Δζληθό θαη Καπνδηζηξηαθό Παλεπηζηήκην Αζελώλ Σκήκα Μνπζηθώλ ΢πνπδώλ Σνκέαο Δζλνκνπζηθνινγίαο θαη Πνιηηηζκηθήο Αλζξσπνινγίαο

Πηπρηαθή Δξγαζία «Η Πνιηηηθή δηάζηαζε ηεο Μνπζηθήο ζηε Ρσζία ηεο Δπαλάζηαζεο (1917-1953)»

Σεο Αθέληνπ Βαζηιηθήο-Μαξίαο

Δπηβιέπνπζα θαζεγήηξηα: Παπαπαύινπ Μαξία

Αζήλα Ινύληνο 2017

1 Σελ παξνύζα πηπρηαθή εξγαζία, ηελ αθηεξώλσ πξσηίζησο ζηνλ παηέξα κνπ, ν νπνίνο κε κύεζε ζηνλ ρώξν ηεο κνπζηθή από πνιύ κηθξή ειηθία, ελώ, απνηέιεζε θαη απνηειεί ην κεγαιύηεξν κνπζηθό κνπ πξόηππν!

Γελ ζα κπνξνύζα, επίζεο, λα παξαιείςσ ηελ ηεξάζηηα ζπκβνιή θαη ππνζηήξημε ηεο κεηέξα κνπ θαη ηεο αδεξθή κνπ, πνπ κε ππνκνλή θαη αγάπε ζπλέβαιαλ ζηελ νκαιή δηεθπαηξέσζε ησλ ζπνπδώλ κνπ!

2

ΔΤΥΑΡΙ΢ΣΙΔ΢

΢ηε παξνχζα θάζε, ζα ήζεια λα απεπζχλσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηελ Κα.Παπαπαχινπ Μαξία, γηα ηελ εκπηζηνζχλε πνπ έδεημε ζηελ ζπλεξγαζία καο αιιά θαη γηα ηελ ρξήζηκε θαζνδήγεζή ηεο θαζ‟φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπγγξαθήο κνπ.

Δπίζεο, επραξηζηψ απφ θαξδηάο φινπο ηνπο θαζεγεηέο ηνπ Σκήκαηφο Μνπζηθψλ ΢πνπδψλ, γηα ην δηδαθηηθφ ηνπο έξγν, πνπ κε ηφζε αγάπε θαη αθνζίσζε ππεξέηεζαλ φια απηά ηα ρξφληα.

3

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

Δπραξηζηίεο ...... ζει.3

Πξόινγνο ...... ζει.6

Κεθάιαην 1ν «Δηζαγσγή»

 Οξηζκφο Δλλνηψλ ...... ζει.9

Α) Σέρλε ...... ζει.9

Β) Κνηλσλία ...... ζει.13

 Ο θνηλσληθφο ξφινο ηεο κνπζηθήο ...... ζει.15

Κεθάιαην 2ν «Ιζηνξηθή Δπηζθόπεζε ζηε Ρσζία ηεο Δπαλάζηαζεο» ...... ζει.19

Κεθάιαην 3ν «Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε θαη Σέρλε»

 Ρσζηθή Πξσηνπνξία ...... ζει.22  ΢ρνιέο Σέρλεο ...... ζει.26

Κεθάιαην 4ν «΢νβηεηηθή κνπζηθή θαη ζπλζέηεο»

Α)Dmitri Shostakovich

 Βηνγξαθία ...... ζει.28  Λνγνθξηζία-Οξηζκφο ...... ζει.31  Dmitri Shostakovich & Λνγνθξηζία ...... ζει.34  Δξγνγξαθία ...... ζει.40

Β) Sergei Prokofiev

 Βηνγξαθία ...... ζει.44  …¨Ληπνηαμία¨ γηα έλα θαιχηεξν κέιινλ… ...... ζει.46

4  Δπαλαπαηξηζκφο ...... ζει.48  Δξγνγξαθία ...... ζει.50

Δπίινγνο ...... ζει.52

Παξάξηεκα Δηθόλσλ

 Ρσζηθή Πξσηνπνξία ...... ζει.54  Ρσζηθή Δπαλάζηαζε ...... ζει.55  Μνπζηθή ...... ζει.58

Βηβιηνγξαθία ...... ζει.59

5

ΠΡΟΛΟΓΟ΢

Ζ παξνχζα εξγαζία κε ηίηιν «Ζ πνιηηηθή δηάζηαζε ηεο κνπζηθήο ζηε Ρσζία ηεο Δπαλάζηαζεο (1917-1953)», απνηειεί ην ηειηθφ ζηάδην νινθιήξσζεο ησλ πξνπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ, ζην Σκήκα ηεο Μνπζηθνινγίαο, ηνπ Δζληθνχ θαη Καπνδηζηξηαθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ.

Βαζηθή πεγή έκπλεπζεο ηνπ ζέκαηνο γηα ηελ ελ ιφγσ εξγαζία, απνηέιεζε έλα απφ ηα ππνρξεσηηθά καζήκαηα ηεο Δζλνκνπζηθνινγηθήο θαηεχζπλζεο, ηελ νπνία αθνινχζεζα, κε ηίηιν «Μνπζηθή-Υνξφο-Πνιηηηθή». ΢ηα πιαίαζηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ καζήκαηνο ήξζα αληηκέησπε κε θάηη ην,ηειείσο, δηαθνξεηηθφ. Δθεί πνπ ε ειεπζεξία ηεο έθθξαζεο, ε θαληαζία, ην ζπλαίζζεκα, ηα βηψκαηα ήηαλ έλλνηεο άκεζα ζπληθαζκέλεο κε ηελ ηέρλε, θαη θαη‟ επέηαζε κε ηε κνπζηθή, μαθληθά ην κάζεκα απηφ, έξρεηαη λα καο κηιήζεη γηα κηα άιιε πηπρή ηεο, απηήλ ηεο επηηήδεπζεο θαη ηεο πξνπαγάλδαο. Ζ κνπζηθή μαθληθά γίλεηαη κηα «ζηξαηεπκέλε ηέρλε»1, έλα κέζν δηακαξηπξίαο, έλα κέζν πνιηηηθήο ρεηξαγψγεζεο ηνπ ιανχ, έλα φπιν ηεο εμνπζίαο, έλα κέζν αληίζηαζεο θαη αληίδξαζεο.

Πνιχ ελδηαδέξνλ! Ζ κνπζηθή βγαίλεη απφ ηα θαινχπηα ηεο αηζζεηηθήο θαη ηεο θαιαηζζεζίαο θαη ιακβάλεη ελεξγφ δξάζε ζηα δεηήκαηα ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο.

Ζ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε ζηε Ρσζία ηνπ 1917, απνηειεί έλα θαη‟ εμνρήλ ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα, κέζα απφ ην νπνίν αληηιακβαλφκαζηε ηελ ακεζε ζχλδεζε ησλ φξσλ κνπζηθή θαη πνιηηηθή θαζψο θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηεο κνπζηθήο θαη ηεο ηέρλεο, γεληθφηεξα, κε ζθνπφ ηνλ επηηεδεπκέλν πνιηηηθά ιατθν πξνζαλαηνιηζκν.

Οη βηβιηνγξαθηθέο πεγέο θαη νη κειέηεο πάλσ ζηηο νπνίεο ζηήξημα ηελ εξγαζία κνπ, κνπ παξείραλ έλα επξχ θάζκα πιεξνθνξηψλ, γεγνλφο πνπ ζπλέβαιε ζηελ νκαιή ζπγγξαθηθή ζπλνρή.

΢ην πξψην ζθέινο ηνπ πξώηνπ θεθαιαίνπ ηεο εξγαζίαο κνπ, ζα παξαζέζσ ηνπο νξηζκνχο θάπνησλ ελλνηψλ(ιέμεηο θιεηδηά), κε ζθνπφ λα εηζάγσ ηνλ αλαγλψζηε ήπηα ζην ζέκα. ΢πγθεθξηκέλα ζα ζέζσ ηνπο νξηζκνχο ησλ φξσλ «ηέρλε» θαη «θνηλσλία», γηα λα έξζσ ζην δεχηεξν, πιένλ, ζθέινο λα θάλσ ιφγν γηα ηνλ θνηλσληθφ ξφιν ηεο ηέρλεο θαη ζπγθεθξηκέλα ηεο κνπζηθήο.

΢ην δεύηεξν θεθάιαην ζα θάλσ κηα ηζηνξηθή επηζθφπεζε ζηελ Ρσζία ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ 1917, κε ζθνπφ λα πιεξνθνξήζσ θαη λα ελεκεξψζσ ηνλ αλαγλψζηε ζρεηηθά κε ην πιαίζην θαη ηηο ζπλζήθεο (ηζηνξηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο) πνπ επηθξαηηνχζαλ ζηελ ρψξα, φηαλ μέζπαζε ε επαλάζηαζε. Γηα ηη είδνπο θνηλσλία πξφθεηηαη; Πνηα κνξθή πνιηηεχκαηνο θπβεξλάεη; Πνηα ήηαλ ε

1 Βι. Οξηζκφ ζειίδα 16

6 αηηία πνπ νδήγεζε ζην θνζκντζηνξηθφ γεγνλφο; Πνηα ε ζηάζε ηνπ ιανχ; Πνηα ε πνιηηηθή ηδενινγία ηεο εμνπζίαο;

Σν ηξίην θεθάιαην ρσξίδεηαη θαη απηφ, ζε δχν ππνθεθάιαηα θαη έρεη ηνλ εμήο ηίηιν: «Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε θαη Σέρλε». ΢ην πξψην ππνθεθάιαην, ζα αλαθεξζψ, ζην θίλεκα ηεο «Ρσζηθήο Πξσηνπνξίαο», φπνπ ζα γίλεη έλαο ζαθήο νξηζκφο ηνπ φξνπ θαη κηα παξάιιειε αλαθνξά ζηα θαιιηηερληθά ξεχκαηα ηα νπνία αζπάζηεθε, ελψ, ζην δεχηεξν ππνθεθάιαην, ζα αλαθεξζψ ζηηο πην δεκνθηιείο ηδησηηθέο ζρνιέο ηέρλεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ παξάιιεια κε ην θίλεκα ηεο Ρσζηθήο Πξσηνπνξίαο.

΢ην ηέηαξην θαη ηειεπηαίν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο ,ην νπνίν νλνκάδεηαη «΢νβηεηηθή Μνπζηθή & ΢πλζέηεο», ζα θάλσ κηα ελδειερή αλαθνξά ζηνπο δχν θπξηφηεξνπο ζπλζέηεο ηεο επνρήο, ηα νλφκαηα ησλ νπνίσλ απνηεινχλ ζεκείν αλαθνξά ζηελ ηέρλε ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο. Οη ηεξάζηηνη απηνη κνπζηθνζπλζέηεο, δελ είλαη άιινη, απφ ηνπο: Dmitri Shostakovich θαη Sergei Prokofiev.

Μέζα απφ απηφ ην θεθάιαην ζα δνχκε πψο, πξαγκαηηθά, ζηξαηεχεηαη κηα ηέρλε, πψο πνιηηηθνπνηείηαη θαη πσο έλαο θαιιηηέρλεο ππνδνπιψλεηαη ζηα «ζέισ»θαη ηα «πξέπεη» ελφο απνιπηαξρηθνχ θαζεζηψηνο ράλνληαο ηελ πξνζσπηθή ηνπ γλψκε, ην πξνζσπηθφ ηνπ ζηπι, ην γνχζην ηνπ…. ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ……

7

«Σέρλε είλαη λα είζαη απνιύησο ν εαπηόο ζνπ» Paul Valéry, 1871–1945 Γάιινο πνηεηήο, ζπγγξαθέαο θαη θηιόζνθνο

«Η ηέρλε μεπιέλεη από ηελ ςπρή ηε ζθόλε ηεο θαζεκεξηλόηεηαο» Pablo Picasso, 1881-1973

Η δσή, ν ζάλαηνο θη αλακεζίο ε Σέρλε Νίθνο Δγγνλόπνπινο, 1910 –1985 πνηεηήο

8 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1Ο

«ΔΙ΢ΑΓΩΓΗ»

ΟΡΙ΢ΜΟ΢ ΔΝΝΟΙΩΝ

Α)ΣΔΥΝΗ

«Ζ ηέρλε είλαη ηφζν παιηά, φζν θαη ν άλζξσπνο. Δίλαη κηα κνξθή εξγαζίαο2 θαη ε εξγαζία είλαη δξάζε ηδηάδνπζα ζηνλ άλζξσπν3». «Ζ ηέρλε εκθαλίζηεθε φηαλ εκθαλίζηεθε θαη ν άλζξσπνο θαη απνηειεί ηελ αλζξψπηλε έθθξαζε πνπ δελ έρεη άιιν ζθνπφ, παξά λα ηνλ ζπκθηιηψζεη κε ηνπο φξνπο ηεο χπαξμήο ηνπ, πξνζαξκφδνληάο ηνλ ζε απηνχο, είηε εληνπίδνληαο είηε ζπζθνηίδνληαο θαη απνθξχπηνληαο ηηο πεγέο ησλ πξνβιεκάησλ, θαζψο θαη ηα ίδηα ηα πξνβιήκαηα πνπ βαξαίλνπλ ηνλ άλζξσπν θαη ηνλ εγθισβίδνπλ. Άιισζηε ε εκθάληζε ηνπ αλζξψπνπ κέζα απφ ηελ ηέρλε ρξνλνινγείηαη πεξίπνπ ην 30.000πΥ 4»

Ο πξσηφγνλνο άλζξσπνο ακέζσο κφιηο ζπλεηδεηνπνηεί ηελ χπαξμή ηνπ, αξρίδεη λα θαηαζθεπάδεη θαη λα ρξεζηκνπνηεί εξγαιεία, έηζη αηζζάλεηαη λα θπξηαξρεί επάλσ ζηα αληηθείκελα θαη ζηε θχζε5. Σελ επηηπρία ηνπ απηή, ηελ αληηιήθζεθε σο θάηη «καγηθφ», κε μέξνληαο πνπ λα απνδψζεη ηελ ηθαλφηεηά ηνπ λα δεκηνπξγεί αληηθείκελα, εηθφλεο αλαπαξαζηάζεσλ δψσλ ή αλζξψπσλ, κηκήζεηο ήρσλ θηι. Δπνκέλσο ε καγεία θαίλεηαη λα απνηέιεζε ηε ξίδα ηεο ηέρλεο6.

Γεληθφηεξα, φπσο αλαθέξεη ε Παπαλνχηζνπ, «ππάξρεη πιήζνο άιισλ ζεσξηψλ ζρεηηθά κε ηελ πξνέιεπζε ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο7, νη νπνίεο ζπκθσλνχλ απφιπηα, πσο ε αξρή ηεο ηέρλεο αλάγεηαη ζε καγηθνζξεζθεπηηθέο πξάμεηο». ΢χκθσλα κε ηνλ Fischer «ζηελ πξσηφγνλε θνηλσλία φπνπ ν δεζκφο ιαηξείαο θαη ηέρλεο ήηαλ πνιχ ζηελφο, ν κάγνο ήηαλ ππεξέηεο θαη αληηπξφζσπνο ηεο νκάδαο. Αξγφηεξα ηε ζέζε ηνπ κάγνπ ηελ πήξε ν θαιιηηέρλεο8, ν ηεξέαο θαη αθφκε αξγφηεξα ν θηιφζνθνο θαη ν επηζηήκνλαο, πνπ θαζήθνλ είρε λα απερεί θαη λα αληαλαθιά φια ηα κεγάια γεγνλφηα θαη ηηο θνηλέο εκπεηξίεο ηνπ ιανχ ηνπ θαη φρη λα απαζρνιεί ην θνηλφ κε ηα πξνζσπηθά ηνπ βηψκαηα»9.

2 Fischer E. ζει.19 3 Μarx K. ζει. 139 4 Υαλνχιεο Π. «Πξντζηνξία» 5 Marx K. ζει. 140 6 Μarx K. ζει. 146 7 Παπαλνχηζνπ Δ. ζει 55 8 Ο Freud (παξαζέηεη ε Δ. Παπαλνχηζνπ ζει 238) ηνλίδεη ζην Uber einige Uber einstimmugen… γηα ην ιφγν νηη ζεσξνχζαλ ηελ ηέρλε σο καγεία πξνζσκνίαδαλ ηνλ θαιιηηέρλε κε κάγν. ΢πλεπψο ε ρξήζε ηεο έλλνηαο ηνπ φξνπ «θαιιηηέρλεο» ζην ζπγθεθξηκέλν παξάζεκα απφ ηα ιφγηα ηνπ Fischer , δελ έρεη ζε θακία πεξίπησζε ηελ ζεκεξηλή ελλνηνινγηθή ζεκαζία. 9 Fischer E. ζει. 48

9 Μεηαπεδψληαο ηψξα, ζηελ ζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα ζα νξίδακε ηελ ηέρλε σο «απφξξνηα ηεο ηάζεο πνπ εθδειψλεη ν θάζε άλζξσπνο λα δεί δηαθνξεηηθά θαη λα βηψλεη κηα άιιε εκπεηξία ζε ζρέζε κε απηή πνπ βηψλεη κέζα ζηελ θαλνληθφηεηα πνπ ηνπ έρνπλ επηβάιιεη νη ινγήο εμνπζίεο ζεζκηθέο θαη θξαηηθέο. Ο ξφινο ηεο ηέρλεο ζηε δσή ηνπ αλζξψπνπ είλαη ηφζν αλαγθαίνο φζν θαη ε ηξνθή θαη ην λεξφ ζηα νπνία νθείιεη ηελ επηβίσζή ηνπ. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί κέζσ ηεο ηέρλεο ν άλζξσπνο αγσλίδεηαη λα απειεπζεξσζεί. Ζ ηέρλε γηα ηνλ άλζξσπν απνηειεί ην γλσζηηθφ κέζν πνπ ηνπ επηηξέπεη λα θαηαλνήζεη θαιχηεξα ηελ αληηθεηκεληθή πηξαγκαηηθφηεηα θαη θαηά ζπλέπεηα θαη ηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηφ, αθνχ ν έζραηνο θαζνξηζκφο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο δελ βξίζθεηαη παξά κέζα ζηνλ ίδην ηνλ άλζξσπν πνπ ηε ζεκαζηνινγεί κε ηε θαληαζία ηνπ θαη ηε ζπλείδεζή ηνπ, ηε δηακνξθψλεη θαη ηελ νξίδεη κε ηε πξάμε ηνπ10».

΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπο νη άλζξσπνη, λα νξίζνπλ ηελ ηέρλε ήξζαλ αληηκέησπνη κε ηελ έλλνηα ηνπ σξαίνπ, ήδε απφ ηελ αξραηφηεηα, κε ηνπο Αξραίνπο Αηγχπηηνπο λα πξνζεγγίδνπλ ηελ έλλνηα ηεο αηζζεηηθήο απφ κηα άιιε νπηηθή. ΢χκθσλα κε ηνλ Beardsley11, νη Αηγχπηηνη εμέηαδαλ ηα ππνθείκελά ηνπο κε βάζε ηελ θαιιηηερληθή δεμηνηερλία πνπ ηα ίδηα καξηπξνχλ, ελψ, θαηά ηνλ Bosanquet, νη Έιιελεο ήηαλ εθείλνη πνπ πξνζέγγηζαλ γηα πξψηε θνξά θηινζνθηθά, ηελ ζεψξεζε ηεο ηέρλεο θαη ζπγθεθξηκέλα ηεο αηζζεηηθήο12.Μηα απφ ηηο αξραηφηεξεο αλαθνξέο ζηελ αηζζεηηθή, πξαγκαηνπνηείηαη ζηνλ ΋κεξν φπνπ πεξηγξάθεηαη ην εμαηξεηηθφ απνηέιεζκα ηεο ηέρλεο ηνπ Ζθαίζηνπ ζηελ αζπίδα ηνπ Αρηιιέα13.

Σνλ 18ν αηψλα δεκηνπξγείηαη κηα έλλνηα ε νπνία ηείλεη λα ζπκπεξηιάβεη φινπο εθείλνπο ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ησλ θηινζφθσλ θαη ηνπ απινχ θνηλνχ, πεξί ¨θάιινπο¨ ζηελ ηέρλε θαη πσο απηφ νξίδεηαη ζε θάζε επνρή θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο. Ο φξνο «αηζζεηηθή», ινηπφλ, ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά ζην έξγν ηνπ Baumgarten14θαη αθνξά, φπσο πξνείπα, «ην σξαίν ζηελ ηέρλε θαη ζηελ θχζε15» ελψ γίλεηαη αληηθείκελν κειέηεο φισλ ησλ επηζηεκψλ θαη ηδηαίηεξα ηεο θηινζνθίαο16. Αξγφηεξα ε ρξήζε ηνπ φξνπ θαζηεξψζεθε θαη απφ άιινπο κεγάινπο θηινζφθνπο17, κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγεζνχλ νπθ νιίγεο ζεσξίεο αηζζεηηθήο ζην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ.

΢πγθεθξηκέλα

10 Μπηαξάο Γ. «Ση είλαη ηέρλε;» 11 Beardsley 1989 ζει. 18 12 Bosanquet 1957 ζει.12 13 Bosanquet 1957 ζει.12 14 Ο φξνο εκθαλίζηεθε πξψηα ζην έξγν Μediationes philosophicae de nonnullis ad poema pertinentlbus (1735) θαη αξγφηεξα ζην Aesthctica(Αηζζεηηθή) (1750). 15 Σδαβάξαο 2007 ζει. 17 16Κατκάθεο 2007 17 Ζ «αηζζεηηθή» ζπλδέεηαη κε φιεο ηηο επηζηήκεο αιιά ζε κεγαιχηεξν βαζκφ κε απηή ηεο θηινζνθίαο.

10 Αξραία Διιάδα:

 Πυθαγόρειοι: Υποςτθρίηουν πωσ μζςα από τθν μακθματικι ακρίβεια προζκυπταν θ ιςορροπία και θ αρμονία (δθλαδι το ωραίο) ςτθν φφςθ.

 Πιάησλαο (427-347 π.Υ) : «Ο Πιάησλ, ζεσξεί φηη θεληξηθφο ηνπ ζηφρνο είλαη ην πξφβιεκα ηνπ “Ωξαίνπ” πνπ ΓΔΝ είλαη εθείλν πνπ κνηάδεη κε φκνξθν ή ρξήζηκν ή σθέιηκν ή επράξηζην ζηελ φξαζε ή/θαη ζηελ αθνή. Δθκεδελίδεη ηελ εκθάληζή ηνπ ζηνλ πιηθφ θφζκν θαη ηελ αλάγεη ζηνλ Κφζκν ησλ Ηδεψλ, φπνπ κφλνλ εθεί παξαδέρεηαη ηελ χπαξμή ηνπ18».

 Αξηζηνηέιεο (384-322 π.Υ): «…κε ην αηζζεηηθφ ηνπ έξγν “Πεξί Πνηεηηθήο” ζεσξεί φηη ηα ζπνπδαηφηεξα γλσξίζκαηα ηνπ “σξαίνπ” είλαη : ε ζπκκεηξία ζην ρψξν, ε αλαινγία θαη ε ρξπζή ηνκή, αλαδεηψληαο ηνλ αληηθεηκεληθφ ξφιν ηνπ “Ωξαίνπ19”.»

 ΢ηστθνί: Θεσξνχλ πσο έλα αληηθείκελν ραξαθηεξίδεηαη σο σξαίν φηαλ φια ηα κέξε πνπ ην απαξηίδνπλ ¨δέλνπλ¨ αξκνληθά.

 Δπίθνπξνο(341-270 κ.Υ): Θεσξεί φηη ε γλψζε πξνέξρεηαη κφλν αλ ελσζεί ε γλψκε κε ηελ αίζζεζε20.

Μεζζαησληθνί Υξόλνη

 Απγνπζηίλνο Απξίιηνο (354-430 κ.Υ): « θάλεη δηάθξηζε ζρεηηθά κε ην ηη είλαη σξαίν θαη ηη είλαη ε νκνξθηά. Γηαθξίλεη φηη έλα ζχκπιεγκα είλαη σξαίν κε ηελ έλλνηα φηη απνηειεί έλα είδνο ζπλφινπ θαη ε νκνξθηά είλαη κία ηδηφηεηα ηνπ ζπλφινπ21».  Θσκάο Αθηλάηεο (1225-1274): « πηζηεχεη φηη ην σξαίν είλαη ην γλσζηηθφ αληηθείκελν πνπ πξνθαιεί επραξίζηεζε22».

Γηαθσηηζκόο

 Francis Bacon (1561-1626): Ήηαλ ζεξκφο ππνζηεξηθηήο ηεο αληίιεςεο ηνπ λα απαιιαγνχλ νη ηέρλεο απφ ηελ θξηηηθή23.  Rene Descartes (1596-1650): Γελ αζρνιήζεθε θαζφινπ κε ηελ έλλνηα ηνπ σξαίνπ αιιά ήζειε λα εκβαζχλεη ζηελ «αλάιπζε ησλ ζπζηαηηθψλ ηεο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο24».

18 Παπαλνχηζνπ Δ. «Φηινζνθηθά Πξνβιήκαηα» 19 Παπαλνχηζνπ Δ. «Φηινζνθηθά Πξνβιήκαηα» 20 Beardsley 1989 ζει.44 21 Beardsley 1989 ζει.85 22 Σδαβάξαο 2007 ζει.104 23 Beardsley 1989 ζει. 122

11

 David Hume (1711- 1776): Ξερψξηζε ηηο ηδέεο απφ ηηο εληππψζεηο θαη ππνζηήξημε πσο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζα θξίλεη έλαο άλζξσπνο θάπνην έξγν είλαη ηειείσο ππνθεηκεληθφο , θαζψο είλαη ζέκα γνχζηνπ25.

 Κant: «Γηα λα δηαθξίλνπµε αλ θάηη είλαη σξαίν ή φρη, ζπζρεηίδνπµε ηελ παξάζηαζε φρη µε ην αληηθείµελν µέζσ ηεο δηάλνηαο µε ζθνπφ ηε γλψζε, αιιά µέζσ ηεο θαληαζίαο (ζπλδεδεµέλεο ίζσο µε ηε δηάλνηα) µε ην ππνθείµελν θαη ην δηθφ ηνπ ζπλαίζζεµα ηεο εδνλήο ή ηεο ιχπεο. Ζ θαιαηζζεηηθή θξίζε δελ είλαη ινηπφλ γλσζηηθή θξίζε, άξα δελ είλαη ινγηθή, αιιά αηζζεηηθή· µε ηνλ επίµαρν φξν ελλννχµε εθείλε ηελ θξίζε, ε πξνζδηνξηζηηθή αξρή ηεο νπνίαο δελ µπνξεί παξά λα είλαη ππνθεηµεληθή»26.

 Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770- 1831): Τπνζηεξίδεη πσο ε ηέρλε είλαη αλσηέξα φισλ, θαζψο θάζε θαιιηηερληθή δεκηνπξγία είλαη απφξξνηα κηαο ελφηεηαο κεηαμχ χιεο θαη πλεπκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ27.

Ρνκαληηζκνο:

 Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844-1900): Τπνζηεξίδεη πσο ην ¨σξαίν¨ πξνθχπηεη απφ ηνλ δεκηνπξγφ θαη απν απηφ πνπ ηνλ ψζεζε ζην λα δεκηνπξγήζεη ην έξγν ηνπ28.

Έηζη ινηπφλ αληηιακβαλφκαζηε πσο ε ηέρλε δελ είλαη κηα απιή έλλνηα θαη ρξεηάζηεθαλ άπεηξεο θαη βξαρππξφζεζκεο θηινζνθηθέο θαη πξαθηηθέο κειέηεο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θάπνηα πξνζέγγηζε θαη θαηαλφεζε ηνπ φξνπ.

24 Beardsley 1989 ζει.157 25 Beardsley 1989 ζει 203 26 Immanuel Kant, Kritik der Urteilskraft, Hamburg, 2001, ζει. 47-8 27 Beardsley 1989 ζει 218 28 Beardsley 1989 ζει 276

12

Β)ΚΟΙΝΩΝΙΑ

«Με ηνλ φξν θνηλσλία ελλνείηαη ην ζχλνιν ησλ αλζξψπσλ πνπ ζπκβηψλνπλ ζε θάπνηνλ ηφπν ή ζε κία ηζηνξηθή πεξίνδν θαη έρεη επξεία (αλζξσπφηεηα) ή ζηελή εθαξκνγή (νκάδεο αλζξψπσλ ζην ρψξν θαη ηνλ ρξφλν) σο έλλνηα. ΢ε έλαλ ελαιιαθηηθφ νξηζκφ σο θνηλσλία θέξεηαη ε δηαξθήο ζην ρξφλν ζπλεξγαηηθή νκάδα, ηα κέιε ηεο νπνίαο αλέπηπμαλ νξγαλσκέλα πξφηππα ζρέζεσλ κέζσ ηεο δηαξθνχο αιιειεπίδξαζήο ηνπο29».

΢χκθσλα κε ηε Γνχβα30 ,νη θνηλσλίεο είλαη θνηλσληθέο νκάδεο πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ηνλ ηξφπν πνπ δηαιέγνπλ λα δξάζνπλ , πξνθεηκέλνπ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο θαη λα επηβηψζνπλ. Απηφ βέβαηα εμαξηάηαη απφ ηελ ακεζφηεηα ηεο πξφζβαζεο ζε δηάθνξεο αξεηέο φπσο

 Οη πφξνη  Σν γφεηξν  Ζ δχλακε

Κάζε θνηλσλία δηαζέηεη θάπνηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία, κφιηο δηακνξθσζνχλ θαηαιιήισλ απφ ην εθάζηνηε πνιηηηζκηθφ πιαίζην, πξνζδίδνπλ ηελ ηαπηφηεηα θάζε θνηλσληθνχ ζπλφινπ.

Σα ραξαθηεξηζηηθά απηά είλαη ηα εμήο:

«α) Οξγάλσζε

 Ζ θνηλσλία είλαη ην ζχλνιν ησλ κειψλ ηεο. Ζ δσή θαη ε νξγάλσζε ησλ κειψλ ηεο ξπζκίδνληαη απφ θαλφλεο (άγξαθνπο θαη γξαπηνχο), δηέπνληαη απφ αμίεο θηι.

β)Απηνηέιεηα

 Κάζε θνηλσλία είλαη δηαθξηηή θαη μερσξηζηή απφ άιιεο θνηλσλίεο. Γη‟ απηφ ιέκε φηη ππάξρεη ε ειιεληθή θνηλσλία, ε ηηαιηθή θνηλσλία θηι.

γ) Γηάξθεηα

 Ζ θνηλσλία είλαη έλα ζχλνιν αλζξψπσλ κε ηζηνξία, κε δηάξθεηα ζηνλ ρξφλν. Ζ δηάξθεηα ηεο θνηλσλίαο μεπεξλά ηε δσή ησλ κειψλ ηεο. Απφ απηή ηελ άπνςε, ε θνηλσλία είλαη κηα νληφηεηα πέξα θαη πάλσ απφ ηα κέιε ηεο.

δ) Σαπηφηεηα

29 Οξηζκφο απφ Wikipedia. 30 Γνχβα Μαίξε «Κνηλσληνινγία ηεο πγείαο: βαζηθέο ελλνηνινγηθέο έλλνηεο»

13  Κάζε θνηλσλία έρεη κηα ζπιινγηθή ηαπηφηεηα, ηελ αίζζεζε ηνπ «εκείο» θαη ηνπ «αλήθεηλ».  Δκείο νη Έιιελεο αλήθνπκε ζηελ ειιεληθή θνηλσλία.

ε) Γηαθνξνπνίεζε

 Ζ θνηλσλία δελ απνηειείηαη απφ ηζφηηκα κέιε.  Απνηειείηαη απφ νκάδεο, νη νπνίεο έρνπλ θνηλά ζεκεία αιιά θαη αληίζεηα ζπκθέξνληα.  Οη ζρέζεηο αλάκεζα ζηηο νκάδεο είλαη, πνιιέο θνξέο, ζρέζεηο αληαγσληζκνχ αιιά θαη εθκεηάιιεπζεο. Π.ρ. νη πινχζηνη εθκεηαιιεχνληαη ηνπο θησρνχο, έρνπλ κεγαιχηεξε δχλακε θηι.»31

Σφζν ζηηο πξσηφγνλεο φζν θαη ζηηο εμειηγκέλεο θνηλσλίεο, δίαπινο επηθνηλσλίαο κεηαμχ αηφκνπ θαη θνηλσληθνχ ζπλφινπ είλαη ε θνπιηνχξα θαη ε ηέρλε. Δμάιινπ «κέζσ ηεο ηέρλεο ην άηνκν κπνξεί λα γίλεη νινθιεξσκέλν φλ, λα μεθχγεη απφ ηελ απνζπαζκαηηθή ηνπ πξαγκαηηθφηεηα. Γη ηνχην, ν θαιιηηέρλεο, πξέπεη λα έρεη ζπλείδεζε ηεο θνηλσληθήο ηνπ ιεηηνπξγίαο. Άιισζηε απνζηνιή ηνπ θαη θηινδνμία ηνπ πξέπεη λα είλαη, φρη κφλν ε απιή αλαπξάζηαζε ή ε θσηνγξαθηθή αληαλάθιαζε ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, αιιά θαη ε ζπκβνιή ηνπ ζηε δηακφξθσζή ηεο32»

31 ΢ρνιηθφ Βηβιίν Πνιηηηθήο Παηδείαο, πεγή: http://www.patakis.gr/images/files/19455.pdf 32 Υξηζηνδνπιίδε-Μαδαξάθε Α. ζει.453

14

Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ΢ ΡΟΛΟ΢ ΣΗ΢ ΜΟΤ΢ΙΚΗ΢

«Πνηα ηέρλε ζξέθεηαη κόλν από ηε ζάξθα ηεο θαη δελ δέρεηαη κε επγλσκνζύλε επηδξάζεηο από παληνύ;»

Λίλνο Πνιίηεο33

Ζ ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα, επαλειεκέλσο, απνδεηθλχεη θαη καο δηδάζθεη πσο ε κνπζηθή, φπσο θαη φιεο νη κνξθέο ηέρλεο ζην ζχλνιφ ηνπο, είλαη κηα έλλνηα άκεζα ζπλδεφκελε κε ηελ άζθεζε πνιηηηθή εμνπζίαο, αλεμαξηήησο πνιηηεχκαηνο, θηλήκαηνο ή ηδενινγίαο .

Κάλνληαο κηα γεληθή επηζθφπεζε ζε βάζνο ρξφλνπ , ζα δηαπηζηψζνπκε ηελ άξξεθηε απηή ζρέζε κεηαμχ κνπζηθήο θαη πνιηηηθήο, ήδε απφ ηνλ Β‟Παγθφζκην Πφιεκν θαη ηνλ αγψλα ησλ Διιήλσλ θαηά ησλ ηηαιν-γεξκαληθψλ δπλάκεσλ, κε ην ραξαθηεξηζηηθφ ζχλζεκα ησλ Διιήλσλ: «Πνιεκάκε θαη Σξαγνπδάκε!», θαζψο «ην ηξαγνχδη είλαη ε κνξθή ηεο ζχγρξνλεο ηξαγσδίαο, είλαη ν ιαφο ζηελ νπζία ηνπ, ζηελ πνξεία ηνπ, ζηελ ηζηνξηθή ηνπ ζπλέρεηα34». Μειεηψληαο εθηελέζηεξα ηελ ηζηνξία, εξρφκαζηε αληηκέησπνη κε ηελ Γαιιηθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1789, κε ηνλ Μάε ηνπ ‟68 ζην Παξίζη, κε ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε ζηε Ρσζία ηνπ 1917, κε ηελ «Δπαλάζηαζε ησλ Γαξπθάιισλ» ζηε Πνξηνγαιία ηνπ 1974, δειαδή κε ρξνληθέο- ηζηνξηθέο πεξηφδνπο πνιηηηθψλ αλαθαηαηάμεσλ θαη δηαπινθψλ φπνπ ε κνπζηθή ρξεζηκνπνηείηαη σο κέζνλ αληίζηαζεο ζην θαηεζηεκέλν θαη σο κέζνλ δηακαξηπξίαο ηνπ ιανπ ελάληηα ζηα γεγνλφηα.

Πέξαλ, φκσο, ηεο ρξήζεο ηεο κνπζηθήο απφ ηελ πιεπξά ηνπ ιανχ σο φπιν δηακαξηπξίαο θαη αληίζηαζεο, δελ είλαη ιίγεο θαη νη θνξέο πνπ ε κνπζηθή ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηελ εγεζία θαη απφ ηα θαηά θαηξνχο πνιηηηθά θαζεζηψηα, κε ζθνπφ ηελ ρεηξαγψγεζε θαη ηνλ πνιηηηθφ πξνζειπηηζκφ, ρσξίο ζε θακία πεξίπησζε λα εθιείπεη θαη ν πξνπαγαλδηζηηθφο ηεο ραξαθηήξαο . «Ζ δχλακε ηεο κνπζηθήο σο κέζν πξνπαγάλδαο έρεη αμηνπνηεζεί πνιχ ζπρλά ζε πνηθίια ρσξνρξνληθά πιαίζηα θαη θνηλσληθνπνιηηηθά ζπκθξαδνκέλα απφ θφκκαηα, παξαηάμεηο, νξγαλψζεηο, θξάηε θαη πνιηηηθνχο σο απαξαίηεην πξνζάξηεκα ζε πνιηηηθέο εθζηξαηείεο, πξνεθινγηθέο ή κε θαη γεληθφηεξα ζηε δεκφζηα ζθαίξα ηεο πνιηηηθήο επηθνηλσλίαο, δηακνξθψλνληαο ην 'ζήκα' ελφο θφκκαηνο, εληππψλνληαο κηα αλαγλσξηζηηθή ζθξαγίδα, σο έλα δηαθεκηζηηθφ branding35».

33 Ρήζε ηνπ Λίλνπ Πνιίηε (1906-1982): θηιφινγνο λενειιεληζηήο, θαζεγεηήο παλεπηζηεκίνπ θαη κέινο ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ. 34 Μ. Θεωδοράκθσ 1976, ςελ 11 35 Street 2003, ζει.114

15 ΢χκθσλα κε ηνλ Attali ππάξρνπλ ηξείο βαζηθέο ρξήζεηο ηεο κνπζηθήο απφ ηελ εμνπζία «α. Ζ ηειεηνπξγηθή δχλακε ηεο κνπζηθήο, ε κνπζηθή σο ηειεηνπξγηθή ζπζία: θάλνληαο ηνπο αλζξψπνπο λα μερλνχλ (ιήζε), β. Ζ αλαπαξαζηαηηθή δχλακε ηεο κνπζηθήο, ε κνπζηθή σο αλαπαξάζηαζε/δξακαηνπνίεζε (πίζηε) θαη γ. Ζ γξαθεηνθξαηηθή δχλακε ηεο κνπζηθήο, ε κνπζηθή σο επαλάιεςε (ζησπή)36». Δπηπιένλ ζπκπιεξψλεη φηη «ε κνπζηθή ρξεζηκεχεη σο κέζν θνηλσληθνχ ειέγρνπ, δεκηνπξγψληαο θαη δηαηεξψληαο ηελ ηάμε αιιά θαη ηε ζπιινγηθή κλήκε, ηε ζπιινγηθφηεηα 37». Έηζη, γίλεηαη ζαθέο, πσο ε κνπζηθή ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηελ εμνπζία σο εξγαιείν θαη κέζν πξνψζεζεο ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηθά δηακνξθσκέλσλ ηδεψλ, ελψ, « ε ίδηα ρξεζηκνπνπηείηαη θαη απφ θνκκαηηθέο παξαηάμεηο ή θαη κεκνλσκέλνπο ππνςεθίνπο ζε πεξηπηψζεηο φπσο νη πνιηηηθέο εθζηξαηείεο ή αθφκα θαη σο βαζηθφ θνκκάηη ηεο επηθνηλσληαθήο πνιηηηθήο ελφο θφκκαηνο, πξνζδίδνληαο εηζη κηα «αλαγλσξηζηηθή ζθξαγίδα» πνπ ην θάλεη αλαγλσξίζηκν απφ ην ιαφ38».

Μηα ηέρλε νδεγνχκελε απφ ηελ εμνπζία, είλαη κηα «ζηξαηεπκέλε ηέρλε». «Ο φξνο «ζηξαηεπκέκε ηέρλε» ραξαθηεξίδεη ηα εξγα πνπ ππεξεηνχλ νινθάλεξα πνιηηηθνχο ζηφρνπο. Πξφθεηηαη γηα έξγα πνπ έρνπλ σο πξνθαζνξηζκέλν ζηφρν λα πξνπαγαλδίζνπλ κηα ηδενινγία. Απηφ ζεκαίλεη απηφκαηα φηη ν δεκηνπξγφο αιιά θαη ην έξγν ηνπ παξεθθιίλνπλ απφ ηνπο πξαγκαηηθνχο ζηφρνπο ηεο ηέρλε. Υάλεηαη ε ειεπζεξία πνπ απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ χπαξμε ηέρλεο. Ζ ζηξάηεπζε, είηε εζεινχζηα είηε αλαγθαζηηθή επηβάιιεη πεξηνξηζκνχο θαη δεζκεχζεηο πνπ αλαηξνχλ θαη αθπξψλνπλ φιε ηε θαιιηηερληθή πξνζπάζεηα39». Βέβαηα «ππάξρεη πγηήο θαη λνζεξή ζηξάηεπζε ζηελ ηέρλε. Ζ πγηήο είλαη φηαλ ν θαιιηηέρλεο αθηεξψλεη ην έξγν ηνπ ζε θάπνηα ηδαληθά πνπ πεγάδνπλ απφ κέζα ηνπ θαη ε θαιιηηερληθή ηνπ δεκηνπξγία είλαη γλήζηα έθθξαζε ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπ θφζκνπ. Αληίζηνηρα, ε λνζεξή ζηξάηεπζε παξαπέκπεη ζηνλ θαιιηηέρλε πνπ πξνζπαζεί λα πξνπαγαλδίζεη, δειαδή ν θαιιηηέρλεο δελ εθθξάδεη ηνλ εζσηεξηθφ ηνπ θφζκν αιιά κελχκαηα θαη ηδενινγίεο επηβαιιφκελεο θαηαλαγθαζηηθά40».

΋ηαλ ινηπφλ «ν θαιιηηέρλεο δελ κηζζψλεη ηελ πέλα ηνπ ή ηνλ ρξσζηήξα ηνπ ζε εθείλνπο πνπ ηα ρξεηάδνληαη γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηα φπνηα ζπκθέξνληά ηνπο41» πξνβάιιεηαη πξψην απ‟ φια ε άπνςε, ε γλψκε θαη ε αληίιεςε πνπ έρεη γηα ηα δξψκελα θαη ηηο εμειίμεηο. Αθφκα θαη φηαλ ε γλψκε ηνπ είλαη ζπγθαιιπκέλε πίζσ απφ ηηο ιέμεηο ή ηηο λφηεο, θαζψο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ππάξρεη θαη ν θφβνο ηεο ινγνθξηζίαο, πάληα ζε ηειηθή αλάιπζε ν θάζε δεκηνπξγφο πεξλάεη ηα κελχκαηά ηνπ κέζα απφ ην έξγν ηνπ γηαηί «ηη πηζηεχεηαη πσο είλαη ν θαιιηηέρλεο; Έλαο αλφεηνο, ν νπνίνο έρεη απιά κάηηα αλ είλαη δσγξάθνο ή απηηά αλ είλαη κνπζηθφο; Αληίζεηα , ηελ ίδηα ζηηγκή είλαη έλα πνιηηηθφ νλ, ην νπνίν ζπλερψο αληαπνθξίλεηαη ζε

36 Attali 1985, ζει 18 37 Attali 1985, ζει.19 38 Street 2003 ζει.114 39 Θενδφζεο Γ. 2000, ζει.19. 40 ΢σηεξφπνπινο Γ. 2007 41 Ρήζε ηνπ Δπάγγεινπ Παπαλνχηζνπ (1900-1982) ηνπ ζεκαληηθνχ Έιιελα παηδαγσγνχ, θηινζφθνπ, δνθηκηνγξάθνπ, ηνπ 20νπ αηψλα. Βι. Θενδφζεο Γ.2000, ζει 32

16 ζπαξαμηθάξδηα, θινγεξά ή ραξνχκελα γεγνλφηα θαη απέλαληη ζηα νπνία παίξλεη ζέζε κε πνηθίινπο ηξφπνπο. ΋ρη ε δσγξαθηθή δελ γίλεηαη γηα λα δηαθνζκεί δηακεξίζκαηα. Δίλαη έλα εξγαιείν πνιέκνπ γηα λα επηηίζεηαη αιιά θαη λα ακχλεηαη ζηνλ ερζξφ. Δίλαη έλα φπιν κάρεο42».

Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα είλαη ν Benjamin Britten ν νπνίνο πίζηεπε πσο «ε ηέρλε πξέπεη λα ππεξεηεί ηελ θνηλσλία43», εηζη ζπλζέηεη ην «War Requiem» κε ην νπνίν πξαγκαηνπνηεί «κηα δεκφζηα κνπζηθή δήισζε ζρεηηθά κε ηελ εγθιεκαηηθή καηαηφηεηα ηνπ πνιέκνπ44». Δπίζεο ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα κνπζηθήο ηδηνθπΪαο, ελ θαηξψ πνιηηηθψλ δηαηαξαρψλ ζηελ Ρσζία ηνπ 1917, ν Dmitri Shostakovich, κε ηνλ νπνίν ζα αζρνιεζνχκε εθηελέζηεξα ζηελ ζπλέρεηα, επεξεαζκέλνο απφ καξμηζηηθέο θαη ζνζηαιηζηηθέο ζεσξίεο πίζηεπε φηη «δελ κπνξεί λα ππάξμεη κνπζηθή ρσξίο ηδενινγία45» θαη κε ηα έξγα ηνπ άζθεζε κεγάιε αληίζηαζε ζην πνιηηηθν θαζεζηψο ηεο επνρήο πνπ θαηαπαηνχζε ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα.

Κάπσο έηζη ινηπφλ,φια νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα, φπσο πνιχ ζνθά αλαθέξεη θαη ν Street, πσο «ην πνιηηηθφ θεθάιαην ζπκπιέθεηαη έληνλα κε ην πνιηηηζκηθφ: ππάξρεη άκεζε ζπκβησηηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ κνπζηθψλ κνξθψλ θαη ηεο θνηλσληθήο δξάζεο46».

Μηιψληαο πην ζπγθεθξηκέλα, ηψξα γηα ηα απνιπηαξρηθά θαζεζηψηα, ζηα νπνία αλήθεη θαη ε ΢νβηεηηθή Έλσζε ηνπ θνκκνπληζκνπ πνπ κειεηακε, ε ηζηνξία πξνδίδεη, φηη «ηα απνιπηαξρηθά θαζεζηψηα ζην ζχλνιφ ηνπο επηδηψθνπλ ηελ άζθεζε ειέγρνπ ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο θνηλσλίαο, ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλεηαη θαη ε ηέρλε47». Σφζν ζηελ Γεξκαλία ηνπ Ναδηζκνχ φζν θαη ζηελ Ρσζία ηνπ Κνκκνπληζκνχ ή ζηελ Διιάδα ηεο Υνχληαο, ε κνπζηθή φπσο θαη θάζε κνξθή ηέρλεο, έρεη ζθνπφ λα παξαζχξεη ηελ κάδα θαη λα ηελ νδεγήζεη πξνο κηα ζπγθεθξηκέλε πνξεία-θαηεχζπλζε ηδενινγηθά.

΢πγθεθξηκέλα, « θαηά ην θαζεζηψο ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο επλνήζεθε ζε κεγάιν βαζκφ ν θιαζηθηζκφο ζηε κνπζηθή, θαη ζηηο ηέρλεο γεληθφηεξα, ελψ νη δηάθνξνη πεηξακαηηζκνί απνζαξξχλζεθαλ48». Σν ίδην επηθξάηεζε θαη ζηε Ναδηζηηθή Γεξκαλία φπνπ αλαδπθλείεηαη θαη πάιη ν θιαζηθηζκφο ζηελ κνπζηθή θαζψο «ν ίδηνο ν Hitler, ην ΢επηέκβξην ηνπ 1934, δηαθεξχηηεη ζην Ράηρ φηη δελ ππάξρεη ζέζε γηα κνληεξληζηηθνχο πεηξακαηηζκνχο49». Έηζη αληηιακβαλφκαζηε, πσο ζε θακία πεξίπησζε ηα απνιπηαξρηθά θαζεζηψηα δελ κπνξνχλ λα ηαπηηζηνχλ κε ηελ έλλνηα ηνπ κνληεξληζκνχ ελψ, ζα πξέπεη λα γίλεη γλσζηφ φηη είραλ δηακνξθσζεί εηδηθά ζρεδηαζκέλεο επηηξνπέο γηα ηνλ έιεγρν φισλ ησλ πνιηηηζηηθψλ πξνηφλησλ, φπνπ

42 Ρήζε ηνπ Pablo Picasso,1945. Βι. Ζιηάδε Α, 2005 ζει.53). 43 Stone 2002, ζει.18 44 Stone 2002, ζει.18 45 Shostakovich D. 1985, ζει.33 46 Street 2003, ζει 166 47 Sachs 1987, ζει. 9 48 Edmunds 2009, ζει. 264 49 Grosshans 1983, ζει.73-74).

17 απέξξηπηαλ πιήζνο έξγσλ ή ζπλζεηψλ πνπ «απεηινχζαλ» ηελ αθεξαηφηεηα ηεο εζληθήο ζπλεηδεζεο.

Κιείλνληαο ζα αλαθεξζνχκε ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα φπνπ «ε ρξήζε ηεο κνπζηθήο σο πξνπαγαλδηζηηθφ εξγαιείν, ήηαλ ζαθήο θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Υνχληαο ησλ ΢πληαγκαηαξρψλ, φπνπ εηδηθά ε παξαδνζηαθή – δεκνηηθή κνπζηθή είρε ρξεζηκνπνηεζεί απφ ην θαζεζηψο κε «αλίεξν» θαη ζε θάπνην βαζκφ θσκηθφ ηξφπν γηα ηελ εμππεξέηεζε ζπγθεθξηκέλσλ ζθνπψλ50», ρσξίο βέβαηα, λα εθιείπεη θαη απφ εδψ ην έληνλν ζηνηρείν ηεο ινγνθξηζίαο, πνπ πξναλαθέξακε.

50 Εψηνο 2010, ζει.107

18

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2Ο

«Ι΢ΣΟΡΙΚΗ ΔΠΙ΢ΚΟΠΗ΢Η ΢ΣΗ ΡΩ΢ΙΑ ΣΗ΢ ΔΠΑΝΑ΢ΣΑ΢Η΢»

΢ε θάζε θνηλσλία πξηλ γίλεη ιφγνο γηα ηελ ηέρλε θαη ηελ αλάιπζε ηεο, ζα πξέπεη λα εμεηαζζεί θαη λα γίλεη θαηαλνεηφ ην θνηλσληθφ-πνιηηηθφ πιαίζην πνπ ηελ πεξηθιχεη, θαζψο απνηειεί ην ζθεληθφ πάλσ ζην νπνίν δηαδξακαηίδνληαη θαη εμειίζζνληαη φια ηα γεγνλφηα. Έηζη θαη ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ζα πξέπεη λα θάλνπκε κηα ηζηνξηθή επηζθφπεζε ζηελ Ρσζία ηεο Δπαλάζηαζεο, γηα λα εληνπίζνπκε ηηο ζπλζήθεο, εθείλεο, πνπ δηακφξθσζαλ ην ήζνο θαη ην χθνο ζηελ ηέρλε.

΢χκθσλα κε ηνλ Smith51, ε Ρσζηθή επαλάζηαζε ήηαλ έλα θπζηθφ επαθφινπζν ζπλερψλ θαη έληνλσλ εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ πνιηηηθψλ, θαη φχι μόνο, αλαθαηαηάμεσλ. Ζ βηνκεραληθή επαλάζηαζε, πνπ έθαλε ηνπο αλζξψπνπο λα ιεηηνπξγνχλ σο κεραλέο, ε πιηζηηθή επηθξάηεηα ζε φιν ην δπηηθφ θφζκν, ε θπξηαξρία ηνπ απζηεξνχ θαη απνιπηαξρηθνχ ηζαξηθνχ θαζεζηψηνο, ν θαπηηαιηζκφο θαη ε ηδενινγία πνπ αλαπηχρζεθε γχξσ απφ απηφλ, ήηαλ θάπνηα παξαδείγκαηα απηψλ ησλ έληνλσλ αλαηαξαρψλ πνπ επηθξαηνχζαλ εληφο θαη εθηφο ηεο Ρσζίαο, θαη πνπ ζε ηειηθή αλάιπζε νδήγεζαλ ζηελ επαλάζηαζε. Πξννίκην ηεο Οθησβξηαλήο επαλάζηαζεο απνηέιεζε ε Φεβξνπαξηαλή επαλάζηαζε ηνπ 1905, ε νπνία είρε σο απνηέιεζκα ηελ νξγάλσζε ησλ εξγαηψλ ζε soviet, δειαδή ζε ζπκβνχιηα ηα νπνία θαηεγνξηνπνηνχληαλ αλάινγα κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ θαζελφο(εξγάηεο –αγξφηεο- ζηξαηηψηεο), ηελ ζέζπηζε ησλ Duma, δειαδή λνκνζεηηθψλ ζπλειεχζεσλ, ελψ ε επαλάζηαζε απηή ραξαθηεξίζηεθε σο έλα πνιχλεθξν δπζηχρεκα γηα ην ξσζηθφ έζλνο, θαζψο ηα ζχκαηα ήηαλ πνιιά.Δπίηεπγκα ηεο Φεβξνπαξηαλήο Δπαλάζηαζεο ήηαλ ε νξηζηηθή αλαηξνπή ηεο κνλαξρίαο ζηελ Ρσζία θαη θαη‟επέθηαζε ε αλαηξνπή φιεο ηεο θενπδηθήο απνιπηαξρίαο.

Μεηά ηε ιήμε ηνπ πξψηνπ κέξνπο ηεο επαλάζηαζεο έλα κεγάιν πνζνζηφ επαλαζηαηψλ πίζηεπαλ πσο ν πφιεκνο πξέπεη λα ζπλέρηζηεη, κε ηνπο αγξφηεο λα μεζπνχλ θαη λα επηηίζνληαη νξγαλσκέλα θαηά ησλ γαηνθηεκφλσλ. Κάπσο έηζη πεξλάκε ζηε δεχηεξε θάζε,πνπ θάλεη ηελ έλαξμε ηεο ζηηο 24 Οθησβξίνπ θαη νθείιεηαη, απηή ηε θνξά, απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζε εζσηεξηθέο δηακάρεο κε ζθνπφ ηεο αιιαγή ηεο θξαηηθήο θπβέξλεζεο. Ζ Μεγάιε Οθησβξηαλή ΢νζηαιηζηηθή Δπαλάζηαζε, ηελ νπνία εγείην ην Δξγαηηθφ ΢νζηαιδεκνθξαηηθφ Κφκκα ησλ Μπνιζεβίθσλ, εδξαίσζε ην πξψην ΢νζηαιηζηηθφ θίλεκα κε ιαΪθε εμνπζία θαη είρε σο απφξξνηα ηελ δεκηνπξγία ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο ε νπνία, εσο θαη ην 1932 βξηζθφηαλ ζε κηα ζπλερή αλαζηάησζε. Απνηέιεζε ην κεγαιχηεξν θνζκνΪζηνξηθφ

51 Smith S. ζει 22-23

19 γεγνλφο ηνπ 20νπ αηψλα, θαζψο γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία, ε εξγαηηθή ηάμε δεκηνχξγεζε ηελ δηθή ηεο εγεζία θαηαιχνληαο ηνλ θαπηηαιηζκφ.

Μεηά ηελ ιήμε ηνπ εκθπιίνπ πνπ μέζπαζε απφ ηηο έληνλεο εζσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο θαη δηακάρεο, ε Ρσζία, κε ηηο πξνηξνπέο ηνπ Λέληλ, ζέιεζε λα ελνπνηήζεη ηα θξάηε πνπ απνηεινχζαλ ηελ Ρσζηθή Απηνθξαηνξία, δεκηνπξγψληαο ηελ Έλσζε ΢νβηεηηθψλ ΢νζηαιηζηηθψλ Γεκνθξαηηψλ(Δ΢΢Γ), έλα ελληαίν πνιπεζληθφ θξάηνο εγεηηθά βαζηζκέλν ζηε ιατθή εξγαηηθή ηάμε θαη ην Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα, ην νπνίν ζηε ζχλζεζή ηνπ πεξηειάκβαλε 100 δηαθνξεηηθά έζλε θαη εζλφηεηεο κε δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ην θαζέλα..Ζ Έλσζε απηή ην Γεθέκβξην ηνπ 1922 ήηαλ πιένλ γεγνλφο. Ζ Δ΢΢Γ πεξηειάκβαλε εθηφο ηεο Ρσζηθήο ΢νβηεηηθήο ΢νζηαιηζηηθήο Γεκνθξαηίαο, ηελ Λεπθνξσζηθή, ηελ Οπθξαληθή, ηελ Γεκνθξαηία ηεο Τπεξθαπθαζίαο θαη άιιεο 13 ζε αξηζκφ Γεκνθξαηίεο. «Αο ειπίζνπκε, ζχληξνθνη, φηη κε ηελ έλσζε δεκνθξαηηψλ ζρεκαηίδνπκε έλαλ αζθαιή πξνκαρψλα ελάληηα ζην δηεζλή θαπηηαιηζκφ θαη φηη ε λέα έλσζε ζα είλαη άιιν έλα απνθαζηζηηθφ βήκα πξνο ηελ έλσζε ησλ εξγαδφκελσλ φινπ ηνπ θφζκνπ ζε κία Παγθφζκηα ΢νβηεηηθή Δλσζε»52

΋πσο αληηιακβαλφκαζηε ζηε ζχλζεζε ηεο Ρσζηθήο Απηνθξαηνξίαο πιένλ (κεηά ηελ Έλσζε), ππήξρε θαη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ κε ξσζηθνχ πιεζπζκνχ,ηεο ηάμεο ηνπ 56% ην νπνίν βίσλε έληνλε εζληθή θαηαπίεζε ηφζν ζηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα κε ην βάξβαξν θνξνινγηθφ ζχζηεκα ηνπ ηζαξηθνχ θαζεζηψηνο, φζν ζηνλ πνιηηηζηηθφ αιιά θαη ηνλ πνιηηηθφ ηνκέα. „΋πσο πξναλέθεξα, ε Δ΢΢Γ πεξηειάκβαλε πάλσ απφ 100 δηαθνξεηηθά έζλε θαη εζλφηεηεο, ζηα νπνία ε ηζαξηθή πνιηηηθή δελ επέηξεπε ηε ρξήζε ηεο γιψζζαο ηνπο, παξα κφλν ηε ξσζηθή, φπσο επίζεο,δελ επέηξεπε ηε δηδαζθαιία ή ηελ ςπραγσγία ηνπο ζε θνηλσληθά ηδξχκαηα θαη ζρνιεία, κε απνηέιεζκα λα αζθείηαη κηα έληνλε πνιηηηζηηθή πίεζε. Σελ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή θαηαπίεζε ζπλνδεχεη, ζαθψο, θαη ε πνιηηηθή. Παξάιιεια κε ηελ έλλνηα ηνπ φξνπ ζεβαζκφο ζηα αλζξσπηλα δηθαηψκαηα, ν νπνίνο είρε αξρίζεη λα εθιείπεη απφ θαηξφ, θαη εηδηθά ζε φζνπο άλεθαλ ζηα ιαΪθα θνηλσληθά ζηξψκαηα, ε ηζαξηθή πνιηηηθή πεξηνξίδεη θαη ζηαδηαθά θαηαιχεη ηα πνιηηηθά εθινγηθά δηθαηψκαηα φινπ ηνπ κε ξσζηθνχ πιεζπζκνχ ελψ ιακβάλεη πεξηνξηζηηθά κέηξα γηα ηελ κεηαθίλεζή ηνπο.

΋πσο επηζεκαίλεη ν Καθνπξηψηεο53, ε ηζαξηθή απηνθξαηνξία ρξεζηκνπνηνχζε κηα αξθεηα απζηεξή πνιηηηθή κε κεγάιε ππνηίκεζε ζηηο εζληθέο θαη εζλνηηθέο κεηνλφηεηεο ηεο Ρσζίαο,ελψ, έλα ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πνιηηηθήο ζηαηεγηθήο πνπ αθνινπζνχζε ήηαλ ε δεκηνπξγία κηαο επηηεδεπκέλεο θφληξαο-εζσηεξηθήο ερζξηθήο δηακάρεο κεηαμχ ησλ ιαψλ απηψλ κε απνηέιεζκα λα μεζπνχλ κηθξνί εκθχιηνη πφιεκνη ζην εζσηεξηθφ ηεο Ρσζίαο. ΢θνπφο ηεο ζηξαηεγηθήο απηήο, ήηαλ λα δεκηνπξγεζνχλ εζσηεξηθά εζληθά δεηήκαηα πνπ ζα αλαζηαηψζνπλ ηνλ ιαφ θαη ζα ηνλ απνπξνζαλαηνιίζνπλ απφ ηελ αλάγθε γηα ελαληίσζε θαηά ηεο εμνπζίαο. ΢ην

52 Σα ιφγηα ηνπ ΢ηάιηλ ζηε 10ε Παλξσζηθή Γηάζθεςε, Μφζρα 23-27 Γεθέκβξίνπ 53 Καθνπξηψηεο Θ. «Δ΢΢Γ: Ζ ίδξπζε θαη ε δηάιπζή ηεο», δεκνζίεπζε 31.01.2012, ΣΟ ΒΖΜΑ.

20 ζεκείν απηφ ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε πσο φζν ζεκαληηθέο είλαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ θξαηψλ ζε δηεζλή θιίκαθα άιιν ηφζν ζεκαληηθέο είλαη θαη νη αιιειεπηδξάζεηο ησλ εζλψλ κέζα ζην ίδην θξάηνο θαζψο απηέο, είλαη ηθαλέο λα νδεγήζνπλ ή λα απνηξέςνπλ έλα θξάηνο απφ ηελ πνιεκηθή πξσηνβνπιία.

21

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3Ο

«ΟΚΣΩΒΡΙΑΝΗ ΔΠΑΝΑ΢ΣΑ΢Η & ΣΔΥΝΗ»

ΡΩ΢ΙΚΗ ΠΡΩΣΟΠΟΡΙΑ

«Ο φξνο «Ρσζηθή Πξσηνπνξία» δφζεθε απφ ηνπο ηζηνξηθνχο ηεο ηέρλεο, θαη αθνξά ην ζχλνιν ησλ θαιιηηερληθψλ θηλεκάησλ θαη ξεπκάησλ πνπ αλαπηχρζεθαλ ζηελ Ρσζία, θαηά ηελ πεξίνδν 1910-193054». Παξά ηηο εμειίμεηο θαη ηηο δπζκελείο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηηνχζαλ ηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν ζε θνηλσληθφ-πνιηηηθφ πιαίζην, νη θαιιηηέρλεο δελ ζηακαηνχλ ην έξγν ηνπο, δελ απνζχξνληαη θαη πξνζπαζνχλ λα θέξνπλ ηελ εηξήλε θαη ηελ θαηλνηνκία κέζα απφ ηελ ηέρλε. «Σείλνπλ λα απνξξίπηνπλ ην παξειζφλ θαη λα αλαδεηνχλ θαηλνηφκεο κνξθέο θαη κέζα έθθξαζεο ζηα δηάθνξα είδε ηεο ηέρλεο θαη ηε ζχλδεζε απηψλ. Οη θαιιηηέρλεο θαη ηα αληίζηνηρα θηλήκαηα ραξαθηεξίδνληαη σο πξσηνπνξηαθά θαζψο ε ζπκβνιή ηνπο ζηελ εμέιημε ηεο ηέρλεο κε ηνικεξέο ηδέεο θαη εθαξκνγέο έρεη ηζηνξηθή ζεκαζία. Ωζηφζν, ζρεηηθά κε ηνλ θνηλσληθφ ξφιν ησλ θαιιηηερλψλ θαη ην αλ θαηάθεξαλ λα εμππεξεηήζνπλ κε ηελ ηέρλε ηνπο ηα ιατθά ζπκθέξνληα ε ηζηνξία έδεημε πσο ε γεληά ηεο Πξσηνπνξίαο ζηελ πιεηνλφηεηά ηεο δελ κπφξεζε λα θάλεη θηήκα ηεο ηε ζεσξία ηνπ επηζηεκνληθνχ θνκκνπληζκνχ55».

Βέβαηα, ζα πξέπεη λα αλαθέξνπκε πσο ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ην έδαθνο ήηαλ αξθεηά εχθνξν, πξνθεηκέλνπ λα γελλεζνχλ θαη λα επδνθηκήζνπλ ηέηνηνπ είδνπο θαιιηηερληθά πεηξάκαηα, ιφγσ ηεο εθεχξεζεο λέσλ ηερλνινγηθψλ επηηεπγκάησλ αιιά θαη ιφγσ ηεο αλάγθεο ηνπ ιανχ γηα θνηλσληθή αιιαγή θαη αλαλέσζε ζε φια ηα επίπεδα. Ο Α‟Παγθφζκηνο Πφιεκνο πνπ είρε μεζπάζεη λσξίηεξα, έζπεηξε νηθνλνκηθή, θνηλσληθή, πνιηηηζκηθή θξίζε πνπ είρε σο απνηέιεζκα, εθηνο ησλ άιισλ, ηελ θαιιηηερληθή παξαθκή θαη ηνλ καξαζκφ ζηε ηέρλε. Απηή αθξηβψο ηελ παξαθκή εθκεηαιιεχηεθαλ ηα θαιιηηερληθά θηλήκαηα ηεο ξσζηθήο πξσηνπνξίαο θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επαλαζηαζηηθή λννηξνπία θαη ην αγσληζηηθφ πλεχκα πνπ είρε θαηαιάβεη ηνλ ιαφ, νδεγήζεθαλ ζηελ αλαδήηεζε λέσλ κνξθψλ ηέρλεο.

Κάλνπκε ιφγν γηα ηελ «Ρσζηθή Πξσηνπνξία» αιιά δελ είκαη ζίγνπξε αλ κηιάκε φλησο γηα πξσηνπφξνπο θαιιηηερλεο θαη νπζηαζηηθή πξσηνπνξία ζηελ ηέρλε. Ναη! Αλ κηιήζνπκε γηα ηελ εμέιημε κνξθψλ θαη δνκψλ πνπ ήδε πξνππήξραλ θαλείο δελ αληηιέγεη πσο νη πξαθηηθέο θαη νη κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ είλαη αξθεηά λενηεξηζηηθνί θαη κνληέξλνη αιιά ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο νη θαιιηηέρλεο λα πξνζαξκφζνπλ θαη λα κεηνπζηψζνπλ θαιιηηερληθά ην ηδενινγηθφ θνξηίν πνπ θνπβαινχζε ε ξσζηθή επαλάζηαζε, απέηπραλ. ΢πγθεθξηκέλα, «απνδείρηεθαλ αλήκπνξνη λα δψζνπλ ςπρνινγηθή έθθξαζε ζην λέν πεξηερφκελν ηεο

54Μειηαξνληθνιάθε, 2011/6. 55 Μειηαξνληθνιάθε, 2011/6.

22 επαλάζηαζεο»56 θαη απηφ γηαηί ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ θαιιηηερλψλ ηεο Πξσηνπνξίαο δελ θαηαλφεζε θαη δελ κπφξεζε λα αθνκνηψζεη θαη λα θαηαθηήζεη ηε ζεσξία ηνπ θνκκνπληζκνχ.

Δηδηθφηεξα, ηψξα, σο αλαθνξά ηα θηλήκαηα θαη ηα θαιιηηερληθά ξεχκαηα, αθεηεξία ηεο Ρσζηθήο Πξσηνπνξίαο ζεσξείηαη φηη ππήξμε ν ζνζηαιηζηηθόο ξεαιηζκόο ν νπνίνο «ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ έλδνμε απεηθφληζε ησλ θνκκνπληζηηθψλ αμηψλ, φπσο ε ρεηξαθέηεζε ηνπ πξνιεηαξηάηνπ, κε ξεαιηζηηθφ ηξφπν57».

΢ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, θαη ζπγθεθξηκέλα ην 1910, θπξηαξρνχλ ν ζπκβνιηζκόο θαη ηα ηκπξεζζηνληζηηθά πξφηππα. Ο ζπκβνιηζκφο ήηαλ έλα θίλεκα πνπ επεξέαζε πεξηζζφηεξν ηελ πνίεζε θαη ηελ δσγξαθηθή θαη βαζηδφηαλ ζηελ έλλνηα, πσο ζθνπφο ηεο ηέρλεο ήηαλ λα ζπιιάβεη ηηο απφιπηεο αιήζεηεο, κε έληνλν ην κπζηηθηζηηθφ θαη κεηαθπζηθφ ζηνηρείν.

΢ηελ ζπλέρεηα αλαπηχζζεηαη θαη εμειίζζεηαη έλα λέν θαιιηηερληθφ ξεχκα ν θπβνθνπηνπξηζκόο. Απνηειεί έλα ζχκπιεγκα ηνπ γαιιηθνχ θπβηζκνχ, ηνπ ηηαιηθνχ θνπηνπξηζκνχ θαη ιηγφηεξν ηνπ γεξκαληθνχ εμπξεζζηνληζκνχ ην νπνίν ζπλαληάηαη πεξηζζφηεξν ζηελ πνίεζε θαη ζηελ δσγξαθηθή θαη αληηπξνζσπεχεη ηελ απνμέλσζε κε θαζεηί ην παξαδνζηαθφ. Ζ θνηλσλία αιιάδεη, ε θχζε αιιάδεη, ν ξπζκφο δσήο αιιάδεη, ν άλζξσπνο αιιάδεη…φια απηά επεξεάδνπλ, ζαθψο, θαη ηελ ηέρλε ε νπνία θαη απηή κε ηελ ζεηξά ηεο, θαιείηαη λα αζπαζηεί θαη λα αθνκνηψζεη φιεο απηέο ηηο αιιαγέο πξνθεηκέλνπ λα ζπκπίπηεη κε ηελ επνρή. « Ο ξσζηθφο θνπηνπξηζκφο (θπβνθνπηνπξηζκφο) δελ είλαη παξά ε αληαλάθιαζε ζηελ ηέρλε ησλ αιιαγψλ πνπ ζπληεινχληαη ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δσή ζην κεηαίρκην ηνπ 19νπ θαη ηνπ 20νχ αηψλα κε ηελ είζνδν ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζην ηκπεξηαιηζηηθφ ηνπ ζηάδην. Ζ ηεξάζηηα αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο κε ηηο ηερλνινγηθέο θαη επηζηεκνληθέο αλαθαιχςεηο πνπ ηε ζπλνδεχνπλ, ε ηαρχηαηε δηαδηθαζία ζπγθέληξσζεο ηεο παξαγσγήο ζε γηγάληηεο επηρεηξήζεηο, ε αληηθαηάζηαζε ηνπ ειεχζεξνπ αληαγσληζκνχ ησλ αλεμάξηεησλ εξγνζηαζηαξρψλ κε ηνλ νμχηαην κνλνπσιηαθφ αληαγσληζκφ, πνπ ζηε ζπλέρεηα νδήγεζε ζηνλ Α΄ Παγθφζκην Πφιεκν, ηαξάδνπλ ηε ζρεηηθή παζεηηθφηεηα ηεο δσήο ησλ αλζξψπσλ. Ζ αζηηθνπνίεζε (νπξκπαληζκφο), πξντφλ ηεο πιαηηάο θνηλσληθνπνίεζεο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο ζπγθέληξσζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζε κεγάιεο πφιεηο κε ην απξφζσπν θαη αληηξνκαληηθφ πλεχκα ηεο, νη γξήγνξνη θαη δπλακηθνί ξπζκνί ηεο δσήο πνπ επηβάιιεη ε επαλαζηαηηθνπνίεζε ησλ κέζσλ παξαγσγήο (ειεθηξηζκφο, λέεο κεραλέο, απηνθίλεηα, αεξνπιάλα, ππνβξχρηα), νη νπξαλνμχζηεο - ζχκβνια ηεο δχλακεο κηαο λέαο ηζηνξηθήο θάζεο, γπξεχνπλ ηελ έθθξαζή ηνπο ζηελ ηέρλε58». «Ζ θχζε κε ηελ παιηά ηεο έλλνηα δελ ππάξρεη πηα […] παληνχ βαζηιεχεη ε πφιε - εξγνζηάζην […] Δλα απιφ αληίγξαθν ηεο νξγαληθήο θχζεο δε καο θηάλεη πηα […] έρνπκε ζπλεζίζεη λα ηε βιέπνπκε γχξσ καο αιιαγκέλε,

56 1. ΢πλέληεπμε Α. Λνπλαηζάξζθη κε ηελ επθαηξία ηεο 5εο επεηείνπ ηεο Οθησβξηαλήο Δπαλάζηαζεο ζηελ εθεκεξίδα «Κξάζλαγηα Γθαδέηα», Μφζρα, αξ. 252, 5 Ννέκβξε 1922, απφ ηνλ ηφκν «Ρψζηθε Πξσηνπνξία 1910-1930. Ζ ζπιινγή Γ. Κσζηάθε, Θεσξία - Κξηηηθή», «Δζληθή Πηλαθνζήθε», 1995. 57 Korin, Pavel, “Thoughts on Art”, Socialist Realism in Literature and Art. Progress Publishers, Moscow, 1971, ζ. 95. 58 Μειηαξνληθνιάθε , 2011/6.

23 πιαζκέλε απφ ηα ρέξηα ηνπ αλζξψπνπ-δεκηνπξγνχ θαη δελ είλαη δπλαηφ λα κελ απαηηνχκε ην ίδην θαη γηα ηελ Σέρλε»59.

΢πγθεληξσηηθά ηα θχξηα ζηνηρεία ηνπ ξψζηθνπ θπβνθνπηνπξηζκνχ ζα ιέγακε φηη είλαη ηα παξαθάησ:

1. Δλαληίσζε ζηνλ αθαδεκατζκφ θαη ηελ παξαδνζηαθή θνπιηνχξα.

2. Δλαληίσζε ζηνλ ξνκαληηζκφ θαη ζηελ επηηεδεπκέλε νκνξθηά

3. Απφξξηςε ηνπ ζπλαηζζεκαηηζκνχ, ηεο ςπρήο θαη ηεο ινγηθήο.

4. Αληίδξαζε ζηελ επηθξαηνχζα αηζζεηηθή αιια ζηε γεληθφηεξε θηινζνθία ησλ θνπηνπξηζηψλ θαιιηηερλψλ.

5. «Θενπνίεζε ηνπ κέιινληνο θαη ηεο κεραλήο πνπ ζα απειεπζεξψζεη ηνλ άλζξσπν απφ θάζε είδνπο θπζηθφ θαηαλαγθαζκφ, δίλνληάο ηνπ ηε δχλακε λα θπξηαξρήζεη φρη κφλν ζηε γήηλε ζθαίξα, αιιά θαη ζε νιφθιεξν ην ζχκπαλ. Απφ απηφ ην ζηνηρείν πξνθχπηεη θαη ν θνζκηζκφο, ε επίδνζε ηεο ηέρλεο ζε δηαπιαλεηηθά ηαμίδηα, πνπ δηαπεξλά φια ηα ζηάδηα αλάπηπμεο ηεο Ρψζηθεο Πξσηνπνξίαο».60

Έλα αθφκα θαιιηηερληθφ ξεχκα πνπ αλαπηχρζεθε θαη θνξπθψζεθε ρξνλνινγηθά ην 1913 θαη δηεξθεζε εσο ηελ Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε, είλαη ν ζνππξεκαηηζκόο. Ο ζνππξεκαηηζκφο είλαη έλα δεκηνχξγεκα ηνπ Καδηκίξ Μαιέβηηο (1878 – 1935), ελφο απν ηνπο πην ξηδνζπαζηηθνχο θαιιηηέρλεο ηεο ξσζηθήο πξσηνπνξίαο, ν νπνίνο αλέπηπμε ηελ δηθή ηνπ ζεσξία πεξί κε-αληηθεηκεληθήο δσγξαθηθήο. Έξρεηαη λα θαηαξξίςεη φια ηα δεδνκέλα, βγάδεη ηελ απεηθφληζε- αληηθείκελν κέζα απφ ηνλ θακβα θαη ην κφλν πνπ πξνζπαζεί λα πεηχρεη είλαη ε αίζζεζε. Τπνζηεξίδεη πσο, ε ηέρλε πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ νπζία θαη ην λφεκα θαη φρη απφ ην αληηθείκελν. Υαξαθηεξηζηηθφ έξγν ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θαιιηηέρλε είλαη ν πίλαθαο κε ην ιεπθφ θφλην θαη ζηε κέζε έλα καχξν ηεηξάγσλν φπνπ ην καχξν ηεηξάγσλν ζπκβνιίδεη ηελ αίζζεζε ελψ ην άζπξν θφλην ην ηίπνηα , γεγνλφο βέβαηα πνπ πξνθάιεζε ζνθαξηζηηθέο αληηδξάζεηο ζηνπο θξηηηθνχο ηέρλεο αιιά θαη ζην θνηλφ.

Ο «θνλζηξνπθηηβηζκόο» ζεσξείηαη ην ηειεπηαίν θίλεκα ηεο «ξσζηθήο πξσηνπνξίαο». Ο φξνο πξνέξρεηαη απφ ην ιαηηληθφ «construction=θαηαζθεπή» θαη νλνκάζηεθε έηζη θαζψο ηα ν θίλεκα απηφ, βαζίζηεθε ζηελ θαηαζθεπή ηξηζδηάζηαησλ ζπλζέζεσλ θαηαζθεπαζκέλσλ απφ δηαθνξα πιηθά, ζηα ιεγφκελα αληη-αλάγιπθα. Οη ζπλζέζεηο απηέο θαη ε κειέηε ησλ ηδηνηήησλ ησλ πιηθψλ ζηα νπνία ρξεζηκνπνηήζεθε, ήξζαλ λα δψζνπλ κηα πην ρξεζηηθή αμία ζηελ έλλνηα ηεο ηέρλε, κε ηνλ Σάηιηλ, ηνλ δεκηνπξγφ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ξεχκαηνο, λα ζθξαγίδεη ηελ εμέιημε ηεο θαζψο θάπνπ εδψ ηελ ηέρλε ζπλαληά ε Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε. «Ο θνλζηξνπθηηβηζκφο είλαη ζε

59 γξάθεη ν δσγξάθνο Αιεμάληξ ΢εθηζέλθν ζε έλα αληηπξνζσπεπηηθφ γηα ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ηεο πεξηφδνπ θείκελφ ηνπ 60 Βι. Κ. Σζηνπθφθζθη: «Οη θνπηνπξηζηέο», εθδ. “L‟ age d‟ homme», Lausanne 1976 θαη Αλδξέα Παγνπιάηνπ: «Πξνηάζεηο γηα ηελ πνηεηηθή ησλ Ρψζσλ θνπηνπξηζηψλ», Πεξηνδηθφ «Φηικ», αξ. 16/1979.

24 κεγάιν βαζκφ πνιηηηθνπνηεκέλε ηέρλε. ΋πσο θαη ε καξμηζηηθή ζεσξία, ν θνλζηξνπθηηβηζκφο ππνζηεξίδεη ηνλ πιηζκφ έλαληη ζηνλ ηδεαιηζκφ. Οη θνλζηξνπθηηβηζηέο αλέιαβαλ λα πινπνηήζνπλ ην ζρέδην ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ ζπλζεθψλ γηα ηε δσή ησλ αλζξψπσλ κε ηε βνήζεηα κηαο λέαο αηζζεηηθήο πνπ βαζίδεηαη ζηε δεκηνπξγία απιψλ, ινγηθψλ θαη ιεηηνπξγηθψλ κνξθψλ θαη θαηαζθεπψλ61».

61 Νηθνιάη Σαξακπνχθηλ: «Απφ ην θαβαιέην ζηε κεραλή», απφ ηνλ ηφκν «Ρψζηθε Πξσηνπνξία 1910- 1930. Ζ ζπιινγή Γ. Κσζηάθε, Θεσξία - Κξηηηθή», «Δζληθή Πηλαθνζήθε», 1995.

25

΢ΥΟΛΔ΢ ΣΔΥΝΗ΢

Οη θαιιηηέρλεο ηεο πξσηνπνξίαο ππνδέρζεθαλ κε κεγάιε ζέξκε ηελ επαλάζηαζε θαη ηηο πνιηηηθέο ηεο πεπνηζήζεηο θαζψο ε ηδενινγία ηεο ηαίξηαδε απφιπηα κε ηα θαιιηηερληθά ηνπο πηζηεχσ. Ο εθδεκνθξαηηζκφο ησλ ηερλψλ ήηαλ κηα κεγάιε θαηλνηνκία ηεο επνρήο πνπ εκςπρψζεθε ηδηαίηεξα απφ ηνλ Λέληλ, ν νπνίνο σο βαζηθφο ππνζηεξηθηήο ηνπ πιηζκνχ, ππνζηήξηδε πσο πξνθεηκέλνπ λα θαηαθηεζεί ε χιε ζα πξέπεη πξψηα λα ππάξμεη θαη πλεπκαηηθή θαιιηέξγεηα ε νπνία ζα επηηεπρζεί κέζα απφ ηεο ηέρλεο θαη ηα γξάκκαηα.Τπνζηήξηδε επίζεο πσο ε επαλάζηαζε ζα πξέπεη λα εηζρσξήζεη ζηε ξίδα ηεο θνηλσλία ε νπνία απνηειεί έλα νηθνκηθφ-πνιηηηθφ- πνιηηηζκηθφ ζχκπιεγκα, θαη λα ηελ επεξεάζεη ζε φινπο ηνπο ηνκείο. Ζ επαλάζηαζε δελ ζα πξέπεη λα αθνξά κφλν ηελ εγεζία θαη ηε ζρέζε ηεο εμνπζία κε ηνλ ιαφ θαη θαηά πφζν απηφ επεξεάδεη ηελ θξαηηθή νηθνλνκία, ε επαλάζηαζε ζα πξέπεη λα εηζρσξήζεη ζηνλ πνιηηηζκφ, ζα πξέπεη λα ζπκβεί κηα επαλάζηαζε ζηελ ηέρλε πνπ ζα αθήζεη επνρή!

Έηζη ινηπφλ, ην ρξνληθφ δηάζηεκα 1919-1930, δεκηνπξγήζεθαλ θξαηηθέο ζρνιέο θαη εξγαζηήξηα ηέρλεο ηα νπνία ελίζρπαλ ηελ πλεπκαηηθή θαιιηέξγεηα θαη ηελ θαιιηηερληθή εθπαίδεπζε. Σα πην γλσζηά ηδξχκαηα ήηαλ ηα εμήο:

 ΟΤΝΟΒΗ΢ (επηβεβαησηέο ηεο Νέαο Σέρλεο)

Ζ ζρνιή ΟΤΝΟΒΗ΢ ηδξχεηαη γχξσ ζην 1920 απφ ηνλ Καδηκίξ Μαιέβηηο, ν νπνίνο κέζσ ηεο ζεσξίαο ηνπ ζνππξεκαηηζκνχ, πξνζπαζεί λα δεκηνπξγήζεη κηα λέα δεκφζηα εηθφλα, δηαθνζκψληαο θηίξηα, ζέαηξα, ιεσθνξεία θηι. Ζ ζρνιή Οπλφβηο δηαιχεηαη κεηά απφ δχν ρξφληα.

 ΗΝΥΟΤΚ (Ηλζηηηνχην Καιιηηερληθήο Παηδείαο)

Ζ ζρνιή ΗΝΥΟΤΚ ηδξχεηαη ην 1920 θαη ιεηηνχξγεζε γηα ηέζζεξα ρξφληα κε πξσηεξγάηε ηνλ Βαζίιη Καληίλζθη. Ο ίδηνο θαη ε νκάδα ηνπ αζρνιήζεθαλ κε ηα απνηειέζκαηα θαιιηηερληθψλ πεηξακάησλ θαη έδσζαλ ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ θαιιηηερληθή θαηαζθεπή, ζηε θφξκα θαη ην πιηθφ. Σν ΗΝΥΟΤΚ θαη ε θαιιηηερληθή νκάδα ηνπ Καληίλζθη ήηαλ νη θχξηνη ζπλερηζηέο ηνπ θνλζηξνπθηηβηζκνχ θαηα ηελ κεηα-επαλαζηαηηθή πεξίνδν.

 ΒΥΟΤΣΔΜΑ΢ (Αλψηαηα Καιιηηερληθά- Σερληθά Δξγαζηήξηα)

Οη ζρνιέο ΒΥΟΤΣΔΜΑ΢ νη νπνίεο αξγνηεξα νλνκάζηεθαλ ΒΥΟΤΣΔΪΝ ηδξχζεθαλ ην 1920 θαη ε ιεηηνπξγία ηνπο δηήξθεζε ζρεδφλ 10 ρξφληα. Σα εξγαζηήξηα απηά, απνζθνπνχζαλ ζηελ εμεηδηθεπζε ζπνπδαζηψλ πνπ είραλ ήδε κηα ζρεηηθή θαιιηηερληθή γλψζε θαη εθπαίδεπζε πξνθεηκέλνπ λα ηνπο κεηαηξέςνπλ ζε θαηαξηηζκέλνπο δαζθάινπο πνπ ζα επηβιέπνπλ αξγφηεξα ηελ πνξεία ηεο

26 θαιιηηερληθήο παηδείαο. ΢εκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ζρνιψλ ΒΥΟΤΣΔΜΑ΢- ΒΥΟΤΣΔΪΝ ήηαλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηελ πνξεία εμέιημεο ηεο ηέρλεο ε νπνία είρε πιενλ εηζβάιεη ζηα κνλνπάηηα ηεο εθβηνκεράληζεο. Ζ «παξαγσγηθή» ηέρλε φπσο νλνκάζηεθε , «ζήκαηλε ελαζρφιεζε θπξίσο κε ηελ πξνπαγάλδα θαη ηελ θαηαζθεπή άκεζα ρξεζηηθψλ αληηθεηκέλσλ, παξάιιεια κε ηελ πεηξακαηηθή-εξγαζηεξηαθή κειέηε ησλ αηζζεηηθψλ θαη ιεηηνπξγηθψλ ηδηνηήησλ ησλ πιηθψλ -εηδηθά ησλ βηνκεραληθψλ- πάλσ ζε αθεξεκέλεο ηξηζδηάζηαηεο δπλακηθέο κνξθέο. Ζ παξαγσγηθή ηέρλε ζχληνκα ελνπνηείηαη κε ηνλ θνλζηξνπθηηβηζκφ, πνπ παξάιιεια κε ηνλ σθειηκηζηηθφ πξννξηζκφ ηεο ηέρλεο δηαθήξπρλε ηελ αλάγθε ζπγρψλεπζήο ηεο κε ηε βηνκεραληθή παξαγσγή62».

62 Μθλιαρονικολάκθ 2011/6.

27

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4Ο

«΢ΟΒΙΔΣΙΚΗ ΜΟΤ΢ΙΚΗ & ΢ΤΝΘΔΣΔ΢»

A)DMITRI SHOSTAKOVICH

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

«Έθεί πνπ ηειεηώλεη ε ηζρύο ησλ ιέμεσλ, αξρίδεη απηή ηεο κνπζηθήο».

Wagner R.

Ζ έλλνηα ¨κνπζηθή ζηελ Ρσζία ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ ΄17¨ ηαπηίδεηαη άκεζα κε έλα φλνκα- ζηαζκφ, ην νπνίν ζθάγηζε κε ηα έξγα ηνπ θαη κε ηελ δξάζε ηνπ,ηελ εμέιημε ηεο κνπζηθήο ηέρλεο θαη ζπγθεθξηκέλα ηεο θιαζηθήο κνπζηθήο. Ο ηεξάζηηνο, απηφο, ζπλζέηεο ηεο επνρήο δελ κπνξεί λα είλαη άιινο απφ ηνλ Dmitri Shostakovich, ε κνπζηθή ηνπ νπνίνπ έρεη εκπλεχζεη θαη επεξεάζεη πνιινχο ζπγρξφλνπο ηνπ αιιά θαη κεηαγελέζηεξνπο ζπλζέηεο.

΢χκθσλα κε ηνλ Βarnes63 o Shostakovich , γελλήζεθε ζηηο 25 ΢επηεκβξίνπ ην 1906 ζηελ Αγία Πεηξνχπνιε. Ο πνισληθήο θαηαγσγήο απφ ηνλ παηέξα ηνπ (Νηκίηξη Μπνιεζιάβνβηηο)θαη ειιεληθήο απφ ηε κεηέξα ηνπ(΢νθία Κνθνχιηλα)64, ζπλζέηεο , δελ παξνπζίαδε θαλέλα απνιχησο ελδηαθέξνλ γηα ηελ κνπζηθή ζηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ. Ζ κεηέξα ηνπ, κνπζηθφο θαη ε ίδηα, θαηάθεξε λα ηνλ κπήζεη ζην ρψξν θαη ην ηαιέλην ηνπ δελ άξγεζε λα θαλεί,αθνχ ζηα πξψηα ελληά ρξφληα ηεο δσήο ηνπ έθαλε ηηο πξψηεο απφπεηξεο ζχλζεζεο, νη νπνίεο ήηαλ ηδηαίηεξα επηηπρεκέλεο. Σν 1918 ζπλζέηεη ην πξψην ηνπ πέλζηκν εκβαηήξην εηο κλήκελ θαη αλάκλεζηλ ησλ δπν εγεηψλ ηνπ θφκκαηνο Καληέη πνπ δνινθνλήζεθαλ , θαη ην 1919 γίλεηαη δεθηφο απφ ην σδείν ηεο Αγίαο Πεηξνχπνιεο ην νπνίν δηεχζπλε ν,εμίζνπ κεγάινο ζπλζέηεο, Αιεμάληξ Γθιαδνπλφθ.

Σα ρξφληα πνπ αθνινπζνχλ είλαη δχζθνια γηα ηνλ ζπλζέηε. Ο ζάλαηνο ηνπ παηέξα ηνπ, ε νηθνλνκηθή εμαζιίσζε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ αιιά θαη ε δηάγλσζε ηεο

63 Ο Barnes Julian, ζην βηβιίν “The noise of time”-“O αγρφο ηεο επνρήο”, Δθδ. Μεηαίρκην (2016), καο παξνπζηάδεη ηελ εξγνβηνγξαθία ηνπ κεγάινπ ζπλζέηε ηνπ 20νπ αηψλα, Dmitri Shostakovits. 64 Σν Κνθνχιηλ πξνέξρεηαη απφ ηελ ειιεληθή ιέμε θαθφβνπινο. Οη πξφγνλνη ηεο κεηέξαο ηνπ ΢νζηαθφβηηο ήξζαλ ηνλ 14ν αηψλα ζηε Ρσζία απφ ηελ Διιάδα καδί κε κηα νκάδα κνλαρψλ πνπ είραλ αλαιάβεη λα επηβιέςνπλ ηε κεηάθξαζε ηεξψλ βηβιίσλ απφ ηα ειιεληθά ζηα ξψζηθα. Ζ νκάδα απηή ησλ Διιήλσλ έπεζε ζε δπζκέλεηα ην 1525 επεηδή επέθξηλε ηε δηαθζνξά πνπ επηθξαηνχζε ζηε ξψζηθε εθθιεζία. Ο ηζάξνο ηνπο εμφξηζε ζηε ΢ηβεξία σο «θαθνχο ζπκβνχινπο», εμ νπ θαη ην αξρηθφ νηθνγελεηαθφ φλνκα, ην νπνίν ζηαδηαθά εθξσζίζηεθε ζε Καθνχιηλ. Βι. Krzysztof Meyer, Shostakovitch, Paris, Fayard, 1994, ζει. 21.

28 αξξψζηηαο (θπκαηίσζε) ηνπ ηδίνπ, ηνλ θαηαξξάθσζαλ ζσκαηηθά θαη ςπρνινγηθά. Παξφιαπηά φκσο, ην ηαιέλην δελ έπαςε λα ππάξρεη θαη ν ζπλζέηεο ζπλέρηζε, κε φηη δπλάκεηο ηνπ είραλ απνκείλεη, λα θάλεη απηφ ην νπνίν έθαλε θαιά, λα παίδεη θαη λα γξάθεη κνπζηθή. To 1925 ζπλζέηεη ηελ 1ε ζπκθσλία, πξνθεηκέλνπ λα απνθνηηήζεη απφ ηε ζρνιή, ε νπνία γλσξίδεη απίζηεπηε δφμα θαη θάλεη ηνλ ζπλζέηε παγθνζκίσο αλαγλσξίζηκν ήδε απφ ηελ ειηθία ησλ 19 εηψλ. ΢ηε πξεκηέξα ηνπ έξγνπ65, ηελ ζπκθσλία δηεχζπλε ν Bruno Walter66, ν νπνίνο έκεηλε άλαπδνο απφ απηφ πνπ κφιηο είρε αθνχζεη θαη έζπεπζε λα παξνηξίλεη ηνλ ζπλζέηε λα αθνζησζεί ζηε ζχλζεζε. Σν 1927 γελληέηαη θαη κηα δεχηεξε ΢πκθσλία κε ηίηιν «΢ηνλ Οθηψβξε», έπεηηα απφ πξνηξνπή ηνπ ζπλζέηε λα γξάςεη έλα έξγν κε αθνξκή ηνλ ενξηαζκφ ηεο επεηείνπ ηεο Οθησβξηαλήο Δπαλάζηαζεο.

Πέξα απφ ηα βηνγξαθηθά ηνπ ζηνηρεία, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ έρεη ε ζηάζε πνπ δηαηεξνχζε ν Shostakovich έλαληη ηνπ θαζεζηψηνο, ε νπνία αθφκα θαη ζήκεξα δελ έρεη γίλεη απνιχησο μεθάζαξε. Γεληθφηεξα ε δσή θαη ε θαιιηηερληθή ηνπ εμέιημε ζεκαδεχηεθε απφ κηα πνιχπινθε θαη αληηθαηηθή ζρέζε κε ην ΢νβηεηηθφ θαζεζηψο.

Με ην μέζπαζκα ηεο Οθησβξηαλήο επαλάζηαζεο θαη ηνλ Λέληλ λα ¨θξαηάεη ηα ελία¨ ηεο Κνκκνπληζηηθήο δηθηαηνξίαο ησλ Μπνιζεβίθσλ, «ν Shostakovich αλαγλσξίζηεθε σο ζπλζέηεο κε κεγάιν ηαιέλην ήδε απφ ηα πξψηα λεαληθά ηνπ έξγα θη έηζη, ζχκθσλα κε ηελ απαξέγθιηηε επηηαγή ηνπ Λέληλ («Ζ ηέρλε αλήθεη ζηνλ ιαφ»), ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα μεδηπιψλεη απηφ ην ηαιέλην, γηα ράξε θαη κφλν ηνπ ιανχ θαη ηεο θαιιηηερληθήο παηδείαο ηνπ67». Αθφκα θαη κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Λέληλ, πνπ ηα ζθήπηξα ηεο «ζνβηεηηθήο απηνθξαηνξίαο»68 αλέιαβε ν ΢ηάιηλ, ν Shostakovich ζπλέρηζε λα ζπλζέηεη έξγα «ζνζηαιηζηηθά», δειαδή, έξγα ηα νπνία ήηαλ απνδεθηά απφ ηελ εγεζία θαη ζπκβαηηθά σο πξνο ηελ εγεηηθή ηδενινγία.

΢πγθεθξηκέλα ν ίδηνο ν Shostakovich ζην βηβιίν ηνπ 69αλαθέξεη:

 «Οη ΢νβηεηηθνί ζπλζέηεο έρνπλ φιεο ηηο επθαηξίεο λα δψζνπλ κεγάια έξγα. Οπδέπνηε ππήξμε άιιε επνρή ή άιινο ηφπνο, φπνπ έλαο ζπλζέηεο λα κπνξεί ήζπρνο λα γξάςεη κηα ζνλάηα ή έλα θνπαξηέην, μέξνληαο φηη είλαη νηθνλνκηθά εμαζθαιηζκέλνο. Απηφ είλαη απνηέιεζκα ηεο νηθνδφκεζεο ηνπ ζνζηαιηζκνχ ζηε ρψξα καο, απνηέιεζκα ηεο πνιηηηθήο ηνπ Κφκκαηφο καο».70

 «Ο ζνβηεηηθφο ζπλζέηεο δελ ζα πξέπεη λα θιείλεηαη ζηε κνπζηθή εηδηθφηεηά ηνπ θαη λα ράλεη ηελ επαθή ηνπ κε ηε δσή. Θα πξέπεη λα βξίζθεηαη ζην θέληξν

65 Ζ πξεκηέξα δηεμήρζε ζηηο 12 Μαΐνπ 1926 απφ ηελ Φηιαξκνληθή ηνπ Λέληλγθξαλη 66 O Bruno Walter(1876-1962) ήηαλ θαηαμησκέλνο καέζηξνο, πηαλίζηαο θαη ζπλζέηεο γεξκαληθήο θαηαγσγήο. 67 Barnes 2016, ζει.56. 68 Γαλεηζκέλνο ραξαθηεξηζκφο απφ ην βηβιίν ηνπ Κνλδχιε Παλαγηψηε «Θεσξία ηνπ Πνιέκνπ: πφιεκνο θαη πνιηηηθή-πφιεκνο, νηθνλνκία θαη θνηλσλία – πφκελνο θαη επαλάζηαζε – ζεξκφο πφιεκνο κεηά ηνλ ςπρξφ πφιεκν – ειιελν-ηνπξθηθφο πφιεκνο» (2004), Δθδ. ΘΔΜΔΛΗΟ. 69 Shostakovich D., ΢αξαληάθνο Νίθνο κεηάθξαζε, «Γηα ηνλ ίδην θαη ηελ επνρή ηνπ», (1985), Δθδ. ΢χγρξνλε Δπνρή 70 Shostakovich D. ζει. 32

29 ησλ γεγνλφησλ θαη λα γλσξίδεη νηηδήπνηε ζπκβαίλεη γχξσ ηνπ […], λα δηαβάδεη πεξηζζφηεξν θαη λα κειεηάεη ην ζαπκάζην απηφλ θφζκν πνπ καο πεξηβάιιεη. Θα πξέπεη λα είλαη ηίκηνο θη αθέξαηνο ραξαθηήξαο. Να έρεη επίγλσζε ηεο βνήζεηαο πνπ παίξλεη θαη ησλ ζπλζεθψλ πνπ ηνπ εμαζθαιίδνληαη θαη πνπ ζπκβάιινπλ ζην έξγν ηνπ. Θα πξέπεη λα αηζζάλεηαη πσο είλαη θαζήθνλ ηνπ λα δηθαηψζεη φιε απηή ηε θξνληίδα». 71

 «Ο δεζκφο ηνπ θαιιηηέρλε κε ην ιαφ θαη κε ηελ επνρή πνπ δεη είλαη ε ξαρνθνθαιηά θάζε πξαγκαηηθνχ έξγνπ ηέρλεο. Κη εκείο πξνζπαζνχκε λα θάλνπκε ηελ ηέρλε καο λ‟ αληαλαθιά ηηο ζθέςεηο θαη ηηο ειπίδεο ηνπ ιανχ θαη λα ππεξεηεί ηα ζπκθέξνληά ηνπ».72

 «Σν κφλν είδνο ηέρλεο πνπ κπνξεί λα δήζεη θαη λα αθκάζεη είλαη απηφ πνπ ζεσξεί ζαλ θαζήθνλ ηνπ λα ππεξεηεί ην κεγάιν δεκηνπξγφ ηεο ηζηνξίαο, ην ιαφ. Καη λα ππεξεηείο ην ιαφ ζεκαίλεη λα θάλεηο φ,ηη κπνξείο γηα λα γίλεη ε πνιηηηθή ηνπ Κφκκαηνο πξαγκαηηθφηεηα».73

Δίλαη φκσο ηα πξάγκαηα έηζη φπσο ιέγνληαη θαη γξάθνληαη?

Ζ δεκηνπξγία ηέρλεο ζε αλειεχζεξα – απνιπηαξρηθά θαζεζηψηα ζίγνπξα επεξεάδεη ηα έξγα, ηνπο δεκηνπξγνχο θαη ηηο αληηιήςεηο απηψλ, φπσο εμεγήζακε εθηελέζηεξα ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, ελψ, δελ είλαη ιίγεο νη θνξέο πνπ νη δεκηνπξγνί αλαγθάδνληαη λα θηλνχληαη ζε ζπγθεθξηκέλν πιαίζην πξνθεηκέλνπ λα κελ ινγνθξηζνχλ, λα κελ εμνξηζηνχλ ή,ζηελ ρεηξφηεξε πεξίπησζε, λα κελ εθηειεζηνχλ.

Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο πνπ θαλέλαο κειεηεηήο, πνπ έρεη αζρνιεζεί κε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα κέρξη ζήκεξα, δελ έρεη θαηαιήμεη κε αθξίβεηα ζε ζπκπέξαζκα ζρεηηθά κε ην αλ ν Sostakovich ππήξμε «πηζηφο ππεξέηεο ηνπ ζπζηήκαηνο»74 ή έλαο «θαη‟αλάγθελ πηζηφο ππεξέηεο ηνπ ζπζηήκαηνο». Ο Sostakovich,φπσο ππνζηεξίδεη θαη ν Barnes, ππήξμε κηα πξνζσπηθφηεηα πνπ έδεζε ζε κηα επνρή ε νπνία ηνλ ππνρξέσλε λα δηαιέμεη ζηξαηφπεδν, ηελ ειεπζεξία ηνπ κε φπνην ήηαλ ην ηίκεκά ηεο ή ην θφκκα θαη ηελ εμππεξέηεζε ησλ απηνζθνπψλ ηνπ, αιιά εθείλνο ππήξμε «δεηιφο εθ θχζεσο75». Φνβφηαλ λα εθθξαζηεί ειεχζεξα γηαηί έβιεπε ηελ θαηάιεμε φζσλ θαιιηηερλψλ ηφικεζαλ λα εθθξάζνπλ ηελ δπζαξέζθεηά ηνπο ελάληηα ζην θαζεζηψο, ήζειε λα ηα πεγαίλεη θαιά κε ηα ¨κεγάια θεθάιηα¨, δελ ήζειε λα θηλδπλεχζεη, θνβφηαλ ηελ ινγνθξηζία, ηνλ δησγκφ θαη ηνλ ζάλαην, ηίπνηα απφ ηα νπνία δελ θαηάθεξε λα απνθχγεη ηειηθά!

71 Sostakovich D. ζει.32 72 Sostakovich D. ζει.34 73 Sostakovich D. ζει 37 74 Υαξθηνιάθεο Α. «Μνπζηθή ππν δησγκφ: νη πνιηηηθέο δηψμεηο ηνπ Sostakovich», Αζήλα (2006), Μεγάιε Μνπζηθή Βηβιηνζήθε Διιάδνο. 75 Barnes ζει. 58

30 ΛΟΓΟΚΡΙ΢ΙΑ

΢ε απηφ ην ζεκείν,ζα ζέζσ γηα ιίγν ζε αλακνλή ην θαηλφκελν “Sostakovich”, θαζψο ζα ήζεια λα θάλσ κηα αλαθνξά ζηνλ φξν «ινγνθξηζία» θαη ζηελ έλλνηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ φξνπ.

Αξρηθά ζα ζίμσ ηνλ φξν «ειεπζεξνηππία» αληηδηακεηξηθά ηεο «ινγνθξηζίαο» πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί πιεξέζηεξε θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο ηνπ φξνπ, πνπ καο απαζρνιεί.

«Ο φξνο ηχπνο, εξκελεπέηαη κε ηελ επξχηαηε έλλνηα, πεξηιακβάλνληαο φρη κφλν ηελ ηππνγξαθία αιιά θαη ηε ιηζνγξαθία, ηε θσηνγξαθία θαη γεληθφηεξα θάζε κεραληθφ ή ρεκηθφ κέζν κε ην νπνίν επηηπγράλεηαη ε παξαγσγή κεγάινπ αξηζκνχ αληηηχπσλ, γξαπηψλ εηθφλσλ, θεηκέλσλ θιπ ζε ραξηί, χθαζκα, κέηαιιν, πιαζηηθφ, γπαιί ή άιιε χιε. Ζ ειεπζεξία ηνπ ηχπνπ θαηαιακβάλεη φια ηα ζηάδηα, απφ ηελ πξνεηνηκαζία ηεο έθδνζεο ηνπ εληχπνπ, έσο θαη ηελ αλάγλσζε ηνπ απφ ην θνηλφ. Πην ζπγθεθξηκέλα ε ειεπζεξία ηνπ ηχπνπ πεξηιακβάλεη: α) ηελ ειεπζεξία ζπιινγήο, επηινγήο θαη επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηψλ θαη πάζεο θχζεσο ζηνηρείσλ, β) ηελ ειεπζεξία ζπληάμεσο, εθηππψζεσο, θπθινθνξίαο, δηαλνκήο εληχπσλ ζην εζσηεξηθφ θαη εμσηεξηθφ θαη, ηέινο γ) ηελ ειεπζεξία ηεο κε θάζε κέζν δεκνζηεχζεσο εηδήζεσλ, ζρνιίσλ, πιεξνθνξηψλ, δηαθεκίζεσλ θιπ. θαη ηηο ζπλαθείο ειεπζεξίεο ηδξχζεσο θαη ιεηηνπξγίαο επηρεηξήζεσλ ηχπνπ, επηινγήο θαη αζθήζεσο ηνπ δεκνζηνγξαθηθνχ επαγγέικαηνο θαη άιισλ ζπλαθψλ επαγγεικάησλ, θαζψο θαη ηελ ειεπζεξία ηδξχζεσο θαη ιεηγνπξγίαο δεκνζηνγξαθηθψλ θαη ζπλαθψλ νξγαλψζεσλ76».

΢χκθσλα κε ηνλ Ν. ΢αξηπφγινπ «ινγνθξηζία είλαη ν πξνεγνχκελνο ηεο δεκνζίεπζεο θαη θπθινθνξίαο εμνπζηαζηηθφο έιεγρνο ηνπ πεξηερνκέλνπ, κε ζπλέπεηα ηελ απαγφξεπζε ηεο δεκνζίεπζεο θαη θπθινθνξίαο ή ηελ ππνρξεσηηθή ηξνπνπνίεζε ηνπ θεηκέλνπ. Άιια πξνιεπηηθά κέηξα, εθηφο βέβαηα απφ ηελ απαίηεζε πξνεγνχκελεο άδεηαο γηα ηελ έθδνζε ηνπ εληχπνπ, είλαη ε θαηαβνιή ρξεκαηηθήο εγγχεζεο, ε θαηάζρεζε πξηλ απφ ηελ θπθινθνξία, ε βαξηά θνξνινγία ηνπ δεκνζηνγξαθηθνχ ραξηηνχ, ηα ππέξνγθα ηαρπδξνκηθά ηέιε γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο δηάδνζεο ησλ εθεκεξίδσλ, ε απαγφξεπζε ηεο αθηζνθφιιεζεο θ.ά. 77»

Δπίζεο « πξνιεπηηθφ κέηξν απνηειεί -θαηά ηελ νξζφηεξε άπνςε- θαη ε έθδνζε απαγνξεπηηθήο κειινληηθψλ δεκνζηεπκάησλ γηα ζπγθεθξηκέλν ζέκα πξάμεο απφ δηνηθεηηθέο θαη δηθαζηηθέο αξρέο, φηαλ ζπλνδεχεηαη απφ ηελ απεηιή πνηληθψλ θπξψζεσλ, αθνχ νη ηειεπηαίεο αξθνχλ θαηά θαλφλα γηα λα απνζαξξχλνπλ θαη ηνπο πην ηνικεξνχο εθδφηεο θαη δεκνζηνγξάθνπο 78».

76 Αλδξέαο Γ. Γεκεηξφπνπινο, «Ζ ειεχζεξε δηαθίλεζε ησλ ηδεψλ», 2008 :24. 77 «΢χζηεκα ηνπ ΢πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ ηεο Διιάδνο Γ΄» βι. ζην «Αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα» ππνζ.67, ζει. 288. 78 «Εεηήκαηα ζπληαγκαηηθφηεηαο ηνπ άξζξνπ 6», βι. ζην «Αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα», ππνζ. 68, ζει. 288.

31 Με κηα απιή αλάγλσζε ησλ δπν νξηζκψλ κπνξνχκε λα αληηιεθζνχκε ακέζσο θάησ απφ πνηα θνηλσληθν-πνιηηηθά πιαηζηα κπνξεί λα αλαπηπρζεί θαη λα δηαηεξεζεί ην θάζε έλα απφ ηα δπν θαηλφκελα. ΢πγθεθξηκέλα ε ειεπζεξνηππία απνηειεί βαζηθφ δηθαίσκα ηνπ πνιίηε θαη ζεκέιην ηεο δεκνθξαηηθήο θνηλσλίαο, θαζψο ρσξίο ειεπζεξία ηνπ ηχπνπ αθφκα θαη «ην ζχληαγκα δελ είλαη παξά έλα παηρλίδη, δηφηη δελ ππάξρεη ζπληαγκαηηθή ειεπζεξία ρσξίο ειεπζεξία ηνπ ηχπνπ», φπσο επηζεκαίλεη θαη ν Γάιινο πνιηηηθφο Francois Auguste Rene79. Δλ αληηζέζεη, είλαη ζαθέο πσο, ε ινγνθξηζία πθίζηαηαη ζε θνηλσλίεο απηαξρηθέο θαη πνιηηηθά ειεγρφκελεο, δειαδή ζε νινθιεξσηηθά θαζεζηψηα80.

Γεληθφηεξα, ε ινγνθξηζία, απνηειεί έλα παγθφζκην θαηλφκελν ην νπνίν ζπλαληάηαη ζε δηάθνξνπο ηνκείο φπσο απηφο ηεο πνιηηηθήο, ηεο ζξεζθείαο ή ηεο ηέρλεο. Δκείο ζα εμεηάζνπκε ηελ πεξίπησζε ηεο ινγνθξηζίαο ζηελ ηέρλε θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ κνπζηθή, ε νπνία εληνπίδεηαη απφ αξραηνηάησλ ρξφλσλ ζε επξεία θιίκαθα, κε ραξαθηεξηζηηθφ, νηθείν ζε εκαο ηνπο Έιιελεο, παξάδεηγκα, ην ξεκπέηηθν ηξαγνχδη. ΢χκθσλα κε ηνλ Gauntlett ΢.,ε ελαζρφιεζε ηνπ ξεκπέηηθνπ, σο πξνο ηελ ζεκαηνινγία, κε ηα λαξθσηηθά, νη πνιηηηθνπνηεκέλνη ραξαθηεξηζκνί ζηνπο ζηίρνπο ησλ ηξαγνπδηψλ ι.ρ «ςεχηξα θνηλσλία», «θνηλσλία έλνρε», «παιηνθνηλσλία» θηι είλαη νξηζκέλνη απφ ηνπο ιφγνπο πνπ ην ζπγθεθξηκέλν είδνο ήξζε αληηκέησπν κε ηελ ινγνθξηζία απφ πνιχ λσξίο.81

Αθφκα θαη κεγάινη θιαζηθνί ζπλζέηεο ινγηθξίζεθαλ φπσο ν Μφηζαξη κε ην έξγν ηνπ «Οη γάκνη ηνπ Φίγθαξν». Ο Pierre Augustin Caron de Beaumarchais 82 « έγξαςε ην «Γάκν ηνπ Φίγθαξν» γηα λα δηαζθεδάζεη ην παιάηη θαη ηελ ηάμε πνπ ην ζηήξηδε, ρσξίο λα ππνςηάδεηαη ηελ αζπγθξάηεηε πνξεία ηνπ έξγνπ. Γξάθνληάο ην δελ είρε ηελ πξφζεζε λα ζηξαηεπηεί ν ίδηνο θαη νη ζεαηξηθνί ηνπ ήξσεο ζηελ ππφζεζε ηεο πξνεηνηκαζίαο ελφο θνηλσληθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ κε φπιν ην αλαηξεπηηθφ ηνπ θήξπγκα. Μνιαηαχηα, ν «Γάκνο ηνπ Φίγθαξν» έγηλε ζχκβνιν θαη ζπλψλπκν ηεο πξφβαο ηεο Δπαλάζηαζεο. Σα ιφγηα ηνπ θεληξηθνχ ήξσα έγηλαλ επαλαζηαηηθά ζπλζήκαηα θαη ν ίδηνο ν Φίγθαξν έθηαζε λα είλαη εθθξαζηήο θαη ελζαξθσηήο ηεο επαλαζηαηηθήο ζεσξίαο ελφο ιανχ ν νπνίνο απαηηεί ηα θνηλσληθά ηνπ δηθαηψκαηα θαη ηελ εζηθή ηνπ αμηνπξέπεηα83».

Άιιν ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ινγνθξηζίαο είλαη ε πεξίπησζε ηνπ Μπάξηνθ, ν νπνίνο ζε πεξίνδν πνιηηηθήο δηακάρεο κεηαμχ Οπγγαξίαο θαη Ρνπκαλία γηα ηελ

79 Francois Chateaubriand, De la monarchie selon la Charte, 1827 80Ωο νινθιεξσηηθφ θαζεζηψο νξίδεηαη ε αλειεχζεξε πνιηηεηαθή θαηάζηαζε ζε έλα θξάηνο. Σν θαζεζηψο απηφ ειέγρεη θαη θαηεπζχλεη άκεζα ή έκκεζα ηηο θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ αηφκσλ. 81 Gauntlett ΢. «Ρεκπέηηθν Σξαγνχδη: ΢πκβνιή ζηελ επηζηεκνληθή ηνπ πξνζέγγηζε», Αζήλα 2001, Δθδ. ηνπ Δηθνζηνχ Πξψηνπ. 82 Ο Beaumarchais ήηαλ Γάιινο ζεαηξηθφο ζπγγξαθέαο, σξνινγνπνηφο, κνπζηθφο, επηρεηξεκαηίαο θαη πνηεηήο γελλήζεθε ζηηο 24 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1732 ζην Παξίζη, φπνπ θαη πέζαλε ζηηο 18 Μαΐνπ ηνπ 1799. 83 Θσκαδάθε Μαξίθα, πεξηνδηθφ ΓΗΑΒΑΕΩ (1989). Ζ Θσκαδάθε Μαξίθα είλαη θαζεγήηξηα ζεσξίαο θαη ΢εκεηνινγίαο ηνπ ζεάηξνπ ζηε Φηινζνθηθή ΢ρνιή ηνπ Δζληθνχ θαη Καπνδηζηξηαθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Οη κειέηεο ηεο πξνσζνχλ ζεσξεηηθά ηελ ζεαηξνινγία, κε ζαθή θαηεχζπλζε πξνο ηελ παξαζηαζηνινγία, σο επηζηήκε πνπ αλαιχεη ζε βάζνο θαηλφκελα ηεο ζεαηξηθήο πξάμεσο.

32 δηεθδίθεζε ηεο Σξαλζπιβαλίαο, θαηαγγέιζεθε φηη ζηηο ζπλζέζεηο ηνπ ρξεζηκνπνηνχζε παξαδνζηαθέο ηξαλζπιβαληθέο κεισδίεο κε Ρνπκάληθα ζηνηρεία, ελψ ζηε Γεξκαλία ηνπ Ναδηζκνχ απαγνξεχηεθαλ φινη νη ζπλζέηεο Δβξατθήο θαηαγσγήο84.

Δπίζεο πεξηζηαηηθφ ινγνθξηζίαο, κε αθξαίεο αληηδξάζεηο ήηαλ νη Dixie Chicks, ζπγθξφηεκα ην νπνίν δεκηνπξγήζεθε ην 1989 ζην Σεμαο, νκνιφγεζαλ δεκφζηα ζε κηα ζπλαπιία ηνπο, ελληά κέξεο πξηλ ηελ βνκβηζηηθή επίζεζε ηνπ G.Bush ζην Ηξαθ, φηη δελ ζέινπλε απηφλ ηνλ πφιεκν θαη ληξέπνληαη πνπ ν George Bush είλαη απφ ηελ παηξίδα ηνπο, ην Σέμαο. Απηφ είρε σο απνηειεζκα ε κνπζηθή ηνπο λα απαγνξεπηεί, αλ φρη ζε φινπο, ζηνπο πεξηζζφηεξνπο ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο ηεο Ακεξηθήο.85

Για να επιςτρζψουμε , τϊρα ςτο κζμα που μασ απαςχολεί, παραδείγματα λογοκριςίασ δεν εκλείπουν και από τθν Σοβιετικι μουςικι με επίκεντρο τον Σοβιετικό ςυνκζτθ Dmitri Shostakovich.

84 ΢ην ζεκείν απηφ έρνπκε έλα δηαθνξεηηθφ είδνο ινγνθξηζίαο, πνπ δελ πξνθχπηεη απφ ηηο αληηιήςεηο ηνπ θαζελφο ή ηηο πνιηηηθέο-ζξεζθεπηηθέο ηνπ πεπνηζήζεηο, αιιά απφ ην ηη είλαη ν θαζέλαο θαη απφ πνχ πξνέξρεηαη. Πξφθεηηαη γηα κηα θπιεηηθή ινγνθξηζία. 85 Anonymous, « Dixies Chicks “Shut Up and Sing” in Toronto, 2006 , Associated Press.

33 SHOSTAKOVICH KAI ΛΟΓΟΚΡΙ΢ΙΑ

Παξφιε ηελ αθνζίσζε πνπ έδεηρλε λα έρεη ν ζπλζέηεο ζην ΢νβηεηηθφ θαζεζηψο, δελ κπφξεζε λα αληηζηαζεί ζην θχκα ηνπ Μνληεξληζκνχ πνπ είρε ζαξψζεη φιν ην θαιιηηερληθφ δπηηθφ θφζκν. ΢ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ΄20 θαη απαξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ΄30, ν Shostakovich, επεξεαζκέλνο απφ ηνπο πεηξακαηηζκνχο ηνπ Μνληεξληζκνχ αιιά θαη απφ άιινπο ζπλζέηεο ηεο επνρήο ηνπ86, αξρίδεη ηελ ζχλζεζε κηαο φπεξαο κε ηίηιν «Ζ ιαίδε Μάθκπεζ ηνπ Μηζελζθ».

΢χληνκε πεξηγξαθή ηνπ έξγνπ:

“ ΢ε κηα απνκαθξπζκέλε ξσζηθή επαξρία, ζε κηα πινύζηα νηθνγέλεηα εκπόξσλ, καξαδώλεη κε ηνλ αληηπαζή ζύδπγό ηεο, ε Καηεξίλα. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο απνπζίαο ηνπ ζπδύγνπ ηεο, εξσηεύεηαη ηνλ λεαξό ΢εξγθέη. Σνπο αλαθαιύπηεη ν πεζεξόο ηεο, αιιά ε Καηεξίλα ηνλ ζθνηώλεη, βάδνληαο πνληηθνθάξκαθν ζην θαγεηό ηνπ. Όηαλ ν ζύδπγόο ηεο βξίζθεη ηνλ ΢εξγθέη ζην ππλνδσκάηην ηεο Καηεξίλαο, νη εξαζηέο ηνλ δνινθνλνύλ θαη θξύβνπλ ην ζώκα ηνπ ζην θειάξη. Οη Καηεξίλα θαη ΢εξγθέη βηάδνληαη λα παληξεπηνύλ, αιιά ηνπο πξνιαβαίλεη ε κνίξα ζην πξόζσπν ελόο κεζπζκέλνπ "άπιπηνπ αγξόηε" πνπ αλαθαιύπηεη ηπραία ην πηώκα ζην θειάξη. Η αζηπλνκία ζπιιακβάλεη ηνπο λεόλπκθνπο νη νπνίνη θαη ζηέιλνληαη ζηε ΢ηβεξία, κε κηα νκάδα θαηαδίθσλ. ΢ηε ιίκλε ηεο ΢ηβεξίαο έξρεηαη θαη ην θηλάιε ηνπ κεινδξάκαηνο. Ο ΢εξγθέη ςπρξαίλεηαη κε ηελ Καηεξίλα θαη ελδηαθέξεηαη γηα κηα εύζπκε θαηάδηθε, ηε ΢νλέηθα. ΢ε απόγλσζε ε Καηεξίλα νξκά κέζα ζηε ιίκλε, παξαζύξνληαο θαη ηε ΢νλέηθα.”87

To ζπγθεθξηκέλν έξγν, είλαη έλα απφ ηα δεκνθηιέζηεξα έξγα ηνπ Shostakovich, ν νπνίνο κεηά ηελ πξψηε εθηέιεζε ηεο φπεξαο γλψξηζε ηεξάζηηα επηηπρία θαη κηα φιν θαη απμαλφκελε δεκνηηθφηεηα.

΋πσο επηβεβαηψλεηαη ηψξα απφ Ρψζνπο ηζηνξηθνχο, ζην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920 ζηε ρψξα είρε αλαπηπρζεί έλα ζχζηεκα ζπλνιηθνχ, νινθιεξσκέλνπ ειέγρνπ ησλ δξάζεσλ θαη ησλ ζθέςεσλ ηεο επηζηήκεο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ, ηδηαίηεξα κέζσ δχν νξγαληζκψλ-ησλ VCHK θαη OGPU88- νη νπνίνη θαη νλνκάζηεθαλ « ην ηηκσξεηηθφ μίθνο ηεο επαλάζηαζεο ». Σν έηνο 1936 είρε πξνγξακκαηηζηεί απφ ηνλ ΢ηάιηλ κηα κεγάιε εθζηξαηεία ζηνλ ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ: ε εμάιεηςε ηνπ κηζεηνχ «θνξκαιηζκνχ», δειαδή ηεο «πνιχ δχζθνιεο» θαη αθαηαλφεηεο γηα ηηο κάδεο ηέρλεο , ηεο άρξεζηεο γηα ηελ πινπνίεζε ησλ θηιφδνμσλ ηδεψλ ηεο πνιηηηζηηθήο αλάπηπμεο ηνπ ΢ηάιηλ. ΢χκθσλα κε ηνπο ππνινγηζκνχο ηνπ ΢ηάιηλ, ε εθζηξαηεία έπξεπε λα πάεη θαιά θαη νκαιά. Αιιά μαθληθά ζπλέβε κηα πξνζβιεηηθή αηπρία, έλνρνο ήηαλ ν, εσο ηψξα «αθνζησκέλνο- ζνβηεηηθφο ζπλζέηεο», Dmitri Shostakovich θαη ε φπεξα ηνπ «Λαίδε Μάθβεζ ηνπ Μηζελζθ» πνπ παξνπζηάζηεθε γηα πξψηε θνξά ζηηο 26 Ηαλνπαξίνπ, ηελ νπνία ιέγεηαη φηη «παξαθνινχζεζε ν ΢ηάιηλ, θάησ απφ απζηεξά κέηξα αζθαιείαο, θξπκκέλνο πίζσ απφ κηα θνπξηίλα, γηα ηελ απνθπγή ελδερφκελεο

86 Λ.ρ Μπαρ (ζηηο θνχγθεο), Μάιεξ(ζηηο ΢πκθσλίεο), Μπεηφβελ(ζηα Κνπαξηέηα), Πξνθφθηεξ(ζηα έξγα γηα πηάλν), ΢ηξαβίλζθη θ.α 87 Volkof S. ζει. 84-85 88 Τπεξεζίεο αζθαιείαο, κπζηηθή αζηπλνκία, θαη νξγαληζκνί πιεξνθνξηψλ.

34 απφπεηξαο δνινθνλίαο ηνπ, ελψ κάιηζηα, εγθαηέιεηςε ην ζέαηξν θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο παξάζηαζεο89».

Δηζη, ην 1936 γίλεηαη ε πξψηε απνθήξπμε θαη ν Shostakovich ράλεη ηελ εχλνηα ηνπ θξάηνπο. Ζ φπεξα απηή, θαηεγνξήζεθε ηαπηφρξνλα γηα θνξκαιηζκφ θαη λαηνπξαιηζκφ. Με ηνλ φξν «λαηνπξαιηζκφο» λννχληαη ζπλήζσο ηα ππεξβνιηθά εξσηηθά απνζπάζκαηα ελψ γηα «θνξκαιηζκφ» ζπλήζσο θαηεγνξνχληαλ ηα ππεξβνιηθά πεξίπινθα, ζχκθσλα κε ηνπο επηθξηηέο ηνπο , έξγα 90. ΢χκθσλα κε ηνλ Volkof, ην έληνλν εξσηηθφ κνηίβν ήηαλ δηάρπην ζηε κνπζηθή ηεο φπεξαο θαη ηδηαίηεξα αηζζεηφ, παξά ηε ραξαθηεξηζηηθή γηα ην ξσζηθφ πνιηηηζκφ απηνζπγθξάηεζε ζηα ζεμνπαιηθά θαη εξσηηθά δεηήκαηα. Απηή ε παξαδνζηαθή απηνζπγθξάηεζε επηδεηλψζεθε ζηελ ΢ηαιηληθή πεξίνδν απφ ηνπο φιν θαη πην απζηεξνχο θαλφλεο ινγνθξηζίαο. Δίλαη γλσζηφ φηη νη ζεμνπαιηθνχ πεξηερνκέλνπ ζθελέο ζηε ινγνηερλία, ην ζέαηξν θαη ηνλ θηλεκαηνγξάθν εμφξγηδαλ ηνλ ΢ηάιηλ . ΢ην ζπγθεθξηκέλν έξγν φκσο , δελ ήηαλ κφλν ε αλήθνπζηε γηα ηελ επνρή εξσηηθή έληαζε ζηε κνπζηθή ηνπ Shostakovich πνπ εληππσζίαδε θαη πξσηνπνξνχζε. Ήηαλ έλα κεγάιν έξγν πνπ ζπγθιφληδε κε έλα αζπλήζηζην ζπλδπαζκφ αζπλδχαζησλ ζπζηαηηθψλ, ιπξηθήο δχλακεο θαη πάζνπο91 .

΢ηηο 28 Ηαλνπαξίνπ ζηε θνκκαηηθή εθεκεξίδα «Πξάβληα» μεθηλάεη έλαο πφιεκνο ελάληηα ηνπ ζπλζέηε, θαη ζπγθεθξηκέλα, ζην άξζξν ηεο «΢χγρπζε αληί γηα κνπζηθή» αλέθεξε γηα ηελ φπεξα ηνπ Shostakovich …«Απηή ε κνπζηθή ζθφπηκα είλαη άλσ- θάησ ... Δίλαη αξηζηεξίζηηθε ζχγρπζε ...», ελψ δελ ιείπεη θαη ε αλάθξηζε: «Γηαηί δελ γξάθεηο κνπζηθή πνπ λα είλαη εχθνια αληηιεπηή απφ ηελ εξγαηηά καο;», «Γηαηί γξάθεηο έξγα ¨παξαθκηαθά¨, ¨λεπξσηηθά¨, ¨πεηζηκηζηηθά¨, φηαλ εκείο παιεχνπκε κε αηζηνδνμία γηα ηελ δηακφξθσζε ζνβηεηηθψλ αλζξψπσλ»…..92

Ζ Πξάβληα θαηέζηεζε ζαθέο, φηη δελ αλεζπρεί κφλν γηα ηελ φπεξα ηνπ Shostakovich. ΢πγθεθξηκέλα αλαθέξεη νηη «Ο θίλδπλνο απηήο ηεο ηάζεο ζηε ΢νβηεηηθή κνπζηθή είλαη ζαθήο. Ζ αξηζηεξηζηηθή ζηξέβισζε ζηελ φπεξα αλαπηχζζεηαη απφ ηελ ίδηα πεγή φπσο νη αξηζηεξηζηηθέο ζηξεβιψζεηο ζηε δσγξαθηθή, ζηελ πνίεζε, ζηε δηδαζθαιία, ζηελ επηζηήκε. Απηέο νη κηθξναζηηθέο "θαηλνηνκίεο" πνπ νδεγνχλ ζε απνκάθξπλζε απφ ηελ αιεζηλή ηέρλε, ηελ επηζηήκε, ηε γλήζηα ινγνηερλία». 93 ΋ρη κφλν ν Shostakovich, αιιά θαη πνιινί άιινη έκεηλαλ άλαπδνη απφ ην γεγνλφο ηεο απξνζδφθεηεο παξέκβαζεο ηεο «Πξάβληα» κεηά απφ πεξηζζφηεξν απφ δχν ρξφληα ζπλερψο απμαλφκελνπ ζξηάκβνπ ηεο φπεξαο ζην θνηλφ, παξ‟ φηη νη παξεκβάζεηο εθείλε ηελ επνρή δελ ήηαλ παξά ν θαλφλαο…! Ο ΢ηάιηλ ήηαλ πεπεηζκέλνο φηη ζηε ΢νβηεηηθή Έλσζε ζα πξέπεη λα δεκηνπξγεζεί θαη λα πξνσζεζεί κηα "ιατθή" θνπιηνχξα, ε νπνία ζα πξέπεη λα εγθξηζεί θαη λα αθνκνησζεί

89 Volkof S. ζει.87 90 Volkof S. ΢ει 92 91 Volkof S. ζει. 86-87 92 Barnes J. ζει. 74 93 ΋πσο ζα απνδεηρζεί ζηε ζπλέρεηα, απηή πηθξφρνιε αμηνιφγεζε αλήθε ζηνλ ΢ηάιηλ πξνζσπηθά, ηνλ θχξην πνιηηηζηηθφ θξηηή ηεο ρψξαο. Volkof S. ζει.38

35 απφ ηηο πιαηηέο κάδεο. Απηή ε θαζνιηθή "πνιηηηζηηθή παηδεία" έπξεπε λα ζπκβάιεη ζηε κεηαηξνπή ηεο ρψξαο ζε πξνεγκέλν θξάηνο. Ο ΢ηάιηλ θαηαιάβαηλε απφιπηα ηε ζεκαζία ηνπ πνιηηηζκνχ σο εξγαιείνπ πνιηηηθήο θαηήρεζεο θαη ειέγρνπ ηεο ζθέςεο94 . Γηα ηνλ Shostakovich ην ζπλζεηηθφ έξγν απνηεινχζε φκσο ηελ θχξηα πεγή εζφδσλ. Απηφ ην γεγνλφο αχμαλε δξακαηηθά ηνλ πεηξαζκφ ηνπ θνκθνξκηζκνχ - ε κφλε δπλαηή παξαγγειία ζπκθσλίαο, φπεξαο ή κπαιέηνπ ήηαλ απφ ην ζνβηεηηθφ θξάηνο. Σν νπνίν απφ ηελ αξρή ηεο χπαξμήο ηνπ απαηηνχζε ηδενινγηθή πίζηε95 .

Οη παξαγγειίεο έξγσλ είραλ αξαηψζεη, ην εηζφδεκα ηνπ ζπλζέηε είρε κεησζεί αηζζεηά, ελψ, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ έρεη ε ζπκπεξηζθνξά ηνπ ζπλζέηε, χζηεξα απφ ηνλ πφιεκν πνπ μέζπαζε έλαληίνλ ηνπ. Ο Barnes καο δίλεη ηελ εηθφλα ελφο άληξα λα θνηκάηαη θάησ απφ ην θξεβάηη ηνπ ληπκέλνο θαη θξαηψληαο ζην ρέξη κηα βαιίηζα. Απηφο δελ ήηαλ άιινο απφ ηνλ ηξνκαγκελν ζπλζέηε πνπ πεξίκελε απφ ιεπηφ ζε ιεπηφ ηελ ζχιεςή ηνπ.96

Ο Shostakovich, παξφιν πνπ ήηαλ ζε άζρεκε ςπρνινγηθή θαηάζηαζε, δελ έραζε ην θνπξάγην ηνπ θαη κε νζν ζάξξνο ηνπ είρε απνκείλεη πξνρψξεζε ζηελ ζχλζεζε ηεο 4εο ΢πκθσλίαο ηνπ, ε νπνία φπσο ήηαλ ινγηθφ δελ παξνχζηαηεθε ζην επξχ θνηλφ. Ζ 5ε ΢πκθσλία πνπ αθνινχζεζε αληηκεησπίζηεθε απφ πνιινχ σο «κέζνλ εμεπγληζκνχ θαη ζπκθηιίσζεο ηνπ ζπλζέηε κε ην θαζεζηψο97» θαζψο ζην έξγν ππήξρε θαη ν εμήο ππφηηηινο «Ζ δεκηνπξγηθή απάληεζε ελφο ΢νβηεηηθνχ ζπλζέηε ζηε δίθαηε θξηηηθή», ηνλ νπνίν ππφηηηιν φπσο καο πιεξνθνξεί ε Wilson, ηνλ πξφζαςε ζην έξγν έλαο δεκνζηνγξάθνο, κε ηνλ ζπλζέηε λα κνηάδεη ζπγθαηαβαηηθφο θαη δεθηηθφο , πξνθεηκέλνπ λα κελ πξνθαιέζεη ηνλ ΢ηάιηλ θαη λα εμσκαιχλεη ηα πλεχκαηα. Δηζη θη έγηλε, ινηπφλ! Σν 1941 ηηκάηαη κε ην βξαβείν ΢ηάιηλ γηα πξνζσπηθή ηνπ δνπιεηά θαη ζπγθεθξηκέλα γηα έλα Κνπηληέην γηα πηάλν θαη έγρνξδα.

΢ην πξνζθήλην δηαδξακαηίδεηαη ν πφιεκνο ηνπ ‟41, κεηαμχ Ρσζίαο θαη Γεξκαλίαο. Σε ρξνληθή απηή πεξίνδν, ν ζπλζέηεο νινθιεξψλεη ηα πξψηα ηξία κέξε ηεο 7εο ζπκθσλίαο (΢πκθσλία ηνπ Λέληλγθξαλη98). Σν έξγν απηφ είρε ζθνπφ λα εληζρχζεη ην παηξησηηθφ αίζζεκα ηνπ ιανχ, λα ηνλ εκςπρψζεη θαη λα αθππλίζεη ηνλ εξσηζκφ ηνπ ελάληηα ζηηο Ναδηζηηθέο δπλακεηο ηεο Γεξκαλίαο. Δπηζεκαίλεη ν Shostakovich, «….αθφκα θαη ζ' απηνχο ηνπο δχζθνινπο θαηξνχο ηνπ πνιέκνπ δηδάζθνληαη θαη παίδνληαη λέα κνπζηθά έξγα. Νέα ζεαηξηθά έξγα αλεβαίλνπλ ζηα ζέαηξα. Οη δσγξάθνη δεκηνπξγνχλ θαηλνχξγηνπο πίλαθεο. Καιιηηέρλεο, κνπζηθνί θαη ζπγγξαθείο, καδί κε ηνπο ππφινηπνπο ζπκπαηξηψηεο καο, βνεζνχλ ηνλ Κφθθηλν ΢ηξαηφ λα δηψμεη ηνλ ερζξφ»99. Καη ζπλερίδεη: «Αξρηζα λα δνπιεχσ ηελ 7ε ΢πκθσλία κνπ ζηηο 19 ηνπ Ηνχιε 1941. Σηο εκεξνκελίεο ηηο ζπκάκαη πνιχ θαζαξά. Σν πξψην κέξνο είρε νινθιεξσζεί ζηηο 3 ηνπ ΢επηέκβξε, ην δεχηεξν ζηηο 17 θαη ην ηξίην ζηηο 29. Γνχιεπα

94 Volkof S. ζει 95 95 Volkof S. ζει 59 96 Barnes J. ζει 75 97 Wilson E. ζει.125 98Σν Λέληλγθξαλη, γλσζηή ζήκεξα θαη σο Πεηξνχπνιε, είλαη ε πφιε ζηελ νπνία δηέκελε ν Shostakovich. 99 Volkof S. ζει 223

36 κέξα θαη λχρηα. Ζζεια λα ζπλζέζσ έλα έξγν γηα ην ζήκεξα, γηα ηε δσή καο. Δλψ δνχιεπα αθνχγνληαλ νη βνιέο ησλ αληηαεξνπνξηθψλ θαη νη εθξήμεηο απφ ηηο νβίδεο. Αιιά νχηε ζηηγκή δε ζηακάηεζα λα δνπιεχσ. ΢ηελ πφιε επηθξαηνχζε έλα αιεζηλά καρεηηθφ πλεχκα. Γπλαίθεο, παηδηά θαη ειηθησκέλνη ζπκπεξηθέξνληαλ κε κεγάιν ζάξξνο. Θα ζπκάκαη γηα πάληα ηηο γπλαίθεο ηνπ Λέληλγθξαλη πνπ, ρσξίο λα ζθέθηνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο, πάιεπαλ λα αρξεζηεχζνπλ εκπξεζηηθέο βφκβεο θαη γεληθά, κε θάζε ηξφπν, έδεηρλαλ ηνλ εξσηζκφ ηνπο100».

Σν έξγν απηφ, παξνπζηάζηεθε γηα πξψηε θνξά ζην Κνχηκπηζεθ101 ζηηο 5 Μαξηίνπ ην 1942 θαη κεηαδφζεθε απφ φινπο ηνπο ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο νιφθιεξεο ηεο ρψξαο, θαζψο απνηεινχζε ζχκθσλα κε ηνλ Λέληλ «ζχκβνιν ηεο ξσζηθήο αληίζηαζεο ελάληηα ζηνλ γεξκαληθφ δπγφ»102 θαη έπξεπε λα γίλεη επξέσο γλσζηφ. Αξγφηεξα, αθνινχζεζαλ θαη άιιεο πνιιέο παξαζηάζεηο εληφο θαη εθηφο ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο ιρ. Λνλδίλν, Νεά Τφξθε. Ζ 7ε ΢πκθσλία απέδσζε ζηνλ ζπλζέηε ην 2ν ζε ζεηξά, βξαβείν ΢ηάιηλ.

Σελ εξσηθνχ πεξηερνκέλνπ 7ε ΢πκθσλία, αθνινπζεί ε 8ε ΢πκθσλία ην 1943. Μεηά ηελ έθβαζε ηνπ πνιέκνπ ε λίθε ηεο Ρσζίαο ήηαλ γεγνλφο, ν αξηζκφο, φκσο ησλ ηξαπκαηηψλ θαη ησλ ζπκάησλ πνπ ζξήλεζε ε παηξίδα ήηαλ κεγάινο.Δηζη ν ζπλζέηεο ζέιεζε λα πξνζάςεη έλα «ζιηκκέλν-ζθνηεηλφ- βίαην103» χθνο ζην έξγν ηνπ, σο έλδεημε πέλζνπο γηα ηνπο λεθξνχο. Αχηφ βέβαην εμφξγηζε ην θαζεζηψο, ην νπνίν δελ κπνξνχζε λα δηαλνεζεί πσο ζε κηα ληθεθφξν πεξίνδν γηα ηελ παηξίδα δελ γξάθνληαη ραξκφζπλα θαη παηξησηηθά ηξαγνχδηα κε απνηέιεζκα λα απαγνξεχζεη ηελ θπθινθνξία ηνπ. ΢ε έλδεημε ζπκβηβαζκνχ κε ηελ εγεζία, ν Shostakovich ζπλζέηεη ην 1945 ηελ 9ε ΢πκθσλία σο «ζχκβνιν λίθεο104» ηεο Ρσζίαο.

Με ηε ιήμε ηνπ πνιέκνπ ηα πξάγκαηα ζην κνπζηθφ ζηεξέσκα εξεκνχλ κε ηελ επαλαηνπνζέηεζε ηνπ Shostakovich ζην ξφιν ηνπ ΢νβηεηηθνχ ζπλζέηε. Απηφ δελ αξγεί, βέβαηα, λα αιιάμεη αθνχ κφιηο ζε ηξία ρξφληα (1948) αζθείηαη ζηνλ ζπλζέηε δεχηεξε απνθχξεμε, απηή ηε θνξά απφ ην «δφγκα Εληάλνθ». Ο Εληάλνθ είρε ηνλ ξφιν ηνπ «ππεπζχλνπ γηα ηελ εθαξκνγή ησλ ηδεσδψλ ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ ξεαιηζκνχ, ν νπνίνο ήηαλ πιένλ ε κνλαδηθή επίζεκε πνιηηηθή ηδενινγία ηνπ ΢νβηεηηθνχ θξάηνπο, ζηηο ηέρλεο. Απηφ έγηλε ην 1946. Ο Εληάλνθ μεθίλεζε κία δηαδηθαζία ρεηξαγψγεζεο (ηελ νλφκαδε «αλαδηνξγάλσζε») ησλ ηερλψλ. Οη πξψηεο κνξθέο ηέρλεο πνπ επιήγεζαλ ήηαλ ε ινγνηερλία, ν θηλεκαηνγξάθνο, ην ζέαηξν θαη νη εηθαζηηθέο ηέρλεο ελψ ε ζεηξά ηεο κνπζηθήο ήξζε ην 1948105». Έηζη ηα πεξηζζφηεξα έξγα ηνπ ζπλζέηε

100Volkof S. ζει.223-224 101 Πφιε ηεο Ρσζίαο, γλσζηή ζήκεξα σο ΢ακάξα. 102 Wilson E. ζει 138 103 D. Shostakovich ζει 167 104 D. Shostakovich ζει 169-170 105Υαξθηνιάθεο Α. «Μνπζηθή ππν δησγκφ: νη πνιηηηθέο δηψμεηο ηνπ Sostakovich», Αζήλα (2006), Μεγάιε Μνπζηθή Βηβιηνζήθε Διιάδνο.

37 απαγνξεχνληαη ελψ, «πεξίκελε γηα ηε ζχιιεςή ηνπ θάζε βξάδπ ζηελ πφξηα ηνπ αζαλζέξ, έηζη ψζηε ηνπιάρηζηνλ λα κελ αλαζηαησζεί ε νηθνγέλεηά ηνπ106».

΢χκθσλα κε ηνλ Εληάλνθ, «ην βαζηθφ δήηεκα είλαη ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο», θαη ζηε ζνβηεηηθή κνπζηθή ππάξρνπλ δπν ηάζεηο: «ε κηα ηάζε εθπξνζσπεί… κηα πγηή πξννδεπηηθή βάζε, πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ αλαγλψξηζε ηνπ ηεξάζηηνπ ξφινπ πνπ παίδεη ε θιαζηθή θιεξνλνκία θαη ηδηαίηεξα νη παξαδφζεηο ηεο ξψζηθεο κνπζηθήο ζρνιήο, ζηεξίδεηαη ζην ζπληαίξηαζκα ηνπ πςεινχ ηδενινγηθνχ πεξηερνκέλνπ ηεο ξεαιηζηηθήο αιήζεηαο, ησλ βαζηψλ νξγαληθψλ δεζκψλ κε ηνλ ιαφ, ηεο κνπζηθήο δεκηνπξγίαο ηνπ ηξαγνπδηνχ ηεο κεγάιεο επαγγεικαηηθήο καζηνξηάο. Ζ δεχηεξε ηάζε εθθξάδεη έλα θνξκαιηζκφ μέλν πξνο ηε ζνβηεηηθή ηέρλε, παξαπεηά ηελ θιαζηθή θιεξνλνκία θάησ απφ ην πξφζρεκα κηαο ςεχηηθεο πξνζπάζεηαο λεσηεξηζκνχ, παξαπεηά ην ιατθφ ραξαθηήξα ηεο κνπζηθήο, αξλείηαη λα ππεξεηήζεη ην ιαφ, θη φια απηά γηα ράξε ησλ ζηελψλ αηνκηθψλ ζπγθηλήζεσλ ελφο κηθξνχ θχθινπ εθιεθηψλ εζηέη107».

Τπνζηήξηδε φηη «ν δηεζληζκφο ζηε κνπζηθή, ν ζεβαζκφο ηνπ έξγνπ ησλ άιισλ ιαψλ αλαπηχζζεηαη ζηε βάζε ηνπ πινπηηζκνχ θαη ηεο αλάπηπμεο ηεο εζληθήο κνπζηθήο ηέρλεο, πάλσ ζε κηα ηέηνηα άλζηζε πνπ λα έρεη λα κνηξάζεη θάηη κε ηνπο άιινπο ιανχο, θαη φρη πάλσ ζηελ ηπθιή κίκεζε μέλσλ πξνηχπσλ θαη ζην ζβήζηκν ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ εζληθνχ ραξαθηήξα ζηε κνπζηθή108».

΢ρεηηθά ηψξα κε ηνπο ζπλζέηεο, «νη ζνβηεηηθνί ζχλζεηεο έρνπλ δπν θαζήθνληα εμαηξεηηθά ππεχζπλα. Σν θπξηφηεξν θαζήθνλ είλαη λα αλαπηχμνπλ θαη λα ηειεηνπνηήζνπλ ηε κνπζηθή. Σν άιιν είλαη λα ππεξαζπίζνπλ ηε ζνβηεηηθή κνπζηθή απφ ηελ παξείζθξεζε ζηνηρείσλ ηεο αζηηθήο παξαθκήο. Γελ πξέπεη λα μερλάκε φηη ε Δ΢΢Γ είλαη ηψξα ν απζεληηθφο ζεκαηνθχιαθαο ηεο παγθφζκηαο κνπζηθήο θνπιηνχξαο, ην ίδην φπσο ζε φινπο ηνπο άιινπο ηνκή είλαη ην θξνχξην ηνπ πνιχηηκνπ θαη ηεο αλζξψπηλεο θνπιηνχξαο ελαληία ζηελ παξαθκή ηεο αζηηθήο ηάμεο θαη ηελ απνζχλζεζε ηεο θνπιηνχξαο. Ήηαλ ελδερφκελν νη αζηηθέο επηξξνέο πνπ έξρνληαη απφ ηελ άιιε κεξηά ησλ ζπλφξσλ καο λα βξίζθνπλ απήρεζε ζηα θαπηηαιηζηηθά ππνιείκκαηα κέζα ζηε ζπλείδεζε νξηζκέλσλ εθπξφζσπσλ ηεο ζνβηεηηθήο δηαλφεζεο. Σα ππνιείκκαηα απηά εθθξάδνληαη ζηελ ηξειή επηπνιαηφηεηα πνπ ηνπο δέξλεη λα ζέινπλ λα αληαιιάδνπλ ηνπο ζεζαπξνχο ηεο ζνβηεηηθήο κνπζηθήο κε ηα αζιία θνπξέιηα ηεο ζχγρξνλεο αζηηθήο ηέρλεο…Δκείο, νη κπνιζεβίθνη δελ απνξξίπηνπκε ηελ θιεξνλνκία ηνπ πνιηηηζκνχ. Αληίζεηα, αθνκνηψλνπκε κε θξηηηθφ πλεχκα ηελ θιεξνλνκία φισλ ησλ ιαψλ, φισλ ησλ επνρψλ, γηα λα πάξνπκε φηη κπνξεί λα εκπλεχζεη ζηνπο εξγαδφκελνπο ηεο ζνβηεηηθήο θνηλσλίαο κεγάιεο πξάμεηο ζην πεδίν ηεο δνπιεηάο, ηεο επηζηήκεο θαη ηεο θνπιηνχξαο109».

106Wilson Δ. ζει. 183 107 Εhdanov A. ζει 99 108 Εhdanov A. ζει 99 109 Εhdanov A. ζει 100

38 Σα ρξφληα απηά, ηεο ινγνθξηζίαο ηνπ ζπλζέηε απφ ηνλ Εληάλνθ, νδήγεζαλ ην ζπλζέηε ζηε δεκηνπξγία έξγσλ γηα θαζαξά βηνπνξηζηηθφ ζθνπφ ι.ρ Κνληζέξην γηα Βηνιί Αξ.1, ελψ ν ζάλαηνο ηνπ ΢ηάιηλ ην 1953 γίλεηαη ε αθνξκή γηα ηελ δεκηνπξγία ηεο 10εο ΢πκθσλίαο θαη ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ Shostakovich ελάληηα ζην ΢νβηεηηθφ θαζεζηψο. Σν 1957 αθνινπζεί θαη ε 11ε ΢πκθσλία κε ηίηιν «Έηνο 1905».

Σν έηνο 1960 απνηειεί ζηαζκφ ζηελ δσή ηνπ ζπλζέηε, θαζψο εληάζζεηαη ζην Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα. Βέβαηα κέρξη ζήκεξα θαλείο δελ γλσξίδεη ηη ηνλ ψζεζε ζε απηή ηνπ ηελ απφθαζε. Ήηαλ κηα ζπλεηδεηή απφθαζε ζπκκφξθσζεο ή ήηαλ ε, θαηά ηνλ Barnes, δεηιία, πνπ ηνλ θπξίεπζε γηα αθφκα κηα θνξα. Ο γηνο ηνπ ζπκάηαη ηνλ παηέξα ηνπ λα θιαίεη110 θαη λα κηιάεη ζηελ ζχδπγφ ηνπ γηα εθβηαζκφ.

Dmitri Shostakovich: κηα ηεξάζηηα πξνζσπηθφηεηα, κηα ηεξάζηηα κνπζηθή ηδηνθπτα, γελλεκέλε ζε κηα επνρή κφληκεο αλαζθάιεηαο θαη αζηάζεηαο . Ζ κνπζηθή ηνπ ζπλδπάδεη ηελ αηνληθφηεηα κε ξνκαληηθά ζηνηρεία ελψ κέζα απφ ηα έξγα ηνπ γίλεηαη αηζζεηή ε επηξξνή ηνπ απφ ηνλ Μάιεξ111. Παξά ηελ «κνπζηθή ππν δησγκφ», φπσο ηελ ραξαθηεξίδεη ν Βarnes ζην βηβιίν ηνπ, πνπ αληηκεηψπηζε ν κεγάινο απηφο ζπλζέηεο, δελ θάλεθε λα ηνλ πεξηνξίδεη θαη λα ηνλ επεξεάδεη σο πξνο ηελ δεκηνπξγία θαη ηελ ζχλζεζε έξγσλ. Ζ εξγνγξαθία ηνπ Shostakovich, πξνδίδεη ην κεγάιν ηαιέλην ηνπ ζπλζέηε, αθνχ ζε πεξίνδν ινγνθξηζίαο θαη κεγάινπ «θπλεγεηνχ» θαηάθεξε λα γξάςεη κηα πιεζψξα έξγσλ. Παξαθάησ παξνπζηάδεηαη ε εξγνγξαθία ηνπ ζπλζέηε κε φζα απφ ηα έξγα ηνπ έγηλαλ γλσζηά αθφκα θαη αλ νξηζκέλα απφ απηά δελ παξνπζηάζηεθαλ πνηέ ζε επξχ θνηλφ κεηά απφ απζηεξή πξνηξνπή απαγφξεπζεο απφ ηελ εμνπζία.

110 Ho A. & Feofanov D. ζει 390 111 Ο Ηβάλ ΢νιεξηίλζθη, θαιφο θίινο ηνπ Shostakovich, ήηαλ απηφο πνπ κχεζε ηνλ ζπλζέηε ζηε κνπζηθή ηνπ Μάιεξ, νη επηξξνέο απφ ηελ κνπζηθή ηνπ νπνίνπ θαίλνληαη μεθάζαξα απφ ηελ 4ε ΢πκθσλία θαη κεηά.

39 ΔΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

΢πκθσλίεο

 ΢πκθσλία αξ.1 ζε θα ειαζ. op. 10 (1924-25)

 ΢πκθσλία αξ.2 ζε ζη κεηδ. op. 14 «΢ηνλ Οθηψβξε» γηα κεηθηή ρνξσδία θαη νξρήζηξα(1927)

 ΢πκθσλία αξ.3 ζε κη χθεζε κεηδ. op. 20 «1ε Μαΐνπ» γηα κεηθηή ρνξσδία θαη νξρήζηξα (1929)

 ΢πκθσλία αξ.4 ζε λην ειαζ. op. 43 (1935-36, πξεκηέξα 1961)

 ΢πκθσλία αξ.5 ζε ξε ειαζ. op. 47 (1937)

 ΢πκθσλία αξ.6 ζε ζη ειαζ. op. 54 (1939)

 ΢πκθσλία αξ.7 ζε λην κεηδ. op. 60 «Σνπ Λέληλγθξαλη» (1941)

 ΢πκθσλία αξ.8 ζε λην ειαζ. op. 65 (1943)

 ΢πκθσλία αξ.9 ζε κη χθεζε κεηδ. op. 70 (1945)

 ΢πκθσλία αξ.10 ζε ζε κη ειαζ. op. 93 (1953)

 ΢πκθσλία αξ.11 ζε ζνι ειαζ. op. 103 «Έηνο 1905» (1956-57)

 ΢πκθσλία αξ.12 ζε ξε ειαζ. op. 112 «Έηνο 1917» (1960-61)

 ΢πκθσλία αξ.13 ζε ζη χθεζε κεηδ. op. 113 «Babi Yar» (ζε πνίεζε ηνπ Γεβγθέλη Γεθηνπζέλθν) γηα βαζχθσλν, ρνξσδία βαζπθψλσλ θαη νξρήζηξα (1962)

 ΢πκθσλία αξ.14, ζε ζνι ειαζ. op. 135 γηα πςίθσλν, βαζχθσλν, νξρήζηξα εγρφξδσλ θαη θξνπζηά (ζε πνίεζε Garcia Lorca, Apollinaire, Κυchelbecher θαη Rilke) (1969)

 ΢πκθσλία αξ.15 ζε ια κεηδ. op. 141 (1971)

Άιια έξγα γηα νξρήζηξα

 Tahiti Trott, Opus 16, νξρεζηξηθή δηαζθεπή ηνπ θνμ-ηξνη Tea for Two ηνπ Vincent Youmans (1928)

 ΢νπίηα γηα νξρήζηξα Σδαδ αξ. 1, Opus 38b (1934)

 ΢νπίηα γηα νξρήζηξα Σδαδ αξ. 2 (1938)

40 Κνληζέξηα

 Κνληζέξην γηα πηάλν, ηξνκπέηα θαη νξρήζηξα εγρφξδσλ αξ. 1 ζε λην ειάζζνλα op. 35 (1933)

 Κνληζέξην γηα βηνιί θαη νξρήζηξα αξ. 1 ζε ια ειάζζνλα op. 77 (1947-48, Πξεκηέξα 1955)

 Κνληζέξην γηα πηάλν θαη νξρήζηξα αξ. 2 ζε θα κείδνλα op. 102 (1957)

Μνπζηθή δσκαηίνπ

 Σξίν γηα βηνιί, ηζέιν θαη πηάλν αξ. 1 ζε λην κείδνλα op. 8 (1923)

 Σξία θνκκάηηα γηα ηζέιν θαη πηάλν op. 9 (ρακέλν) (1923/24)

 Πξεινχδην θαη ζθέξηζν γηα νθηέην εγρφξδσλ op. 11 (1924/25)

 ΢νλάηα γηα ηζέιν θαη πηάλν ζε ξε ειάζζνλα op. 40 (1934)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ ζε λην κείδνλα αξ.1 op. 49 (1938)

 Κνπηληέην γηα πηάλν θαη έγρνξδα ζε ζνι ειάζζνλα op. 57 (1940)

 Σξίν γηα βηνιί, ηζέιν θαη πηάλν αξ. 2 ζε κη ειάζζνλα op. 67 (1944)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 2 ζε ια κείδνλα op. 68 (1944)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 3 op. 73 (1946)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 4 op. 83 (1949)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 5 op. 92 (1952)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 6 op. 101 (1956)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 7 op. 108 (1960)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 8 op. 110, αθηεξσκέλν ζηα ζχκαηα ηνπ θαζηζκνχ θαη ηνπ πνιέκνπ (1960)(κεηαγξαθή απφ ηνλ Rudolf Barshai σο: ζπκθσλία δσκαηίνπ γηα νξρήζηξα εγρφξδσλ, op.110a)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 9 op. 117 (1964)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 10 op. 118 (1964) (κεηαγξαθή απφ ηνλ Rudolf Barshai σο: ζπκθσλία δσκαηίνπ γηα νξρήζηξα εγρφξδσλ, op.118a)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 11 op. 122 (1966)

41  Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 12 op. 133 (1968)

 ΢νλάηα γηα βηνιί θαη πηάλν op. 134 (1968)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 13 op. 138 (1970)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 14 op. 142 (1973)

 Κνπαξηέην εγρφξδσλ αξ. 15 op. 144 (1974)

 ΢νλάηα γηα βηφια θαη πηάλν op. 147 (1975)

Μνπζηθή γηα πηάλν

 8 Πξεινχδηα γηα πηάλν op. 3 (1919/20)

 Σξεηο θαληαζηηθνί ρνξνί γηα πηάλν op. 5 (1922)

 ΢νπίηα γηα δχν πηάλα op. 6 (1922)

 ΢νλάηα αξ. 1 γηα πηάλν op. 12 (1926)

 Αθνξηζκνί – Γέθα θνκκάηηα γηα πηάλν op. 13 (1927)

 24 Πξεινχδηα γηα πηάλν. 34 (1932/33)

 ΢νλάηα αξ. 2 γηα πηάλν op. 61 (1942)

 6 παηδηθά θνκκάηηα γηα πηάλν op. 69 (1944/45)

 24 Πξεινχδηα θαη Φνχγθεο γηα πηάλν op. 87 (1950/51)

 Κνληζεξηίλν γηα 2 πηάλα op. 94 (1953)

΢θεληθά έξγα

 Η κύηε op.15, ΋πεξα ζε 3 πξάμεηο (1927)

 Η επνρή ηνπ ρξπζνύ op.22, Μπαιέην ζε 3 πξάμεηο, ιηκπξέην A. Ivanovsky(1929-1930)

 Η Βίδα op.27, Μπαιέην ζε 3 πξάμεηο, ιηκπξέην V. Smirnov (1930-1931)

 Η Λαίδε Μάθβεζ ηνπ Μηζελζθ, op.29, φπεξα ζε 4 πξάμεηο (1932)

 Καηαξίλα Ιζκαΐινβα, op.114, αλαζεσξεκέλε εθδνρή ηεο Λαίδεο Μάθβεζ (1956)

42  Moskva-Cheryomushki, op.105, νπεξέηα ζε 3 πξάμεηο (1958)112

112΢πγθεληξσκέλε εξγνγξαθία απφ ην Wikipedia/Dmitri Shosakovich

43 Β) SERGEI PROKOFIEV

BIOΓΡΑΦΙΑ

Άιιε κηα ραξαθηεξηζηηθή κνπζηθή πξνζσπηθφηεηα ηεο ρξνληθήο πεξηφδνπ πνπ κειεηάκε, παγθνζκίνπ θήκεο, ππήξμε ν Sergei Prokofiev (1891-1953).

΋πσο ν ίδηνο αθεγείηαη ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ113, γελλεκέλνο ζην ρσξηφ ΢φληνθζθα ηεο Ρνπκαλίαο, ε νπνία απνηεινχζε κέινο ηεο Ρσζηθήο Απηνθξαηνξίαο, ν Prokofiev θαηάθεξε απφ πνιχ κηθξή ειηθία λα θάλεη αηζζεηή ηε παξνπζία ηνπ ζην θαιιηηερληθφ ζηεξέσκα, θαζψο ήδε απφ ηα πέληε ρξφληα ηεο ειηθίαο ηνπ παξνπζίαζε ηελ πξψηε ηνπ ζχλζεζε γηα πίαλν, ελψ, ζε ειηθία κφιηο επηά εηψλ ζπλέζεζε ηελ πξψηε ηνπ φπεξα κε ηίηιν «Ο Γίγαο».

H κεηέξα ηνπ ηνλ παξφηξπλε λα θαιιηεξγήζεη απηφ ην έκθπην ηαιέλην ηνπ ζηελ κνπζηθή114, θη έηζη ηνλ έγξαςε ζην Ωδείν ηεο Μφζραο φπνπ παξαθνινχζεζε καζήκαηα ζχλζεζεο. ΢ε ειηθία έληεθα εηψλ, φπσο αλαθέξεη ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ, έγξαςε ηελ πξψηε ηνπ ΢πκθσλία, ελψ ζε ειηθία δψδεθα εηψλ νινθιεξψλεη ηηο φπεξεο «Έξεκα Νεζηά» θαη «Ζ γηνξηή θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παλνχθιαο». Αξγφηεξα ην ηαιέλην ηνπ ηνλ νδήγεζε ζ‟έλα απφ ηα θαιχηεξα Ωδεία ηεο ρψξαο, ζην Ωδείν ηεο Αγίαο Πεηξνχπνιεο.

΋πσο καο δηεγείηαη ν Βoris Berman115, ν Prokofiev σο παηδί,ήηαλ άκεζα ππνθηλνχκελνο θαη άκεζα ζπλδεδεκέλνο θαη εμαξηεκέλνο απφ ηνπο γνλείο ηνπ, νη νπνίνη επηζπκψληαο λα κελ ιείςεη ηίπνηα ζην κνλαρνπαίδη ηνπο, είραλ ζηξέςεη φιε ηνπο ηελ πξνζνρή απάλσ ηνπ. Δπέβιεπαλ απζηεξά ηελ κειέηε θαη ηηο ζπνπδέο ηνπ γηνχ ηνπο, ελψ παξάιιεια παξαθνινπζνχζαλ κε κεγάιε πξνζνρή θαη αθξίβεηα ηελ δηακφξθσζε ηεο θαιιηηερληθήο ηνπ πξνζσπηθφηεηαο , ηα ζηνηρεία πνπ αζπάδεηαη σο θαιιηηέρλεο θαζψο θαη απηά πνπ πηνζεηεί ζηηο κνπζηθέο ηνπ δεκηνπξγίεο. ΢ην ζεκείν απηφ ζα ήηαλ πνιχ ελδηαθέξνλ λα παξαζέζνπκε ην παξάδεηγκα πνπ ρξεζηκνπνηεί ν Berman ζην βηβιίν ηνπ δηεπθξηλίδνληαο πσο « αλ ν ζπλζέηεο είρε νπνηαδήπνηε ηάζε γηα Ρνκαληηζκφ ζηα έξγα ηνπ, ακέζσο εκπνδηδφηαλ απφ ηνλ γνληθφ έιεγρν, ελψ δελ κπνξνχζε λα βξεζεί θαη άιιε δηέμνδνο ιφγσ ηνπ θνηλσληθνχ ηνπ απνθιεηζκνχ116».

Ο Prokofiev ιάηξεπε λα παξαθνινπζεί ζπλαπιίεο θαη κνπζηθέο παξαζηάζεηο, παξαθνινπζνχζε ην χθνο θαη ην κνπζηθφ ζηπι, παξαθνινπζνχζε ηα είδε θαη ηηο κνπζηθέο θφξκεο θαη πθέο ελψ, φπσο εμνκνινγείηαη ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ, θαίλεηαη λα έκαζε πεξηζζφηεξα απφ εθεί παξά απφ ηνπο δαζθάινπο θαη ηελ εθπαίδεπζε πνπ έιαβε. Κάλνληαο έλα γξήγνξν πηζσγχξηζκα ζηηο ζπνπδέο ηνπ θαη ζηα καζεηηθά ηνπ ρξφληα, απνγνεηεχηεθε, επηζεκαίλεη ν Berman, απνγνεηεχηεθε φρη ηφζν απφ ηηο ζπνχδέο ζαλ ζπνπδέο αιιά απφ ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ δαζθάισλ ηνπ

113 Prokofiev Sergei Soviet Diary 1927 and Other Writings. 114 Ζ κεηέξα ηνπ Prokofiev ήηαλ ιάηξεο ηεο θιαζηθήο κνπζηθήο, εξαζηηέρλεο πηαλίζηα θαη ήηαλ εθείλε πνπ κχεζε ηνλ γηφ ηεο ζηε κνπζηθή αθνχ ππήξμε θαη ε πξψηε ηνπ δαζθάια ζην πηάλν. 115 Berman B. ζει. 2 116 Berman B. ζει.3 «If he had any romantic urges, they were inhibited by a paucity of opportunities for social interaction and by firm parental control».

44 «΋πνηνο ηνικνχζε λα παξεθιίλεη απφ ην ζπκβαηηθφ κνλνπάηη ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα ππνζηεί ηελ νξγή ηνπ. Βάδνληαο ηα ρέξηα ζηηο ηζέπεο θαη πεγαίλνληαο πίζσ- κπξνο…… έιεγε ¨Γελ κπνξψ λα θαηαιάβσ γηαηί κε ελνριείο κε ην λα θάλεηο κάζεκα καδί κνπ, κε ην λα είζαη ζην ηκήκα κνπ. Πήγαηλε ζηνλ Richard Strauss, πήγαηλε ζηνλ Debussy¨ ή κπνξεί λα έιεγε απιψο ¨Πήγαηλε ζηνλ δηάβνιν¨117»

Ο Prokofiev έδξαζε σο ζπλζέηεο ζε κηα πνιχ ηδηαίηεξε πεξίνδν, φρη κφλν γηα ηε κνπζηθή αιιά γηα φιεο ηηο ηέρλεο, ε νπνία ραξαθηεξίζηεθε απν έληνλε πνιππινθφηεηα θαη θαιιηηερληθή αλαδήηεζε σο πξνο ηα ζέκαηα θαη ηα εθθξαζηηθά κέζα. Ωο ηδηαίηεξα αλήζπρν πλεχκα,ην 1908 ,αξρίδεη λα παξαθνινπζεί ηα ¨Βξαδηλά ζχγρξνλεο επνρήο118¨ δειαδή έλαλ θαιιηηερληθφ θχθιν πξσηνπνξηαθήο κνπζηθήο κε έληνλν ην ζηνηρείνπ ηνπ κνληεξληζκνχ, φπνπ θαιείηαη λα παξνπζηάζεη θαη θάπνηα απφ ηα έξγα ηνπ. Ζ ειεπζεξία θαη ην δηθαίσκα ηνπ πεηξακαηηζκνχ ζηα πιαίζηα ηνπ θχθινπ ηεο πξσηνπνξία νδεγεί, φπσο ππνζηεξίδεη θαη ν Berman, ηνλ θαιιηηέρλε ζε λέα κνπζηθά κνλνπάηηα. Ζ κνπζηθή ηνπ πνπ είρε ραξαθηεξηζηεί σο ππεξαπινπζηεπκέλε119 μαθληθά αιιάδεη θαη θηλείηαη ζηα πιαίζηα ηεο έληνλεο πνιπηνληθφηεηαο120, κε κηα εθηεηακέλε ρξήζε ρξσκαηηθψλ θαη δηάθσλσλ δηαζηεκάησλ121, κε έληνλν χθνο θαη πνηθίινπο ξπζκηθνχο ζρεκαηηζκνχο, ηα νπνία ηνλ αλαθπξχζζνπλ , σο ηνλ πην πξσηνπνξηαθφ κνληεξληζηή κνπζηθνζπλζέηε ηεο επνρήο κε ην πην πιήξσο δηακνξθσκέλν θαιιηηερληθφ πξνθίι θαη ραξαθηήξα.

117 Berman B. ζει.3 118 Berman B. ζει.3 119 Υαξαθηεξηζκφο ηνπ Σaneyev βι. Berman B. ΢ει 2 120 «Μνπζηθφο φξνο πνπ ζεκαίλεη ηε ζπλήρεζε κεισδηθψλ θαη αξκνληθψλ ζρεκάησλ, πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο ηνληθφηεηεο. Ωο κνπζηθφ θαηλφκελν ε π. απαληά απφ πνιχ λσξίο, π.ρ. ζηνλ Καλφλα φηαλ ε κεισδία επαλαιακβάλεηαη ηέζζεξηο ή πέληε θζφγγνπο ςειφηεξα ή ρακειφηεξα, ή αθφκα θαη ζε νξηζκέλν ηκήκα ηεο θνχγθαο, φηαλ ε απάληεζε είλαη αθξηβήο θαη ρσξίο αιινηψζεηο κεηάζεζε ηνπ ζέκαηνο πέληε θζφγγνπο ςειφηεξα ή ηέζζεξηο ρακειφηεξα. Ωζηφζν, ζηηο πεξηπηψζεηο απηέο, ην ερεηηθφ απνηέιεζκα απφ ηε ρξήζε ηεο π. έρεη επεηζνδηαθφ κάιινλ ραξαθηήξα θαη νπσζδήπνηε δελ επεξεάδεη ηελ θαζαπηφ δηαηνληθή ιεηηνπξγία ηεο κνπζηθήο. Πξψηνο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ηελ π., κε απνηέιεζκα έζησ θαη ηελ πξφζθαηξε απψιεηα ηνπ δηαηνληθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ, ήηαλ ν Βάγθλεξ, ζηελ αξρή ηεο δεχηεξεο πξάμεο ηνπ κνπζηθνδξάκαηφο ηνπ Σξηζηάλνο θαη Ηδφιδε –θαη εδψ φκσο πην πνιχ γηα ιφγνπο δξακαηηθνχο ή δηαθνζκεηηθνχο. Σν ίδην ζπκβαίλεη, αλ θαη κε πεξηζζφηεξε ζπλέπεηα θαη ζε κεγαιχηεξε έθηαζε, ζε κεξηθά έξγα ησλ Μνξίο Ραβέι, Μαλνπέι ληε Φάιηα θαη Ηγθφξ ΢ηξαβίλζθη. ΢πζηεκαηηθή σζηφζν ρξήζε ηεο π., αξρηθά ίζσο σο κέζνπ εκπινπηηζκνχ ηεο παξαδνζηαθήο αξκνλίαο ηνπ 18νπ θαη 19νπ αη., κε αλαπφθεπθην φκσο απνηέιεζκα ηε δηαηαξαρή ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ δηαηνληθνχ ζπζηήκαηνο, έγηλε κεηαμχ 1918 θαη 1935 απφ ηνλ Νηαξηνχο Μηγηφ θαη ηε γαιιηθή νκάδα ζπλζεηψλ, γλσζηή σο Οκάδα ησλ έμη. Μεηά ηνλ B΄ Παγθφζκην πφιεκν θαη ηελ επηθξάηεζε ηδίσο ηνπ δσδεθαθζνγγηζκνχ, πνπ, σο αξρή πιένλ, απνξξίπηεη θάζε είδνο δηαηνληθήο ιεηηνπξγίαο, ζεκειηψλνληαο ζπγρξφλσο θαη ζεσξεηηθά ηε κεηάβαζε απφ ην δηαηνληθφ ζχζηεκα πξνο ηελ αηνληθή γεληθά κνπζηθή, ε π. μεπεξάζηεθε πηα απφ ηα πξάγκαηα, δελ εμππεξεηνχζε ηηο αλάγθεο ηεο ζχγρξνλεο κνπζηθήο έθθξαζεο θαη εγθαηαιείθζεθε νξηζηηθά ή ρξεζηκνπνηείηαη ζε πνιχ πεξηνξηζκέλε θιίκαθα.» πεγή: Academic Dictionaries and Encyclopedias Υαξαθηεξηζηηθφ έξγν ην «΢αξθαζκνί γηα Πηάλν Op.17 (1912)» 121 Υαξαθηεξηζηηθά έξγα: «΢πνπδέο Op.2 (1909)» θαη «Σέζζεξα θνκκάηηα Op.4 (1908)»

45 …¨ΛΙΠΟΣΑΞΙΑ¨ ΓΙΑ ΔΝΑ ΚΑΛΤΣΔΡΟ ΜΔΛΛΟΝ…

Ζ Ρσζηθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1917, πξνθάιεζε κεγάιε ζιίςε ζηνλ ζπλζέηε, φπσο θαη ζε φινπο ηνπο θαιιηηέρλεο αιιά θαη ηνπο απινχο πνιίηεο πνπ ήηαλ αλαγθαζκέλνη λα δνπλ θαζεκεξηλά ζθελέο θξίθεο ζηε ρψξα ηνπο. Ο ζπλζέηεο, φπσο καο πιεξνθνξεί θαη ν Berman122, φζν θαη αλ πνλνχζε ηελ παηξίδα ηνπ έπξεπε λα θχγεη, λα πάεη θάπνπ πνπ νη ζπλζήθεο ζα ήηαλ πην επλντθέο γηα ηνλ ίδην θαη ηελ κνπζηθή ηνπ. Παξά, ινηπφλ, ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ ΢νβηεηηθνχ θαζεζηψηνο λα θξαηήζεη ηνλ Prokofiev θαη λα ηνλ πείζεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ηνλ επαλαζηαηηθφ-πξσηνπνξηαθφ ραξαθηήξα ηεο κνπζηθήο ηνπ πξνο φθεινο ηεο εγεζίαο, εθείλνο αξλήζεθε θαη ζέιεζε λα απνκαθξπλζεί απφ ην «ράνο ηεο επαλάζηαζεο123».

Ακεξηθή

Αθήλνληαο πίζσ ηελ Ρσζία, ν πξψηνο πξννξηζκφο ηνπ γίλεηαη ε Ακεξηθή. ΢χκθσλα κε ηνλ Νice124, ζηελ Ακεξηθή αληηκεηψπηζε νπδέηεξν θιίκα, νχηε θηιηθφ αιιά νχηε θαη ερζξηθφ, ελψ αδηακθηζβήηεηα ηνπ δφζεθαλ επθαηξίεο λα παξνπζηάζεη ηελ δνπιεηά ηνπ θαη ηα έξγα ηνπ, κε ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα: ην 3ν Κνληζέξην γηα πηάλν αιιά θαη ηελ φπεξα «The love for the three oranges (1919)». Γηα ην ηειεπηαίν έξγν είρε δνπιέςεη πνιχ ζθιεξά θαη γηα πνιχ θαηξφ θαη ζην ηέινο έλα απξφνπην γεγνλφο αλέβαιε ηε πξνγξακκαηηζκέλε πξνβνιή ηνπ επηθνξηίδνληαο ηνλ θαιιηηέρλε ηφζν ζπλαηζζεκαηηθά φζν θαη νηθνλνκηθά .

Κπξίσο ε νηθνλνκηθή εμαζζέλεζε, φπσο ππνζηεξίδεη ν Βerman, ήηαλ ν ιφγνο πνπ έθαλε ηνλ ζπλζέηε λα εγθαηαιείςεη ηελ Ακεξηθή θαη λα ςάμεη λα βξεί λέν άζπιν πξνθεηκέλνπ λα θάλεη έλα λέν θαιιηηερληθφ μεθίλεκα. Έηζη, ινηπφλ, παξφιν πνπ ε αλαγλσξηζηκφηεηά ηνπ ζην θνηλφ είλαη κεγάιε, λένο πξννξηζκφο απηή ηε θνξά γίλεηαη ην Παξίζη .

Παξίζη

΢ην Παξίζη έξρεηαη αληηκέησπνο κε έλα πξφζθνξν, ζρεηηθά, έδαθνο πνπ ηνλ ελέπλεπζε λα μεδηπιψζεη φιν ην ηαιέλην ηνπ θαη λα εμειίμεη ηελ θαιιηηερληθή ηνπ επθπτα. Ο ραξαθηεξηζκφο ¨ζρεηηθά¨, πνπ ρξεζηκνπνηψ ιίγν πην πάλσ, δελ είλαη θαζφινπ ηπραίνο, θαζψο ην Παξίζη ηελ επνρή απηή ήηαλ ην «επίθεληξν ηνπ πνιηηηζκνχ» φπσο αλαθέξεη θαη ν ίδηνο ν ζπλζέηεο ζηελ απηνβηνγξαθία ηνπ125. Aπηφ ζεκαίλεη πσο ν Prokofiev ζα αληηκεηψπηδε δπζθνιίεο. Έπξεπε λα εκβαζχλεη ζηελ κνπζηθή ηνπ θαη λα εληνπίζεη ηα ζηνηρεία απηά ηα νπνία ζα ηαίξηαδαλ ζην πθνινγηθφ πεξηερφκελν θαη ζηπι ηεο παξηδηάληθεο κνπζηθήο, πξνθεηκέλνπ ηα αθνχζκαηα πνπ ζα

122 Berman B. ζει.12 123 Nice D. ζει.132 124 Nice D. ζει.144 125 Prokofiev S. Soviet Diary 1927 and Other Writings.

46 πξνζθέξεη ζην λέν ηνπ θνηλφ λα κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηιεπηά θαη θπξίσο απνδεθηά, ρσξίο βέβαηα λα ράζεη ηε κνλαδηθφηεηα ηνπ ραξαθηήξα ηνπ αιιά θαη ηεο κνπζηθήο ηνπ.

΢χκθσλα κε ηνλ ίδην ην ζπλζέηε, ε παξηδηάληθε κνπζηθή σο θέληξν ηέρλεο θαη πνιηηηζκνχ, ήηαλ πάληα δεθηηθή ζηελ θαηλνηνκία, ζηελ πξσηνπνξία θαη γεληθφηεξα ζην θάζεηη λέν θαη δηαθνξεηηθφ. Σα λέα, απηά, ζηνηρεία πνπ εκθαλίδνληαλ θάζε θνξά ζηηο δηάθνξεο εθδειψζεηο ηεο κνπζηθήο ηδέαο πνιιέο θνξέο αθνκνηψλνληαλ απφ ην θνηλφ κε απνηέιεζκα ηελ αιινίσζε ηεο ππάξρνπζαο κνπζηθήο θνπιηνχξαο. Απηφ ζπλεπάγεηαη ηελ ηαθηή ζπλερή αιιάγε ζην γνχζην θαη ζηηο κνπζηθέο πξνηηκήζεηο ηνπ θνηλνχ.

Μεηά απφ θάπνηα ρξφληα έλδνμεο θαξηέξαο, ν ζπλζέηεο αξρίδεη λα πέθηεη ζηηο πξνηηκήζεηο ηνπ γαιιηθνχ θνηλνχ κε απνθνξχθσκα ηελ απνηπρία ηεο 2εο ΢πκθσλίαο ηνπ Οp.40 ε νπνία «Ναη! Έκεηλε γλσζηή ζην θνηλφ…αιιά γηα ην δπζνίσλν ληεκπνχην ηεο, έρνληαο πνιχ ιίγνπο ππνζηεξηθηέο126».

«Γεληθά ην παξηδηάληθν θνηλφ βαξηέηαη πνιχ εχθνια. ΢ηελ αξρή ελζνπζηάδνληαη κε έλαλ ζπλζέηε θαη πξνζθνιιψληαη ζε απηφλ θαη κεηά βαξηνχληαη θαη ςάρλνπλ γηα λέν θχκα θαιιηηερληθήο αλαλέσζεο θαη θξεζθάδαο. Απ φηη θαίλεηαη εγσ έπαςα λα είκαη ην ¨θξέζθν¨ ζηνηρείν ζηε παξηδηάληθε ζθελή127».

΢πλαπιίεο θαη παξαζηάζεηο δηαδξακαηίδνληαη ζε Ακεξηθή, Παξίζη , Λνλδίλν, Καλαδά, Κνχβα αιιά θαη ζηελ ΢νβηεηηθή Έλσζε ζηελ νπνία ν Prokofiev έθαλε νπθ νιίγεο ζπλαπιίεο εληζρχνληαο ηνπο δεζκνχο κε ηελ παηξίδα ηνπ θαη κε φιν ην ειεχζεξν απφ ηηο ΢νβηεηηθέο Αξρέο, ελψ, ην 1932, κεηά απφ 18 ρξφληα, απνθαζίδεη λα επηζηξέςεη κφληκα ζηελ παηξίδα ηνπ θαη λα ζπκβάιιεη ζηελ αλνηθνδφκεζε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ησλ ηερλψλ πνπ είραλ θαηαξεχζζεη. Ζ ιαρηάξα γηα επηζηξνθή θαίλεηαη μεθάζαξα θαη ζηα έξγα ηνπ αιιά θαη ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ:

«Ζ ξσζηθή γιψζζα πξέπεη λα ερεί ζηα απηηά κνπ»128.

«Πξέπεη λα κηιψ κε αλζξψπνπο πνπ έρνπλ ηε δηθή κνπ ζάξθα θαη ην δηθφ κνπ αίκα, έηζη ψζηε λα μαλα απνθηήζσ απηφ πνπ κνπ ιείπεη εδψ: Σα ηξαγνχδηα ηνπο, ηα ηξαγνχδηα κνπ129».

126 Prokofiev S. Soviet Diary 1927 and Other Writings. 127 Prokofiev S. Soviet Diary 1927 and Other Writings. 128 ΢νχιε Ρνπκπίλε «΢εξγετ Πξνθφθηεξ: Ίρλε κηαο κεγάιεο κνπζηθήο πξνζσπηθφηεηαο» 129 ΢νχιε Ρνπκπίλε «΢εξγετ Πξνθφθηεξ: Ίρλε κηαο κεγάιεο κνπζηθήο πξνζσπηθφηεηαο»

47 ΔΠΑΝΑΠΑΣΡΙ΢ΜΟ΢

΢χκθσλα κε ηνλ Berman, ε μαθληθή απφθαζε ηεο επηζηξνθήο ζηε παηξίδα, ζπγθεθξηκέλα ζηε Μνζρα, θίλεζε ηηο ππνςίεο πνιιψλ, νη νπνίνη έθαλαλ ιφγν γηα έληαμε ηνπ ζπλζέηε ζην Κφκκα, γηα νηθνλνκηθή επεκεξία θαη ζηαζεξφηεηα, θάηη πνπ δελ είρε πνηέ ζηα μέλα θξάηε ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Ακεξηθήο. Άιισζηε νη ζπρλέο επηζθέςεηο ζηελ παηξίδα ηνπ130, φζν θαηξφ βξηζθφηαλ ζην εμσηεξηθφ, είρε σο απνηέιεζκα λα δεκηνπξγεζνχλ ζπκπάζεηεο θαη δεζκνί αλάκεζα ζηνλ Prokofiev θαη ζην θνηλφ θαζψο θαη κε πνιινχο απφ ηνπο εγέηεο θαη ηα πνιηηηθά ζηειέρε ηνπ ΢νβηεηηθνχ Καζεζηψηνο.

Βέβαηα, ηε πεξίνδνο ηελ νπνία επέιεμε ν ζπλζέηεο λα επηζηξέςεη, επηθξαηηνχζε κηα αλαζηάησζε ιφγσ ηεο ινγνθξηζία ελάληηα ζην Shostakovich γηα ηελ φπεξα «Ζ Λαίδε Μάθβεζ ηνπ Μηζελζθ». Δπνκέλσο ήηαλ ε πιένλ αθαηάιιειε ζηηγκή, γηα λα παξνπζηάζεη ν Prokofiev ηελ πξσηνπνξηαθή θαη κνληέξλα κνπζηθή ηνπ , ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ εμφξηδε θαη θαηέθξηλε ζπλζέηεο πνπ πεξέθιηλαλ έζησ θαη ζην ειάρηζην απφ ηνλ βαζηθφ άμνλα θαη ηνπο θαιιηηερληθνχο θαλφλεο πνπ είραλ ζέζεη ηα αξκφδηα φξγαλα ηνπ ΢νβηεηηθνχ Καζεζηψηνο.

Απηφ ήηαλ ην «έλαπζκα131», φπσο αλαθέξεη ν Νice, πνπ δφζεθε ζηνλ Prokofiev θαη ηνλ έθαλε λα μεθηλήζεη λα ιεηηνπξγεί θαη επηζήκσο απφ εθείλε ηελ ζηηγκή, σο ΢νβηεηηθφο ζπλζέηεο. Ίζσο ν θφβνο λα κελ ινγνθξηζεί θαη ν ίδηνο γηα ηα έξγα ηνπ φπσο ν Shostakovich ή ε αζθάιεηα πνπ ηνπ παξείρε ε εγεζία ζε πνιινχο ηνκείο έθαλαλ ηνλ ζπλζέηε λα εληαρζεί ζην Κφκκα. Ζ επηινγή ηνπ απηή, θαίλεηαη ήδε απφ ηα πξψηα έξγα πνπ έγξαςε κε ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα: ηε ζπιινγή ηξαγνπδηψλ γηα ηνλ ιαφ (1936) θαη ηελ Καληάηα γηα ηελ 20ε επέηεην ηεο Οθησβξηαλήο Δπαλάζηαζεο, «ην ζεκαηηθφ πεξηερφκελν ηνπ νπνίνπ εκπλεχζηεθε απφ θείκελα ησλ Stalin, Lenin, Marx & Engles, γεγνλφο πνπ ππνδήισλε εκθαλψο ηνλ πνιηηηθφ ηνπ πξνζαλαηνιηζκφ»132.

Κη ελψ φια βαίλαλ θαιψο, κε ηνλ ζπλζέηε λα ππαθνχεη ζηνπο θαιιηηερληθνχο φξνπο, πνηέ δελ έπαςε λα θαιιηεξγεί κέζα ηνπ ηελ αληίιεςε πσο απηφ πνπ ρξεηάδεηαη ν επαλαζηαηεκέλνο ιαφο είλαη κηα επαλάζηαηεκέλε κνπζηθή! Καη θάπνπ εδψ, ηνλίδεη ν Νice, ε πξαγκαηηθή κνπζηθή ηαπηφηεηα ηνπ ζπλζέηε αξρίδεη λα δηαθαίλεηαη κέζα ζηα έξγα ηνπ, ηα νπνία αξρίδνπλ λα αιιάδνπλ κνξθή, πξνζπαζψληαο, πάληα, λα μθν ζίμνπλ ηα πνιηηηθά ζπκθέξνληα. Καη κφλν φκσο πνπ ηα έξγα ηείλνπλ ζηελ

130 Ο Berman αθήλεη ζην θείκελφ ηνπ λα πιαλάηαη ε ακθηζβήηεζή ηνπ γηα ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα. Τπαηλίζζεηαη ηελ επηδίσμε ηνπ ζπλζέηε λα επηζθέπηεηαη ηφζν ζπρλά ηελ παηξίδα ηνπ, θαζψο θαη ηελ θηιηθή ζρέζε πνπ εζθεκκέλα είρε αλαπηχμεη κε ην θαζεζηψο. Μήπσο ε επηζηξνθή ηνπ ζηελ Ρσζία ήηαλ πξνθαζνξηζκέλε απφ θαηξφ θαη ήζειε λα δηαηεξεί θαιέο ζρέζεηο κε φινπο, πξνθεηκέλνπ θιείλνληαο ηνλ θχθιν ηεο θαιιηηερληθήο αλαδήηεζεο ζε Δπξψπε θαη Ακεξηθή, λα γπξίζεη θαη λα βξεί έλα επλντθν θιίκα γηα απηφλ θαη ηελ κνπζηθή ηνπ; Αθφκα θαη ην δηαβαηήξην πνπ ρξεζηκνπνίεζε γηα ηα ηαμίδηα ηνπ ην απέθηεζε χζηεξα απφ παξέκβαζε ηoπ λένπ Καιιηηερληθνχ ΢νβηεηηθνχ Κνκηζάξηνπ θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ Anatoly Cunocharsk, φπσο δηαπηζηψλεη ν Berman. 131 Νice D. ζει.177 132 Νice D. ζει.183

48 πολυπλοκότθτα και χάνουν τθν απλοϊκι και ξεκάκαρθ μορφι τουσ, είναι αρκετό για να ςτοχοποιθκοφν.

΋η πεξηζζφηεξνη ζπλζέηεο ηεο Ρσζηθήο Δπαλάζηαζεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ Prokofiev, ζηνρνπνηνχληαη θαη θαηεγνξνχληαη γηα ελαληίσζε ζηελ πνιηηηθή γξακκή πιεχζεο πνπ έρεη νξίζεη ην θαζεζηψο κε απνηέιεζκα λα ραξαθηεξηζηνχλ σο «απαγνξεπκέλνη ζπλζέηεο133», γεγνλφο πνπ ζηνίρεζε πνιχ ζηνλ ελ ιφγσ ζπλζέηε, ν νπνίνο έζπεπζε λα παξαθαιέζεη ηνλ εγέηε λα ηνλ δερηεί πίζσ, δηαβεβαηψλνληαο ηνπ γηα ηελ απζηεξή ππαθνή ηνπ ζε φινπο ηνπο λφκνπο θαη ηνπο θαλφλεο…ζηα πεξη κνπζηθήο.

΢ηα πιαίζηα απηήο ηεο ππφζρεζεο γξάθηεθαλ ηα εμήο έξγα, ηα νπνία ραξαθηεξίδνληαλ απφ, ζρεηηθή, εξεκία θαη απιντθφηεηα ζηηο αξκνληθέο δνκέο ρσξίο φκσο λα ιείπεη ε κνπζηθφηεηθα θαη ε κεισδηθφηεηα , εθεί άιισζηε μερσξίδεη θαλείο θαη ην ηαιέλην ηνπ κνπζηθνχ:

 Kαληάηα: «Flourish, O Mighty Land Op.117(1947)»  ΋πεξα: «The Story of a Real Man Op.117 (1947-1948)»  ΢νλάηα γηα Πηάλν θαη Σζέιν Op.119 (1949) θ.α

133 Nice D. ζει.203

49 ΔΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

΢ΤΜΦΩΝΙΔ΢

 ΢πκθσλία αξ. 1 Οp.25 ξε κεηδ. 1916  ΢πκθσλία αξ. 2 Οp.40 ξε ειάζζνλα 1924-25  ΢πκθσλία αξ. 3 Op.44 λην ειάζζνλα 1928  ΢πκθσλία αξ. 4 Οp.  ΢πκθσλία αξ. 5 Οp.100 ζη χθεζε κεηδ. 1944  ΢πκθσλία αξ. 6 Οp.111 κη χθεζε ειάζζνλα 1947  ΢πκθσλία αξ. 7 Οp.131 σην δίεζε ειάζζνλα 1952

ΚΟΝ΢ΔΡΣΑ

 Κνλζέξην γηα πηάλν αξ.1 Op. 10 ξε χθεζη κείδ. 1911-1912  Κνλζέξην γηα πηάλν αξ.2 Op. 16 ζνι ειάζζνλα 1913  Κνλζέξην γηα πηάλν αξ.3 Op. 26 λην κείδ. 1921  Κνλζέξην γηα βηνιί αξ.1 Op.19 ξε κείδ. 1915  Κνλζέξην γηα βηνιί αξ.2 Op.63 ζνι ειάζζνλα 1935  Κνλζέξην γηα ηζέιν Op.58 κη ειάζζνλα 1933-38  ΢πκθσληθφ θνλζέξην Op.125 κη ειάζζνλα γηα ηζέιν θαη νξρήζηξα

΢ΟΝΑΣΔ΢

 ΢νλάηα γηα πηάλν αξ.1 Op.1 θα ειάζζνλα  ΢νλάηα γηα πηάλν αξ.2 Op.14 ξε ειάζζνλα 1912  ΢νλάηα γηα πηάλν αξ.3 Op.28 ια ειάζζνλα 1917  ΢νλάηα γηα πηάλν αξ.4  ΢νλάηα γηα πηάλν αξ.5  ΢νλάηα γηα πηάλν αξ.6 Op.82 ια κείδ. 1940  ΢νλάηα γηα πηάλν αξ.7 Op.83 ζη χθεζε κείδ. 1942  ΢νλάηα γηα πηάλν αξ.8 Op.84 ζη χθεζε κείδνλα 1944  ΢νλάηα γηα βηνιί αξ.1 Op.80 θα ειάζζνλα 1938-46  ΢νλάηα γηα βηνιί αξ.2 Op.94 ξε κείδνλα  ΢νλάηα γηα ηζέιν Op.112 λην κείδ. 1949

50 ΟΠΔΡΔ΢

 War and Peace Op.91, φπεξα βαζηζκέλε ζηελ νκφλπκε λνπβέια ηνπ Leo Tolstoy.  The Fiery Angel Op.37 1955  The Gambler, βαζηζκέλε ζηελ νκφλπκε ηζηνξία, 1917  Semyon Kotko Op. 81, 1940  Betrothal in a Monastery Op.86, 1943  Maddalena

ΑΛΛΑ ΔΡΓΑ

 Peter and the Wolf Op.67 ζπκθσληθφ παξακχζη γηα παηδηά  The Love for Three Oranges Op.33 γαιιηθφ libretto  Alexander Nevsky, κνπζηθή γηα θηλεκαηνγξάθν ζηελ νκφλπκε ηαηλία, 1938  Lieutenant Kijé, κνπζηθή γηα θηλεκαηνγξάθν ζηελ νκφλπκε ηαηλία  Visions fugitives Op. Μηθξά θνκκάηηα γηα πίαλν  Overture on Hebrew Themes Op.43, έξγν πνπ γξάθηεθε ζηελ Ακεξηθή ην 1919  Le pas d'acier Op.41, κπαιέην 1926  Zdravitsa Op.85, Καληάηα γηα ηα 60α γελέζιηα ηνπ Stalin, 1939  Waltz Suite Op.110, ΢νπίηα 1946-7

51 ΔΠΙΛΟΓΟ΢

Δξρφκελε ζην ηέινο ηεο πξνζπάζεηάο κνπ, θαη κεηά απφ κηα ελδειερή κειέηε πνηθίισλ θεηκέλσλ θαη άξζξσλ, δελ κπνξψ παξά λα δειψζσ κε κεγάιε ζηγνπξηά, πσο πνιχ κειάλη έρεη θπιήζεη πξνθεηκέλνπ λα επηθπξσζεί αδηακθηζβήηεηα ε άξξεθηα ζπλδεφκελε ζρέζε κεηαμχ ηέρλεο θαη πνιηηηθήο .

Ζ ηέρλε είλαη αληηθείκελν ηεο πνιηηηθήο, είλαη κέζν άζθεζεο εμνπζίαο θαη κέζν αληίζηαζεο ζηελ εμνπζία. Σν ΢νβηεηηθφ θαζεζηψο πξνζπάζεζε λα επηβιεζεί ζην ιαφ κέζσ ηεο ηέρλεο, δίλνληάο ηεο ηνλ ξφιν ηνπ «γνήηξνπ». Μέζα ζηνλ φξν απηφλ ζπκπεξηιακβάλεηαη θάζεηί ην φκνξθν, ην σξαίν, ην νπνίν ζέιεη πνιχ πξνζνρή θαη πνιχ ρξφλν γηα λα δεκηνπξγεζεί, θαη «ειθχεη, γνεηεχεη» ην θνηλφ. Σνλ άλζξσπν πάληα ηνλ γνήηεπαλ νη ηέρλεο θαη απηφ ην γλσξίδνπλ θαιά νη εγέηεο ησλ απνιπηαξρηθψλ θαζεζηψησλ. Ρίρλνληαο κηα θιεθηή καηηά ζηελ ηζηνξία, ζα δηαπηζηψζεη θαλείο πσο ε κνπζηθή θαη νη ηέρλεο γεληθφηεξα, είλαη ην «δφισκα» κέζα απφ ην νπνίν ε εμνπζία πεξλάεη ηα κελχκαηά ηεο.

Καηά ηε γλψκε κνπ ε ηέρλε πνπ δελ δέρεηαη επηξξνέο απφ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη είλαη απαιιαγκέλε απφ θάζε κνξθήο θαζήθνλ ράλεη ην λφεκά ηεο, εμαζζελεί, απφ ηελ άιιε ε ηέρλε ε νπνία έρεη κνλαδηθφ ζηφρν θαη ζθνπφ ηελ ηθαλνπνίεζε θνηλσληθν-πνιηηηθψλ ζπκθεξφλησλ θαη ηνλ ηδεινγηθφ πξνζπιεηηζκφ, αλειεχζεξε λα εθθξαζηεί, ηείλεη πάιη ζην ίδην απνηέιεζκα. Ζ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θαιιηηέρλε πξέπεη λα λα δηαθαίλεηαη κέζα ζην έξγν, απηή δίλεη ηελ πλνή, γηαηί ηη είλαη ην έξγν; ….παξά έλα απνηέιεζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ην ζπλδπαζκφ ελφο επθάληαζηνπ κπαινχ θαη κηαο ζηνηρεηψδνπο γλψζεο…

΢ε θξάηε, φκσο, πνπ ε ινγνθξηζία θαη ν εμνξηζκφο παξακνλεχνπλ ε ειεπζεξία ράλεηαη θαη νη ηέρλεο παξαθκάδνπλ πξνζσξηλψο, κέρξη λα έξζεη ν θαηξφο κηαο λέαο αλαγέλλεζεο. Έηζη έγηλε θαη ζηελ Ρσζία ηεο Δπαλάζηαζεο, θαη ζηε Διιάδα ηεο Υνχληαο θαη ζηελ Γεξκαλία ηνπ Ναδηζκνχ, πνπ δηαζέηνπκε σο γλψξηκα παξαδείγκαηα.

«Αιιά γηαηί ζρεδφλ φινη νη θαιιηηέρλεο ηειηθά ζπκβηβάδνληαη, θαη ελψ ζέινπλ λα αληηζηαζνχλ ζην θαζεζηψο ή ζηε κφδα (αλάινγα ηη απαζρνιεί θαηά θαηξνχο ηελ εθάζηνηε θνηλσλία), πάληα ζε ηειηθφ ζηάδην κεηαηξέπνληαη, κέζα απφ ηα έξγα ηνπο, ζε θεξέθσλα πνιηηηθψλ ηδενινγηψλ, πνιηηηθνπνηεκέλσλ πεπνηζήζεσλ θαη γεληθφηεξα ζε έξκαηα κηαο ζηξαηεπκέλεο ηέρλεο;»

Θέησ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ κνπ αλνηρηά, γηαηί παξαηεξψ γχξσ κνπ θαη βιέπσ πσο ην θαηλφκελν απηφ δελ ζπλέβαηλε κφλν ζε απηνχο ηνπο ραιεπνχο θαηξνχο ηνπ πνιέκνπ, πνπ ε έιιεηςε γλψζεο, κφξθσζεο θαη γλψκεο ήηαλ γεγνλφο.

Αθφκα θαη ζηελ ζεκεξηλή πξαγκαηηθφηεηα ηα πξάγκαηα παξακέλνπλ ηα ίδηα, κφλν πνπ ζηε ζέζε ηνπ ¨απφιπηνπ-απζηεξνχ¨ εγέηε ελφο απνιπηαξρηθνχ θαζεζηψηνο έρεη κπεη ε παγθνζκηνπνίεζε θαη ε εθβηνκεράληζε ηεο ηέρλεο. ΋ζν θαη λα αθνχγεηαη παξάινγν, ην θαηλφκελν ηνπ ηερλφθνζκνπ δείρλεη ηελ αιινηξίσζε ή κάιινλ ηελ

52 εθηφπηζε ησλ θαιιηηερλψλ θαη ηελ κεηαζηξνθή ηεο ηέρλεο ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο ηεο «θνηλσλίαο ηεο αγνξάο».

Οη θαιιηηέρλεο δελ ελεξγνχλ ζχκθσλα κε ηε δηθή ηνπο αηζζεηηθή (βι. απνιπηαξρηθά θαζεζηψηα), δελ βάδνπλ ην πξνζσπηθφ ηνπο ζηνηρείν, ην πξνζσπηθφ ηνπο χθνο ζηα έξγα ηνπο, ην κφλν πνπ πξνζέρνπλ είλαη λα αθνινπζνχλ θαη λα ηθαλνπνηνχλ ηα γνχζηα ηνπ θνηλνχ (ή ηα ¨γνχζηα¨ ηεο εγεζίαο ζηα απνιπηαξρηθά θαζεζηψηα, ζε αληίζηνηρε πεξίπησζε). Αλ ε κνπζηθή δελ επηηχρεη ηνλ ζηφρν ηεο θαη δελ ηθαλνπνηεζνχλ ηα γνχζηα ηνπ θνηλνχ ηφηε ν θαιιηηέρλεο ζα θξηζεί αξλεηηθά (ινγνθξηζία) θαη ζα πεξηζσξηνπνηεζεί απφ ηελ κνπζηθή βηνκεραλία (εμνξηζκφο).

…Ο πξνβιεκαηηζκφο κνπ απηφο θαη ν πξφρεηξνο παξαιιειηζκφο ησλ πξαγκάησλ επηβεβαηψλεη γηα αθφκα κηα θνξα πσο ε ηζηνξία επαλαιακβάλεηαη κπζηεξησδψο, καζθαξεκέλε θάζε θνξά απφ ηηο απαηηήζεηο ηεο επνρήο….

53 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΔΙΚΟΝΩΝ:

 ΡΩ΢ΙΚΗ ΠΡΩΣΟΠΟΡΙΑ Καιιηηερληθά Ρεύκαηα

Lyubov Popova «Κπβν-θνπηνπξηζκόο» Vladimir Tatlin «Κνλζηξνπθηηβηζκόο»,1919

54 ΡΩ΢ΙΚΉ ΔΠΑΝΆ΢ΣΑ΢Η

Φεβξνπαξηαλή Επαλάζηαζε, 19117, Αγία Πεηξνύπνιε, κε ηεξάζηηεο απεξγίεο θαη δηαδειώζεηο

55

56 Vladimir Lenin(1870-1924 )

Joseph Stalin (1878-1953)

57 ΜΟΤ΢ΙΚΗ ΚΑΙ ΔΠΑΝΑ΢ΣΑ΢Η

Dmitri Shostakovich (1969-1981)

Sergei Prokofiev (1891-1953)

58 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

 Allan Ho, Dmitri Feofanov. (1998). "Shostakovich reconsidered". Toccata Press.

 Attali, J. (1985). Noise: The political economy of music (Theory of Hhistory of literature). Manchester: Manchester University Press.

 Barnes, J. (2016 )"The noise of time", Eθδφζεηο Μεηαίρκην.

 Beardsley. (1989). “Ιζηνξία ησλ Αηζζεηηθώλ Θεσξηώλ”. Aζήλα: Νεθέιε.

 Berman, B. (2008). “Prokofiev’s Piano Sonatas. A guide for the listeners and the permormer”. Yale University Press.

 Bonsanquet, B. (2005). “ A History of Aesthetics”. New York: Cosimo Press.

 Edmunds, N. (2004). "Soviet Music and Society under Lenin and Stalin. The Baton and Stickle". New York: Routledge Curzon.

 Fisher, E. (1967). "Von der Notwendigkeit der Kunst". Hmburg: Sendler.

 Gauntlett, ΢. (2001). "Ρεκπέηηθν Σξαγνύδη: ζπκβνιή ζηελ επηζηεκνληθή ηνπ πξνζέγγηζε". Αζήλα: Δθδ. ηνπ Δηθνζηνχ Πξψηνπ.

 Grosshans, H. (1983). "Hitler and the Artists". New York: Holmes & Meyer.

 Marx, K. (1957). "Das Kapital, Kritik der Politischen Okonomie". Stuttgart: Kaulsky.

 Nice, D. (2003). "Prokofiev-A biography: From Rusia to the West". Yale University Press.

 Sachs, H. (1887). "Music in Fasist Holy London". New York: Norton & Company.

 Shostakovich D.,Grigiryev L., Ya Plantek. (1981). "Shostakovich: about himself amd lis times". Moscow: Progress Books.

 Shostakovich, D. (1985). "Γηα ηνλ ίδην θαη ηελ επνρή ηνπ". Αζήλα: ΢χγρξνλε Δπνρή.

 Stone, D. (2002, Ηαλνπάξηνο 13). "To πνιεκηθφ Ρέθβηεκ ηνπ Μπξίηελ". Καζεκεξηλή, ζ. 18.

 Street, J. (2003, January). "Fight the power: The Politics of Music and the Music of Politics". Goverment and Opposition, Vol.38, ζζ. 113-130.

 Volkof, S. (1982). "Μαξηπξία: Σα απνκλεκνλεύκαηα ηνπ Dmitri Shostakovich". Αζήλα: Νεθέιε.

 Wilson, E. (1994). "Shostakovich: a life Remembered. London: Faber & Faber.

 Zdanov, A. (1952). "Γηα ηε κνπζηθε". Δθδ. Νέα Διιάδα.

59  Γνχβα, Μ. (2015). "Κνηλσληνινγία ηεο Τγείαο". Αλάθηεζε Ηνχληνο 24, 2017, απφ Σερλνινγηθφ Δθαπηδεπηηθφ Ίδξπκα: http://eclass.teiep.gr

 Γεκεηξφπνπινο, Α. (2008). "Η ειεύζεξε δηαθίλεζε ηδεώλ". Αλάθηεζε Ηνχληνο 2, 2017, απφ http://www.greeklaws.com/pubs/uploads/1872.pdf .

 Εψηνο, Α. (2010). "Γηάλλεο Μαξθόπνπινο: Έλαο δσληαλόο Μύζνο ηεο ζύγρξνλεο Ειιάδαο". Αζήλα: Δθδ. Καζηαληψηε.

 Ζιηάδε, Α. (2003, Ηνχληνο 14). Μαηηά. Αλάθηεζε Ματνο 21, 2017, απφ Βηβιηνζήθε Μαηηά: http://www.matia.gr/7/78/7806/7806_6_01.html

 Θενδσξάθεο, Μ. (1976). "Πεξί Σέρλεο". Αζήλα: Δθδ. Παπαδήζε.

 ΢νχιε, Ρ. (2003). "Ίρλε κηαο κεγάιεο κνπζηθήο πξνζσπηθόηεηαο". Αλάθηεζε Μάτνο 26, 2017, απφ www.rizospastis.gr

 ΢σηεξφπνπινο, Γ. (2007). "Κξάηνο θαη κεηαξξύζκηζε ζηε ζύγρξνλε Ν.Επξώπε: Ειιάδα-Ιζπαλία-Ιηαιία-Πνξηνγαιία". Αζήλα: Δθδ.Πνηακφο.

 Υαξθηνιάθεο, Α. (2006, Ηαλνπάξηνο 30). "Μνπζηθή ππν δησγκό: νη πνιηηηθέο δηώμεηο ηνπ Shostakovich". Αλάθηεζε Ηνχληνο 13, 2017, απφ Μεγάιε Μνπζηθή Βηβιηνζήθε ηεο Διιάδνο: http://www.mmb.org.gr/page/default.asp?id=3556

60