Ölüm Var, Ayrilik Var Çorum Manileri
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 1 ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR ÇORUM MANİLERİ İbrahim GÖSTERİR ÇORUM 2011 ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 2 Bu kitabın bütün hakları Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince yazarına aittir. İzinsiz çoğaltılamaz, ticari amaçla kullanılamaz. Ancak sanatsal amaçlı etkinliklerle tanıtım amaçlı kullanımlarda yazar, yapıt adı belirtilerek alıntı yapılabilir. ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 3 Birinci Basım Ekim -2011 Kapak Tasarım&Dizgi İrfan YİĞİT Basım Yeri Yeniyol Mah. Gazi Cad. Turgut Özal İş Merkezi No:92 ÇORUM 0364 225 08 10 / 1539 ISBN 978-605-89223-1-0 İsteme Adresi: Yeniyol Mah. Gazi Cad. Turgut Özal İş Merkezi No:92 ÇORUM 0364 225 08 10 / 1539 ÇORUM BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINIDIR PARA İLE SATILAMAZ ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 4 TAKDİM Kültürü oluşturan dinamiklere bakıldığında tarih, din, örf ve gele- nekler, edebiyat, musiki, sanat gibi ana temalarla karşılaşılmaktadır. Bunlar bireyin ve toplumun sahip olduğu kültürün temel yapı taşlarıdır. Şüphesiz bu alanların her birisi başlı başına araştırma gerektiren, engin bir birikimi bünyesinde barındıran çalışma sahalarıdır. Tüm bu birikimin ortak adı ve yekûnu ise kültürdür. Kültür, özelde bireyin genelde ise toplumun en kıymetli birikimidir. Bi- reyi toplum içinde, toplumu da diğer toplumlar arasında güçlü kılan işte bu hazinedir. Çorum bu alanlardaki birikimiyle Anadolu Kültürünün, genel anlamda ise dünya kültür birikiminin önemli bir havzası konumundadır. Bu kültür havzası artık daha tafsilatlı ve daha özenli bir şekilde incelenmekte, elde edilen bilgi, belge ve her türlü materyal titizlikle değerlendirilip kitaplaştırılarak kalıcı hale getirilmektedir. Belediyemiz bünyesinde faaliyet gösteren Kent Arşivi Çorum’un bu anlamda önemli bir eksiğini kapatarak çalışmalarını aralıksız sürdürmekte- dir. Bugüne kadar Kent Arşivimiz Çorum’un kültür hayatına kalıcı eserler bırakarak, Çorum’un yazılı hafızasının oluşmasına büyük bir katkı sağlamıştır. 2009 yılından bu yana daha da artan bir tempoyla, farklı alanlardaki eser- lerimizi Çorum’a ve Çorum insanımıza kazandırdık. Bu hizmetimizle hem Çorum’un yazılı hafızasını oluşturmayı hedefliyor hem de araştırmacılarımıza destek olarak, onların araştırma ve değer üretme motivasyonlarını artırmayı amaçlıyoruz. Biz prensip olarak; bu şehrin insanına hizmet veren, Çorum’un her alanda gelişimine katkı sağlayan, Çorum’un folklorik yapısını daha etkin şekilde tanıtma mücadelesi veren tüm kişi ve kuruluşların yanında duruyo- ruz. Çünkü biz Çorum’a hizmeti; bir sevda, bir aşk olarak telakki ediyoruz. Çünkü biz Çorum’u ortak bir payda, gönülden gönüle açılan ortak bir kapı olarak görüyoruz. Bu eser de böyle bir sevdanın ürünü olup edebiyat alanında doktora seviyesinde bir çalışmadır. Çorum Manileri konusunda bu zamana kadar hazırlanmış en kapsamlı ve en nitelikli eserdir. Bu eserin hazırlanmasında emeği geçen Sayın İbrahim GÖSTERİR Hocamızı tebrik ediyor, Çorum’un kültür ve sanat hayatına katkı sunan herkese sevgi ve saygılarımı sunuyo- rum. Muzaffer KÜLCÜ Belediye Başkanı ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 5 ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR ÇORUM MANİLERİ İbrahim GÖSTERİR ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 6 ÖZGEÇMİŞ İbrahim GÖSTERİR,1965 yılında Çorum’da doğdu. İlköğrenimini Hürriyet İlkokulu’nda tamamladı. Eti Ortaokulu’nu, Çorum Lisesi’ni bitirdi. 1986 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu. 1987 yılında Batman ilinin Sason ilçesine öğretmen olarak atandı. Aynı ilin Kozluk ilçesi ile Muş ilinin Bulanık ilçe- sinde öğretmenlik yaptı. Halk şiiri geleneğine uygun olarak yazdığı şiirler çeşitli gazetelerde, dergilerde, seçkilerde yayınlandı. Çorum yöresi ağızlarının söz varlığını derlediği Örnekli – Tanıklı Ço- rum Ağzı Sözlüğü adlı çalışması 2010 yılında Çorum Belediyesi tarafından kitaplaştırıldı. Halen Çorum’da öğretmen olarak çalışmaktadır. Evli, bir çocuk babasıdır. ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 7 ÖNSÖZ Yazarı bilinmeyen halk yazınının en yaygın şiir türü olan maniler üzerine derleme, araştırma inceleme, değerlendirme çalışmaları 19. yüzyılın sonlarında başlamıştır. Bu alanda ilk ciddi çalışma, Macar Türkolog İgnacsz Kunoş’un yaptığı derlemedir. Kunoş, Anadolu ile Balkanlar’da Türklerin yoğun olarak yaşadığı yörelerde dolaşarak derlediği 401 maniyi, Budapeşte’de çıkarılan “Osmanlı Türk Halk Edebiyatı” adlı dergide, 1889 yılında yayınlamıştır. İlk Türkoloji Enstitüsü’nün de Macaristan’da açıldığı göz önünde tutulursa Türk Halkbilimi ile ilgili ilk çalışmaların niçin önce Macaristan’da başladığı daha kolay anlaşılır. İlk mani kitabı ise, 1923’te, İstanbul Darülfünûnu Edebiyat Medresesi Mezunlar Cemiyeti’nin bastırdığı “Maniler” adlı kitaptır. Ancak kitap özgün bir çalışmanın ürünü değildir. Kunoş’un derlemesinden seçilerek alınmış ma- nileri içermektedir. Maniler üzerine ilk kapsamlı çalışmayı, Kilisli Muallim Rıfat yapmıştır. Onun, 1928 yılında Türkiyat Enstitüsü’nce yayınlanan kitabında Arap abecesi ile yazılmış 1760 mani vardır. Sonraki yıllarda manileri konu alan çalışmalar çoğalmış, değişik yörelerde derlenen maniler kitap olarak yayınlanmış ya da bunlara dergilerde yer verilmiştir. İlimizde ise, mani konusuna ciddi olarak eğilen ilk kişi Eşref Ertekin olmuştur. Ertekin, 1919 yılında başlayan, ölümüne değin 51 yıl süren kü- tüphanecilik görevi sırasında halk yazınının yazılı kaynakları ile iç içe olmuştur. Sağlığında Çorum’un canlı tarihi sayılan Ertekin’in yaptığı halk- bilimi derlemeleri içinde manilerin önemli bir yeri vardır. Kitap, dergi, cönk gibi yazılı kaynaklardan ya da halk ağzından derlediği manileri Ço- rum Halkevi’nin 1938-1946 yılları arasında çıkardığı Çorumlu Dergisi’nde bölüm bölüm yayınlamıştır. Bu maniler derginin 1. - 44. sayıları arasında yer almaktadır. Sonra bunları 1971 yılında “Çorum’da Derlenen Maniler” adıyla Çorum Yeni Basımevi’nde bastırıp kitap olarak yayınlamıştır. Ertekin’in 125 sayfalık kitabında toplam 1462 mani bulunmaktadır. Derlemeci, mani derleme işine küçük yaşlarda başladığını söylemektedir (Ertekin, 2006:5). Kitapta bulunan manilerin konularına ya da türlerine göre sınıflaması yoktur. Maniler, ilk dizenin başlangıç harfine göre abecesel sıraya dizilerek sıralanmış, ancak buna da tam uyulmamıştır. Bir maninin küçük değişiklikler ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 8 içeren türevleri, içlerinde en güzeli seçilerek ayıklanmamış, yazım yanlışları ile hece sayısı açısından bozukluk bulunan dizeler düzeltilmemiştir. Ço- rumlu Dergisi’nde yayınlanan manilere sıra numarası verilmesine karşın, ki- tapta bu yola gidilmemiştir. Maniler üzerinde çalışma yapacaklara kolaylık sağlayacak bir yöntem de izlenmemiştir. Kitaptaki manilerin bir bölüğü daha önce, Çorum Halk Eğitim Başkanlığı’nca 1969 yılında 5 sayı olarak çıkarılan İğdeli Gelin dergisinde de “Çorumlu Maniler” başlığı altında yayınlanmıştır. Ancak orada da yukarıda değindiğimiz eksiklikleri giderecek bir çalışma yapılmamıştır. Bütün bu eksikliklerine karşın, Ertekin’in çalışması Çorum açısından alanında yapılmış ilk çalışmadır. Birtakım eksikliklerinin bulunmasını doğal saymak gerekir. Bu eksiklikler, yapıtın kullanımını güçleştirse de önemini azaltmaz. Çorum manileri üzerine yapılan ikinci kapsamlı çalışma Sungurlulu öğretmen Feride Aytekin’in derlemesidir. 2003 yılında, “Yâr Diye Diye… Çorumlu Maniler” adıyla yayınlanan bu derlemede çoğunlukla Sungurlu yöresinden derlenmiş 2003 adet mani bulunmaktadır. Bu kitapta da manilerin sıralanması ilk dizenin başlangıç harfine göre yapılmıştır. Yukarıdaki çalışmalar varken bu derlemeye neden gerek duyduğumuz sorusu akla gelebilir. Kapitalist üretim ilişkilerinin gelişmesiyle geleneksel toplumsal yapılar çözülmeye başlamış, geleneksel toplumun yerini sanayi toplumu almıştır. Bu gelişme, halkbilimi ürünlerinin konusunda değişiklikler yapmaya başlamış, kimi halkbilimi ürünleri yitip giderken yeni halkbilimi ürünlerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Öte yandan köyden kente göçle birlikte sözlü kültürün yerini yazılı kültür almaya başlamıştır. Bu durum, halkbilimi değerlerinin de şehirlileşmesiyle sonuçlanmıştır. Bir yandan sözlü kültür öğeleri içine motor (traktör), tren, uçak, araba, bisiklet, vapur gibi yeni sözcükler sızarken, yöresel özellik taşıyan sözcükler silikleşmeye başlamıştır. Bu arada mani, türkü söyleme geleneği de gittikçe cılızlaşmış, yerini büyük ölçüde fıkra anlatmaya bırakmıştır (Tan, 1978:8346-8348). Köylülüğün ye- rini kentlilik alırken, kente gelen insanların yaşamında da önemli değişmeler olmuştur. Köyün geniş aile yapısı yerini şehirde gelinle kaynananın ayrı ev- lerde yaşadığı çekirdek aileye bırakmıştır. Böylece manilerimize sıkça konu olan gelin kaynana çekişmesi tavsarken aile içindeki geniş katılımlı kültürel etkinliklerin ortamı da yok olmuştur. Gündüzleri iş yaşamının ağırlığı altında ezilen insanlar, akşamları kendilerini televizyonun uyutucu, uyuşturucu bağımlılığına kaptırmaya başlamışlardır. ÖLÜM VAR, AYRILIK VAR • ÇORUM MANİLERİ 9 Böylelikle yaşam biçimimizdeki değişmeler, teknik alandaki gelişmeler eski söyleşi ortamlarını yok ettiği gibi, mani söyleme geleneğini de ortadan kaldıracak aşamaya gelmiştir. Bu yüzden, giderek unutulmakta olan manile- rimizi daha kullanışlı yöntemlerle kayıt altına alma gereği duyulmuştur. Bu gereksinimden yola çıkılarak Çorum’da söylenen maniler en özgün biçim- leriyle, olabildiğince kayıt altına alınmaya çalışılmıştır. Herkesin kolayca yararlanacağı, istediği maniyi en kısa sürede bulabileceği bir düzenleme içinde maniler bir araya getirilmiştir. Çalışmamızı yaparken, manilerin ilk dizesinin ilk harfine göre sıralanmasının pek