ÖZET Yüksek Lisans Tezi MUŞ İLİNDEN DERLENEN MÂNİLER
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ÖZET Yüksek Lisans Tezi MUŞ İLİNDEN DERLENEN MÂNİLER ÜZERİNE BİR İNCELEME Nevin ELİTOK Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı 2006; sayfa: IX+242 Muş İlinden Derlenen Mâniler Üzerine Bir İnceleme adlı çalışmamızda mâninin tarihî gelişimi ve menşei incelenerek mâni ile türkü, ağıt, ninni, bilmece, atasözü, deyim, dua, beddua ilişkisi ele alınarak benzer ve farklı yönler tespit edilmiştir. Çalışmamızda derleme işinin özellikleri hakkında bilgi vererek, mânilerin derlenmesiyle ilgili düşüncelerimizi belittik. Ayrıca mânilerle ilgili yapmış olduğumuz bir tasnifin yanında edebiyatımızda mâniler üzerine yapılan bazı tasnif çalışmalarına da yer verdik. Muş ilinden ve ilçelerinden derlediğimiz 795 mâniyi inceleyerek şekline ve temalarına göre tasnif ettik. Yaptığımız tasnifte derlediğimiz mânilerden örnekler vererek çalışmamızı zenginleştirdik. Çalışmamızın sonunda derlediğimiz 795 mâniyi birinci mısralarının ilk harflerine göre alfabetik olarak düzenli bir şekilde verdik. ANAHTAR KELİMELER: Mâni, Şekil, Tema. II SUMMARY Thesis of Master Degree AN EXAMINATION OF MANI COLLECTED FROM MUS CITY REGION Nevin ELİTOK University of Firat Institute of Social Sciences Department of Turkish Language and Literature 2006; pages: IX+242 In this study, titled “An Examination of Mani Collected from Mus City Region”, following the evaluation of historical development and origin of mani, similarities and dissimilarities of mani with its relation to folk song, dirge, lullaby, riddle, proverb, idiom, prayer and curse were determined. In our study, providing knowledge about characteristics of eclectic process, we emphasized our opinions on the collection of mani. Moreover, not only we included some classification of mani performed by us but also some other studies on the classification mani in the literature. We examined and classified 795 manies collected form Muş City and its boroughs according to their formation and theme. We enriched our study giving examples from our collected manies of the classification. Seven-hundred and ninety- five manies collected at the end of our study were given as in alphabetical order according to their first letter of the first line of poetry. KEY WORDS: Mani, Form, Theme. III İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ....................................................................................................................... VII GİRİŞ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. MÂNİ HAKKINDA GENEL BİLGİ ...................................................................... 8 1.1. Mâni kavramının menşei.................................................................................... 8 1.2. Mâni kavramı üzerine ...................................................................................... 12 1.2.1. Sözlüklerde mâni kavramı ......................................................................... 12 1.2.2. Lügatlerde mâni kavramı........................................................................... 14 1.2.3. Ansiklopedilerde mâni kavramı................................................................. 15 1.2.4. Bazı kaynaklarda mâni kavramı ................................................................ 16 1.3. Türk coğrafyalarında mâni kavramı .............................................................. 18 1.4. Mânilerin genel özellikleri................................................................................ 19 1.4.1. Mânilerde kafiye........................................................................................ 19 1.4.2. Mânilerde durak......................................................................................... 20 1.4.3. Mânilerde ağız özellikleri .......................................................................... 21 1.4.4. Mânilerde mısra sayısı............................................................................... 26 1.5. Mânilerde doldurma mısra problemi ............................................................. 27 1.6. Mânilerin başlıca temaları ............................................................................... 31 1.7. Mânilerle ilgili tasnifler.................................................................................... 32 1.8. Mânilerin halk edebiyatının diğer türleriyle ilişkisi...................................... 35 1.8.1. Mâni - türkü ilişkisi.................................................................................... 35 1.8.2. Mâni - ağıt ilişkisi...................................................................................... 39 1.8.3. Mâni - ninni ilişkisi.................................................................................... 42 1.8.4. Mâni - tekerleme ilişkisi ............................................................................ 43 1.8.5. Mâni - bilmece ilişkisi ............................................................................... 45 1.8.6. Mâni - dua ilişkisi ...................................................................................... 47 1.8.7. Mâni - beddua ilişkisi ................................................................................ 48 1.8.8. Mâni - atasözü ilişkisi................................................................................ 51 1.8.9. Mâni - deyim ilişkisi.................................................................................. 52 İKİNCİ BÖLÜM 2. MÂNİLERİN DERLENMESİ............................................................................... 54 IV 2.1. Derleme işi ......................................................................................................... 54 2.1.1. Sahaya çıkmadan önce yapılacak hazırlıklar............................................. 55 2.1.2. Sahaya çıkma ve kaynak şahıslarla ilk münasebetlerin kurulması............ 56 2.1.3. Sahadan derlenen malzemelerin değerlendirilmesi ................................... 58 2.2. Muş’ta söylenen mânilerin derlenmesi ........................................................... 58 2.2.1. Derleme öncesinde yapılan hazırlıklar ...................................................... 59 2.2.2. Derleme esnasında yapılan hazırlıklar....................................................... 59 2.2.3. Derleme ile ilgili bazı problemler.............................................................. 61 2.3. Muş’ta mâni söyleme geleneği ......................................................................... 62 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. MUŞ’TAN DERLENEN MÂNİLERİN TASNİFİ .............................................. 65 3.1. Yapılarına göre mâniler ................................................................................... 67 3.1.1. Hece sayısına göre mâniler........................................................................ 67 3.1.1.1. Hece sayısı yediden az olan mâniler.................................................... 67 3.1.1.2. Hece sayısı yedi olan mâniler .............................................................. 68 3.1.1.3. Hece sayısı yediden fazla olan mâniler................................................ 68 3.1.2. Mısralarına göre mâniler............................................................................ 69 3.1.2.1. Düz mâniler.......................................................................................... 69 3.1.2.2. Cinaslı mâniler..................................................................................... 70 3.1.2.3. Yedekli mâniler.................................................................................... 70 3.1.3. Kafiye yapısına göre mâniler..................................................................... 71 3.1.3.1. Kafiyesi a a b b şeklinde olan mâniler................................................. 71 3.1.3.2. Kafiyesi x a x a şeklinde olan mâniler................................................. 71 3.1.3.3. Kafiyesi a a a a şeklinde olan mâniler ................................................. 72 3.1.3.4. Kafiyesi a b a b şeklinde olan mâniler................................................. 72 3.2. Temalarına göre mâniler.................................................................................. 72 3.2.1. Sevda ile ilgili mâniler............................................................................... 72 3.2.1.1. Aşka davet............................................................................................ 73 3.2.1.2. Sevgiliye yalvarış - yakarış.................................................................. 74 3.2.1.3. Sevgilinin güzelliği.............................................................................. 75 3.2.1.4. Sevgilinin saçı...................................................................................... 75 3.2.1.5. Göz - bakış........................................................................................... 76 V 3.2.1.6. Kaş - kirpik .......................................................................................... 77 3.2.1.7. Boy - yürüyüş....................................................................................... 77 3.2.1.8. Gizli sevda ........................................................................................... 78 3.2.1.9. Karşılıksız sevda.................................................................................. 79 3.2.1.10. Sevdanın gücü...................................................................................... 80 3.2.1.11. Sevdadan hastalanma........................................................................... 80 3.2.1.12. Araya engellerin