Delbaith de hUib (í^Aa- JltA^^J^ naich co felbasaib oatha Rosdromma conna etatha mac ' ZH h^th docoissed in slog co hAth da Loarc. Duilbsi 'immurgu 5 ^»* 'i^^j^;'*^**^**^ ^ ' mac hlí in dam n-allaith for Finnglas. Is de mebaid catli -^ fe- Findas 7 facbath and nde dogairther Ard nDuach 7 docer

ití €Atk la liUiatliniu {sic) hi cath Cluicliir t' Fiachna mac Coirpri i-^*-^*'-* fri conróemtatar da chatli forru indnus. ^ >i^ ' I Mac Cercíe huad Is de cath dilsi la hUaitliniu do dilsi Duach larlathe 10 /^*^ baJ^'í^*^ (fo. fobitli el£on la XJí^. ^ 99 a-), ar nícon deracht, ba Mumain ^^xJieU^u^j "'é^^ huile, conidndich a ingen'cennibria. Croinsech a hainm, ié-<í^'

'0'*'^^'^^*^''msiC Oengusa focheird ci;iiidlic 7 a hocht brathair 7 forfia 15^

cuindilc 7 iss airi is mo rand Echdach oldaas Fedlemtha. Cuic maic Crimthain Srim: Aed Cron, a quo cenel Aeda Groin; Feidlimith, a quo cenel nAida Echlis; Coirpri, a quo cenel Cathail; Fedlimid, a quo cenel Fiachnai; 20 Fiachrai Bidnac, a quo Dub dechon. Se maic Cairpri maiC Crimthan: Aed, a quo cenel Cathail; da mac Cuimne Derpocuind ingine Echach Tirm- .i f^^^ charna, Diarmait Find, a quo cenel Suibni Cajlich hi

Femon 7 Feidlimid Aulethan, cuius genus deffecit 7 possidet 25 Cond Cormaic hereditatem eius. Aed mac Eugain in

meschorach di hUib Buirrich focairc (sic) do mac Chuimne issind immairiuc hi Féic/ Araili hir-roi ind imairic ind fdU. arade occ Ath da Loarc. -fjut^.P^-^^ Da mac Coirpri focartatar coindi[l]c',Coirpri, Feidilimid. 30 /f5^, fV- <\f Toffid Feidlimid hi condiulc. Tolotar maic Fedlimthid :

62 Conall Core and the Corco Luigde

himmaccu do Choirpri. Is de tri male Feidlimthea 7 se maic Coirpri rannait inii-ocht raiina in cecli du eter becc

7 mor.

Siad 1 male Fiachnai: Oncbind, Marcán, Suibne, Maeldiiin 5 la Dal Cuirind hi Feic, Sropbán, Máeljumai, Forind la ' £a^ ^. li!Díffí3>- Martíj|inu. Maelbumai gabais laim Ch olmain maio, Léneui 'i^^J^

-, /V^ f^etl]i_alig 7 hac causa cum fratribus priuatur regno.

Coirpri mac Crimthain dobert Cliiain hUama do Dia 7 do Cholman mac Colcen (fo. 99bi) qui et nuncupatur^

10 Leuine aired cech etraige cill n-aile. Inde regnum 7 7 -f^^^^ *» K^ Lt.vvl.e^- mundi meruerunt. Is din Choirpri sin adrubrad

Indiu berair don tsenchill colind Coirpri maio. Crimthaind, ^^^^'^ cuii . in chill dc** /Y"^ , dofaeth corp den snaisse marb coem do Cromglaisse.

Cul Cruithnechta i ngell deich cumal dorrochair. Cul^

15 Boendraigi hi ngell secht cumal dorrochair. , Cul Mbrocholl hi cailc Ciarraigi dorochrdch (sic) d'Uib Carpri, arnd^ell /\^^ji.i.A,^£4. dorotad doib nicon fuaslaiced. A n-as firiu: is he Coirpre

mac Crirathainn dobert na tri cula i n-eric na tri mac 1

Fiachrach Gáirine dochertar i cath Cluaise Ola. «iuy-C:***^ 20 Ilui Choirpri LochriB ni rucsat orbe, conid torbai^jT^ y*^/ I Dau larlathe ar écin, fobith ind [fjelbais focartatar drúith ^ >

Cruithentuathe for a chend Cuirc arna tisad hÉrind. f Xt)''"**^' Hiii Echach da«o ni rucsatprbe, ar toruarith Caiss ^ C£^ Mac \ \ur u a horbu i mbethu Chuirc. aifeill Core Eochaith forsna totha Co nér . ocAv / 1

r íÁ:l/il 25 dislúi. Is de rogab a tire ar a haltram. Is de attá: 'each ua hEchach, cid ri Muman huile, ni raga hi Caisiul'.

Is de Feidlimthig mac Tigernaich.' Ba ri Muman.' Ni luid

hi Caisel, acht classa Bodumbir lais. Is de dogeni Cumman

d aádeá later « mr MS Conall Core and the Corco Luigde 63

ben Choirprij^. dodeochaid co Feidlimid iar n-ecaib CoirprijTdixit/in rand sa:

'iXíí»** necli iadad Caisil frim da hech, 'Amra n-adamrje ra ^^„»^ -,.__^_ , j ^ amra n-adamra leou iadad Caisil frim eocliu.'

Is hi in Chumman sin ^ da«o matliair Suibni maic 5

Fedlimthiy Atta indrema file for atliaib Muman huile j/r-^rulv fc ; /4-^ acht becc. Item Gobban auriga ma/c Feidlimthe ardri

Muman huili. Cenel nAngse dawo, ni tbeiged hi Caisiul co niie, ar

ni foetatar ni assa ciiit i mBruig Rig. Is cenel Oengusa 10 -^e^uut*.

ma«c Nadfraich (fo. 91b2) Caissel, ar is Nadfraich namma

di maccaib Cuirc dobert mbruig Rig do Chaissiul. Ni

foetatar a maiC olchena. Is de astjert Core: 'Bid cathir

Nadfraich, bid Nadfraich tir cháich. inti bessa hai Cassel,

. / t is he arelabrathar Mumain n-uili .i. biad Mumu huile ina 15 ^ gellsine.' "'^ /W'^****^Li^^ , ui» Im^Ue doloingtha 7 Corco Luigde, ar it héside '^Lj^ batar hi tir ar each aird Birraib co Commuir tri n-Ujsci. ^ n tf f i u C Nosgabsat Corco Luighde. Lagin \mmurgu batir hi tirib (T^

Ossairge coiciur (no co heiicliair) .i, is de Fothart 7 Daire 20 V

Laigen ar Fothart la hOsairge 1 7 rl.

A Middle -Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History

From Laud 610, fo. 89 b 1. Cf. CZ. II, 321.

Augtar inna healathan sa Béid huasalsacart ecnaid fer 25

ratha De i n-ecna 7 i crabticZ. Fuair Beid dano forthach-

1 hosrairge MS 64 A Middle-Irish Fragroent of Bede's Ecclesiastical History

taigthid .i. Alpin in t-ab rohairmitnech, in fer roliorcthe

trisna liuile disciplu ina fer n-eolacli Teodir epsco[ip] 7 Adrian inn abbad, ar rofogluind Alpin descippluibh Griguir

nahi rognithe hi cenniiUiaig Cantuariorum 7 isna ferannaibh

5 comacraibhibh 7 ana fuair sencassaibh na Yittre no

tidnacul na senorach 7 rotharmhinuid Albin co Beid innahi rohasneid do Nothelmus huasalsacart na hecailsi limdu-

nensisi rodbo littrib no himaccalmaihh. IS é Not- helmus tucastar epistil Griguir nach Roim co Saxano.

10 Is iat roforcan Albin comtis echlanta don sairse Beid

noibh. thossach immorro'^ na staire co creitem na

Saxan scribendaib na n-arsata adiu 's anall rofoglaind

Beid 7 rothinol. Daniel immorro episcopus Saxan funetta

rofaidestar cuca hepistlib stair a ceniuil fadéin 7 na

15 Saxain descertach 7 Inse Uechtaj. Iris immorro intinscanta Mercio[ru]m Saxorum ^ rafog-

laim corraba side tresna da huasalsacart Ceddi 7 Cedda

7 coroLathnuiged treotha iris na Saxan airtherach .i.

braithribh na manistrech rochumtaiged leo .i. Lestingseu. 20 Nahi rognithe hi cennathaig na Saxan airtherach arranic rainn de thidnaicthib na n-asartha, raind aile atharcud

inn abadh Hessi. Nahi immorro rognithe i lleith ra hiris Crist hi cennathaig Lindis rohoglaind guth biu in t-uasalsacart Cimbericht. Tidnacla imtnorro Nordanim-

25 brorum .i. sencassa Saxan tuascertach, sochaide fuair

seom 7 rostuc fein. Britania insola occiani^ cui quondam Albion no[me]n

erat ^ ocht cet mile chemend ina fot .cc. ina lethet inna

* i over second u ^ \i MS ^ leg. Saxonum '' the

second c added over the line ^ er at with i over the t A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 65

himtimcell immorro A. cuic mile sechtm[89 b 2]mogat fo hocht cethrachat. Oct calliraclia ficliet inti 7 cuic beiiai .i. Saxanbeiia 7 beiia Brethnas 7 berla Cruithnech

' 7 Goedelg 7 Laten.

Anno .xl". natiuitatem Christi .i. cethracha bliaf?an ria 5 ngein Crist tanic Gaius Ilius i nn-Inis Bretan, co fargaib

a longa 7 a sluag in cet fecht, 7 co farcaib Labienus

tribuniis. 1 Ruc-som f deoid giullu Inse Bretan.

Clnid Cessar in cethramad ri iar nlúil tanicc a n-Inis Bretan co rranicc co hinsi hOrc ab incarnacione Domini 10

.clvi.

Marcus Antonius cona hrathair .i. Lucio Aurilio Com-

modo cretim i nn-In[is] Bretan. Ab incarnatione Domini

.clxxx. ix. Seuems After Tripolitanus^ tanic i n-Inis Bretan,

Leptis ainm a chathrach sin Affraic, in xuii. ri iar nluil. 15

Is leis doronad clad Saxan. Atbath hi Cair Abroic.

Da mac occa .i. Bassianus 7 Geta. Ba sein rogabh in rige, ainm do Antowm, ab incarnatione Domini .cclxxxui.

Dioclisten in tres ri ar .xxx. iar nluil, 7 Maximen

tanic i nn-Inis Bretan. Is na haimsir rogab Carausius 20

rige Bretan .uii. mhliaclna conidromarb Alectus, co rrogaib

side rige tri hliadna conidromarb Asclipidotus 7 ba ri

side re .x. bliadan.

Dicclisten i n-airthiur in domuin ac ingreim na Cristaide

7 Maximen ina hiartur. Hissind ingreim-se forodomair 25

Alpan noeb 7 Aaron 3 7 luil airchinnech Cathrach Le-

gionum. Isind aimsir-se atbath Constans ri Bretan athair

Constantin meic Helinse .1. caratben Constantin. Roscrib

1 tribrs MS ^ .i. tire added above ^ the second added above 66 A Middle-Irish Tragment of Bede's Ecclesiastical History

Eutropius conid ann rogab Constantin a rige ar tus 1 nn-Inis Bretan.

Dáig rogab a hathair flaithius Franc 7 ^ Hespainech

i mbethaid Dioclisten ab incarnatione .ccclxui.

5 [90 a 1] Gratianus cethrachad rl Mil, is na haimsir- side rogab arsele Maxim rige Brettan ab incarnatione

Domini .cccxciiii.

Arcadius i rrige in domiiin .i. mac Theotliois in tres

ri'') ar .xl. iar nAwgiiist. Pilagius Brit do gabail ersi 7 10 do thogail na Grlstaidi.

Ab incarnatione Domini .cccc. uii. Cethri bliadna .xl. resin debliadain togla Roma Helair rig na nGoth rorigadh

Gratian coraid i mBrethna/6 7 romarbad iartain, Con-

stantin iartain ri anmain in choro innáas inracus 15 conidromarb Constantinus Comes tre forcongru Honorii.

Tanic Constans a mac a manchaine 7 rogabh rige.

Robrissed tra Roim iartain millisimo .c». xl». uiio. hUadain rocomtaiged. Is e sin crich flaithusa Roman

for Inis Bretan, iar .cccclxx. hliadan rogabh luil Inis

20 Bretan tra rosdigbatar Romanaigh imma miltnecht 7 nir

farcabsat ócbad no ses engna^) inti 7 rucsat Romanaigh

7 nisleicset huadib etir. IS aire sin doronsat Goedil 7 Cruithnig na da chiniud chomfochraibe sin braitt 7 creich dibh. Dochuas Bretnaib co n-epistlib co rRomanchu

25 ar daig cobartha, 7 doruacht miltnect calma cucu 7 dorronad

clad accu dar in n-insi ri hucht Cruthnech 7 Goedel, 7 dochuatar dia taig iartain. Fo cetoir tancatar na namait

7 rothunsetar Bretnu amal gort abbaig. Rofaitte na techtairi

dorisse 7 doruact legion do chobair Bretan 7 rochathaigset

* 7 7 MS 2 in tres ri repeated in MS ' leg. engnama A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 67 ri naimdibh Brettan 7 rohatlmuged in cladh leo dorrigned la Seuenis. Ba do [90 a 2] clochaib in fecht sain .i. nil. traiged ina lethe 7 .xii. ina harde, muir co mmuir a fott. Tuir imda fair 7 daingnigther amal na tistais doris dia cobair 7 lotar as. Otcualatar Goidil 7 Craithnig 5 amaZ chono alta fo chairib docliuatar foithib ab incarnatione

Domini .cccc. xxui. Teothois Junior post Honorium in cethramad ri .xl. iar nAuguist

Palladius dochum nErenn a papa Celistino. Hi .xxxiii. in Teothois-sin rucad epistil ina mbriathar-sa Bretnaib 10 dochum in consuil diarbo ainm Cdetium .i. 'Nos repellunt barbari ad mare, [mare] repellit ad barbaros. Inter hsec oriuntur duo genera funerum, id est aut iugulamur aut mergimur'. Act cena ni tarsat Romanaig dia n-aid, deithbir on iarsinn aimsir-sin roboi Bledla 7 Attila da rig 15 na nUmuneta hie inrud Roman co romalartsatar cid

Eoroip uili 7 CO tanicc gorta mor dia n-eis. Marb immorro sochaide do Bretnaib do gortai iarna slait ma n-uile biad do Cruthnibh 7 do Goedelaibh.

Tanic immed messa 7 toraid iarsin gortai sin. Ro assar 20 iartain oc Bretnaib fledogugMfZ imda isin bliacZam sin ropo nessu. Rohassair assaide sarthol 7 etrad 7 follach Dé 7 ecailse. Tanic iartain plag tedma 7 comerge ti-om na namat forro .i. na namait nua, Saxain a n-ainm side. Hi tri longaib tra fotaib tancatar Saxain. Bretam immorro 25 cona rig .i. Uertigern rogabsat Saxano na sid co I . . .

menmnach amal bid do ditin a t . . . h.

[90 b I] Rochomoentadaigset immorro 1 Saxain re Cru- thentuaith 7 re nGoedelo 7 roinraetar Inis Bretan uili 7

1 h- MS 68 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History

doratsat fo gein cloidem 7 gse a daine 7 a rigu 7 a taisechu, a treun 7 a fainn, a sacairt uasa n-altore 7 ni rith nech nosaiged forás mór iartain for Saxano.

Tri cinela Saxan tancatar assin Germain .i. Saxain 7 2 5 Angli 7 luti. ' Da chinel lutarum Contuar 7 Uictuani .1.

attrebthaig Insi Bechte, 7 na Saxain funedcha, cinel hi comair dond insi sin. Da chenel na Saxan immorro'^

nairtheraig* hnile 7 na medonaig 7 na Saxain funeta.

D'Anglis \vamorro mediten-eni .i. lucht Cairi Ebróc 7 10 Orthonimbri. Dib side na toisig robatar resind longis

.i. Orsa 7 Egist da mac Uectgilsi meic Guicthe meic Guecta me^'c Uicta meic Uechta meic Uoden meic Frelub. Heres Phelaig co mmor ind inbaid sin ac fuasnad Insi Bretan co tanic German noeb cend na hecailsi Altadorensis

15 7 Lupus Tricasenus a Franccaib co ro chobratar inn [in]is

tri rath 7 mirbuilib 7 dochuaid German fein hi tosach in

chatha la Bretnu 7 roraidset na sloig ic dul isin cath

tre forchongru in chleirig Alleluia, 7 rotheithset na namait fo chetoir. Doratsat Bretain do dermat cech olc fuaratar

20 7 each digail, conerrachtatar catha 7 debtha occo fein,

7 ni tharsat honoir dona sruithib robatar occo 7 dochoid

dimmus 7 olc intib co rrici a sacartu 7 a clerchn, 7 ni leictis bretha na firindi do faisnis dona Saxanaib robatar cid na n-oentaid fein, acht nocho derig Dia a thuaith 25 feissin choru lim rofuidestar in Dia scin forcetlaide ba

hinraccu rochreits [90 b 2] etar. Ab incarnatione Domini do. Ixxxo. uO.

Auric in cethramad ri ar .1. Awguist i rrige in domain. Quiu% anno .xO. (jregorius sédem tenuit apostoli-

1 riti MS ^ ritarum MS ^ If MS * leg. na hairtheraig A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 69 cam. Coica hliadan ar cét o thiclitain Saxan co sein tanic Augustin CO sochaidi do Chr^siaidib do phroicept brethri De do Saxanaib. doruachtatar Insi Tanatos dond leith anaer do Chantia dochuatar techta uadib co hEdelbrect

.i. ardri Saxan descirt. Is and roboi in Cantia. 5

Robói immorro i muinter AxLgustin .xl. fer 7 robatar etercertaide a fFranccaib maroen riu do miiintir ep/scoj?*

Arelatensis .i. Etherius 7 rl. Roraidset na techta resin rig: '0 Roimh ronfáideg^

7 tucsamar degscél lind .i. flaithus cen hairchra donafib 10 chretit Isu Crist mac De bi.' Rorecair in ri: 'Doberthar duibsi inni ricfaidthi a les cofesamarne ar comairle immon cretem.' Tanic clú na Cristaide a sétig .i. Bercta, do cheniul ri[g] Franc, ar is amlaid dosfuc thustidib coro * chometad smacht nemelnide na hirse. Epscop uasal hie 15 afriund di each lai. Lndardus a hainm side. Tanic in ri arnabarach cona maithib do immacalldaim re AxLgustin

7 ropritchastar Awgiistin do. Roraidh in ri: 'Isat sochrai chetus bar mbriathra, acht noco chumcaim-se comchetfaid doib, acht fáilti chainhuarrech fogébthaidh se coro derborsa 20 bar mbriathra, 7 pritchaid do chach, ni tairmescaim se immuib '.

Tuc in ri aitte doib isin csiihraig Doruuensis. Lotar isin cathraig croch Crist reompu co ndeilb Crist inti.

Trebait isin cathraig co hennacc bés cethecailsi na 25 n-apstal hirnaigthib grésachaib [fjrithairib hainib oc forcetal cháich. Rochreit sochaide [91 a 1] in du-ssin.

Fo deoig 3 rochreit in ri fein. Rohairfited bethaid glain inna chleirech.^ Dorat doib cumachtai cumdaig eclass inna

1 h' MS 2 leg. ronfáided ^ leg. deoid ^ leg. cleirech 70 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History

cathrach archena. In Dorouewsi i n-eclais noebMartain re cathraig amuig roattrebsat na clerigh, Bretain o cbein

rodochiimdaigset. larsnafib se trá dochoid A\igustin co

hEtherius eppscop Arelatensis amal atbert Grigoir ris, 5 coroliordned ann corbo huasalepscop do chiniud Anglonim.

lar tuidecht do dia thig rofaid Lurint huasa][s]acart 7 Petar manacli do Roim do aissneis na Saxaw do bith

cristaidi, 7 is hesinm uasalepscop, 7 araile imchomarca do

thaiscidib na hecailsi, 7 ni chumaic in chumri conorragba.

10 Rofaid immorro 1 Grigoir araile leo do thennad na creitmi

.i. Millitus 7 lustus, Paulinus 7 Ruffinianus, 7 dorat paUiu

na llaim do Angustin on ordaigfed epscopu, 7 tucad do

da epscop .x. do ordugud i n-inadaib saindradhachaib .i.

• epscop i ILimdain 7 pallium Grigoir do 7 epscop hi

15 cathraigh Erbroic^ 7 pallium do Gregorio 7 atbert Grigoir na sacairt Bretaw co brathardo do fomugud do, 7 atbert Grigoir cen templu na n-idal do scailiud acht a coisecrad

do Dia 7 altdri intib 7 tasse na noem 7 rofaid Grigoir do AvLgustin ar nacharagbad diumus tria imad na mirbuile

20 dorigne Dia per eum ' ar is ri sochaide dib atbera Dia i

llo bratba non noui uos '. Tuctha episiZ/ uad co hEdilbrict

dia buidechus ar gabail na hirse 7 roahnestar^ Awgustin dona hoentadachaib. A-agiistin tra dessid hi sossud uasal

epscoip hisin cathraig .i. Cantia, 7 rochosecair in n-eclais

25 on urd Romanach, 7 roch [91 a 2]osecair in n-eclais

dorrigned la hEdelbricht sel on chathraig i nn-anmaim

Pettair 7 Poll, 7 tucad a habdaine do Petar isinn eclais

sin. Cumsanait taissi Augustin cona saigthigidib 7 taissi rig Cantia 4 Petar immorro in t-abb isind ucht mara dianid

1 h' MS. leg. Ebroic ^ leg. roaithnestar '' Add robáided (?) A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 71 ainm Anfleot 7 rofailsig Dia a chorp 7 rohadnaclit isin chathraig .i. Bononia. Elfrid immorro isind aimsir hi iTÍge

Nordanimbrorum (.i. Umbra fo thuaid) dorat side cath do Jidan do rig Scot .i. cath cruaid i iiDegsastan (.i. Lapis Degsa) hi torchair Teodball brathair Aedilfrid. 5

Finit primus liber.

Anno dominicse incarnationis .dc. Grigoir do hepiltin.

Roscrib Beid dia bethaid 7 dia gnimradaib 7 dia deithidin im Saxanaib. Laa n-oen dochoid in forum uenalium co n-acca da macca[n] rochoema do Saxanaib and co ngnuisib 10 corcra co mongaib buidi co cnessaib taitnemachaib. ' Can doib so?' ol Grigoir. 'A hinis Bretan', ol na daine. 'Indatt Cristaide no indat pagandai?' olGrigoir. 'Pagandai', olsiat. 'Truag' (.i. co n-osnaid), arse, 'letheid ind lochia so for seilb diabail. Cid a hainm in cheiniiiil?' ar 15 Grigoir. 'Angli', arsiat. 'Is maith', ol Grigoir, 'gnuisi angel leo, coir a rochtain hi comchrandchor angel. Cid ainm a tuaithi?' ol Grigoir. 'Deri', olseat. 'Deri', ol

Grigoir, 'de ira eruti. Cid ainm ind rig?' ol Grigoir.

'^Elde', olsiat. 'Alleluia canfaid', ol Grigoir 'do molad 20

De'. Dochuaid Grigoir co dian dochum an papa 7 atbert fris forcetlaidi do chor do procept do Saxanaib, '7 mad coir', arse, 'bam erlam re dul and'. Nirba comairle [91 bl] lasin senod. Amal rogab immorro^ a hapdaine rofaid Augustin ut dixi. larsein trá rotriall Angustin 25 na hirse robatar oc Bretnaib do dichor immon caisc 7 a n-oentugud 7 Saxain im oeniris 7 oénchind. Atbertatar immorro Bretnaig na bud cend doib Aagustin 7 na

1 r MS. 72 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History

hóentaigfitis hie tendad hirsi Saxan. Albert Augiistin:

'Ar nach ail duibsi a mbráthris, doberat cath duibsi 7 tíEthaistí léo.' Eocomallad anisiii. Rola Edilfrid a n-ár

isind luce dianid ainm Legaeester oc Bret[naib] .i. Caer

5 Legion (.i. Ciuiffls Legionum). Tancatar cleirig Bretan

huili do airnaigthe ria laichaib iar ciil in ehatha iar

n-aine ' tredinais doib.

Otehondaire Edilfrid rofoi cuccn; mili 7 da chet do

ehleirehib and 7 ni Urna dib aeht .1. ece. septies do 10 manchaib Benncha/r namma romarbta and.

Anno ab incarnatione Domini .dc. iiii. Millitum do

hordned i ILimnaind .i. cathair na Saxan ahiherach. Tames

eturru 7 Cantia. Sabinct ba flaith i ILundaind fo Edilbricht

7 dorronad oc Edilbricht eclas do Phol apstal i ILundaind. 15 Justus immorro- ro hordned in Cantia isin chathraig Doro-

breus. Is inti dorigni in ri eclais do Andrias. Tri mile a Doruuerui atbath Augustin. Robordned Lurint na inad

dia éis. Millitus co rRóimh, 7 tuc tascide imda Bonifait on phapa.

20 Anno ab incarnatione Domini de. xui. fiehi immorro'^

thanic Augustin a mBretn^í atbath Edilfricht in ri .i.

in tres ri rogab Chantia co Humbra, Celin in ri tanaise,

Edilbricht in tres ri. Redualt in eethramad. Eduni in

có/cedh .i. ri Rordaninibrorum,^ Osualt in seised, Ossio a 25 brathair in sechtmad.

[91 b 2] Edilfricht tra mac Murie meic Octa meic Oric, diarbo ainm Oisc, meic Egist. Edball mac Edilbricht na

hinad 7 roleicc creitim ar in paganacht, 7 romarb Saperiet

ri Lundaindi, foraeaib side tri maccu gentlide. Dochoid

1 ndaiue MS. ^ h~ 3IS. ^ leg. Nordanimbrorum A Middle-Irisli Fragment of Bede's Ecclesiastical History 73

Millitus in t-epscop ar teiched na pagandai co Cantia co Lurint.

Dochoid Lurint 7 lustus lii Frangcaib. Roimraid Lurint dul na degaid co rothairmescad imme ind-aislingi dia rochotail i n-eclais Petair .i. rosraigled he ar thréd Crist 5 do thrcgud cen oeghaire. thanic maten roindis dond rig. Rohimeclaig in ri in comdid, 7 tucad Mellitus 7 lustus a Francaib, aclit ni roleicset chucu lucht Lundaindi Mellitus ar grad geutliuchta. Tarrasair Mellitus in Cantia i n-eclais Petair atbath Lurint. Rogab Mellitus epscopo^Yi. lustus 10 i n-eclais Hirofenfe. Atbath Mellitus, lustus na hinad i n-ardespocoiti do réir in papa .i. Bonifait. Paulin ind inbaid sin oc pracept do Sa-ianaib tuasc?H. Is e so fochund a chreitmi .1. Eduni in ri rochuinnig side ingin

Edilbricht ri Cantuariorum do mnai do .i. Celtiberga no 15 Tata. Roraid a brathair Eadball na tibred in ingin cristaidi acht do Christaide. Atbert Eduni na dernai olc ri Cristaidib acht roraid 'Ni diultab-sa', ar se, 'mo bith cristaide dia coemos corbam inraice de'. Tucad do inn ingen 7 rofaided Paulin maroen ria. Ranic side aidchi 20 chase do tbig ind rig. Isin aidchi sin tanic araile for techtairecht diamlaigthe. Issin aidchi sin rothuisim a ben ingin do .i. Ernfled 7 robaisted 7 rohedhpradh do Dia dia soérad dond écóir doronai 7 do soerad a mná. Is í do baisted ar tits do Saxanaib tuaiscirt. O'tchondairc 25

Paulin [92 a 1] corbo dulig menma ind rig do thairbirt i n-iris, roguidh in coimdig 1 coro thorromad a tuaid 7 in rig. Rofailsiged do Phaulin tri faitsine .i. fechtus robot for indarba ó Hedilfraid righ Nordanimbrorum co

1 leg. coimdid 74 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History

ndechaid do thig Reduald rig Cantia for teiched > Edilfraid

teclita CO Reduald co setaib ar marbad Éduiii fa do 7 fa

thri. '7 cath fora seilb', ar se, 'mina marba Eduni'. Ro- raid Reduald co mairfed Eduni. Adcliuala cara do Eduni

5 7 roraid ris: 'Tanac', ar se, 'dot breith dii na coemsat a

ndis ni duit .i. Edilfrid 7 Reduald'. Atbert Eduni. 'Noco

cliumcaimse. Rodlútlins mo sith 7 in ri.' Doclioid uad

a chara 7 roboi (.i. Eduni) i ndorus na palaiti co toirrsech

7 co dubach na suidhi for carraicc 7 ni fitir cid dognld.

10 Atchondairc duine alaiud anaichnidh chuca 7 roraid

ris, 'Cid ar a fuile sund at óenur', or se, '7 each na

chotlud? Dia ngaba mh' forcetul sa', ar se, ' notuaslaicfind

ona dubaib 7 on tsnim fil ort, 7 noaslaicfind for ind rig

na dernai olc fritt, 7 biat ri do cheniul^ fein'. Roraidsom:

15 ' Dianomsoera ar na cuimgib si, dogen sa a n-apraidh-se.'

Dorat an duine sin fo cetoir a boiss for a chend 7 roraid:

'Is e seo in comardha, 7 tabair dot aire 7 comaill do

brethir in tan sin, 7 dena in forcetal atchluinfe ind inbaid

sin', 7 doclioid uad iardain. 20 Tanic a cliara chuca 7 roraid, 'Ba cobsaid. Rocum-

scaided^ cride in rig; ni léic ind rigan olc fritt'.

Rofecht in cath [92 a 2] 7 dor and 7 rogab Eduni ind rige.

Inn-araile ló tra tanic in fer De Paulin co hÉduni 7

25 dorat a laim fora mullach 7 roraid: 'In tuc in comardha

sa?' ar se. Dorochair 7 se crithnaigthe fo chosaib in

cléirig, 7 rochreit 7 robaisted, 7 rofaid sacartu 7 miledu

do discailiud na n-idal robatar hi Cair, 7 robaisted i Uó

' Add rofaid (?) ' leg. cheniuil ^ leg. rocumscaiged A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 75 na case i n-eclais Petair, 7 dorat sosad epscwip do Paulin isin eclais sin .i. eclais chláraigh, 7 dorigne tempul mor and iartain do chlochaib. Atracht ireis 7 creitem co mmor hi Nordanimborum 7 hicond rig, coro herail cid creitem for Erbuald for rig Saxan funedach. Piopritchastar Paulin 5 do chennathrt/i/ Lindifi den taeb andes do Umbra, 7 rochreit

Blaica airri na cathrach Linndocolinae, Noimtheiged I oenben Inis Bretan ind inbaid sin ar met in tside. I ^

Honorius papa ind inbaid sin tar eis Bonifait 7 tuctha epistle uad do nertad hirse Édune. Atbatli an t-uasalepscop 10 lustus. Rogab Honorius na hiuad an cóiceáh epscop ecailsi

Doruuernensis .i. Aiigustin, Lurint, Millitus, lustus, Honorius.

Paulin roordnestar Honorius in Lindocolino, 7 dochóid co

Roimh 7 dorat Honorius in papa pallium do, 7 rochind in papa cipe tan atbalad epscop Doruuernensis epscop 15

Caire do hordued neich na inad, 7 in fer aile masech, ar na roscithaigther tria rea fata na talman co rRoim. Rofáidhestar áano Honorius epistle co Góedhelo do cheile- bradh na case .i. co manchaib la .i. co Baetan co Cronan

CO Colman 7 Lasrian 7 Scellan. 20

Dorochair tra Édnne la hEdball ri Bretan, 7 re Penta rex Mercior[um] .i. ri Castra.

[92 b 1] Anno dominicae incarnationis .dcxxxiii. Ara mora hi Sax?2«/& tnascirt tar a heis. Ond anbthine sein rue Paulinus Edilbercta i lluing co Cantia 7 rohairimed 25

CO honorach Hetball 7 Honovio episcopo, 7 doratsat lestra imda oir 7 argait do thimthirechi altore De, cros dir 7 Étune 7 in cailech. Hitat innosa in Cantia. Isin

leg. thimthirecht 76 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History inbaid si robaded Romanus erchonsol ecailsi Hirofensis for muir Etálda. Is don eclais sin rohordaig Paulin in pallium tucc ab [Honjorio. lacob immorro i deoclion Paulin fer eclastacda 7 fer noeb 7 sui chantaireclita hi Cair re ciana.

1 h' 3IS Corrigenda. 77

33, Printed by Ehrhardt Karras, Halle a. S.

AÍÍECDOTA FEOM mSI lAÍÍUSCEIPTS

EDITED

BY

0. J. BEKaiN, R. I. BEST,

KUNO MEYEE, J. Q. O'KEEFFE

VOL. IV

HALLE A. S. MAX NIEMEYER DUBLIN HODGES, FIGGIS & CO., LTD,

1912

SANAS CORMAIC

AN OLD -IRISH GLOSSARY

COMPILED BY

CORMAC ÚA CUILENNÁIN

KING -BISHOP OF CASHEL IN THE TENTH CENTURY

EDITED FROM THE COPY THE BY

KUNO MEYER

PROFESSOR OF CELTIC IN THE UNIVERSITY OF BERLIN

Preface

The text of Cormac's Glossary which is here printed is based upon a transcript from the Yellow Book of Lecan, ma'le many years ago by Whitley Stokes. This transcript, which Mrs. Boothby kindly placed at my disposal after her father's death, I collated in the first instance with the photographic facsimile published by the Royal Irish Aca- demy. When all but the last sheet was printed off I had an opportunity of collating the whole with the original manuscript. I then found that Stokes or I had in many cases silently altered the spellings of the manuscript where these needed correction, and in Latin words often substituted the normal for the peculiar Irish spelling.

Besides I was repeatedly able to decipher better some letters which were obscure in the facsimile.!) Of these corrigenda I have relegated those which do not affect the sense or are otherwise of no great moment to a list by themselves at the end of the volume. There remain however a number of more serious errors and misprints to be cor- rected of which I subjoin a list here in order to at once draw the reader's attention to them.

1) This was particularly the case on the first page which in the facsimile (p. 255 = col. 1) is much blurred. In several doubtful cases I applied to my friend Mr. R. I. Best to whom several improvements on my readings are due. VI Sanas Cormaic

§ 31, róbiathais. This impossible form is corrected into rohiathad in the MS.

ib., before A. imed insert dicitur.

§ 32, instead of on read an with the MS.

§ 35, „ „ ala „ andala with the MS.

§ 37, „ „ ./. bais read .^. has with the MS.

§ 43, „ „ amm Z^o/s read ainm hdss with the MS. § 94, for elllned read eillned.

§ 141, last line, after coire insert s/w. § 150, instead of alius read quarum (qiiaram MS).

§ 204, „ „ nominis read non, and for Cormaic read CormdiC. The MS has the suspension wo, which

Stokes read as nomen. It is used for that word

by the scribe on p. 261 a 17, 263 b 38, 263 c 25 &c.

But on p. 264 b 14 and 266 c 24 he employs no for non. The meaning of the passage then would be

'not Cormac without b'.

§ 240, for read on.

§ 264, „ a cicul so read .?'. a ciculo (ciculoo MS).

§ 279, read candelaforum with the MS, and cf. Isid. XX 10,3.

§ 283, „ unde read ut {v MS). So in § 284 for [unde]

read [ut]. p. 24, note 2, for dirrig read diriug.

§ 294, for coll read colt.

§ 304, „ puino read puinc. p. 27, note 2, for ietcil read letcil.

§ 371, after dicitur insert crocangel .i. § 372, above the n of cinaid a later hand has inserted

sn, as if the etymology of the word were cin snaid.

% 376, for caimpar read caimper. § 383, for cacht read cucht. Sanas Cormaic VII

§ 401, „ om read n-om.

§ 434, Mr. Best confirms my reading arnaba.

§ 467, Mr. Best reads .i. after dero. § 478, for deleg ex read delegec.

§ 524, „ [j). 265] read [p. 266\.

§ 570, „ Ee the MS has two capital e's. Stokes read

this esse, but there is no top stroke as is usual in

this compendium, which occurs e. g. on p. 274 b 29.

Still, esse is probably the right reading.

§ 571, for nomen read perhaps non (no MS).

§ 576, „ Gaoidel read nGaoidel.

§ 649, here cap-fell is meant as an etymology of ccquill,

as if it were cap-fell.

§ 690, 1. 7, for Grith the MS seems to have r/reth. p. 60, 1. 4, „ cater read Cater. § 747, for my arose daind, Mr. Best reads arose aind.

§ 851, after didhi insert ./.

§ 874, „ ond insert ./. ond. § 893, for ob read ah.

§ 970, „ Cairnech read Cairnech. § 1000, for hlegar read mhlegar. p. 96, 1. 12, before dar insert slighe.

In the foot-notes I have given some of the most im- portant variants when these either yield older forms or better sense. For these I have consulted the following

i) manuscripts :

*) The only copy of Cormac's Glossary which I have not consulted at all is that in the Book of Húi Maine, fol. 177 a^ to 184a\ 1. 15, breaking off like L in the article tuirigein. VIII Sanas Cormaic

LB, but B from § 756 (where L begins) onwards, = Lebor Brecc, facs. pp. 263 a — 272 b, printed by Stokes in his Three Irish Glossaries (1862), pp. 1 — 44, m = H. 2. 15, pp. 13—37 and 77—102, on which see Stokes, 1. c. p. VIII and Abbott, Catalogue, p. 327.

ír2 = H. 3. 18, pp. 61—87, published by Stokes in the Transactions of the Philological Society, London, 1859.

This is not a copy of Cormac's Glossary, but many of the entries are identical,

L = Laud 610, fol. 79 a — 84a, a fragment con- taining only §§ 756 — 1224, printed and translated by Stokes, Transactions 1901.

LL = , p. 179, a fragment con- taining the end of § 1224, printed by Stokes, Three Ir. Gl., pp. 44 and 45.

Harl. = Ilarleian 5280, fol, 75, containing only §§ 883 and 1059, As these two articles belong to an older period than that of Cormac I print them here in extenso, adding also the version of the article prúll from

23 N 10, p. 74.

Harl. 5280, fo. 75 a,

[P]rull .i. aidbliugath 7 medug«fZ ut dixit ingen

Ui Daulsine in banlecerd fri Senchan Torpést a

Manand .i. immomloiscet mo da n-oo prull, Friscart

iermn ant éxine dei muindt/r Senchan ,i, an cerd

mac hui Daulsine lie do Taursaige Tull. IS dei

tra bui de Senchan anni sin: deicorustar fair techt a mManoind, edon (echt a ainessa do cor cuardo indei,

Coica ccces a lion cenmotha eixini. Is marodbui riam Sanas Cormaic IX im nach n-aili n-éc\us Bavaail an CMmháair/ boi am Senchan cid cenmotha a tughin suad. An rombui dech dano de timthaighid flathe fer nGoidel, iss ed hertaiar imbpu and ecis cena. INtan tra docomluset for fairge et docornstar aurlund fri tir atagladhustar gillse ecoisc anindwstai ina ndidaid den tir. Nom- lecid-se lib, alse. Defécet uli an gillse. Ni pu data leu ierum a lecud cucu, ar fse leu ni bo oen comadhuis ina n-éill, ar ba dochnith a eccMSC. Antan cetavous domberead a meur for a édon noteged a thoesc de ghur brian for a di cluais. A chongiMS craicei do dar a muUuch co mmaithán a da imdad, ata lia nech assidchiid botar caib a inchinde rumebhdatar trisena clocend. Cuirrither og luin a di suil. Duibidher écc, luathidir fiamain. Buidither or a fiacuil, glaisit/ier bun culinn a mbun. Di lurgain lomchoelai. Da seirr birrda brecdubai foe. Dia tallta dei an ceirt bui imbe nib decmoigg techt di for imirge a boenur mani fuirmithe cloch uirri ar immat a mmiol. Deriu- cart ierwm co mor fri Senchan 7 asbert ris: be a torbach-sui dit-se al se^) oldas ind iel forualluch forboeth fil immat. IN setar lat ol Senchan tuiáecM iersind luith isin curuch? FromM olse. Ciggidh iarum iarsind luid isan curoch. Luathithir lochaid iar forgarmam co mbui isin caruch. Ba suaild tra corrabdithe an cwvach cona lucht arandhi rombroghsat ind eiciss riam som asindala leith ind lestair issa lleth n-aill 7 aspertatar amfw7 bidh [fol. 75b] assin oenghin: dotrorbai T^est, a Senchan. Bidh si dno de muindter

.ui. MS. Sanas Cormaic

uli acht CO n-erlam docum tiri. Is dei sin roainm- nigecl dosom Senchan Toirpesi .i, Senchan dororbai pé/sí. Reccaid lertim i Manainn, Dofacbud a coblrtc/i hi tir. A mbatrtr diú ac imt[b]echt iersin traig cona- cutar (int sentond) oc buain na femnai 7 an muir- toraith olcenai. Airegdai gratis a cossai 7 a llama acbt nadmbui etag impe 7 bue anfeth gortse fuirri 7 ba liach 6a iianiorro, ar ba si sin an banlecerd ingen au Daulbine de Muscraide Liac Tuill a crich Ua Fid- geinte. Docuaid side did/a for cuairt nErenn 7 Alpan

7 Manund 7 ba marb a munntir uli. Bai levum a brathair mac hui Daulsine ceard amrai dawo oc a hiarmoracht fo clirichuib Erenn 7 nisfuair. INtan didiu atcondairc ant sentoin inna hexe immus-

CKmorcair ceptar he. Aspert iarum alaili dib: niathire ammatcomairc (sic) Sencan eices hErenn iiili asse.

Initbia de umuldoid a Sencan, ol sie, anadh frim aithesxa? Rombia emh, ol Senchan.

Nibsa eola imnidh adbaig chessu femmain mbolgaig mung.

Caide a lethc[h]omargg ?

Sochtais iarum Senchan 7 and eceis uli dno. Taligg lasaodain an gillui remeipertae ar beolai Sen- chan anusbertai a caildech: na hacallda Senchan, ni comadhus det. Atomglaitese amnse, ol nidaculdadhar nech aili dein muinnt?> se. Cidh, ol in banlecerdd, caide a lethrann? Ni ansa, olse.

De muin cairrce mara Manonn derigned mor salonn sunn.

*) Added later below the line. Sanaa Cormaic XI

As fir, ol si, 7 an lethrand hi sin dna .i,

Immamloisced mo da n-ó6 prull, cade a lethrann, a Senchan, béus? Amim, ol an gilliu, oc saigidh deit a acaldmha Senchan. Nitacell- dadar em.

Cest áidiu, cade lat-sse? ol si. Ni ansa, ol sesiumh.

In cherd mac hui Dulsine lice do Taursighe Tull.

Fir son, ol Sencan, in tiissai ingen aui Daulsine an banlecerd occadathar chuingid sethno hErenn? Is me em, ol si. Fotruicther ienim la Senchan 7 doberar dechelt amrae imbpe. 7 dedechoid la Senchan a nErinn. Antan \ra donanic hErinn Senchan conacutor an gildoi remeperthe ba hocliech co moigg orbuidhe caisidir carrai mendcrot. Tlacht rigdai imbe. Delb as airegdom adcess for dune fair. Totsd deissiul

Sencan 7 a muntere 7 nusqiiom proparuit ex illo tempore. Dubium itaque non est quod ille poematis erat xps (sic\).

M]iigeme .i. ainm in cetna? oirci ceturobai a nhEriu.

Corpri Muse cetatuc side ind-Eiri a tirib Bretan. Ar antan robo mor cumachtai nGoidel for Bretnu 7 ro- rannsot Alpam etorru i ferandou 7 rofidir each durais

7 a caruid leu 7 ni bu lugai notrepdois Gaid/Z fri muir andoir g[uam in Scotia 7 doronta a n-airse 7 a

[fol. 76 a] rrigdhune and. Inde dicitur Dind Tradui

.i. Dun Tredui .i. tredue Cremthainn Mair mo/c Fio- daicch ri Erenn 7 Alpon co moir nicht 7 inde dicitur

Glassdinibir 7 {sic) cell for pru maru Ichd, is arus in sin i rabau Glass mac Cauis mutaid ric Irfuate oc XII Sanas Cormaic

mucauib for mens. Et isse in sen dedersaich Patraic

ier tauin .i. sei .xx. hliadna ierna guin de fianaib Maic Con. Et den roind beus sein ata Dind map Ledhain

i tirib Breat aw Corn 7 Dun mac Lioat/i am. Sic rorann ceuch cineul desiu arubai a cutrumau a llae

anair 7 rou7iatar fon cumachta cen co cianau cid ier tichta/« Patraic. De sin tra robaui Coirpre Mttscc ic

aithichid sair coa mmntir 7 coa coairde. IN« tainic

tra and inbaidh sen orce tir nErenn 7 isracongradh

la Bretnau na tarta ail na hascaid na caratrad na

com 1) do Goidelaih. IS hi tra cain robui and inu/^aid sen la Pretnu cech bidu7

rofesseri a cauaiw. Roboi diu orce n-ann i seilu/i carut

Corpre Muse a tirib Bretaw 7 atroe Carpre uad. De-

choid diu Coirpre cor fechtais do a ticch mcle 7 foricc foailte acht immon orce. Scian amru dno lie Corpre

Muse 7 imdenam di or 7 arcot immo heim 7 ba sed

amrae i. Debert^) ierum Corpre beoil co mmor 7 commelt saild 7 bosailt foa heim 7 for a cóiph an scin ar beluip and orce. Rogab \Qium ind orcie cocnamh ann eme co matm. Rolute iarwm an scian

CO narbo aloinn arnauhariich. Dege (sic) ierum Corpre

cais moir do sen 7 ba bronuch 7 condaich cert n-imbe coa caraid. INdruic side, icfud sai an cinaid, al siade.

Ni geuph su, ol Corpre, acht a fail i cain Bretaw

.i. cech bidba ina cinaidh. IER sin tra dobreth ind

orce ina cinoid 7 debreth ainm ndou .i. Mugheme. Ba

banchu tra and orce 7 ba torrach an tan sen .i. antan

1) After com a space left vacant for about three letters.

=") dedbert MS. Sanas Cormaic XIII

combreth taris inall. Ailil i) Flann Becc tra ba ri

Muman and inboid sen 7 Cormac i rrighe Temro

Dorinscatflr side fo chetuair cunchid and orce 7

icosnam. Is e ienim cruth rucoraicedh etorrai i triur

.i. aimser cinte do bith don coin i tigh cech se. Doi-

thid ierum an cu 7 roue each culen dia chuain 7 is on choin2) sen orce liErenn, ud Scotice pe>hibent.

Ba marb tra iertain and orce ier reib cianaib iar?<»k Fuair Conlse mac Taidc maic Cein maic AuileHai

Auluim clocenn lomb and oirce 7 áébert 1 ceist dend

filid doluidh CO n-arcetwi die atha/r .i. Moen mac

Etnse nomen poetea (sic) illius. Teit ian

tria teinm laida co n-epert : Cain tonna tige hni

Eoganith i tig iii Cliuind cech tratha dobarind bassa caemh a ticch Corpri Muscc a mugheme. Cend Mugem in 80, ol se, an cetna oirce debreth a nErinn. 7 rl.

23 N 10, p. 74.

Prull .i. aidbliugad mor. 7 metugad. ut .dx. ingin hui Duldsaine in bainlicerd fri S^nchan (.i. Torpest) imManainn immosloiscet mo da no prull fritgart iarom int exine di muintir Senchain an cerd .m. hui Dilsaine li(a)g do Tursaige Tull. IS de tmn bui do SencJmn

andisin docorustar fair techt i mManaind .i. fecht nainiusa du chur a chuarda inde ceoga (sic) eces a llin cenmotha exine. Ni rabe riam im nach arali eces Bamail in chumttaig boi im tSenchan cenmotha a

•) Aililt, with punctum delens over t.

2) con MS. XIV Sanas Cormaic

thxigban suadh issed on robiii dig (sic) do tbaimtigib flatha fer nGoidel inrugsat na hecis alchena impse. INtan

tran docliumlasat for fairgi et docorustar aurland fri

tir adgladwstair gillse inecoisc don tir inandiaid.

Nomleicidsi lib olsé. Dechad uile fair. Ni ba cain leo ind oglac/i a eccosc na a lecad leo, ar ni ba hen comad^(S dia n-elta he for a ecosc ndocbraid. INtan tran dosberith a mer for a etauw noteged a thaosc

do gur bren tria cluasaib a chuil siar. A chongrus craice do tar a mullach. Ba cosmail batar coib a inchinde a roemaid dar roeib do mad comuamanda

a chind 7 a chloicind. Ni anad oc tolse brentse .v. CuirrithiV og luin a di suil l(ua)ithith/r leig muiliwd

a fegad. Comdub fri héc a drech cuirri na co(r)r

aurocbala a da ngruad. Sithithzr urbruinde ga . . nde a sron. Marsig emnaig builg gaband oc berbad

mianaig sugad 7 imlecad. Ni bendais uird [p. 75] do chair d(e)rg ambendais a beoil do teinid luathaigthir v/ fainle no fiamuin he for lar. Buidigthir or rind a

fiacal. Glaisithar culend a mbun. Da lurgain lomchsela

lanbreca fai. Da seirid birdai buidi brecdubha. A lurga mar cuigil a sliasait mar tsamthaig. A mas mar leth maothal. A bru mar miach bolg a(b)raighe mar bragit cuirri. Meit mulchenn milid a chend. Librith/r gabla a lamha. Meitigth/r durna mogad

(.i. im sirobair) a durna. Dia tallta de iu cheirt

combrec clithar diabultse bui uime ni bu decnaig (sic) di techt for imirci a aonar mme fuirmithe cloch fuirri

.1. ar imbat a mil 7 rl. Dorogairt tran diucaire

moir 7 adbert fri Senchan: bam tarbach sa deit oldas

in re foruallach forbaoth imchumachtach ut fil umwt. Sanas Cormaic XV

In setar lat, or Senchan, tichtu iarsinn luid isin curach.

Prommfimit fris, ol se. Cingid forsind luid isin churach 7 ba luathidir lochaid for garmain no grib imma net no seig do aill in side rue, combui isin curach 7 ba suaill iran. nach baiti in curach iarsindni robrogsat reimi sinm isandara leth don lestar. 7 in leth naill dosuna 7 a . . . . atur amail bid haongin Dotrorba beist a Senchain et bud hisin do muinter huili acht corroisim tir. IS desin rohainmnigecZ Senchan Torpeist

.i. Senchan dororba peist. Regait iarom co Manainn

7 facsat a coblac/i a tir. Amail batar oc imtecht isin traig ofacatar in sentuinde moingleith mifrig forsin carraic. Sentuinde .i. caillech ut poeta dixit. R.

Sendtuinde 7 senbachlach

rop 8 . . . . rafifais .i. s . . . anacuil . (a)crin feis acht nochonfagnat moc de

is ni thabrat . . . mleis .i. a primgein no a primitia?.

Amlaid bui in caillec/i forsan traig oc buain na femnaige 7 in m(u)rtoraiVZ olchena. Airechdse grata) a cossa 7 a laime acht natbi .... mpe 7 bui anfeith na gortse lee. (Ba li)ach son aldiu a(r) ba hi in ban-

licerd mg\n .h. Dilsaine do Muscraide Liac Thu . . a cnch hU(a) Fidgenti condechc^VZ forcuairt Berenn 7 Alhan comba marb a muinter n-uili. Bui [p. 76] traa in cerd mac hu Dillsaine a bratha/r oca hiaraid.

Uerinn, acht ni fuair 7 rl. INta(n) tran itchonnaic sentuinde na hexi imMscomairc ceptar iat. Atbert araili dib Maith re imcomairc .i. Senchan eces Uerenn indsin. In mbia for humeldoit a Senchain olsi anad frim athiuscsa). Rotbia tran ol Senchan. XVI Sanas Cormaic

Nisim eolach (i)mnid adbuid ciasa femnach bolcacli (m)buing.

Cati a . . . ann s\n olsi. Soc/ííait traa ind ecis buili 7 Senchan. Doling iran in gillse remepert?e for beolu Sencham ut aixit: A chaillec/i ni raga illeitb Sen- chain. Ni comaisi deit acht nomaicillsi or nitaicillfi

nech aili don muinhV si. Gest {raa ior (sic) banlicerd

caiti in lethrsLui Ni ansa olsei.

Do muin cairgge moire Manann doronad mor salann sund.

Et in lethrand sa tran caidea let.

IniMsloiscsit mo de n-o prull. *

Niizsaid . . fort Seachan ma ed condaige, ol in gilla

beoss. Gest tran caidi latsu ol sisi. Ni ansa olsiessium.

In ceard mac i Dilsaine Liac Tursaige thull.

Fir on ol Senchaw. Is tusa, ingion Hi Dulsaine in

banliccerd ocatathar d'iarra/cZ sechnon Eerenn 7 Alpaw.

IS me eim ol sisi. Ructharsom ianim la Senchaw 7 doberar etag amra impe dochmn llerenn. rancatar

tran . . cowfacatar in gilla reme . . . ge for a chinn

(sic) 7 ba hoclach ruithenda rida') romor r . . . e tha rigremar mor miledtha liechaib co moing orsnaith fathmaunaig caissith2r carranda mmdcrot. Tlacht

rochaom rigdai imbe. Milech ordai . . . . im . inad ind tlachtam. Sciath ordai comramach cetharocha(ir) Ian

do gemaib carrmogail 7 liac logmor 7 nemann 7 cris-

taille . . (8)aifire for a cliu. Claideft colgdiriuch co

leg. rigda. Sanas Cormaic XVII

t torchelltaib g ina deiscip. Cathbarr . . . ge co

coroin ordai ima chenn. Dealb is airegd le

Inchracht bni for duine fair. Teitt iarsin deissml

SencLain cona muintir . . aparuit ex illo teiripa(re). Du-

bium itaque quod e ille p(o)emates eiiit xps. 7 rl.

A handy and cheap edition of Cormac's Glossary has long been a want felt by many students of Irish. When Stokes in 1862 brought out his editio princejps from the

Lebar Brecc, he warned the reader that it was a mere íxóooig, the time for óiOQ&cóostg of Celtic texts not having yet arrived. So slow has been the progress of

Irish studies that fifty years later we have still to be content with mere éxóóúng. In the case of our Glossary a critical edition would have to be based not only upon a collation and stemma of all existing MSS, but would

also involve a minute study of the language, so as to

separate the genuine articles from later additions, and if

i) possible to establish Cormac's authorship ; a definition of the relationship of Cormac's work to such other com- pilations as that which goes by the name of O'Mulconry,^)

») See CZ VIII p. 178. To the evideuce there collected we may add § 1103, where a quatrain on Cenn-gécáin, Cormac's predecessor on the throne of Cashel, is quoted, and § 140, where one of the tributes of the king of Cashel is mentioDed. *) Stokes unaccountably assigns this glossary to the ISth or 14tii century. It belongs undoubtedly to the Old-Irish period' as the verbal and other forms collected by Stokes on pp. 222 and 223 prove. To these may be added hue 779, the neuter a cétleth 417, the inf. do buith 467, 604, and the part. nee. buithi 300. The quatrain quoted in § 180 was not composed XVIII Sanas Cormaíc

i) or the Lúil Dromma Ceta ; an investigation of the various

sources used by Cormac or his predecessors; 2) the tracing

and verification of his quotations, ^) and an examination of his knowledge of Latin, Greek and Hebrew. On all these points since the slender information contained in Stokes' preface no progress has been made.

It is probable that the Irish took the idea of alpha- betical etymological glossaries from the tenth book of Isidore's Etymologiae ('De Vocabulis'), on whose methods their own etymological speculations are founded. The

very first entry in our Glossary is taken either from

Isidore VII 6, 3 or direct from Jerome's interpretation

by Flann Mainistrech, as Stokes assumes on p. 234, but by Flann mac LonáÍD, who died in 9 IS. A post-Norse redaction is proved by the quotation of Norse words in §§ 100, 183 and 507. 1) Preserved in H. 3. 18, pp. 63 — 83 (printed by Stokes in the Transactions of the Philological Society 1859, pp. 170— 215) and in Egerton 1782, fol. 15aff. It is mentioned as one of the

dúili hélrai in the metrical treatise, Jr. T. Ill p. 50.

^) Some of these are cited in the preface to O'Mnlconry's

Glossary. The Virgilius mentioned there is not the Roman poet, but the Stii century grammarian Virgilius Maro.

3) I have occasionally added references in the foot-notes; but much more remains to be done. Thus the quatrain quoted in § 398 is taken from a poem the end of which is found in

LL 43 a (see 1. 50) , while two complete copies have been pre- served by Michael O'Clery in BIV2, pp. 79b and 132a. The beginning of this poem is A choicid cáin Cairpri chriiaid, and its author, as I hope to prove some day, is Orthanach úa

Cóilláma. — The quatrain of which the first lice only is quoted

in § 3G9 is found complete in H. 3. 18, p. 66. It is the 20 th stanza of a poem preserved in 23 N 10, p. 17, where it has the heading Uga Corbnmc nmc Cukndain. Sanas Cormaic XIX of Hebrew names, i) But while many deflnitions and derivations tally with those given by Isidore, 2) others differ. 3) Lastly it will have to be investigated whether such derivations as that of ecloga from alB, and Xoyoq

(§ 561) and of episcopus*) from ejti, xal and a^^a are Cormac's own or taken from older sources.

K. M.

1) Cited as Hebraeicanum Hironimi in the preface to O'Mulconry's Glossary.

2) So § 72 = Isld. VI 2, 43; § 99 (leg. aidJvag) = V 38, 4; § 101 = VIII 11, 20-21; § 116 = XVI 4; § 167 = XVIII 21; §223 = X 153; §325 = V31,7; § 339 = XV 16, 9 (where for

Cormac's ferarum Isidore has peciidum); § 352 = VII 12, 1 (where Cormac's eledus corresponds to Isidore's de sorte); § 750 = VII 1,15; § 751 ^ VIII 11, 13; § 768 = II 9, 8 (where Vor "Cor- mac's intentio Isidore has conceptio); § 875 = X 182 (cf. H. 3. 18, 82b, where meritoriae tabernae comes from Isidore); § 890 = XII 7, 69; § 1297 = X 115, so that we should read himo [ad]clinis.

3) Thus Cormac's derivation of apostolus (77) varies from that given by Isidore (VII 9, 1); similarly that of frater (111), cf. Isid. IX 6, 5, and of diluvium (480), cf. Isid. XIII 22, 1. While Cormac §65 renders a^x^g by 'excelsus', Isidore VII 5, 6 has 'princeps'.

*) This is not found in the YBL version (§ 539), but stands thus in LB p. 267 a 9: epscop A. eipi [.i.] for, cai abba .i. abba pater, cai coDgrnnio (read congraimm 'conjunction' with Zimmer, SitzuDgsber. 1909, S. 442).

Sanas Cormaic.

Yellow Book of Lecan, p. 255, col. 1.

A.

1. ADAM (.i. terra robrum) i. e. homo nel terrigena, on talmiiidecht; uel truncus .i. tamhan.

2. Adamnan .i. homunculus .i. disbegad anma Adaim.

3. Adrad .i. ab adoratione .i. on edurguidhe.

4. Aradh .i. rith no riad fri ha; a .i. cech ard.

5. Ard .i. ab arduo, onni is ard .i. collis .i. cnoc.

6. Ascalt .i. es-gelt; no as-colt .i. es-colt .i. colt biad.

7. Asglang .i. uas-glaing .i. uas gualaind; glang .i. guala.

8. Adaltair i. e. ab adulterio .i. on adaltras.

9. Altram i. e. ab eo quod est alo .i. on brethir is

alo ailim ata.

10. Acuis .i. a causa .i. on chuis.

11. Aicher .i. ab eo quod est acer .i. lainn no tin[d] no tren.

i 12. Amos .i. am-fos íarsinní nat gaib fos, sed de loco

ad locum .i. o luc .i. ó t[h]ígerna dialailiu.

13. Ar ab eo quod est aro .i. airim.

14. Ainne .i. cuairt. Ueteres .i. na sendaini enim

ponebant an pro circum, unde dicitur annus .i. bliadain .i. fa c[h]uairt bis an bliadain.

^ each add. H^ 2 Sanas Cormaic

15. Arc[h]es .i. ab arceo .i. on e[h]umgach .i. larsinni

doimairg inn! teit i ind.

16. Adbertaig .i. ab aduersario .i. on adbirseoir.

17. Anserg .i. annsa a serg no a ferg. No a naso^

.i. sron, 18. Arged ab argento.

19. Astnl .i. ab astilia .i. slisen no gae libuir, no assude a dul.

20. Arco fuin dom Dia .i. adlochur .i. postulo ueniam

a Deo .i. dotluchor dilgad Dia .i. post peccatum. Aliter: arco ab arceo \col. 2] finem Deo .i. doimurg m'forcend a Deo quamuis primo^ peccaui.

21. Ascath .i. seal, unde ascata .i, laechda. No scalda ar uathmaire an laoich amhail scath.

22. Adamra .i. ab admiratione .i. on ingantos, 23. An-, am-, diultadaig gaidilge, amail rongab nath

7 annath, eim 7 aineim, nert 7 amnert.

24. Aurdam .i. ur-dom .i. aur-teagdais .i. fri tegdais anechtair.

25. Almsan quasi elim-son, ab elimoysina .i. ar is ard fogar na halmsan,

26. Artt trede fordingair .i. art iiasal, unde dicitur art fine. Art .i. dia, unde dicitur Eochaid Find Fuath n-Airt

.i. fiiath dea fair ar a cLaime. Item Cuc[h]ulamw post mortem dicere perhibetur: 'Domemaid Art uasal'^ .i. dia uasal. Art dona cloch no leac ligi,^ cuius diminutiu[um] artene .i. cloichene .i. ainm di8beca[i]d, unde Giiaire

Aidne dixit:

1 doteit H^ 2 nasa MS. ^ prima MS. * = dimemed art uasal, LL 122 b 48 ^ Uggn MS. Sanaa Cormaic 3

Docealat mor n-amra ind airteai i bite 2 for ligiu3 Marcain maic Aedha maic Mairceni.'*

27. Arg treide^ fordingair: arcc bainne,^ unde dicitur < roarc .i. robannae .i. snige mor do fleocliad. Arg dawo .i, laech, unde dicitur Argdae .i. laechdae, cuius uxor Arggen

.i. gein in airg [.i.] in láic[h] .i. is gen don arg, .i. don laoch, a buith oca 7 is maith do. No arg-guin, arg laoch

7 cuiniu ben. Arg dai^o urdairc, unde dicitur airchetal .i. argg-cetul .i. cetul urdairc ar a menci concanur. IS aire

áidiu ní cétal loech asberar de, ar nl do ^ laoch [col. 3] nama donltLcr airc[h]etal.

28. Ab .i. ab eo quod est abbas; uel a nomine ebraeico quod est aba .i. pater.

29. Athair .i. ater primitus dicebatur, quasi pater,

30. Ailt i. e. ab altitudine.

31. Ana .i. mater deorum Hibernensium. Robo maith

áidiu robiathais si deos; de cuius nomine ana .i. imed, et /T de cuius nomine Da Chic[h] nAnund lar Luachair nomi- nant[ur], ut fabula fertur .i. amail aderait ina seel aide. Uel ana anyon graece,^ quod interpretatur dapes .i. biad.

32. Amrat[h] .i. nemrath .i. nl tabarr rat[h] dar a eisi, uair is lar mbas duine dognit[h]er. Aliter: bit[h] amos .i. on 9 am áuliu, is ondi is amos ata. Amrat[h] dkliu

éc-rat[h] .i. rat[h] iar n-egaib dober munter indi 10 dia ndentar. Sed huius postremumii non tam laudo .i. ni is fuindige 7 ni moluim in dedenac[h].

1 airtene MS. ^ biti MS. » lige MS. * maircene MS. ^ treidi MS. « baindea MS. "> da MS. « greco MS. 9 an MS. " inti MS. " uTus postremo MS. 2* 4 Sanas Cormaic

33. Aod .i. tene. Is imaircide son cid tria delidin in

i anma as aod .i. dea .i. bandéa, ipsa est Uesta .i. bandea tened, et quia Uestam illam deam esse ignis fabula fertur,

Uesta ipsa ignis dicitur .i. aod.

84. Amnas quasi amnes, ab es quod est amnestia .i. uile-dilgend.

35. Aurso .i. or-sin .i. ala n-or di i teg, a n-aill fri sin. Aliter: aursa .i. airisi .i. arsisidar in tech fuirre.

36. Aiditiu .i. aith-deti .i. detiu iterum Tar n-aditiu la necli ele prius.

37. Anart .i. hin-irt .i. hirt bás, amail rongab isin tiganail Morainn maic Maein: 'dath don dich^ irt' .i. bais

\j>. 256, col. i\. Anart ^idhi in bais ar a baine. Is cosmail fri 1ÍÍ bais ar baini, or na bi ni do dergge and, quasi exsangis mortus .i. SLxnail nech marbh gan fuil.

38. Audacbt .i. uath fri feacht .i. antan tete in dnine fri feclit n-uatba .i. bais.

39. Anamain .i. ainm airc[li]ctail .i. an a somaoin ar met a lóig[e] 7 a graid, ar is dan olloman, unde dicitur: 'inloing3 ollam anamain'.

40. Anrud nomen secundi gradus poetaram .i. srut[h] an in chainmolta uad ocus sruth ina mmoine chuige tar a n-eisi.

41. Anair .i. ainm n-airc[h]eatail, is é dan dogni cli.

Anair dowo forreith in ree so .i. aon a Liar .i. i* n-áen- tarmfortcend a forcend, ocus is debriclit a deach, 7 i^ tarmfortcenduib 7 eitsechtaib deocbraiges fria nath de- brechta. Ailiter: anair .i. an-aor .i. nl haor, acht is molad.

Cid samluidh seon dicZm do each comurg molta, is dilsiu

1 is MS. 2 ^oaic if 2 3 inellaig 0' Male. 537 * a MS. Sanaa Cormaic 5

don alt airc[h]etail Isin, ^ ar is fuirmed filed romldair ina

hanmand sa dona airc[h]etluib do sluind na n-ilalta3 7 dia ndechrugad, nl haicned romidir leo.

42. Anfobracht .i. nomen do duine serggas 7 timairges galar cowna bl beo[i]l inn a chiirp. Bracht enim beoil "° uocatur.

43. Adart quasi ad irt .i. adse mbais, ar is bas do- rlmther codlud 7 is ainm irt do bas. Is ainm báis do ^ suan. IS adie didm telcud fri hadart 7 is arde codalta, unde dicitur: 'descaid cotalta freslige'.^ Ailiter: adart .i.

ad-ard, ar is ardi oldás^ in imda archenae.

44. Ara .i. ar-áui .i. fiia ó anair. Are ,i. re uach- tarach [col. -2] in dnine. A cech n-ardd 7 hi cech n-isel.

45. Aithle .i. ath-foJse .1. is messe cid indas fola.

46. Arathar .i. ab aratro .i. on trebad.

47. Axail .i. ab auxilio ^ (.i. on c[h]omitMi doheir-shim

do c[h]ach) quod [angeli] hominibus pr«ebent .i. on furtacht dobe/rsium do chach.

48. Ana .i. staba beaca bitis for tiprataib isnaib canaibh dluthib. Inde dicitur: 'daimid ana for lindib'. 7 ba do argud batir mincib, ^ ut Mocu Cerdda dixit for Cnuc Rafifand:

Ind rá[i]th Li forsndan-fil

i mbith tipran fo ain gil, ba bind gair caille lonche im raith Fiachach male Monche,^

.i. mater illius. Fri hoi tra do dainib scithaib esib dobertis

^ asiu MS. ' See Anecdota from Irish Manuscripts vol. Ill, p. 15, 5. 3 quam MS. * auxilium MS. ^ = minciu • See LL 201 b 53. 2

6 Sanaa Cormalc na lestair-si forsna tibradaib 7 ba iigaib dobertis forra do promad a cana.

49. Anam ab anima dicitur .1. ona snailchib. 50. Athgabail arindn atgaib each a less treithe. Ailiter: [athjgabal, na teora ba toisecha rogab Assal ar Mug mac

Nuadhat. Athgahail .i. na sé ba arnamaracli 7 rl. Lege i Senchus Már.3

51. Aithech .i. aith 7 oech .i. nama aith. Ait[li]ecb

áidiu .i. nama aith .i. ni hainm acht do deglaoch.

52. Aithches uxor eius, quomodo laiches a laico .i. on tuata.

53. Ao quasi au ab aure .i. on c[h]luais.

54. Aunasc .i. nasc aue .i. ornasc nobid im c[h]luasaib na saorchland.

55. Aigen .i. ogfsen, amail bid lethnaigthe.-i

56. Aitend .i. aith-tend, sech is aith is tend. Unde Mac Samain no Maelodrain ^ dixit:

Ni bu inmuin fid fuirme sanc[h]an asas im Thuirbe, adomchumben a dule, nimanaicc a fidrube.

57. Aurdiiine .i. ar doirsib na ndiiine 6 fognith [col. 3] lasin aes cerd[e].

58. Airber .i. frit anair here .i. eter do di laim, ar is fort muin here ere [n-]aile.

59. Air- cech n-airther, ut est Air-muma. Ir- immorro cech as sire uait, ut est Ir-mum[u], .i. Muma is sire

> arandi MS. « lega 3IS. •' See Laws, vol. I, p. 64. lethnuge MS. * raaolodrain MS. « ndoine MS. Sanas Cormaíc 7

úait noch as siside as larmuma. Út dicitur Ára airthir,i ar atat na teora hÁirne and. Aro airthir as nesam do

Eirind, Ára irthir immorro as nesam don ocían .i. is sírem

Erind síar, sech is iside ind Áro larthair. 60. Áne de nomine Áne ingine Eogabail.

61. Abbartu .i. sechtmad furirith in duine gaibther isin apartain, is sí a epert techta.^ Is ar a epert á\dm nama dober in duine diaraile sin, ní ar airilliud chenae, acht epert dó fria cele: notgaibim i n-apartain. Ar chobele Aidiu doberar.

62. Ailgess á&no A. geis gi;ide, 7 is ar ail áidht namma doberar in gude sin, ni bar a molad. Sechtmad

á&no loge enig indi cosa connegar ind algess; is I ind ailgess techta.

63. Athabie quasi bath .i. bas.

64. Aiminn ab eo quod est amoenum .i. aibind.

65. Airchinneach .i. archendach, arcos [dQxóg] graece,^ excelsus latine. Airchinnech er-cend-óg, viasal-cend-comlán.

66. Ambue .i, nembunadach; bue .i. bunadach.

67. Adse .i. ad-dee .i. dir do Dia.

68. Altan .i. ail teind mad dia tecma.

69. Adann .i. aen-itharna, ut Colman mac Leneni dixit:

Luin oc elaib, unga oc dirnai, * crotha banathech oc crothuib rignai, & rige oc Domnall, dord oc aidbsi, adann oc caindil, colg oc mo c[h]ailg-si.

> airther MS. ~ techto MS. ' grecos MS. ^ dirnaib

MS. » rignaib MS. « See LU. p. 5 b 7. Sanas Cormaic

Item: Itharna

mad dia tecma i llithadba, ^ ar Dia ni rod-luathadna

[2).357, coll] al2-luathlabra nitharba!

70. A .i. fen no carr no carpat, ut Fer Muman a

quibusdam [flebilibns LB.] audiuit in aquilonali parte ,i. mar do ciialaid Fer Muraan don taoib tuaidh de ó dainib triiaga a[c] coine:

'IN essar dam do a?'

'To, mena ma mo a. Ara taire mo á mó'.

'Mani má do á, to '.

71. Aitire .i. iter dede ^ .i. iter da^ fechemuin.

72. Aingel ab eo quod est angelns .i. bonns nnntius

.i. dagt[h]eclitaire. Aingel .i. solus no grianda no failid.

73. Aigrere .i. age rerc .i. brithem.

74. Aigne .i. f§r aiges ái; no fer gnies ái .i. airc[li]et^(Z no cai[n]gen.

75. Airndel .i. ar-indel .i. indel aire.

•^ 76. Aithenne .i. aith-tene, no aithle thened, no aith-tene

.i. tene aith, no aithenna .i. fuidle na crand.

77. Apstol .i. ab postulo & ad Deum .i. tochuirim.

78. Anidan .i. an-idan .i. an fo diultad, idan imworro

.i. idon ab eo quod est idoneus ^ .i. tairisi.

"^ 79. Ander .i. ben .i, ni der [.i.] ni hingen. Der enim

graece ^ filia [uel] uirgo uocatur.

> hit lithadba LB. ^ ar LB. ^ gjc jj, dade MS. " da apostulo 3IS. « idonius MS. ' hingin MS. * greco MS. Sanas Cormaic 9

80. Adbae othna .i. adba huath-iiinne .i. uath uir 7 ond cloch i. adba uire 7 cloiche, ut est:

Is e in lia, lith rolas,

iar srethuib suadh i seiic[h]as,

is ed ond iar n-a[i]cnead ail,

is 1 an cloch iar saordataid.

81. Aiggillne .i. auggu-giallne .i. dorat 1 in fer set taurcliloithe dialaile .i. log a enig, ar airitin set uad ar bes n-airc[h]endchíf/í7e, is ugga do larom glallae dond fir sin 7 airitiu set uad ar bess n-airchenda. 2 Cid adlaic do

áidiu airitiu set ó nach aile, ni chumaic acht a n-airitiu do ond fir mbeir seoto taurcliloithe [col. 2] dialailiu .i. log a enig ar airitin set uad ar bes n-airc[h]endcha/^e. ^

Cid iar n-airitiu tra set ar bes n-airchendai onaib cielib donaib flaithib is ainm aggille donaib celib, 7 is improprie * son imiHorro, proprie^ autem aggille dona feraib gaibte seutu turc[h]Ioithe ceni berat turchreic ar imfognam n- airchendai.

82. Aislinge .i. lingid as; uel absque lingua ^ .i, cen labrad inte.

83. Abac .i. ab aband 7 bac beg ; bee bis i n-aibnib é.

No becc a á .i. a airde.

84. Aicde .i. ecdoe {olxodof-irj] graece, iiedificium latine

A. cumtach.

85. Alchung quasi arm-chong .i. congbaid arma.

86. Allud .i. nos. No alad .i. a laude .i. on molad.

^ dorata MS. ^ aircendchaig^e H^ ^ MS. repeats from is ugga to seoto taurclotha. * iuproprise MS. ^ propri?e MS. * lingse MS. 10 Sanas Cormaic

87. Alad .i. il a dath .i. imda datha and. No alad

.i. uile-dath .i. fola-dath .i. dath fola fair sech in slán.

88. Aiccicht .1. icht a n-aice, ar is i n-ace bis an

deiscipal acind aiti.

89. Ainces quasi anceps .i. aincid a fis ort.

90. Abras, abra .i. inailt, feis .i. lamt[h]orad. Abras

áidiii Á. lámt[h]orad inailte.

91. Annach .i. an-dag, non dagh [.i.] non bonum.

Dagh ebraice 1 bonum interpretatur, droch ebraice^ malum interpretatur, unde dicitur drochta .i. olc he .i. seinlestar.

92. Amor, ime a or. No am-piir, am ic a diultad, co nach glan, acht iss inglan. Piir .i. glan.

93. Adhnacal [col. 5] .i. ad dliged 7 cal coimet 7 nai

duine .i. coimet dlig/fZ in duine.

94. Ahall [ab] Abellano oppido Campaniae. 3 No Eba-

eill .i. eillncd Eba .i. in cetben. No aob-oll ar met a toraid. Uball eodem modo.

95. Ach acho [áxéco] graece, doleo latine A. galar.

96. Ac graece, nego latine .i. diultad.

97. Alcheng ab alligando * A. arma.

98. Aithrinne .i. rinn aith .i. tenga aith fri hair.

99. Adna .i. ais [.i. ad-sena] quod ad senes pertinent;

aes illi enim dicunt [eoas aicov] graece, unde aetas ^ latine.

100. Auchaide .i. cluinnte, quasi aure accipe. Unde

est: ni auc[h]ar .i, nl cluiner.

101. Antichristos graece dicitur quod est latine con-

trarius Christo; anti*^ enim graece contra latine significat.

102. Airistotilés, aris .i. artis, tot [zavxTjg] huius, tiles

[réXoq] A. finis. ^

' ébreico MS. ^ eb- MS. ^ opido campaine MS. * allegando MS. ^ aotas MS. « ante MS. ' fines MS. Sanas Cormaic 11

B.

103. Bendacht quasi benedichti a benedixione.

104. Buanand mumi na^ flan .i. be nAnand ar cbosmaile dibliuaib. Avaail robo matbair dea indi Ami, sic Buanand quasi mater erat na flan. Ailiter: Buanond .i. daghmathair, in buan is bon .i. dondi as bonum, ut dicitur: 'genit/i/r buan ambuan' .i. maith o ulc. A n-and fil isinni is

Buanand, is ed fil isinni is Anand .i. mater deorum, Buanand

.i. daghmathair ac foircetal gaisc2VZ do fianuib.

105. Bran .i. fiach, unde brandse .i. flachdae .i. ar duibe 7 scoithi^ j. brandub .i. flachdub. Unde dicitur branorgain .i. ni oirges fiach. No brand .i. aithinde, 7 is ar a nduibi diblinaib.

[p. 258, col. 1] 106. Beist a bestia.4

^ 107. Bes ab eo quod est besus .i. bes. 108. Barcc a barca.

109. Breth .i. bret .i. fuidell, ar is fudell nach aile in bret, ar rosfuc nach aile remand in liibreth.

110. Braath .i. combrecc, dindl is braut .i. index. Is la brithemain a aonur in laithi sen in bratha .i. la hissu.

111. Brathair .i. frathair, ar is frater rotriiaillned and.

Uel frater quasi fr[a]uter, eo quod fraudat^ {er, patrem et matrem et fratrem.

112. Bachal quasi bachul .i. a bacula.

113. Badnd .i. óndí is baath .i. muir.

1 benidichtt MS. ' na na MS. * scboithi MS. scothim LB. nt Scoti dicunt H^ * beistia MS. ° Cf. bessu hoc est more, Virg. Maro Gramm. p. 85, 15, and Irish Psalter 439: arecar ainm n-écomtig isin chethramad ceniul na sulbaire rómánda

.i. bes 7 uita dorlntái. ^' fraudit MS, 12 Sanaa Cormaic

114. Baten (.i. bat[h] aten .i. ec obonn) .i. moivtcend atbail a aomir, av ani is bath intan is timmortse is bas fordifigair.

115. Barcne .i. cat ban, foblth is i^ mbairc dusfucad.

116. Bauliian nomen miilieris, quasi babilon .i. confusio interpretatur .i. do chiimusc an óinbérla i ^ n-ilberlaib ocon tur i Maig Senair. 117. Babloir ainm do Patraic. 118. Babb inteiiacht adbligthe de nomine bainb Bris maic Eladain, ar ni raibe i n-Ere muc bud grátu.2 Bab- gither áidiii a hainm-side.

119. Brosna .i. bris-ní3 insin .i. brisiud (.i. do min[bach] feda 7 cnnac[h]) brister co llaim 7 nl biail gabar do.

120. Boll quasi bull, de nomine^ bulla .i. bolg.

121. Biror .i. bir tibra no srut[h]. Or .i. mong. Biror dUliu mong tiprat no srotha.

122. Belltaine .i. beil-tine .i. tene bil .i. da tone soin- mech dognitis na draitbe co tincetlaib moraib foraib 7 doberdis na cet[h]ra atarro ar tedmanduib cecha bliadna.

123. Braccaille .i. brae lam 7 cail coimed.

124. Brocoit .i. combrec; bracaut^ á'uliu is ed la Bretnae. Brae iarom ainm do braieh. Brocoit iarom sainlind 6 [col. 2] dognither do braieh ocus mil.

125. Binit .i. benait .i. benaid in n-as^ co mbi tiug

.i. teeht.

126. Biail [.i.] bith-ail .i. bifoebar.»

127. Barath [Braracht LB.] .i. breith i. e. partus .i. torches.

1 a MS. » grata MS. ^ bris ne MS. * non MS.

* bracad MS. ^ brae iarom .i. braicat .i. sainliud brocoit MS.

' indas MS. » bith .1. sir, ail .i. faebhur H^ Sanaa Cormaic 13

128. Bómlacht .i. bo ocus lacht,

129. Barad .i. bass.

130. Buachail .i. buaire féín 7 cail coimét.

131. Baarach .i. bo 7 arach. Buarach iano .i. bo-érge

•i. moch matan, unde dicituv fescor 7 buarach.

132. Base drtno each nderg. Base intan is do chuim- riueh l^raget is nomen is dona mellaib draeondaib is díles.

133. Brisc ab eo quod est priseus, ar is brise eaeh crin 7 eaeh n-arsaid.

134. Bo nomen de sono faetum suae uoeis ^ .i. ainm arna denam d'foghar in gotha uodein.

135. Bobaith .i. bo-bath, 7 bath bas. Is é in boar.

136. Blind .i. saile mairb, unde dicitur: bas mblindach.

137. Bolg belee .i. bél-ceo .i. céo tic as[a] belaib.

2 133. Blinn .i. snáithe ruisc mairb, unde dicitur blind

.i. dall no coech. Blindauga [.i, dallsúilech] in ling[nja Galleorum.

139. Birit .i. beret .i. brithid.

140. Bentraigi .i. benit-rlgi .i. millsen dliges rí Caisil dlb. Nó a Bennta patre eorum.

141. Bóige ainm ^o^ c[h]oire sainti fogníthe la hoes eerda.4 Is e áidiu eruth fogníad la haes cerda. JSÍoí slabraid as 7 ni ba moo^ som larom oldass cend cingite moir[e]. Brefe immorro for einn cacha slabraid[e], 7 nonbor aesa cerdd[a] ina sessam imbi^ oc cur na clíara 7 rind ngae each fir dib tria brefe na slabraidhe ba nesam dó.

Intí íarom dobered rath doib, ba isin coire ^ dobered. Inde

' uocsis MS. 2 blind i_ anga MS. » do do MS.

* cerdu MS. ^ inoom MS. '^ inna sessam add. MS. ' choire MS. 14 9anas Cormaic dicitur coire sainte. Ba he á\diu a ]anc[h]óir in choire sin .i. bretnas banoir da uiiga ndec 7 rl.

142. Boge dano ainm do ball an beg i mbltis cole uiigi

[col. 3] oir, sech nobid fri hoi sainlenna as. Nobid Aano fri geall d'filedaib 7 d'ollamnaib. Inde dicitur isna Brethaib Nemcd: 'ballan baissi boige coic n-iiiiga [banoir]'.

143. Briar .i. delg iiiiga oir, ut est isna Brethaib Nemed: 'briar derg delg uúga'.

144. Bradc[h]ai .i. bret[h]-céo-ai. Ailiter, quod uerius est: Cai Cáinbrethach,^ dalta Feniusa, iss e in deiscibul sin rosiacht Maccu l^raheil fri fogloim n-ebra, 7 is he ba hrithem la longus mac Miled 7 is aire asberar Cai

Cainbrei/tach de, foblth it bretha rec[h]ta nobeired, 7 is aire it imda issin berla. Nac[h] tan (iidm blt[h]er cen rig isnaib tuathaib is brathcai fogni[at] etorra .i. fria nrradus. Dia mbe [mtnorro ri is rechtge son amail is maith lais.

145. Brnindech .i. mathair .i. arindi biathas noidena for a bruinnib .i. suis mamellis .1. for a cTguib fodein. 146. Balb ab eo quod est balbus.

147. Bot .i. tene. Unde dicitur isind Anamain Che- tharreig: 'bot Ane ui Luigdech loiscid'.

148. Buas .i. soes n-arc[h]etail2 arinni dothet imbas lar mbuais. Inde dicitur isna Brethaib Neniec?: 'barr buaise'. 149. Bri each n-ogus, ut est isna Brethuib Nemed: brimon smelrach .i. ainm nemthi^

1 cainbretaig MS. * imais add. LB. Sanas Cormaic 15

in duine se, amail is time 7 is tlait[h]i ia ball sa quam alia membra, sic et hie homo.

150. Brigit .i. banfile ingen 1 ia Dagdae. Is! insin -^

Brigit be n-exe .i. bandea no adratis filid. Ar ba romor

7 ba roáa a frithgnam. Ideo earn deam 2 uocant poetaram.

Cuius sorores erant Brigit be legis [p. 259, col. 1] 7 Brigit be Goibne ingena in Dagda, de cuius nominibus pene omnes Hibernenses dea Brigit uocabatur.

151. Bee quasi ec ebra/cc parH[u]s interpretatur .i.

dechncfZ tosaig fil and.

152. Bidba, graece bitheumatus \h\-d^ávaTOc\ .i. bis mortuus^ .i. adroille bass fo di.

153. Bil Bial .i. dia idal, unde beltine .i. tene Bil no Beil.

154. Baire, gmece barones fortes dicuntur. '*

155. Bare .i. bure.

156. Bind a pinnro .i. on c[h]ruit.

157. Brind a uerbo frendeo, ar ni labra reil. Uel a bruto eloquio.

158. Bradan .i. bir-fud-en .i. ea bis ar fud in usci, quia fits bir .i. uisce, ut dicitur biror 7 inbir 7 tobur.

159. Bel .i. bi-eol .i. eolus in bid é, 7 díchned derid fuil and fa do. No eolas isin mbeo é.

160. Brath .i. bruth ar a th^s. No bruud cech réta doní. Uel e bratio .i. mind doberthe for cend miled lar mbuaid cosgair, sic brath a forba gnima no cosgair gach duine ticfa.

1 Bepeated in MS. ^ deum MS. ^ mortis MS. * Isidor. Grig. IX, 4. 5 fid MS. 16 Sanas Cormaic

161. Braga .i. bir-aga. Aige ainm bir. No bara aig í ar menci airlig na bragad.

i 162. Ben .i. bien im rigne. Uel quia percutitur, quasi bona. 2

163. Bert quasi port, a uerbo porto .i. imarc[h]uirim. 164. Brat a bratio on dulind Whuir ar a cosmailes diblinaib. No breo .i. tene ar fuit é.

165. Bodar .i. a pudore.

166. Bas .i. beo-as .i. as teit in beo.

167. Ballan .i. bill-Ian .i. lestar fir t[h]ruaig. Aliter: ballan .i. balloinis [^áXavog] isin greic, glandis isin latin

.i. dircu. Ballan áulhi A. fuath dercon biss fair. Aliter: bell-Ian .i. bell mele, ut dicitur: 'a no beill dogni in fer sa' .i. a no troich. 3 Ballan áídiu Ian duiae beill .i. duine t[h]roigh.

168. Be ne[i]t (.i. badb) .i. be ben 7 net cath, 7 olca diblinaib. Inde dicitur: 'be net fort'.

169. Buaile [col. 2\ a nomine bolin [^ovXriv] .i. con- silium. 170. Bonn quasi fond, a nomine fundamentum. 171. Both quasi beith, a nomine ebnwco beth, quasi domus.

172. Bairgen a nomine bargos {£jiaQxcóq\ i. e. saturitas.

173. Brestaide a nomine bresitor .i. lo[qua]citas.

174. Bilt[h]engthach .i. a bellingis.

175. Bocht .i. a nomine bottts [/3()axJr/;w] .i. angustia.

176. Biad graece bia [/3iog] -i. uita,

177. Bran .i. fiach .i. brancos [/9()oj'/og] graece,

gut[t]ur latine, 7 is de isberar din eon ar met slugaite.

1 biaen H"^ * bono MS. uel quia per quasi bona ií^ 3 tróch MS. Sanas Cormaic 17

178. Bet a betula (.i. uirgo sine custodia interpretatur)

.i. og scelach amnarecb, et inde dicitur duine betach.

179. Bille .i. genaige, amccil ata: 'da n-ó bill fort' .1. genaige. No bill .i. bee, amail ata ballaa .i. bill-Ian .1. Ian bee: 'Tuctha 5 Mael-sechlainn sunna cét mbó mbrethlaind, dar Bair[r]e, dam-sa o C[h]ind-charad finde,

nlrbtar bai bille bailie'.

Uel alius dixit:

' Immaille ri triar cen truime

finna a fiad co fiune, lesaigit suid co somma Qas brut mait[h] co minne

allií5 tiug ar toind cen tinne

a broinn beinde bille' .1. genaige.

180. Breisiu .1. teibrisi, ut dixit Ornait oc cainiud Guaire no Laidgein:

'Deitlibeir dam ceni andais

adam abra do brSisi, ni ba failid Laignen clamb

i cid é marad tarm eisl '.

181. Be neid .i. Neid nomen uiri. Be eius Nemon a ben. Ba neimnech tra in lanamain sin.

182. Bregna .i. Boind.

183. Bual .i. usee, ut dicitur:

' ni ragha do chos 1 mbual '.

184. Bacur .i. muc-derc, braches ima tiagaid muca. -11

1 maras H^ 18 Sanas Cormaic

185. Bill .i. lobar.

186. Bille .i. ceirt.

187. Ballan .i. lan mbille .i. lobair.

188. Bach .i. meisci; ceo bacha ond fin.

189. Bendac[h] .i. gobal.

190. Buaignec[h] .i. escra,

191. Bri .i. tulac[h].

192. Brae .i. lamh.

193. Bracand .i. lamaad.

194. Bol i. eiges; buil a reim.

195. Barn ,i. rechtaire.

196. Baccat .i. bo-otrac[h].

197. Bandach .i. sinnac[h].

198. Bircli .i. bir uisce 7 clo gaot[h].

199. Buas .i. ai.

200. Bann .i. líat[h]ráid.

201. Bar .i. muir.

202. Bar .i. sai.

203. Bolg a graeco plocé [jcAox/}] .i. copulatio.

c.

204. \col. 3\ Corbmac .i. corb .i. carpat. Cormbmac didm mac carpait. For Cormbac Gelta Gaoth de Laignib

toisiuch tucad, ar is i 1 carpat rogenair. IS he dicZm

ordagraifife coir in anma sa .i. coraib .b. isin dialt toisech

nominis Cormaic sine .b.

205. Corbre quasi corb -aire no ara .i. aire no ara carpuit. > 206. Cathal nomen Britonis^ .i. combrec inn sin .i.

» a MS. * britones MS. Sanas Cormaic 19

Catell. Cat áldiu isin chombreic is cath in scotica. A n-ell is ail. Catal didiu ail c[li]atha in sein.

207. Cobt[h]ach .i. biiadach; cob .i. biiaid.

208. Colcaid .i. cail caid .i. coimed cadwsa i, ar is la huaislib mbid dogres.

209. Clithar set. Alii dicnnt co mbad ainm do boin inlaig .i. arindi doceil a lloeg n-inde [quod non est uerum, sed uerius] Clet[h]ar set .i. ri[g]-set, ar is ainm do rig isin Duil Feda Mair clithar, 7 is edad nud-reith. 1 Set

2 gabla 7 d.ono is é as laigheam and .i. dartait firend 7 colpac[h] bonend, no colpach3 firend 7 dartaid boinend. Samuisc in sed tanaisi. Lulgach no dam timchill arat[h]air

* in t[r]ess set, 7 is é sin in [ríg]-sét, 7 is é cruth asrenaither i mBrath C[li]ai: 'each tris set set gabla, samaisc alaili, lulgach no dam timchill arathair araile'. Impud foraib beus CO rria cend na herci, 7 it he sin na seoit acobair

itbeir i Cain Patraic, ar it lethunge ^ a seoit ade.

210. Cercend .i. cuairt aimsire .i. a circino ^ [.i.] on gabalrind.

211. Cruimther .i. goidelg indl as prespiter. Premther

.áidiu a combrec sidie. Prem iaram isin chombreic is

cruim isi[n] gaidilg. Ni tintud coir dondi as prespiter

anni as ^ c[h]raimther. Is tintud coir dondi as premter indni

as c[h]ruimther. In Bretain áidiu robadar i comaitecht

Patric [p. 260, coll] occon procept, it é dorintaiset 7 is anni as^ premter dorintaiset. Is fair iarom rolaset^ leg-

nidhe na mBretan anni sin: amail is lomm in c[h]ruim 7

> nutreit MS. 2 ^^^ XJ5. ^ colpdac MS. * asrenaig- ther 3IS. ^ lethe unge MS. * sirsinio MS. circinnio

if* ' andi is MS. ^ ani is MS. » latharsat LB. 2* 20 Sanas Cormaic rl., sic debet prespeterum .i. bas loram o pbecad 7 bas imnocht ó domhan 7 rl. secundum [sum] qui dixit: ego sum uermis et noa homo .i. ataim-si conad cruim me 7 nach duine.

213. Cloch, tri anmann lé .i. onn a íarmbérla, cloch a gnáthbérla, cloech a berla n-airberta ar inni chloes each raod.

214. Cros quasi crux .i. on chroich. 215. Corp a corpore. 216. Cretair a creatura.

217. Caithiugud .i. suide fri caith ^ .i. a samuil 7 a chondailg fri caith 1 ar a faisi 7 a édtort[h]ige.

218. Caech a ceco, quasi caech .i. on dailli.

219. Cerbseoir .i. scoaire, a ceruisia (.i. on lind).

220. Caunna .i. cu fioda .i. ar a met loites in n-2 etach.

221. Coma i. e. ab eo [quod est] communis. Inde dicifur cuma lem .i. is coimdes cipe diib.

222. Cainte a caine .i. cainis .i. cu, ar is cend con forsin cainti, ar is inann dan frisgniat. 223. Catb[lac] a cato[licos] graece^ uniuersalis, ut dicitur catoilica.

224. Cete a coitu, uel quia ibi equi cito currunt. 225. Cle a clypeo.-»

226. Ceu gmece ecus .i. nubs, unde bif[h] ce quia in- certa et mobilis ^ est.

227. Cich cichis [xrjxig] graece luib asa^ tet as.

'' 228. Cimmas i. e. a cimma .i. imechtar lignorum.

1 caidh 3IS. 2 jnt ^,/5;. 3 g^eco MS. * clepio MS.

immobilis MS. « ara MS. ' .1. léine add. fi* Sanas Cormaic 21

229. Cimbith ' quasi cimba .i. on noi oenseiched.

230. Cln memraim a qiiinque, 2 ar it 3 coic tuaga ata >^ techta do bith innti.

231. Commus quasi compos i. e. compotens.

232. Cai .i. cained i. e. cinod graece,^ lamentatio laitiae.

233. Conair .i. cen fer, cen ar.

234. Grand .i. ere a fond.

235. Caimsi i. e. a caimsie [camisia] .i, leine.

236. Comla .i. com-]ut[h] .i. coma luas tuas 7 tis.

237. Caill critbmon [col. 2]. Creth-mon .i. raon cles

7 creth exi .i. caill asa taet cless na uadh ind airc[h]etail.

238. Gammon .i. ar is cam noda-ain.

239. Gintecal i. combrec rotruaillwefZ and .i. eainecal .

Is do iarum is ainm la Rretnae .i. do oluind cillches ^ dia ndene pell, Unde dicitnr 'doronws^ cintecal de'.'' 240. Guicinn a cocina, c[h]istenaigb.

241. Goic ondi as ^ cocus [.i.] cocaire.

242. Groicend .i. croc-find .i. find ngairit. Is be in saimgaimen ind sin, qui contrarie dicitur'^ gaimen .i. gaim- finn, is sia a find-side quod [bjieme occiditur. Ainm coit- c[h]end doib siche .i. sicc-é, quando fit in parieti .i. in uair tirmaiges si 'sa geimriod. No croicend .i. croc-find .i. gairit a find, unde dicitur bo crocc .i. adarca gairdi ^ fm'rri. No croicend .i. crocb cecb nderg 7 findfod in leth n-aill de 7 derg in letb n-aile. i» 243. Caile do c[h]aillig coimeta tigbe is ainm .i. cail comet.

1 cimba MS. ^ quinci MS. =* at MS. " leg. hebraice 5 chillches if 2 6 (Jarónais LB. ' 7 araile add. LB. « jg MS. » cut contraria LB. " coimej/ia MS. '

22 Sanas Cormaic

244. Capull .i. cap carr 7 peall ech. Do chapall carr 7 eiri is nomen.

245. Cathassach .i. catli-fesach .i. feis foit'^ ind oic inda catbgreimim co matuin. Cathasach iarum cecb fer is gnath and.

246. Cathlac ondi is cathoilicns .i. onni is uile-catli- loctha .i. uniuersalis.

247. Cruithnecht .i. cruith cech cro(c)dae no cech nderg, necht cech glan, aiinni is nderg 7 is gle in cruith- necht.

248. Catar a quatnor libris .i. cetharliber in tsoscel.

249. Culpait .1. cail comet 7 fnitt fiiacht .i. comet fuachta inn sin.

250. Cosmail .i. co-samail .i. comsamail.

251. Coairt ,i. coir a fert do c[h]ur. 252. Casal a cassala.

253. [col. 3] Clerech a clerico. 254. Ceir a cera. 255. Cose a coasc.

256. Cubachail quasi cubicolo .i. inad cumang.

257. Calpdae .i. do anmaim in fir dia mbu a gic la

Cormac i Tig Midchuarto. Aliter: Colpdae .i. calp cend isin Duil Feda Mair. Colpdae .i. don chiunn bis fair ro-

hainmniged .i. in loiscend .i. cii cnamha.

258. Condoman .i. com-doman .i. comdomnaigthi.

259. Cana .i. a cano.

260. Carna .i. car each mbrisc.

261. Carnae .i. car nue .i. cesa nua, is brisc uair is

bruithi, ar is rigin intan is feoil. Feoil .i. fo fuil. Mandac

1 capeall MS. ^ foidit MS. foit LB. Sanas Cormaic 23 quando mandncatuv. Manic intan is lamaind, is ainm ab eo quod est manica.

262. Cocal quasi cncal, ab eo quod est cucu][l]a, ut est:

'Nunc retinet summum sola cuculla locum'.

No co-coel, ut Scotici dicunt, ar is lethan a ichtar 7 is coile 'sa coile corice a uachtar. Sed melius primus [.i.] a thuisech, is eel is ferr.

263. Circal .i. a circulo .i. roth. 264. Cicul a cicul so, ciculos [xt'xAoc] gmece, orbis latine dicitur. 'Is cicol duin', ol in duine, quasi dixi8[8]et

.i. ama/i aderait ' is cuairtfell dun son '.

265. Callait ab eo [quod] est caillidus .i. glic.

266. Caisc quasi paisc a pasca .i. on c[h]áisc.

267. Cride .i. don crit[h] forsa mbi.

268. Cingices a cinquagisima .i. in coecatmad laithi c[h]ái8c.

269. Comméd .i. comma a méd 7 indí dianda coimmeid.

270. Cummain .i. comma-main .i. main chuma diaraile.

271. Cunnrath .i. cuma dorathas .i. rat[h] dessiu 7 rat[h] anaill.

272. Caindel a caindela .i. on chainnill.

273. Croclicuit .i. croc each n-ard 7 each [p. 261, col. i\ n-ind. Cnid aesa airegde ind sin.

274. Cingit .i. cuingit .i. comt/irom a cos 7 a cend, amail bid a cuing meidhe focheard a da eis.

275. Cli .i. ar a chosmaile fri cli thige asrubrad .i. is besad na cleithe, is bale oc lar, is caol oc cléit[h]e, is diriuch doeim doeamhar. Sic cli eter filedaib: is bale 24 Sanas Cormaic

i a suire inna cnchaib feisin, is seitnin i crichaib seclitair.

Araail atcumaic in cli isia tegdais o lár co cleithi, sic

áano adcomaic airechas in gradha so dianad ainm cli 5

ánrath co fochlagain. Doeim úano in cli inni besidn- isle, doemar som onnl besadn-iiaisliu. Is diriug i mbésaib^ a dana.

276. Cana nomen graid filed .i. caintid, ar ni a[i]rclian corns a cherdse flad righaib 7 iuaihaib. Ipse (.i. esen) est admall .i. admoltaid, is eisside as gréschi fria admolad

7 scelugnd cid flad gradaib filed.

277. Coirpt[h]e .i. corruptum .i. triiaillned.

278. Clare .i. Cllu-Ara .i. muUach Cllach. 279. Caindelbrai quasi caindel fw/rre [no] candelabrnm.s 280. Cru a cruore.

281. Clas .i. a classe.*

282. Cardoit a caritate .i. grad.

' 283. Cel .i. nem, unde dicitnr gar clan co tias ar eel '.

284. Ceilebrad ondi as celebro .i. ardaircaigim. Cele- brad áuUu erdarcngud anma Dé. 285. Cas a causa, quasi caus, [unde] dicitnr 'ni ar cais na miscais' .i. ni ar denam caingne for nech.

286. Colba .i. coel-fi .i. coel-fithe.

287. Coll ab eo quod est collus .i. coll.

288. Crontsaile .i. grant- saile .i. saile liath. Grant gach liath no glas no rigliin.

289. Celt .i. cech ditiu, unde dicitur dechelt .i. deditiu.

290. Cetsamun .i. cét-sam-sín .i. cetlud sine samhraidh [col. 2\

* a MS. 2 dirrig amesaib MS. ' candelafonim MS- classeits MS. Sanas Cormaic 25

291. Caid .i. cadeis isin gre/c,i sanctum isin latm

.i. naob, unde dicitur 'caid cech ret mad fri canóiii[e] comuaim'.

292. Coibsin i. e. confesiones .i. on chomfaoisitin. 292. Corn a cornu.

293. Cern .i. buaid, unde Conall Cernach.

294. Cernene .i. mlas, sicut dixit Corpri mac Etaine:

' cen coll for crib cernine '.

295. Cethern .i. coire aimite, unde dicitur cethernach.

Cethern á\diu, cith cath 7 orn orgain.

296. Caplait nomen do c[h]en[n]l3e c[h]asc .i. quasi capito- lauium .i. cenddlunach, arindi berrthar^ each and 7 negar a c[h]end oc aurfochill a c[h]osmatu isin chaise. Cendla

áano non de capite sed de cena Domini dicitur. Cendla

.i. ceua lae .i. la fleide Crist 7 a apsdul.

297. Cerchail .i. clar-chail .i. cíar-coimét, [uel] ab eo quod est ceruical. Ailiter: in cer fil and is dindi as ,. ^ ceruus [.i.] ag n-allaid 7 is dia biand idhe dognit[h]er <^

c^ comet imon cluim 7 is don choimét sin is ainm (cer)c[h]ail ^éB-Á 7 da cech coimed olchena. Ailiter: a ceruice (no asin braigit) 3 a ceruical rohainmnighed.

298. Cennaid .i. cen-fid [.i. is cen fid roalt] .i. is cendais. Ni teit fo fid na dithruib. Cui contrarius est allaid .i. al-fid .i. ala[i]r 1 fid 7 dithruib.

299. Cuil a culice .i. on chuil.

300. Cuic .i. run, ut Nede mac Adna dixit: ni chuala cuic nuin.

301. Catit no Cartait .i. delg .i. berla Craithnech .i. delg ara cuirit[h]er a chos.

1 leg. ebrai ^ bertair MS. ^ isimbraigit MS, 26 Sanas Cormaic

302. Coth .i. biadh.

303. Cothud .i. coemna. Unde est isin Imacallaim na da thuar: foreim chol[h]aidi .i. foreim coemna. Unde dicitur Maol cothaid .i. Mael coemna.

304. Cim .i. arget, 7 don argat dobeirt[h]i i cís^ d'Fomorib atroille ainmniugMcZ. [col. 3] Cim aidiu ainm each cisa sin, cepa[d] do argad ba hainm prius ar a mmci 7 ar a met doberthe i eis do Fomorib. Unde dicitur isna Brethaib Nemed: cimm uim olas nuim hi piiincerne puino.

305. Coceng .i. co-cuing .i. com-cuing .i. is comchomus for cechtar na da leithe, no cumma is comcuing for cechtar nde.

306. Cumlachtaid nomen do ore muice. Intan teite asa crii coneted a mathair fria deol a sine, quasi cum lacte * ambulans. Unde dicitur cumlaehtach in duine laigt[h]ech '' algen ernes ni do cLach, sicut porca suum suo^ lar- gitur lac.

307. Clariu^ .i. fodail, inde est leiniud clairend .i. tairmesc fodla* 7 rainde.

308. Cru fechto .i. badb.

309. Cul .i. carpat, unde est culgare in c[h]nrpuit.

310. Caubar .i. senen.

311. Coinfodorne .i. doburchoin .i. fodobardai .i. uiscidhe.

Dobar enim coitc[h]end berlae iter goideilcc 7 chombreic

.i. usee, unde dicitur doburchu 7 dobreit[h] dobarchi isin comhbreic.

1 See EC. XXVI, p. 22, § 71. ^ ^ chis MS. ^ See BC. XII, p. 62, § 25. " lachta 3IS. ^ loigthech LB. « svo MS. ' clariud MS. clairia LB. « fogla MS. Sanas Cormaic 27

312. Caisi ab eo quod est caseus, ut Virgilius dicit:

Pinguis [et] ingratse premeretiir caseus urbi, i

.1. gruth ind sin.

313. Cairt .i. do memrum is nomen .i. a carta. Carta enim in qua nondum scribtor quisque scripsit, iss é [ainm] do memrum.

314. Crumduma .i. otrac[h], unde dicitur cin c[h]on crumduma .i. cin c[h]on oh;aic[h]. X

315. Ceal .i. nem.

316. Ceal .i. bas.

317. Cil .i. each der(?) n-indomain.

318. Cil .i. claon, unde lethchiP .i. lethchláen.3

319. Cicht .i. gebiach.

320. Culmaire .i. cairptheoir.^

321. Cuisnit .i. cos-nait .i. cos na dala forsa n-airise- t[h]air in dála?gi [p. 262, col. i\. Is cuige 7 is uaidhe doagair, 7 is fuiri arsisedar. Is de ni bi utmall ind ái.

322. Colamna ais .i. aimsera ais .i. naoidendacht 7 macdacht, gillacht 7 oglachass, sendatu 7 diblideta.

323. Coire Brecain .i. saobhc[h]oire mor fuil eter

Erind 7 Albain a leth fothuaid .i. comruc na n-ilmuire. <

In muir timc[h]ell nErenn aniarthair 7 in muir timc[h]ell nAlban anairt[h]uaidh 7 a mmuir andeass eter Eirinn 7 Albain. Foscerd larom imonsech fo c[h]osmailess luathrinde

7 docuiredar each ai i tiiaim alaile amrt/Z orceil tairechtae

7 suigthe sis i fudomhoin co mbi a coire obele nosuigfedli cid Erind [7] focherad ind for aonchoi. Sceid iterum in

1 Verg. Eel. I, 34. ^ ietdl MS. ^ letclaon MS. sáer denma carpaii, U^ '

28 Sanas Cormaic loimm sin suas 7 rocluinter a torandbrucht 7 a breisimnecli

7 a esgal iter nellaib fo c[h]osmuile8S ngaluigedar coire mbis for tein.

Brecan Aiclhi cendaige áa do Hnibh Neill, coica ciirach do ac cendacli iter Eireind 7 Albain. Dochuiredar laram forsain choire n-isin, 2 7 rotasluigit uile imale 7 ni terna cidh sciula orcne as. Brecan didiu mac Maine maic Neill, adeir libair n-aill doragad andsin coeca curach ag comcendach iter Eirind is Albain co rothuitset a nainfeclit isin choire sin, co na terno cid sceola oircne as 7 ni fes a n-oidhed^ co rainic Lugaid Dall-eices co Bennchur. Dochuaid dif?m a muinter ide a tracht Inbir Bice, co fHarntar clogond lom brie n-and

7 dobertadur leo co hngaid. Interroganerunt eum,^ cuius asset et ille eis dixit .i. rofiarfaigetar [col 2] a muiuter cia he 7 adubairt friu: 'Tabraid cend na flesci filcfZ fair'. Doronad son dawo et dixit Lugaid: 'Dobais do trethaa ardatmba Brecan usee no chaire. Cend orci Brecain ind so, 7 is b^c do mor indso', or se, 'ar robaideadh Brecan cona muinntir nile isin c[h]oire n-ucat'.

324. Cumal .i. cum mola .i. ben bis fri bleith mbron, ar is e mod frisa mbltis cnraala doera riaslu dorontais muilind.

325. Cr^pscuil .i. crepsciiil, ab eo quod est crepusculum, id est dubia lux .i. nomen do espartain, ut dixit Colman mac Leneae: Rop tanaisi triuin cr^pscuil cerd promtha Petair apstail.

t/ieiu MS. 2 jjigin jfg 3 q\^\^\^ ms. " earn MS. ^

Sanas Cormaic 29

326. Cotnd .i. cech secda, ab eo quod est cotis .i. lie

.i. airnem frisa melaiter erna.

327. Cuisil .1 combrecc in sin 7 is latin rotruailned i suidiu, quasi consil ab eo quod est consilium. Inde dicitur

'is as do chuisil dorónad'.

328. Cuaille .i. de an cual, no caoile quam alia.

329. Cumtuch .i. cum thoga bis .i. co lend.

330. Comos .i. compos .i. potensé, no commes leis for each, no commesrugud coda doib.

331. Cuirrec[h] immorro do rad fri seiscend .i. corra recait ind.

332. Cuirrech a cursu .i. reid he.

333. Cuing .i. on c[h]ongbail dobir for na damliaib.

334. Cadan .i. cae a dun no a inad .i. adbai, quia non apud nos semper manet. No caid a faind .i. a cluim.

335. Cendais .i. fosaid on c[h]ind é.

336. Corrthair .i. cuirther fri hedach 1, no córaigt[h]er, no CO hor .i. co himel as dir a breith 7 cor-dir innsin a taithmeach.

337. Carr .i. earn donither fair, 7 dichned derid fuil ann.

338. Cuithe .i. cua 7 te, ut dicitur ciiad coi-fid .i. fid cua CO cae fas and.

339. [col. 3] Caill a caille i.e. semita ferarum.

340. Cruach .i, coir a uach .i. a uac[h]tar, 7 is ed cid a ichtar. No coir fuaigt[h]er 1. No carac ar a tabair do carraib cuiccthe.

341. Colcaid .i. cail-caid .i. coimed cadusa I, ar is la huaislib bis.

1 terrarum MS. 30 Sanas Cormaic

342. Cluim .i. caol-seim .i. ceile in sr(5in ima mbi.

343. Caolan .i. aon is caile isin c[h]urp e.

344. Ciial .i, ona cuaillib bis inte asbenir. Uel quasi glial .i. oa gualuiad, ar is fuirre bis a troma. Uel quasi caol a calon latine. ^

345. Contracht .i. a contractu 2 .i. com-droch .i. malum

.i. comolc,

346. Cogad .i. com-cat[h].

347. Cullach .i. colach .i. ar met a chuil .i. bi la

mathair 7 la siair.

348. Cnu .1. caiaiu .i. millsi oldati na toraid ai!e. 349. Col a nomine caligo. 350. Crinda a nomine graeco a crimenono [yQivo/^nroj]

A. iudice. 3 351. Clu a nomine Clio .i. e. fama.

352. Cleirech a clericus .i. e. elcctus.

353. Cuad a cuas i. e. uac[u]HS.

354. Calpda .i. cal-poda {xcúmv jiÓÓcí] i. e. bonus pes uel pedess.

355. Condud quasi cannud a uerbo candeo .i. caleo.

356. Clas gmece claisin [xXaaio] .i. diuisio.

357. Cac a nomine cacon [xaxov] .i. malum uel dolum 358. Comad a uerbo comedo.

359. Clar a nomine clarna i. e. mensa.

360. Currech * a curribus .i. fich carpait.

361. Caire ainsic .i. an-aisic .i. iarsinni aisices a dliged

do gach ie. No an-scuithe .i. neamscuithe .i. gan toiclined dogres.

1 leg. graece {xalóv, xcdov?) ^ contractio MS. ' famma MS. " currich MS. Sanas Cormaic 31

i 362. Coach .i. ruathur, ut est coach Diarmada 7 rl.

363. Coimgne .i. coimegna .i. eagna^ na n-eolach .i.

fis cech righ rogabh i^ comaimsir fria availe.

364. Cai .i. conair.

365. Cai .i. tech, imde dicitur cerdcha .1. tech cerda.

366. Crescai .i. tech cumang.

367. Culmaire .i. saor denma carpait.

368. Cobt[h]ach .i. fer dliges fiacha.

369. Crd .i. has, ut dixit Corbmac:

nirbo flaith [jj. ^65, coll] im* c[h]ri com c[h]ro.

370. Caincell a cancella .i. cHath.

371. Crandc[h]aingel .i. cvann-c[h]liath andsin .i. cliath

isin c[h]rann etc/- laocha 7 c]eirc[h]u fo chosmailes rombui

fial Tempuill, ar is cliat[h] a ainm cona fochra claraid, ut dicitur cro-c[h]liat[h].

372. Cendaite .i. cend-laii[h]e .i. laithe cinaid in duine.

373. Celt .i. uestis .i. edach. Dec[h]elt .i. brat 7 leine.

374. Caif .i. tulc[h]uba.

375. Cam .i. comland.

376. Caimpar .i. comlainntec[h].

^ 377. Cochme .i. ballan. ^ 378. Cochmine .i. ballaia becca.

379. Caubar .i. cu-bearr .i. err lach. "^-^lo

380. Carr .i. gai; dTceltair .i. crand gai cen larn fair.

381. Cerb .i. argad.

382. Cuach-naidm i. tuag-dunad.

'-> 383. Cuinsi .i. drech, ut dicitur : cid cnedach a cuinsi cacht.

1 do Bri (de Breg) baraind add. H- * geana MS. ^ a MS. " um MS. ^ ut dixit Cearudadon H^ 32 Sanas Cormaic

384. Cera .i. in Dagdae.

385. Coibclii .i. cendach, ut dicitur Tulacli na coibche

i 1 u-Aonacli Tailten.

386. Cruith .i. cailg no glic no crodiB, ut est:

A Mail duin,

in adberaind^ frit a ruin,

frim odrubairt 3 cailg co cruith, rodamair dula for buith.4

387. Cuindfiuch .i. fas .i. 'cninnfiuch m co cetchura'.

388. Cuig .i. comuirle, ut alius dixit.

389. Caillech quasi cail-nech, no caol a iHacli .i.

Bcrepul; no caillech .i. cail comet, 7 de c[h]aillig coraéta tige as nomen.

390. Cathloc aidki ab eo quod est uniuersalis .i. catolica

(.i. coitc[h]enn).

391. Caisil .i. cis-ail .i. ail chisa .i. cis dobertha o^

feraib Erenn cossin luc sin.

392. Creitir .i. sithal no ardig no tulchuba, ut est:

, 'y dodailefd] fim a crethir.

393. Cánóin, ar is cain inn udcain.

394. Cacaid .i. comadas, ut dixit ^ Ciaran:''

Buain guirt riasiu dob abaidh,

cair ia cagaid, a rl rind?

is [e] in Ion gad riana trát[h]

in blat[h] do choll bl finn.

395. Cuiret[h]ar .i. cuire-athar .i. at[h]air [col. 2] cuire.

I a MS. 2 a n-atberim H^ ^ imatrubhairt R^ * buidfe MS. do loburbaith H^ ^ 00 MS. « dr MS. ' See LL. 374 b 30. Sanas Cormaic 33

396. Cruimt[h]er .i. cro-imbi-ter .i. cio og a mainib 7 cro ima imrad 7 cro ima biél[h]ii- 7 ima gnim.

397. Cermnas .i. breg 7 togais, quasi Cermain-fis .i. fis

7 dan Germain lais, nnde dicitur isin Gaire Ecliac7i: Mo thri findne fomgellsad. im ailt nEochach ailc[h]edail gaire. dia loifind form sging scaoilter pain la pugin puncern

la siail cen nac[ii] cermnas la da muic midisen goss geisen

cen OS mesed conach ina bin baa, et reliqua.

398. Gerball .i. cirre bel. Gerball áidrn, cer .i. cuir,

bell ondi is bellum .i. cath. Gerball ^ .i. cur cat[h]acb,

unde poeta dixit: 2

Sithbe Gerbaill 1 for a chuairt,

nibtar dermailP a di doit,

focer Gormac, mor in bet,

nai fic[h]it cet co ba coic.

399. Goire .i. coi uire .i. ur each n-om .i. gach n-indlighed.

400. Conlé .i. coblige.^

401. Geticul .i. cet 5 cognam, ticul .i. taos om.

402. Germna .i. cii ciar bis isin muine.

D.

403. DJomnall .i. doman-niiall .i. niiall domuin imbe no uaill (domain) uimbe.

404. Diarmaid .i. di-airmit .i. ni fil airmit .i. geis fair,

405. Duithcernd .i. di-suithcernd .i. nl suithcernd (.i. ni tiodhlaicthe).

"/ 406. Dis ab eo quod est dispectus .i. deroil.

407. Deinmne .i. di-ainmne .i. di- fo diultad.

1 cerbuU MS. * dr MS. » derbmaill MS. * Quoted from Imram Brain ^' 51. ' eéit LB. 3 34 Sauas Corraaic

408. Díscre(i)t .i. discietus locus .i. log disci'e(i)tecli.

409. Dotced .1. di-toiced.

410. Dinmusach .i. di-ammusach .i. n! tabair ammus for ni acht a tholchaire a oenur.

411. Diuthach .i. nomen doloris genetlmr do iiiic[hJomailt na da sliasda oc imthecht,

412. Dairmitiii .i. di-armitiu .i. ncmairmitiu.

413. Dal [col. 3] .i. rand. Inde dicituv Dal nAraid[e]

7 Dali Riata.

414. Dabach .i. de-uach .i. da ano ft«Vri, ar ni bitis

oi for na benaib ar tus.

415. Doman .i. de-muin, .i. atcotar nem 7 talam trit.

416. Dommun .i. de-omhan .i. omhan éca 7 iffnn. No

dimain for iirc[h]ra. No doman .i. deman ar sant.

417. Dire .i. dl-errethe do nimt[h]ib ar a n-uaisligit(a)id. No di-galre.

418. Digal .i. neingal .i. anaid gal caich dia ndentar

digaba(i)l aprainde. Di- cechlacein is dinltad, alaill is

aidbliugud. .i. Ailiter: dla-gal caine lasindara fairind 7 gal ond fairind aile.

419. Die .i. laithe, unde dicitur olc die .i. olc laithe.

Die aidht" onni is dies, 3 ar is deibh no ainmnighdis geinti a llaithe, ut est dies lonis, dies Ueiniris. Die áano

A. caoine, ut Colman mac iii Cluasaigli dixit:

Ni máith cridhe ce^ chie,

mairbt[h]eim ^ coich be a die, inna[d]roimdatar iar Cliu

óa beo iar ''' Cummeniu.

1 7 dal repeated in MS. ~ die MS. » dieis MS. * cen LB. 5 mairbthim H uiarbteind LB. « iar iar MS. Sanas Cormaic 35

420. Deit[h]bir .i. di-aith-bir .i. di-darsin ath for cath, bir for breithir .i. nisbia cath briathar uime,

421. Dlnnim .i. di- snlm .i. ni bl snim imbi.

422. Dasacht .i. dl-socht .i. nl bl ina socht itir, acht

luc do luce iter utmaille 7 labhrai.

423. Dos nomen giaidh filed .i. ar a chosmailius fri dos .i. is dos áidiu isin blladain taoaisi in fochlac .i. it ceitheora duillne fair, cethrar dano dam in dois for tuaith.

424. Dobur dede fordingair. ^Dobur cetamus usee, unde dicitur dobarc[h]ú .i. cú uisc/. Dobar dana each ndorehe

.i. cech inglan .i. do- fo diultad 7 pur ónní is purus .i. glan. Dobur áidiu .i. di-phur .i. ingle.

425. Diburtud .i. dibrii aited .i. dered n-eiea indsin .i. altrannas .i. arna rob olc menma neieh iarom.

426. Dedol .i. da dual .i. dual do laithi 7 dual do aithehi, eonid soillsi cumuscthse a dorchib.

427. Droch .i. gaeh n-olc, unde dicitur drochfer 7 rl.

428. Drae dowo .i. a draeone, quasi drace .i. tene no ferg [p. 264, col 1].

429. Drend .i. debaidh, unde dicitur drendach .i. debthach.

430. Deil .i. sine bo, unde dicitur isna Brethaib Neimefh:

CO mba de dilachtse del. Ailiter dalta da deil .i. mac da bo.

431. Deligud .i. siniugud .i. etarscarad .i. deiliugud ind réta fria araill amoiZ rondeiligthe sinethse dianat an- mannai dela.

432. Dithreb .i. beith cen treib n-ann, no cen trebadh.

433. Disiurt i. e. disertus locus .i. locc fássaig .i. roboth and riam cia roderacht nunc.

' dianad anmann LB. 36 Sanas Cormaic

434. Dioicliet .i. doroichet ond ursae i co [ajraill ind usci

no na feithi.2 Droichet .i. dioch-set .i. droch cech ndiriuch.

Drocliet .i. set dirinch .i. ni thalla nemdirgi d('i air na

ba (?) 3 sothuissledhach.

435. Dobhrith .i. dobar-ith indsin .i. usque 7 arbar .i. cuid aossa aithrige et pendaite.

436. Dessruith .i. dé- fo diultad .i. ni sruith. No

dessruith .i. brithem, unde dicltur a mBrethaib Neimeth:

desrith flal filidh.

437. Deme .i. teme. Tem gacli ndoirchi no cech ndub,

unde dicituv temel 7 temen. Demi á'ulín fordorcba n-oidhcbi.

438. Demes .i. mess dede and, uair it da scin lais.

* Mess .i. fsebar, unde dicitur Mess-gegra.

439. Dommse .i. dí-sommíe .i. ni somse.

440. Dubach .i. di-subach .i. ni snbach. Du- no do- fo diultad; du-, do-, de- fo diultadh.

441. Dulbair [.i.] di-sulbair .i. ni suilb?V; suilbir .i. solabair.

442. Dimsi .i. di-maissi.

443. Dona .i, do-ana .i. buith cen ana.

444. Dair-fine .i. Corcca Laigde .i. fine Daiie Doimt[h]ig, is uad rochinset.

445. Diiar-fine Aidiu ainm d'filethaib .i. fine duar .i. fine foccul. Diiairfine .i. fine bis fri hordugud foccal. Diiar

Aicliu is ainm do rann, ut est: ^ cia duar donesa nath .1. rann is airegda don molad no is airdercfe.^

446. Diancecht .i. ainm do silid leigis Erend .i. dia

2'\ na cecht .i. na cumachta. Dían-cécbt .i. cecht [col.

1 nr LB. •" feit/iti MS. ' arnab LB. * gedra MS.

' ut dicitur i mBrethaib Nemed LB. airdercem LB. Sanas Cormaic 37

cumachta, uncle dixit Neide mac Adnse: Cechtsam dercca

aithscenmaim ailcne .i. cumachtaigsium. Ailcne .i. scellec becc romebhaid don ailig condabi friaa suil-sium, condi[d]

coech. Imrnbairt a clinmachta foir. Non nt imperiti dicunt

cechtsom .i. csechsam 7 rl.

447. [Deach .i.] De-fnack .i. de-focul. Filach .i. focul.

Comrac aidiu diailt fri dialt. Is e deach is laigem, ar ci asberthar deach din dialt nl hairisa On, acht is aire ismberar deach de, fobithin is fotha ndeich. 7 is ass forberat co forcend mbrechta i mbiat ocht ndlailt, a,mail asberar lasin laitneoir: Unns non est nnmerns, sed ab eo crescnnt mimeri

.i. ni nnmir a haon, acht is uadh iasait na numrecha.

Ocht ndeich tra atiimet filidh na Goidilce, 7 is cos-

^ in ndialt son .i. arinni nat fil alt and 7 nad ronnaiter.

Recomarc in deach tanaisi .i. re-chomrngad fri araill no ve do c[h]omrng frie n-aill .i. dialt fri dialt, nt est Corbmac. larcomarc .i. ainm in tress deich .i. iar-eomrncnd^ iarsin comruc toiscch, ut Corbmacan. Files .i. ainm an cethrama[d] deich .i. arindi filles .i. ce doberthar a cethair immon crand anuas, no im nach ret aile, is dUkid filles imme a cethardata

.i. a don ille 7 a do innnnn. Ni bi cloen in t-ere sin,

7 ni bi dialt forcraid in nechtor de sech aroile, ut est

Murchertachán. Ni samlaid don deach fnil iar ndiaids .i. cloenre. Is airi áuh'u asberar clóinré, fobith is cloen ma doberthar um ni, uair it troma a tri oldati a don, ar it choic dialta fnilet a cloinre, amail rongab fianamailechar.

Luibenchossach .i. Inibne na mer na laime, 7 cos eissib siias ind rig 7 in due gusin n-alt na giiailne arsisidar, ar

* rornaiter MS. roinnter LB. * comxucugttíí MS. ^ inarn- diaig MS. 38 Sanas Cormaic

is fri sodain samailter in deach sin i curp duine. Se baisle

álcliu fil otha ind meoir co halt na gualand. Se dialta

áicliu filet a luibenchosac/*, nt est [col 3] fianamailecharad.

Claidemnus in sechtmad deach .1. claidem manus .i. na laime .i. cloidem son otha ind na laime .i. in meoir, corrici ind alt fil iter in imda 7 in maotháa. Secht n-aisli didiu innsin. Seacht ndealt dawo fil i claidemnus, 1 nt est fiana- mf«7echaradard. Bricht arindi bnght[h]ar; ocht silla&a ann, ar is de gnit[h]er 2 nath. Is é deach is airegdamh dib indi n-ellagar nath; ar ni hellaing nad ellaing nath. Ocht n-aisli áidiu fil inn in meoir co n-athgabail maothain na himdie. Ocht ndialt áano fil i mbricht, nt est fianamailecha- radardse.

448. Delldia .i. deiliugud ind .i. dend, ut est ref

.i. delidin inn! is fer.

449. Deme .i. gach neutur lasin laitneoir is deime lasin filid ngaidelach.

450. Doi-duine .i. degdnine, ut Nede mac Adne dixit: Indsa glam de doiduine, sed melius de^ daeduine. Da

áUlm gach maith isin chombreic, ut dicitnr gruc da .i. dagben.

451. Drnchta dea .i. ith 7 blicht, ut Scoti dicunt árilchta dea Droma Ceta.

452. Dergnat .i. derga iat. No derg^ a ned no a ded.

453. Dercain .i, dair-chnii .i. cnú na darach i.

454. Derb loma .i. de urbaigh donit[h]er i. No di- serb .i. ni serb a mmbi inti.

455. Discir .i. dis a coir .i. bee.

1 claideiomaisz MS. * de dognither LB. ' da MS. de

LB. " derga MS. Sanas Cormaic 39

456. Dul .i. cai'nte .i. dofalachta é av a doilge.

457. Dnlebad .i. dola-fid. Uel quasi de-lebad .i. de lenitate .i, ar etroma.

458. Duairc .i. do-aircsina .i. ni hail la nech cid a descin. No di-serc e.

459. Doss .i. fih', quasi duass .i. tinscra .i. tinde argaid.

460. Dall a talpa. No di-sell .i. cen tsuile, quia est sell .i. suil.

^ 461. Dal a dalin obraice, sithula .1. [sithal, ar is] sithlad in lenda dognitber ag a dail.

462. Dam a uerbo domo .i. tai[r]b(2/im.2 No ardam fria gabail. 463. Docho [óoxtco] interprctatur puto, unde dOig dicitur.

464. Derchained .i. dicredim ^ .i. im fagbail fochraicce.

465. [p. 265, col. 1] Debaid .i. dede baothi aci, no dede buith oci.^ 466. Dess quasi dex a dextera. 467. Del- a graeco dero cado, quia cadunt lacrimaj.

468. Descaid .i. caid iat 7 suabais, quia fid des gach suabais. Descaid .i. daoscairigidh ^ na daine ebait é.

469. Duile .i. dnilio [oovkevo)] .i. seruio. [duile á'uliu]

.i. fogantaide.

470. Dalb .i. brég, a dole .i. on c[h]eilg.

471. Descud immorro cind .i. des don c[h]ud .i. dou chind iatside, quia fit cud .i. cend, ut dicitur falcud.

472. Druth .i. oinmit, quasi di-raith, cen fiach fair ina chintaib.

* sic H'^ " tabeniu Jff' * uo amarus add. H^ * deabaid ^ quasi dcbsetli .i. de[dje is bieth aicce H^ daoscairnaigidh MS. daescairigid H- 40 Sanas Cormaic

473. Diuth .i. merdreach .i. dir-aod iside .i. a losgad bad dir, quia fit aodh .i. tine.

474. Droigen .i. trog aon .i. aon is trogmaire do c[h]randHÍb ar imad a delg.

475. Dris .i. der-uis .i. deroil 7 uis. Inde dicitur dreaan ' ,i. der 7 en .i. en bee deroil, no drui-en .1. en donl faitsine.

476. Derna .i, eodem mode. No dir-ni .i. m diriuch no reidb, tit dicitur 'ni reidi derna'.

477. Dilmuin .i. dele-muin .i. ieligud cin ni for a muin. No di lanamain .i. cin mnái aige.

478. Delg .i. del-seacc, no de-leg ex quo ligat^ duas partes togae.

479. Dabad zibos graece^ .i. niger.

480. Dili .i. diluvium * i. e. puratum .i. scris no glanad an talman,

481. Drai .i. dorua ái .i. airc[h]etal, ar is tria dan dogni sium a brechta.

482. Ditho graece pauper latine, unde dithachtac^ dicitur.

483. Dag .i. maith, droch .i. olc, unde dicitur 'droch do drochaib, dag do dagaib'.

484. Droch dino A. roth carpuit.

485. Dic[h]mairc .i. cin athc[h]omarc.

486. Dibadh .i. adbul-bas.

487. Dedel .i. laogh bo.

488. Duillén .i. gai, ut dixit Fer Muman:

Is dana drech Doimine

iter ocii erigthi,

' dreean H- ^ quod legid MS. ^ greco MS. * diln- viam MS. Sanas Cormaic 41

is a sithbrng suidigthi

leigthi dniUéa deilighthe.

489. [col ^] Dallbach .i. dall-fuach.

490. Der .i. adbal, ut est dermar .i. adbalmor.

491. Daif .i. deogh.

492. Dei' i. ingen.

493. Doe .i. duine.

494. Dorblns .i. dobar-lnx .i. etarscarad lai 7 aidhchi.

495. Dlug .i. acobor.

496. Dobrac/i .i. fliucha?VZe, nt est í Fer Muman a ndiiain an merligh: Ulcha áohrach i^ ndomnach,

i^ líian, i2 mairt mrtc meiraech,^

fo bratach senrech* eroiglech sruamach maignech mil meirlecli.

497. Dam ehraice, damae enim tacens interpretatnr.

498. Diamain .i. dí-anim.

499. Díamain .i. idan .i. maia diada.

500. Déach .i. de-fuach .i. comruc da sillaft com-istar aud, conad deach ainm gach siWaibc íarsin.

501. Dui8 .i. dnsma [&avfiaOTÓg] graece, mirabilis latine

E.

502. Ejamaiu .i. eo-muin .i. eo rind, .i. •' muin biaighe no muinel. Emain áidiu rind (.i. delg) dar muin, ar is amlaid toinmt[h]er toraind in lis don mnái. robai ina suidhe oc ascaid a bruit áohen a dealg asa brat, dosroraind

1 dixit M^ " a MS. = feirnecli H"^ " seruech H' p. 635, sejirach p. 69 ^ leg. 7 42 Sanas Cormaic impe imacuairt cona deilg. Sia iarom roslacht a dealg uaithe sair a belaib oldas dar a hais siar. Is aire is cloen ind less.

No Em- ab ema [cufia] i. e. sanguine, quia ema sanguis est;! -uin i. e. nnus, quia sanguis unins Iiominis [effusus est] in tempore conditioais eins.

503. Ernon .i. é- dawo fo diulfad. Emon iarom é-áen

.i. ni oea acht is da lelab geimier and, ocits rosuidigset iarom ind filid muin ar medon and do imgabail mearaigthe,- ar rob aille leo emoen no emon oldas coen.

Aliter, emon .i. é 7 mon, A mmon didiu is dindi is monus [izóvog] isin greic; a monos is unus isin latin

[col. 3]. Emon dono non unus sed duo .i. ni hoen-ni, acht da ni.

504. Ecmacht .i. ecumachta .i. é- fo diultad .i. ni fail cumachta.

505. Eligud .i. e-lugnd, cona bi luga de.

506. Eseit .i. esa- fo dinltadh and 7 fert; es-fert á\diu nl coir fert lais.

507. Erball á'idiu Tar-ball .i. ball dedenach ind anmanda.

508. Elgon .i. eol-guin, is eol do cia gontae.

509. Edenn quasi eder, ab eo quod est edera .i. edind.

510. Elg .i. Ere no ordricc.

511. Esen .i. es 7 en. Es- áidiu fo diultad, essen áidm ni henchadacht no ni hen clumda. Cedacht no

cuitechta .i. ni rotecrustair clQim acht Inmair.

512. Emde (no eimdae) .i. findta no deicci.

> sangniness MS. ^ meaiiaigthe corrected into mea>aigthe MS. meraigthe LB. Sanaa Cormaic 43

513. Edel .i. irnaigthi no deprecoit, nt Cumini

Fota dixit: Mo t[h]ri Brain do Dia doberat edil,i

Bran tri maige, Bran Laigen, Bran Find for acce Feimin.

514. Esem .i. ess .i. dam 7 saim corait. Is corait iarom in t-essem oc tnidmiu na cuingiu dona damaib.

515. Esricht .i. nl taircella recht.

516. Etarche i. e. ge [yfj] graece,^ terra interpretatur.

Etarche Aldiu A. etartalamh .i. talamh is isliu etcr da talmain ardae .i. eier da imaire.

517. Esbse .i. es-beo .i. ni fail beo n-and. No ni ba ni etir, quasi es-baa. No esba .i. es a baa .i. roheplacZ a maith.

518. Edam .i. airbirt bith .i. edo. Edom á\diu dind airbirt bith 7 din menbagnd menbaigthe each luara chathes dnine. Ni egam ut impeiiti dicnnt.

519. Escconn [.i.] es-cand .i. esc uisce 7 cand nomen ind lestair. Escand áidiu lestar bis ag dail nisei 7 a coss tria medoQ.

520. Erge .i. comgabail, a uerbo erigo.

521. Esceth .i. nepscith.

522. Essad .i. eisid .i. is ed is sitb and in tslaine tsuthain.

523. Enbroth .i. en usee 7 broth arbor, brot [brand] autems nortmanica est lingua.

1 edel MS. * grecie MS. ' at MS. As to this sus- pension of auteuo see W. M. Lindsay, Contractions in Early Latin Minuscule MSS. (Oxford, 1908) p. 8. 44 Sanas Oormaic

524. [p. 265, col. J] Englas .i. usee glas.

525. Enbruithe .i. usee bruithe (.i. feola).

526. Eogen .i. eu gmece ^uliu bonus uel bona uel bonnm,! gen \vamorro diudl as genesis. Genesis autem generatio. Eugen difZm bona generatio.^

527. Eoganacht .i. Eogen-icht .i. icbt cenel .i. cenel rochin o Eogan.

528. Ethor .i. e(a)t-or .i. ethaid ó ur co hor na haba.

529. Etarport quasi etar-bert .i. etir da beirt. Etarbort nomen [do] 3 seen lasna druide.

530. Enbarr .i. en usee. Enbarr Auliu úan bis forsin usque. Inde dicitur 'gilithir enbarr'. Enbarr dir?/« iian tniude.

531. Eneclann, arindi clantar i n-inc[h]aib duine do neoch bess dileas do beodil 7 marbdile nad cosna ala lam frie. Lanlog einig caigh* fo miad, is ed atroillither and.

532. Enechruice .i. enech-rú-clan .i. cian inchaib adchlther a rú .i. a imdergad, Amail rongab: mac do mathar, mac do sethar, cele faesma, cele taistil. Ni nad bitái dilis,''

sechtmad loge enig caich iarna miadh, is ed bis de.

533. Enechgris a n-indaib ind foghla. Is cubaidh iarom ind innalaill .i. ind erco i n-ind foghla, ama/Z rongab: set nach aile gadar as do thir nat gaibe fort c[h]omairge na Boadad.

534. Ere .i. nemh.

535. Ercne .i. bai uadh .i. bae doberar il-logh uadh.

536. Ebron .i. iarnd, ut est isna Brethaib Nemed: ebron ima muinither meirg .i. ima timc[b]ella meirg 7 imma n-ith.

' bonam MS. ^ generasio MS. ' sic LB. ^ — caich ni ua bita diles LB. Sanas Cormaic 45

537. Etaa ingen Diancécht, banlethcerd, cle cuius nomine dicitur etan .i. airc[h]etal.

538. Eces .i. ecmacht-ces .i. ecmaclit a ches d(o) airiuc i cetheora rannaib fis filidechta.

539. [col. 37]. Epscop fiaa isna Muirbrethaib .i. escra tomais fina la ceandaighaib Gall 7 Franc,

540. EUam .i. i 1 laimh 7 ni for dail.

541. Eli ab oleo .i. on im.

542. Egem .i. ab éga [«íj'^í] .i. capra .i. béced douí.

543. Ecna .i. eo-gno; éo [tv] i. e .bonum, gno .i. gnosia

[yrMOig] scientise. Ecna d'uliu bona scientia. 2

544. Edan .i. é diud in chind.

545. Esirt .i. ni coir fert do. No eas-ard .i. ni ard.

546. Eochuir, eo- [tv] .i. rectum, -cuir a curuo .1,

crom. Eochuir didiu .i. cromdirech.

547. Ecin .i. cin eca. No ec cána .i. ec riagla hi.

548. Elguin .i. ail lais a-guin. No eol do inni gonas.

iiair comraite eiside.

549. Erge a iierbo erigo .i. togbaim, 7 ergas eodem mode.

550. Ec .i. eclipsis .i. erchra.

551. Egal .i. gin gal aige. 552. Erb quia [h]erbi3 pascitur.

553. Ermed .i. med tomais quia aridas res metitur.

554. Etsruth .i. eter-sod .i. sond methonach ind lái.

555. Eitheach quasi aithech .i. donither a aithe for nech.

556. Elit .i. ait ele togas dl.

557. Elud .i. eluo [ekvco] .1 desero .i. dergim. 558. Edan frons, no e-tend no e-tinn.

' a MS. - sciencia MS. 46 Sanas Cormaic

559. Étach .i. e toga, quia teigit.

560. Esbaith dicitur a nomine ebraico essabaith .i. meror.

561. Elada .i. eccloga .i. gobar-c[b]omrád; ego [aiya]

graece, caper latine, logo[s] graece, sermo latine, ar a

doirchi 7 ar a dot[h]uigsi, is umi aderar gobare[h]omrad rie.

562. Esnad .i. ni nath acJit is duchand, ar ba hesnad ainm in chiuil dignitis na fianje um an bfulacLt fiansae.

563. Errach .i. urughad ondi is tier, quia dicitur

uernatur .i. uraighid.

564. Esbicul .i. ol bic as.

565. Escra .i. core mbis ag dail usci.

566. Esc .i. usee.

567. Ende .i. fomnse no bidh do menmse.

568. Escand áUliii lestar bis ag dal usge. Is escand la Brethnse, unde candse nominatur.

569. Escrse .i. ab ses 7 serea [col 3] A. uma-dailem, uel uode dailem.i

(P^ 570. Ee2 ab^ esoce .i. piscis.

• ' 571. Edon quasi idon .i. scyendumm, nt dicitur imchaisin in edon. Idon nomen scyens. M5 edon unde andum con- trarium uidens.

572. Esca .i. aos-ca, ar atat aosa ili and aon co

trichait.

573. Es .i. ecc; unde eslene 7 clog estechtae.

574. Emon ab ema [alfia] 7 uno. Emon áidiu unlus sanguinis. Uel emon graece nostris interpretatur non unus.

Uel emon ema graece iuga manum, ar is dls doib i * cuingg.

1 Cf. O'Mulc. §427. « Stokes read esse. => ap MS. a MS. Sanas Cormaic 47

Emon airchidail, ar it cosmaili a ndi lethc[h]omarc, unde anemuin dicitur .i. ni hemiiin acht is cethairre(a)ch.

F.

575. Fjlaith .i. fo-laith. Laith .i. cuiim. Bith dawo laith .i. as3, ut est isin tSenchns Mar: Laith finn foi*

i telraig .i. ass na mbo for talmain.

576. Fine .i. on finemuin, ab eo quod est iiinea,^ ar is gnath ind li consain lasin laitnedir is fern frisnind- le(astar) 3 lasin Gaoidel, ut est uir .i, fer, uita .i. fit, uirtus

.i. firt, quamuis hoc non per singula currat.

577. Fin ab eo quod est vinum.^

578. Feirius .i. fiar-ses .i. do feri in chraind.

579. Fim .i. deog.

580. Fell .i. ech.

581. Felc .i. bunc[h]ar n-airbed, inde dicitur: 'for- rollatar finnairbed felc fill'.

582. Fleasc .i. fliuchud.

583. Flthal nomen iudicis. Fithal á&no laogh bo.

584. Ferb dawo treide fordingair. Ferb .i. bo cetamus ut est isin tSenchus Mar: Tcora ferbba fira (.i. finna).* Ferb

.i. bolg doc[h]uirethar in duine for a gruadaibh iar n-áir no iar ngilbreith: gel fir ferba nad forbrethar [p. 267, col. Í] ier iar n-inchaib. ^ Fearb dawo briathar, ut est: rofes is fass feinechus i coinnilg ferb nDe.

585. Fir .i. find, ut est Fachtna mac Sencha: Forto- midiur tri dirna do argat arrse ^ ar teorse ferbai firjB fon oen n-erc n-ecuscc iter laithi Lugba li siilai sochar.

1 See Anc. Laws I, p. 64, 4. ^ ninia MS. ^ frisnindle H^

^ vinam MS. * See Anc. Laws I, p. 64, 1. ^ iarnninchaib

MS. iZ' '^ airiu LB. 48 Sanas Cormaic ^ Ba hed dkliu ecosc na n-erc nluchnse Echdi Echbeoil a hAlpin dodoacht Cur[o]i for Ultaib ,i. bae findie aitdergse. Dolicdis áidiu na bai sin Echdi Echbeil for ingeilt a hAird

Echdai Echbeil a hAlbai a crich Dal Riattoi co mbitis i

Seimniu Ulad. Toroxal iarom Cíir[ó]i ar Ultaib, 7 rl.

586. Firend .i. id bis im c[h]olpa niad in cnius uicem

crechtirid 1 id crechdha im c[h]olpa fer. Amail nobit indili

comadais caich is di áidiu dognítis na ferniu. Uerbi gratia,

ferind oir im c[h]ois rig. Ferend [di(7/if] ainm do chriss bis im daine, ut dicitur: tacmaic snechta ferna fer.

587. Fochloc nomen graid filed. Ar a cosmailhis fri

cois fochlacain asbe/r .i. da duillinn fair in cedbliadhain. Dis áano dámh fochlacain for tuaith.

588. Frecrse .i. fri gach re annsin.

589. Fogal [.i. fo hoi .i. fo folach] .i. m for aird dognither.

590. Foilmen .i. nomen do aithli bruit, quasi fo-lumman.

591. Fochnod .i. fo-chondud, lasamain dobeir^ for

teinid. Is aimind Iarom geltine in crinach sin. 3 Inde

dicitur: 'gilit/iM- geltine giliu fochunad', noch is lasair son.

Inde dictum est ' grian in gaim geltine '.

592. Fedlimith^ .i. fedil-maith .i. suthain.

593. Fescer quasi uesper i. e. uesperum.

594. Feis aidc[h]i .i. de biud, ab eo quod est uesscor. 595. Fls a uisione.

596. Fual quasi bual .i. uisce. Inde dicitur: 'dochúadar

ar n-asa i fual .i. a mbual'.

' crecthir id H^ - doberar LB. ' ainm do iarom gel- tine in chrinaig sin LB. * feldimith MS. Sanas Cormaic 49

597. Fothrucad quasi othrucad, ar is [col. 2] d'othraib

.1. d'oes lobair is mencem. Sed melius fo-truicit .i. intan adnaim duine a chosa 7 a lama indlat innsin .i. inlot, lotum .1. diunag 1 n-ind. Fothrucad .i. fo-throicit; troicliit

.i. coip .i. in corp uile fou.

598. Foi .i. Cnamchaill. Inde dixit Grúibne fili fri

Core mac Luigdech: 'In fes fo Foi' .i. ba fesach Cnamchaille. Item Mug Roith per[h]ibet quod Roth Fail perueniet, dicens

'CO ri Durlas finn iar Foi' .i. iar Cnamchaill.

599. Felmac .i. mac uad; fel .i. ái; fele .i. ecess, unde dicitur filidecht ,i. ecsi.

600. Fili .i. fi a n-aoras 7 ll a mmolas 7 brecht a fuacras in file.

601. Fogamhar .i. don mis dedenaig rohainmniged .i. quasi fogaimiur .i. fota mis ngaim.

602. Fath .i fogluim, unde dicitur faitsine .i. faith.

603. Femen .i. Fe 7 Men .i. da rl damraithe Erend.

Isin maigin [sjin^ robadar, is de isberar. Civbse nomen in baile i3 mbítÍB ac cognam a cire.

604. Flechud .i. ilinch-suth .i. suth fliuch. Suth ditZ/w

.i. sin.

605. Fair .i. turgbail na gréine i matain, ab eo quod est iubar .i. dellradh, unde^ dixit Cokwi Cille: Dia lim fri fuin, Dia lim fri fair .i. fri turcbail. Fri fuin .i. fri iolach (?).

606. Fe ab eo quod est uae. Ar is gnath fernd do frestol na .u. consaine la Goedelse. Alitor: forrugeine la

Gaidelai flesc idaith domitte frissna collnai 7 frisna adnacula^ i n-adnaictis, ocus noblth in fleiscc sin degress Í8[naib] relgib

1 ch written over ag. - sic LB. ^ a MS. * uudi MS. 5 frisinadnadcula MS. 50 Sanas Cormaic ina ngeinti frisna adnaclai. Ocus ba huath fri each a gabail inda laim, ocits gach ret ba adetchidhe la each dobentai frie. No dobertis trie ogham indti, unde in prouerbium

[col. 3] uenit 'fe fris', a.mail is n-adétc[h]ide in flesc cui nomen fe, sic et alia ress cui comparatur. Huaire tra ba die edath nobith in flesc, ocus ba hadeitchide, is aire isbeir

Morann isin Briatharogum: a;rchaid fid edath ^ .i. ind aor rolil in flesc cui nomen est fe, ut dicitur:

Dirsan bith i^ mbethaid dam

d'eis rig Gaoideal ocus Gall: Ere gan degollam de

rotoimsed fe fri Fland.

607. Fithe[h]ill .i. fath-ciall .1. fath 7 ciall occ a imbirt. No feith 7 ciall. No fiiath-cell .i. fuath cille .i. is cethrachair cetumus ind fit[h]chill 7 it dirge a tithe, ocus find ocus dub fuirre, 7 is [s]ainmuinter cachlafechtus beus beress a tochell. Sic [et] eclesia^ per singula, per quatuor terra[e] partess .iiii. euangeli[i]s pasta (.i. is marsin an eclais ic sassad cethri rann sundradach in betha

* soscelaib). Is diriuch immessaib lasna tíí na sci ep[t]ra, .i. nigri (.i. dub) 7 albi (.i. gel) .i. boni et mali habitant in eclesia.3

608. Fraig .i. fri haigh .i. fri huacht.

609. Folassa .i. arindi folloing coiss in duine. Ailiter: fol quasi sol, id est ab eo quod est solus latine .i. fol cendfocrus .i. .f. pro .8., fol quasi sol .i. bondbach, no coma[d] bonnbrach ha coir and .i. eter bonn 7 briiach bis.

1 See Anecdota from Irish MSS. vol. Ill, p. 43, 45. * a MS. ' aeclesise MS. * a mbesaib 7 hi tithib LB. a mbesaib lasnaithi H^ Sanas Cormaic 51

610. Fuidir .i. fo-thir .i. inti dobeir tir fo na deoraigi anechtair, is do is ainm fuidir.

611. Fasach (no faisech) .i. fo-so-sech .i. dobir in brethem cosmailins don chaingin^ ima fuiglither .i. caingen cosmail dialaile, 7 adfet iarom in [m]brith ronucsat brethemnai gaotha fuirre. SecLid didm fo seinbrith forsin chaingin frecnairc. No fasach .i. fes-fuach .i. foach focal

.i. fis focal insin.

612. Fern (.i. each maith) .i. íarnbélrse no iarmberla innsin.

613. Fiacail .i. fi .i. onni is figo saidim 7 cail ónní is cilia [ytUea] labia .i. isin bel bid saiti. No fecad na hoile iad.

614. Fighe quia figitur .i. gontar í iccá dénam.

615. [p. 268, col. í\ Folach .i. ialus [q)vXaxri] graece,^ costodia latine.

616. Folt quasi fo-alt. Faudws graeceS cadens inter- pretatur. No fo-ailt .i. sis teid-sium sech each.

617. Fidh quasi fidus est .i. innill he.

618. Ferg quasi ferb a feruoire .i. on bruth.

619. Fled quasi pie 7 ed .i. edo toimlim 7 pie a plenetudine. Fled áiditi A. laatsasad eter dig 7 mir.

620. Fot a foetu .i. on tsuth tic trid.

621. Focal quasi uoca(bu)lum .i. guthán.

622. Fer a uere .i. on errach.

623. Fascud a faisce, on grinde.

624. Fighell a uigilia .i. frithaire.

625. Faighin a uaigina .i. on trúaill.

> fon deoraid H^ ^ chaingen MS. ^ greco MS. * faldas gerinanice, 0' Mule. 567. 52 Sanaa Cormaic

626. Féle a uerbo uelo ^ .i. fialaigim.2

627. Failid falet ebraice, saluus latine.

628. Faithc[h]e .i. féth-cbái .i. cOnair iarna fethughad

.i. iarna reidhiughudh.

629. Fuine .i. fo-inde he .i. maitb. 630. Fee quasi pec, quia pingit terram.

631. Fiiat .i. fiiatb e la each. No foad na collse bis.

632. Femen .i. foeman graece, quasi campus .i. magh.

633. Facbell .i. fo cheill in gillse dia tabar bis a meit, no fon ngellad mbis a comall.

634. Fell a uerbo fello .i. brego nee fallo eoáem modo (?).

635. Faga .i. fi-ga .i. drochgai.

636. FÍ .i. olc interfigitur. 3 Fi .i. olc, quasi ui .i. uirus* .i. neim.

637. Focben du i[h]iachtain .i. is fled maitb lind do

^ t[b]iacbtain, a oigbe; fo i. bonum, cen a cena .i. fled.

638. Fert .i. adnacul, a uirtute.

639. Fir quasi uir, a uero latine. 640. Fedan a foedere,^ on accomal.

641. Fiam .i. lorg.

642. Fang .i. fiach.

643. Fual quasi fuil ar a dath. Uel quasi biial

.i. uisce.

644. Fuil quasi fluib a fluuio, ar is cosmail silit immalle.

Uel a fulmine^ .i. on tsaignen, ar it cosmaili^ im dath 7 im deirgi datha.

645. Fiadnuise .i. fiad-nass .i. Fiada ronas.

^ uela JMS. * fialaidim MS. * leg. interpretatur * uiriws

MS. 5 Cf. cenos [^tvog] .i. bospes; focen áidiu .i. fo-óige,

0' Mule. 560. « faedere MS. ' flnmine il/S. » cos- mailius MS. :

Sanas Cormaic 53

646. Fladmuin .i. fíadmíla bid i muinc.

647. Firsi .i. nert [col. 3], ut dicitur: ferr fira firse.

648. Ferg .i. laecli, nnde dicitnr: comaid ferg foebar.

649. Fell .i. ech, unde dicitur cap-fell.

650. Fál .i. n.

651. Fim .i. deog.

652. Fim .i. fin, unde dicitnr: dodaile[d] fim i crethir.i

653. Fethal .i. corn cumdaig argoid. 654. Fochla2 an tuascert. 655. Faitsi an desscert.

656. Fochla nomen do suidhe na flatha.

657. Fiannachtach .i. fiangnimach .i. gnim flan lais.

658. Forbasach .i. sudiges bes fornib no cacht.

659. Fotliath .i. fothugud, unde dicitur: rofothath flaith for Raigni ruad.

660. Ficht .i. feig.

661. Foi i. flaith, unde dixit^ Cuchuimne

Manibad airmitiu nie

nip indemain fochlach foe,

beith dam for crocann ngamnain

i tig Garbhain bid gnoe.

662. Fothond .i. muclaithe, iarsindi bis fo thuind amail in cerndubhán, ut dixit Fer Mumhan:

Rucht fothuind fithend fdi,

andord ela inmhain aui,

osnad echtge, alaind liiad,

lin muc muad, mend medras coi.

1 ' See the same quotation above s. v. crethir. ' Repeated in MS. ' díciíwr MS. 54 Sanas Corinaic

663. Fulutli .1. hlth foi .i. utmall.

664. Feici quasi feighe, íarsindí imfuilnges soillsi dond tegh.

665. Fiiirim .i. ellach aisti.

666. Fenelach ,i. ellach ercai.

667. Ferdoman .i. domna fir.

668. Faindelach .i. oinmitt.

669. Feuthal .i. eugasg.

G.

i 670. G]loir a gloria .i. ginair ar met na glore. 671. Galar quasi calor.2

672. Gam quasi gamos isin greic, nouimbe;-, unde ueteres^ mulieres áucunt .i. ml gam on. 673. Gaimrith^ quasi gaim-rith, unde dixit^ Colraan mac hui Cluasaigh hi marbhnaidh Cuimine Fotse:

Hua Corpre, hua Cuirc,

ba sái, ba ban, bá hordric, dirsan marban im-mi gamh, ni iTach, ni d'eccaib iaramh,

.i. for nemh rainic.6

674. [col. 3] Gelestar ainm do áth usque i mbi ^ cethra for nibhel, 7 doepethar^ gulbain do cech ferand imraidmbi,^

7 dognither cuairt d'imbe imbe,'" mad iter comaidhc[h]ib beth in t-ath, arna comblaisset na bai in[na] gurta. Animmonii

* gloriae MS. * calar MS. ^ neteri MS. * gaimrith MS. ^ áicituT MS. ^ Here the scribe has inserted misi lolland. ' ambi corrected into imbi. " doepetar LB. * Altered into ininiidimbi. "> nimbe MS. " inmain LB. Sanas Cormaic 55 sech sin iarom dogniat na bai isind ath, is do is nomen gelestar, ocus dlega[i]r bothar do cech comaig1[h]inch adochnm cid tTr cen benla bess lais.

675. Gabar tria ailm quasi caper rotruailled and. Gobar ixamorro tre end, don eoch is nomm side, 7 is combrecc rotruailleci ann .i. g^oor gach solus i suidi,' unde dicitur X goar 2 don eoch gil 7 rl. Cid cia dath aile bess forsind euch, dia mbe bee do ghil and, is goor^ a nomen ar is asan dath is airegdse bess and nominatur. Rotuill in fili gaidhelach ,b. fris ar tucait mbindessa, ar rop aille leo gobar quam goor, unde gobar nominatur. ^

676. Gilldse .i. is fri gil is cosmail. Is e áicliu a bes aide .i. tossugad.* Iss e dowo bessad in gilla tosug^<(?* forcetail do l[h]engaid a fithidire, unde dicitur isna Brethaib

Nemeth: doglen gil tengaid.

677. Gem .i. a gemma, ^ ond lie logmair. 678. Grad a gradu.

679. Glang .i. guala, unde dicitur asclang .i. os gualuinn mbis.

680. Gel i. e. gelu, on reod.

681. Giabar .i. merdrech.

682. Gol .i. der, unde golgaire.

683. Gall i. e. corthe cloiche, ut est: nls coma(i)thaig -^ comathar selba co cobrannaib gall.^ Gall cetharda fordin- gair .i. gall cluicbi cetimus, ut prediximus. Is aire asberar gall de suidiu, fobith is Gaill ceta-rosaithset no rosuidigset i nEre. Gaill .i. Frainc. Gaill áano ainm do sainc[h]landaib

1 asuide MS. ^ gobar LB. ^ nomeuantur MS. " do iugud LB. tosgudh H^ ^ gemo MS. ® uis cintaigh co- maidche cometa selb suidiu coiccriche cobrandaib gall i?' 56 Sanas Cormaic

no do Sierc[h]landaib Franc .i. tribus ^ Gallic, 7 is candorc corporis rohainmnigerZ doib. Gall [/«Aa] enim gra'ece,^ lac latine dicitur, inde Galliae .i. indastai. Sic áono gall is ainm do ela. Inde Fer Human dixit: Cochall coss ngall, gaimin brain.

Gall áono ainm do chailiuch dindi is gall us, 7 is a galia capitis rohainmniged .1. a cathbarr a c[h]ind.

684. Grazagum .i. atlilugud buide la Patraic, quod

Scoti corrupte dicunt .i. is ris^ [p. 369, coll] aderait

Scotic[i] truailned. Sic autem^ debet dici .i. is mar so is coir sin do radh: grassaigim do Duiu .1. grasias Deo agimus

.i, bermait buide n-altaighthi do Dla.

685. Gaik'iig .i. gae-lang .i. cac ar eiiecli .i. fri Cormac mac Taidbg maic Céin asrobrad. Dorigni side fleid do

T[h]adg .i. do a athair. Ced cecLa cenéla anmand oca inge bruic namma. Dochuaidh didiu Cormac do broicenaigh.

Robba mall lais anadh fria toghail, co taccart amach for fir a einich a athar .i. Taidg. Dollotar sum in bruic; nosmarb dano Cormac ced dib, 7 doditsarfen oc in fleid

7 rograin cride Taidg friu. Kofidir íarom^ ind dorigenadh and. Rohainmniged a mac ab hoc nomine .i. Cormac Gaileng, unde Gaileng nuncupantur.6

686. Ged uomen de sono ^ factum.

687. Gamain .i. in mi gaim lav samuin, uade dicitur gamnach .i. gam-sinech .i. arinni is mblicht i mmi gaim

.i. i ngaimreth.

688. Gorn .i. gai-orn .i. gse orcne .i. aithinde, unde dixit Gruibne oc failti fri Core: immicuirithar gurna gair.

" tres MS. ^ greco MS. ' Below col. 3 is written: Messi Tornae qui scribsit. * at MS. with a %mderneath. ^ 7 atbert LB. * nuncap(ar)antur MS. ' sona MS. Sanas Cormaic 57

689. Glús .i. suilsi, unde dicitiir isna Bretbaibli Nemedh: dofed ÓC iaraglus 1 .i. aíregdu^ in t-oc co ndagrusc oldas in sen co ndibelrusc. 690. Grith ainm gilla Atha//ne, cui Amorgine mac

Ecetsalach goband ó Biíais dixit: Luid gilla Athairne do chuinc[h]idh lasachto do t[h]igh Ecetsalach goband conaca in lealab ocon tenidh, is nárba^ mo indas dorn 7 robtar lana \mmorro a secht mbliadna seom. Biii larom oc creim

(creimhe) 7 grotha et reliqua. Asbeart larom fri Greth

[col. 2]: INnith Grith gruth (.i. fonaithe), gnanmhaine, granmune, gais crema, cue (.i. cmi) huiadi, iibla grethi, grith. Inn ith Greth gruth 7 rl.

Adcuaid iarom an gilla d' Athairne sin. Doluidh Athairne

7 iidhbai 'na laim dia marbad. Tanic a athair in maic etarlam 7 imroichomairc don ingin: 'Cia tainic don tig?'

Asbert iud ingen: 'Tainic gilla Athairne', 7 isbert in rogab.

'Aill amíB', ar a athair, ' ticfa Athairne 7 muirfid ind mac.

' Folaid ' ol se, in mac 7 suididh a etach airm ita. Dognith amluid. Tainic Athairne 7 dobert buille don c[h]ip boi isin etach. Eges in ingen larom 7 luid-sium for teichedh.

IS Í éraic larom doradad ind .i. [in] mac do forcedal do Echedsalach goba[i]nd, cowná bá messa am dan oldas

Athairne. Is iarom bretha Amorgein chuici.

691. Gart dede fordingair: gart .i. cend isin Duil

Feda Mair; gart dowo .i. fele as cend for cech ndail amra dogni duine.

692. Gruiten .i. grot-sen, sech is sen is grot .i. goirt, ar is grot cech ngoirt, unde dicitur grott-mess.

' See Anc. Laws lY, 3Í6, 22. » air 7a MS. ^ olarba MS. 58 Sanas Cormaic

693. Gnn .i. cnidbed, iinde dicitur: ni recht nadi gnó .i. ni direch nach cuidbidhe .i. ni dir do recbt armath^ maith. Ni gnó áano .i. ni maith do gaiib. Gnoe immorro cech segda, ut est isin tSenchws Mar: cno gnáe^

.i. segda.

694. Grómma .i. áer, imde dicitur gromfa ^ .i. aorfa, et inde dicitur: griiaim each sluaigh min adetc[h]ide do deilb as aurusa do air 7 d'ecnuch. Griiaim-duine asberar de.

695. Glam quasi clam, ab eo quod est clamor .i. escaine.

696. Glaidemain .i. ma/c tire glaidaite .i. focerdait hualla.

697. Gudemain .i. Hatha [col. 3] 7 morrignje.

698. Gaire .i. gair-secl» .i. gair-re .i. re gair, ut est isind air dorighne Nede mac AdnjB maic Gutháir do rig

Connacht .i. do brát[h]air a athar fadeisin .i. do Caiser

'' mac Guthair .i. arroet Caier Nede hi mac do, fobith ni rotecht mac cena. Kolil menma mna Caier do Nede, dobert uball n-argait do Nede ar a chairdess. Ni forroet Nediu

CO rothairngert si righe do dar a eisi 7 dul cuci iarom. 'Cindus imondricfa son'? ol Neidiu. 'Ni ansa', ol in ben.

'Dena-sa aoir do, co raib ainim fair. Ni bia iarom in fer cosind ainim i rrige'. 'Ni erasa dam-sa oa anisin. Nicon tibre etech form in fer. Nicon fail ina sealba isin doman ni na tibre dam'. 'Rofetarsa' ol in ben 'ni na tibre duit

.i. in scian tucad do a tirib Alban, ni tibre duit. Is geis do a brith uad', 7 rl.

' nach LB. * minab LB » See Anc. Latvs V, p. 220, 23. * A quotation from Fingcn mac Flainn's poem on the Fir Arddae. See Archiv J II, p. 297,' § 47. • Úithir LB Sanas Cormaic 59

Conattccht Nede co Caier in scin. 'Fe amai!' ol Caier,

'is geis dam-sa a brith uaim'. 'Dognl Neide glam ndicend do, CO toralfe teorge bulgge for a gi'uaidibh. Is si so ind aer:

Mali, bare, gare Caie[a]r, cotmbeotur cealtru cathae Caer!

Caier diba, Caier dira, Caier fu ro,

fa mara, fo chara Caer!

i Maile didiu .i. olc, dindl as malum; bari .i. bas; gare

.i. garsecclae; Caeur .1. do Chaieur; cealt[r]a catha .i. gai, inde 2 dicitur dichealtair .i. crand gai cen iarn fair. Fu ro .i. fo iir .i. imord fedha; fo chora .i. fo c[h]locha.

Atracht Caier maten moch don tiprait. Dobert a laimh dar a einech. Fogeib teora boulga for a aghaidh dosgene ind aor [p. 270, col. 1] .i. on ocus anim ocus easbaidh .i, dearg ocus glas ocus ban. Atloi Caieur as arnach n-acedh nech fond aithis, co mbse i nDiin Cermnai la Cacheur mac nEit>ísgéli.

Gabais Neidhe righe Connacht dia eis. Boi and co cend mbliadhna. Ba haithrech lais cradh Caier. Luidh Neide ina dlaidh^ do Dun Cermnai ocus carpat Caieir fo suidhiu 7 a ben Chair lais 7 a milchu. IS cain carpthech doching don diin. Dorimi a eugosg feib romboi a li.

' Coich sin?' ol each. Asbert Caer: 'Batar sinde riadatar a fochlai fria faitsi' .i. do suidhiu ind evrcd isin charput as nomen a fochlae. Faitsi iuimorro ainm do suidhiu ind arad. Fochla áidiu each suidiu n-a[i]rechda. Faitsi each n-airide. ' Brlathar rig inso', ol Cacher mac Etarsceli. Nl fidir CO sin. 'Ace a m'anam!' ol Caier. La sin consela

MS. ' indi MS. ' diaigh MS. 60 Sanaa Cormaic

Cáier uaidib astigli cor-raba forsind liic lar cúl in duine fo scailp and. UoUuid Nede ina charpat isa ndfm. Gabsat in choin slicbt Caer conidfnaratar fond lice iar ciil in

i duine. Atbad caier ar fele la aicsin Nede. Roficb 7 rolassai inn ail la ec Caier 7 rosescaind blog dind ailig fo siiil Nede co roimid ina c[h]end. Is de isbert Nedhc: 'Ni cuala cuic nuin' et reliqua. Ut dixit poeta:

Clock dorala fo c[h]ois Caier

rosceind airde seolchraind stias, dothuit, nlrbo cam in dliged, a cend ind filead anúas.

699. Grfic a cruciatu^ i. on c[h]umgach.

700. Galgat .1. tria gall gictas .i. gonas .i. marbas.

701. Ger a gere ab eo [quod est] rumenatio.

702. Gilla a cillus [xiO.Xóc] graece, manus [col. 2] unius, ar is lam do each áon a gilla.

703. Graig graece, mulus (.i. asan) latine.

704. Gilcach quia locis in gelidis nas[c]itur. 705. Gaoth quasi caoth; catero [xai^aiQoy] graece, purgo latine .i. glanad.

706. Gnath a gnato .i. eolehaigim no aichtigim.

707. Garg .i. gargon [FaQyoh^] graece ferox inter- pretatur.

708. Graibre .i. gaire trom. In graiph fil and is ondi is grauis, an re is risus .i. gaire.

709. Gigrand a girando .i. on c[h]uairtfell bis fuirre.

710. Gin i. e. a gingis .i. ona hoslaic[th]ib bid ann ar medhon.

^ Looks like rosich in MS. ' cruciata MS. Sanas Cormaic 61

711. Grían a girando terram .i. a circuitu .i. oa c[h]uartugad.

712. Gruad quasi cruad a cruore .i. on fuil. No go rSad bis .i. co ruaide no derge inte.

713. Gabai .i. gobio [yoficpoco] fabricans latine.

714. Goidelg .i. guth-Elg .i. guth Erendach; ar ata in t-ainm sin for Eirind. 715. Gnth a gntture.2

716. Garb ebraice, scabies 3 latine.

717. Guin gone ebraice, hostis latine.

718. Guba suspiria^ .i. osnad. 719. Ge[i]r quasi cér a carne.s

720. Gallc[b]obar .i. gal-acobar.

721. Golltraigi .i. adhband trirech imefuilnge gol.

722. Gentraigi .i. treidi imefuilnge gen.

723. Garman nana in Daghda .i. Breg 7 Meng 7 Meabal. Feg aor. Unde dictum est:

Findach ni fir deimne denda flatha fian: cian rofas garmand mna Daghdae do Mac Murchadae.

724. Graibre .i. magar .i. briathar grata, ut est:

A maccu6 leigind, legaid! rob senuidh slondad sldhe, binde bar ngotha graibre,

dofil aille na sine.

* goba LB. * gutore MS. ^ sgabieis MS. * siisbiria

MS. = carnae MS. ^ macca MS. :

62 Sanas Cormaic

725. Gruc .i, laoch no garb, ut dicitiir: guth gruice, cruth mbiege, et reliqua.

726. Galgat .i. teshad imefuilnge gol, ut dixit GOaire fri Ornait ag caoinedh [col 3] Laignein:

Cian Ó tibe do gaire,

is ar n-aire fri daine:

atchiu for indaib t'abrat

is tind galgat nochaine.

727. Grech .i. cnú.

728. Grend .i. grnaid-finn .i. find ngruaide.

729. Guaire .i. uasal no gairci.

730. Giritan .i. faochain mara.

731. Grace .i. corne .i. fiach-comradh .i. guth fiaich leo 7 as a n-adarcaib dognidis .i. amaí7 eséue fiach.

732. Gibne .i. adarc lege, no canis, ut dictum est: gibne gortacb, et reliqua.

I.

733. Ijssa i. e. lesus. [H]oc est nomen nostri saluatoris

.i. ar slanaigtheoir.

734. lubar .i. éo-barr .i. larsinnT nat scara a barr friss.

735. Itharnn» .i. ith 7 feorna .i. semend, ar it glaine,

7 ith na cethra noteged isna cainnle apud ueteress. Aliter ith 7 ornnae .i. orn orgain .i. orcuin itha.

736. lasc .i. ind-escc .i. uisce .i. noch is don uisciu forcumaic .i. a bethamnae, 7 is and á&no bis. No áono

íasc quasi esc i. e. ab esca. Es áidiu A. biad, unde eser.

Ca ondi is caput, 1 cend. Ceand didiu 7 cleithe each mbid in t-iesc, ar dotomail Isu é,

1 capat MS. Sanas Cormaic 63

737. Innmiís .i. in-amus.

738. Isel .i. Ts-aill, ar ni eibarad a n-isil muna be ard ocae. All áidiu ab altitudine.

739. larnn .i. iarth i[n] nortmanica lÍDg[u]a.

740. Imesorguin .i. orguin cechtor na da lethe.

741. Imrim .i. imi-reim .i. reim iad eicb 7 réim ind fir. Sic dirim .1. dé-rém .i. reim dede.

742. Imbliu quasi umbliu, ab umb[i]lico .i. on imlecan.

743. Imliuch .i. im loch, loch ime imacuairt.

744. Inis ab insula. 1

745. Inssd .i. an-uisi .i. ni huisi.

746. Insamuin .i. an-essamain .i. nl essamain.

747. [jo. 271, col. 1]. Indrosc .i. ind-arosc .i. arose da ind 2 breithre.

748. lb quasi bib i. e. bibe.

749. Imortan .i. importan .i. imbreith.

750. la .i. cenelae forgill indsin, ar iss ed indara hainm dec ndingarar Crist la Ebraide.

751. Idol ab idolo, idos [^tlóoc] isin greic, forma isin laitin. Unde idolum .i. delba 7 arracht[a] inna [n]dul8e dognitis in geinti.

752. Indelba i. anmand na n-altora na n-idal sin .i. arindi dofornitis intib delba na ndula adortais and, uerbi^

gracia figura solis .i. figuir na grene.

753. Immbath .i. ocian .i. bath muir, ut est muir iter

Eirinn 7 Albain, uel aliud quodcumque mare nad timchella imac[h]uairt, ut Mare Terrenum. Imbath imniorro .i. im- muir .i. muir immatimc[h]ellse imac[h]uairt, is é do occian duit-si on.

1 insolae MS. « Stokes read arose ainm * uerbia Jl£S. 64 Sanaa Cormaic

754. Idou quasi idonius .i. dingbala.

755. larnnbérlíB .i. is aire isberar, ar a duibe in beliie 7 ar a dorchaf» 7 ar a dliiithe, co nach erasa taisscclad ind.

756. Imbass forosnae .i. dofuarascaib sec[h]ip ret bas maitli lasin filid 7 bes adlaic do d'foillsiugad. Is amlaid

áidiu dognither on i. concna in file mir do c[h]arna dirg

muice no c[b]on no c[h]ait ocus dobir 1 larom for lie lar cni

na comlad 7 dicbain dichetal fair 7 adodpair do deib idal

7 cotagair do 7 ni fagaib larnabarocb, 7 dochain^ iarom

for a di bois 7 congair dec idal cuige arna tarmasctbar

a c[b]odlud 7 dobeir a di bois ima di lecain 7 contuli 7 bithw- og a foraire ar nachn-imparraj 7 nach toirmescae neach, agas doadbanar do iarom anni aradmbi co cend

nomaide no a [col. J2] dou^ no a (ri, fnt ngair^ cowmessad

ocind audpairt. Et ideo imbas dicitnr .i. bas disiu 7 bass anall im a agaid no im a c[b]end. Atrorbe ^ Patraic anisin»

7 an teinm laoda 7 fotroirgell a briatbar na bad nimhe

na talman nach aon dogenai," ar is diultad bathis. Dic[h]etal

doc[h]ennaib immorro fodracbad son i corus c[h]erda3, ar is soas fodera son: ni ecen audbairt do demnaib oca, acht aisneis do c[h]ennaib a chnamae fochédóir.

757. Inathar .i. ind foiter each mbiad. No inathar .i.

ind-ethar .i. ind teit each ni ethar.

758. Iris .i. ere-as .i. asin ere bis sisi.

759. Indigu .i. negair a ind .i. in- ic a diultad co

nach digu hi.

760. Inchiud .i. i n-inde eind bis.

1 dabir L - dicain L ^ duo MS. * gardi L ^ atrarpi L dodugéna L Sanaa Cormaic 65

761. Innech .i. intextum .i. fighe.

762. Inmain .i. inmaiaight[h]e é.

763. Ith iath 7 ith ith nominati sunt.

764. Innill .i. in ello .i. indtusi .i. i n ursse. Inill inell; ello graece 3 intro; innill áldiu intra.

765. Imdse .i. emdse graece,^ plenitudo .i. fo imlainius.

766. Indili .i. indolis graece,^ augmentum .i. tormacb.

767. Ice ecesia [axiuig] graece, salus latine.

768. Indithim .i. entimema [ev&vfnjfia] graece mentis intentio interpretatur.

769. Ilach ilactis [vXax7'i] graece, latratio latine.

770. Idu ab idor [{;do3()] graece, hoc est a liquore .i. oa fliucliaidecht donl a ngalar sin.

771. Id quasi fid. Uel equs inemtid uel it.*

772. Imb ab imbre, quasi imber super flore[8] praestat mel et butirum.

773. Ingen .i. in-gin .i. ni ginither^ uaithe. No in-gen

.1. ni bean. Gune [/i;^?;] graece, mulier latine.

774. Ithe a verbo edo .i. domeilim.

775. Isil .i. tis fil, 7 uassal .i. tuas fail.

776. lathlu .i. etti-lu .i. bee a eti.

777. lara .i. iar-foi .i. fo blarthor bis .i. fo berball.

778. Imdell .i. em-dail indsin eter coire 7 dabaicb.

779. Iclitar .i. ic-tlr .i. ic talmain.

780. Irdaire [col 3] .i. ar-derc .i. ar suil bis.

781. Imbaracb .i. i mba iubar solis .i. turgbail greine.

^ Cf. inill graece intus interpretatur. 0' Mule. 747. * ebraice

0' Mule. 715. ^ greco MS. * leg. vel eqnus in ea it. See O'Mulc. 702. » ginithither MS.

5 66 Sanas Cormaic

782. Irsa .i. airisiu .i. is fuirri thairisius in teg uile.

Uel ersonium graece, ostium latine.

783. Innuraid .i. in-nuu robaitb, no in anno rofaidh

.i. in hWadain tairnic and.

784. Inles .i. in- fo dinltad, co rach les e, acbt la nech aile.

785. lasc he-usce .i. i n-usce he.

786. Inessclund .i. esc iiisce; in-esc-lond d'ldhc, uisce lond ind .i. srib lond .i. siibh luath no tren.

787. Icht .i. cinel no eland, ut est Condachta .i. Cond- ichta .i. clanna Cuinn.

788. Inbleogan .i. toxal .i. atbgabail ind fir fine do gabcwZ c[h]inaid in c[h]intaig, co rotoxla side ar in cintach.

789. larus .i. iarthor, ut est: larus fis, tuaidsÍMS cath.'

790. Imscing .i. tech ^ becc a talla imdse.

791. Innbi .i. inde-bi .i. biadh n-inde .i. isna caolauaib; innbi .i. caolán.

792. Irchaire .i. lar-chairdius .i. cara egnairce, ut dicitur: irchar each finechair.

793. Indtile .i. lestar mbec a talla digh.

L.

794. Ljaoch a laico .i. on tuata.

795. Laichess .i. laoch 7 fess, is din feis foas la laoch.

796. Lugnasad .i. nasad Loga maic Ethlend .i. aonach nofertha lais im t[h]aite foghmair in gach bliadhain im

* A quotation from i//e luterrogatio Cinnfáelad (ed. B. I. Best,

Erin IV, p. 162): iarus fis, tnatlius oath. ^ tech tech MS. Sanas Cormaic 67 thoidecht Lugnasad. Cluiche no aonach, is do is ainm

797. Lelup .i. lii-lep .i. hi each mbecc. No lenab .i. lenis ab[b]ati .i. patri et matri .i. iarsindl lenas ab[b]atim

7 matrem. Aliter: lelup .i. lii-pell .i. hi gach mbeg, pell ondi is pellis .i. maoth.

798. Lesraac .i. lis -mac .i. arindi dofuissim [lis] don fiur no don mnái inti is lesmac do uechtar de. [v. 272, coJ. Í] Sic lesathair 7 lesmatbair. Les 1 dXcUu quasi lis .i. imarghaiP no debaid^.

799. Legam .i. ligem .i. don ^ lige ligess in t^-etag.

No llgh-aith .i. aith fri ligha. Ni aire ena nat^ fosad som

^ fri cech n-etag ceni betis llga uime ', acht as menciu araclallathar 'J 7 fossaimt[h]er a n-etach liga quam aliud uesstimentum.

800. Leccond .i. leccend .i. letlic[h]end.

801. Lasamain, ab eo quod est laisim .i. each n-an.

802. Lemlacht .i. lacht teith .i. lem each teith.

803. Loch dede fordangaii-if': loch .i. dub, ut dicitur:

12 asoilge 1' laith loeh-bronda .i. dub-brondae, cid dorche samad caich 7 cid riindae riam 7 iarom, docruide ^^ a runa 1^ laith d'ól. Loch diwo .i. uile, unde dicitur lochdub .i. uiledub.

804. Laarg .i. leo-arg .i. lcó ball 7 arg laoch; ball daglaich indsin i\

805. Lorg i. hii airg .i. laich i; no lar-riec.

806. Lam .i. luam in c[h]uirp.

* sic L lis MS '^ itnmorgal L ' debuid L * dind L

'•> an L, in H^ ^ nad L, na H^ • imbi L ** is L

3 aracialltar L " fordingair L " assoilgi L ^'^ samud L

" docruidi L " rruna i/' '^ .i. a hage add. L 5* 68 Sanas Cormaic

807. Lamas .i. lam-fos .i. fos laime.

i 808. Lamand .i. lam-ind .i. ind na laime eidigthir di.

809. Lauda .i. lú each mbec, uair is é mer is lauga isin laim é^.

810. Lie ab eo quod est lidos [Xldog] gvaece^ inter- pretatur lapis.

811. Láith .i. dede fordangair ^ .i. laitli gaile 7 laith med, lit prediximns. FAer laitbe Lugbai li sula sochar^

.i. a med Lugbai cerd[a]<' dorumidir^ Facbtna a n-argat ar na bii 7 rl. lutan tra is foreail foridmbi, is and sluindid hoc.

812. Langp[h]eitir .i. anglis insein; lang .i. fata, pheitir immorro glas. Langphetir difZm .i. glas fota .i. ilir cois« n-iarthair 7 cois ^ n-airthir biis ^. Non sic aurc[li]omal .i.

i*». aur-accomal .i. itir da c[h]ois n-airthir biis

813. Lecht ab eo quod est [col. 3] lectus. 814. Long bis for muir, ab eo quod est longaH.

815. Luac[h]uir .i. taitnem, ab eo quod est luceo uel lux .i. soillse.

816. Lebor quasi libor a libro.

817. Lot quasi lot, ar is lot do mnai merdrechus 12. 818. Lát[h] quasi lut[h] '3.

819. Loman .i. lom-fand, sech is lom is fand.

820. Lait[h]irt .i. lait[h] ort .i. lait[h] ronorti^ [.i.] ol cormsB.

* etithir L ^ fil forsin laim L ^ greco MS. et add. L ^ fordingair L * socbair H^ « meid Lugbai cherdda L ' dorrumidir L " cliois L ^ biid L " di cboiss airtliir bid sun L '' lougua 31S. '^ mertrichus L '=> iarsiuDÍ (arsiuui H^) lúlhas add. LIP '* rodnort L Sanaa Cormaic 69

821. Lugbort, meilius est, .i. ni is ferr, luibgort .i.

gort luibc.

822. Lin a linio [leg. lino].

823. Lene a linia,

824. Lanomain .i. lan-somain o c[h]ach dib dia chelei,

ar is lethsomain nechtar de sech araile. Aliter: lanamain

quasi lenaniain, ar nl fil etarscarad doib acht ar Dia.

825. Lethech .i. dede fordongair ^: ainra cetamus do

c[h]eniul else dianid ainm lethech ar a leithe^ 7 ar a

{[hjanaideta^, ar is mor lethet neich de bis ind-ocian.

Ainm dawo do losait arindi lethait[h]ir bairgin* fuirre,

avaail ismbert Cruitlne file. Fechtus luid do t[hjig araile

eciss 57a gilla laiss .i. ecsTne eiside co menmuin fithidire lais. Farrolaig didhc Cruitine fadeisin i maig 7 leigis a gilla do t[h]ig ind eicis do uigedacht. Dobreth^ áidiii tairr' tuirc do i scabul 7 robaoi calleic in t-eces^ oc agallaim ind eicsine 7 oc cur sulae tar a frithgnam.

it Rorat[h]aig larom in t-eces mormenmain ind eicsine 7 laiget a frithgnama. Intan iarom robo bruithe in tairr "> isbert in t-eicess fiad ind eicsine: 'Dofotha tairr if' tein'

.1. is mithidii a thiscal do t[h]einidh 12^ 7 ba co feisid som cia freacra doberad an t- eicsine do, fobith rocualai seom in t-eces oc gumaidiin ala n-aile n-airec n-inganta,

[col. 3] ainhail bid é feissin arahissed no arar(a)dissed ^^,

7 ni rocreid sciumh \mmorro in t-eigsin. Ba haire iarumh isbert in t-eicsin do promhadh ind eicsine: 'Dofotha tairr 10

> fordingair L "^ lethet L * thanadetaid L * lethaigther bairgen H^ ^ ecess MS. '' tobreth L ' tarr L « ecis MS. 8 rorathaigestar L "• tarr ii' " mitbig L ^^ din tein L don tened (sic) H^ " aratissefi L, aradised H^ 70 Sanas Cormaic tein', et tribus uicibus dixit, ct non re^pondit ei ad ullnm uerbum.

Lasin áicliu atraigh in t-éicsíne 7 teit cusin maigliin ' i mbai Cruitlne 7 adfet scela do 7 ismbert^ fris a n-aitbesc roráide^ in t-ecess .i, 'dofotba tairr tein'. 'Maitb' ol

Cruitlne, ' intan isbera^ aridisi asbera-su^ fris oca .i. 'toi

lethaig f oin fris adaind 6 indlis ' .i. toi lossait faon fris

.i. fon tairr 7 frisnindle ' caindil dia deicsin dus in bniithe in tarr.

Intan dicZm dofeisid in t eicsine isin tigh tall dixit in t-éices a cedna 7 dixit in t-eicslne a cetnai 'toe lel[b]aig faon fris' 7rl. 'Maith seen*', ol in t eices, 'nl brú écsine

i'' rotormai amne^; is i n-ocus afa Cruitlne; congair de miiig!' Cowaccrad larom. Fertbair failte friss 7 dobrelbii biadh n-aill i coire do 12 7 ba bee a menmai3 de in t^^-eicsine fobith cotnaitib in t-ecess ce chotnaiclestar Cruitine.

826. Leos .i. imdergad imadergt[h];ir i'"" duine larna air no iarna ecnucli i^.

1' 827. Leos .i. soillsi, ut est isini** DHil Rosgadaig: giinniud loess'-' .i. dlbud^o soillsi .i. caindle. Item, agaid fir ima leos luinit[h]er2i .i. imatimchella soilsi.

828. Luacbarnd quasi lucernd .i. a lucerna.

829. Lacha .i. licLiu22 í quam aliae auess.

' bale L '= asbert L ^ roradi L * asmbéra L asberasom MS., asberasa L '• frisadaind H^ ' frisiudle L son L ' rodtorinnai L '" cotngair L " doberar L

'' ''' ' dosuidiu L meninae L iu L '' immaudergthar L

' hécndug L " lóes L '** in L '•' luis L, leos H^

-' ^'- ' dibdud L aiged fir iiiime lois luinethar L fliche H^ Sanas Cormaic 71

830. Leudán .i. lenn-íen .i. leind i arnaonar hi, quasi

2 lend-fian .i. brat 7 leine iiimpe. No aon dia lenand a menma hi.

831. Lecc .i. ar léict[h]ir3 sis 7 siias hi. No le bid secc.

832. Ledb .i. leth in faidb i, unde dicitur lethar .i. leth [p. 213, col. 1] lar fir .i. feoil 7 lethar.

* 833. Lesan .i. les each mbolg i mb! lind. Sic eisim.

834. Loman .i. luamain bis fnirri. No lu-man .i. beg in mami.

835. Leim .i. lu-eim .i. luud seim he.

836. Lesc .i. leis a aisc. No quasi lose .i. baeaeh.

837. Lend .i. lee-find .i. lo ^ find .i. ainm do brut find.

838. Loscuirn .i. la lios hi, ar is osin buaboll for a mbi. No la hnais i.

839. Lurga .i. le-urga .i. le urcbail .i. urt[h]ocbáil in e[h]uirp.

840. Lobor quasi lebor, a lepra latine.

841. Lebaid .i. le-faid .i. faide neeh^ le.

842. Littiu .i. lot-te .i. lotan ar tige í 7 tes inti.

843. Leeeo .i. leco-hó .i. eo eluais.

844. Loseud .i. soud euicti ^ conid loisc de ^ .i. bacac[h].

845. Long .i. Saxanberla .i. lang .i. fada, et inde dicitur loiiges.

846. Liiae[h]air .i. liuc[h]-iiir .i. fliuc[h]-uir uimbe'*.

847. Letrad quasi latratio 10. No let[h]ar-soud .i. soud in let[h]airii.

1 lend H' ^ om. H^ ^ araleict/ier H^ * les ifi 5 lóe ií^ 6 faidhnech H^ ' cuige H^ « i^gg é de H-

' losce e de .i. no lescugnd ueich e -íT' flicli an uir imbi H^ liach in uir imbi H- ^° leg. laceratio '^ é add. H"^ 72 Sanas Cormaic

848. Leitir .i. leth-tirim 7 ]et[li]-fluic[lj] '.

849. Lot[h]ar i mbl brachles .i. tinol, ar tinol na len- dand cuici, ut dicitur: lot[h]ar (.i. comt[h]inol) nat^ fuair ar3 dib rlgaibh rath.

M.

850. M]odebrot[h] (.i. luige^), ol Patraic, quod Scoti corrupted dicunt. Sic autem dici debset: muin Duiu braut.

Mo de brot .i. mo Dia brat[h]a, ol Patraic .i. is truaillcc/i aderaid na Scoitica^ he .i. mar so is dligedh'' a radha .i. mui[n] Duiu braut. A mmuin didiu is meus, a nDuiu is ed Dens, in* braut is iudex .i. brethem.

851. Marc .i. each. Marcagh didiu, cich imdse-* lais, ut dicitur buasac[h] in for lasa mbit ba imdse ^*'. Airmnec[h]

áono in fer lasa mbit arbuir i' imdic i"-. Sic airgtech i\ coilctec[h] 1^

852. Mathair quasi mater, is '^ ed rotruailled and.

853. Mid .i. combrec rotruailled and .i. med.

855. Met[h]il quasi metil i^, ab eo quod est meto uel meta (.i. buain).

855. Mucairbe .i. mac fuirmid, is mac dofuirmed a

^' dana (.i. no is macdan dufuirim a dana).

^* 856. Malland .i. feit[h] bis tar mnUacJi [col 2] aniiass quasi mullann.

857. Mass quasi a ma[s]sa .i. on c[h]álr.

1 ^ .i. tirim a letb 7 flinch a leth (u-)aile 11^ H^ na ii»

' iar n- H^ H"^ * luide MS., luighe .i. mo dia bratha ii' •' corrnpti MS. " na scotica //' ' coir H^ « am L ' imdai L '" bái imdai L " arbur L, arbar II\ leg. arbann '^ nimdai L '^ airgdech B ^* coilcthech L " ar is L " sic L, methil MS. " dofuirem L '• tarsa L Sanaa Cormaic 73

858. Milliud quasi mi-silliud .i. drochsilliud.

859. Miscatli .i. rui-innsci. Scath .i. innsci, ama/i atá Duil Roscadach.

860. Milgelan .i. maol .i. mol-c[h]uiten .i. cuit Muil dorsada Temroi. Mol dicliu ainm ade daig^ in muil no- ferad forsna doinib .i. 'tait as, taeit ind!' Inde dicitur inolac[h].

861. Melgg .i. as, arinni mblegar.

862. Melg áhio .i. bas. Inde dicitur melg-teme 3 .i. teme mbais, no mclg-tene .i. tene mbais.

863. Morand .i. mor-find. Ba bed indsin ainm dobert a mathair do, 7 isbert * roba ^ bidba « bais nac[b]itn-epved ^ fiis in t ^-ainm sin. Mac Main immorro ^ dobert a atbair do

10 .i. ba muin mait[h] in mac sin, 7 ba bidba 6 bais nach eperet[h] ris ^i ind t^^-ainm sin. Roleltar i3 larom in da

i^ i^ ainm in fer sa i ndun senanma. Mac sim Coiipri C[h]ind- c[h]ait immorro.

864. Menadh .i. min-aith .i. áith gonus 7 min fuaiges.

Menad .i. min a inad 7 coel a t[h]oll. 1^ 865. Moth .i. gach ferda "^, gach ferindsce, et nomen uiiili membro .i. ball ferda '^. 866. Man a manu.

867. Manac[b] a manco ^'K

868. MoDac[b] .i. clesac[b], ab eo quod est moii .i. cles.

869. Met[h]a6s2o a mela .i. on chrich.

* temracli L * deg L ' time H^ * asbcrt L

5 robad L, robo H^ "^ bidber L ' nac/iadndebra H^, nache- berad L ^ an H^ " issed ainm add. L ^" maoin H^ " epcrad fris L '- in L '^ rolellatar L, rolenustar B '* nainm L '•• som L "^ ferrda MS., ferdae L " uon MS. 1» 2« ferrda MS. '=> manacho L methoss L 74 Sanas Cormaic

870. Molod .i mol-sod; mol .i. ar a minca 7 sod ar a guatlii 1.

871. Menmchasach .i. menma casach, .i. caingiiecL, lais.

872. Mortcend i. e. ab eo quod est morticinium .i. mar- badh.

873. Moitcern .i. mair-tair-cend .i. cend tar ais co hoband .i, eg oband.

874. Muilend .i. mol 7 ond cloc[h], ar iss ed dedc is muilend im-muilend^. No mol-onn .i. mo a ail .i. mo a cbloch(a) qnam cloc[h]a bron. Muilind .i. mel 7 linn, [col. 3] ar is for linn meless.

875. Merdrech ab eo quod est meretrix, merendo prelium stupri .i. dligú? si fiach a saothair. Merdrech .i. mer 7 drecb; mer .i. druith, drech .i. baoth. Merdrech áidiií ben druith baoth, ut dicitur: Driiith gach mer, mlan- ach gach baoth.

876. Mat .i. muc, unde est isna Brethaibh Nemed: forruachtatar mata mo t[h]uinde torgabail.

877. Mand .i. uinggi, unde dixit 3 Fachtna mac Sencha*: secht manda oir forloiscthi fri fialgnuso cona c[h]iiradaib Conchobi(/r.

878. Miindu^ .i. mo a finda .i. ainm baide. Fintan enim dictus est, unde Maodoc Ferna dixit oc air Mundu ^ raaic Tulchaiu: A chelen De c[h]umachtaig, a mic Tulchain, a bachlaig^, rue mac n-annsa die muintir mathair rot-uc, a Fintain.

> ngnati MS., ar ghnathaighi ii' ^ deide bis a muilend H^

^ * '^ áicitnT MS. senchada li' munda illS. '' bachluid JiS.- Sanas Cormaic 75

879. Mesan .i. aon is messa do c[h]onuib.

880. Milchii .i. cii ma[i]l .i. righ.

881. Mál rí 7 cís 7 file. Inde dicitur: ni nais or na argad acht for mál.

1 882. Muirend dede fordangair : ainm cetimus do mnae i. mor-find ; ainm áano do gae .i. mi-rind .i. drochrinn fod- era bas-.

883. Mugli-eme áano ainm in c[h]étna oirci cetarabae ind-Heri .i. Corpri Muse dorat side a nEirinn a thir Bretan. Ar intan roba mor cumachta na nGaoidel for Bretnaib rorannsat Albain etorra i feranda 7 rofidir each durais die c[h]arait 7 ni bu lugse notrebdais Gaoidil fria muir anair quam in Scotia ^, 7 doronta a n-airlisi 7 a rrígdúine ann.

Inde Dind Tradui .i. dun tredui .i. tre due Crimthuind Mo[i]r maic Fidaig rig Eirenn 7 Alban co [j5. 274, col. 1] Muir nicht. Et inde est Glastimbir na nGaoidel .i. cell for brii

Marae lilcht ^. Iss ed arus indsin i rraba Glass mac Caiss muccid rIgh Hiruaite oc a muccaib for mess, 7 is é indsin rodersaigs Patraic lartoin se fichit blíadaw^ íarna guin do fianaib Maic Con, et reliqua, 7 is dind raind sin beus ata

Uind Map Lethain " i tirib Bretan Corn .i. Dtin Maic Lia- thain, ar is mac indni is map isin bretna?'s. Sic rorand each cenel desiu, ar robui a c[h]utromae allse anair, 7 ro badar fon c[h]umaehto sin co clanye eid iar tiachtuin Patraic. De sin tra robui Corpre Musg ag aithigid sair co a muintir 7 eo a c[h]airde s. Ni thainic áidiu orci in inbaid

1 fordingair L - ud dicitur: Birrind os cathcellau. dobrua na lerg laindecli. dercithir muirne mblithe. foscain scitbe scatli- cellan add. H' ^ scoticee MS. * leg. cell for Bn'i (Stokes) '" dedersaich Hurl, d)dersaig L ' bliadnae L ' letaiu H, ledhain Had. ** cairdea L 76 Sanas Cormaic sin a tir nÉrenn, 7 iscongrad ' la Bretna cona tarda oircci i nail no a n-ascaid i tir 2 nErenn, na a^ caiatraid na a3 comain go Gaoidelae. Is hi tra chain robiii ind inbnid sin la Bretna: in* biodba iuna chinaid do neoch forsesed^

a chain no foruasnadfad6 a'' chain. Robai dif?m orci aim- mind i seilb charat Cairpri Muse i tirib Bretan. Atroe Corpri uad. Do chuaidh á&no Corpri cor fechtas ^ do at- 'o saighido 7 forricc failte acht immon orcci. Scian amra

la Corpri Muse, imdenam di or 7 argat im a lieim 7 ba set adamra n. Tobert larom Corpri beoil co mor im a heim 7 conamailt '2 saill 7 bosaill foa. Foraccaib ind scin ar belaib ind orci. Rogab iarom ind t-orce cocnam ina '3 eirahe co madain. Roluited iarom ind scin ^^ co nab 1^ alaind iarnamarach [col. 2\. Dogene Iarom Corpri caiss mor ^6 de sin

7 ba bronach 7 condaig cert n-imbi co a c[h]arait. Indraic side dawo. 'Icfa-sa in cinaid 1^ sin', ol se 1^. 'Ni géb-sa',

ol Corpri, 'acht i 1» fil i cain^o Bretan .i. each biodhbha ina chinaidh'. larsin tra dobretha iiid orci'^i jna c[h]inaid

7 dobreth ainm do .i. Mug eme.

Ba banc[h]ú tra in t-orci 7 ba torrach intan dobreth tair is anall. Ailill Fland Bee ba ri Muman ind inbaid sin 7 Cormac

Qa Cuind i iighe22 Temrach. Doindarscanat side foc[h]edoir cuingid 7 cosnam ind orci. Is e iarom cruth rocoraiged etorra: aimser^s cinnte do bith don choin^-i a tig cachae.

1 ascongrad h * thir MS. ^ i LB * cech L ^ foroesad L, forseisid K^, rofessed Karl. '^ nofuasnabad LB

'' ^* ^ i MS. fechtais L athaigsidi L, aticcsirie Harl. '0 da,no add. L " amrae L, a,\aind add. if' ^'^ conam- melt L 1' iud L '* scian L " conabud L ""• cáis inóir L, ceist moir B '" chiuaid MS. '® suide L '' a LB =» chain MS. " orchi MS. -^ rrigii L -' aiuisir MS. '* orci if' '

Sanaa Cormaic 77

Doithidi larom in c[h]ú, 7 rue 2 each cuilen dia cuain

CO n-aprait a celi uade. 7 randsat fir Eirenn etorra 3, 7 is on choin sin orci Eirend, ut Scoti per[li]ibent,

Ba marb tra lartain in t-orci. far reeib cianaib im- morro fofuair^ Conla mac Taidg maic Cein maic Ailella

Aulnim cloicend lom ind orci 7 dobert a^ ceist don filid doluid CO n-airc[h]edal dia athair .i. Máon mac Etna nomen poete illius. Tethnai larom in tecis tria teinm laoido: Cain tonna i tigh 6 ui Eoguin, ith i tigh ui C[h]uind cachtadatli

s, do baraind ba-sa caem i tigh Corpri Muse Mug-eime 9. Cend Mng'O-eime indso ^, ind cetnai orci dobreth ind-Eiriu 12,

1^ 884. Muma 1^ de nomine alicuius regis .i. Echu Miimo

.i. Eocho Momo .i. mo a greim 7 a greit 7 a e[h]iimachta i' oldas each ri, 7 is dia anmaim lohainmniged Mnma 7 Muimnig dicunt[ur].

885. Mugh quasi much, ar is fo muich 7 fo t[h]oder- namh foghnama bit'^,

[col. 3] 886. Mugsaine .i. mug-snime .i. snim biss for menmuin in mogad i''. 887. Miieh tra ainm saindiles do diaid, unde dieitur muchad.

888. Mil .i. mel rotriiailled and, quasi mellis .i. mil.

889. Midaeh quasi medic ab eo quod est medicus .i. liaigh.

i^ 890. Mer arindi bis ina aouar isin alt i mbl ^^, 7 iss i n-aonar imteit 19, quasi merulus (.i. Ion) graece, quod uolat

1 doithig MS. 2 rohuc L « a triur add. LB * foss- fuair H^ " hi L ® tonna tige Harl. ' cech tratba Harl. ^ each thádath tobaraind L ^ a miighéme L '" moga L " olse add. L i^ i^^^q jji^ Lérind L " mumu LH^ ^* garb add. L " bis L '^ moga L, mogaid H^ " is a hóenur '* '^ bith L .i. inna meracht add. L a hoenur téit L 78 Sanas Cormaic

solus (.i. etellaigid [a] aonar), latine Ion, av ni gnath en ele dia c[lj]einel ina c[li]oemt[h]echt.

891. Meracht quasi mer-icht .i. icLit mer .i. golmh raer, ab eo quod est actus (.i. gnim).

i 892. Mairt .i. a Marte .i. dia catha la geinti, dianda nomcu Mars. Is do condosecrad in laithe^ sin 7 in mi diandat^ ainm Marsiius .i. mi Marta.

893. Mindech quasi mendic, ob eo quod est mendicus

.i. biegacb.

894. Mart quasi morti^ .i. on bass.

895. Mortlaith .i. a mortalitate .i. on mortlaith.

896. Manandau mac Lir, cendaiglie amra robiii a nlnis

Manann. Is he luamaire is dech robui a n-iartbur domuin.

Rofindad trie nemgnacht .i. tria deicsin gne in nime, .i. ind

íEoir, ind airet noblth ind thsoinind 7 in donend 7 intan cowclaochlobadh cechtar de a rre. Inde Scoti [et] Britoines eum deum uocauerunt maris, et^ inde filium maris esse dixerunt (is aire sin dogairdis Scoitice [sic] 7 Brethnaig dee in mara de 7 adeirdis corba mac don muir be) .i. mac lir.

De nomine Manannan Manand insula dicta ^ est (7 is uaide aderar Inis Manand).

897. Mant .i. mo a saint bid.

898. Magh .i. mo is agbiista e oldas in fid. No mo a aighe .i. a graifne ech.

899. Muinel .i. mo in feoil fair qiiam in chind. No mo inn eolach atá he .i. fon chind.

900. Mind quasi mund, a mundit[i]a .i. (5n gloine. 901. Minarba quasi minuitur.

' diando MS., dianid L ^ conasecrad allatbi L ^ dia- nid L * a morte quasi mort L ^ 67, MS. "^ de nomine manand insula mananuau dic:^ MS. San as Cormaic 79

902. Medg quasi mo-idg .i. mo deogh de quam cunctis.

903. Muc .i. mucna a haigaed, ar ni geib a muaad o neoch eicuti cainis.

904. Meta .i. mo a fate .i. a fatc[h]ess uime fein.

[p. 275, col. Í]. 905. Mer quasi mur .i. imat, quia fit mur .i. imat, ar it imda na mera. No mo a uir chaich dib oldass araile.

906. Mall quasi mollis .i. maoth, amail na beth cnaim and.

907. Mer .i. mo a ir .i. a ferg.

908. Menic .i. moo tic .i. metic bad cert and .i. cend- foc[h]ra9 uil and immedhon.

909. Mor .i. moo a iur .i. a feoil.

910. Mur .i. mo a lir .i. a taVnn. 911. Mi quasi me 2 a indsci.

912. Munchille .i. man-chail .i. man lámh 7 cail comet.

913. Muir i.e. a nomine mare 3.

914. Melltiuch^ .i. tech mellis.

915. Mescan .i. do mescad ind loma assas.

916. Mesci .i. mo do aisc hi quam in c[h]iall^

917. Mess quasi mos, quia fit •• in ussu lignorum fructus.

918. MuUach .i. mul-oach .i. cluasach.

919. Mala .i. moo a llo'' oldas in t-edan.

920. Malland .i. na malach no fainne oldas in mala fein.

921. Muad mullaigh .i. medon in xnuWaigh.

922. Mell .i. milliud» e, no millti.

923. Muine a munio ^ .i. daingnighim.

^0. 924. Molt .i. mo a ailt no a folt no a suit .i. a feith

-^ ^ * 1 sibi 3IS. .!. add H^- mara MS. miltiuch íí^

'^ " * mó de aisg i oldas a cTallaige H- sitt MS. alloig H'^

« millid H- " muuiio MS. '« fétli H' 80 Sanaa Cormaic

i. 925. Meth .i. mo a feith

926. Maotli .i. mo is meth.

927. Maothal .i. maoth 7 fuil.

928. Mass (.i. mo a ass) .i. mo tic as.

929. Mendat .i. mían-áit .i. ait is mlan^ la each.

930. Midach .i. mo d'echaib e, 110 maith-ech.

931. Muinter .i. muin-toir .i. main toirithnech do neoch.

932. Mias .i. mo is fos 1.

933. Mecon .i. mo ciness as.

934. Meng .i. ml-eng^ .i. drochengnum .i. drochenech.

935. Mong .i. mo a oisg .i. a fochaidhe .i. maile no leithi no cntwm for a thi.

934. Mang .i. mo is seng .i. luaithi mang ina mathair

,i. derb.

937. MQit quasi miitns .i. amlabaii"*.

938. Maide .i. mo a faide quam a lethet. No mo iiaid é.

939. Móit .i. mi-ait.

940. Miscais .i. mo is cais í (col. 3] .i. casus tuitim. No mo a scis neich oc a deicsin.

941. Mun .i. moo is en. Uel quasi min a uerbo mingo latine.

942. Mir quasi mur, a nomine murbum ^ latine.

^ 943. Mat .i. lamh, undo indmat .i. ind na lam negar

and. Indlat immorro A. lat .i. traig. Indlat don chois á\(Jiu,

ar is [ind] don c[h]ois in traicch, et a latitudine dicitur.

944. Mualac/i .i. seiscend, ut dixit Rechtgal ó Síadhail:

Slicht a da gai tria each mualach ciianach flescach ferach,

' fétb H'^ '^ uiianacb H- ^ miengna i H- * auilabar IP

leg. morsus *' uigther B Sanaa Cormaic 81

amail can* a tabaii-i lamhach

tria condall fand ferach.

945. Muadh .i. uasal no a[i]rmidnech.

946. Midlach .i. medon-lax .i. leth-lax.

947. Mairbill .i. maris bellum .i. cath no imecla.

948. Men .i. bel, nt dictum est: Coicni ger gonus daine,

m frithit maine mara, mairg troich tar roi rena atchi mena mac snama.

949. Meisi .i. urtroighe, ut est Sliabh Mis, dona hur- troighib rodolba Banba do macaib Miled.

950. Maidinn .i, imairec, ut est: cuach2 DlarmadaS do Breg barainn brath dorair^ dia memdatar maidind.

951. Meisi .i. cuimgech^.

952. Mem .i. poc.

^ 953. Meli .i. copcailli.

954. Meisi .i. siabra.

955. Magííí' .i. miniasc.

956. Man .i. lamh, mane a re[i]mm.

957. Mut .i. gach ngerr.

958. Muad .i. egusc.

N.

959. [N]ia .i. mac sethar, ut dixit Cu Chulaind profetans

^ de Christi aduentu (.i, ag tarngaire geine Crist) : Nia duine

tiucfae (.i. mac sethar duine ticfae). Ipse est lesus, et aili dicunt CO rocreid Cu Chulaind 5 tsin.

' a mberar íí^ * .i. niathar add. H"^ ^ ndiarmada fl*

* ndorar H"^ ^ tnalaing H^ ^ .i. capall H^ ^ xpo MS. 6 82 Sanaa Cormaic

960. Nemnall .i. is ed ainm is mo ' [col 3] do anmandaib in domuin^ .i, nem-nuall diinmae ind aifrind innsin. Nem- nuall, nuall fer nime uimbe.

961. Ninus^ .1. nin-fos .i. nin rogab fos .i. tonn do- dechaid dond fairgi anlar isind íér co torchuir isin tir n-ucut,

CO nderna tiprait di. Inde dicitur Corcomruad Ninuiss.

962. Nemeth .i. nem-iatli .i. i n-as dir d'eclais.

963. Nemaith .i. a n-as dir d'ogaib.

964. Nemiiath .i. a n-as dir d'filedaih.

965. Neid .i. dia catha la geinti Goideal. Nemon

uxor illius .i. a ben sin. 966. Nac quasi nee. *

967. Nith .i. guin duine.

968. Ner .i. tore allaid, ut est isna hAistib^': Fail neir, net gribe gradaigthi.

969. Noe .i. duine. Unde dicitur: dia ndamie noe for

tLlr t* .i. duine for thir *>.

970. Nos .i. nóe-fis .i. fios nOnbuir .i. tri rigb, tri suid,

trl liespaic, .i. sui litri 7 sui filidecbta 7 sui bérlai Féine,

7 robadar uile ag denam ind tSenchusa Mair, unde dicitur ^: Laogaire, Core, Daire dur, Patraie, Binen, Cseirnech coir»,

Ros, Dubt[h]ach, Fergus eo feib,

nai sailgi sin Senchuis Moir.

971. Nimb .i. braon, ab eo qnod est nimbus, unde dicitur isna Brethaib Nemeth: Roloisceth a leth fo nimib nimb.

972. Nairne .i. glain. No nairne amail bid naire no-

beth and .i. senberla aidiu in naire n-i sin. Is inand 7

' moaib L '^ hEirenn L ^ Ninfos MS. * nécc L

^" A quotation from a poem cited in the Metrical Treatises, Ir. T. Ill, p. 49, 10 « tir L ' See Latvs I p. 4. « choir MS. Sanas Cormaíc 83 isbertha égin. IS gnáthberla éisem tra cidh indiu la hlrmumhain maxime, unde dicitur: In fil ní bas toich duit?

Fil éigin, ol intí dia n-imchomarcar .i. nairne.

973. Níth .i. guin. Nie in fer dodgníi.

974. Nethes .i. guin duine, ut est: ní [p. 276, col. 1] hidna nethis^ nenit[h]egar3.

975. Nesscoit .i. is é sencbas na nGaoidel. Intan fechtu cath Muige Tuiredh bni Goibne goba isin c[h]erd- cha og dénam na n-armm do Thuatbaib Dé, 7 bui Luchtire saor oc dénam crund isna gaib, 7 búi Creidne cerd fri denam semand issna gáíb. Dicunt autem Scoti Goibniu goba faciebat hastas fri teóra gresa, 7 ba feith in tress gress. Dogní áidiu Lucbtaine saor na crunda fri teora snasa, 7 ba feth in snas dedenach. Sic faciebat et Credne na semend. Dobidgad Goibne asin tencbair na gai^ go nglentais isin ursain. Doléiged Luchtaine saor na crunda ina ndíaid, 7 ba lor n-indsma doib. Dobidgad iarom

Creidne cerd na semanda a belaib na tenchuire 7 ba lor n-indsma doibh.

Ceine tra bai Goibne goba oconnísin lithe bine for a

mnái. Adfíadar son do Goibne 7 ba saoth lais 7 ba

etaith n-imme. Iss ed áidiu dogene friss .i. bai crann ina

laim, intan atfes do a seel, .i. ness a ainm, is uime dognither

ind aurnaisi criadh. Dicain dicZm forsin crand sin, 7 each fer doniced dobeireth fiiasmad don c[h]rann sin ind. Ma- dellad iarom in duine, dourgbad foc[h]etoir cnoc and Ian

do lindchrú 7 gur 7 foloisced in duine amail tene, ar ba he fuath in c[h]rainn sin dianad nomen ness nobith forsin

cnuc. Is aire rohainmniged on anmaim sin [col. 3] .i. nes-

scoit .i. ness cnoc 7 scoit lind.

* dodngni L ^ nethes MS. =* nemthigedar L * goa L 6* 84 Sanaa Cormaíc

Ness trá cetliarda fordangair. Nes cedus nomen an anmanda, Nes nomen don c[h]rimd, lit prediximus. Ness ^ ainm don aurnaisi cJiriadh feisin, amail atbert^ aroile ben gobend ag denam marbnaide dia fir:

Ba dirsan lem sellad fris,

forbir i fraigh derc a nis, ba binde^ nochandais dord

fri derc a niss a da bolg.

Ness áano ainm don beim .i. don c[h]recht, ut est isin t[S]enchas Mar: a grainib^ gach tomas,

Feinib gach foruss, a mainib gach mess, a dirib cuirp duine,

cidhat ili fuile &, rohairdiged^ ness,

.i. amail bess aurgnata in baill isin duine i fw/rmit[h]er in crecht, is fai áano bith a eraic in uerbi' gratia .i. mad i n-agaidh no i n-etan no i^ smech forruimtho" ind athais, is moide a heraic, amail rogab isin tSenchfls Mar: mad fo etach bess in cned no in ainim, is luga son.

976. Nert quasi uirt a virtute.

977. Net a nido latine.

978. Nia .i. trenfer, unde nasc niad.

979. Nod a nota .i. singnum .i. failsiugud neich, unde dicitur notal .i. not uaille .i. comartha uaille he.

980. Nasc quasi nex, onni as nexo .i. imnaiscim. 981. Nama non-ama, non amatar.

1 dano add. L ^ asbert L ' biuniu L * grannib L

'^ cit ili a fuili L ° roliordaiged L, rohainmniged B ' uerbia MS. « in MS. Sanas Cormaic 85

982. Nathan .i. ordeirc. Náth ainm coitc[h]end dona

huilib aistib éicsi[di]b, unde dicitur nathan quasi nath in-

.aon [.!.] ind ollaman. i?/ ^3. Nare .i. [i]na róib bis .i. in ruidiud tic isin gruaid

7 is do sin is nomen naire. Feile immorro ainm don einech bunaid.

984. Nathir quasi noithir .i. erdercaigthir ar a hole. Uel

quasi athir [col. 3] .i. aith-air, no na derach ertonaidma herre'. yf* 985. Nai a naue dicitur.

986. Naiscu .i. nescu .i. delidind fil .i. in ne is en.

Nescu áiclíu .i. en uisce^ hi.

987. Nenaid quasi non fid hi acht lus. No is cend-

fochras uil and .i, teine-faid .i. faid in tened bis aicce.

988. Ness .i. anmanda; ni fois3 acht utmall.

989. Nel quasi uel, a nomine uelum, " ar is flal é

etruinde 7 grein.

990. Nem .i. nemo uidit oculis.

991. Neim .i. hc-fim, ni deog hi; ar fim dicitur deogh. 992. Noin anna. 993. Nonbar a nomine nouem. ^ 994. Nus quasi nouus. 995. Nua quasi noua.

^. 996. Nin .i. liter, ut dicitur: dar ninu Nede

997. Nen .i. tonn, ut dicitur reim nena .i. dar na tonna.

0.

998. Ojlldam .i. oll-a-damh, an 6 cethrar ar fichit.

Aliter ollam .i. all-iiaim .i. amail is doilig uaim bis fo

1 An leg. no nader acher tonaidma herre? Stokes. - uscide if* ^ fos M- • nonim MS. ' A quotation from Immacallam in da Thúarad {ed. Stokes § 9). « om. LB 86 Sanas Cormaic aill do t[h]ogail, no saigid uaime bis fo aill, sic is áo'úig saigid for dan 7 ecsi ind ollaman. No ollam .i. oll-diem

.1. is oil inni ditness .i. cethrar ar fichit. No oU-di-emid

.i. ollam ernes na cesta.

999. Oi .i. caora, unde dicitur oisc .i. oi seise 1.

1000. Oimelc .i. oi-meilg .i. is[i]2 aimser andsin tic as cairach. Melg .i. ass arinni blegar^.

1001. Oen .1. un, ab eo quod est unus.

1002. Oenach .i. aine^ ech.

1003. Oeth .i. luighe"' no eithech.

1004. Oar .i. guth.

1005. Oech no aoth .i. nama.

1006. Orb nomen uiri a quo Orbraige nominatur.

1007. Ogh quasi ob, i.e. ouum .i. ogh. 1008. Ord ab ordine.

1009. Ólc[h]obar .i. acobur lais 51.

1010. Orn .i. orgon. 1011. Om in bid, greicc rotruailled and; om ^ [oj[(ór]

isin greic, cruor isin laitin.

[p. 277 col. 1] 1012. Opar ab operatione.

1013. Ong .i. foiched'' 7 cose, unde dictum est: cosaig do mac, a Fithil, cotsescait^ a oing.

1014. Orait ab oratione .i. airnaigthi.

1015. Oslucud .i. uas-lecad .i. legad na comlad suas.

No oslucad .i. aiss-lecad .i. a lecad tar ar hais.

1016. Ogthach .i. oigh-thech .i. oguide a tech dia biiith fair. 1017. Or quasi aur ab aurum.

1018 Ore treith .i. ainm do mac righ: triath enim rex

uocatur. Oenach n-uirc treith .i. biadh 7 edach loghmar,

1 seise L ^ iai L ^ melgair L * line B, une L * luidhe MS. « omen L ' fochid L * cotrescat L Sanas Cormaic 87 cluim 7 coilced, branndub 7 fidhchella, eich 7 carpait, milchoin 7 eisrechta olchena. Ore nomen do bradan, imde dixit cend Lomnje diúith larna beimeim de: 'Ore brec bronnfind bruchtas do magari fo muirib, ni labar, ni toe tiiathe tore nad ric roimsi rorannais raiad nad cert Corpri'. Is de áicliu hue ind ni sin. Find Ha Baiscni, is do ropad2 druth Lomna Midlag.

Luid á'ulÍH laitlie n-and Find for cuairt selga. Doruaraid

Lomna i bfus. BQi bean do Lnignib la Find aron^ em each roilbe 7 each rofid nognathaiged Find cona fein noblth ben aurdalta ar a chind in^ each tLlr ba nessam do beus.

Batir banbrugaid son 7 batar maithi do imfulung na flan, ar nolethad a n-anae tar na tirib co na laimed nech olc frill. Teecomnacuir ^ d'ldin Find fecht n-and i Tethbai cona fein 7 luidh for cuairt selgae 7 dorruaraid Lomnae i fuss. A mbui side oe imdecht ammuigh co farnic Corpri feinnid i lligi la mnai Find [col 2] i taidheC. Roguid (SXdiu an ben do Lomnae a dichlidh, 7 ba saoth lais-som brath Find.

Tic Find iarom. Benaid difZm Lomnae ogum i fleisc cetharc[h]uir. Is ed bui i suidiu: Cuaille feda" i feilm^ arguit ath[aba] i fothracht. Fer mna drviithe druthlach la féne^ foircthi is ^^ fraoch for hualann limm Luigne 11. Rofitir

Axdiu Find a seel 7 ba dognasach don mnai. Rofitir diulhi in ben ba Lomnae rofes. Docoass iarom suide co Corpri

CO tudchaid side co romarb an druth 7 co tall a e[h]enn de CO mbert lais. Tic Find don uarboith deud lái co farnic in colann eeu cend. 'Colund sund cin cend,' ol Find. 'Findtae dun,' ol in fian, 'coich in eholand'. Dobert iarom Find a

1 de magur L " ropo L ^ áror L * as L ^ doco- emnacair L « táidin L ' fernae L ** felaim L ^ féinn L " hi L " hnalaind linim luigi L 88 Sanas Cormaic orduin ina beolau 7 dochain tria teinm laodse co n-epert: 'Nicon ruba doine, nicon arlaig, nico topaig náis, nicu derg raigi, ni con ruba tore, nicon fornpe, nicon torgrae, nicu rarbairti a lighe Lomnse. Colann Lomnae so,' ol Find, '7 ronucsat namait a c[h]end de'. Ticsat dona 2 conuib 7 dosleicit for slicht na n-og 7 fosfuair 1 fastigh oc fuine^ eisc for indiuin'* 7 bui cend Lomnae for bir ocon teinid. In cetlucht diuliu rolaad don indiuin ranntie Corpri dia trib nonbaruib 7 ni tliardad dantmir i mbeolu in chind ol soduin.

Ba geis la Find^. Is andsin iarom asbert a cend friu: 'Oirc brec broindfind bruchtas di magar fo muirib' .i. bradan di magar, is ed a domnae. In luclit tanaise dorala 6 don teinid no don indiuin randais Corpri [col. 3] iterum priori modo, co clos ni áano in'' cend: 'Rorandais raind fond n-aile n-athraind raind athbaig iar muig medba mos^ ba toicli mo'J mir metail^ bit fuaitne fianna 11 lib Luigne.' 'Cuirid amach a cend, sech is mifocal dun,' ol Corpri. Co clos ni, a cend do muigh: 'Romechtar cleith curi rith rurt[h]ech agai2 catha cet a mba mescbaid ba cummae lib mo agea ba co ndimdae bidi3 moag tein doalassfaid Luigne la Find.' Lasin dodechaid Find cucu, conid-romarb.

1019. Occ quasi ác i. e. iuuenes his in acciue 1*.

1020. Odar quasi fodar .i. dath foalda.

1021. Oe .i. foe bit.

1022. Oge .i. comlainius cen truailled a corp ^\

1023. Ó .1. cluas. 1024. Olo ab oleo.

^ niconarbairt L ^ dinaib L ^ fuiniu L * indein L 5 fiannu L » doralad L ' a L •* mos L ^ om. L '" metuail L " finna L " age L " biid L " isi- '^ naicciue if*, hi sine accidia (áxrjdla) Stokes. i curp jff* Sanas Cormaic 89

1025. Oland .i. uile-findfad.

1026. Omna .i. fuamna .i. mor fuaim gaithe fria.

1027. Omthann .i. tind he frisin omh.

1028. Onna .i. baeth.

1029. Onmit .i. muit-onna .i. amlabar 7 bseth.

1030. Ord .i. ard .i. calma, unde dicitur ordlach.

1031. Oscur .i. cur dar ess aband .i. leim.

1032. Ossar .i. fer iss 00.

1033. Ottrach i. e. a tractu.

1034. Otan, uait nigad a fot.

1035. Othras .i. fo thoir uais .i. a thoir fo uaissle.

1036. Osnad .i. on snuad .i. snim.

1037. Oin .i. inde tic do nech.

1038. Oifrend .i. onni is offerendoi .i. idbairt cuirp

Clirist.

2 1039. Ongad i. e. ab unguento.

1040. Ólc[h]obar .i. ol-acobar .i. acobur lais ol. Uel ol nomen liqoris normaliqua lingua uel normanica linga est.

1041. [p. 278, col. 1] PJatraic a patricius .i. pater ciuium qui ad latus regis 3 sedet.

1042. Pell .i. e. a pelle .i. on c[L]roicend. 1043. Pennait a poenitintia. 1044. Pecad a peccato.

1045. Pato .i. poi-to .i. poi cos; is to áidiu forruim in pato a chosa, ol m luga bis find for a dernainn oldas fuirre anuas.

1046. Propost .i. prepost .i. prepositus nech remsuidigthe.

» oferando MS., offero JBT* ^ ungerito MS. ^ reges MS. 90 Sanas Cormaic

1047. Port a porta .i. on port.

1048. Pairclie a parucia. i

1049. Parn .i. nomen do bloach mara. Ni cecb ndlalt tra rosegar a inne, ni pa machtad tra la nech cin ni fiastar can doroigh bloach dondi is 2 parn, et alia similia.

1050. Puingcne .i. screbul meidi inbiche, is e sin screpul nGaoidel .i. oiffing.

1451. Puingin .i. selland imme .i. selland cernje.

1052. Pain i. bairgen i. e. a pane, iinde dicitnr isin Gaire Echdach maic Lucbtai: Mo thrl finnde^ fomgellsat im ailt Echach'* ailchetail gaire de loilig find forscing scailter

CO dipil promthair pain la pugin puincern^ la siail cen nach^ cermnas" coimmilg coich bo ^ bithbi cotammuic midligen goss geisen cen osmeised conach inna betha^ baa.

1053. Puincern á\diu A. cern tomaiss sella 7 med

tomais indile .i. in med inbech. 1054. Pend a penda.

1055. Pertic a pertica .i. forrach tomais tire. 1056. Pairt a parte.

1057. Poc quasi pac, a pace, ar is airde sida pax. 1058. Prainn a prandio.

1059. Prull .i. aidbliugud mor 7 metugad, ut dixit

ingen bui Dulsaine in bainlethcerd fri Sencban Torpeist

i mManainn [col. 2] .i. immomloiscet mo de^^ n-o prOll.

Friscart iarom in t-eigess'i di muinthir Sencbain .i. in cerdi2 mac bui^s Dulsaine Lia[i]c do T[b]ursaige Thull.

> leg. parochia » as i ^ finndni L * nEochach L * pninceirnn L " cernnach L, cenach B ' cermnais L » cuicbo L " betbu L '« da L ^' éscine L '* clierd L " leg. mocu Sanas Cormaic 91

Is de tra roboi i do Senchan inni sin. Docorustair fair techt a 2 Manaind .i. fecht n-ainiu8[a] do chor c[h]iiarto indi. Caoga egess a llin cenmothse ecsine. Is ing ma rodmbaei áidiu riam im nach oile eces samail in c[li]um- duigh robai 1 im Senchan 3 cenmotha a t[h]ughan'* suadh 7 rl. An romba ^ deck do thimthagaib '' flatha fer nGaoidel, is ed bertatar ind ecis chena impu.

Intan tra documlaiset for fairgi 7 docorustar a lui no urland ^ fri tir, * adagladastar * gillae ecuisc anindustae ina ndiaid den tir: 'Nomleicid-si lib!' ol se. Doecet uile in [njgillae. Nl bu data leo iarom a lecud cucae,io ar ba fie'i leo nip n-en'^ comadus ina n-eill, ar ba dochraid a ecuscc. Intan cetamns dobered nech a mer for a etan, notheged a thaosc di gur bren for a dib cnladaib;'^^ a chongrus crace ^* do tar a mullach eo maothan a da im- disd. 1^ Ata la nech asitchid^^ batar caib a inchinde ro- mebdatar tria c[h]loicend. Cuirrit[h]ir ogh luin a dl

8uil. Liiaithit[h]ir fiamain, duibidir éc, buidithir or rind a J^ fiaclae, glaisit[h]ir bun cuilind a mbun. Da lurgain lom- chaola. Da seirith birdae brecduba foe. Dia talta de in cheirt bui uime,^'' nl bu decmaing techt di is for imirgi a haonar, mana I'J fuirmithe cloch fuirre,2o ar imat^i a mil.

Doriucart guth mor^'^ fri Senchan [col. 3] 7 isbert^s fris: 'Bem torbach[u]-sa 24 duit-si oldas ind ne no ind re

1 bui Ir ML * cid add. L " thugain L ^ arrom- búi L ^ timtagaib MS., thimthaigib L ' dochorsatar aur- lunn L *» thir MS. » atagladastar L »" chucu L " ar fse Harl. '* ni bu en L " di chulaid L " chraiche L '5 imdaid L 1« assidcid L " imbi L " ^i tgcht x " mani L '" fuirri L ^' imbud L '^^ dorriucart co mmor L ^' asbert L '* bea torbacha-su L 92 Sanas Cormaic

no in de foruallach forbaoth fil immut'. 'In setir lat' ol

Senclian 'tuidccbt larsin lOi ^ isin curach?' 'Promfit', ol

8é. Cingthe^ iarom iaisin luidli isin curach, luaithidir lochaid iar forgarmain, co mbai isin c[h]urach. Ba sOaill tra CO rroibdithe in curach cona lucht arindi rombrogsat roime-sium3 insindara leth^ in lestair 7 in leth^ n-aill do-sum, 7 atbertatar^ amail bid a'' haongiun: 'Dotrorbai peist, a Senchain; bid si § do muinnter uile acht cownernam no cownerlam doc[h]um tire'. IS de sin tra robai do-sum

Senchan Torpeist .i. Senchan dororba peist no paist.

Recait iarom i Manaind. Fonacbat 9 a coblach i tir. A mbadar difZm 10 oc imt[h]ecbt larsin traigh, go facatar " in tsentuinne moingleith moir larsin 12 carraic, ut poeta dixit: Sentuinde ocus senbachlach,

rop ses rophuisi3 a crinfeis, acht nochanfognat Mac De

is ni thabrat a primleis. i^ Amlaid bui in c[h]aillech for in traigh, ag buain na femnuige i^ 7 in murthoraiiZ olchena. Airegdai grata '*> a cossa 7 a llamha, acht natmbui etach maith n-impe, 7 bái anfeith i' gorta fuirre 7 ba liach son immorro, ar ba sisi in bainleccerd ingen^^ Ui Dulsaine di Muscraige Liach ^^ Tuill a crich Ua Fidgenti. Dochuaid idhe20 ditZm for cuairt

Eireww 7 Alban 7 Mannand 7 ba marb a muinter uile. Bai iarom a brat[h]air mac ui Dulsaine, cerd amra sidhe, áano ac a hiarmoracht fo crich[a] Eirenn 7 nis-fuair,

* iarsind luith L * cingthi L " riasom L * asindala leith L 5 issalleth L « asbertatar L ' asiud L » dano add. L -' dofócbat L ^° hi tir add. L " conacatar L

^'^ ^^ ^* '^ forsin L .1. scuap aduacail .i. a primite femna L " gratai L " anféth L " jagin jf^. ib ijacc L ^» side L '

Sanas Cormaic 93

7 rl. Antan dic?m atconnairc in tsentainde [p. 279, col. 1] inna heicsiu immuscomarcair i cibtar he. 'Ma[i]th i[n] re immidcomairc: Senc[h]án éges Érend uile ind so.'

'Inatbie do^ humalldoid, a Senchain', ol si,' anad frim aithessc-sa?'

'Rombia ém', ol Senchan. 'Nibsa eolaig3 imnig odbaigh ciasa^ femmain [m]bolgaigh bung — Cati a lethc[h]omarcV'

Sochtaid Senchan laiom 7 ind ecis uile da^JO. Doling larom in gilldse remeperta-'' ar beulu Senchain 7 asbert:^

'Sta, a c[h]aillech! na acaille Senchan! Nl comadus dit. "^

Atomglaidesa ^ amne, ol nit-acelladhar nach aile don muintir-si.'

'Cid di(Zni,' ol in bainnlethcerd, 'caiti a lethrand?' 'Ni ansa\ or se:

'de muin cairge mare 'j Manann doronad mor saland sund.'

'Is fir', or si, '7 in lethrand hisiu da«o .i. imommloiscet mo da n-o prull — caiti a lethrann, a Senchain, beos?'

'Amein', ol in gillse, 'oc saigid dit^*^ acallma Senchain; nit-acelladar em.'

'Ceist dicZm, cati lat-sa?' ol si. 'Ni imsa\ ol se:

'in cerd mac m.^'^ Dulsaine Liic do T[h]ur8aige Thull.

'Fir son', or Senchan, 'in tusa ingen Ui Dulsaine, in bainlicerd oc atathar cuingidh sechnoni^ Erenn?'

^ imuscomarcatair MS., iinmoscoemorcair L ^ Aq L ' eola L * ceso L 5 remeperthe L " n-asbert L ' deitt L » atoin- glaitese L ^ mara L >" deit L " leg. mocu '* sethno L 94 Sanas Cormaic

'Is me em', or i sT. Fothraic[th]er iarom la Senchan di.2 Dobret[h] decbelt n-amra uimpi» 7 tainic^ la Senchan doc[h]um nEirenn. ^ Intan tra tangatar doc[h]um nÉrend^ conacatar in

[njgilla; remepertae, "^ ar ba hoclac7i ruitbentae rigb[d]ae romor roisclet[b]an mormileta eseom, co muing orbuidbe

óis'Daitb fatbmaindigb, caisidir carra mennc[b]rot; tlacbt rocbaom rigdae uimbe, milecb orduide a n-imdunad in tlacbta sin. Sciatb corcra [col. 3] cobradacb cetbarocbair,

Ian do gemaib carrmogail 7 liag logmar 7 nemtband 7 cristal 7 satbfire for a cliu. Cloidbemb coilgdirecb co taircbetlaib oir deirg for a deÍ8[s]cib, catbbarr airg[d]idhe

CO coroin orduigbe im a c[b]end. Dealb is airecbdam 7 is aidbli lucbracbt bui^ for duine riamb fair.

Teid iarsin deisil'-» Sencbain cona muintir,!" et nus- quam apparuit ex illo tempore. Dubium itaque non est quod ille Poematis erat spiritus.

1060. Putte a putteo .i. cutbe, ut dicitur pit a puteo

.i. brenaim. Inde dicitur putor ^ .i. brenta. Inde dicitur putidus .i. sindach.

1061. Puttrall .i. fait-trall .i. faitbed do t[b]raillib bi

no petar-sill .i. ar a sillmfZ for Petar apstal.

1062. Pait quasi fu-áit .i. ait fuail 7 dlchned deridh

fuil and. 1063. Pilr quasi purus, ar a deirride in tigbe bisin. 1064. Purgatoir quasi purgat peccatum.

1065. Pundand quasi bun-ind .i. bun aicci 7 inn 1

fein. No ben-de-ind .i. a barr benar de.

1 ol -L - om. L ^ impe L * dodeochaid L = i nHeirinn L

" donanic Senchan i nHeirinn L ' remeperthe L * atcess L « dothoet dessiul L "7a muintere L »' putar MS. Sanaa Cormaic 95

1066. Pellec .i. bél-écc .i. eci ina bél. No pellet .i. pell- set .i. seta pellis^ impi .i. a croicend.

1067. Peist quasi pestis .i. teidm.

1068. Pistoll .i. bis toll .i. toll bis and. 3 No toll imbi sé.

1069. Putraic .i. poit-ricc .1. potus regis bis inte.

1070. Partchuine .i. partem canis habens; no a part[e] gontar hi; no a partu^ communi.

1071. Pulla^ quasi bulla/' a verbo bullio .i. bolgaigira.

1072. Pone a puncto ' latine.

1073. Plae .i. ainm inaid reid, a platea .i. on faithche.

1074. Plutad .i. brisiud, a plutone .i. Pluton gaba iffirnn.

1075. Poll quasi toll, 7 cendfochrass tossaigh [f]nil ann.

1076. Penning quasi pan-ung .i. pars in uncia.s No ^o bend-ing .i. a n-ingnais a bend bíss^ .i. cruind.

1077. Pol quasi [paul .i. a] Paulo.

R.

1078. Rechtaire .i. rector a rege.

1079. Ross .i. trede fordingair .i. ros fidbuide, ros lin

7 ros uisce. Sain áUIm accuis as roliainmniged each ae.

Ross fidbaide cetamus i. reoi-oss. Ros lin áano .i. ro-ass.

Ros uisce anno A. rofos on, ar nl bi acht for marbuisce. 1080. Remmii nomen do fuirseoir fobith each riastardse dobeir for a agaid.

1081. Rinntaid .i. nomen do fir aoraid '2 rindass each n-aghaid.

» eccda H^ » set 7 a pellis H^ ^ indte H^ * parta MS.

5 pullo H-^ « bullo ÍÍ2 ' poncto MS. ** nncio MS. » ata -H"» ^" " ^^ cmind MS'., cruinn H^ réiin B aorc/iaid MS , iJerad B 96 Sanas Cormaic

1082. Rout .i. ro-sét ^ .i. mo oldas set, semita son unius

animalis. Atat tra ilanmand for na conairib .i. Bet 7 rout

7 ramat 7 slighe 7 lamrotse 7 tuagrotse 7 bothur. Set cetamus ut predictus. 2

Rout .i. da cubat3 carpai 7 da o[e]aechdae imme.

Doronath fri hechroeta no fri hecraite mennota ar medoo.

* Ramut .i, mo oldas rout .i. aurscor bis ann ar diin rig.

Cacli comaithech^ asa tlr dotroich, dlegar de a glanad.

Slige iano, doscuet carpa^Y sech alaile. Dorronad fri himc[h]omrac da c[h]arpat .i. carpat rig 7 carpat espuic ar a ndig cechtar dib sech anaile. 6

Lamrotse .i. eter da slighe .i, dar tUaiscert mennotie,

alaile tar a descert. Fri lesa fri cui doronad.

Tuagrottse, fochren fer trebar conair do ascnam raotse

no sleibe. Is si iarom a fochreicc, anam each dine no each mil immidret each alablia[dain].

[p. 280, col. 1] Bothar, talla da boin fair .1. alanai for fot,

alaile fortarsna;, ara talla a lloigu " 7 a ngamna ina farraci,^

ar mad ina ndiaidi* beit iurthassio in bo bias^ dia eis.

Atat tri 12 glanta do cech se, teora haimsera a nglanaiter,!^ teora tucaite ara nglanaiter: aimsir i* echruathair, aimsiri*

chua, aimsiri^ chocthse. It eat^^ a tri glanta .i, glanad

a feda 7 a huisce 7 a coclaid. It he achuis 16 ar a i3 nglanaiter .i. arna heilnet a cairpthiu oc dul for cai 7 arna huilled 1^ echracise oc techt do oenach. A coclaid arna esarlaither nech fair oc techt fo t[h]ress8e.

> roroset MS. * prediximua B ' cumat no da chuat B * bis for urdhúnib rig B ^ comaigdecli B " araile B ' foratallut a Iseig B « fail B ° diaig MS. "> bess iurtais B " bes B 1'' teora B " nglantar B i* aiiiiser B ^^- q B *" acsi B " arnéllned B ^^ hesarlathar B Sanas Cormaic 97

1083. Reo .i. graece; reo enim graecei gelu interpretatur. 1084. Rincne quasi quinque. Unde dicitur: Ferchess mac Mosecis dixit intan boi Find ua Baiscni oc airim each coicir ar2 n-iiair do sluag Luigdech maic Macniadh do chuinchidh ind fennedo .i. Ferchis. Adacht Ferchess tren foa chnamae sech Find 7 dolleicci in slig for Lugaid conidromarb 7 asbert occa rincne quasi carincne rus rig .1. ar ba heth atbeired

Find beus o'trimed each coicer a uair. Rincni quasi quinque,

1085. Robuth quasi rem-fuath; no robudh diwo .i. rembuptadh bios.

1086. Iletglu .i. rét-glé ar a soillsi.

1087. Roth a rota .i. on c[h]uairt.

1088. Ruc[h]t .i. inar, unde dixit Ferchertne:^ deich ruc[h]ta dergije. *

1089. Rudrud .i. ro-duradh. 1090. Ruam quasi rom a Roma. &

1091. Ranc, iss ed is seisiud cenél na maiili. Ranc dicliu, it e na huisiw''' arda.

Rach dna, is e rout na maile óthá ind etan na maile corricci in mullach.

Romaile .i. eter in da n-o uili.

Sal tria hassse .i. as a firmullag moeltar side, co mmbi a caisi buidi a mullach amail sail duine tria assa.

Buideréid^ dawo,móel a cend uile i ssuidiu co mmbi glelomm.

Imspelip 8 dawo .i. bid folt cechtar na da lethc[h]end 7 bid imrot reid otha ind etan corrici in clais in da chuladh.

It he tra in sin se cinela na maili.

1092. Rigan a regina, uel apud Scottos^ rig, rigan iiaidi.

1 greco MS. » iar 5 * ferqertni MS. * A quotation from Amra Chonrói. See Ériu II p. 5, I. 4. ^ romse MS. * husine B ' bugerei/i MS. * imspelp B ® scotass MS. 7 ;

98 Sanaa Cormaic

1093. [col 2] Rath a rata latinei.

1094. Ruaiw 2 j. lug dobe/r cucht [in faciem] ' co mmbi derg. Unde dicitur Diarmait Ruanaidh^.

1095. Roscad .i. ro-indsciged ^ .i. dodeocliaidh inn-ord n-indsci; scath .i. indsce.

1096. Relic .i. a reliqui[i]s sanctorum. Relic áano A. rell*' a hec, uel hie, uel hocc.

1097. Rop 7 rap, Rop áidiu nach n-anmann gonas, ut sunt uac[c]ae. Rap immorro nach n-anmann dosrenga chugse, ut sunt sues; sed tamen uicissim'' com[m]uniter dicuntur. Rap dicZm ab eo quod est rapio. Rop ab eo quod est robusdus.

1098. Ribar .i. criathar.

1099. Ris .i. seel. Risi .i. scela. Inde dixit 8 Corpri

' ^. mac Etna : Cen dil daime risi, rob sen Brisi '

1100. Ruad rofesssB .i. nomen don Dagdseio.

1101. Romna 11 ais .i. lias 7 buideta.

1102. Reidgair .i. coss esscra.

1103. Rer .i. Ion .i. en, et inde dicitur rerg no redg frisin boin mir; et inde dictum est: Uindsi chucat in gillgugan

mac rergagain (.i. mac Lonain) bidh each maith agad ar a chinnchugan,

a c[h]endgucain (.i. a c[h]ind gegain).

1104. Raibceth cethra .i. ro-beiced; beiced .i. bó-guth

.i. guth bo.

1 raithnech ab eo quod est ratis latine .1. raith no raithnech B

^ * 2 raarn .i. róeim B sic B See CZ III j}- 204, 12. '- roindsce B ^ réill B ' uicisimi MS. « AicituT MS. ' See LL 188 a 1. '" A quotation from the 'Second Battle of Moytura\ See RC XII p. 70. " ruamni B Sanas Cormaic 99

1105. Rind i^ crann, ar is do rinn seine domther.

1106. Renda .i. re nua .i. gach re a tegait, ar nl de- gress atchlter, acht a n-aill a lo 7 a n-aill a n-oidchi.

1107. Rotta (.i. uisci) 7 rotan .i, on derge asberthar, ar is rot cech nderg.

1108. RÚSS .i. agaidh.

1109. Rosir quasi risir, a risu .i. on gaire.

1110. Rucce (.i. nairi) .i. ruadcheo, vel quasi ru-tige.

1111. Ret a nomine res latine.

1112. Rait on rota i mmbi a hinas. 1113. Roga quasi togíB, ut dicitur: toga de rannaib^

7 cumal senorba 3 la sinnser.

1114. Remor .i. ro-mor; no rem-aire, ar is aire a imarcraidh.

1115. Ron .i. animal, on rosnam doni asberar de.

1116. Ronna immorro quasi sron-unna .i. ton[n]a srona, quia est unda .i. tond.

1117. Rath .i. baile .i. on rates'* asberar.

1118. Riasc .1. ro-uisci, no re-uisci, no esc^ riam.

1119. Rind seine .i. ro-ind .i. inn eeeh barr.

1120. Rot .i. ro-fada teit tar techtse, et inde dicitur echrot.

1121. Rastal .i. ris talmuin benas, uel quasi trastall

.i. tris toll bis a eoss.

1122. Rose 7 rilsc .i. on ro-aisced [col 3] bis forru asberthar.

1123. Rebbad quasi ribbad .i. ríab^ doberar tairis.

1124. Ronnaire .i. ronnad doni don biud 7 aire ainm coitc[h]end eeeh grada flatha 1 tuaith.

1 a wo i MS. 2 See Laws II 280, 26. ' j^^^ j 2O6, 20 and IV 38, 13. * rathes fl* * else fl» « rib JS* 7* 100 Sanas Cormaic

1125. Rasmóel .i. ron.

1126. Reatus .i. bidbanas.

1127. Rincne .i. ainm sleige.

s.

1128. S]anct Brigit .i. noebBrigit.

1129. Suil quasi sol, ar is treithi ata soillsi do duine.

Suilsi ab eo quod est suil. Sol a sole .i. on grein.

1130. Sobraig a sobria .i. on subachus.

1131. Sen[od] .i. a synodoi.

1132. Salonn .i; sail-onn .i. cloch sail, unde dicitur saile.

1133. Sanas .i. sain-fis.

1134. Sroll .i. soillsi, unde est aput Scotoss di^í srol

.i. dies solis.

1135. Segamla .i. blichtmaire. Seg dií7m .i. blicht, ut

est isna Brethaib Neimed: meser buar a segamlai .i. ara mblichtmaire.

1136. [Sméróit .i.] smer-foit .i. smer tine 7 fuait

fuidell 2.

1137. San .i. rifWgeta.

1138. Sirem .i. larsannl sires luc do luc in capite

et in toto corpore.

1139. Sen- a serra.

1140. Snuadh .i. folt.

1141. Secc 7 secda ondi as sic[c]us.

1142. Secnap .i. secund-ap .i. secundus abbas ^ uel

abbati &.

1143. Secht quasi aept, ab eo quod est septim.

1 sic B senado MS. ^ fuigell MS. ^ rii frigrit B * secunda abas MS. ^ abate MS. Sanas Cormaic 101

1144. Se ab eo quod est sex,

1145. Spirut ab eo quod est spiritus.

1146. Spiracul ab eo quod est spiraculum. Í1147. Sponc ab eo quod est spongia i. 1148. Sest nomen do medon lai, quasi sext, a sexta [h]ora.

1149. Semind .i. sem o ind^.

1150. Screpul quasi scripul, ab eo quod est scripulus.

1151. Sceng .i. imdae, unde dicitur imsceng .i. both bee imma timchellai imdoe. Inde dicitur: ferr imscing adbai-s il.

1152. Sorb .i. locht, quasi sord a sordendo .i. on tsalchar.

1153. Slabrad .i. slabar-iad .i. ladad cumang [.i. slabar each cumang 7] 4 eslabar .i. each fairsing.

1154. Samrad .i. sam ebraice, sol latine, unde dicitur

Samson .i, sol eorum. Samrad diu .i. riad rithes grian,

7 is and is mo doatne^ [p. 281, col. 1] a soillsi 7 a airde 7 rl. 1155. Sen ab eo quod est senex.

1556. Senser .i. senex 7 fer.

1157. Sailchoit .i. sail-choit .i. coit coill isin c[h]ombric,

Sailchoit .i. coill mor 6 do sailcetain [roboi] ^ and prius.

1158. Sadb .i. so-adba?.

1159. Serb .i. ingen Sceithirni ániad di Chonnachtaib.

Is i rosaide ^ feda Atha Luain .i. Bron 7 Dubha 7 Daur- debeoil, intan rodal (.i. ic Ath Luain) na teora dala fri Corbmac Conn-Loinges mac Conc[h]ubuir.

1160. Sin .i. cruind. Unde sin Maic Main .i. sin boi

^ sponcia MS. * seim coa hinn L Cf. séim co hind, LL 186 a 29. ^ adbul L ádbai B * sic LB ^ doaitni L « * moir MS. '• sic L hi B rosádi L 102 Sanas Cormaic imo bragoid fri foichilU firinde. Intan athereth firinde ba fairsing, ba cumang intan atbered go. No eipistil boi immo bragoit fri foirgell firinde.

1161. Serrach .i. serr gach n-iiachall^, each n-ogla.

Inde dicitur: serr cech n-ogdamh. No serrach .i. seir-ech

.i. i ndíaid^ a mathor bis.

1162. Scuit a Scota .i. ingen Forainn rig Eigipti.

1163. Sath .i. biad; inde dicitur saithech.

1164. Sanb .i. mac Ugaine Mair, unde Magh Sainb.

1165. SegdiB .i. cosmail fri seigh é ar a feige 7 ar a glicus 7 ar a gabailchi.

1166. Sobaltoir .i. sepultur a sepnltura .i. relec na'* duineba .i. mag mar a n-idhnaictis .i. na genti.

1167. Saim .i. cech corait cid eter da dam, cid eter da ech.

1168. Ség^ A. 08S allaid. Unde dicitur seguinidh^ .i. fer gonas ossse.

1169. Sanct ab eo quod est sanctus^.

1170. Sen .i. lin a ngabar» eoin, unde senbretha 7 senairecht.

1171. Segon quasi segen .i. gen segdse, ab eo quod est seng each segdse isin Duil Feda Mair.

1172. Sau .i. soer, ut est isna Brethoib Nemed: fairc- dither^ mairc mathse 10 maccuib sau sochraite^i.

1173. Sab .i. so-ssebtha, no asa a soud.

1174. Sop a sopinis [stopinis], ar is fuidell 12 tuige e.

' forcell L forgeall B * nachell L uallach B ^ inn- diaig MS. * nan L relicc duinebaith B ^ séá L ség B

* sédguíne L séghuinech B ' scanctus MS. ^ i ngabthar L ^ faircditeir L " mathi L i' socharde L ^^ fnigell MS. fuidel H* Sanas Cormaic 103

1175. Snan quasi frian, a nomine frenum.

1176. Sron .i. sruaim ena .i imat nsque. 1177. Srathar, ar sreith na n-esnad biti.

J 178. Srand .i. sron-and .i. ann issin sroin bis.

1179. Sruth .i. sriiaim etha .i. imat eisc inte.

1Í80. Stad a verbo staa .i. tairisim.

1131. [col 2] Stab a stando .i. ara chomnairti.

1882. Sdiall .i. is dl lall idi .i. dl leinid. Uel quasi stiad .i is dl iadtar in muincMlle.

1183. Sgian .i. is gre ten í^ .i. a heuMr i. Uel a uerbo scinde .i. dluge ne[i]ch3.

1184. Scuit .i. genaide .i. is cai faitchessai fora mmbii; no cai faitbiuda do chach*.

1185. Scailp a uerbo scalpio ^ .i. lomraim.

1186. Sess ethar, quasi sos ind fir imramae.

1187. Sruib muicci*' a uerbo ruo .i. sroinim. 1188. Siur a nomine soror latine.

1189. Sal na troiged a sola .i. lar. No on tsalchar fordobl in cois.

1190. Sail .i. sofillti 1 ar a maithi,

1191. Sinnach .i. sen-nech .i. nech is sine do chonuib

é ar fot a ree.

1192. Sic .i. sec a nomine sic[c]us .i. tirim.

1193. Saltair ,i. a nomine salterium.

1194. Scatan .i. scuit inn ena .i. genaid'' ind uisci,

1195. Snathad .i. snath -séd .i. sed snaitli 7 toll snathaide.

1196—7. SetharS nomen do Dia, unde est isin iris tig-

1 bis H"^ 2 is g£e a haon iZ* » sic H"^ * é add. H^

' 6 7 " scalpo ií^ gjub i riiij JJ2 geuaige H^ This article comes in the MS. at the end of the words beginning with T. 104 Sanas Cormaic

anail Morainn maic Miiin: laind lais sethar sorar .i. la's

ar siur anar ndainib la Dia 7 berid mac ndo 7 rl. 7 bid

aonta do fri Dia 7 dosngegha ar a genus 7 a naibe ' a feile 7 rl. Ata áono nomen coibnesto don an maim si isin

Duil Feda Mair .i, sithothar cech tren.

T.

1198. Tjriatli .i. rig treime ethse iathse (.i. iarsinni treith n-ethas lathse).

1199. Ti .i. brat .i. breo ar fuidi.

1200. Tort .i. bairgen .i. nomen de sono factum, i. e. torteni .i. bairgeneni,

1201. Toisc .i. uoluntas hominis. Nach ni iarom is ad- laic 7 is laind la duine, is ed isheir 'is toisc' (.i. is tol dam).

1202. Trlath tra treidi fordingair .i. triath rl, triath muir, triath tore. Deiligther áidiu ina remmewaib .i. triath

rl áidiu, treith a reim, triath muir .i. trethan a reim, triath

tore .i. tréithi a reim. Triath .i. ri, tir-sith a taithmech.

Triath .i, muir, tir-uath a taithmech. Triath .i. tore, tir-sod a taithmech.

1203. Tinne .i. iubar bados^ .i. tenn-eo .i. eo tinnes

teinm in c[h]ride co mbi marb de a n-anmanda3.

1204. Toreic .i. reic tho .i. aisneis i táu .i. i sanuis.

1205. Tore quasi pore .i. cendfochras. 1206. Tarb quasi a taru, a tauro.

1207. Tethra .i. ainm rig Fomore, ut est isin Ima-

gallaim in da Thuar: iter triuna Tet[h]rach3.

1 fait B ^ bais B ^ See EC. XXYI, p. 26 § 97. Sanas Cormaic 105

1208. Treb ab eo quod est tribus.

1209. Tenlach .i. tene-lighe.

1210. Teirt a tertia hora i. I 1211. Tet nomen de sono factum.

1212. Temair .i. te-mur .i. mur Tea ingine [col. 3]

Luigdech maic fth8e2. Temair .i. grec rotruailled and .i. teomoro i. e. conspicio. Temair áidiii cech locc as mbl aurgnam deicsi iter mag 7 tech, ut dicitur temair na tuaithe

7 temair in tighe,

1213. Tern .i. each ndorchi, unde dicitur temen.

1214. Tenlam .i. spreid .i. tene lámíe.

1215. Teilm .i. tell-uaim .i. tobse iall 7 a n-iiamann.

1216. Trogen .i. gein 7 trog .i. turgabail na grene^,

7 as geinithir a ruithni riasin grein isin matoin.

1217. Tipra quasi tobra .i. tobruchta uisci as; no teipirsiu. 1218. Torb quasi turb a turba,

1219. Toth .i. gach banindsci 7 each femen, quia nomen est membri mulieris.

1220. Troeth .i. gach neutur i. nem nechtardea.

1221. Tuilm .i. muliebre membrum^. 1222. Tarr mac Ughaine, unde Mag Tarra3.

1223. Tuirigin .i. ri.

1224. Tuirigin .i. tuili-gen .i. gein tolin .i. tolin^ a fir asind Siicumd co n-oenaigedar fri fir na screptra.

Ailiter: tuirigin .i. tuir in gena, is e do t[h]enga.

Aliter: tuirigin quasi gein a tuir .i. amail bis tuir mar

00 fulang tige 7 illama esti, sic is ed in teg in domun

1 hor» MS. 2 Cf. LL 159 a 1. ^ Cf. RC. XXVI, p. 18 n. 1. * muliebri membri MS. » tollin L 106 Sanas Cormaic centurach, is! immorro in tuir firinde recbta aicnid. It e na illama asin tuirid .i. ilchiallie 7 ilchonaire in brethemnuis.

Aliter: tuirigia (.i. n) amail asberar isin Dnil Roscadaig:

Ni tulach 1 fri tuirigin tuigethar tnile mar muirne 2.

Aliter : tuirigin .i. torracht-gein .i. gein torracbt torroich as gach aigniiid i n-alaill .i. gein in firaicniV?, ut Facbt- [n]ai mac Sencbai dixit: Fuirem3 gein torracbta doreitb* alcned n-oll Adam co n-imt[b]eit tre gacb n-aimsir n-adamra co betba bratb. Berid aicned enbetbie ^ di each duil derb deisin oen connoe .i. coss in diiine ndedenaig bias 6 CO bruindi bratbre.

"> s] Aliter : tuiregin .i. toaersegein (.i. gein narge .i. gein ngenetbar9 7 a da cbois riam ^0 7 a chend fadeoid. Do- heir áidhi in tuirigin sin a cbosmailisii bretbe emnaide .i. canaid in breitbem fassacb firaicmcZ 7 roscadb filed, da 12 13 cois ina bretbe in sin ; a cend fadeoid .i. in testemain canoine. Unde dicitur: \jh^82, coll] Ni ni nach breth berar na bidb fri leigend'^ leir leirigtber, na bi fri i^ canoin caid cumtbastar^^ nad fri bapstal n-uasal n-astaig- thcri^, nad fri Spirat Noem nertaigtber i^^ ar is ca[i]d 19 each ret co canoine comuaim ^^

1225. Teistt a teste 21.

22. 1226. Turud .i. tur-sutb .i. tur cecb tirim 7 suth sin

Tursuth áidiu A. sin tirim.

> tulaid B '* muride B => fuirim LL * tairet LL ^ " cusin ffindnine udedinach bess ' toere- [ ]ibetn LL B geini LL « nere LL ^ ugaiuethar LL " reime B LL " do chosmailius B IjL i^ do chose B dacliossin LL " fadeoig MS. ^^ berair rád iar legund LL '^^ nad fri LL 1" cumtastar LL " nascaider LL ^" nertar LL "' sic B cud LL '*'' comfi LL ^* a nomine testis LL *^ suth 7 sin LL Sanas Cormaic 107

i. 1227. Tore .i. craide Unde Etan ingen Dianceclit dixit: i fondam mo thiiirc .i. i fogiuasacht mo chride^.

1228. Trefocul3 .i. tri focla* bite inde .i. da focul do molad do brith for ciila ind imdergthse dofarci in tris focul ,i. focul ind imdergthse 7 aire ^

1229. Turthaid .i. taurrachtid .i. uerbi^ gratia", focheir- dis erchor iiait^ do ermaisin nach ret» 10. Docuirethari^ obonn anmancie ar a cliind 7 gonta no bentai2 no marbthse a rrec don turacht^^ sin, larom asberar turthaiti'*.

1230. Tigradus .i. tig-urradus .i. tigba gach ndedenach.

Is e áidiu is tigba 7 is tigurradus .i. inti scarus frisin main no frisin aon fadeoid i'\

1231. Tuigen quasi togen .i. a toga; toga enim genus est pretiosi'6 uestis. Aliter: tuighen .i. tuge en, ar is do^' chroicnib en iinn 7 ildathach dognither in tuigen filed a chris sis'^, 7 do^^ braigdib caWech loicben^'J 7 dia )^ cuircib c[b]ris suas co [a] 20 mbraigit.

1232. Tap .i. obann no 21 bidg ut dicitur: Ni be/r tap tigradus is aiti araciallathar tassic an opund^i.

1233. Tamlachta .i. tam[s]lechta .i. tam roselaig na daine isin maigin-^ sin .i. duinebad mor. Doteigtis^^ na

1 nomen do chridiu LL 2 q} f^ indam dom mo thuircc

.1. mo chridi im chliab co fil for crith LL ' trefocl?e LL

* focuil LL ^ air LL ^ uerbia MS. ' taurthait .i. taurrachdath .i. arose reire LL * foceirddi LL '> n-uait LL 1" ret LL " tocairethar LL ^^ gonti no dentai (sic) LL 1' marbthai hirrec dii (sic) tairrincht LL '* asrubrad taur- that LL ^5 is he áidiu is tigradas as tiugaurrad inti scaras fris[i]n nimun fodeóid LL ^" precioti MS. " de LL '* coa criss LL 1-' lachau B loachend LL ^" sic B coa cend suas. coa bragit. 7 rl. LL ^^ .1 LL ^^ is aitte dichiallathar tassec opunn LL ^^ muig B ^^ Totegtis LL hi tegtis B 108 Sanas Cormaic túatha im-muigib moraib i co mbldis ind-aenmaigin bens fria2 n-eg, fobith a n-adnacuil isna muigib sin ondi^ nad

bereth in duineba. Av mad each ar iiair dlb ba^ marb

ina maigin fadiein ^, ní berdis dia celluib 6, ar ni chumcath

in tuathadh " nobid ina mbethaid dar a n-éisi^, et inde nuncupantur Tamlachta.

1234. Tendal .i. [col 3] tene-dal .i. dal co teinido

.i. cusin inadif in-ataither tendal.

1235. Traig a tractu, uel quasi ter-rig .i. rig terram, ar is! benas fri lar.

1236. Truid .i. on treod i mbi asberad, no on traide

.i. on luas doni.

1237. Trii quasi do-ru .i. doig a tuitim; a uerbo ruo.

Uel ti-ru, ar ti tuitme n ata. Uel a Troia dicitur .i. ar a mince a hairsen.

1238. Truagh .i. trii-agh .i. agusta do gurab tru.

1239. Torsi .i. tor gach tromm .i. tromsi hi.

1240. Truaili3 .i. dir uailli i.

1241. Tellair i. e. a tellure.

1242. Tarathar quasi dair-uath-air .i. fuath na darach

bis fair .i. ar a sice-si ém^*.

1243. Tonn a uerbo tundo; uel a tondeo .i. ar her- raid in fer don murbach.

1244. Turesc .i. tar-escc .i. tairis tescas each nl; no

diriuch tescas.

"^ ^ i mmuige mora LL ria LL ^ onafib LL * bed LL ^ fessin LL « do chellaib B ' tuath B ni chumgitis in tuaithed LL * a n-adnacul add. B atarrnd LL " tend LL '» tenid LL '^ a tutma H^ '^ a beith add. H^ " truaill H^ " ar a sicci sein H^ Sanas Cormaic 109

1245. Tulach quasi tnl-uach .i. uacht inti 7 si 'na tul

.i. nocht, ar is tul gach nocht.

1246. Tairsech .i. tairis astech tiagair.

1247. Tenga .i. te ii ngabann si .i. in bel tall.

1248. Troid A. obann i, no luath, unde dicitur: ticfa i traite .i. co luath. Uel quasi trit-ait .i. ait 1 la troich.

1249. Traill a nomine trulla.i lossat.i. arddireafognama.

1250. Taccad2 .i. ti-caid, i. e. ar tl cadhussa bis, no ar tl chuad ata.

1251. Tir i. e. a terra. 1252. Tunti lin a uerbo tundo.

1253. Traigli .i. traig a lethet. No da [sjraigled doberar fair ic a beim fein dia tlioebaib. No trog-Iall-e .i. a ialla fein, is e a trog .i. a clann.

1254. Tast .i. tse-astas he.

1255. Tiag on toga, ar is taga set bis inti; uel a tego.

1256. Ton a tonitro .i. on torainn bis inti; uel a tono, fograigim.

1257. Tarrach .i. uamnach, quia fit tor .i. ecla.

1258. Timpan .i. tim^ .i. sail 7 ban .i. umse bis inti.

Uel quasi simpan a simphonia .i. on bindius.

1259. Tagra quasi dagra .i. da n-agra^ bis ann.

1260. Tustall .i. ar tns toltair riasin leim.

1261. Termondd^ .i. tirma a maine cin a fliuchad imuich.

1262. Tairr .i. arinni taircther ind each biad.

1263. Tar .i. olc, unde rothar .i. roolc.

1264. Torrach quasi tairr-recht .i. roracht a bru immon ngein.

1 &nóiMS. 2 tocadlí* ^ .i. bocc add. i2* * quasi

dagrad .1. dana grad H^ ^ end of line 110 Sanas Cormaic

1265. [col 3] Trefot .i. Eriu 7 Manann 7 Albu, unde dicitur Tre-fot .i. tri foide meini 1 dibertie as each tlr dib

CO ndenta oenaicde dib tre druidecht 7 rl. Inde dictum est ag togail Bruigne Da Dergce: Maidfe n ala Fuada^. Cia asberar áuliu Fuada, rectius Fotla dicitur, quae regiua erat tertia istarum trium insolarum. Tres» enim erant re- gine .i. Ere et Fotla 7 Banba. Lege Gabala Erend si uis plenius scire. 1266. Tiag quasi teg; uel a nomine graeco custodia, unde bibliotica .i. librorum costodia.

IJ.

1267. Usarb .i. bas; unde dicitur isind Amra* C[h]on- roi: ri rodet dousairb ind-Ulltoib^ .i. rodet do Ulltaib a bas.

^ 1268. Udmad .i. ud 7 damn ad .i. crand ar lias .i. gobung

^. gaibther forsin crand '' co wdamnaiter a n-ude i comulg

^o 11 1269. Udim .i. nomen dond roi^ triasa teit in crand bis forsin ^2 cleith ocon udmad no occa duaad.

1270. Ur .i. treide fordingair: ur cetamus .i. talam; 7 lir cech nua, unde dicitur imm^^ ur; ur .i. cech n-olc, inde dicitur 14; landaorthse 15 each n-ur .i. each n-olc.

16. 1271. Uch ab eo quod est aucha .i. aurgat feda

1 menn MS. '^ This seems to refer to the phrase béra cenn rig alathiiathe which occurs repeatedly in Br. D. D., viz.

§§ 80, 102 g, 160. ^ treis MS. « amrath LL « See Eriu II, p. 5, 12. * gobenn LL ' cetbra B cethre LL

* amuide a combolg iudsin B amide i cumniig LL » roid B " tarsa LL " a LL ^^ darsia LL "' am«i/ asmberar iminb LL '" isna Brethaib Nemed add. LL '=* dosiathach LL ^^ ucha .1. cluugat LL Sanas Cormaic 111

1272. Uball quasi aball. Aball immorro o burg

Etaile dianit 1 ainm Abellanium^, is as tucad sll n-aball leo3. No uball .i. eo-ball .i. eo crand 7 ball de. No uball

,i. Eba-eill .i. iarsindi roellustar Eba fair isind imarbus.

1273. Uim4 .1. uma.

1274. Uinchi^ etha .i. uaite^ ethae.

"^ s 1275. Ucht n-osnse .i. ucht osmenta .i. smuaineí/í smu- aines .i. scrudanO scrudas in file a n-airc[h]etal. [p. 283, col. 1\

In baile diiZm inditscruta, is do is nomen ucht n-ossnse 10.

1276. Uassal .i. uassa fil.

1277. Ua .i. 00 e oldas in mac 7 in t-athair, ar is toisechu mac et athair oldas ua. n, 1278. Uath .i. see ar imat a delg.

1279. Uatne .i. uaiti2 suigdigteri^ in deilb.

1280. Uall .i. aille asberar.

1281. Uair ab Lora, latine.

1282. Uillindi^ .i. uilli na fil and .i. da cnaim no da fid.

1283. Uth .i. on tsuth .i. on loimm asberar.

1284. Dlchai .i. cai (.i, tech) na holli hi .i. tech.

1285. Ulad 15 j. uilli no in t-adnacal aile.

1286. Usqa quasi susge .i. geir suis (.i. na muici).

1287. Urgal .i. togbal.

1288. Unach quasi a-nech .i. nighe in á .i. in chind; ar is á each n-ard.

1289. Urnaigthe .i. ab ore niges nec/i .i. gin intl chanas 16.

* dianid LL "^ Abellum LL ^ prius LL " uimm LL 5 uinci LL " uaitui LL ^ ucht osnte LL « smuainiad LL ' iscrutan LL i" ainm ucht osnse LL " sceach if- 1^ uaid -H^ 18 suidigtar H^ " uillenn W 1* ulu H^ 1« canas If* 112 Sanas Cormaic

1290. Uaran .i. uar a en .i. a uisque.

1291. Urla .i. ciab, ar is for Or lues hi .i. tosách; quia fit ur .i. ^ tuisech 7 lar each ndeigenach. 1292. Unga ab uncia^ latine. 1293. Ugtar ab augmento, ar doni fen ni nua.

1294. Ustaing .i. uas-toinges .i. na uaisle ca toinge imma comall.

1295. Ucca3 .i. aicci a oenar ata se.

1296. Udbairt .i. uad beror 7 ni haicci bis. 1297. Umal quasi humilis latine; humilis quasi homo clmis 4.

1298. Uraa ab humo, ar is de uir donither.

1299. Umdaim .i. ab umb[i]lico .i. imlicen ^.

1300. Ussarb ut dixit, quasi ass-orb .i. asa orba beres nech fse.

1301. Uibne .i. nomen do lestor bic a mbi deog, quasi ibni deog, ar cech deidbli fil i mberlse is -an no -ene dofuarusccuib, ut est feran, segene, balene, erene; ibine dicitur fon indus. Arroichled iarom edhad as, co nderna ibne de. Sic áono suibne intan is do t[h]uirid is dlr .i. suibine, arroichleth áidiu edhadh ass, co nderrnad suibne ride.

1 gach add. H^ ^ uncsia MS. ^ ugga E * * humo clinis H^ ^ imlecan H^ Corrigenda.

§ 1- For homo the AIS has howmo § 5. „ collis „ „ „ coillis § 11. „ lainn „ „ „ laind ib. „ tin[d] „ „ „ tind § 14. „ sendaini „ „ „ sendaine ib. „ bliadain „ „ „ bliaduin

§ 26. „ dicere „ „ „ dicire ib. » I'gi „ „ „ ligea ib. „ diminutin[um] the MS has dimiuiitiiium § 28. For abbas the MS has abas ib. nAnund nAnaud § 33. in inn § 34. amnestia amnestio ib. teg tech § 37. hinirt inirt ib. hirt irt § 47. stum siuw § 104. a n-aud inand § 108. barca barcca § 122. at«rro etarro § 133. priscus pricns

§ 138. bliiidanga blind .i. auga § 133. Bretbaib brethuib § 150. earn eum § 180. deithbeir dam the AIS has deitbeir damh § 198. MS has usq^ § 206. 114 Sanas Cormaic

209. For do«o is the MS has dano as

ib. „ i Cain , „ „ a cain

224. „ currunt „ „ „ currant

239. „ pell „ „ „ pell

257. „ midcliua?-ia „ „ „ midhcliiiaria

ib. „ aliter „ „ „ aili^e»-

250. „ each „ „ „ cec/i

262. „ cuculla „ „ „ coculla

ib. „ 'sa coile „ „ „ sa caile

272. , caindela » » » cain/idela

275, 1.3 „ doeim „ „ „ doem 276, 1.3 the 3IS has omitted est 279. For fiiirre the MS has fuirre

286. „ coel-fi caolfi

290. samhraidh „ samhraidh

291. greic „ greic

297, 1.2 ceruical „ ceruicul

299. culice , cuilice

313. scripsit „ scribsid

323. c[h]osmailess „ cossmailess

28, muiuter „ muinjtter

ib. flesci „ fleisci

ib. oidhit „ oidhid

330. potens é „ potense

532. cursu „ cursa

344. troma „ triima

345. malum , malam

373. uestis , ueistis

388. comuirle „ comtiirrle

424. uisci , usci

ib. purus „ pi'irus

433. locc „ loc

437. brithem „ brethem

47, 1.1 dixit „ áicitui (perperam)

ib. 1.25 troma „ tromwia

584. fass „ fass

586. gratia „ gracia

^/VsjOji. [sy

Index of Words

á height 4. 83. 1288 aiditiu 36 aithle 45 á chariot 70 aig 608 aitlirinne 98 á head 1288 aige 898 aitire 71 abac 83 áige 161 álad 87 aball 94. 1271 aigen 55 alcheng 97 abb 28 aiggillue 81 alchung 65 abras 90 aigne 74 allaid 298 ace 90 aigrere 73 allud 86 accuis 10 ailcne 446 almsan 25 ach 95 ailgess 62 altan 68 adae 67 ailt 30 altram 9 adaltair 8 aiininn 64 am- 23. 92

Adam 1 aincess 89 ambi'ie 66 Adamnán 2 aiugel 72 ammor 93 adamra 22 ainne 14 amnas 34 adann 69 air- 59 aiimert 23 adart 43 airber 58 amor 92 adbae othna 80 airchinnech 65 amos 12. 32 adbertaig 16 airgtech 851 amrath 32 adna 99 airmit 404 an- 23. 78 adnacal 93 airmnech 851 ana 31. 443 adrad 3 airndel 75 Ana 31 áed 33. 473 aislinge 82 ana 48 ái 481 aitenn 56 anair 41 aiccicht 88 aithches 52 anam 49 aicde 84 aithech 51 anamain 39 aicher 11 aithenne 76 anart 37 doJi^^ Ha^^^JU^ [^i^J

118 Sanas Cormaic

bondbach 609 lúasacb 851 candae 568 bonn 170 búe 66 eanóin 393 bót 147 cap 244 both 171 cac 357 capall 244. 649 bóthar 1082 cacaid 394 caplait 296 brac 123. 192 cadan 334 car 260 bracand 193 cáech 218 cardóit 282 braccallle 124 cáelán 343. 791 carna 260 bracht 42 cái lament 232 cárnae 261 brádchai 144 cái road 364 carr car 337 braga 161 cái hoíise 365. 1284 carr lance 380 bran 105. 177 cáid 291 cartait 301 brand 105 cail 123. 130. 208. cás 285 brat 164 243. 249. 389. casach 871 bratán 158 912 casal 252 bráth 110. 169 caile 243 catar 288 bráthair 111 caiU 339 Catbal 206 Bregna 182 caill crithmon 237 cathasach 245 breisiu 180 caillech 389 catblac 223. 246. 390 brestaide 173 caimpar 376 catit 301 bret 109 caimse 235 caubar 310. 379 breth 109 caindel 272 cannna 220 brí 149. 191 caindelbra 279 ceilebrad 284 briar 143 caincell 370 céir 254 Brigit 150 cáinte 222 cel heaven 283. 315 bind 157 cairt 313 eel death 316 brisc 133 cáisc 266 celt 289. 373 brocóit 125 cáise 312 cendais 335 brosna 119 Caisel 391 cendaite 372 bruiudech 145 cáithiugud 217 cendlá 296 bi'iacbail 130 callait 265 cennaid 298 búaignecb 190 calp 257 Cera 384 búaile 169 Calpdae 257. 354 cerb 381 búal 183. 643 cam 375 Cerball 398 Búanann 1U5 cammon 238 cerbseóir 219 búaracb 131 cana 259. 27(1 cercend 210 búas 148. 199 cand 519 cerchail 297 zz^^^cLJ-Íc^ /9-5'i

Sanas Cormaic 119

cernna 402 cob 207 corn 292 cermLas 397 Cobthach 207. 368 corp 215 cern 213 cocad 346 corrthair 336 cernént 294 cocal 262 cosc 255 céte 22', coceng 305 cosmail 250 cethern !95 cochme 377 coth 302 ceticul 4C1 cochmlne 378 cothud 303 cétsamim 290 coibcbe 385 cotut 326 ceu 226 coibsin 292 crann 234 cich 227 coic 241 crannchaingel 371 cicht 319 coilctech 851 creitir 392 cicul 264 coiingne 363 crepscail 325 cil 317. 318 coÍDfodorne 311 crescai 366 cim 304 coire 399 cretair 216 cimbith 229 coire ainsic 361 cride 267 cimrnas 228 Coire Breccáin 323 crinda 350 cín 230 coirpthe 277 cró 369 cingices 268 col 349 cróch 242 cingit 274 colamna áis 322 crochcuit 273 cintecal 239 colba 286 crochlíath 371 Cirbae 603 colcaid 208. 341 croicenn 242 circal 263 coll 287 crontsaile 288 clár 359 colt 6 cros 214 Cláre 278 coma 221 crú 280 clariu 307 comad 358 crú fechto 308 clas 281. 356 comla 236 crúach 340 clé 225 coinméit 269 crnimther 211. 396 231. 330 cruith 247. 386 clérech 253. 352 i commus

clí 275 I conair 233 craithcecht 247 clithar sét 209 condoman 258 crnmduma 314 cló 198 condud 355 cúachnaidm 382 cloch 213 conlé 400 cúad 353 clú 351 Connachta 787 cúaiUe 328 clium 342 contraclit 345 cúal 344 cnú 34S corb 204 cubachail 256 coach 362 Corbmac 204 cuic 300. 388 coairt 251 Corbre 205 cuicenn 240 Ub-^v^S ésJ'lrJdh^'^

120 Sanas Cormaic

cuif 374 dedól 426 díre 417

cnil 299 deil 430 dírim 741 / cuindfinch 387 deininne 407 dis 406 /

cuing 333 deithbir 420 díscir 455 / cuiniu 27 delg 478 discreit 40& cainsi 383 delidin 448 dísinrt 433 Cuirethar 395 deligud 431 díthachtaci 482 cuirrech 332. 360 deme darlmess 437 díthreb 4-! 2 cuisil 327 derne neuter 449 diu srólll34 cuisnit 321 demes 438 diiimmusach 410 cnithe 338 der- 490 diuthach 411 cul 309 der 79. 492 dlug 490 cullacli 347 der 467 do- 424. 440 culmaire 320. 367 derb loma 454 dobracb 496 culpait 249 dereain 453 dobrith 435 cuuial 324 dercbáiued 464 dobur 311. 424 cumlachtaid 306 derguat 452 áóe 493 cummáin 270 deriuar 490 doiduine 450 cnmtach 329 derna 476 dóig 463 cunnrath 271 descaid 468 doman 415. 416 descud 471 dommae 439 dabach 414 dess 466 Domnall 4'13 dag 91. 438 dessniith 436 dona 443 daif 491 di- 4lt7. 418 dorbliis 494 Dáirfine 444 diamain 498. 499 doss 423. 459 dairmitiu 412 Diancécbt 446 dotced 409 dál 413. 461 Díarmait 404 dracc 428 dalb 470 díbad 486 drái 481 dall 460 díbnrtud 425 dreáu 361 dallbach 489 ' díceltair 3S0 drend 429 dam 462. 497 díchmairc 485 dris 475

dásacht 422 dítí 419 droch bad 427. 483 dé- 436. 440 dígal 418 droch ivheel 484

deach 447. 500 díli 480 droichet 434 debaid 465 dílmuin 477 droigen 474 dechelt 289. 373 dimsi 442 dríichta déa 451 dedel 487 dinnim 421 drúth 472. 473 -eac ^y^ut^^^cdZ jo.q-^ 122 Sanas Cormaic fell horse 580. 649 fis 595 fuidir 610 fell treachery 634 fit 576 fail 644 felmac 599 fithal 583 fuine 629 Femen 603. 632 Fithal 583 fuirim 665 feuelach 666 fithchell 607 fuit 249. 1199 feóil 261 flaith 575 fuluth 663 feorna 735 flechnd 604 fér 622 fled 619 gabar 675 ferb 584 flesc 582 gáeth 705 Ferdoman 667 fo 629. 637 Gaileng 685 ferenn 586 focal 621 Gain 683 ferg anger 618 fochen 637 gaimrith 673 ferg warrior 648 fochla north 651 gaire 698 fern 612 fochla throne 656 galar 671 fert 638 fochloc r.87 galgat 700. 726 ^ . . fescer 593 focbnod 591 gall 683 Cí^íQ CJt&vCÍ(e fethal 653. 669 fogal 589 Gallchobar 720 fi 635. 636 fogamar 601 gam 672 fiacail 613 fói 661 gamain 687 fi ad main 646 Fói 598 gamnach 687 fiadnuise 645 foilmen 590 garb 716 fiam 641 fol 609 garg 707

Fiannachtach 657 folach 615 garman mu; in Dag- ficht 660 folassa 609 dae 723 fid 617 folt 616 géd 686 fige 614 forbasach 658 geir 719 figcU 624 fót 620 gel 680 fill 60(1 fothath 659 gelestar 674 fim drink 57'J. 651 fothond 662 gem 677 991 fothmcad 597 gentraige 722 fim tvine 652 fralg 608 ger 701 fin 577 frecrae 588 giabar 681 fine 576 fiiach 447. 4S9. 500 gibne 732 fir 585. 639 611 gigrand 709 firend 586 fúait 1136 gilcach 704 firse 647 fúal 596. 643 gillae 676. 702 firt 576 fúat 631 gin 710 ^^^Jl^j^ «SB

Sanas Cormaic 123

giritán 730 íarnnbérlae 612. 75 inesclund 786 gláidemain 696 íarns 789 ingen 773 glám 695 íasc 736. 785 inia 744

glang 7. 679 íathlu 776 imles 784 glóir 670 ib 748 inmaiu 762 glús 689 ícc 767 innbi 791 gnáth 706 icht race 787 innech 761 gnó 693 icht act 891 innill 764 goba 713 ichtar 779 innmns 737 Góidelg 714 id 771 innuraid 783 gol 682 idol 751 insae 745

goltraige 72 i idon 754 insamuin 746 gom 688 idu 770 ir 907 grace 731 ilach 769 irchaire 792 grád 678 imb 772 irdairc 780 gráibre 708. 724 imbárach 761 iris 758 graig 703 imbass forosnae 75 irsa 782 grant 288 imbliu 742 irt 37 A- grazagum 684 imdae 765 isel 738. 775 grech 727 imdell 778 -X- ÍSSU 733 grend 728 immbath 753 ith 763

grían 711 iinraese)rgain 740 itlie 774 grith 690 Imliuch 743 itharnnae 735 grómma 694 imortan 749 iabar 734 grot 692 imrim 741 grúad 712 imscing 790. 1151 laarg 804 giúc 699. 725 iu- 759. 784 lacha 829 gruiten 692 inathar 757 láech 794 Gúaire 729 inbloogau 78S láicliess 795 guba 718 inchinn 760 laith 575 gúdemain 697 indelba 752 láith 811 guin 717 indigii 759 laithirt 820 guth 715 indili 766 lain 806 indithim 768 lámand 808 ia 750 indlat 943 lamas 807 iara 777 indrosc 747 lámrotae 1082 íarnn 739 indtile 793 langpheitir 812 J^OA.t' L 6^ &^ eu

124 Sanas Cormaíc 125

mil 888 mnine 932 nescoit 975 milchú 880 muíuél 899 ness 975. 988 milgetán 860 muinter 931 net 977 miUiud 859 muir 913 nethes 974 minarba 901 muirend 882 nia nephew 959 mind 900 múit 937 nia champion 973. mindech 893 mullach 918 978 mír 942 Mnma 884 nimb 971 miscais 940 iDÚa 941 nin 996 miscath 859 munchille 912 Ninns 961 modcbroth 850 Mundu 878 iiíth 967. 973 móeth 926 mur 905 nóe 93. 969 móethal 927 múr 910 nói 9S5 móit 939 mut 957 noin 992 Mol 860 nónbar 993 molod 870 nac 966 nós 970 molt 924 nairue 972 not 979 mon 808 náiscu 986 DÚa 995 monach 868 náma 981 nús 994 mong 935 Dáre 983 mor 909 nasc 980 ó 1023

Morand 863 uasQ niad 97 S óacli 918 . mortcend 114. 872 nath 23. 562. 9S2 óar 1004 mortcern 873 nathan 982 óc 1019 mortlaitli 895 nathir 984 odar 1020 moth 865 necht 247 óe 1021 múad form 958 neim 991 óech 51. 1005 múad nohle 945 Néit 965 óen 1001 múad raullaig 921 nél 989 óenach 1002 múalach 944 nem 990 óeth 1003 muc 903 nemeth 962 og 1007 mucairbe 855 Nemuall 960 óge 1022 much 887 NemoD 965 ogthach 1016 mug 885 nen 997 ói 999 Mugéme 883 nenaid 987 oifrend 1038 mugsaine S86 ner 961^ óimelc lOUO muilend 874 nert 23. 970 óin 1037 126 Sanas Cormaic

oisc 999 pecad 1044 rasmóel 1125 oland 1025 péist 1067 rastal 1121 Olchobar 1009. 1040 pell horse 244 raith 1093 ollam 99S pell skin 797. 1042 rath 1117 olo 1024 pellec 1066 reatus 1126 om 1011 penn 1054 rebbad 1123 omna 1026 pennait 1043 rechtaire 1078 omthanu 1027 penning 1076 redg 1103 ong 935. 1013 pertic 1055 reidgair 1102 ongad 1039 pistoU 1068 relic 1096 oniuit 1029 pláe 1073 remm 1080 onn 213 plutad 1074 rem or 1114 ouna 1028 póc 1057 renda 1106 opar 1012 Pol 1077 reo 1083 or 121 poll 1075 rer 1103 or 1017 pone 1072 ret nil oráit 1014 port 1047 rétgla 1086 Orb 1006 prainu 1058 ríasc 1118 ore txéith 1018 propost 1046 ribar 1098 ord 1008. 1030 prúll 1059 rigan 1092 oru 295. 088. 1010 puincern 1053 rincne 1084. 1127 oscur 1031 puiucgne 1050 rind 1105 oslucud 1015 puingin 1051 rind seine 1119 osnad 1036 palla 1071 rinntaid 1081

ossar 1032 pundand 1065 ris 1099 otan 1034 piir 92. 1063 robuth 1085 othras 1035 purgatóir 1064 roga 1113 ottrach 1033 putraic 1069 romáile 1091 putte 1060 romna áis 1101 pain 1052 puttrall 1061 rón 1115 pairche 1048 ronna 1116 pairt 1056 rach 1091 ronnaire 1124 pait 1062 raibceth 1104 rop 1097 parn 1049 rait 1112 rose 1122 partchuine 1070 rámut 1082 roscad 1095 pato 1045 ranc 1091 rosir 1109 Pátraic 1041 rap 1097 ross 1079 Sanas Cormaic 127 rot 1107 scnit 1184. 1194 sobaltoir 1166 rot 1120 Scait 1162 sobraig 1130 roth 1087 sé 1144 sop 1174 rothar 12G3 secc 1141 sorb 1152 rotta 1107 secht 1143 spiracal 1146 rout 1082 secnap 1142 spirut 1145 Eúad Rofessae 1100 ség deer 1168 sponc 1147 main 1094 ség milk 1135 srand 1178 riiam 1090 ségatula 1135 sratliar 1177 rucce 1110 ségdao 1165 srían 1175 rucht 1088 ségon 1171 sróll 1134 rudrad 1089 séguinid 1168 srón 1176 niis 1108 sell 400 sruib 1187 ruse 1122 semind 1149 srutb 1179 sen 1155 stáb 1181 sab 1173 sen 1170 stad 1180

Sadb 1158 senod 1131 stíall 1182 sail 11(10 senser 1156 súil 1129 Sailchóit 1132 Serb 1159 suit 924 saiin 514. 1167 serr scythe 1139 suth 604. 1226 sal 1189 serr violent 1161 salonn 1132 serrach 1161 taccat 1250 saltair 1193 sess 1186 tagra 1259 samrad 1154 sest 1148 tairr 1262 san 1137 sethar 1196-7 tairsech 1246 sanas 1133 sic 1192 Tamlachta 1233 Saab 1164 sin 1160 tap 1232 sanct 1169 sinnacli 1060. 1191 tar 1263 sanct Brigit 1128 sirem 1138 tarathar 1242 sáth 1163 siur 11 88 tarb 1206 sau 1172 slabar 1153 Tarr 1222 scailp 1185 slabrad 1153 tarrach 1257 scatán 1194 slige 1082 tast 1254 scath 859. 1095 smér 1136 teilm 1215 sceng 1151 sméróit 1136 teirt 1210 scian 1183 snáthad 1195 teist 1225 screpul 1150 snúad 1140 tellair 1241 {nMee^ |».é/

128 AMCDOTA rHOM miSH lAITJSCEIPTS

EDITED

BT

0. J. BERGIN, E. I. BEST,

KUNO MEYEE, J. a. O'KEEFFE

VOL. V

HALLE A. 8. MAX NIEMEYER DUBLIN HODGES, FIGGIS & CO., LTD.

1913

Contents Page The Correspondence between Alexander and Dindimns, tran-

scribed by Kuno Meyer 1 Seel Mnicce Male Da Thó, transcribed by Annie M. Scarre 8 Ferclniitred Medba, transcribed by Kuno Meyer 17 The Caldron of Poesy, transcribed by Annie Power ... 22 Verba Scathaige fri CoinCulaind, transcribed by Kuno Meyer 28

The correspondence between Alexander and Dindimus

From the Bodleian MS BaivUnson B 512, fol. 99a — 100b.

cf. Irische Texte vol. 11^, p. 69 ff.

61.1 Ass ed tra dorimther ind-eipísfo7 Alaxandair cein 5 boi Alaxandair a nirt, comoralta eipisiZe etarru 7 Dinnim rig inna mBragmanda. rocbuala Alaxandair scela a comairberta bith, roba dibreithi aichne lais, conid ann sin rucad eipisíí7 do Dinnim uad [do] rig na mBiagmandu, co n-écsed saide do tesmalta in (sic) duine 7 a comairberta 10 bith 7 ascnam ind ecn» 7 na fellamdachta (sic) dognidis do aisneis, comad inntsamlaighthe da mbescnai-sium esem dia mbad a samail do int. 7 isbert ba foglaindtidh bescna

7 fellamdachta asa macbrathaib^ 7 asa noidentacht, 7 asbert dano naruo coir dicleithe^ na hecna [7] na fellam- 15 dachta, ar ni digbail doib a retladh (sic) nach a faillsingud, fo chosmailes coindle na sutraille. Ar ni digbaid a soillsi cia turcbaither 7 cia annaither coinnle aile friii. Cech mod

áono on imluaiter ind ecna, is tormach bescna donti luaides.

7 rogaid Alaxandair post co frecrad dia imchomarc fon 20 samla sin.

^ These numbers refer to the paragraphs in Irische Texte.

^ leg. macbrattaib. ^ leg. dichleith.

1 2 The correspondence between Alexander and Dindimus.

62. Isbert Dinnim ba maitli foglaim ind ecnsB foirbthe,

ar is ferr ant cense diada foirbthi oldas each flaithius 7 each n-ordan. Acht asbeiri-siu, ol Dinnim, nidat aineolach

an ecna archena. Ni fetatha>', ar mad ri nad bi ecnaid 7 5 na tabair toeb fri ecnse 7 tiebaire. Ar is dichur duailge

gnathaigther co corp 7 co hanmain cech se int ecnai diada. Tarmart-sa tra, ol Dinnim, nemscribend eipist/e duit-siu,

ar nidam comsubeis airlabartha frit 7 nidat uain dia n-air- legunn ar imut do chatha 7 do chuimleng. Acht araba

10 nach (fol. 99 a 2) erbarta-su is format fri forcetlaid, scrib- fat-sa duit-siu araill do besaib, ar ceneoil-ne, ar dofetar-sa

ni mesraighte atfiadat techta ar scelai-ne duit. Ar is romor

isindala baile 7 is rob^g araile (sic). Ar tormaiget techta

tuscurntib co gnrMh. Crait-siu bid fir a n-atber-sa 7

15 ana n-aisnediub do tesmoltaib in ceniuil Bragraanna, 7 mad

ail duit-siu, na ber aichni, ar bud fir. 63. In ceneol-sa na mBragmandu diataim-ne, ol Dinnim,

as betha glan nempudrach iu betha i n-atat. Ni sann-

taiget ni acht a cuinnig aicned cen forcraid. Is ainmnetaig

20 7 nidat derchointig. Ni cuinnget teite na coemnai in

cheneoil. It buidig do tairthib an talman cen frecar tir

ceill, cen frithgnam. Ni fulngat doini in ceneoil si toder- nama na plana na immitechta, fobith ar ni bid cinaid foraib.

Failte mesraigthe leo do gres 7 slainte nemaidilcnech 25 legisaib. Ni chuinnig nech fortacht co araile nach mudh

ar bith. Ni bi nach frithorcain neoch dib diaraile, ar

is inann a somata 7 as cutruma a ndomata. Ni bi fodord neuch dib diaraile; ar ni derscaig n^ch dib araile. Is

ed dogni soma uili dib, ni aidilcniged nach saibrechtaib

30 na fuiglib, acht nama recht n-aicnid. Ni aidligniced nach

aircisecht, ar ni bit cinta na tairgabala leu. Ni bid icca The correspondence between Alexander and Dindimus. 3 na dligeda acca. Deithbir On, ar ni bit cinta leo; ar baile a mbit ica, is at cintaig nahi icait (fol. 99 bl), ar is tar eis cinaidi no pectha icthar pennait do gres.

64. Nocha saethraigem 7 nocha trebam, ol Dinnim; ar is adbar sainnti saethar no trebad. Ar is treotba tic 5 format 7 imargal. Ni biam indas ndochraid. Is nempni

7 is nemada leinn tregdat an talman nach ndail. Ni tregdann socc na coltar na ramann talam linn. Ni tair- chellam duma fo chuinge na carra no slaotu. Ni chaithim feolu. Ni hindlim ar iascu na alltu lina na goisti na 10 airchesa archena. Dotidnaig an talam ar n-acor 7 ar lordataid tria rath 7 danugud Dé. Ni frecuirem ceill dowo, ol Dinnim, fothniicib teib na uaraib, acht grian diar tegad gorad 7 diar nige. Ni chuinngem nacha lenna acht iiisci somblagta sithalta do dig forsna maghaib do 15 airdibad itad nama. Uair each lind soomescthea is descaid dermait Dé 7 in chomnesaimh 7 gresacht diumais 7 esci- allaigthe 7 elscothachtha 7 mitoli inni sin.

65. Ni cuinngim coilti na cerchailli na clumdeirgthe na brothrachu na brecanu, acht an talam cona sreith trit 20 no lom amail dochuirither. Nochanartairmescann, ar Dinnim, nach ndethitiu ar codlud, ar ni bi snim na imluad 'nar menmannaib. Ni chuinnig nech uan derscugud diaraili; ar is oenfolad 7 oenadbar dunn uili 7 oendia doroni, Fognait ar cuirp do reir ar menman 7 ar n-an- 25 main. Cid dia inderscaigfed diaraile, is oendia athair uilicumachtach doroini dia reir 7 dia toil feisin, sicut diximus. Ni romarbad mac riana athair na ingen riana mathair ocuind riam (fol. 99 b 2). Ni berbam sallu no

* leg. cinad. 4 The correspondence between Alexander and Dindimus.

carna. Ni ciimdaigem muru na palaiti na tegdaisi rigda

na indsi for uiscib. Ni aitbiraigim na duili, acbt noslegam

amail fosracaib Dia. Contuilem i n-uamaib talmandaib tir-

maib amail dosratait Dia duin, 7 bidat sade badat tuilc 5 adnacail duib-se iar bar n-ecaib.

66. Ni cuindgem etaige derscaigthe, acht ditiu par-

dhasta nama do din ar fell. Ni chuinngem cloemclodh

aicnid dun. Ni failit cola na pectha na edrad lind. Is

ar ocras cloinne an tan condrecam friar seitchib. Ni fuilit

10 imderctha na écnaige lind. Ni techtam acht serca defiri

7 craibdechta. Ni berthair torathair na togluaiste linn. Ni errachtar ferca na fuasnada linn. Ni romarbad nech dind araile riam. Ni ferthar catha na coicte na congala lind dutrachtaib na besaib na gnimaib. Ni ar forecin 15 lenmait isnaib rechtaib dorosat Dia. Ni dentar taircetla na faitsine linn; ar niwbeir acht bas toltanach. Nicon annsa linn tuistige ar mace na ar ningen oldas in duini imechtracha diar xxgeneol. 67. Ni cumdaigem adnaclu na duma for marbaib na

20 templu idal no arracht. Ni thabram cissu oia dligeda do

demnaib amail dobeirthi-si 7 as ar bar pianad feisin do-

gairthi-si na demna sin 7 na deo dia n-adairthi-si 7 nidat

dee sem acht riagairen duib-si etir fognum 7 miiar- taige. Doberaid catha 7 congala 7 tete 7 foluamain,

25 etrad 7 ingloine 7 roebnidecht duib-si triana n-adrad.

Coillit for cialla 7 for n-intlechta, ar cid sid 7 cora dobertar doberthar duib-si bid debo/fZ sin, ar dobarcoillit-

som (fol. 100 a 1) do gres. Is ed dorimet for fileda-si, for

ferca 7 for santa 7 for n-eslaini menman 7 for rithaire ac

30 deithitin an domain do gres. Doberat imad cinad 7 targabal

nobarbérat for saluchduthrachtaib 7 utmaille for menman The correspondence between Alexander and Dindimus. 5

nim CO hifern. Is badbas la far ndenmaib etoirrthaige bar crabaid 7 a ddinimainchi, ar is cuilech for crabad, is todernamach a mbethemnass. Finit.

68. Masa sinde tra as ecorach amail dofeidiusu, ol

Alaxandair, it Bragmanna a n-oenar atatt dligtecha isin 5 doman. Acht darlinde is amlaid Bragmanna amail betis erandai indo (sic) fola corpda. A n-as aicenta nama, is ed condaiget. Is col leo cecha ndenaim-ne, is ar col dorimther leo dnnd ar ndairbert bith 7 ar fognam do dnilib De 7 dia dagmainib. Ni ni leo nach ret acht a tesmolta fodein, 10 acht diar pianad dogniam ar fri dea dun 7 format [ ] Is ed Sitheir Dinnim 7 ni fir On em. Ar ni format dia linne ina fil ic Dia, ar is iat na duili 7 a dagmaine non- tirghnat 7 norfognat madas moo brethemnacht imora no as dasact 7 fellsamdacht in tesmailt si na mBragmanna 15 isbert Dinnim ind so. Finit. 69. Ni do aittrebtaidib an betha frecnairc duinni, ol

Dinnim, asberi-siu, a Alaxandair, acht as celi De atancomnaic h\n. Ni gabam forba nach ndiles isin bith, ar ata ar n- atharda ar ar cinn .i. nem cona sostaib 7 fochraicib. Fo- 20 bith ar ninbrisit cinaid na targabala, gaite na ethig na forecin samlaid. A treide ara cora ar ar cinn. Ar nis doroethiget ar mignima. Dorosait Dia a brectrad forsin doman dia duilib 7 duinib 7 tomaltaib anti mesraiges a tuara (fol. 100 a 2) 7 a tomailt do each. Is e donrat do 25 saerbrath nindene ni foirmtech dogni ar mugsaine diles do

Dia condarcart Dia 7 daine.

70. Is lib-si imoro feisin, ol Dinnim fri hAlaxandair, an cair doralais inar leith-ne 7 sinne umal do Dia 7 dainib. Ni denam nach n-ercoit. Robi imoro a epert dethitnighther 30

Dia dona talmannaib 7 ni hed dognithi-si on, acht dog- 6 The correspondence between Alexander and Dindimus.

nithe dee daib feisin 7 cumdaigther altoiri lib-si doib. Edbarthar cethra 7 edbarta lubaide lib-si forsna haltoirib

sin dia for nd^mnaib 7 dia for n-idlaib feib doronsait far

n-aithre 7 far s^naithre. Doberat sin piana difulachta 7 5 riaga teinntige dermara. Is menann fobithin an idaladharta

sin. Is dasacLt a ndognithi-si 7 ataber dásaclitaig fein

iarsinni nat bid do reir Dé. Ar is e ant oendia 7 an fir brethem bui ic teipirsin der ica far cained-se. Conid airi

doberthar piana ilarduib duib ar bar somataid 7 ar bar

10 cintaib fo cosmailes Sailemoin 7 Celadi, amail dorimed for

rimiri 7 for senchaidi-si sin.

71. In ed dobargni-si finnbethach 7 fechtnach, ar Alax-

andair fri Dinnim, bith isin atbarda itáid? Ar ni fuil ai-

thigid cucaib 7 na fail sochmata lib dema tinne no iairn

15 no umaidi no argait no oir. Atrimther iarurn ar febsai

7 ar cainbaitaig ani is ecen duib. At for cosmaile doMo

fri nech bis i caimriuch wo a carcair. Is bar carcair-si

dowo 7 for cuimrich aicenta nach fail sochmata lib i fos no toirthige sechtair. Ni feil cetamus frecar ceill no trebad

20 in talman lib, ar ni fil iarn lib fria tebe 7 fri dluige.

Amail bit cethrse for luibib an talman, is amlaid sin atai-

the-si. Is ed do (fol. 100 bl) dogniat ind ellsaib, in tan

na fagbat feoil, ethait ind finemain no brence na crann

crin no araile sasta an talman archena. Is i imoro ind

25 ochroic dia ndigba nech ni dond airbe/t bith 7 don coemna

conic a tomailt 7 ni inann 7 1 ni nadroich 7 na cumaing

amail ataid-si. As amlaidulla nach faicit ni 7 buchta na

fagbat, uair imthigid an dall cen co faicend ni. Toimlid imoro an bocht cen cu promaid 'ne fagaib,

1 Here a different hand begins. The correspondence between Alexander and Dindimus. 7

72. Ni techtat far mna cumdaigi. Deithbir son, ol

Alaxandair. Nista elatha na adbar dia ndemim. Ni for

n-adaltraig, is ed atberid, 7 nit cuiligh. Deithbir daib-si on. Ni todiuscaither tola bar corpaib tria choemna, ar

it oica far lebtha 7 far tuile 7 at eitche na mna filed oc- 5 caib. Ni fagbaiter cumdaige segda noduisced menmain.

Mad anti imoro gaibes coemnai donn imudh i mbi cen

soinmige de no imgabas a tola isin choemna i mbi, is e

sin as fellsab 7 as congaid.

73. Asbert dano Alaxandair: Ni fil rechtge na tro- 10 chaire lib, ar ni cumgaid maith na olc do gnim'. Ataid imoro amail iumenti amhnertmarse. Ataid imoro brectrad

7 coemcloda imda lenn. Ata chetas tra brechtrad for gne ind nime ind-aieor. Ata áono brechtrad for gne an talman cona toirthib. Ata á&no brectradh for cethraib, 15 ata áano brechtrad i ciallaib 7 inntlechtaib in doini i febaib

7 sesaib dnine ina noidentacht ar tus 7 ina oclachus iar sin 7 ina sentaid iar sin. Mallaigt/^cr tra lubra 7 diumus. Ata brechtrad forsna cetfaidib arpetet don duini do clua- saib 7 roscaib 7 sronaib. Atat neithi arpetet diar cluasaib 20 i forcetlaib 7 eolaib (fol. 100 b 2) 7 ceolaib 7 imacallma/& 7 ni petet suilib no sronaib. Atat araile arpetet suilib i fegad cumdach gem logmar 7 ni arpetet diar cluasaib na diar sronaib. Arpetet cainbolad na lendann nadurda 7 na lubad mboladhmar diar sronaib 7 ni arpeted 25 suilib na cluasaib.

74. Atat ann dun colcthi 7 cerchailli 7 clumdergaithe, etaige srolda 7 sirecda 7 tlachta cecha datha. Atat dun biada biadmara brechtnaigthe 7 lenda somblosta soola lind.

1 gniíHm MS. 8 Scél muicce Maic Dá Thó.

Atat dun áono elta en almaib 7 goistib 7 cuithechaib 7 airnelaib. Is ceneol diumais imoro 7 formait obad a dán

7 a dagmaini for Dia, for Alaxandair.

It eat ann sin .ii. eipistií immaralaid iter Alaxand^ir

5 rig an domain 7 Dinnim rig na mBragmanda. Finid.

Scél muicce Maic Dá Thó

From MS H. 3.18 (Trinity College, Dublin), pp. 743—748 (paper).

Cf. Irische Texte vol. I p. 96 ff. and Hibernica Minora, p.Slff.

1. [B]ai ri amrai for Laighnib, Mac Da Thó a ainm.

10 Boi CÚ ocu. Imdichedh ind cu Laigni uile. Ainm na con

sin Ailpi, et ba Ian Eiri dia airdircus in chon. Tait

Oilill 7 Meidb di cliuncidh in chon, Imalle dawo 7 techta Ulad et Conchubair tangatar di chuingid in chon cetna.

Roferad falti friu uile 7 ructai chuice-sium isin bruidin.

15 Isi sin in coiged bruigin roboe ind-hErind isind amsir sin

7 bruidin Da Derg i crich Cualann 7 bruidin Forgaill

Monach 7 bruidin m?c Da Reo in mBrefne 7 bruidin Da

Cocai i n-irthar Midhe .i. secht ndorais isin bruidin 7 secht

slighedha trethi 7 secht tellaigi inti 7 secht coiri. Dam 7 20 tinde in gach coiri. In fer noteged iarsin tsligidh dibered

in n-aol isin coiri, 7 a taibredh din cetgabail, is ed no-ithed. Mani taibred \mmoro ni din cedgabail ni bered a n-aill.

2. Ructha trath na techto cuici-som ina iomdaigh di

airiuc tole doib riasiu diberthae a mbiad doib. Roraidsed

25 a n-aithescae. 'Di chuincidh in chon didechamair-ne', or

techtae Connacht, .i. Oilill 7 ó Medb, '7 diberthor tri

fichit cet lolgach hi cetoir ina cummain 7 carpat 7 da Scél muicce Maic Dá Thó. 9 ech bu8 dech la Cónnachtae fói 7 a commainn a cind bliadna cenmotha sein'. 'Di cimchidh in chon dodechamair-ne

ó Conchobiír', or techta Ulad, '7 bí mesa Conchobar di charoit 7 á&no do thabairt séd 7 indili 7 díberthar a chummatt cettnae atuaith 7 biaidh degcaratradh dé'. 5

3. Rola áidiu i soclit inni Mac Da Thó co raibe tri trath cen dig cen piadh, acht coa imorchor on taoib co araili. Is and atgladustair a pen: 'Is fotai do troscadh, a M/c Da Tho', or in ben. 'Ata biad let cen co n-esora. Cid notai?' Nicon arlustair. Is ann dixit in ben: 10

'Tugad turbaidh cotaltae do Mac Da Tho co a tech,

baithut inni no comairled cen co tabnad (sic) fri nech,

Asui dosoi uaim do fraig in ferg fene co londgail, a ben treabair dosbeir modh bid dia cheili cen cotladh.'

'Atbert Cremtann Nia Nair, ni tardai do run do mnaibh: 15 run mna ni maith concelar, main ar mog ni aithenor.'

'Cid fri mnai atbertha-sa', or sisi 'manit eplad ni airi,

ni nach teit do menma-sai teit a menmai neich aile/

'CÚ MesRoidu mic Da Tho, ba hole laithe ethai do,

dofaoth mor fer find fria rath, bid liaa tuiremh a chath. 20

Manip do Concobor berthair, is derb bid mogdai in gnim.

no taicebthair luaig {sic), bus mo do buaip no do tir.

Mad di Ailill erae silis Falmag tair sa tuaith,

do notberai mac Magach ataneplai lomm luaith.'

'Tathut airli frim-sai fris, ni olc fri iarmairt n-intti, 25 tapair doib-sim diblinaibh, cuma dithaethsatt imme.'

'An comairli atbiri-siu', or seisim 'isi nindene cutal,

Ailbe do raid dia, nicon fes cia tucadh.' Tucad. 10 Scél muicce Maic Dá Thó.

4. La sin atracht suas 7 nosmbertaigter. 'Bad maith dun' or sé 'et dona hoegedaib dotnancotor.' Anait side

leis teorai lá et teorai aidci 7 teit leo for leith. 'Roba-sa

trai i n-imresin 7 contabnirt moir condergli .i. diratus-sai

5 in con di Oilill 7 Meidb, 7 taigat ar cend in con co

sochruid 7 co huallach 7 rombiae lind 7 biadh 7 asgaidh

7 bertait in coin 7 is fucen doibh.' Buidhigh side áano. Luid ier sin co techto Ulad: 'Dirahísa tra' or se 'as mo

contabairt do Concobwr 7 ba huallach tiastar ar a chend .i.

10 formmnae maithe Ulad. Bertait ascaid uile 7 rosbiaid falti,

5. Ind-aonlo immoro rodalsot-som etir aníar 7 anair. Ni rofollaighed leo-sam dawa. Tangatar da choiged d'Erind

ind-aonló go mbatar i ndoruss bruidne M/c Da Thoo. Diluid-

siom feisin ar a cend 7 feraid failte friu. 'Ni farcelsam,

15 a oga', ar se 'arabaide is mochen duib.' Tait isin lis.

Llotar iarom uile isin bruighin, leth an tighi da?2rt la Con-

dachto 7 in leth n-aile la hUlto. Ni bad beg in tech

dawa. Secht ndoruiss ind 7 coeca imdadh 'úer gach da dorus. Nibtar aighthi carat ima fleidh immoro robator and

20 isin toigh. Socha/fZe dib rofuachtnaig ri aroili. Tri cet

bliadhan rie ngein Crist robai an cogad etorra. Marbthar

doibh difZm in múc Mec Da Tho. Tri fichit gamnach og a biathad-side go cenn secht mbliadan. Tre nemh immoro no biadta, go ralltu ar vfer nErmw.

25 6. Tucad doib ierom in muc 7 cethracha dam dia odu cenmothae a mbiadae archenae. Mac Da Tho feisin

ocond fertigset (sic). 'Mochen duib!' ar se. 'Ni arbar

samail rissin. Atat aighe 7 mucai la Laigniu. A testa de sin muirfithir daib ambarach.' 'Is maith ind muc', ar Con-

30 chobar. 'Is maith immoro', or Oilill. 'Cindus rondfaider

in muc, a Concopa/r?' ar Ailill. 'Cia Indus', ar Bricni Scél mnicce Maic Dá Thó. 11 mac Carpa?V? anuas amne asind imdai, 'baíle atatt lath gaili vfer nErind sund acht roind ar covaramaib ^7 Et dorat each dib buille dar sroin a ceili riam.' 'Dentar!' or Oilill.

'Is maith', or Concho&flr. 'Atat gillai dun istaigh ímrulatar ind coicrich.' 'Ricfaither a les do gille indocht, a Conco- 5

\)air\ or senlaech Arad a Cruachnaip Conalad aniar. Ba menic roda Luachra Dedad lim-sa fa toin. Menic agh meit d'agbail daib agam-sa.' 'Ba methi ind ag foragbuisi againde', ar Mviindremair mac Gerrgind, '.i. do brathair uoden, Cruaichne mac Ruadluim a Cniachnaib'. 'Ni bad 10 ferr side', ar Lugaid mac Conrui, 'oldas Indloich Mor mac

Fergusa mic Leít forragbad la hEchbel mac Dedadh i

Temair Luacbra'. 'Cindus fir lib', or Celtcair mac Uithecar,

'CoDganchnes mac Deghad do marbad dam-sae 7 a cend do pein de?' 15

8. Imatarla doib fo deoigh co tarat indt aoinfer for firu Erind .i. Cet mac Magach do Connacbtaibh. Difurgaib side immoro a gaisccec? uas gaiscedaib in tsluaigh et rogab scin inda laim 7 deisig ocon muic. 'Fogabar do feraib Erind tra', or se, 'cen fer tairisme comramae frim-sai, no 20 legad na miúci do roind damh'.

9. Ni frith laoch a tairisme. Roslai Ultai a socbt.

'Atchi sut, a Laoghairi!' or Concobar. 'Ni ba fir', or Laegaire, 'Cet do roind na muici ar ar mbelaib-ne'. 'An

bic, a Laogaire, co rotaicciller ! Is bes duib-si far nUltaibh', 25 or Cet 'nach mac gaibis gaisced agaip, is chugaindi cend a baire. Dochuad«/s á&na isin coiccrich dun, imatarraid dun inti; foragb«se in roth 7 in carpat 7 na heocha 7 atrulais fein

7 gái trit. Nistorche in muic fon indus sin.' Deisidein (sic).

1 comiu MS. 12 Scél mnicce Maic Dá Thó.

10. 'Ni ba fir', or laoch find áiáeochaid asa imdaig, 'Cet di roinn na muici ar ar mbeluib-ne'. 'Cnich and so?'

ar Get. 'Is ferr di laoch indaisi: Aongus mac Lame Gahaid sin di Ultoib.' 'Cia diata Lamh Gabaidh for a athair-sium?'

5 or Get. 'Gidh on rofetor-sa', or Get. 'Dicuadusa sair' or Be 'fecht &nn. Eghtliir immum. Doroich each, Doroich á&na Lamh. Tarlaig (i&na urchor di gai mor form-sae. Duslegim-si do in gai cetna co mbert a lam de, co mboe

for lár. Cid doberad a mac di comramh?' Teit Aongus 10 ina suide. 11. 'In comramh do thairisium beus', ar Get 'no in

muc di roind!' 'Ni ba fir a roind dit-siu cetamiis', ar laoch find mor di Ultoibh. 'Gia and so?' or Get. 'Eogan mac

Dirthacht sin', or each, 'ri Ferndmaighe'. 'Atcondarc-sa

15 riamh', or Get. 'Gairm inamaca riamh?' ar Eogan. 'I ndorus

di thighi ic thabuirt tanae bou uaitt. Roeigheid iimmam-

sae issa tir. Tango/si fon eigem. Rotheilcius goi form-

sae CO rabai as mo sceiath. Dileicim-si deit-si in goi cetna

colluith triet chind 's co mhert di suil as do ciunt. Atat-

20 ciet fir Eiriunn co n-oinsuil. Misi tall int suil n-aile as

di chinn.' Deisid side dawa.

12. 'Frithalid, a Ulta, in comram beus!' or Get. 'Nis-

roindfe indosa', or Muindremar mac Geirgind. 'Inn e so

Muindremar?' or Get. 'Is me roglan mo goo fo deuidh i

25 mMuindremar', or Get. 'Ni fuilet tri trath and o thucitsa

tri laochcind uait im cend di cetmic as t'ferand.' Deisid side A&na. 'In comramh beos!' or Get. 'Rotbia son', or Mend mac Salchadai. 'Gia so?' or Get. 'Mend mac Salchadai.' 'Gid

30 ane', or Get, 'm?c na mbachlach cusna lesanmannaibh do

comram chucum? Ar ba misi ba saccart ic baisted ind Scél muicce Maic Dá Thó. 13 anma sin fora athair. Meisi tall a sail de co cloidem co na ruc acht aoncois uaimi. Cid doberad mac ind aon- cosedai cugum-sai?' Deisid side dawa. 13. 'In comram beos!' or Get. 'Robia son', or laoch liath mor forgrandai di Ultaiph. 'Cia so?' or Get. 'Gelt- 5 chair mac Uidiocuir sin', or cacb. 'An bee, a Cheltcbair', or Get, 'manip do imtnargain fo cetoir. Rotanac-sai, a

Gheltchair, co dorus do toigi. Roheiged umam-sae, tainic each, tancaisi da>ia. Dolluid a mbernai ar mo cend-sa. Doreilgis gai form-sai. Rolegusa gai n-aill fort-sai co 10 ndecbaid triat sliasait 7 tria uacbtor do magraille. Atai a ngalor fuail ond uair sin, nocha rugadh mac na ingen duit. Git dotberadh cucam-sai?' Deisid side áana. 14. 'In comram beos!' or Get. 'Rotbiad son', or Cus- scraid Mend Machai mac Conchobair. 'Guich so?' or Get. 15

'Cwsscraid', or each. 'Is adpar rig ar deilbh.' 'Ni buide frit', or in gilla. 'Maith', or Get. 'Gucaindi cetatudchad-sai do chetgaiscced, a gilla. Immatarraidh dun isin coicrich; foracbawe trian do muintiri 7 is amhlaidh do cuada/se 7 gai triat pragait co na etai iocul fort cend i cora, ar 20 roloit in gai fethi do pragat, conid Gíísscraid Mend ata- comnaic ond uair sin'. Dirat tar fon Indus sin forsin coiced uili.

15. In tan áidiu rotmbertaigestair ocon muic 7 scian inda laimh conacator Gonall Gernach istech. Is anw tar- '25 blaing for lar in tige. Ferait Ulaid failte moir fri Gonall.

Is anw rolai Gonchobar ind cinditi dia cind 7 nosmbertai- ge[8]tor. 'Is maith lend ar cuit do airiuc', or Gonall. 'Gia randus duiph?' 'Rodet dond fiur notran^^a', or Concobar,

* athair — uaim added at bottom of page. 14 Scél muicce Maic Dcá Thó.

'.i. Cet mac Magac'. 'In fir, a Ceit', or Conall, 'tusai do roind na muice?' Is and isbert Cet:

'Fochen Conall, cridhe licce, londbrudh logha, luchair ega,

5 guss fland ferge fo chicli curad crecbtaig catbuadaig atcomsa mac Findchoimhe

[frium.' Et dixit Conall:

'Focen Cet, Cet mac Magacb, 10 magen curad, cride n-ega, ethre n-ela, err tren tressa, trethan agan, cain taib tnuthach, Cet mac Magach.'

'Bid mend innar comruc-ni on', or Conall, '7 bid mend

15 inar n-imscaradb, bid airscela la Fer mBrot, bid fiadnifsi la Fer Mannacb, ar arcicbset loman lonngliaidh na da err

eplaid becbtair, acbt regaid fer dar fer indocbt astig si.

16. Eirg on muic aklkiV or Conall. 'Cid á&na d()t-

berad-sai cbuici?' or Cet. 'Is fir', or Conall, 'do cbuin-

20 cidb comraime cbuccam-sai. Dober áencomramb deit, a

Ceit', or Conall. 'Tongae na tongat mo tbuatba; rogabus gai im laimb nat raba cen guin duini do Connacbtaib gac

aonlaithe et orccain fri daigidh cech oenaidcbi 7 noch

rocotlus riamh cen cend Connachtaig fom gluin.' 'Is ferr'

25 (sic), or Cet, 'it ferr do laocb indusai. Mad Anluan do

beitb istigh, doberad comram ar araili duit. Is anim duin

nat fil istig.' 'Ata immoroV or Conall og tabairt cind

Anluan asa chris, et doleici do Cet dar a bruindi, corroe-

1 Erasure between d and t. Scél muicce Maic Dá Thó. ÍS mid a loim folai for a beolai. Rogap side áana on muic

7 desig Conall aici.

17. 'Teat dom comromh fadechtsai!' or Conall. Ni frith on la Connachtai laech a tairisme. Doratadh immoro damdapach 1 dona bocoitib ime ima cuairt, ar robai droc- 5 chostad astigh di claondipractib la drochduine. Luid laxum

Conall do roind na muici 7 geibid dana cend in tarrai ina beola, co tairnic do raind na muici. Rosuige in tairr

.i. eiri nonbair^ co na farcaib bandai de.

18. Ni tarat immoro do Connachtaip acht da cois na 10 muici fo a bragit. Ba peg immoro la Connachtai a chuit.

Atragat side, atragat Ulaidh corrocht each araile. Robui tra buille dar a ó i suidiu, co mbo comard ra slis an tige in carnail roboi for a lar, co mbator na srothai din chru forna doirsip. Maidith dawa ind sluag forna doirsi co 15 ralsat for lar ind lis .i. each ic truastradh ar cheile. Is and gahais Fergus doib dair mor roboi for lar in lis asa frenaiph. Maidit áidiu amach asind lis. Doberar in cath i ndorus ind lis.

19. Is and luid Mac Da Tho amach 7 in cu ina laim, 20 corrailced etorra dus cia dibh dongegad .i. rustogb. Doraigae in cu Ulto 7 roleci for ar Condacht, ar romebaid for Con- nachto. Asberat-som is i Maigib Ailbi rogab fertais in carpait fo Ailill 7 Meidu. Is and donaraill Fer Loga .i. ara Ailella 7 Medba corrala a cholaintt for leth et co 25 roan a chend i fertuis in carpoit. Asberat dana is de atat Maighe Ailbe .i. Ailbe ainm in chon.

* on la- damdapach added at bottom of page, bair MS. 16 Scél muicce Maic Dá Thó.

20. Dolluid a mmaidm andess for beluch sech Roirind,

for Ath Midbine i mMaistin, secL CiU Dara, sech Raith

Immgain^ i Fid nGabli do Ath mic Lugna, sech Druim

da Maighe, for Drochad Coirpri. Oc Ath Cind Chon i

5 mBiliu, is and rola cend in con asin carpííí. Ic techt iar

fraocliraf? Mide siar, is antt donarlaic Fer Logha isin fraoch

.i. ara Ailella, et rolincc isin carpwí iar cul Concobair, co

rogabh a cend dar a ais. 'Enni, a Concobair!' or se.

'T'ogriar!' ar Concliobar. 'Ni ba mor', or Fer Logha, '.i.

10 mo brith lat co hEmain Macha 7 mna oentoma Ulad et a n-ingenae macducht do gabail chepoce cecha nona immum, co n-erbrat 'Fer Logha mo lennan-sa'. Ba ecen on, ar ni lamdis cena denum la Conchobar. Ocus roleced

Fer Logha dar Ath Luain siar dia bliadhna 7 da gapair

15 Concobair leis co n-allaib oir friu.

21. Scela muici Mic Da Thó sin. Is de rochet:

A gille Condacht nat liu for tromacht ag apairt go,

gilla rosmbo beg for cuit forodaill muic M/c nDa (sic) [Thóó.

20 Na tri coecait coeca fer, do dillotor a linaib tor,

comrac uaiUi im Ailbi sin, bee in cion tria caingne

[con.

Concobar buadach rothelt, Ailill sluagach 7 Cet, bodb iar n-áruib for a sliocht, Cucolaind ni damair

25 [certt.

Congal aindine and anair Fiamain Dun 2 Binne din muir,

roches tairmtecht {sic) iar sin Eogan mac Dertechtai [duib.

' inwgain MS. * leg. Díiin. Ferchuitred Medba. 17

Tri m/c Nerae ar lin lerg, tri mic Uslend, cobra garg, Senlaoch Arad, anba borb, a Cruachnoib Conalad [n-ard.

Dubtacli Emaa, ard a brigh, Baithen Berbae brei/iir

[blaith, 5

Illann ardirc ilar nglond, Muindremar lond Locha Sail.

Conall Cernach, cruaid a gal, marcach Sindae, setrad

[son,

Celtchair Ulad, fer dar fer, Lugaid Muman mac tri con.

Feithis Fergus Ailbe n-oll, crothis doib dairbre dall, 10

gabuis faonbrat tar sciat[h] scell, pronderg toidlech tar

[fern flann.

Ceithern mac Fiontain robith, uathad a lin forsind atb. Fir Olnecmacht ermaig sluagh, nis releicc uad re se

[trath. 15

Feidlimid co n-ilur tor is Laoguire buadliach fair, ba let[h] ndograi iiman coin Conaedh mac Mornai nac/i

[mair. Finis.

Ferchuitred Medba indso

From the Bodleian MS Rmvlinson B. 512, fol. Ia2—2a2. 20

Cf. Cath Boinde, ed. Joseph O'Neill, Ériu II, p. 174 ff.

Ri rogabustar rigi for Erinn fecht n-aill .i. Eocha/cZ

Fedhlech mhac Find mhic Roighen Ruaid do sil Ritfatha

Scuit Thur Nemruad i lleth, ar is do sil Riphaith Scuitt cech gaboí7 rogab Ereind genmotha Cessair namá. Is aire 25 atbertha Eocli a/cZ Fedhlech fris .i. fedhil la each é .i. in- druic la each an ri sin. Tri mic leis .i. na tri Find emhnse 2 18 Ferchuitred Medba.

(.i. emuin raott nach deligt/icr) 7 d'aontoiibert ruccad iatt

.i. Bres 7 Nar 7 Lothar a n-anmanda, 7 is iatt dorindi Lugaid Sriab nderg re siair fadein an aduig re cath Droma

Criad do thabairt ^ doib da n-athair, cur thuitsid a triur ann

5 la hEochaid Feidlilech, curub é Eochald Fedlech do cliuin- digh an etgit nemdha cen mac a ndiaid a n-athar for Erind

CO brach, gur firad sin. Et Conall Anglonnach mac Eochrtc7< Fedlig diataitt Hui

Conaill ra Firu Bregh. Bili iardraighi mor laisind rig sin

10 .i. 'Eochaid Fedlech: .i. Ele ingen Ecliac/i Fcdhligh, ben

Fergail mic Madach, 7 is uáithi atá Brig Éle la Laigniu

7 fa ben a ndiaig Fergail do Sraibgend mac Niúil do

Ernaibh, co rucc mac do .1. Mada mac Sraiphgind athuir Ailella mic Mada. 15 Ocus Mumain Aitencathrach ingen Echac/i Fedlig, ben

Conchubiiir mic Fachtnse Fathaig, mathuir Glaisne (fol. 1 b 1)

mic Conchubuir. 7 Eithne ingen Echach Fedlig, beu aili

don Concobur cetna, mathair Forbaidi mic Concubuir 7 is

aire atbertha Forbaidi dhe .i. a forbud .i. a gerrad do roin- j

20 diub (sic) a broinn a mathar iarna bathad a nGlais Berra- I main frissa raiter Eithne indiu 7 is uaithi sloindter ind ;

\ aband .i. Eithni. 7 Diarmait ainm Urbaidi (sic) ar tiiss. Occus Clothra ingen Eochac/i, mathair Cormaic Conluing-

es 7 Derbri ingen Eochach Fedlig, dia rabatar muca Derb- 25 linne. Et Medb Cruachna ingen Eochach Fedlig ben aile do Chonchobur, conad é Concabor cetfer Medba, cur tree

Medb Conchubor tre uabharr (sic) menman, co ndechaid

chum Temrach in bail i raibe ri Erend. Et is í cilis fa

rabatar na hingena sin righ Erenn ac Conchubor, ar is la

» do thabairt do tahairt MS. Ferchuitred Medba. 19

Eochaul Feidhlecli dotuit Fachtnse Fáthach i cath Leitrech

Ruidhi 'sa chomnmd, conid 'na éruicc tncad na mná sin do Conchobur maille righi nUlad do gabail do ar hecin ar clanduib Rugraidhi. Conadh é cetádhbur comfuachda thána bó Cuailgne fagbail Medbha ar Concubur da ain- 5 deoin.

Tinne mac Connrach Caiss do Domhnandachaibh, iss

é bá righ Condacht an tan sin 7 Eochakl Dala 7 Fidech mac Féicc don Gamanraid a cuiblichus na righi. Teid Fidiuch mac Feicc co Temraig do teglomadh na 10 rigi, cur cuindidh Medb ar Eochaid Fedliuch, co fuair Tindiu mac Condruch fia an scéoil sin, condorala do forairi for Fidacli mac Feicc, conustarrladar ac srothaib Sindu, cor- marbsat clanda Cundrach 7 Munodur mac Connrach Fidach, conidh é sin cetadhbur coctJta clainne Connrach Caiss 7 15 na Gamanr«/f7i. Dogni Eochaid Fedlech anfir flatha ar

Tindi mac Connrach iar sin, cur cuir a ndithriub Condacht

(fol. 1 b 2) é 7 cuiris Medhbh a n-inadh righ a Cruácham, conustarla do Meidhbh 7 do Thindi, co mba céledach iar céin mháir 'na diáig sin, conidh a Cruacham dognitea 20

áenuig Erenn. 7 no bittis mic rig Erend hi Cru[a]cham ic Meidhbh in tan sin, dia caomclodhatais coccud fri coicced Conchobuir, co tainicc Sraiphgend mac Niuil do Érnaib

7 a mac .i. Mata mac Sraipgind co Meihdhb, dia coemh- satt cocad fri Conchobor im cend cecha formaitt bui 25 attaro.

Gnithir feis Temrach la hEochaid Fedlech an tan sin co coiceduib Erenn immi acht M^dhb 7 Tinni. Hirailit fir Erend ar Eochaid M^dhb do breith isind aonach. Cuiris Eochaid Srebluath, adhon a banechlach, ar c^nd Medba 30

CO Cntacham 7 teitt Medb arnamáirech co Temraig cur 2* 20 Ferchuitred Medba.

cuiretar graithfne ind aonuig co cend coictigis ar mhis leo

7 scoilitt fir Erend ina diaidh sini. Anais Conchobor tar eis cháich isind aonuch ac forairi

ar Meidb 7 si ac dul co Boind dia fothracad, co tarrla Con-

5 chobor di ann, corsáraig hi 7 co ndechaid ina gnáis da haindeoin, co closs co Temraig sin. doclos doergetar

teglach rig Erenn immon ri[g] a Temraig amach 7 Tindi

mac Connrach, 7 aderuit araili cur tuit 'Eochaid Dala le

Tindi reime sin fon rigi, 7 ni fir sin. 7 tocbaidter meirgi

10 rig Eredn (sic) d'innsaigi ri[g] Ulad corfocrad comracc Thinni mac Connruch ar Conchobur Monodhur mac Conn-

rach derbbráithir Tindi, condebuirtt Conchobor fris Tindi do coscc. Albert Mondodur co ndingebad co tarla ddibh

imsreng curad, cur tuit Tinni 'san imguin, condebratar each

15 'is maith an t-echt,' condebuirt an drái 'bid mac Cecht a

ainm co brach.' De sin dolen Mac (fol. 2al) Cecht de. Curmebuid an cath ria Conchobor for Boind bar Eoch-

aid Fedlech, condorchair Sraibgend mac Niuil 7 a mac a connmail an chatha dia n-eiss. Gabais Eochaid Dala cuing 20 an chatha fair ar fiarut Midhe tar Sinuind sribhúaine, co

rue Medb 7 Condachtaf^ slán leis tre nert imgona, cor nar lamad iad Boind co Sinuind.

Tecaitt Dom[n]annaigh 7 Dail nDruithne 7 Fir Craibhe, dia raibi Eochaid Dala, co Cruachrt/« iar marbad Tinni

25 mic Connruch Caiss. Ar gérbo tri haicmedha iatt san re

scailed, rop enaicmi iatt ar mbunadus .i. clannai Dela mic

Loich d'Feruib Bolcc iar ngenelac/i. Gurab i comairle do-

rdnsat, rigi Condacht A'ainmnechud do Eoch[aid] Dala do

deoin Medba dia mheth 'na cheZe dhi fen 7 cen étt cen

• sin ain MS. Ferchuitred Medba. 21 omim cen neoitt do beth ann, uair ba gess disi beth ac ceili a mbeitis na tree sin. Dorigha[d] Eochaid trit sin,

CO raibi treall a Cruacha/« ana cheZe ice Meidb isin aim- sir sin. Tanuicc Ailill mac Máda mic Sraibgind do Ernaib co 5

Cruacham 7 ba lenam maol Ailill ann sin 7 iarsma clainni

Sraipginn maraon ris dia ailemhuin ac Meidb tria gaol

M^dba fris .i. Ele ingen Eathach Fedlig a senmathair. 7 altuir i Cruacha/« Ailill iar sin curba milid mormenmnach

7 curba trettill i ccathuib 7 a comhinduib 7 curba tuir 10 connmala catha re Conchobor é ac dénamh cocctha 7 ic din coicc^VZ M^dba, curup e fa tdesech teglaig ac Meidb 'na diaig sin, cur graduig Medb é ar a sobhessuibh, cur aontuigh fria é, curba céli dhi é tar cheand (sic) Eochach

Dala, cur éttuígi Eochaid im chend in scéoil 7 cur hétaidhi 15 Domnannrt/íjr tre chombáid, cur samhailset Ailill d'innarba a Connachta/6 amach (fol. 2 a 2), co na raibhi do Ernuib maille friss. Cur toirmiscc Meadb an gnim sin do denum, uair ba dili leisi Ailill ana é. Ottconn«»c Eochaid letrom

Meadba fograis comrucc ar Ailill im chend a righi 7 a 20 mna, cur comracc doib co hainiarmurtac/i, 7 dorochair Eochaid Dala 'sa comracc sain la Ailill mac Máta tre im- dill Meadbai.

Gabais Ailill righi Connacht do deoin Medba da eissi sin, curob é fa ri Connacht ac rigad Conaire Moir mic 25

Etarsccoil 7 ac tabairt na tánai for Ulltii, conad don Ailill sin rucc Medb na Maineda, 7 nlr Mainedha a cetanmanna, acht is iatt a cetanmanna .i. Felim Maine AithreamaiL Cairpre Maine Maithremail, Eochaid Maine Andáoi, Fergus

Maine Táoi, Cet Maine Millscothach , Dairi Maine Mo-id- 30 hertt. Cid ara n-abar na Mainedha friu? Ni hansa. Dia 22 The Caldron of Poesy.

mbói Medb ocean cluichemnuigh laa n-ann, condorala dhi turcnam catha Finnchorad la Concliobor, dia ndébe/lt friá

draí: 'Cia lasa tuitfe Conchobor dom cloinn?' ol si. 'Ni rucus muna haithbaister,' ol an drai. 'Cidh sin?' ol Medb. 5 'La Maine gongeodhain,' or an drai. Gonad aire sin tuc

si Maine for gach mac dhi dia tuited Conchobor lais, cor forttamla?V/i na foranmanna sin na mac for na hanmanna

disle bádur forrta. 7 dosail Medb gurb é Conchobor mac Fachtnse Fáthaig ri Ulad idubott an drai, 7 nocharb é 10 chenx, acht Conchobor mac Artuir mic Brnighi mic

Dungaili .i, mac rig Alpan dotuitt la Maine Andaoi mac

Ailella 7 Medbai. Finid do sin. Meisi Mailechlainn

rograithph sin.

The Caldron of Poesy

15 From MS H. 3. 18 {Trinity College, Dublin), pp. 53a — 57a.

Mocoire 1 coir goiriath 2 gor. ronir Dia dam adiiilib démrib^. dlicht* saer saerus broind belra beil briichtMS nadi'. osme Amargen glúngel^. gairglas''. greliat/jS. gnim

1 .1. fil acnm. * .1, goriath .1. gar damh in gach Tath .1.

ro iad rogói. ^ .i. is maith donue Dia damh a dTamraib na

ndule no omaicedh (?) ro érnestar damh in sloinded saenis sin

a diamralb na ndul. * .i. sllcht .i. cendfochras. ^ is ed sloinnes

in saer .i. saeraid co hííais in belra aidhbind ina broind i mbid,

no is maith each broinn i mbidh in belrad aidhbind .i. teibernighes

aircetal uaithi. '^ acata in glun goal. ' colpa iarna crechad

no icatá in colpa glas iarna crecharf. ** iTath a nlcha. The Caldron of Poesy. 23

mogoriath crothaib condelibi. indeithear dath. nadinand^

airlither Dla dogachdaen. dethoib ^. istóib •*. úastoib ^. nemt-

sos 6. lethsos "^. lánsos ^ dohEbir Dunn dénum ^ do uath.

aupsaib 10 ilib ollmaribn. mothi^. itoth^s itrseth''* inarninis

iforsail indinendi- [53 b] sail, slichti^ asinnither alt mog mo- 5 coire 1'',

Aracainis coire soíis sernar dligecZ cachadánai". dia

móigit main 20. moms^i each ceird coitcend. conutaing22 duine dán.

Ce/sí23 ita bunadus inaircetaJZ induine inacurp famen- 10 main.24 arnídena incorp nige^s nanmain. asberat araili bid

acurp. intan26 dofoglen occundacorpu .1. o&thair no sena-

1 iss ed gnias mo coire, aisneis na heisce fora n-aisnedhther

na crotha ilardha .1. find 7 dnb 7 brecc, no dath molta for molarf.

- .i. nochon inann dobeir Dia do each aisneis na héisce. ^ .i.

lethcláen. " .i. for be5lu. ^ fáen. » .i. intan is for beolit

.i. in ;ies Dae. ' .i. lethclaen .i. in aes bair[d]ne 7 rand. 8 intan is faen ,i. i n-anrothuib sofis 7 aircetrtiZ. ^ .i. dennm

a aircetail do Ehir 7 do Dund co taibsenaib ilardhaib. " .i.

CO taibsenaibh ilarghnib. " .i. imat amar na ésce a hollmunb ^^ ilib na héicsi. each ferrdha .i. a masgul .i. imoadh .i. is e '^ cinel is dligthech A. cinel ferrda. .i. in femen .i each banda

i tai ead/i .i. is e dliged na mban heth i tai. " ed .i. iter femin ^^ ^^ 7 mascol .i. nemotar A. i neoatar. \ [ forbaid. .i. is

e seo dliged aisneidhim orro, no i sloinded asronaisneidhter air-

^' '•* cetal. .i. is e so gnTmraá mo coire. .i. fircanim-se

'^ do caire in sofesa. .i. srethnaithir dliged cacha dána as. -" ^^ dohdr mougMcZ maine for each. .i. morraidid se each elada co coitcenn, no morraidhit coitcenn in each aca mbT in -^ ceird sin. .i. dobeir se cumtach for na dainib im tidnacul neich doib, no cumdaighe a dan each duine. '^^ A. comaircim cait i fuil bunad uais in aircetail in duine. ^* asberat {to come before ^^ ^e ar ni déna &c.). .i. aircetaZ. {_ jut^n toighlenws bunad in cuirp .i. intan foghlenws aircetal de co comduchus in cuirp. 24 The Caldrou of Poesy.

thair olsod7ain. asfira aratha^ bunad. inaircJictail^ 7 int-

sois 3. icachduine corptha. acht cachladuine ^ niadtuithi ann.

alaile atuidigh ^.

[54 a] Caite didm bunad inarcetail. 7 gachsois^ olchena.

5 ni ansa, genithir^ tri coire incachduine .i. coire goriath 7 coire erma 7 coire sois. Coire ^ goiriath isesidhe genither foen induine fochetoir isas foghailter soos dodainib ino-

ghoiti'''. coire erma 10 immorro iarmobi moaighidii iseiside

isesi genither dotseib induine coiri sois isesidhe genither

10 for heolu 7 isas fodailter soes gacha danai^. [54 b] Coire erma 13 dowo gachladuine !* isforbeolu i^ ata ann inses.

doeis lethclsen inses bairdne ^'^ 7 rann i", isfaen ata anan-

srothaib ^^ sofis 7 aire conaire didiu. nidena each oenere dihad isforabeolu ata coimrerma and conidnimpaith bron no

15 [f]ailte.

Ceist cisl//' fodhla fil forsan mbron imidhsui i''. ni ansa

A. iiii. eolcaire^o, cumha^i. y broin éoit-2 7 ailithre^^

ardia. 7 is medhon aratairbe/'at24 inacethraso ciasanechtar foferthar25.

^ 1 a betii i cnrp. ^ .i. tomsidhe. .i. na bairdne.

* achtaighim each dara duine nochonatdothid anné. ^ .1. alaile

' is atdoighidh. " .1. each eólais nile chena. .i. each dnine " a Dgenenn a coire dibh. « .i. coire a roTadha[d] rogoe. in

n-indottacht a n-oeitidh. " .i. iarlmpos ann. " .1. Taram Tarna impod dobeir se moughud for nech. ''^ olcena cinmotha

aircedal .1. tomsidhe. " .i. coire iarimpos ann. " .i. each

*^ ^^ dara duine. .i. i locht doeis. .1 deibhidhe. " .i.

'« ^'' ^" sedha. .i. ollam na bairdne. .1. impos é. .1. ima ^i ^^ -^ athair. _i, daine. A. Tar futhacht. ^r met a cinadh. ^^ ^* A. is asa meadhon airbertnaighit. .i. na cethir hiso incoiri dimpo cidh amach docuirter cuicce. The Caldron of Poesy 25

[p. 55 a] Atat iono dafodaiZ forfailte oniumpaither in-

comsofis .i. failte deodha 7 failte dsena. infailte dsena atat

ceithre fodla forsuide .i. luth eoit futhachta 1 7 failte 2 slane

7 nemimniche 3. imbet brnit * 7 bldh cofeca induine ^ for-

bair[d]ne. 7 failte ^ fridliged necse iarnadagirichgnam. 7 failte fritascor nimais^ dofaircet nse cnill [55 b] cainmesaS 5 for Segaisf* isigaib. condatrocratar méitio moltcnaiii. lar

ndiuimned i^ Boinde frithroisc is. iHaithe echaighe newime- don J* mis mithime. diasecht mbliadnaib i^ beos. Failte deoda immorro torumai^ inraith^^ docum in

IS cómsofis conidnimpaid fsen conide bid faide deoda 7 10

doenda 19 7 trachtaire raith^o j frichnama imale^'. cona

ianun labrait 22 inalabartha ratha 7 dognlat inafirta

[56a] condatfasaige23 7 bretha24 ambrlathar 25 condadesmer-

ecJit dogachcobru. acht isanechtair atatairberat inahieseo 26

1 .i. luthad do tre eút lar ndenitm fniche de. ^ .i. Tar

ngalar. ^ j ggn imnedh do heth air. * d'faghbhail do.

^ .i. CO ndenand airccetal. ^ .i. re heisce dligirf Tama dagh-

foghlaim. ' .1. fri tascur n-imhais Tar mBoind no greithine .1. bolcc i mbafuilnge grian forna Inibip 7 cidbe caithes Tat bid dowaca. ^ A. tuairgit na ix cuill caeinmeis emnaight er arm.

^° 3 .i. aium tibraiti. .i. co tocbrad re met cnai cind muilt. ^^ " .1. int imhus no caire. [ Tarinedhon. " .i. i n-agaid

tsrotha, " .1. comluath é 7 int ech innsaight/ier isin aenacli '^ a mT medhonac/t int samTaid. ; caclia vii mad hUadna tic.

1« i' '« '^ .i. tiachtain. deodha. no in coire, no erma. .i.

amaii roboi Cumain 7 rl. 7 Colman mac LénTn 7 Colum Cille. 2" -^ .i. iss ed notrachtatais, rath. .i. frichgnam foghloma imalle

^^ -^ frisin rath. iarsin rath 7 iarsin fathfoghloim. .i. conit- ^* ^^ fesa ogha faitsine. .i. im brethemnus. .i. a mbretha a faitsine. -^ A. achtaighim conamuigh terbertar na hie iso ina coire cid na medon atairgither. 26 The Caldrou of Poesy.

incoini ciasamedon foraferthar desen in asber Nede mac Adna.

ArcainS coire nerma intlectuib raith rethaib sofis'* sre-

thaib imbais &. imher necna •• ellach "^ suitbi sruaim nordan.

5 indogbail^ doeir. domnad insce 9 intlect •<> ruirtbecb [56 b]

romna ii roiscne. sser comgne 12. ciemad felmac '3 fegtar

náliged. delitber clalla i*. cengar sesi ^\ siluither sofis i^.

somnither sseir i''. sserthar ^8 nach sser arautgatar anmanwa atfiadatar molta modaib áligid^^. deligchib gradh glan-

10 mesaib Sieire^o. soinscib siiad sriiama ndail sffiithe2i. siBr-

brud22 imberbtha/- bunad each sofis searnar larndliged

1 no in coire. ^ .i. isechtair in duine airbertnaigliit na

heruaile faillsigugitrZ in coiri do impo oc denw»* in aircetail .i.

cidh arm .i. doraircsiter angima do imirt impudud in coire.

3 .i. firchanaid in coire Tarimpoos and indlecht ratbmar do neocb.

* .i. rith impas iar mBoinn. ^ .i. sreth imait sofis Tar fogliloim.

® .i. berid a iiinde ecna leisintT ga mbi. ' .i. ellgid se saidliecht

"^ do neoch .i. dofaircenn imat toictlii. .i. a comeneclann .i.

togb«iZ a hinde na doerclanna fri sáerudh. '> A. múnaid do chách

^^ indsce coir. " .i. is roertacli indtleclit and. .i. fordorchad

1- iudsce. .i. saraidht/ier eólus comamserda aice na rie (?)

" .i. dobeir cáecaad forna felmacaib dafeghat a dligerZ in coire.

'^ " .i. deghlaiter cTalla na mbéscna as. .i. ceimnighter sofeasa i" imdlia ann .i. sgela 7 genelche. i. sTlaid/ie fesa do felmacaib

inti ica mbi. " .i. laiter dona saeraib oca mbi .i. nocho beir

"* sonmide a soferaib oca mbi. .i. ssievthar na doerclanna

^^ oca mbi ar cintaib ninbleogaw. .i. dobeir se cumdacli for anmanaib na ndaine de ndéntar na molta aisnéidther iat arna ^° modhaib dlige. .i. glanmesemnaighit saeire eneclawmi doib

-' fo delugwfZ a ngradh. .i. coua ndeghindscib suadh ocaib ^- a himat forsaighe. .i. i[s]saer é nm eneclaiiin 7 ar cintaib

inbrudh imberbhtar bunad cacha deghfesa .i. imhas na Boindi sretnaight/ier Taram co áligthech. The Caldron of Poesy. 27 drengar I iarfrichnum. fongluasi imbas. imesai^ [57 a] failte faillsigthcr. triabron 3 buan brigh nádíbdai áicUu arcain coire ermoi *.

Cid inermai^. ni ansa. erimpíífZ ^ gai no iarimpiííZ^ sái no

'•>. 10 erna imsoe .i. erii?e fo fris ^. 7 sseire 7 airmitin iarnaim- 5 pu[d]. Coire ermaH ernid i^. erenar i3. mogaither i* mbrog- tair. biat[li]aid 15 biadtar maraid^^. martaii'i'^. ailit[h] ailter 1^. aracain aracanair i^. foraig foragar 20. consrend consrendar 21. fosrend fosrendar. fotobur [57 b] tomsi. foaitreib innsce foco-

1 .i. drémnighter don deghfis oca Tar frichgnam do re foghluim

.i. nongluaisi imbas Boindi 710 gréne .i. in coiri. ^ .i. iinpaiter failti .i. dona fathaib remráidtib. ^ .i. doheth for necli. " .i. is suthaiit in bng/j do neoc/i oca mbi conadibdan gan comairce, air is comairci do a aircetal. ^ { gjjj j[g[ raiter érma. ^ j jg uasal int impu[d] sofis frisinni na derna custrásta. ' .i. 710 iarimpoas cnsinni dorighni. ^ friisMS; .i. aircetal ?io sulghaire. ^° ° .i. im cinaidh n-inbleoghain. A. im eneclaiwn no im logh ^* aisti. " .i. erma caiti a inntaithmigh. .i. molad do denitwi.

" .i. log do aire. " .i. fTrenaig-siu scela 7 genealaigh do each 7 f Trenaight/ier do-som file aile A. moig-siu nech in la oirdntrf in gradh 7 moig-siu dono oidi ima oirdned. " .i. hTathaid som nech CO ndaim 7 biatar som 'conn daimh .1. dobeir fecht f. 7 do- i" berar do fecht f. .i. raidsim enecland do each. " .i. raidhter

^* eneclawn do chach. .i. guidhitsium na tuatha im ailgesaib

7 gnidter som imanet negni. " .i. is caijitsrethnaighter sinm

'"' gelkiZ do each 7 caintsretnaig/iter gellad do each. .i. inti fuirghius in filid fuirgitsim oca .i. is taithnewac/j srethnnighes a

^' aisce coir do denu?» do each. .i. fircanuidsium trefocitZ for in each oca mbi acradh 7 fTrcantair do?io fair-sium ó filifZ aile A. dobei?' comairghe do each «0 fosretnaighitsium fiacha tar cenn na ngell 7 fosretnaigter do .i. dobeir comairghi seim .i. is maith in coire asatoimsidhther fri fidh 7 deach .i. is maith in coiri a fuil iitteinfes .i. is maith in coiri asa comaimsidhter so uile. 28 Verba Scatbaige fri CoiuCulaind.

mar coimsi. comitaing i firrsi ismo 2 cachferann. isferr 3 gach orbo^. bcrigh cohecna^. echraid fribórba^.

Verba Scathaige fri CoinCulaind

From the Bodleian MS Rawlinson B 512, fol. 118 h 2 (R) collated

5 with Egerton 88, fol. 11 a 2 (E') and Egerton 1782, fol. 19 bl (E^-

Cf. Tochmarc Emire ,§ 79 (ZCP 111 , S. 255) and Thurneysen, Zu irischen Handschriften, S. 58.

Incipiimt uerbaP Scathaige fri Coin chulaind ^ oc scarad doib'' isna randaib thair roscaichi" do Choinculaind 11

10 lánfoglaimb '2 in milti la Scathaich '^. Doairchechain

Scathacli do iarumii anni aridmbiad, co n-epert fris tria imbas forossndi dia foirciund.

Imbe err hiengaile arutossa ollgabad

^'' 15 huathad fri heit n-imlibir .i. tain bo Cuailngi cotut chaurith ceillfetar fortat bragait bibsatar bied do chalcc culbeimmeni»

1 .i. rocumdaig is tar nert do som. ^ .i. rig. ^ .i.

griiidh. * .i. fein. ^ .i. comeneclrt?in fri righ. "^ .1,

scaraid nech fri borbuib. ' INdsipÍMMÍ uerba EK " Coinchulninn E^. » frie E^. 1« scaith E' E\ " Choinchuluinn E^ om. EK 12 i^q. foglnimm E'^. " Scatlinig E'^. " toaircechain do iarwm Scatliftc/i EK '5 aritmbiad E^. 1« foirciunn £', foj-ciunt EK >' heid E', heit E\ " cúlbeímmen E^ Verba Scathaige fri CoinCulaind. 29

cruo 1 fri sruth Setantse 2 (nomen proprium do Choinculaind)

tithis fithog fseburamnuiss 3 fethul feulai^ ferchlessaib ^ ferb tu^ breig braithfigther 5

[bragit du thuaith tithsitir E'^

treancithoch ^ coicdigis cichis do buar mbealtav 9

ba hoÍQ fri slog sirdochreio

sifis do fuil flandtenman 11 10

fernaib ilib idlocbtaib '2

cuan dia lilis loscannaib

lin difedat ^3 ildamaib

ilar fule i^ firfitir

fort Choinchaulaind 1^ ceisfe 15 alag nenchride al 16 de dalaib dedarbe

dedirn brodirc brisfither

bruthaich fri toind trechtide'^ frisin belend mbandernach'^ 20 belend dichet chlessamnach ^> cichit biet banchariu20

1 cruoch E' E\ ^ Sedantai E\ Sétante EK ^ fithach faobhuramhnas E\ fithog faébnramnus E"^. * fei'ilai EK 5 no fed add. E\ « do £1. ' braitfither EK « tren- cithach £1. 8 mbenlatai E^, mbeltu E^. >" sluagh sireeh- tacliiJi, slog sirdochrui E-. " flanntenmen ÍÍ 1. '^ ildloch- taib EK >3 dofedhad E\ dofedad E^. " fuili E''. ^5 Clioinchaulainn E'^, fort Cowcalainn cen colinn E^. '" dal i» E^. " trechdaichi E^. frigijj mbelend mbanderii(n)ach E^ E^. i'-" clessamflach E^ EK ^» banchuire £» E\ 30 Verba Scatliaige fri CoinCulaind.

ba grithi Medba i sceu Ailella aruthossa otharligi^

hucht fri hechta hirgairgge

Atchiu fiifeith finnbennach

hoéi 3 fria * dond Cnailnge ^ ardbaiirach 6. Finitl

' Medb E^ E\ « otharlighe EK ^ hAi E^ E\

'= * in E^ E^. '•• Cualngne E-. aurtburacli E\ ardbúrach

£2. ' om. E' E\

Ehrliarclt KaiTas, printingr-office, Halle a. S.

-b

'V

I