Mustafaaydemir2010.Pdf (6.491Mb)

T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ RADYO TELEVİZYON ve SİNEMA ANABİLİM DALI

TÜRK TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA YABANCI ESERLERİN TELİF HAKLARI ÜZERİNE ÖRNEK UYGULAMALARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Mustafa AYDEMİR 92080004026

TEZ DANIŞMANI

DOÇ.DR. Alev Fatoş PARSA

İZMİR–2010

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR LİSTESİ

GRAFİK LİSTESİ

TABLO LİSTESİ EKLER

1. BÖLÜM: TELİF HAKKI SİSTEMİ

1. GİRİŞ

2. TEMEL KAVRAMLAR

2.1. Fikri Hak

2.2. Eser

2.3 . Eser Sahibi ve Hakları

2.3.1 Eser Sahibinin Manevî Hakları

2.3.1.1. Eseri Kamuya Sunma Hakkı

2.3.1.2. Eser Sahipliğinin Tanınması Hakkı

2.3.1.3. Eserin Bütünlüğünün Korunması Hakkı

2.3.1.4. Esere Ulaşma Hakkı

2.3.2. Eser Sahibinin Malî Hakları

2.3.2.1. İşleme Hakkı

2.3.2.2. Çoğaltma Hakkı

2.3.2.3. Yayma Hakkı

2.3.2.4. Temsil Hakkı

2.3.2.5. Kamuya İletim Hakkı

2.3.2.6. Pay ve Takip Hakkı

2.4. Eserin Korunması

2.5. Telif Hakkı

2.6. Bağlantılı Haklar ve Komşu Haklar

2.7. Adil Kullanım

3. ULUSLARARASI DÜZENLEMELER VE SÖZLEŞMELER

3.1. Bern Sözleşmesi

3.2. Paris Sözleşmesi

3.3. Amerikan Devletleri Arasındaki Sözleşmeler

3.4. Roma Sözleşmesi

3.5. Cenevre Sözleşmesi

3.6. Avrupa Birliği Bünyesinde Yapılan Düzenlemeler

3.7. Televizyon Yayınlarının Korunmasına İlişkin Avrupa

Sözleşmesi

3.8. WIPO Fikri Haklar Sözleşmesi

3.9. Ticaretle Bağlantılı Fikri Haklar Sözleşmesi- TRIPs

2. BÖLÜM: TELEVİZYONDA PROGRAM YAPIM SÜRECİ

1. Televizyon Kanallarında Program Oluşturma Süreci

2. Televizyon Kanallarında Program Yönelimi ve Reklam

Planlamaları

3. Televizyon ve Yayıncılık Sistemleri

3.1. Kamusal Yayıncılık ve Türkiye

1. BBC Etkisindeki Dönem

2. Hükümete ve/veya yönetime bağımlı dönem

3. AT (Avrupa Topluluğu) Sonrası Kamusal Yayıncılık

Dönemi

3.2. Özel Televizyon Yayıncılığı ve Reklam Etkileşimi

4. Telif Hakkının Televizyon Alanına Uyarlanması

4.1. Televizyonda Program Türleri

4.2. Televizyonda İçerik ve Format Kavramı

4.3. Format Sisteminin Hukuki Boyutu

4.3.1. Biçim Koruması ve Uluslararası Davalar

4.4. Televizyona Biçim Üreten Şirketler ve Kanuni

Düzenlemeler

4.5. Uluslararası Alanda En Büyük Biçim Şirketleri

4.5.1. ENDEMOL

4.5.2. CELEDOR

4.5.3. FRAMENTLE

4.5.4. GLOBO TV

4.6. Dünya’da Televizyon Program Festivalleri

4.6.1. NATPE

4.6.2. MILIA

4.6.3. ASIA TELEVISION FORUM

4.6.4. MIPTV

4.6.5. DISCOP

4.6.6. MIPCOM JUNIOR

4.6.7. ROSE D'OR

4.6.8. MONTE CARLO FESTIVAL 4.6.9. MIPCOM

4.7. Dünya’da Telif ve Biçim Koruma Merkezleri

4.7.1. FRAPA

4.7.2. IFLA

4.7.3. US COPYRIGHT OFFICE

4.8. Türkiye’de Telif Sistemi

4.8.1. Kanuni Yapı ve Genel düzenlemeler

4.8.2. Kanuni Prosedür

4.8.3. Meslek Örgütleri

4.8.3.1. Mevcut Meslek Birlikleri

4.8.3.1.1. Eser Sahipleri

4.8.3.1.2. Bağlantılı Hak Sahipleri

4.9. Örnek Davalar, Ceza ve Uygulamalar

5. Türkiye'de Televizyon Reklam Etkileşimi

5.1. Yıllara Göre Reklam Gelirleri

5.2. Yıllara Göre RTÜK’ e Ödenen Pay

5.3. Yıllara Göre Kapatma Cezaları

6. Televizyon Uygulamaları

6.1. Yarışmalar

6.2. Diziler

7. Türkiye'de Telif Şirketleri

7.1. ANS

7.2. MEDYAPIM

7.3. SERA FİLM

3. BÖLÜM TÜRK TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA YABANCI ESERLER VE

ÖRNEK UYGULAMALARI

3.1. Araştırmanın Konusu

3.2. Araştırmanın Amacı

3.3. Araştırmanın Önemi

3.4. Araştırmanın Sorunsalı ve Hipotezler

3.5. Araştırmanın Yöntemi

3.6. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi

3.7. Veri Toplama Teknikleri

3.8. Sınırlılıklar

4. ÖRNEK KANALLAR VE SİSTEMLER

4.1. TRT

4.2. KANAL D

4.3. SHOW TV

4.4. ATV

4.5. STAR TV

5. SONUÇ

6. KAYNAKÇA

KISALTMALAR LİSTESİ

AB Avrupa Birliği ABC American Broadcasting Company (Amerikan Yayıncılık Şirketi) ABD Amerika Birleşik Devletleri AGB Audit Great Britain ( Büyük Britanya İzleyici Ölçüm Şirketi) ANS Abdullah Never Sleep AT Avrupa Topluluğu ATV Aktüel Televizyon B. Bend BBC British Broadcasting Corporation (İngiliz Yayın Kuruluşu) BBG Biri Bizi Gözetliyor BESAM Bilim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği BSB Belgesel Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği BİYESAM Bilişim ve Yazılım Eseri Sahipleri Meslek Birliği CBN Christian Broadcasting Network (Hıristiyan Yayıncılık Şebekesi) CBS Columbia Broadcasting Systems (Kolombiya Yayıncılık Sistemleri) CD Compact Disk (Yoğun Disk) CNN Cable News Network ( Kablolu Haber İstasyonu) DISCOP Discount Programming ÇEVBİR Kitap Çevirmenleri Meslek Birliği EC EUROPEAN COMMISSION (Avrupa Komisyonu) EDİSAM Edebiyat ve İlim Eseri Sahipleri Meslek Birliği EEC European Economic Community (Avrupa Ekonomik Topluluğu) DMCA Digital Millenium Copyright Act (Yeni Binyıl Sayısal Telif Sözleşmesi) DTÖ Dünya Ticaret Örgütü FCC Federal Communication Commision (Federal İletişim Komisyonu) FHM Fikri Haklar Mülkiyeti FİYAB Film Yapımcıları Meslek Birliği

FRA Fransızca FRAPA Format Recognition and Protection Association (Biçim Tanıma ve Koruma Birliği) FSEK Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu GATT General Agreement on Tariffs and Trade (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması) GESAM Türkiye Güzel Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birliği GSMH Gayri Safi Milli Hasıla IFLA International Federation of Library Associations (Uluslararası Federasyonu Kütüphanesi) İLESAM Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği ILO The International Labour Organization (Uluslararası Çalışma Örgütü) İNG İngilizce ITV Independent Television (İngiliz Bağımsız Kamu Hizmet Televizyonu) Md. Madde MESAM Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği MTM Medya Takip Merkezi MÜYABİR Müyabir Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği MÜYAP Müyap Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği MÜYORBİR Müzik Yorumcuları Meslek Birliği MÜZİKBİR Müzikbir Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği MSG Müzik Eseri Sahipleri Grubu Meslek Birliği NAFTA The North American Free Trade Agreement ( Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması) NBC National Broadcasting Company (Ulusal Yayıncılık Şirketi) ORTF Office de Radiodiffusion Télévision Française (Fransız Radyo Televizyon Ofisi) RAI Radio Audizioni İtaliana ( İtalya Kamu Hizmeti Yayıncısı) RATEM Radyo Televizyon Yayıncıları Meslek Birliği RTF Radiodiffusion-Télévision Française (Fransız Radyo ve Televizyon Kurumu)

RTÜK Radyo Televizyon Üst Kurulu SESAM Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği SESBİR Seslendirme Sanatçıları Meslek Birliği SETEM Sinema ve Televizyon Eseri Sahipleri Meslek Birliği SEYAP Sinema Eseri Yapımcıları Meslek Birliği SİNEBİR Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği TESİYAP Televizyon ve Sinema Eseri Yapımcıları Meslek Birliği TOMEB Tiyatro Oyuncuları Meslek Birliği TRIPs Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights (Ticaretle Bağlantılı Fikri Haklar Anlaşması) TRT Türkiye Radyo Televizyonu TV Televizyon UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) V.B ve benzeri YAYBİR Yayıncıları Meslek Birliği WIPO World Intellectual Property Organization (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı) WTO World Trade Organization W6XYZ Kaliforniya istasyonu

GRAFİK VE TABLO LİSTESİ

GRAFİK LİSTESİ

Grafik 1: ABD TV Kanallarının Reklam Gelirleri Grafik 2: Televizyonda Reklamın Yapısal Dolaşımı Grafik 3: Endemol Dünya Dağıtım Merkezleri Grafik 4: Dünya’da Biçim Festivalleri Grafik 5: Yıllara Göre Ortalama Reytingler Grafik 6: Yıllara Göre Reklam Süreleri Grafik 7: RTÜK Yıllara Göre Yüzde 5 Reklam Payı Grafik 8: Yıllara Göre Mini Dizi Oranları Grafik 9: Yıllara Arkası Yarın Oranları Grafik 10: Yıllara Göre Yabancı Dizi Oranları Grafik 11: Yıllara Göre Yerli Dizi Oranları Grafik 12: Yıllara Göre Yarışma Oranları Grafik 13: Yıllara Göre Reality Show Oranları

TABLO LİSTESİ

Tablo 1: 1997 Yılı TV Reklam Gelirleri Tablo 2: 1999 Yılı TV Reklam Gelirleri Tablo 3: 2001 Yılı TV Reklam Gelirleri Tablo 4: RTÜK Yıllara Göre Alınan Yüzde 5 Reklam Payı Tablo 5: RD (Reklamcılar Derneği) 1999–2009 Yıları Arası TV Reklam Payları Tablo 6: RTÜK Yıllara Göre Günlük Kapatma Cezaları Tablo 7: MTM Kanallara Göre Reklam Dağılımı Tablo 8: ANS Yıllara Göre Diziler Tablo 9: ANS Yıllara Göre Yarışmalar Tablo 10: ANS Yıllara Göre Diziler Tablo 11: ANS Yıllara Göre Komedi Dizileri Tablo 12: MEDYAPIM Yıllara Göre Tartışma Programları Tablo 13: MEDYAPIM Yıllara Göre Eğlence Programları Tablo 14: MEDYAPIM Yıllara Göre Reality Show Programları Tablo 15: MEDYAPIM Yıllara Göre Yarışma Programları Tablo 16: SERA FİLM Yıllara Göre Reality Show Programları Tablo 17: TRT Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları Tablo 18: KANAL D Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları Tablo 19: SHOW TV Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları Tablo 20: ATV Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları Tablo 21: STAR TV Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları Tablo 22: RTÜK 1995–2009 Türk Televizyonlarının Reklam Gelir Payları

1. BÖLÜM: TELİF HAKKI SİSTEMİ

1. GİRİŞ

Televizyon yayıncılığı, hem teknolojik hem de kitle iletişim aracı olarak ortaya çıktığı ilk yıllardan itibaren sibernetik bir yapı içinde gelişimini sürdürmektedir. Televizyon yayıncılığının ilk kez ortaya çıktığı 1936 yılından itibaren, özellikle ABD’de hızlı bir biçimde izleyici tarafından kabul görmesi neticesinde televizyon kanallarının günlük yayın süresinin tam güne çıkması, birbirinden farklı türlerde ve sürelerde programların üretilmesi söz konusu olmuştur. Bu durum televizyon yayıncılığının gerçekleştiği dünyanın çeşitli ülkelerinde de benzer bir eğilimi ortaya çıkarmıştır. Bu eğilim, farklı coğrafyalarda ülkelerin çeşitli televizyon kanallarının değişik türlerde düzenlenen programların telif haklarını satın alarak yayınlamasını ifade etmektedir.

Sesli ve görüntülü yayıncılık sisteminde giderek artan bu özel durum, daha fazla kanalın yayın faaliyetine başlaması ile tüm dünyada çeşitli türlerde üretilen ve fikri niteliği bulunan eserlerin ulusal ve uluslararası düzeyde erişime açılmasını sağlarken ayrıca televizyonun teknolojinin ticari ürünü olarak biçiminlenmesine neden olmuştur. Üretilen her bir eserin çeşitli frekans noktalarına transfer edilmesi, televizyon yayıncılığında, çeşitli sözleşmeler ile fikir eserlerinin uluslararası telif hakkı (İng.copyright) şeklinde ifade edilen hukuki sistemin de ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Televizyon kanallarının telif hakkını satın aldığı eserler iç ve dış pazarda, sözleşmeler ile garanti altına alınmıştır. Fikir eserlerinin hukuka aykırı kullanılması durumunda meslek birlikleri, sözleşmeler, ceza uygulamaları ortaya çıkmıştır. Ülkemizde “telif hakkı” 5846 sayılı kanun ile anayasa güvencesine alınmıştır. Temel uygulamalar uluslararası örgütlerle yapılan sözleşmeler ve televizyon yayıncılığı sözleşmeleriyle gerçekleştirilmektedir.

İnsanın zihinsel etkinliğinin bir biçimi fikir, kişinin düşünsel sermayesi olmasıyla eser niteliğini taşımaktadır. Kişinin, fikri etkinliğinin sonucu itibariyle kazanım çabasında bulunması doğaldır ancak fikrin hukuki açıdan desteklenmesi gerekmektedir. Kişinin, söz konusu fikrin sahibi olarak tescil edilmesiyle elde edeceği kazanımların kanun çerçevesinde kabul edilmesi “fikri hak” olarak tanımlanırken fikrin sahiplik boyutu “fikri mülkiyet” biçiminde ifade edilmektedir.

Fikri mülkiyet hakkı, ülkesellik ilkesi doğrultusunda ülke yasaları kapsamında koruma altına alınmaktadır. Fikrin ulusal sınırları aşması ve küresel ölçekte gerek mali gerek manevi kazanımı doğrultusunda uluslar arası gerçekleştirilen sözleşmeler ile küresel boyutta koruma altına alınması hedeflenmektedir. Önceleri sınırlı bir alanda sağlanan kanuni hakların küresel boyutta garanti altına alınmasındaki başat unsur, fikrin küresel düzeyde pazarlanabilmesi için gereken düzenlemelerin gerçekleştirilerek etkinliğini artırabilmektir.

Ülke, kıta ve uluslararası olmak üzere üç temel süreçte gerçekleşen fikri haklar sözleşmeleri bu alandaki söz sahibi ülkelerin özel girişimleri ile desteklenen ve gerekli durumlarda yeniden düzenlenen küresel düzeyde koruma ile bu durumun aslında ne denli ticari ve hukuki bir nitelik içerdiğini de teyit etmektedir. Bu süreç bazı ülkelerin söz konusu sözleşmeleri imzalamaması ile kesintiye uğratılsa da birçok ülkenin mevzuat yükümlülüklerini yerine getirmesi sözleşmelerin etkinliğini pekiştirmektedir. Türkiye'nin fikri mülkiyet alanındaki sözleşmelere katılımı, fikri hakkın ve fikrin korunmasının önemini vurgulamaktadır.

Fikri Haklar, edebi ve sanatsal eserleri içerirken Sınaî Haklar ise patent, faydalı model, endüstriyel tasarımlar ve buluşlar gibi alanlarda ticari kuralları ve düzenlemeleri ifade etmektedir. Her iki kavramın özü telif hakkının bir göstergesidir. Diğer bir deyişle copyright ya da telif hakkı bu hakların kullanılış biçimidir. Telif hakkı, yaratılan eserin sahibine kazandırmış olduğu temel kullanım haklarıdır. Eseri meydana getiren kişiye çoğaltma, yayma ve diğer haklarını kullanabilme güvencesidir. Eser sahibi doğrudan

16 pazarlayan kişi olabildiği gibi aracı kişi ya da kurumlar yoluyla da bu pazarlama işlemini gerçekleştirebilir.

Bir kişinin görüşlerini internette yayınlaması birincil düzeyde telif hakkı kullanımıdır. Yine kişinin bir kitap çıkartmak suretiyle yayıncı vasıtasıyla eserini sunması hem kitap sahibine hem de yayıncıya telif hakkını doğurmaktadır. Kanunlar dâhilinde eser sahibinin bu haktan yararlanma süresi sınırlandırılmıştır. Telif hakkının süre bakımından sınırlandırılması “kamu yararı” ilkesiyle gerçekleştirilmektedir. Bununla birlikte telif hakkının pek çok alanda uygulandığı görülmektedir.

Fikri mülkiyet hakkı ya da telif hakkı, ülkesellik ilkesi doğrultusunda ülke yasaları kapsamında koruma altına alınmaktadır. Fikrin ulusal sınırları aşması durumunda uluslar arası gerçekleştirilen sözleşmeler ile mali ve manevi haklar gereğince küresel boyutta koruma altına alınması hedeflenmektedir. Zihinsel sermayeye sınırlı alanda sağlanan kanuni hakların küresel boyutta garanti altına alınmasındaki başat unsur, fikrin küresel düzeyde pazarlanabilmesi için gereken düzenlemelerle etkinliğinin artırılabilmesidir.

Ülke, kıta ve uluslar arası olmak üzere üç temel süreçte gerçekleşen fikri hak sözleşmeleri bu alandaki söz sahibi ülkelerin özel girişimleri ile desteklenen ve gerekli durumlarda yeniden düzenlenen küresel düzeyde koruma ile bu durumun aslında ne denli ticari ve hukuki bir nitelik içerdiğini de teyit etmektedir. Bu süreç bazı ülkelerin söz konusu sözleşmeleri imzalamaması ile kesintiye uğratılsa da birçok ülkenin mevzuat yükümlülüklerini yerine getirmesi sözleşmelerin etkinliğini pekiştirmektedir. Türkiye'nin fikri mülkiyet alanındaki sözleşmelere katılımı, fikri hakkın ve fikrin korunmasının önemini vurgulamaktadır.

Ulusal ve uluslar arası coğrafyada ülkeler, fikri haklarının korunma altına alınabilmesi için Bern, Roma, TRIPs, WIPO gibi birçok sözleşmeye ortak olmaktadırlar. Anlaşmaların içerikleri ülkelerin iç hukuk prensipleri göz önünde bulundurularak hazırlanmaktadır. Söz gelimi bir eserin ya da yapımın, üretildiği ülkenin

17 dışında başka bir coğrafyada satışı, kopyalanması durumunda esere sahip olan ülkenin hukuk şeması dikkate alınarak yasal uygulamalar gerçekleştirilmektedir. Eser yaratıcısının izni olmaksızın bir yapımın bazı niteliklerinin kopyalanması ya da eserin tamamen haksız bir şekilde çoğaltılması, hakların ihlaline zemin hazırladığından farklı ülkelerde davalara da konu olmaktadır.

Telif hakkının uygulandığı alanlardan biri de televizyondur. Televizyonda yer alan her bir ürünü yayıncının satın alması ya da bizzat üretmesi telifin konusunu oluşturmaktadır. Televizyonda yer alan her program eser niteliğine sahip olmasa da ülkemizde Yargıtay’ın içtihatları uyarınca “belirli bir düzeyde” koruma altına alınmakta ve eseri oluşturana telif hakkından yararlanma imkânını vermektedir.

Televizyon kitleler arası sosyal, kültürel ve ideolojik düzlemde etkileşim aracıdır. Görsel, işitsel nitelikli teknoloji öğesi olarak programlar aracılığıyla toplumun yapısını, değişimlerini, etkilenimlerini sunma yoluna gitmektedir. Bu programlar iki temel modelde ortaya çıkmakta ve yayınlanmaktadır. Bunlardan ilki televizyon kanalının kendi iç dinamiklerini ve öz kaynaklarını kullanarak oluşturduğu iç yapımlardır. İkincisi ise dışarıdan satın alma yoluyla günlük yayın dilimini tam gün periyoduyla doldurduğu yapımlardır.

Dış alım, kanalın dışında iç piyasadaki şirketlerden ve diğer kanallardan yapılan transferlerle mümkün olabildiği gibi dış ülke kaynaklı da olabilir. Tüm bu alımların en belirgin sebebi televizyonun varlığını etkin bir şekilde sürdürebilmek için çeşitli program transferlerine gerek duymasıdır. Televizyon kanalları zaman doldurma, ekranda program çeşitliliğini artırma, daha geniş bir kesime hitap edebilme, daha fazla izlenme oranına sahip olarak reklam gelirini artırabilmek için ulusal ya da uluslar arası niteliğe sahip programlara yer vermektedirler. Bu durum aynı zamanda tecimsel yayıncılık sisteminin sektördeki varlığını yansıtması açısından önem arz etmektedir. Televizyon kanallarının ulusal piyasada geçerliliğini koruyabilmesi için seçilen programların “görsel ve işitsel tüketici” tarafından beğenilmesi ve izleme eyleminin süreklilik kazanmasıyla mümkündür. İşte bu nedenle televizyon kanalları da kar

18 oranlarını yükseltmek amacıyla program transferi ya da biçim (İng format) alma yoluna gitmektedirler. Yine fikri bir hak türü olan “biçim hakkı” yasal olarak fikri ve sınai haklar kapsamında değerlendirilerek koruma altına alınmaktadır.

Ulusal ya da uluslar arası ölçekte biçim haklarının yok sayılması ve fikrin korunma ilkesinin zarar görmesi nedeni, eserin yapımcısı ve eserden haksız yararlanma eylemini gerçekleştiren tarafları hukuksal ortamda bir araya getirmektedir. Küresel pazarda değeri onlarca milyon dolar olan program biçimlerinin korsan endüstrisinin de olması televizyon sektörü için ciddi bir sorun oluşturmaktadır. Diğer yayıncı ya da yapımcıların geliştirdikleri rakip türdeşleri karşısında söz konusu biçimin asıl nitelikleri yasal düzenlemelerle koruma altına alınmaktadır. Dünyada biçimlerin izinsiz kullanımına korunma getirmek amacıyla kurulmuş ve telif haklarına konu olması hususuyla IFLA, FRAPA, COPYRIGHT OFFICE gibi biçim koruma merkezleri de oluşturulmuştur.

Küresel program biçim pazarında sayıları giderek artan şirketlerden Endemol, Fremantlemedia, Celador ve Globo TV sektörün önde gelen organizasyonları arasında yer almaktadırlar. Programların biçim haklarını satın alarak ticaretini gerçekleştiren bu tür şirketler giderek güçlenerek kendi biçimlerinin da üreticisi konumuna yükselmişlerdir. Dünyanın farklı ülkelerinde yayın ağlarına program tedarik eden şirketler her yıl milyonlarca dolar kazancın sahibi olmaktadır.

Uluslararası biçim ticareti yapım, dağıtım, satış ve satın alma, yeniden yapım ya da yeniden yaratım (yerel kültüre uyarlama) süreçlerinden oluşmaktadır. Biçim, alım ve satımının ya da kiralanmasının lisans sözleşmeleriyle gerçekleştiği piyasada yılın belirli dönemlerinde uluslararası biçim ticareti organizasyonları, televizyon endüstrisinde festivaller düzenleyerek ticari aktörlerin bir araya gelmesini sağlamaktadırlar. Biçim ithal eden ülkeler program biçim uygulamalarını satın almaktaki amacı, televizyon yapım maliyetlerini azaltmak ve gelir temelini yükseltmektir. Buna karşılık biçim ihracatı fazla olan ülkeler dış pazarda başarısını artırmaktadır. Bu ticaretin yapısında yapımcılar, yayıncılar, biçim geliştiriciler, biçim pazarlayıcıları şeklinde birçok özne

19 bulunmaktadır. Kişi ya da kurumlar arasındaki örgütlenmeler ve şirket birleşmelerindeki temel faktör, biçim hakkı ve ticaretinin sürecini hızlı ve sürekli kılmaktır.

Televizyonun tam gün yayını program sayısının artmasına dolayısıyla pek çok kanalın özellikle yurtdışı yayınlarını ülkeye transfer etmesine neden olmuştur. Sonraki dönemlerde ise bu amacın dışında daha fazla izlenme oranı ve kazanç kaygısıyla program transferi gerçekleştirilmiştir. Bu süreç ilk olarak TRT ile başlamıştır. 1990 yılında başlayan ve yasal olarak 1994 yılından itibaren çok kanallı yayıncılık sisteminin etkin bir biçimde yaygınlaşması ile her bir kanal reklamlardan daha büyük pay alabilmek için çalışmalara başlamıştır.

Tecimsel anlayışın en belirgin özelliği reklamlardır. Bir kanalın genel izleyici ilgisini çekmesi beraberinde reklam veren şirketlerin de dikkatini çekecektir. Reklamlar maddi olarak kanalın varlığını sürdürebilmesi için sunduğu imkânların dışında, kanalın günlük yayın süresindeki 1/5'lik reklam oranı program sayısının azalmasına ve daha az harcama yapmasına katkı sağlamaktadır. Bu yönüyle reklam hem gelir getiren hem de masraf azaltan faktör olmaktadır.

Televizyon kanallarının yeterli program arşivine sahip olmaması, ulusal yapım şirketlerinin sayısal ve üretim açısından etkinliğinin olmaması, yapılacak her bir yerli programa oranla, çok daha ucuza mal edilebilecek olması nedeniyle kanallar program ihtiyaçlarını karşılayabilmek için önceliği, daha pahalı olan ve yapımı için daha uzun zaman gerektiren içyapımlar yerine ucuz maliyetli ve günlük yayın saatlerini yeterli oranda doldurabilecek dış yapımlara yer verdiği görülmektedir. Bu nedenle özel kanalların ilk yıllarında ağırlıklı olarak dış kaynaklı yapımlara yöneldikleri görülmektedir. İlerleyen dönemlerde özellikle ulusal kanalların kendi yapım firmalarını kurmaları ve yerli yapımlara yönelmeleri ile ekranların dış yapımlara bağımlılığı azalmaktadır. Günümüz yayıncılık anlayışı gereği yarışma programları ve yabancı dizi uyarlamaları sayısal olarak artış göstermektedir. Yabancı dizi, çizgi film, gerçek hikaye gösterileri ve diğer türlere özgü yapımların sayılarında sınırlı bir satın almanın

20 gerçekleştiği de görülmektedir. Türkiye'de program ve biçim üreten şirketlerin niceliksel artışları yerli biçime sahip programların özellikle yerli dizilerin ekranda daha fazla boy gösterdiği yayın akışı modeline geçilmiştir.

Türler arasında sayısal farklılıklar olsa da biçim transferi ve dış yapımların önemini kaybetmediği görülmektedir. Televizyon programları izlendiği andan itibaren hızla eskiyen ve yenilenmesi gereken yapımlardır. Tüm türler arasındaki programların benzer özelliğe sahip olması birden çok sayıda ve türde programın ekrana aktarılmasını da gerektirmektedir. Televizyon kanallarının bu akışa uygun hareket edebilmesi içyapımların ve dış yapımların sayısal olarak yinelenmesini de ortaya çıkarmaktadır. Dünyanın farklı coğrafyalarında yılın belirli dönemlerinde düzenlenen televizyon program festivallerine talep, küresel şirketlerin Türkiye'de şirket temsilciliklerini açmaları ve türsel programları pazarlamaları bu ihtiyacın karşılanmasına yöneliktir.

Söz konusu tez çalışması, mevcut yapılanmadaki değişimleri ve kanuni düzenlemelerin uygulamadaki biçimlerini incelerken teknolojik gelişmelere paralel olarak televizyon yayıncılığında, yabancı eserlerde telif sistemi ve uygulamaları incelemektedir. Türkiye’de yarı ticari yayıncılık anlayışına sahip TRT ile ticari kanal niteliğine sahip olan 16 ulusal kanal içinde en fazla izlenen 4 ulusal kanal olan (ATV, KANAL D, SHOW TV, STAR TV) üzerinden kuruluş tarihlerinden itibaren telif hakkı sistemi içerik analizi yapılarak değerlendirilmektedir.

Telif Hakkı sisteminin yabancı eserler bağlamında, ulusal ve uluslararası alandaki uygulamalarının ve Türkiye’deki yansımalarının incelendiği bu çalışmada, birinci bölümde fikri mülkiyet, telif hakkı kavramı, ilk uygulamalar, sözleşmeler, televizyonda telif hakkı yer almaktadır. Yeni teknolojiler bağlamında televizyon yayıncılığındaki telif sisteminin ele alınacağı ikinci bölümde ABD, Avrupa sistemi ve uluslararası sözleşmeler ve örgütlere, önemli biçim festivallerine, bu alandaki en büyük şirketlere, yer verilmektedir. Yine ikinci bölümde Türkiye’de bu alanda yaşanan değişimler, kanuni yapı ve düzenlemeler, açılan davalar ve bu alanda söz sahibi olan şirketler incelenmektedir. Tezin üçüncü ve son bölümünde ise metodolojik olarak televizyon

21 uygulamaları örnek kanallar ve sistemler içerik analizi şeklinde değerlendirilmekte ve sonuç bölümü ile tamamlanmaktadır.

2. TEMEL KAVRAMLAR

2.1. Fikri Hak

Fikri hak kavramı, insanın ussal çabası sonucunda ortaya çıkardığı ürünün kendisine sağladığı kanuni katkıdır. Bu katkı maddi olduğu kadar manevi düzeyde bir hakkı da temsil edebilmektedir; kişinin yarattığı ürünü diğer kişilere ya da daha geniş ölçekte, ülkelere aktarması onun düşünsel yapısının bilinmesini ve kişiye sonraki çalışmalarında gerekli maddi desteğin verilmesidir.

Antik çağın düşünsel yapısında sofistler, fikri hak sahibi ilk kişiler olarak gösterilebilir. Sofistler, belli bir maddi kazanç karşılığında düşüncelerini aktaran kişilerdir. Zihinlerini etkin biçimde kullanarak oluşturdukları özgün fikirleri onlara maddi güç sağlarken kimi zaman yöneten kişiler tarafından ödüllendirilerek fikri çalışmalarını daha geniş bir alanda aktarma şansına erişmişlerdir. Peki, fikri hak kavramı neyi ya da neleri ifade etmektedir ve nasıl açıklanmaktadır?

Fikri hak, fikir ürünlerinden sahipleri dışında diğer kişilerin haksız yararlanmalarını önlemek üzere oluşturulan bir düşünce ve yaratım hakkıdır. Fikri ürünleri, edebiyat ve sanat eserleri, bilgisayar programları, buluşlar, tasarımlar, vb. ürünler oluşturmaktadır. Her fikir, fikri hak teşkil etmemektedir. Bir düşüncenin kanun önünde kişi adına tescil edilmesi ve yine o kişi tarafından üretime dönüştürülmesi, fikrin “düşünsel bir çıkarım” niteliğinin yanı sıra “hukuksal bir niteliğe” sahip olmasını gerektirmektedir.

Fikri haklardan Telif hakkı, düşünce, sanat ve bilimsel bir eseri yaratan kişiye eseri nedeniyle sahip olduğu ve yasalarla korunan hakların tümü olarak tanımlanabilir. 1 Bilindiği gibi, fikri mülkiyet, telif hakkından daha geniş bir kavramdır ve telif hakları rejimi yanında, patent, ticari marka ve ticari sırlar rejimlerini de kapsamaktadır. Telif hakları, kişinin yarattığı fikir eserleri arasında yer almakla birlikte, mülkten çok kişiye ait düşünceye dayanır. 2 Fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları ifade etmek için kullanılan diğer tartışmalı sorunsal ise mülkiyet kavramıdır. Gayri maddi mal niteliğindeki fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları tanımlamak için kullanılan fikri mülkiyet (İng.intellectual property, Fra. propriété intellectuelle), hukuk akımıyla ortaya çıkmış bir kavramdır.

Mülkiyet kavramı, uluslararası hukukta çok tutulmuş bir kavram olmakla birlikte, gayri maddi mal niteliğinde olan fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları, Türk Medeni Kanununda kabul edilmiş klasik mülkiyet kavramı içinde değerlendirmek olanaksızdır. Zira Medeni Kanun mülkiyeti, menkul mülkiyet ve gayrimenkul mülkiyet olmak üzere ikiye ayırmaktadır. Gayrimenkul mülkiyetine arazi, tapu siciline müstakil ve daimi olarak kaydedilen haklar ve madenler dahildir. Menkul mülkiyeti ise bir yerden diğer bir yere nakledilebilen maddi mallar ile elde edilmeye elverişli olan tabii kuvvetler üzerindeki hakları kapsamaktadır. 3

Fikri mülkiyet başlığı, fikir unsurunun ön planda olmasına ya da fikri ürününün sanayiye uygulanabilirliği ve sanayi ile ilgili olması açısından fikri mülkiyet (telif hakları) ve sınai mülkiyet olmak üzere iki alt gruba ayrılmaktadır. Kimi yazarlar ve kurumlarca fikri mülkiyet terimi ve sınai mülkiyet terimi birbirinden farklı olarak yorumlanmaktadır. Bu görüşe göre, fikri mülkiyet terimi yalnızca fikir ve sanat eserlerini kapsamakta; markalar, endüstriyel tasarımlar, patentler ve faydalı modeller coğrafi ad ve işaretler sınai mülkiyet kavramı kapsamında sayılmaktadır. 4 Geniş

1 ŞEKER, Sakıp., (1987), Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinde Mali Teşvikler", Vergi Sorunları Dergisi, s:64, Ankara. 2 UNESCO., (1987), Telif Haklarının Temel İlkeleri (Çev. Çiğdem Yıldırım), Kültür ve Turizm Bakanlığı Fikir ve Sanat Eserleri Dairesi Başkanlığı Yayını, s.17, Ankara. 3 AKINTÜRK, Turgut.., (1999), Medeni Hukuk, Beta Yayınları, s:32, İstanbul. 4 㻌ÖZTRAK, İlhan., (1971), Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 㻌Yayınları No: 397, s:4, Ankara. 㻌㻌

23 anlamda fikrî haklar hem fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları, hem de sınaî hakları kapsar. Dar anlamda ise fikrî haklar sadece fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları kapsar. Bu haklara "telif hakları” ya da "fikrî mülkiyet hakları" da denilmektedir .

Fikri mülkiyet hakları, fikri çaba ve zekânın ürünlerini devlet otoritesiyle korumayı hedefleyen haklardır. Fikri mülkiyet politikasını iki amaç arasındaki bir dengenin bileşimi olarak görmek mümkündür; yenilikte bulunan mucitleri ve yaratıcıları ödüllendirmek ya da bunlara karşılığını vermek; bilim, teknoloji ve kültüre geniş bir katılımın sağlanmasında kamu ve özel sektör aktörlerinin ilgisini çekebilmektir 5. Fikri hakların en önemli özelliklerinden birisi, fikir ve kültür alanında faaliyet gösterenlerin karşılıklı güven içerisinde yatırım ve ticaret yapabilecek ortamı sağlamasıdır. Yani, eser sahibinin yarattığı eserden geçimini sağlamasıdır. 6 Telif haklarının temelde kişisel ve toplumsal olmak üzere iki amacı vardır. Kişisel amaç yaratıcı eser sahiplerini telif hakları aracılığıyla ödüllendirmek ve daha fazla eser yaratmaya özendirmektir. Toplumsal amaç ise özgün ve yaratıcı eserleri belirli bir süre geçtikten sonra toplumdaki herkesin yararına sunmaktır. Telif hakkı yasaları hangi eserlerin korunup hangilerinin korunmadığını tanımlar, eser sahiplerinin ve kullanıcıların haklarını düzenler ve eser sahibiyle kullanıcı arasında bir denge kurar. 7

Fikri mülkiyet kavramı içerisinde yer alan en önemli kavramlardan birisi ülkesellik prensibidir. Ülkesellik prensibi, üretilen bir yapıtın onu meydana getiren kişiye sağladığı faydadır. Bir başka deyişle, yapıtın kullanılması hususunda kendi ülkesinin ya da yapıtın kullanıldığı ülke(ler)in sağladığı hukuki destektir. Günümüzde düşünsel bir üretim etkinliği ile eser üretenlerin, maddi ve manevi düzeyde kendileri için önemli gördükleri ülkesellik prensibinin ulusal sınırlar içerisinde kalmaması için uluslararası düzeyde sözleşmeler ve antlaşmalara destek verdikleri görülmektedir. Zira üreten kişinin ülkesine sağladığı ekonomik faydalar da eklenirse, ülkenin ticari gücünü

5 SOYAK, Alkan., (2005), Fikri ve Sınaî Mülkiyet Hakları: Tanımı, Tarihsel Gelişimi ve GOÜ’ler Açısından Önemi, Legal Fikri ve Sınaî Haklar Dergisi, Yıl:1, Sayı:1,s:11, Ankara. 6 SAĞSAN, Mustafa., Sanal Alemde Hak Arayışları: Internet’te Telif Hakkı Sorununun Boyutlarına Kısa Bir Bakış http://www.baskent.edu.tr/~msagsan/downloads/copyrights.pdf 12.07.2009. 7 TONTA, Yaşar., Elektronik Kaynaklarda Yasal Sorunlar http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/pulman-telif-haklari.pdf 14.06.2009.

24 her platformda korumak için çeşitli kanunlar hazırladığı ya da uluslararası sözleşmelere katıldığı bilinmektedir.

Fikri mülkiyet, sanayileşmiş ülkelerin ekonomik gelişiminde önemli bir rol oynar. Azgelişmiş ülkeler, bu anlamda kendi ekonomik kalkınma çabalarında, yabancı yaratıcıların ve eser sahiplerinin ürünlerinden yararlanmaktadırlar. Bu ülkeler genel olarak bizzat kendi eser sahipleri ve mucitleri tarafından yaratılan ve uluslararası düzeyde pazarlanabilen güçlü bir fikri mülkiyet tabanına sahip olmadıklarından, kendi endüstriyel kapasitelerini geliştirmek için diğer ülkelerin fikri mülkiyetlerini sık sık kullanmaktadırlar. 8

Özellikle televizyon yayıncılığı içerisinde yer alan programlar ve bunların transfer edilmesi ile televizyon kanalları ve biçim üreten şirketler iç piyasada eserlerinin satışı ve yayınlanması ile harcamalarını karşılarken, yurtdışı satışları ile hem farklı ülkelerde ücretsiz reklamını yapmakta hem de ekonomik açıdan büyük bir kazanç elde etmektedir. Bu açıdan televizyon ticari bir araç haline gelirken en fazla program satışı yapanlar onun gerçek sahipleri de olmaktadır. Televizyon yayınları, özellikle bu alanda teknik altyapıları gelişmiş olan ülkelerin hizmetinde etkili bir öğe olmaktadır. Televizyon küresel yayıncılık piyasasında büyük üretenlerin, bir başka deyişle büyük medya gruplarının yeni sözcüleri konumuna erişirler. Bu sayede ikinci bir etki alanı da yaratılmış olur.

Kültürel emperyalizm olarak ifade edilen “kültürel etki ve transfer” ile televizyon program satışları gelişmiş devletlerin gelişimine büyük katkı sağlar. Bu durumun pasif elemanı olan ülkeler ise maddi güçleri ile öz kültürlerini büyük ülkelerin kültürlerinin himayesine bırakmış olurlar. Fikri mülkiyetin, kültürel düzeydeki yayılımı, ulusal kanunların uluslararası düzeyde oluşturulmasını ve herhangi bir illegal durum halinde eser sahiplerinin haklarının korunmasına aracılık etmiş olurlar. Az

8 LONG, Doris Estelle., (1997), The Common Heritage of Mankind, International Intellectual Propery Law. Anthony Diamato ve Daris E. Long (der.) içinde.. Kluwer Law International. s:60-61 London.

25 gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin sadece yerel pazar üzerinde etkilerinin olması ile büyük televizyon pazarında söz sahibi olan gelişmiş ülkeler, herhangi bir olumsuz durumda küresel fikri mülkiyet kanunları ile haklarını savunurlar.

Fikri mülkiyet koruması yaratıcı kimseleri veya mucitleri, emeklerini, zamanlarını ve sermayelerini, kısacası tüm kaynaklarını, yenilikçi etkinliklere yöneltecek motivasyonu sağlayarak başarırlar. Fikri mülkiyet koruması sayesinde, yenilik yapanlar, yaratıcı çabalarının semeresini alarak bu yönde etkinlikte bulunmaya devam ederler. Aksi halde; yeni ürünler geliştirme veya mevcut üretim yöntem ve süreçlerini değiştirme yönündeki motivasyonları giderek zayıflar. 9 Uluslararası sözleşmeler, fikir sahiplerinin küresel piyasadaki etkilerinin artması konusunda yol gösterici bir görev üstlenirler. Sözleşmeler büyük ülkelerin ideolojik etkilerinin az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler üzerindeki etkisini belli bir zaman süreci içerisinde arttırırlar. Eser sahiplerinin ticari gelişimleri için oluşturulan sözleşmeler, üretim motivasyonlarının devam etmesine katkı sağlarlar. Özellikle televizyon programlarının büyük ve etkin oyuncusu olan televizyon kanallarının giderek artan etkisi karşısında, az gelişmiş ülkeler farklı bir hukuki tutum içerisine girmektedirler.

Birçok azgelişmiş ülke istenen düzeyde fikri mülkiyet korumasını kabul etmeleri halinde; bunun gelişmiş ülkelere yarayacağından ve yerli firmaların, aleyhlerine işleyecek sınırlayıcı ve engelleyici hükümler taşıyan lisans sözleşmeleriyle yüz yüze geleceğinden çekinmektedir. 10 Bu nedenle de bazı ülkeler genel fikir ve mülkiyet temelli yasalarında uluslararası düzeyde kanuni altyapılar hazırlarken bazı ülkeler sınırlı düzeyde kanuni düzenleme yoluna gitmektedir. Ancak gelişmekte olan ülkeler içerisinde yer alan bazı ülkelerin bu konuda herhangi bir düzenlemeye gitmediği de görülmektedir.

9 RAPP, Richard T., ve ROZEK Richard P., (1990), Benefits and Costs of Intellectual Property Protection in Developing Countries. Journal of World Trade. 24(5): s:75-102, London. 10 A.g.e,s:101.

Kişilerin yeni ürünler yaratmak veya mevcut üretim usullerini değiştirmek yönünde çalışmalarını teşvik etmek ve desteklemek bakımından fikri mülkiyet hakları önemli bir yere sahiptir. Yenilik yapanlara ve mucitlere, yarattıkları yeni ürünler veya üretim usulleri üzerinde hak tanınmadığı zaman, onları yenilik yapmaya sevk eden güdüler zayıflayabilecek ve bundan genel olarak tüm toplum zarar görecektir. Bu kimselere, uygun ölçülerde mülkiyet hakkı tanınması ve bu hakkın yeterli düzeyde korunması, ekonomik gelişmeyi destekleyen yeniliklerin ve verimliğin artması sonucunu doğuracaktır. 11

Fikri mülkiyet hakları, eşitlikçi rekabet koşullarıyla sosyal ekonomik kalkınmaya yardımcı olmasıyla bu açıdan önemlidir. Özellikle bu alanda yapılan çalışmaların gerek ulusal gerekse uluslararası sözleşmeler aracılığıyla güvence altına alınmasında ve yapılan çalışmaları teşvik edici bir rol üstlenecektir. Yapılan anlaşmalarla gerçekleştirilen denetim ve açılan davalarla gereken adalet ve eşitlik prensiplerinin doğrudan uygulanmasını sağlayacak ve hak kaybını ortadan kaldıracaktır.

Dünya Ticaret Örgütü'nün Kuruluş Anlaşması eki'nde Ticaretle Bağlantılı Fikri Haklar Anlaşması ( TRIPS Anlaşması )’nın 9/2 maddesi "Fikri hak koruması, fikirleri, usulleri, işletme yöntemlerini veya buna benzer matematiksel kavramları değil, bunların ifade edilmelerini kapsayacaktır" hükmünü içermektedir. Benzer hükümler, Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına ilişkin Bern Sözleşmesi’nin 2.Maddesinde de yer almaktadır. 12

Yayıncılık arenasının sektörleşmesi rekabet anlayışını değiştirmiş, üretilen eserlerin hızla tüketiminin sağlanması ve küresel pazarda özelikle teknolojinin ivme kazandığı gelişen ülkelerde girişimciler, hızlanan rekabet ortamında süreklilikleri için alternatif çalışmalar yapmakta ve bu anlamda fikri haklar stratejik bir değer olarak ele

11 YÜKSEL, Mehmet., Günümüzde Fikri Mülkiyet Hakları ve Az gelişmiş Ülkeler, http://www.hukukrehberi.net/Details.aspx?id=30 14.09.2009. 12 Bern Sözleşmesi http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/245/2180.pdf 16.10.2009.

27 alınmaktadır. Gelişme ve değişimler, sadece ürünün ya da eserin üretilip pazara sunulması değil, aynı derecede eserlerin üreticilerinin haklarının zayi edilmesinin önüne geçilebilmesi için “fikri mülkiyeti koruma” esasının detaylı düzenlemelerine başlangıç oluşturmuştur.

2.2. Eser FSEK (Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu) çerçevesinde eser kavramı üzerinde durulmuş ve tanım yapılmıştır. Buna göre; “Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerine eser denilmektedir. 13 (madde 1/B)

"Eser" kavramı, fikir ve sanat hukukunun temel kavramını oluşturur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun amacı, eser sahibinin eseri üzerindeki haklarının korunmasıdır. Hukukî koruma eser niteliğine sahip fikir ve sanat eserleri üzerinde gerçekleştirilir. Bir fikri üretiminin, eser niteliğine sahip olabilmesi için beli başlı niteliklere de sahip olması gerekmektedir. Burada iki temel özellik bulunmaktadır. Bunlar, eserin onu üreten kişinin özelliğini taşıması, diğeri ise fikir ve sanat eserinin kanunda öngörülen gruplardan birine ait olması gerekmektedir.

Özgünlük, bir düşünce veya anlayışın eserde eser sahibinin kendine özgü yöntem ve biçimi ile açıklanması, yorumlanması veya işlenmesini ifade etmektedir. Bir diğer anlatımla, esere özgün nitelik kazandıran temel etken, eser sahibinin özellikleri, anlatım gücü ve anlatım yöntemleridir. 14 Herhangi bir yapıtın ortaya çıkarılmasındaki temel amaç o eserin öncelikle topluma sunulması ve ondan çeşitli yollardan kazanım elde etmektir. Bu nedenle eser üretilirken kanuni açıdan yapılacak önemli değişiklikler eser sahibinin bu süreçte daha başarılı olmasını sağlamaktadır.

13 㻌Resmi Gazete tarihi: 13 Aralık1951 No: 7981 14 BEŞİROĞLU, Akın., (2002), Düşünce Ürünleri Üzerindeki Haklar, APB Yayınları, s:44, Ankara.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda eser sahibinin eser üzerindeki hakları mali ve manevi haklar olarak ayrılmış ve bu haklar sınırlı sayı prensibine göre tek tek sayılmıştır. Kanunda ifade edilen bu ayrıma rağmen esasında eser üzerindeki hak bir bütün olup, gerek mali haklar gerekse manevi haklar eser sahipliği denen hukuki durumdan doğan bir tek mutlak hakkın sağladığı çeşitli yetkilerden ibarettir 15 . FSEK’e göre eser sahibinin haklarının fikri ve sınaî hakları olarak ayrılması ve bu hakların getirdiği kanuni faydalar mali ve manevi hakların kendi içinde farklı hak kategorilerine göre biçimlenmiştir. Eser yaratıcısı “hak sahibi” kişinin uğradığı zararın da tanzim edilmesi sağlanmıştır.

2.3 . Eser Sahibi ve Hakları

Yaratıcı faaliyetin ürünü olan eserler, Anglo-Amerikan hukuk sisteminde telif hakkı (İng. copyright) çerçevesinde korunurken aynı koruma kıta Avrupa’sında, “eser sahibi hakkı” kavramıyla ifade edilmiştir. 16 Modern anlamda eser sahibine özgülenmiş telif hakkı dünyada ilk kez 1709 yılında İngiltere’de yürürlüğe koyulan ve dönemin kraliçesinin adıyla Anne Tüzüğü (İng.Statute of Anne) diye bilinen düzenlemeyle ortaya çıkmıştır.

Anne Tüzüğü, ABD için model bir yapı teşkil etse de, ABD Kanun Koyucusu, İngiltere’deki deneyimleri ve 1709 tarihli Yasa’nın gerçek amacının tekelci yapıyı ortadan kaldırmak olduğunu dikkate alarak, bazı değişikliklere gitmiştir. ABD, diğer gelişmiş Avrupa ülkelerinden farklı olarak kuruluş aşamasında fikrî eser ithalatçısı bir ülke konumundayken, 20.yüzyılın ikinci yarısında tüm dünyaya kendi fikrî ürünlerini satar hale gelmiştir. 17

15 EREL, N. Ş., (1998) , Türk Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, İmaj Yayıncılık, s:111, Ankara. 16 LYNETTE, Owen., (1994), Selling Rights,Blueprints, s:3, London. 17 GHOSH, Shubha., (2004), Deprivatizing Copyright, Case Western Reserve Law Review, Vol.54, No.2, s:435, London.

Bir fikrin üretimi ne kadar doğal ise, o fikrin değer görmesi ve yasal bazı haklara sahip olması önemlidir. Dünya'da farklı alanlarda ve sayılarda üretilen her bir fikir belli bir oranda gerçeklik kazanmaktadır. Bu gerçeklik, eserin kamuya sunulmasıdır. Hukuki açıdan yapılan bu durum fikri kanunlar çerçevesinde koruma altına alınmasını ve onu yaratan “eser” sahibine çeşitli yaratım olanakları da sağlamaktadır. Özgün nitelikli bir eseri yaratan ve esere kişisel özelliğini yansıtan eser sahiplerinin eserleriyle ilgili manevi ve mali hakları vardır:

2.3.1 Eser Sahibinin Manevî Hakları

Manevi haklar, kişiye bağlı öğelerden oluşması nedeniyle eser sahibinin kişisel ve soyut (manevi) haklarını korur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda eser sahibine, eseriyle ilgili olarak tanınan, kişiliğiyle yakından ilişkili haklar, kanunda manevi haklar diye adlandırılmıştır. Bu adlandırmanın nedeni, eser sahibine tanınan manevi hakların kamuya karşı ileri sürülebilecek mutlak yetkiler içermesidir. Manevi hak Fransız Hukuku’nda “droit moral “, İngiliz Hukuku’nda “moral right”, Alman Hukuku ve İsviçre Hukuku’nda ise “eser sahibinin kişilik hakları” olarak ifade edilmektedir.

Hukuk sistemimizde manevî haklar FSEK Md. 14-19’da düzenlenmiş ve dört manevî hak kategorisi belirlenmiş bulunmaktadır. Kanunda belirlenen manevî haklar, sırasıyla, eseri kamuya sunma hakkı (Md. 14), eser sahipliğinin belirtilmesi hakkı (Md.15), eserin bütünlüğünü koruma hakkı (Md.16) ve (malik ve zilyede karşı) eserin aslına erişim hakkından (Md.17) oluşmaktadır. 18 Söz konusu bu dört madde, eser sahibinin kendi adıyla ya da unvanıyla eserini kamuya sunma hususunda bir etkide bulunmaktadır. Eserin yazınsal ya da görüntüsel düzeyde kamuya sunulmasına kadar olan süreci de ifade eden manevi haklar ekonomik gelir olarak eser sahibine bir dönüşümde bulunarak da mali bir hakkı ve yararlanmayı da sağlamaktadır.

18 㻌GÜNEŞ, İlhami.,(2003), “Eser Sahibinin Manevî Hakları”, Fikri Mülkiyet ve Rekabet Kurumu, MR, C: 3,Y: 3, s:13, Sy: 2003/4, Ankara.

Manevi haklar, mali haklardan bağımsız olsa da, dolaylı olarak bazı parasal sonuçlu etkileri vardır. Özellikle eserde değişiklik yapılmasını men etme yetkisi, eseri, ticari veya kişisel amaçlı olarak kullanacaklar için önemli sınırlamalar getirerek tartışmaya açık durumlarda eser üzerindeki hakları devralanların, eseri diledikleri gibi kullanmaktan kaçınmalarına neden olabilir. 19 Eseri devralan kişi ya da şirketin hukuki sorumluluklarının farkında olması ve yapılan sözleşme ile bunun taahhütlerini yerine getirmesi, beklenen ve zaruri olarak görülen bir davranıştır. Eserin manevi hakları dışında ikinci hak yapısı mali haklar olarak ifade edilmektedir.

2.3.1.1. Eseri Kamuya Sunma Hakkı Eseri umuma sunma hakkı, eserin üçüncü kişilere kısmen veya tamamen ilk kez gösterilmesi veya toplumun bilgisine sunulmasıdır. Bu hakkın kullanımı, eser sahibinin haklarını daha eser tamamlanmadan sözleşme ile devrettiği hallerde önemli olabilir. 20 Eserin kamu nezdinde ilan edilmesiyle birlikte eser bu aşamada sahibinin kişisel sınırlarında olmaktan çıkar ve genel bir nitelik kazanır.

Yayımlama veya herhangi bir diğer aleniyet kazandırma şekli ile kamuya sunulan eser, bu andan itibaren üçüncü kişiler tarafından yararlanılabilir hale gelir ve bu durum elbette eser sahibinin eser üzerindeki mutlak egemenliğinin de belirli ölçülerde kısıtlanması anlamını taşır. 21 Eserin kamuya sunulması halinde diğer kişilerce yararlanılmasına koşul olarak beraberinde yasal süreçleri içeren hukuki zaruriyeti doğurmaktadır. Temsil hakkının kullanılmasındaki ikinci unsur kamuya temsil edilmiş olması yani kamunun yararlanabileceği umumi bir yerde temsil edilmiş olmasıdır. Dar bir kitleye yapılan sunum temsil olarak nitelendirilemez. Umumi sayılmayacak bir yerde yapılan icrada “kamuya sunma” niyeti açıkça anlaşılıyorsa temsilin varlığı için gereken unsur gerçekleşmiş demektir. 22 Böyle bir durumun oluşması halinde açılan dava, eser sahibinin haklarını korurken, illegal kullanan kişiye idari hapis cezaları ve

19 RUSHTON, Michael., (2001), The Law and Economics of Artists’ Inalienable Rights, Department of Economics, University of Regina, Discussion Paper, No. 95, http://www.econ.uregina.ca/research/papers/095.pdf , 13.12.2009. 20 BAYAMLIOĞLU, İbrahim Emre., (2007), “Fikir ve Sanat Eserler Hukukunda Teknolojik Koruma Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Özel Hukuk Anabilim Dalı, s:121, İstanbul. 21 AYİTER, Nuşin., (1968), Hukukta Fikir ve San’at Ürünleri, s.111. Ankara. 22 EREL., A.g.e, s:151,

31 mali cezalar biçiminde sonuçlar yaratır. Kamuya sunma hakkı çerçevesinde eser sahibinin ya da ölümü neticesinde mirasçıların hakları, genel olarak sunma zamanı niteliği, süresi ve içeriğini belirleme ve yönetme hakkını da içermektedir.

2.3.1.2. Eser Sahipliğinin Tanınması Hakkı

Bir eseri kendi emeğiyle vücuda getiren kişi eserin sahibi olma niteliğindedir. Kişi meydana getirdiği eser ya da ürettiği ürün üzerinde sahiplik hakkını da elde eder. Sahiplik hakkı kişinin tanınmasını gerektirir. Eserin sahipliği ve bu özelliğinden dolayı tanınan hakların aynı kişi tarafından kullanılmasında değişiklikler görülebilmektedir.

Eser meydana getirme, maddi bir fiille gerçekleştiğinden yaratma gerçekliği ilkesi gereğince sadece gerçek kişilerin eser sahibi olabileceği kabul edilmiştir. FSEK 1/B-b bendindeki eser sahibinin tanımındaki “gerçek” ibaresi, 03.03.2004 tarih ve 5101 sayılı Kanun (M.28) ile metinden çıkarılmış olsa da sonuç değişmemektedir. Zira Kanunda tüzel kişilerin eser sahibi olabileceği yönünde bu değişikliğe paralel bir değişiklik yapılmış değildir. Aksine Kanun’da yapılan değişikliklerle eser sahipliği ile hak sahipliği (hakların kullanılması)birbirinden ayırt edilerek, tüzel kişilerin belirli durumlarda ancak mali haklara sahip olabilecekleri kabul edilmiştir. 23 Kişilik Hukuku'nda eseri meydana getirecek kişinin eserde sahiplik hakkını kazanabilmesi için herhangi bir madde aranmadığı belirtilmektedir. Eseri oluşturabilmek adına gerçek ya da tüzel kişilerin niteliklerinin belirtilmemesine karşın eseri meydana getirip getirmeme konusunda da izni gerektiren hüküm bulunmadığı belirtilmektedir. Eser üzerindeki kullanım hakkının gerçekleştirilmesi hususunda esere ve eser sahibine yönelik mevzuatta koşullar yer almaktadır.

Eser sahipliğinin tanınması hakkı; eserin kamuya sunulması, eserin çoğaltılması ve eseri kendi emeğiyle oluşturan kişinin hak sahipliği hükmünce eserin diğer nüshalarının kamu için satışına zemin hazırlanmasının, dağıtımının gerçekleştirilmesini ve pazarda yer edinmesini sağlamaktadır.

23 ÇELİKBİZ, Yunus., Lisans Sözleşmeleri, www.hukukiboyut.com/makaleindir.aspid=22 16.05.2009.

2.3.1.3. Eserin Bütünlüğünün Korunması Hakkı Eserin izinsiz kullanılması ve eserin bütünlüğünün bozulmasına neden olacak değişiklilerin yapılması durumunda eserin bütünlüğünün korunması hakkı ortaya çıkar. Bir televizyon programının ya da sinema filminin kurgusal olarak süreç bakımından bir çizgisi vardır. Bu çizgi eserin anlamı ve niteliği açısından izlerliğinin olmasına ve algı bütünlüğüne katkıda bulunur. Eserin kurgusal olarak değiştirilmesi ve kamuya sunulması durumunda eser, özgünlük ve bütünlüğünü yitireceği için eser niteliğinde ve sahiplik yapısı bakımından manevi bir hak kaybına da uğramaktadır. FSEK, eserin içerik değişiminde ve eser sahibinin temel kazanımlarına engel teşkil etmesi yani eserin bütünlüğünün zarar görmesi halinde manevi hakkın korunması için dava açılmasını uygun görmektedir.

Fikir ve sanat eserleri, gerek içerikleri gerek ifade tarzları açısından bir bütün oluşturmaktadır. Esere eser olma özelliğini de bu şekil ve içerik bütünlüğü vermektedir. İçerik ve şekil yönünden eser üzerinde yapılan herhangi bir değişiklik, eserin fikrî hukuk anlamında eser olma niteliğini kaybettirebileceği gibi, eser ile sahibi arasındaki bağı koparabilir. Bu nedenle FSEK md. 16/1, “eser sahibinin izni olmaksızın eserde ya da eser sahibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değişiklikler yapılmayacağını” hükme bağlamıştır. 24

Eserde yapılacak olan değişiklik, eser sahibinin şeref ve haysiyetini zedeleyebileceği gibi, eserin özelliğini değiştirebilir ve bu suretle eser ile sahibi arasındaki manevî bağı yok edebilir veya zarara uğratabilir. Bu nedenle, karşılaştırmalı hukukta ve Türk hukukunda eserin bütünlüğünün korunması hakkı pozitif düzenlemeler ile korunmuştur. Karşılaştırmalı hukukta bu hakkın korunmasına ilişkin en katı yaklaşım Fransız hukukunda gözlenmektedir. 25

24 㻌 FSEK m.16/1. 25 㻌 DIETZ, Adolf., (1994), The Artist’s Right of Integrity Under Copyright Law – A Comparative Approach , IIC, V: 25, No: 1994/2, s:182-183, Brüksel.

Eserin manevi haklar açısından bütünlüğüne ilişkin hakkın dayandığı temel, sahibinin eseri kullanmasının yanı sıra ve üçüncü kişilere karşılıklı yapılan sözleşme yoluyla kullandırma haklarını sağlamasıdır. Kullandırma eylemi, eserin belirtilen süre içinde bedeli ödenerek eserden yararlanılmasını ifade etmektedir. Diğer önemli nokta eser sahibinin hakkından tamamen vazgeçmemesi ve miras devrini yapmamasıdır.

Eserin bütünlüğünün korunması durumunda eserin haklarının yok sayılması söz konusuysa özel hukuk gereği ihlalin kaldırılması (ref'i), ihlalin yasaklanması (men'i) yönünde davalar açılabileceği gibi ihlalin tazmin edilmesi halinde de dava yoluna gidilebilmektedir.

2.3.1.4. Esere Ulaşma Hakkı FSEK'in 17. maddesine göre; “Eserin aslına ulaşma hakkı, eserin malik veya zilyedinden kanunda öngörüldüğü şekilde yararlanmak amacıyla eserin kendisine geçici olarak verilmesini veya eserden yararlanılmasına müsaade edilmesini isteme hakkıdır,” şeklinde açıklanmaktadır.

Eseri meydana getiren kişinin eser üzerindeki hakları telif hükümleri gereğince saklı tutulmaktadır. Eserin bir kopyasını ya da nüshasını şahsi bir hakka koşul olarak elinde bulunduran kişiye karşı eser sahibinin ileri sürebileceği hakları bulunmaktadır. Gerçek ya da tüzel kişilerin eser üzerindeki her türlü yürütme ve sorumluluklarını konu alan “esere ulaşma hakları” eserin diğer şahıslarca yararlanılmak istenmesi durumunda dikkat edilmesi gereken hükümlerdir. Eserin mülk sahipliği “malik” ve fiil hakimiyetliği “zilyet” hususunda eseri elinde bulunduranlar, esere kanunda öngörülen esere ulaşılmasına müsaade etmek zorundadırlar.

2.3.2. Eser Sahibinin Malî Hakları Malî hak kavramı, dar anlamı ile eser sahibinin eserinden ekonomik anlamda yararlanma yetkisini ifade eder. Geniş anlamda ise, ekonomik yararlanmanın yanı sıra, eser sahibine bu yararlanmanın şeklini belirleme ve daha da önemlisi üçüncü kişilerin

34 eserden bu tarzda yararlanmalarına engel olma yetkilerini veren mutlak hakları ifade eder. 26 Mali haklar içinde bilgi-işlem teknolojileri bakımından en çok tartışma konusu olan kısım, çoğaltma hakkı veya çoğaltmaya dayalı haklardır. Aşağıda bu hakların, özellikle sayısallaşma sonrasında farklı hukuk sistemlerinde ve uluslararası sahada nasıl düzenlendiği üzerinde daha ayrıntılı durulacak olsa da mali hakları, çoğaltmaya dayalı olanlar ve olmayanlar şeklinde iki grup içinde saymak, çalışmanın sistematiği açısından faydalıdır. 27

Eserin ortaya çıkmasında özgün ve yaratıcı emeği olan kişiler, eserleri üzerinde yasaların kendilerine tanıdığı haklar gözetiminde geçerli bedel koşuluyla maddi tasarrufa sahiptirler. Eserin işlenmesi ve çoğaltılması haklarıyla ulusal ve uluslararası pazarda kamuya açık hale getirilmesi, temsil edilmesi ve eserin aslını ya da kopyalarını kiraya verme, satışa sunma, ödünç verme suretiyle dağıtım hakları mali haklar kapsamında yer almakla eserin yapımcısına bu doğrultuda maddi kazançlar sağlamaktadır. Mali hak sahibi kişi ya da eser sahibi, haklarının zarar görmesi durumunda bu hakların korunması için yasal düzenlemelerin eşliğinde tüm koruma ya da korunma yollarından yararlanabilmektedir.

2.3.2.1. İşleme Hakkı

Mali haklardan biri üzerindeki kullanım, yararlanma veya tasarruf diğerini etkilemez. 28 Eser sahibi eseri üzerindeki mali haklardan yararlanması durumunda eserinden maddi kazanç elde etmektedir. Bu kazanç her zaman maddi getiri sağlayıcı olmayabilir. Eser mali haklar altında yararlanma konumuna göre farklı işlevlerle değerlendirilebilmektedir. Bu yönüyle mali haklar, devredilebilir, kiralanabilir veya benzeri tasarruflara konu olabilmektedir. Kişisel çabalarla belirli bir biçimde ortaya çıkarılan ve kamuya arz edilen eser üzerindeki manevi hakların yanı sıra maddi haklar sadece eserin asıl sahibi olma özelliğiyle tek bir kişinin tasarrufunda olmayıp bu hakların kullanılması bir meslek birliğine de bırakılabilmketedir.

26 㻌TEKİNALP, Ünal., (1999), Fikri Mülkiyet Hukuku, s:166, İstanbul. 27 㻌RICKETSON, Sam., ve GINSBURG, Jane C., (2006), International Copyright and Neighbouring Rights : The Berne Convention and Beyond, Oxford, Oxford University Press, s:626, New York. 28 㻌FSEK m.20/2 㻚㻌

Mali hakların devamlılık süresi manevi hakların aksine, ölümle mirasçılara geçmektedir. Miras şartıyla sürekliliğini koruyan mali haklar, eserin yararlanma derecesine ve hakların hukukun tesis ettiği düzene aykırı kullanılması halinde rehin ve hapis haklarına konu olabileceği gibi haczetme eylemlerinin devreye girmesine de neden olabilmektedir. Maddi hakların alt dallarından olan işleme hakkı, eserin zihinsel bir çabayla yeniden ortaya çıkarılmasıydı. İşlenme eserleri açıklarken değindiğimiz üzere, bir eserin işlenmesi, onun yaratıcı bir düşünsel çaba harcanarak, kendisinden bağımsız olmayan değişik bir şekle sokulması anlamına gelir. İşleme faaliyeti ile yararlanılan eserden nitelik olarak bağımsız olmayan ancak ondan ayrı olarak ekonomik yararlanmaya konu olabilecek yeni bir düşünsel ürün meydana getirilmektedir.

İşleme faaliyetinin gerçekleştirilmesi, yararlanılan eserde belirli ölçüde bir değişikliğin yapılmasını zorunlu kıldığı için, bir eserin işlenmesine karar verip vermeme yetkisi de, o eserin sahibine ait olmalıdır. 29 Eseri gerçekliğine ya da aslına bağlı kalarak biçimsel ve içeriksel yönüyle yeniden ele alınması ve işlenerek öncesinden farklı bir eserin inşa edilmesi işlevleri için eserin asıl sahibinin resmi izniyle gerçekleştirilebilir. Söz konusu eser sahiplik anlamında eserin gerçek ya da birinci kişisi tarafından işleme hakkı devredilerek eserin işlenmiş özelliği vücuda getirilmiş olur.

Bir eseri izin alarak işleyen kişinin hakkı, gerek eser sahibine gerekse üçüncü kişilere karşı korunmuştur. Sözgelimi bir kişiye eserini bir yabancı dile çevirme yetkisini veren eser sahibi, eserin koruma süresi dolmadığı müddetçe, bir başka kişiye aynı dilde çevirme yetkisi tanıyamaz. 30 Böylece hukukun üstünlüğü nazarında tarafların hakları birbirlerine karşı korunarak hak ihlallerinin önüne geçilmiş olunmaktadır.

2.3.2.2. Çoğaltma Hakkı FSEK, 22. maddesinde “Eserlerin aslından ikinci bir kopyasının çıkarılması ya da eserin işaret, ses ve görüntü nakil ve tekrarına yarayan, bilinen ya da ileride

29 YARSUVAT, Duygun., (1984) Türk Hukukunda Eser Sahibi ve Hakları, 2. Basım, s:132, İstanbul. 30 㻌 TEOMAN, Ömer., (1973), Çeviri Hakkının Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi ve Özellikle Cumhuriyet Dönemindeki Evrimi Üstüne, İstanbul Üniversitesi Cumhuriyetin 50. Yıl Armağanı, s:724, İstanbul.

36 geliştirilecek olan her türlü araca kayıt edilmesi, her türlü ses ve müzik kayıtlarını çoğaltma” olarak tanımlanmaktadır. Eserin çoğaltılmasına kısmen ya da tamamen yardımcı olan araçlarla doğrudan ya da dolaylı yollarla kalıcı ve geçici süreçlerde tekrarlanma basamakları da çoğaltma hakkının doğmasına neden olmaktadır. Bir eserin üretiminde birinci söz sahibi olan kişi ya da kişilerin kendilerinden çoğaltma haklarının yürütülmesi adına hiçbir onay almaksızın eserin nüshalarının artırılması eser sahibinin haklarının yok sayılması gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. Hakların doğrudan ihlali ve eylemin yasaya uygun olmaması eksikliğinin getirdiği zorunluluk durumu dava konusuna zemin hazırlamaktadır.

Milli sınırlar dahilinde ve haricinde ya da uluslararası sahalarda asıl kişilerin izinleri alınmadan görsel, işitsel, yazılı birçok metin türünün kanunların tersi yönünde eserlerin çoğaltılma yollarına gidildiği görülmektedir. Hukuksal literatürde bahsedilen eylem “korsan yayın ve basım” şeklinde izah edilmektedir. Hak sahibinin izni alınmaksızın çoğaltılan eserler doğrudan eser sahibinin çoğaltma ve yayma haklarının ihlal edilmesini oluşturur.

Herhangi bir eserin yurt dışında çoğaltılmış nüshaları, eser sahibinin izni ve/veya eser sahibinin iznini haiz yayma hakkı sahibinin izni olmaksızın ithal edilemez. İthal olunan ürünün orijinal olmasının 23/II maddesine göre bir farkı bulunmamaktadır. İthali yasaklanmıştır. 31 Çoğaltma hakkının yasadışı yollardan gerçekleştirilmesi halinde FSEK'in 71ve 72. maddeler uyarınca ilgili kişiler hakkında iki yıldan dört yıla kadar hapis cezası uygulanırken, 50–150 bin arasında para cezası verilmektedir.

2.3.2.3. Yayma Hakkı

Yayma hakkı, bir eserin aslından veya işlenmesinden çoğaltma yolu ile elde edilen nüshaların dağıtılması, satışa çıkarılması, kiralanması yahut diğer bir şekilde ticaret konusu yapılması yetkisidir 32 . Bu yetki özellikle eser sahibine aittir. Eserin ülke

31 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü, “Yayma Hakkı”, http://www.telifhaklari.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFFE5C29E16A7D38089B41590025722309 21.10.2009. 32 㻌EREL, N. Şafak., (1998), Türk Fikir ve Sanat Hukuku, Yenilenmiş 2. Bası, İmaj Yayıncılık, s:145, Ankara.

37 içinde çoğaltılarak kopyalarının ülke içine ve dışında ticari bir konumla kazanca dönüştürülmesi eser sahibinin hükmündedir. Eserin ithalatı gibi ihracat olanaklarından doğrudan yararlanılması yine eserin asıl sahibinin haklarındandır. Yayma hakkının kullanılması, mülkiyetinin eser sahibi tarafından devredilmesi suretiyle maddi beklentiler yerine getirilebilir.

Kiralama ve kamuya ödünç verme yetkisi eser sahibinde kalmak kaydıyla, belirli nüshaların hak sahibinin yayma hakkını kullanması sonucu mülkiyeti devredilerek ülke sınırları içinde ilk satışı veya dağıtımı yapıldıktan sonra bunların yeniden satışı eser sahibine tanınan yayma hakkını ihlal etmemektedir. FSEK'in 80. maddesi, eseri icra eden sanatçılar, bu icrayı tespit eden yapımcılar ve icra tespiti yayınlayan radyo- televizyon kuruluşlarının da yayma hakkına sahip olduğunu ifade etmektedir.

2.3.2 .4. Temsil Hakkı Temsil, bir eserin yayım dışında bir yolla, doğrudan doğruya duyulara hitap edecek bir biçimde kamuya sunulmasıdır. Eseri yayma, onun maddî bir biçim içerisinde, somut olarak kamuya sunulması anlamını taşırken; temsilde ise, eser, maddî olmayan ve insanların duyuları ile algılamalarına elverişli bir anlatım biçimi ile kamuya sunulmaktadır. 33 Temsil Hakkı, FSEK'in 24 üncü maddesinde; "Bir eserden, onun asıl veya işlenmelerini doğrudan doğruya ya da işaret, ses veya resim nakline yarayan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.” şeklinde açıklanmaktadır.

Temsil hakkı doğrudan eserin gerçek sahibi tarafından kullanılmakta ve diğer kişilerce de kullanılma talebi oluştuğunda bu hak üçüncü şahıslara devredilebilmektedir. Hakkın kullanım devri yine yasalarca sınırlandırılmıştır. Eserden herhangi bir ekonomik kazanım amaçlanmadan sadece kurumlar arasında kamuyu bilgilendirmek koşuluyla eser sahibinin isminin ibraz edilmesi kaydıyla temsil hakkının kullanımı bu sınırlarda yasa koyucu tarafından serbest bırakılmıştır.

33 㻌 SINAR, Hasan., (2006), Ceza Hukuku Açısından Telif Haklarının Korunması (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Bölümü, s: 215, İstanbul.

2.3.2.5. Kamuya İletim Hakkı FSEK'e göre kamuya iletim hakkı, “Bir eserin aslını ve çoğaltılmış nüshalarını, radyo ve televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya sayısal iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi” olarak tanımlanmıştır.

Kamuya iletim hakkı ya da kamunun erişimine sunma hakkının uygulandığı alanlardan biri televizyon kanallarıdır. Hakkın kullanımı bir örnekle temsil edilebilir. Sözgelimi futbol karşılaşmalarının şifreli kanalda yayınlanması ve ilk elden kamuya iletiminin sağlanmasının ardından diğer kanalara özet görüntülerin gönderilmesi ve bu kanalların da dolaylı yoldan kamu iletimini sağlaması bu hakkın işlendiğini göstermektedir. Televizyon ve radyo gibi temsil unsurlarıyla eserlerin kamuya iletimi veya kamunun eserlere erişiminin getireceği mali kazançlar da göz önünde bulundurulduğunda hukuk nezdinde bu anlamda düzenlemeler getirilmiştir.

2.3.2.6. Pay ve Takip Hakkı

Bir eserin eser sahibi tarafından satılmasından sonra büyük değer kazanması ve tekrar yüksek meblağlara satılması mümkündür. Değer artışından doğan kazançtan bir miktar eser sahibine veya ölmüşse mirasçılarına pay verilmesi pay ve takip hakkı olarak adlandırılmaktadır. Uluslararası alanda “pay ve takip hakkı”, 1948 Brüksel Değişikliği ile Bern Sözleşmesi’ne girmiş ve 1971 Paris Değişikliği’nin ardından ikinci mükerrer 14. maddede düzenlenmiştir.

Pay ve takip hakkı ilk olarak 1920 yılında Fransa’da özel bir kanunla kabul edilmiş ve daha sonra diğer ülkelere yayılmış bulunmaktadır. Bugün için Fransa’nın yanı sıra özellikle Almanya, Belçika, İtalya, İspanya ve Türkiye gibi kıta Avrupa’sı sistemine dahil olan ülkeler tarafından benimsenmiş bulunan pay ve takip hakkı konusunda, Anglo-Amerikan sistemine dahil olan ülkelerin çekimser davrandığı

39 görülmektedir. 34 Özellikle son dönemlerde ünlü sanatçıların ölümünün ardından ticari olarak ürünlerinin piyasaya sunulması ve yüksek kazanç elde edildiği görülmektedir. Örneğin Elvis Presley ya da Michael Jackson gibi ünlü isimlerin telif haklarının yapımcı şirketler tarafından düşük bedellerle alınmış olması ve Michael Jackson’un ölümünün ardından patlayan satışlar şirkete bir milyar dolarlık bir kazanç sağlarken, sanatçının kardeşlerine herhangi bir ödeme yasanın yetersizliği nedeniyle yapılmamıştır. Yine bu durum ünlü sanatçının kasıtlı olarak öldürülmesi ifadesiyle uzun süre medyada yer almıştır. Şirket ise bu ciddi kazancı paylaşmamak için mevcut düzenlemelerin olduğu gibi sürmesini istemektedir.

FSEK'in 45. maddesine göre; pay hakkının doğumu için, eserin bir defa satıldıktan sonra koruma süresi içinde bir sergide veya açık arttırmada ya da bu gibi eşya satan bir mağazada satış konusu yapılması, bu satış bedeli ile önceki satış bedeli arasında açık bir nispetsizlik bulunması gerekir. Bu şartların varlığı halinde hükümet tarafından bu hakkın kullanılmasını düzenleyen bir kararnamenin çıkarılması gerekir. Kararname çıkarılmadan bu hakkın uygulanabilmesi ve herhangi birine borç yükletilebilmesi mümkün değildir.

2.4. Eserin Korunması

Fikir, düşünsel çabayla oluşan bir etkinliktir, dolayısıyla bir çabanın eser olarak korunabilmesi için belirli bir biçimde ifade edilmesi gerekmektedir. İnsan düşüncesi her dönem farklı alanlarda kendini geliştirme ve farklı olma eylemine girişmiş ve özgünlüğe ulaşmıştır. Bu açıdan üretilmiş özgün fikirlerin niteliğine paralel olarak bir getirisi de ortaya çıkmıştır. Üretilen her bir eser kişinin sadece bir yaratımı değil, aynı zamanda onun ekonomik açıdan kendi gelişimine katkı sağladığı bir değer özelliğindedir. Bu, “yazı, resim, ses ve/veya görüntü kaydı” olmak üzere çeşitli şekillerde olabilir.

34 㻌ULMER, Eugen., (1975), “The “Droit de Suite” in International Coyright Law, IIC (International Institute for Conservation of Historic and Artistic Works), V: 6, No: 1975/1, s:12, Luxembourg.

Eserin doğumuyla eserin korunma süresinin işlemesi aynı paralelliğe işaret etmektedir. Eseri korumanın en belirgin yönü yaratıcılığın ve fikri çalışmaların kontrolünü sağlamak, toplumsal açıdan fikri gelişime yön vermek ve eserin pazarlanmasıyla hem yaratıcısına hem de eserin ilk ortaya çıktığı ülkeye vergi yoluyla ekonomik katkıda bulunmasına yardımcı olmaktır. Üretilen her bir eserin, onu üreten kişi açısından bakıldığında önce kendi adına kaydettirmesi ve daha sonra bundan gereksinimlerini karşılaması için devletin bu konudaki kanuni düzenlemelerinin olması gerekmektedir.

Eserin ilk meydana geldiği ülkenin yasalarınca korunarak eser kullanımının tüketilmesi aynı şekilde uluslararası kanuni gereklilikler doğrultusunda güvenceye alınarak gerçekleştirilmektedir. Uluslararası antlaşmalardan biri olan Bern Anlaşması'nın hükümlerinde eserlerin korunmasına sebep etkenler gereği taraflara koşullar getirmektedir. Sözü geçen hükümler eserlerin kamu yararını gözetmesini işaret etmekte ve bu yönüyle eserlere destek vermekte ve başka eserlerin de üretilmesini garantilemektedir. Bir eserin sınırları olmayan bir periyotta korunması söz konusu değildir.

Konu gereği hiçbir eserin kalıcı bir ömrü bulunmamaktadır. Eserin kullanımı, eserden maddi ve manevi açıdan yararlanılması kadar o eserin türüne göre belirli bir süre dâhilinde kamusal nitelik kazanması ve üreten kişi tarafından yasal kullanım hakkının sonuçlanmasını da ifade etmektedir. Eser korumasının tarih sahnesinde belirdiği dönemin entelektüel arka planına bakıldığında, edebiyat ve yayım alanında, “yazar” veya teknik hukuki deyimle “eser sahibi” kavramının henüz günümüzdeki anlamını kazanmamış olduğu görülür. 35 Eser sahipliği hakkı, sosyal düzenin sürekliliğini ilgilendiren önemli unsurlar arasındadır. Kamusal ve kişisel faydalar eser sahipliği hakkı kapsamında yasalarca korunarak düzenin hukuk kurallarıyla tesisi

35 ROSE, Mark., (1993), Authors and Owners. The Invention of Copyright , Cambridge, Massachusetts. London, Harvard University Press, s:54, London.

41 gerçekleştirilmiştir. Bir kişi eser sahibi olabileceği gibi bu rakam birden fazla da olabilir.

Eser sahipliği konusunda yasalar aşağıdaki düzenlemeleri getirmiştir:

1. Birden fazla kimselerin birlikte vücuda getirdikleri eserin kısımlara ayrılması mümkünse bunlardan her biri vücuda getirdiği kısmın sahibi sayılır. Ancak burada sağlanan koruma, veri tabanı içinde bulunan veri ve materyalin korunması için genişletilemez.

2. Birden fazla kimsenin iştirakiyle vücuda getirilen eser ayrılmaz bir bütün teşkil ediyorsa, eserin sahibi onu vücuda getirenlerin birliğidir.

3. Birden fazla kimsenin iştirakiyle vücuda getirilen eser ayrılmaz bir bütün teşkil ediyorsa ve bir sözleşmede veya hizmet şartlarında veya eser meydana getirildiğinde yürürlükte olan herhangi bir yasada aksi öngörülmediği takdirde birlikte eser üzerindeki haklar eser sahiplerini bir araya getiren gerçek veya tüzel kişi tarafından kullanılır. 36

Eserin üretilmesi ya da meydana getirilmesi kadar eserin yasal koruma altına alınması önemli bir konudur. FSEK, bu anlamda ulusal ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde bir sistem kabul ederek kanuni düzenleme yoluna gitmiştir. Yapılan düzenlemeler eserin türü (alanı), eserin sahiplik yapısına (gerçek ve/veya tüzel) göre gerçekleştirilmiştir.

Fikri sanat eserleri üzerinde eser sahibinin haklarının sınırlandırılması ve kullanım hakları sürelerinin sınırlarını belirleyici koşulların yer aldığı Bern Sözleşmesi ve diğer uluslararası sözleşmeler gibi, Türkiye'nin de destekleyip taraf olduğu anlaşmaların içeriğinde ilgili yönde kanuni düzenlemeler bulunmaktadır. Bu amaçla uluslararası kurallara bütünlük sağlaması bakımından Türkiye'de fikri sanat eserleri yasalarında mevzuatta geçerliliği olan değişiklikler ve yeniden düzenlemelerle sözleşmelere uyum esas alınmıştır. Yapılan önemli düzenlemeler eseri ve eseri kullanma haklarını, eseri yaşam süresince fikri haklarını süre yönünden

36 㻌DPT, (Devlet Planlama Teşkilatı) (2006), “Sayısal Haklar Yönetimi” Raporu, s:30-31, Ankara.

42 sınırlandırmaktır. Kamu yararı ilkesiyle fikri sanat eserlerine getirilen sınırlandırmalar ve kişisel menfaatten oluşan yarar nedeniyle getirilen sınırlandırmalar diğer düzenlemeler arasındadır.

FSEK'in 26 ve 27. maddelerinde yapılan düzenlemelerle eser üzerindeki fikri hakların korunmasının önemi gereği tespit edilen süre, eser sahibinin ölümüne kadar ve ölümünden sonra 70 yıllıktır. İcralar üzerindeki haklar icranın ilk tespitinin yapıldığı veya aleniyet tarihinden, yapımcıların hakları ilk tespitinin yapıldığı tarihten, radyo- televizyon kuruluşlarının hakları da programın ilk yayınlandığı tarihten itibaren 70 yıl süreyle korunması 37 , eser üzerinde süre bakımından getirilen diğer sınırlandırmalardır. Eser üzerinde gerçekleştirilen mali hakların sınırlandırılmasının yanı sıra manevi hakları sınırlandırıcı hükümler de kullanım ya da yararlanma sürelerini tespit etmektedir. Buna göre FSEK'in 19. maddesi gereği gibi kişiler eser sahibinin ölümünden sonra manevi hakları 70 yıl süreyle kullanma yetkisine sahiptirler.

Eserler üzerinde kamu yararını gözeten sınırlandırmalar yasal düzenlemeler içindedir. Yasalar hükmünde “kamu yararı” ve “kamu düzeni” hakkını hedefleyen sınırlandırmalar eser sahibinin haklarının korunması yönündedir. Eserin eğitim ve öğretim amacıyla kullanımında kamu yararı önemli istisna olduğundan eser üzerinde hakların kullanım serbestliği söz konusudur. Buna göre FSEK'in 35. Maddesinde eserden kültürel ve bilimsel amaçlarla yararlanma, yani mevcut bir eserden özellikle bilimsel ve edebiyat eserleri başta olmak üzere diğer eserlere iktibas yapma serbestisidir. Yine toplama bilgi ve haber verme amaçlı sınırlamalar da bulunmaktadır. Buna göre FSEK 36. ve 37. maddelerinde, fikir ve sanat eserleri topluma bilgi vermek amacıyla belli ölçüde serbestçe kullanılabilir, hükmü yer almaktadır.

Bazı özel durumlarda eser üzerindeki hakların devlete mal edilmesi yetkisi, kamu yararı düşüncesiyle diğer sınırlamalar arasındadır. Yasalarca bu anlamda devlete faydalanma yetkisi veren hükümlerden biri FSEK'in 46. maddesi’nde memleket kültürü

37 㻌Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, (2009), Yıl: 9,Cilt: 9,Sayı: 2009/2 ,s:27, Ankara 㻚

43 bakımından önem arz eden eselerden, koruma süresi dolmuş olması kaydıyla, devlete yararlanma yetkisi vermektedir. Madde 47'de ise memleket kültürü bakımından önem arz neden eserin koruma süresi dolmamış olsa bile kamuya maledilmesini, diğer bir ifadeyle kamulaştırılmasını düzenlenmektedir.

2.5. Telif Hakkı

Bir fikir veya sanat eserini yaratan kişinin, bu eserden doğan haklarının tümü telif hakkı olarak tanımlanmaktadır. Telif Hakkı (İng.copyright) kanunu genellikle kişinin, eser sahibinin rızasını almadan telif hakkına tabi başka bir çalışmayı çoğaltmasının yasaklanması şeklinde ifade edilmektedir.

Telif hakkı bir özel mülkiyet hakkıdır; eser sahibinin kendi arzusuyla satılabilir, kiralanabilir, bağışlanabilir, miras bırakılabilir. Aynı şekilde yayınlama ve sunma gibi temel hakları da ifade etmektedir. Telif hakkı diğer mülkiyetlerden iki temel kurala da sahiptir. İlk olarak bireysel mülkiyet hakkı, hükümetin girişimine bağlı değilse, yani çalışma kişinin arzusu ile hibe edilmemişse, çalışma kamu yararı doğrultusunda gerçekleşmemişse, lisans hakkı ve satış hakkı eser sahibi kişiye bağlıdır. İkinci olarak, satış ya da lisans hakkı geri alınabildiği gibi iptal de edilebilir. 38 Buradan kamu için hazırlanan ve kişisel mülkiyet özelliği göstermeyen ve ticari yapıyı düzenleyen organ olarak hükümet ya da bir kamu kuruluşuna bağlı olarak düzenlenmişse kişi, hakkından feragat ederek, telif hakkının temel gerekçelerini ve geçerliliğini ortadan kaldırır.

Temsili olarak, bir sanatçının halk konserine katılması ile görüntülerin kayıt altına alınıp pazarlanması telif hakkını ortadan kaldırır. Telif hakkı uluslararası sözleşmelerde “copyright” ifadesinin karşılığı şeklinde kullanılmaktadır. Telif Hakkı, bir kişinin mülkiyet hakkıdır. Telif hakları, özgün ve yaratıcı ifadelerin korunması için bir araçtır. Telif hakları ile ilgili düzenlemelerde eser sahibinin hakları ve sosyal

38 STRONG, William S., (1999), The Copyright Book: A Practical Guide, Massachusetts Institute of Technology, Fifth Edition, s:68-69, US.

44 tabakanın eserden faydalanma, bilgilenme gibi özellikleri göz önünde bulundurularak yasal yöntemler oluşturulmuştur.

Telifin ana konusu aslında fikri mülkiyet yasasıdır. Telif hakkı sahibinin çalışmalarına diğer kullanıcılar tarafından tüketiminin takdir derecesi ile eşdeğer bir uygulamadır. Diğer kişilerin eser üzerindeki tüketim derecesi telif hakkının getireceği bedelin de belirleyicisidir. 39 Herhangi bir eserin kullanım sıklığı ya da kullanıcı sayısı esere olan rağbeti ifade ederken aynı zamanda eserin tüketilmiş olması neticesinde telif kazancı ve oranı değişim göstermektedir. Bir kitabın tek bir ülkede tek bir basım ile beraberinde getireceği telif hakkı ve kazancıyla birçok ülkede ve basımda gerçekleşecek telif kazancı faklı olacaktır. Burada belirleyici olan temel nokta tüketimin geniş bir çevrede yaygın bir şekilde gerçekleşmiş olmasıdır.

İngiltere'de telif haklarının kökenini tam olarak belirten kesin bir tarih bilinmemesine rağmen ilk kez 1518–1542 tarihleri arasında telif haklarının konu edildiğinden bahsedilebilir. Bu dönemde telif hakkını, hükümetten elde edilen bir imtiyazla basılan kitap oluşturmaktadır. Telifin konu edildiği ikinci tarih ise Brotherhood of Stationers'ın imtiyaz girişimidir. Hükümet tarafından kabul edilen söz konusu imtiyaz ile eserlerin koruma altına alınıp, çoğaltılmasının sağlanmıştır. 40 16. yüzyılda telif hakkı (İng.copyright) “Stationers” şirketi tarafından örgütlenmiş ve üyeleri arasında kitap satışını devam ettirmekte bir araç olarak kullanılmıştır. Sonraki süreçlerde yasaların güçlü denetimi ve sansürü ile desteklenerek şirketin üyeleri arasında kitap ticareti alanında 150 yıllık bir tekel (İng.monopoly) piyasa oluşturulmuştur.

Telif hakkının kaynağı öncelikle İngiliz kolonilerinde meydana gelerek Latin Amerika, Afrika ve Asya'daki eski koloniler arasında da devam edip tüm Avrupa Kıtası

39 LIEBOWITZ Stan, (2003), Back to The Future: Can Copyright Owners Appropriate Revenues in The Face of New Copying Technologies (Ed) Wendy J. Gordon,Richard Watt The Economics of Ccopyright: Developments in Research and Analysis, Edward Elgar Publishing Limited, s:2, UK. 40 㻌 PATTERSON, Lyman Ray., (1968), Copyright in Historical Perspective, Vanderbilt University Press, First Edition, s:42, Tennessee, US 㻚㻌

ülkelerinde egemen durumuna gelmiştir. 41 İngiltere telif hakkı ve yabancı uluslar konusu, yabancı ulusların İngiltere'de telif haklarını elde etmeleriyle ilgilidir. 18. yüzyılda İngiltere'de yayımlanmış yabancı eserler için koruma istenmiştir. Bach ve Longman (1777) İngiltere'ye gelen yabancı biri olarak ve ilk yayımlanmış çalışmasının telif hakkı ihlali nedeniyle İngiltere'de dava açan biriydi. Yabancı biri İngiltere'yi ziyaret etmemesine rağmen İngiltere'de bir yayımcıya, yayını için telif hakkı iddiasında bulunabilir. Clementi v. Walker kararında (1824) söz konusu kişilerin eserleri İngiltere'de bir tüzük ile koruma altına alınmıştır. 42

Tarihsel olarak Amerikan telif hakları yasası, anayasal koruma verilen yazınsal eserler olarak tanımlanmıştır. İlk telif hakkı tüzüğü kabul edildiğinde sadece haritalar, grafikler ve kitapların korunmasını içeriyordu. İki yüzyıl süresince Amerika telif hakları tüzüğü ve mahkeme kararları genişletildi; telif hakları koruması, daha önce telif koruması altında yer almayan yeni teknolojiler, fotoğraflar, filmler ve ses kayıtları gibi öğeler başarılı bir biçimde koruma altına alındı. 43 Amerika'da telif hakkı kanunu, imtiyazlar rejimi biçiminde federal yasalar tarafından oluşturulmuştur. 44 Telif hakkı ve bu hakkın söz sahibi eseri ortaya çıkaran kişinin yazınsal ve sanatsal çalışmalarının korunmasıyla telif hakkı uluslararası bir gelenek haline gelmiştir. Fikir ve sanat eserlerine ve sahiplerine gerekli korumayı sağlamak amacıyla yürürlüğe girdiği yıllarda telif hakları, günümüzde küresel ekonomide tartışmasız bir yere sahiptir.

Filmler ve diğer işitsel ve görsel yapımlarda telif hakkı gerçeğini görmek mümkündür. Bir filmin üretilmesinde mevcut ortak sayısının kapsamlılığı yatırımcıların bu alandaki riskini daha önemli kılmaktadır. 45 Dünyada her yıl binlerce film üretilmektedir. Bu filmlerin maddi olarak yapımcısına sinema ve televizyon olmak

41 㻌GOLDSTEIN, Paul., (2001), International Copyright: Principles, Law, and Practice, Oxford University, s:26, London. 42 㻌 SEVILLE, Catherine.,(2006), The Internationalisation of Copyright Law, Books, Buccaneers and the Black Flag in The Nineteenth Century, Cambridge Studies İn Intellectual Property Rights, University of Cambridge, (British Copyright and Foreign Nationals) s:45. London. 43 㻌WILSON, Lee., (2003), The Copyright Guide: A Friendly Handbook to Protecting and Profiting from Copyrights, Third Edition, Allworth Press, s:3, NewYork. 44 㻌 CREWS Kenneth D., (1993), Copyright, Fair Use, And The Challenge For Universities, Promoting The Progress of Higher Education, The University Of Chicago Press, s:21, Chicago. 45 㻌KAMINA, Pascal., (2002), Film Copyright in The European Union, Cambridge University, s:21, London.

üzere iki temel gelir kaynağı bulunmaktadır. Bir filmin haklarının korunarak satışından elde edilen kazanç ve/veya bir televizyon kanalında filmlerin diğer unsurlarca, dijital dünyanın gelişmesiyle internet gibi ortamlarda filmlerin indirilerek çoğaltılması yasal olmayan yollardan filmler üzerinden kazanç elde edilmesine neden olmaktadır. 46 Eserin/filmin bu alanlar dışında internet ya da korsan yoluyla izlenmesi ciddi bir telif hakkı ihlalini beraberinde getirmektedir. Bu alanda yapılan ihlalin önemli boyutlara ulaşması ekonomik ve hukuksal açıdan sorunlar ortaya çıkarmaktadır.

Telif Hakları sadece yazınsal zemine dayalı fikri koruma değil ayrıca ülkeler ekonomisine de katkısı bulunan büyük bir gelir kaynağıdır. Bu nedenle sadece perakende pazarlama yöntemiyle icra edilen korsan satışları engellenmesinin yanı sıra internet üzerinden paylaşım siteleri vasıtasıyla yapılan ihlallerin engellenmesi için uluslararası düzeyde adımların atılması ve hukuki yaptırımların uygulanması gerekmektedir. Telif hakkı ihlallerine neden olan birçok paylaşım sitesinin bu alanda söz sahibi olan ülkelere ait olması bu hakkın kesin ve adil bir biçimde çözümlenmesinde en önemli tezadı oluşturmaktadır.

Türkiye'de Fikri Sanat Eserleri Kanunu, eserlerin ulusal ve uluslararası pazarlarda adil rekabet koşuluyla kiralanması, ödünç verilmesi, satılması ve satın alınması konularında AB mevzuatı ile uyum sağlayarak telif haklarına ilişkin düzenlemeler getirmektedir. Telif kanunu, hem ulusal çalışmaları düzenlerken hem de uluslararası sözleşmelere taraf olunmasıyla olası bir ihlal karşısında ortaya çıkabilecek maddi ve manevi zararların giderilmesi için hukuki dayanak noktasıdır.

2.6. Bağlantılı Haklar ve Komşu Haklar

İnsanın fikri açıdan ortaya çıkardığı ve “eser” niteliği taşıyan ürünler, günümüzde sadece üretimin gerçekleştiği tek bir alan ile sınırlı kalmamıştır. Üretilen her bir eserin radyo, televizyon, sinema ve son dönemlerde etkisi giderek artan bir

46 㻌CAREY, Peter., ve SANDERS, Jo., (2004), Media Law, Sweet and Maxwell limited, s:81, London.

47 teknolojik alan olan internet üzerinden kitlelere sunulması söz konusu eserin “işlenmesi” ve yeni bir form haline getirilmesi mümkün olmuştur. Eser “işleme” niteliği kazanırken, eseri meydana getiren kişinin de fikri hak statüsü yeni bir biçim almıştır. Bu biçim, eser sahibinin üretim yaptığı ve farklı mecrada sergilenen eseri üzerindeki “komşu hak” statüsüne kavuşmasıdır. Sözgelimi son dönemlerde sayısı giderek artan yerli televizyon dizilerinde yapılan uyarlamalar, eserin “işleme eser” olmasını, eser sahibinin de eserinin televizyonda gösterimi ile “komşu hakkına” sahibi olmasını gerektirmiştir.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 1/B (k) hükmüne göre komşu haklar: “Eser sahibinin manevî ve malî haklarına zarar vermemek kaydıyla ve eser sahibinin izniyle bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra eden sanatçıların, bir icra ürünü olan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları ile radyo - televizyon kuruluşlarının sahip oldukları hakları ifade etmektedir.” 47

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, üç grup kişiyi komşu hak sahibi saymaktadır. Bunlar icracı sanatçılar, fonogram yapımcıları (kaset, cd, plak v.b.), radyo ve televizyon kuruluşlarıdır. Komşu hakları uluslararası mevzuatta geçerliliğini koruyan bir kavramdır. Komşu haklarda icracı sanatçının esere bağlı eylemi ve emeğinden bahsedilmektedir. Komşu hakkına sahip kişiler eser sahibinin haklarını ihlal etmeden eser üzerinde kullanımı gerçekleştirebilirler. Komşu haklar kapsamında yapımcı, yayın kuruluşları ve icracı sanatçılarının sahip olduğu başlıca haklar;

1.Yapımcıların hakları; a. Tespit edilen seslerin doğrudan ya da dolaylı olarak çoğaltılabilmesi, b. Ses taşıyıcısı kopyalarının kiralanması, c. Ticari dolaşıma konmuş ses taşıyıcılarının radyo ve televizyon

47 㻌FSEK Madde:1/B(k)

48 kuruluşları ya da başka kuruluşlar tarafından yayınlanması ya da kamuya açık yerlerde temsil edilmesi” 48 şeklinde yönetmelik kapsamında bir düzenlemeye gidilmiştir.

2.Yayın kuruluşlarının hakları; a) Herhangi bir konuda yayın üretme, b) Yayınları tekrar yayınlama, c) Yayınlarını başka bir yer ve araçlarla topluma gösterebilme d) Kendi yayınlarının bütününü veya bir kısmını fonogram, videogram veya veri taşıyıcılarına kaydetme ve bu kayıtları çoğaltma e) Yayınlarının çoğaltılmış kopyalarını satışa sunma, satma veya başka yollardan dağıtımını yapma haklarına sahip 49 olduğu yönetmelikte vurgulanmıştır.

3.İcracı sanatçıların hakları; a)Sanatçının icrasını tespit etme, b)Bu tespiti çoğaltma, c)Tespitin kiralanması, d)Telli, telsiz her türlü araçla yayınlanması ya da temsili 50 şeklinde icracı sanatçıların eser üzerindeki temel hakları ve bu kapsamda korunmaları hükme bağlanmıştır.

Komşu Haklar deyimi, fikir haklarına yakınlık gösteren, benzer veya komşu kabul edilen bazı hak konuları düşünülerek benimsenmiştir. Eser sahibinin haklarına “komşu haklar” icra sanatçılarının, yapımcıların ve yayıncıların eserlerinin kaydına, çoğaltmasına, dağıtımına ve yayınlanmasına izin verme veya yasaklama haklarıyla ilgilidir. İcra sanatçılarının sadece başkaları tarafından yaratılmış eserleri yorumladıkları; yapımcılar ve yayıncıların katkıları da özgün değil yalnızca mali bir

48 㻌FSEK m.80/VI ve “Eser Sahibinin Haklarına Komşu Haklar Yönetmeliği m.12. 49 㻌FSEK m.80/6” ve “Eser Sahibinin Haklarına Komşu Haklar Yönetmeliği Bölüm 4/m. 16. ve 17. 50 㻌FSEK. m.80/II

49 katkı olduğu için eser sahiplerinden daha az “yaratıcı” oldukları görüşü hâkimdir.51

Türkiye'de komşu haklara ilişkin düzenlemelere FSEK’in 80. 81. 82. maddelerinde yer verilmiştir. Yapılan düzenlemeler ulusal düzeyde kanunlar ve uygulanan içtihatlar bağlamında şekillenmektedir. Yapılan düzenlemelerde küresel çapta politikalar belirlenmektedir. Bu düzenlemeler, kanun ve yönetmeliklerin yenilenmesi ile iç hukuka uyumlu hale getirilmektedir. Komşu haklara ilişkin düzenlemeler örnek olaylar ya da davalar yoluyla topluma aktarılırken toplumun bu konuda bilinçlenmesine de aracılık edilmektedir.

2.7. Adil Kullanım

Herhangi bir eserin başka kişi(ler), kurum(lar) tarafından kullanılması için birtakım hukuki sorumluluklar bulunmaktadır. Eserin tür olarak sanat, edebiyat, sinema, görsel kayıt, akademik veri ya da daha farklı bir örnek olarak ticari bir ürünün kullanımı ve pazarlanması için izin alınması gereklidir. Örneğin bir televizyon programı kayıtlarının öncelikli sahibi kanal ve yapımcıdır. Herhangi bir çalışma için bu malın telif yetkisini elinde bulunduran kişi ya da kişilerden onay alınması eserin yasal kullanımına olanak sağlar.

5846 sayılı yasanın 35.maddesi ile, bir eserden alıntı yapıldığı belirtilmek suretiyle, belirli ölçülerde “İktibas” (alıntı) yapılması hakkı tanınmıştır. İktibasın belli olacak şekilde, iktibas hususunda kullanılan eserin ve eser sahibinin adının, iktibas edilen kısmın alındığı yerin belirtilmesi gereklidir. Bunlar kanunda aşağıdaki şekilde sayılmıştır.

1. Alenileşmiş bir eserin bazı cümle ve fıkralarının müstakil bir ilim ve edebiyat eserine alınması; 2. Yayımlanmış bir bestenin en çok tema, motif, pasaj ve fikir nevinden parçalarının müstakil bir musiki eserine alınması;

51 KEYDER, Virginia B., (1999) , Fikri Mülkiyet Hakları ve Gümrük Birliği, Intermedia, s:38, İstanbul.

3. Alenileşmiş güzel sanat eserlerinin ve yayımlanmış diğer eserlerin, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderecatını aydınlatmak maksadıyla bir ilim eserine konulması; 4. Alenileşmiş güzel sanat eserlerinin ilmi konferans veya derslerde, konuyu aydınlatmak için projeksiyon ve buna benzer vasıtalarla gösterilmesi. 52

Televizyon yayıncılığı üzerinden bir örnek verecek olursak televizyonda yayınlanan herhangi bir spor müsabakasının yayıncı kuruluş dışında bir başka kanal tarafından kullanılabilmesi için o kanaldan izin alınması belli bir ücret ödenerek ya da ödenmeden gösterim izni alınarak yayınlanır. Bu tür bir kullanım telif davasının önüne geçerek ilkeli bir kullanımı oluşturur. Bu durum adil kullanım (İng.fear dealing) olarak tanımlanmaktadır.

Geçmiş içtihatlara bakıldığında, “fair use” doktrininin yorum, eleştiri, parodi, haber alma, araştırma ve öğretim gibi amaçlar bakımından da uygulama alanı bulduğu görülür. 53 Her bir kullanımın dayandığı bu temel noktalar kitlelere bilgi, kültür, tecrübe, kıyas ve gündem takibi konularında katkıda bulunmaktadır. Herhangi bir medya ortamında yeni çıkan bir eserin kamuya sunulması o eser hakkında bilgi sahibi olunması, aynı zamanda yine o eserin nicelik, nitelik ve türsel bakımdan içeriği hususunda da kitlelerin bilinç düzeyini arttırmaktadır.

Bir kültür ve sanat programında festivaller ve yeni çıkan kitaplar ya da tiyatro gösterileri ile ilgili olarak verilen haberler izleyicilerin o alanda bilgi sahibi olmasını ve o alana yönelmesine aracılık eder. Bu hakkın daha geniş bir ölçekte “zaman ve içerik” açısından kullanılabilmesi ve telif hakkını gerekli kılan özelliklerinden dolayı, onu kullanmak isteyen kişi ya da kurumlar tarafından hukuki şartlarının göz önünde

52 Fikri Mülkiyet Hakları, http://www.altinyas.av.tr/altintasmakale2.htm. 18.09.2009. 53 BÄSLER, Wencke., (2003), Technological Protection Measures in the United States, the European Union and Germany: How Much Fair Use Do We Need in the “Digital World?” Virginia Journal Of Law & Technology, Vol. 8, No.13, http://www.vjolt.net/vol8/issue3/v8i3_a13-Baesler.pdf 19.12.2009.

51 bulundurulması gerekmektedir. Bu şartın temel zorunluluğu “Adil Kullanım” ın izne tabi tutulmasıdır.

Yasal koşul olarak “Adil Kullanım” özelliği için izin alınmalıdır. Mahkemeler kanıtlamada, koşul göstermede esnek yaklaşırlar. Ancak izinsiz kullanım durumu kanıtlamayı kolaylaştırır. Aksi takdirde telif hakkı çiğnemesi olur. Adil kullanım (İng.fair dealing) koşuluyla ilişkili iki çeşit vardır: 1. Eleştiri ve gözden geçirme 2. Olayın kanıtlarını sunma 54

Adil kullanım hakkı (hakkaniyetli kulanım, kaynak göstermeli kullanım, iktibas hakkı) örneğin bir filmin kamu yararı için önemli bulunan ve toplumda bir bilinç oluşturacak yönlerinin anlaşılması için bir televizyon tarafından belirli bir süre içinde gösterilmesini ifade eder. Burada amaç film ile ilgili bilgi vermek değil de, o filmi eleştirmek, kötülemek ya da seyirciler üzerinde bir baskı oluşturmak için yapılırsa o zaman adil kullanım özelliği kaybolur ve telif hakkı çiğnenmiş olur. Adil kullanım hakkına referans olacak en iyi örnek “telif hakkı” Time Warner şirketi'ne ait Stanley Kubrick'in “A Clockwork Orange” (Otomatik Portakal) adlı filmi için açılan davadır.

1994 yılında Channel Four adlı televizyon kanalında Time Warner Şirketi'ne ait Stanley Kubrick'in “A Clockwork Orange” (Otomatik Portakal) adlı filmi gösterilmiştir. Film şiddet sahneleri nedeniyle İngiltere'de 20 yıl süresince yasaklanmıştır. Televizyon kanalı ise bu kararı eleştirmek için Paris'ten filmin 12 parçasını kanuni yollardan almıştır. Filmin görüntüleri, 10 saniye ile 115 saniye arasında değişen uzunluktaydı. Davacının iddiası, telif hakkının Channel 4 (Kanal 4) tarafından çiğnenmesiydi ve şirket program yayınının engellenmesini istiyordu. Yüksek mahkeme iddiayı reddetti; bu görüntülerin eleştiri ve yeniden gözden geçirme niyetiyle kullanıldığına karar vermiştir.55

54 CAREY,Peter., ve SANDERS, Jo., A.g.e, s:95. 55 A.g.e. s.96

Anglo-Sakson hukuk geleneğinin yazılı kodlara bağlı olmaması sonucu, içtihat hukukunda (İng.common law) telif hakkına getirilen sınırlamalar, mahkeme kararlarıyla oluşmuş ve yargı makamları, adil kullanım (İng: fair use) doktrini adı altında telif hakkına kimi sınırlamalar getirmişlerdir. Buna göre eser sahibi kimi durumlarda, eserin kendi rızası olmaksızın çoğaltılmasına katlanmak zorundadır. 56

Türkiye'de televizyon kanallarında sıkça rastlanan bir durum olan adil kullanım ile ilgili olarak Kanal D kanalında yayınlanan ve Okan Bayülgen tarafından sunumu gerçekleştirilen “Disko Kralı”, “Medya Kralı” ve “Muhabbet Kralı” adlı programlar, Kanal Türk kanalında yayınlanan ve Yüksel Aytuğ tarafından sunumu gerçekleştirilen “Medyatik” adlı program, CINE 5 kanalında yayınlanan ve Cengiz Semercioğlu tarafından sunumu gerçekleştirilen “Full Ekran” adlı program, yine CINE 5 kanalında yayınlanan ve Fulya Zenginer tarafından sunumu gerçekleştirilen “Dizi Magazin” adlı program ve çeşitli magazin programları adil kullanım hakkı kapsamında diğer kanallarda yayınlanan programların görüntülerini ya da bazı filmlerin görüntülerini kamusal yarar adı altında yayınlamaktadır.

Bu programlar içerisinde görüntülerin programın bir bölümü olması halinde adil kullanım hakkının düzeyli ve hakkaniyetli bir biçimde kullanıldığı kabul edilmektedir. Buna karşın bir programın tamamen diğer programların derlenmesi biçiminde yayınlanamamaktadır. Böyle bir kullanımın gerçekleşmesi halinde karşı tarafın dava açma yetkisi bulunmaktadır. Örneğin Fox TV kanalında yayınlanmakta olan “Bizden Kaçmaz” adlı programda benzer bir kullanımın “derlenmiş mizahi filmler” temelinde yayınlanması biçim olarak bir yapım hakkı olmasına karşın sürenin aşımı ve sürekli olarak kullanımı neticesinde kimi zaman dava açılması durumu da ortaya çıkmıştır. Televizyon kanallarının adil kullanım özelliği doksan saniyedir.

Medyaradar sitesinde “Cem Yılmaz' dan Cübbeli İntikamı!.. Hangi Programa Dava Açtı” başlığıyla yer alan habere göre ünlü şovmenin "Cem Yılmaz benden alıntı

56 DREYFUSS, Rochelle Cooper., ve KWALL, Roberta Rosenthal., (2004), Intellectual property: Trademark, Copyright, and Patent Law : Cases and Materials, Foundation Press,, s:411-492, New York.

53 yapıyor" diyen Cübbeli Ahmet Hoca ile kendi görüntülerini sık sık yan yana kullanan "Bizden Kaçmaz" programı için avukatlarını devreye soktuğu belirtilmiştir. 57

AB ve ABD' de bu yönde benzeri uygulamalar görülmektedir. Söz konusu uygulama ülkemizde kamu yararı ilkesiyle eserin ya da hak sahibinin bazı hakları sınırlandırılabilmektedir. NBC'de Jay Leno tarafından “The Tonight Show with Jay Leno” adıyla sunulan programda ilginç konular ve haberler yer almaktadır. Programda kimi zaman ulusal kimi zaman da uluslararası yayın organlarında yer alan görüntüler de kullanılmaktadır. Seda Sayan'ın “Sabahların Sultanı” adlı programında uçtuğunu iddia eden kişinin görüntüleri benzer görüntülerle izleyiciye sunulmuştur. Burada adil kullanım eylemi bir programın diğer programlarda kullanılabilmesi ilkesiyle örtüşmektedir.

ABD hukukundaki terimle “fair use” veya daha soyut ifadesiyle “sınırlama ve istisnalar”, bilginin kamusal boyutuna vurgu yapar ve eser sahibinin haklarını kamu yararına kısıtlar. 1976 yılındaki kodifikasyondan önce ABD hukukunda mahkemeler, “fair use” doktrinini hakkaniyet temelinde uygulamaya koymuşlardır. 58 Universal City Studios v. Reimerdes davasında ABD mahkemesi, Yeni Binyıl Sayısal Telif Sözleşmesi (İng. Digital Millenium Copyright Act, DMCA) içinde genel bir fair use savunmasına yer verilmemiş olması karşısında, yorum yoluyla böyle bir imkân tanınamayacağını belirtmiştir. 59 Buna göre, DMCA bünyesinde, yukarıda sayılan çok özel istisnalar dışında başka bir sınırlama olmadığı açıkça hükme bağlanmıştır.

3. ULUSLARARASI DÜZENLEMELER VE SÖZLEŞMELER

Sekizinci yüzyılın başlarından itibaren fikri haklar, hukuki düzenlemelerle ulusal sınırlar içinde koruma altına alınırken, 19. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde, eser üzerindeki haklara Uluslararası alanda koruma sağlanması ve bu bakımdan devletler

57 http://www.medyaradar.com/haber/magazin-38876/cem-yilmazdan-cubbeli-intikami--hangi-programa-dava-acti.html 26.01.2010. 58 SCHECHTER, R.E., ve THOMAS, J.R., (2003), The Law of Copyrights, Patents and Trademarks, West, Thomson, s:215-217, London. 59 㻌GINSBURG, Jane C., (2000), Copyright Use and Excuse on the Internet, VLA Journal of Law & the Arts, Vol. 24, s:4, London. 㻌㻌㻌㻌㻌㻌㻌㻌㻌 http://ssrn.com/abstract=239747 13.01.2010.

54 arası işbirliğinin gerekliliği kendini hissettirmeye başlamıştır. 60 Zira, bilim ve teknolojide ortaya çıkan yeni atılımlarla, iletişim ve ulaştırma araçlarının gelişmesi, fikir ve sanat eserlerinin ulusal sınırları aşarak diğer ülkelerde daha hızlı yayılmasını kolaylaştırmış, bu süreçte ulusal kanunlar, fikri hakların himayesinde yetersiz kalmıştır. 61 Bu yetersizlik karşısında, öncelikle fikri hakların karşılıklı korunmasını amaçlayan ülkeler arası ikili anlaşmalar yapılması yoluna gidilmiştir. Örneğin, İngiltere ve Fransa, yaptıkları ikili anlaşmalarla kendi vatandaşlarının fikri haklarını karşılıklılık (mütekabiliyet) esasına dayanarak her iki ülkede korunmasını sağlamışlardır ancak ikili anlaşmalar uygulama alanlarının sınırlı kalması nedeniyle yeterli koruma sağlayamamış, eser sahiplerine evrensel koruma sağlayan ve her ülkede asgari düzenlemeleri öngören çok taraflı sözleşmeler için hazırlık çalışmaları başlatılmıştır.

3.1. BERN SÖZLEŞMESİ

1858 yılında, Brüksel'de 300 yazar ve sanatçının iştirakiyle ilk uluslararası Yazarlar ve Sanatçılar Kongresi toplanmıştır. Bu kongrede, fikri hakların uluslararası korumaya sahip olmasının bütün devletlerce kabul edilmesi ve yabancı ve yerli ayrımı yapılmaksızın eser sahiplerinin aynı hukuki korumaya sahip olması gerektiği üzerinde görüş birliğine varılmıştır. 1861 yılında yapılan ikinci bir kongrede, uluslararası sözleşme taslağı için hükümetlerden teklifler istenmiştir. 1878 yılında düzenlenen Uluslararası Paris Sergisi, fikri haklara uluslararası koruma sağlanması yönünde atılan önemli adımlara sahne olmuştur 62 .

Paris Sergisi münasebetiyle düzenlenen kongreler sonucunda, 1883 yılında sınai haklar bakımından Paris Birliği Sözleşmesi (İng.Paris Convention for the Protection of Indistrual Property) imzalanmış ve fikri haklar bakımından uluslararası sözleşme tasarısı hazırlanması çalışmalarına hız verilmiştir. 1883 yılında İsviçre'nin Bern kentinde yapılan toplantıda çok taraflı uluslararası sözleşme için bir komisyon oluşturulmuştur.

60 TRITTON, Guy., (1996), Intellectual Property in Europe, Sweet and Maxwell, s:1, London. 61 HIRSCH, E., (1948), Fikri ve Sınai Haklar, AR Basımevi, s:42, Ankara. 62 BEŞİROĞLU, Akın., (2002), Düşünce Ürünleri Üzerindeki Haklar, APB Yayınları, s:27, Ankara.

Komisyon tarafından hazırlanan tasarı ile ilgili olarak, İsviçre hükümetinin çağrısı üzerine 1884 ve 1885 yıllarında yapılan uluslararası toplantılar sonuçsuz kaldıktan sonra, 1886 yılında toplanan uluslararası konferansta, Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Bern Sözleşmesi (Bern Convention for the Protection of Artistic and Literary Works) imzalanmıştır. 63

Bern Sözleşmesi'nde ulusal işlem, otomatik koruma ve bağımsız koruma olmak üzere üç ana ilke bulunmaktadır. Ulusal işlem (İng. National Treatment) ilkesinde, sözleşmeye taraf ülkelerden birinde yayınlanan bir eserin sahibi, diğer taraf ülkelerde de ilgili esere yönelik iç hukuklarında kendi yurttaşları olan eser sahipleri için tanınan hak ve yetkilerden aynen yararlanır. Otomatik koruma (İng. Automatic Protection) ilkesi, birliğe taraf bir ülkede yayınlanan bir eser, diğer taraf ülkelerde de kayıt veya tescil gibi formalitelere bağlanmaksızın, otomatik olarak telif hakları korumasından yararlanır. Bağımsız koruma (İng. Independent Protection) ilkesi ise, taraf olan bir ülkenin benimsediği telif hakları koruma sistemi Bern Sözleşmesi’nde belirlenen asgari standartların altında kalıyor ise, bu ülkedeki korumadan yararlanan bir yabancıya ait esere Bern Sözleşmesi’nde belirlenen asgari koruma standartları uygulanmak zorundadır. Bu prensip, özellikle eser sahiplerine alt düzeyde telif hakları koruması sağlayan ülkeleri, en azından Bern Sözleşmesi ile belirlenen asgari standartları kabul etmeye zorlaması yönünden benimsenmiş bulunmaktadır.

Edebiyat ve sanat alanında yapılan çalışmalar, insan emeğiyle oluşturulan ve somut olan her beceri ürünü için koruma sağlayan Bern Sözleşmesi'ne taraf olan ülkeler arasında eserlerin koruma prensipleri geçerli olmaktadır. Uluslararası sözleşmede koruma altına alınan eser sahibine ve esere özgü başlıca haklar bulunmaktadır. İlgili haklar; eserin çoğaltılması ya da kopyalanması hakkı, eser sahiplerine ait iletişim hakkı, eserlerin dağıtılması hakkı, yine yazarlara, sanatçılara ve yapımcılara ait bağlılık hakkı, eserin kiraya ya da ödünç verilmesi hakkı, kiraya veya ödünç verme hizmetine karşılık olarak hakkaniyetli bir ödeme hakkı, yayın hakkı ve yayın yapma haklarıdır.

63 HIRSCH, A.g.e. s:44-46.

Sözleşme hükümlerince eserlerin koruma süreleri eserlerin türlerine ve sahiplik derecelerine göre farklılık göstermektedir. Yazarların eser üzerindeki hakları yaşamları süresince devam ettiği gibi ölümlerinden 70 yıl sonrasına kadar da koruma altına alınmıştır. Sanatçıların ise eserleri adına haklar, sanatın tanıtımı ya da iletişiminden itibaren 50 yıl süresince koruma hakkına dahil edilmiştir.

3.2. PARİS SÖZLEŞMESİ

Paris Sözleşmesi, sınai mülkiyet hakları konusunda ortaya çıkan ilk uluslararası sözleşmedir. 1883 “Paris Sözleşmesi” (İng. Paris Convention for the Protection of Industrial Property) zaman içinde çeşitli değişikliklere uğramış olmakla birlikte, ulusal patent kanunlarının anayasası olarak kabul edilmektedir. 20 Mart 1883’te 64 Belçika, Brezilya, İspanya, Hollanda, Tunus, İngiltere, Fransa, İsviçre, İtalya ve Portekiz tarafından imzalanan bu sözleşme, 1900 yılında Brüksel’de, 1911 yılında Washington’da, 1925’de La Haye’de, 1934’de Londra’da, 1958’de Lizbon’da, 1967’de Stockholm’de ve 1979’da Paris’te revizyona tabi tutulmuştur.

1883 tarihli Sınaî Mülkiyetin Korunmasına ilişkin Paris Sözleşmesi ile 1886 tarihli Edebi ve Artistik Eserlerin Korunmasına ilişkin Bern sözleşmesindeki, fikri mülkiyet ve sınaî mülkiyet ayrımları ortadan kalkmış, her iki alanı ifade etmek için geniş anlamda fikri mülkiyet kavramı kullanılmaya başlamıştır. Son dönemlerde yapılan uluslararası anlaşmalarda da bu ayrımın ortadan kalktığı görülmektedir. 1967’deki revizyon sonucunda imzalanan 30 maddeli sözleşmenin birinci maddesinde: “(1) Bu Anlaşmayı uygulayan ülkeler sınaî mülkiyeti koruma için bir kurum oluştururlar. (2) Sınaî mülkiyeti koruma patent, faydalı modeller, endüstriyel tasarımlar, ticari markalar, hizmet markaları, ticari unvanlar, kaynak işaretleri ve haksız rekabetin sınırlandırılması konularını içerir. (3) Sınaî mülkiyet geniş anlamda anlaşılmalıdır ve yalnızca sınaî ve ticari usullere uygulanmayacak şarap, hububat, tütün, meyve, mineraller ve maden suları, bira, çiçekler ve un gibi tüm işlemiş ve doğal ürünleri kapsayacaktır.(4) Sınaî

64 㻌HIRSCH, A.g.e, s:46.

57 patentler, ilgili ülkenin kurumunun belirlediği ithal patentleri, geliştirme patentleri, ilave patent ve sertifikalar gibi patent çeşitlerini içerecektir” 65 hükümleri yer almaktadır.

Paris Sözleşmesinin tüm sınai haklar açısından "ulusal muamele" ve "rüçhan hakkı" olmak üzere iki temel ilkesi bulunmaktadır. “Ulusal muamele ilkesi” gereğince, her üye ülke, sözleşme üyesi diğer ülke vatandaşlarına, kendi vatandaşlarına sağladığı sınaî hak korumasının aynısını sağlamak zorundadır. Paris Sözleşmesine üye olmayan ülke vatandaşları ise, üye ülkelerden birinde ikamet etmekte ya da bu ülkelerden birinde ciddi (gerçek) ya da fiili bir işletmesi (faaliyeti) olması halinde bu haklardan yararlanabileceklerdir. “Rüçhan hakkı ilkesi” gereğince, herhangi bir üye ülkede “sınai hakların” herhangi biri için başvuru yapan kişi, “patentler ve faydalı modellerde” on iki ay, “markalar ve sınai tasarımlarda” altı ay için rüçhan hakkı kazanmaktadır. 66 Paris Sözleşmesi'nde öngörülen koruma süresi eser sahibinin hayatı boyunca ölümünden sonra elli yıl devam etmesi şeklindedir.

3.3. AMERİKAN DEVLETLERİ ARASINDAKİ SÖZLEŞMELER

Amerika kıtasında fikir eserlerinin telifi hususunda yapılan çalışmalar çeşitli sözleşmeler ile sonuçlandırılmıştır. Bu sözleşmeler arasında önce ülkeler arasında daha sonra birden fazla ülkenin katılımıyla imzalanan çeşitli sözleşmeler bulunmaktadır. Söz konusu sözleşmeler, kıta ülkeleri arasında karşılıklı olarak sanat eserleri ile ticari ürünlerin transfer edilmesini öngörmektedir. Yine bu sözleşmeler ile kanuni sorun halinde hak ihlallerinin ortadan kaldırılması hedeflenmiştir. Amerika kıtasında imzalanan Montevideo sözleşmesinin (1889) ardından daha geniş katılımlı ve kıta ülkeleri arasında daha etkin sözleşmeler yapılmıştır.

Montevideo sözleşmesini; 27 Ocak 1902 de imzalanan Mexico Sözleşmesi, 23 Ağustos 1906 da imzalanan Rio de Jenario sözleşmesi,17 Haziran 1910 yılında imzalanan Buenos Aires sözleşmesi, 17 haziran 1911'de imzalanan Caracas

65 㻌U.N.T.S (United Nations Treaty Series), No. 11851, Vol. 828, s:305-388.US. 66 㻌 T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Fikri ve Sınai Haklar Özel İhtisas Komisyonu Raporu Ocak 1995 (Yayın No:DPT : 2373 . ÖİK: 438), http://ekutup.dpt.gov.tr/hukuk/oik438.pdf , 07.11.2009.

58 sözleşmesi,18 Şubat 1928'de imzalanan havana sözleşmesi tahrip etmiştir.ABD bu sözleşmelerden sadece Mexico ve Buenos Aires sözleşmelerini imzalamış ve onaylamıştır. 1946 yılına Washington’da imzalanan Washington Sözleşmesini onaylamamıştır. 67

26 Mayıs 1969 tarihinde Bolivya, Ekvator, Kolombiya, Peru ve Venezuela arasında (Cartagena Antlaşması veya Andean Paktı olarak bilinen) bir alt-bölgesel entegrasyon antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma esas itibarıyla, ekonomik ve sosyal politikalar ile bu alanlardaki iç hukuk düzenlemelerinin uyumlaştırılması esasını içermektedir.

Antlaşmanın uygulanması bağlamında, Cartagena Antlaşması Komisyonu tarafından 17 Aralık 1993 tarihinde kabul edilen 351 nolu Karar ile, taraf ülkelerde eser sahipleri ve bağlantılı hak sahiplerinin haklarının etkili bir şekilde korunabilmesi amacıyla benimsenmesi gerekli ilke ve kurallar düzenlenmiş bulunmaktadır.68 Bu bağlamda, eser sahibinin malî haklarının yanı sıra manevî hakları da açıkça düzenlenmiş (Madde 11) ve eser sahibinin hayatı boyunca ve ölümünden sonraki 50 yıl boyunca koruma süresi öngörülmüştür.

1992 yılında imzalanan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) A.B.D., Kanada ve Meksika’yı ticari olarak birbirlerine bağlayan bir anlaşmadır. 69 Bu anlaşmada, üç ülke arasında ticareti etkileyen konular ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiş olup antlaşmanın 17. bölümü (Madde 1701- 1721) düşünsel mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin standartları belirlemektedir. Bu kapsamda, her bir taraf ülkeye, kendi sınırları içerisinde diğer taraf ülke yurttaşlarına ait düşünsel mülkiyet haklarını yeterli ve etkili bir şekilde koruma yükümlülüğü getirilmektedir.

67 ÖZTRAK, İlhan., A.g.e, s: 8-9. 68 STERLING, J. A. L., World Copyright Law, Sweet &Maxwell, Par. 25.07, s.603. 1998, London. 69 GENDREAU, Y., (1995), “Copyright Harmonisation in the European Union and in North America”, EIPR, s:488. Luxembourg.

3.4. ROMA SÖZLEŞMESİ

Fikri hakların korunması konusunda uluslararası alanda atılan önemli bir adım da, İcracı Sanatçılar Fonogram Yapımcıları ve Yayın Kuruluşlarının Korunmasına ilişkin Roma Sözleşmesi'dir. Bu sözleşme ile fikri hukukta önemli bir yer teşkil eden komşu haklar (İng. neighbouring rights – Fra. droits voisins) düzenlenmiştir. Komşu haklar, mevcut bir eseri, özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen veya çalan ya da çeşitli biçimlerde icra eden sanatçıların, fonogram yapımcılarının ve radyo televizyon kuruluşlarının kendi ürünleri üzerindeki haklarını ifade etmektedir. 70 Bu sözleşmede icracı sanatçılar, fonogram üreticileri ve yayın kuruluşlarının korunması hedeflenmektedir. 1964 yılında altı ülkenin onaylamasıyla yürürlüğe giren ve halen 58 ülkenin üye olduğu anlaşmaya göre anılan bu kuruluşlara yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Bu sözleşmenin yürütülmesinden WIPO’nun yanı sıra ILO (The International Labour Organization) ve UNESCO da sorumludur.

Roma Sözleşmesi’nin 36. maddesinde, AB hukuku açısından önem taşıyan sınai ve ticari hak kavramlarının (Ing. industrial and commercial property) düzenlendiği (md. 36), ancak fikri haklara ilişkin her hangi bir düzenlemenin getirilmediği görülmektedir. Sözleşme’nin herhangi bir maddesinde fikri hak (copyright) kavramı geçmemektedir. 71 Sözleşme beş bölümden oluşmakta ve birinci bölümde tanımlar yer almaktadır. Sözleşmenin 3.maddesinde icracı sanatçı, fonogram, fonogram yapımcısı, yayım, çoğaltma, radyo dalgalarıyla yayın kavramlarına ilişkin tanımlar getirilmiştir.

3.5. CENEVRE SÖZLEŞMESİ

1971 tarihli Cenevre Sözleşmesi, gelişen teknolojik gelişmelerin etkisiyle gittikçe artan ve yaygınlaşan yetkisiz çoğaltmaları önleme gayesiyle tanzim olunmuştur. (Halen 67 ülkenin taraf olduğu bu sözleşmeye Türkiye katılmamıştır.)

70 DPT, (1995), Fikri ve Sınai Haklar Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Yayınları, s:7, Ankara. 71 ÇİFTÇİ, Ahmet., (2000), “Uluslararası Hukuk ve Türk Hukukunda Fikri Hakların Gelişimi ve Yeni Boyutları”, Türk Hukuk Dünyası Dergisi, Sayı: 2, s:24, İstanbul.

Cenevre Sözleşmesi 13 maddeden oluşan kısa, ancak önemli bir sözleşmedir. Sözleşmenin amacı fonogram yapımcılarının korunması olmakla birlikte, bu yoldan aynı zamanda eser sahiplerinin ve icracı sanatçıların da korunması sağlanmaktadır. Sözleşme, devlet uyruğundaki yapımcının aynı oranda korunmasını ve yapımcının izni olmadan çıkarılan kopyaların üretim, ithalat ve kamuya dağıtımını engellemeyi amaçlamaktadır. Koruma süreleri devletlerin iç mevzuatına bırakılmış olmakla beraber bu sürenin 20 yıldan az olmaması kaydıyla korumanın seslerin ilk defa tespit edildiği veya fonogramın ilk yayımlandığı yılın sonundan itibaren işleyeceği kabul edilmektedir.

3.6. AVRUPA BİRLİĞİ BÜNYESİNDE YAPILAN DÜZENLEMELER

Avrupa Birliği’nin kuruluşunda ülkelerin fikri haklarla ilgili ulusal düzenlemelerini koruyan bir sistem kabul edilmiştir. Başlangıç noktasında topluluk hukukunun fikri hakları kapsamaması düşüncesi benimsenmiştir. Fikri hakların, topluluğun temel amacı olan malların serbest dolaşımına engel olabileceği de kabul edilmiştir.

Avrupa Birliği içerisindeki telif hakları kanunu, üye ülkelerin farklı kanunlarını birbirleriyle uyumlu hale getirmek için hayata geçirilmiştir. Bu nedenle üye ülkelerin, Avrupa Adalet Divanı ve ilk derece mahkemelerinin aldığı kararlar sonucunda ilgili yönergeleri kendi ülkelerinde kanun haline çevirmeleri gerekmektedir. Avrupa Birliği'nin bu konudaki (eser ve komşu hakları içeren fikri haklar konusundaki) ikincil mevzuatı tamamen "direktif" başlığı altında ifade edilen ve aşağıda sayılan düzenlemelerden oluşmaktadır:

1 - Bilgisayar Yazılımlarının Yasal Korunmasına İlişkin 14.05.1991 Tarihli Konsey Direktifi (İng. Council Directive 91/250/EEC of 14 May 1991 on the Legal Protection of Computer Programs)

2 - Fikri Haklar Alanında Eser Sahibinin Hakları ile İlgili Bazı Hakların Kiralanması ve Ödünç Verilmesine İlişkin 19.11.1992 Tarihli Konsey Direktifi (İng. Council Directive 92/100/EEC of 19 November 1992 on Rental Right and Lending

Right and on Certain Rights Related to Copyright in the Field of Intellectual Property)

3 - Uydu Yayıncılığı ve Kablo Yoluyla İletime Uygulanabilecek Eser Sahibi Hakları ile İlgili Haklar ve Eser Sahibi Haklarına İlişkin Bazı Kuralların İşlerliği Hakkında 27.09.1993 Tarihli Konsey Direktifi (İng. Council Directive 93/83/EEC of 27 September 1993 on the Coordination of Certain Rules Concerning Copyright and Rights Related to Copyright Applicable to Satellite Broadcasting and Cable Retransmission)

4 -Eser Sahibinin Hakları ve İlgili Bazı Hakların Koruma Sürelerinin Uyumlaştırılması Hakkında 29.10.1993 Tarihli Konsey Direktifi (İng. Council Directive 93/98/EEC of 29 October 1993 Harmonizing the Term of Protection of Copyright and Certain Related Rights)

5 - Veri Tabanlarının Yasal Korumasına İlişkin 11.03.1996 Tarihli Konsey ve Avrupa Parlamentosu Direktifi (Directive 96/9/EC of the European Parliament and of the Council of 11 March 1996 on the Legal Protection of Databases) 72

Avrupa Birliği ilke olarak üye ülkeler arasında sadece idari ve ekonomik bir uyumun sağlanmasına yönelik düzenlemelerde bulunmamaktadır. Hukuk, sağlık, din ve eğitim gibi çeşitli alanlarda düzenlemelere gitmektedir. Özellikle hukuk alanında yer alan yukarıdaki düzenlemeler, verilerin düzenli bir biçimde akışının sağlanması ve korunması amaçları doğrultusunda gerçekleştirilmiştir.

3.7. TELEVİZYON YAYINLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN

AVRUPA SÖZLEŞMESİ

AB’nin görsel işitsel sektör ile ilgili politikalarının dönüm noktasını 1989 yılında kabul edilen ve 1997 yılında güncellenen Sınır Aşırı Televizyon Direktifi (İng. Television without Frontiers Directive) oluşturmaktadır. Direktif’te yer alan esaslar,

72 Avrupa Birliği Fikri Haklar Düzenlemeleri , http://www.mesam.org.tr/intPageStructureNo=7&sintLanguageID=0&bytContentType=2&intPageNo=32&strHitCountParam=2|7|0 |270|852, 12.04.2010.

62 birliğe üye ülkelerde yayıncılık alanında birlik ve beraberliği sağlamak amacıyla Avrupa Sınır Ötesi Televizyon Sözleşmesi (İng. European Convention on Transfrontier Television) adıyla uluslararası bir anlaşmaya dönüştürülmüştür. Televizyon kuruluşlarının yayınları üzerindeki haklarını korumaya yönelik olarak 22 Haziran 1960 tarihinde imzalanan, 1965 ve 1975 yıllarında yapılan ek protokoller ile genişletilen Avrupa Sözleşmesine Türkiye, 8 Ağustos 1975 tarihinde taraf olmuştur.

1965 yılı ek protokolü ile Sözleşme'nin 13. maddesi değiştirilerek, Roma Sözleşmesi’ne taraf olmayan hiçbir devletin bu sözleşemeye taraf olamayacağı kabul edilmiştir. Türkiye, 01 Ocak 1985 tarihine kadar Roma Sözleşmesi’ne katılmadığı için Televizyon Yayınlarının Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi'nin dışında bırakılmıştır.

Uluslararası bir sözleşme olan Avrupa Sınır ötesi Televizyon Sözleşmesi, ifade ve haber alma özgürlüğünün gerçekleştirilmesinin bir yolu olan televizyon yayıncılığında Avrupa ülkeleri arasında ilke/esas ve uygulamalarda birlik ve beraberliği sağlamak üzere düzenlenmiştir. Sözleşme’nin amacı sınır ötesi televizyon yayınlarının Sözleşme’de belirlenen ortak kurallar çerçevesinde yapılarak taraf ülkeler arasında serbestçe dolaşabilmesine imkân tanımaktır. 73

3.8.WIPO FİKRİ HAKLAR SÖZLEŞMESİ

Dünya Fikri Haklar Örgütü olarak ifade edilen WIPO, 1967 yılında Stockholm'da imzalanan bir sözleşmeyle kurulmuş olup asıl geçmişi 1883 Paris Sözleşmesi ile 1886 Bern Sözleşmesine dayanmaktadır. 20 Aralık 1996 tarihinde Cenevre'de imzalanan WIPO Fikri Haklar Sözleşmesi (İng. WIPO Copyright Treaty), 6 Mart 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Eser üzerindeki hakları ve komşu haklara ilişkin düzenlemeleri içeren WIPO Fikri Haklar Sözleşmesi’nde Bern Sözleşmesi ve TRIPS'in belli düzenlemeleri güncelleştirilmiştir. WIPO, 1974 yılından bu yana

73 Avrupa Sınır ötesi Televizyon Sözleşmesi (European Convention on Transfrontier Television), http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=6ac52c35-c1e4-4c7f-9768-53b851dd1caek, 12.09.2009.

Birleşmiş Milletler Sistemi içinde yer almaktadır. Örgütün amaçları, ülkeler ve diğer uluslararası örgütlerle işbirliği yaparak fikri ve sınai hakların korunmasını sağlamak, fikri ve sınai haklarla ilgili "birlik"ler (Paris ve Bern gibi) arasında idari işbirliğini sağlamak olarak ifade edilebilir. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütünü (WIPO) kuran Konvansiyonun 2.maddesine göre fikri mülkiyet; “ 1)Edebi, artistik ve bilimsel eserler, 2)İcracı sanatçıların icraları, fonogramlar ve yayınlar, 3)İnsan emeğinin tüm alanlarındaki buluşlar, 4)Bilimsel keşifler, 5)Endüstriyel dizaynlar, 6)Ticari markalar, hizmet markaları ile ticari isimler ve unvanlar, 7)Haksız rekabete karşı koruma ile sınai, bilimsel, edebi ve artistik alanlardaki yaratıcı faaliyetlerden kaynaklanan” tüm diğer haklarla ilgilidir. 74

Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), fikri mülkiyet haklarını iki ana başlık altında değerlendirmektedir. Bilim, edebiyat ve sanat eserleriyle ilgili haklar ve bağlı haklar “fikir ve sanat eserleri hakları”; buluşlar, endüstriyel tasarımlar, markalar ve coğrafi işaretler ve haksız rekabetin önlenmesi ile ilgili haklar da “sınai mülkiyet hakları” olarak adlandırılmaktadır. Fikir ve sanat eserleri haklarıyla bağlantılı olan, eserleri yorumlayan sanatçılar, ses kaydı yapan yapımcılar ve yayıncı kuruluşların eserlerle ilgili hakları “fikir ve sanat eserlerine bağlı haklar” olarak adlandırılmaktadır. Fikir ve sanat eserleri hakları ile sınaî haklar arasındaki en belirgin farklılık, sınaî haklarda genellikle tescil şartı söz konusu iken eserlerin doğal korumadan yararlanmasıdır.

3.9. TİCARETLE BAĞLANTILI FİKRİ HAKLAR SÖZLEŞMESİ- TRIPs

Fikri mülkiyet haklarının uluslararası ticaretin genel disiplini altına alınarak korunması isteği, TRIPs sözleşmesinin imzalanmasını sağlamıştır. Söz konusu antlaşma

74 http://wipo.org/eng/main.htm .㻌12.09.2009.㻌

1980’lerde başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerin girişimleriyle imzalanmıştır. 1986-1994 yılları arasında Dünya Ticaret Örgütü bünyesinde sürdürülen Uruguay toplantıları esnasında fikri mülkiyet hakları rejimlerinin yapılarını birbirine yaklaştırma ve çok taraflı ticaret sistemi içerisinde fikri mülkiyet hakları transferini kolaylaştırma hedeflerine yönelik olarak müzakere edilen TRIPs, 1995 yılında yürürlüğe girmiştir. TRIPs’in temel amacı uluslararası ticaretteki engelleri kaldırmak, fikri mülkiyet haklarının korunmasında yeterliliği ve etkinliği artırmak, buna yönelik usul ve önlemlerin yasal ticaret için bir engel oluşturmamasını sağlamaktır. Türkiye TRIPs'i (Dünya Ticaret Örgütü Sözleşmesi'ni) 1995 yılında kabul etmiştir.

Fikri mülkiyet hakları, çok taraflı ticari sisteme ilk olarak, GATT (İng.General Agreement on Tariffs and Trade - Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması ) müzakereleri sürecinde küresel nitelikte yapılan düzenlemelerden biri olan Dünya Ticaret Örgütü-DTÖ (İng. World Trade Organization-WTO) Kuruluş Anlaşması eki TRIPs’in 1986–94 Uruguay Raundunda tanıtılmıştır. 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe girmiş ve bugüne kadar fikri haklar üzerine en detaylı ve kapsamlı uluslararası anlaşma olarak kabul edilen TRIPs Anlaşması genel olarak şu hakları içerir:

- “Telif hakkı ve ilgili haklar,

- Hizmet markalarını içeren ticari markalar,

- Coğrafi işaretler,

- Endüstriyel tasarımlar,

- Patentler,

- Entegre devrelerin plan tasarımları (tapoğrafları),

- Ticari sırları içeren gizli bilgiler”.75

Küresel düzeyde bir etkileşimin etkisiyle TRIPs, ülkelerin birbiriyle olan sosyal, kültürel ve ideolojik yakınlaşmalarının ekonomik düzlemde yasal hale getirilmesi

75 Intellectual Property: Protection And Enforcement, http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/agrm7_e.htm 12.08.2009.

65 esasına dayanmaktadır. Bu yönüyle antlaşmayı ekonomik uzlaşı yöntemi ve/veya biçimi olarak kabul edebiliriz. Ticaretin genel yapısı daha geniş bir alanda yapılabilecek olmasıdır. Bu durumun başarılı bir biçimde gerçekleşebilmesi küresel ölçekte hukuki düzenlemelere bağlıdır. Antlaşmaların hükümlerinin tam olarak uygulanabilmesi ve mağduriyetin olmaması için küresel bir sözleşmeye ihtiyaç duyulmuş ve bu süreçte TRIPs Anlaşması imzalanmıştır.

Bu anlaşma hem küresel ticaretin başarılı ve etkin bir biçimde yapılmasına katkıda bulunurken aynı zamanda ticari hukukun belli bir sistem içinde devam etmesine imkân tanımıştır. TRIPs Anlaşması'nın yararlarından biri, yabancı doğrudan yatırımların özendirilmesi, gelişmiş ülkelerde ar-ge harcamalarının artması, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin hızlanması, uluslararası ekonomik gelişmelerin daha saydam ve istikrarlı bir temelde gelişmesi ve gelişmekte olan ülkelerin teknoloji üretmeye yönelmeleri sayılır.

TRIPs Anlaşması, FHM'nin (Fikri Haklar Mülkiyeti) korumasına ilişkin mevcut çok taraflı uluslararası sözleşmelere dayanmakta FHM'nin korumasına yönelik mevcut sistemleri bütünleştirmekte ve üzerinde uluslar arası mutabakata varılamayan alanlarda onu tamamlamaktadır. 76 TRIPs Antlaşması, şimdiye kadar fikrî mülkiyet alanında kabul edilen uluslararası hukuk metinlerinin en kapsamlısıdır. Zira fikrî mülkiyet hakları alanındaki tüm unsurları içermektedir. Bu nedenle, TRIPs Anlaşması fikrî mülkiyetle ilgili olarak uluslararası alanda kendisinden önceki metinlere nazaran ulaşılabilecek en son nokta olarak değerlendirilmektedir.

Anlaşmanın genel hedefleri; Fikrî mülkiyet alanında evrensel düzeyde minimum standartlar tespit etmek, bu hakların korunmasına ilişkin tedbirleri belirlemek ve bunların etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak ve çok taraflı ihtilafların çözümü için usul ve esaslar ortaya koymaktır. 77

76 FISCH, G., ve SPEYER, B., (1995), “TRIPs as an Adjusment Mechanism in North-South Trade”, Intereconomics,30(2), s:65-69. New York 77 㻌CORREA, C.M., (1994), The GATT Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights: New Standarts for Patent Protection s:8, (Aktaran) ATEŞ, Mustafa., Taklit ve Korsan Malların Uluslararası Ticareti ve GATT-TRIPs Anlaşmasının Bu Ticaretin Önlenmesine İlişkin Hükümleri, Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Dergisi C. 3, 2003/3, s:19,2003, Ankara.

Fikri mülkiyetin başlıca karakteristiklerinden biri bizatihi maddi bir varlık olmamasıdır. Fikri mülkiyet; sınırsız sayıda maddi varlıkların, makineleri, sanat eserlerinin ya da malların kopyalarına dünyanın dört bir yanında aktarılabilir ya da içerilebilir. Bu noktada önemli olan fikri mülkiyetin maddi varlıklarda değil, onların üretimiyle ilişkili bilgi ve enformasyonun içinde yer almasıdır. 78 Fikri mülkiyet hakları, kişilerin düşüncelerinin ürünleri üzerine verilen haklardır. Bu haklar genellikle bu düşünceyi yaratan kişiye, onu belirli bir zaman süresince münhasıran kullanma hakkı verir.

Anlaşmaya göre, bu haklar genel olarak iki ana alana ayrılır: Telif hakkı ve telif haklarıyla ilişkili haklar; Edebi ya da sanatsal çalışmaların (kitap ve diğer yazılı eserler, müzik besteleri, resimler, heykel, bilgisayar programları ve filimler gibi) yazarlarının hakları, yazarı öldükten sonraki en az 50 yıllık bir süreç için telif haklarıyla korunmaktadır. Sınaî mülkiyet; bu haklar da genel olarak iki alana ayrılır. Birinci alan, coğrafi işaretler ve ticari markalar gibi ayırt edici işaretlerin korunmasıdır. Diğer sınai mülkiyet tipleri ise teknolojinin yaratılması, tasarım ve icadı teşvik için korunmuştur. Bu kategoride ise patentler, endüstriyel tasarımlar ve ticari sırlar yer alır. Bu haklarda koruma genelde sınırlı bir süre için verilir (Örneğin, patentlerde 20 yıl). 79

Bu nedenle TRIPs Anlaşmasının ilgili hükümleri, ticaret engellerinin ortadan kaldırılabilmesi için eser korumasını kapsayan, güçlü bir fikrî mülkiyet rejimini global düzeyde yürürlüğe koyma düşüncesinin ürünüdür. TRIPs tarafından ortaya konulan sistem, hak sahipleri monopolünün güçlendirilmesinden çok, üye devletlerin kendi çıkarlarıyla uyumlu şekilde, serbest ticaret ve kalkınma için gerekli düzenlemelere kavuşması amacıyla oluşturulmuştur. 80 TRIPs'in bağlayıcı özelliği, Trips'in kapsamına giren FHM; telif hakları, ticari markalar, coğrafi işaretler, sınaî tasarımlar, bütünleşmiş devletlerin tasarımları (topoğrafileri), açıklanmamış ilgilerin korunması ve sözleşmeye

78 The New Mercantilism and The International Appropriation of Technology, Technology, Trade Policy and The Uruguay Round (2003), içinde, UNCTAND/ITP/23, UN, s:145-199, New York. 79 What are intellectual property rights?, http://www.wto.org/english/tratop_e/trips_e/intel1_e.htm , 12:08.2009. 80 SAMUELSON, Pamela., (1999), Challenges for the World Intellectual Property Organization and the Trade-Related Intellectual Property Rights Council in Regulating Intellectual Property Rights in the Information Age, EIPR , Vol.578, s. 591. London.

67 bağlı lisanlarda rekabete karşı uygulamaların denetiminden oluşur. Anlaşma içeriğinde eserler korum altına alınmaktadır. TRIPs antlaşması uyarınca FHM'nin katı biçimde korunmasının temel sebebi gelişmiş ülkelerin bu alanda ciddi paralar kazanmasıdır. Hockman'a göre 81 1990 yılında dünyada FMH'den sağlanan toplam gelir miktarı 33 milyar dolardır. Yine bu gelirin yaklaşık olarak yüzde seksen yedisi gelişmiş ülkelere aittir.

TRIPs Anlaşmasıyla fikri ve sınaî mülkiyete yönelik ulusal kanunların ülkeler bazındaki farklılığı tarife dışı bir engel olarak kabul edilerek bu farklılıkların giderilmesi amaçlanmıştır. Dolayısıyla bu anlaşma ile uluslararası ticaret konusuna giren fikri ve sınaî mülkiyet haklarının korunması, düzenlenmesi ve ticarete yönelik engellerin kaldırılması yoluyla küresel refahın artırılması hedeflenmektedir. Fikri Mülkiyet Hakları (İng. Intellectual Property Rights) koruması, uluslararası düzeyde uzun bir geçmişi olmasıyla eserlerin yaratıcıları ve diğer kullanıcıları için sağlam ve öngörülebilir zemin hazırlanmasında gerekli düzenlemeleri sağlamaktadır. Yapılan uluslararası sözleşmeler tarafların hakları gözetiminde her türlü kazancın dengeli oluşumu ve dağılımı için küresel standartlar ve kurallar bütününü getirmektedir.

TRIPs sözleşmesi, özel eser sahiplerine kiralama hakkı ya da eserleri üzerinde bedel hakkı tanımaktadır. 82 Üretilmiş bir çalışma, sanat ya da diğer eserler için kullanıcılar tarafından sabit bir telif hakkı ücreti ödemesini birçok durumda gerektirecektir. Yazar, yayımcıya kendi eserinin birkaç kopyasının basım ve yayım hakkının ruhsatını vermeyi kabul etmektedir. Yayımcı dağıtımcıdan bir miktar para almakta ve satın alan kamu üyelerinden de bir bedel alınmaktadır. Dolayısıyla ülke içinde ve dışında ciddi bir para akışı olmaktadır. 83 Endüstrileşmiş milletler yaratıcı materyallerin geliştirilmesi, araştırılması ve ulusları kapsayıcı nitelikleri için hem

81 HOCKMAN, B.M., (1993), New Issues In The Uruguay Round and Beyond,, The Economic Journal, S.103 (Kasım), s:1528- 1539, US. 82 STERLING, J.A.L., (2000), TRIPS Agreement: Analysis, The Provision on Copyright and Related Rights, Commercial Rental, Barrister, Professional Fellow, Queen Mary and Westfield College, University of London, European Commission, s:30, Luxembourg. 83 STERLING, J.A.L., (2000), TRIPS Agreement, Copyright and Related Rights, Copyright and Trade, Agreement on Trade- Related Aspects of Intellectual Property Rights, Barrister, Professional Fellow, Queen Mary and Westfield College, University of London,European Commission, s:17, Luxembourg.

68 kamusal hem de özel kaynakların yararlanması yönünde değerlendirmelerde bulunmaktadırlar. Söz konusu para akışı telif hakkının ekonomik öneminin açık bir göstergesidir. Ülkelerin hak ihlallerini doğuran herhangi bir yapımın isim hakkı olmaksızın ve eserin bir kişinin iznine bağlı kalınmaksızın yapılan ticaretin ya da korsan üretim, çoğaltma ve dağıtımın önüne geçebilmek amacıyla oluşturulan TRIPs Sözleşmesi, milyonlarca dolar haksız kazancın telif hakları koruması altında hak sahiplerini yasal güvenceye almaktadır.

2. BÖLÜM: TELEVİZYONDA PROGRAM YAPIM SÜRECİ

1. Televizyon Kanallarında Program Oluşturma Süreci

Bir televizyon kanalı için en temel gereksinim hiç kuşkusuz izleyicidir. Onun varlığı yayının temel amacını oluşturmaktadır. Özellikle ticari bir anlayış sonucunda sayıları günden güne artan televizyon kanalları arasındaki rekabet, izleyicinin ne denli gerekli olduğunu etkin biçimde gözler önüne sermektedir. Televizyonda en temel üretim mantığı, programların izlenebilir olması ve geri dönüşümün bulunmasıdır. Bu durum izleyicinin temel davranışlarını görebilme, ihtiyaçlarının farkına varabilme, seyircinin temel izlemsel ihtiyaçlarını karşılayabilmeyi içermektedir. Çeşitli tür ve anlatı kalıpları içerisinde oluşturulan programlar bu amaç doğrultusunda belli bir yayın akışı içerisinde izleyiciye sunulmaktadır.

ABD’de iletişim alanını düzenleyen Federal İletişim Komisyonu (İng.Federal Communication Commision FCC), televizyon programlarını sekiz kategoride sınıflandırır: 1. Tarım programları 2. Eğlence Programları 3. Haberler 4. Kamusal konular 5. Din programları 5. Eğitim programları 7. Spor programları 8. Diğer programlar (yukarıdaki türlere girmeyen programlar) 84

İngiliz yayın kuruluşu BBC ise aşağıdaki gibi daha ayrıntılı bir sınıflandırma yapmaktadır:85

84 KARS, Neşe., (2003), Televizyon Programı Yapalım Herkes İzlesin, Derin Yayınları, s:26. İstanbul. 85 WILLIAMS, Raymond., (2003), Televizyon, Teknoloji ve Kültürel Biçim, Çev. Ahmet Ulvi Türkba, Dost Kitapevi Yayınları, s: 68–69, Ankara.

1. Haberler ve kamusal konular 2. Magazin ve belgeseller 3. Eğitim 4. Sanat ve müzik 5. Çocuk programları 6. Dramalar 7. Filmler 8. Eğlence programları 9. Spor 10. Din programları 11. Program tanıtımları 12. Reklamlar

TRT televizyon kanalı ise şu şekilde sınıflandırmaktadır :86 1. Haber bülteni ve haber programlar 2. Spor Programları 3. Eğitim Kültür programları 4. Dramalar 5. Belgeseller 6. Müzik programları 7. Eğlence programları 8. Çocuk programları 9. Yarışma programları 10. Reklam programları olarak sınıflandırılır.

ABD televizyon kanalları tamamen ticarileşmiş kanal niteliğine sahiptir. İzleyicinin tüketici olarak görülmesi programların sınıflandırılmasında, sıralanmasında ve süre olarak belirlenmesinde belirleyici rol oynamaktadır. ABD televizyonlarında sabah, öğlen ve akşam saatlerinde tüketim ve sürekli bir satın alma eylemi aşılandığı için programlar ve içerikleri buna göre belirlenmektedir. Televizyon kanalları gece

86 KARS, A.g.e, s:27.

71 yarısı kuşağında yer alan zayıflama ve sağlık reklamları dışında gün boyu ürün ve özellikle yiyecek reklamlarına yer vermektedir. Spor ve diğer aktiviteler ise yine televizyon üzerinden pazarlanarak ticari düzen devam ettirilir. Gündeme dair konular ve siyasal durum izleyiciye genelde aktarılmaz geçiştirilir. BCC ve TRT’de ise kamusal yayın ilkesi doğrultusunda bir yayın anlayışı olduğundan öncelik haber bültenlerine ve programlarına ayrılır. Diğer program türleri belirli oranlarda dağıtılır. TV’nin giderek eğlence programları ile izleyiciyi şekillendirilmesi, bu alandaki eğlence ve yarışma türündeki programların izlenirliliğini arttırmaktadır.

Televizyonun ticarileşmesiyle izleyicinin temel algı noktasının programın hazırlayıcıları tarafından biçimlendirilebilir olması, birbiri ardına dizilen programların yayın saatlerinin kanal iç reklamları yoluyla sistemli tekrarı izleyici üzerinde günlük ya da haftalık bir izleme planı oluşturulmasını beraberinde getirmektedir. Televizyonun daha geniş bir yayın alanı (İng. Broadcast) sayesinde büyük reklam mecrasına da ulaşabilme gücü sağlanmıştır.

Programların anlatısının iki tarzı vardır. İlki olayların anlatısı, yani şeylerin meydana gelme/oluşma sıraları, diğeri ise dramatik anlatıdır. Dramatik anlatı gerilim, heyecan ve şüphe ile sağlamaktadır. Her bir anlatının açılışı ve kapanışı vardır. Program, isminin yazılması ile başlar ve görevlilerin isimlerinin yazılması ile biter. Bu, ayrıca izleyicilerin programın ne olduğunu anlamalarını sağlar. Bu sayede insanlar, televizyon içeriklerinin akışında bir programın bittiğini, diğerinin başladığını anlarlar. 87

İzler kitlenin “pasif” yapısının devam ettirilmesine yönelik çeşitli dil, mezhep, coğrafya ve kültürde hazırlanan bu programlar, “ticari ideoloji” mantığı ile düzenlenmektedir. Kanalların ucuz ancak bol reklam alan yapımları kitleleri gerçek dünya algısından da uzaklaştırarak sanal bir kimlik yaratmaktadır. Bu yolla kitle oyuncu rolünden oyuncak rolüne doğru bir geçiş yaşamaktadır. Bu durum izleyicinin seçim yapmasından ziyade kendisine süslenerek sunulan programlar arasından yani kendisine

87 BURTON, Greame., (1995), Görünenden Fazlası: Medya Analizlerine Giriş. Türkçesi: Nefin Dinç. Alan Yayıncılık, s:129, İstanbul.

72 sınırlı bir şekilde seçilip dayatılan programlar arasından seçim yaparak televizyon ile olan bağını şekillendirir.

Bunu sağlayan televizyon akış biçimi ya da kuramı en doğru zaman diliminde izleyicinin ilgisine göre şekillenen program süreleriyle sürekli bir değişimi yaşamaktadır. Örneğin gerçeklik öyküleri (İng. Reality) programların sayıca artmasının en temel gerekçesi, özellikle ev kadınlarının gösterdiği yoğun ilgi ve katılımla doğru orantılı olmasından kaynaklanmaktadır. Yine “Var Mısın Yok Musun?” yarışmasının süresinin artış göstermesinin temelinde izleyicinin yoğun ilgi göstermesi ve kanalın büyük reklam gelirlerine ulaşabilmesi ile ilişkilidir. Bu durumu sağlayan en temel yayın mantığı olarak görülen yayın akışı belirli süreçler göz önünde bulundurularak şekillendirilmektedir.

Williams’ın Akış teorisi perspektifinde televizyonda yayınlanan programların (metin) bir yayınlanma mantığı vardır. İngilizce’de ‘Scheduling’ olarak tanımlanan bu kavram kısaca günlük haftalık televizyon yayınlarının ya da programlarının düzenleme ve sıraya dizme mantığı şeklinde tanımlanmaktadır. 88 Televizyon kanallarının içerik yapısını ve genel yayın akış sistemi (Örneğin TRT 1) ya da belirli bir alan üzerinde yayın yapan (Örneğin TRT Çocuk) kanalların içerik yapıları ve bu yapımlara ayırmış oldukları süre büyük oranda değişkenlik göstermektedir.

Bu bağlamda kanalın türsel açıdan yayın çeşitliliği yüzde değeri bakımından farklılık arz etmektedir. Genel yayın sistemindeki bir kanalda haber programları günlük yayın diliminde yüzde yirmi beş düzeyinde görülürken, sadece haber kanalı olarak faaliyette bulunan bir kanalda bu yüzde seksen düzeyinde görülebilmektedir. Türsel olarak çeşitli niteliklere sahip olan kanalların kitlelere sunduğu yayınlar süreklilik arz etmesi itibariyle adeta bitmeyen bir filme de benzetilebilir. Bu konuda hiç kuşkusuz farklı görüşlere de rastlanmaktadır. Raymond Williams ,89 televizyonu, sonsuz, süre giden ve durmamacasına akan imgeler (görüntüler) ve sesler bütünü olarak görmektedir.

88 KAPLAN, Yusuf., (1992), Televizyon, Ağaç Yayıncılık, s:1, İstanbul. 89 A.g.e. s:37.

Williams, ‘gerçek öykülerin yayınlanan program parçacıklarından değil, aksine, bir başka tür parçanın (sekans) dönüşüvermesinden oluştuğunu ileri sürmektedir.

2. Televizyon Kanallarında Program Yönelimi ve Reklam Planlamaları

Televizyon yayıncılığının en belirgin yayın politikalarından birisi önce kendi yayınının takip edilmesi daha sonra ise diğer rakip kanalların yayınlarının izlenmesidir. Bu nedenle pek çok kanal diğer kanalların yayın akışını takip edebilmek için stüdyo ya da kanala çok sayıda televizyon yerleştirir. Bu yolla da diğer kanalların yayınlarını takip eder. Bu durumda kanal kendi yayın içeriğinin artılarını ve eksilerini kısa sürede görebilir; eksik olan yönlerini ve diğer kanalların kendisine göre pozitif düzeydeki yayınlarının temel sebeplerini, haftalık izlenme oranı raporları ile değerlendirir.

Erdoğan’a göre; Televizyon programlarının değiş tokuş değeri seyircinin isteği ya da kontrolü dışında belirlenir. Hem kullanım hem de değiş tokuş değerine ilişkin bir ortak saptama yoktur. Program ve izlenme oranı pazarının ticari değeri, sosyal kontrolü ve medya içerik üretiminin alternatif yollarını ortadan kaldıran kontroller meydana getirir .90

Küreselleşme ile televizyon küresel bir oyun haline gelirken, televizyon kanalları da küresel oyuncular haline gelmektedir. Uluslararası ölçekte yayın yapan kanallar ticari kültürün daha belirgin görüldüğü kanallardır. Merkez ülkelerin içerisinde yayın yapan bu kanallar sadece yayın yapan değil aynı zamanda yayın yönlendiren özellikleriyle de ön plana çıkarlar. Çevre ülkeler olarak adlandırılan gelişmekte olan ülkeler tarafından her anlamda örnek alınan bu kanallar içeriklerini kimi zaman bilgi dâhili dışında, kimi zaman da telif bedeli alarak satmaktadır. Bu yolla da küresel yayın pazarı içerisinde yöneten güç haline gelirler. Ancak kimi zaman bu kanalların programlarının o kanalların bilgisi dışında da kullanıldığı görülmektedir.

90 ERDOĞAN, İrfan; “Rating: Threat or Surveilance (İdeolojical Framing of an issue)”, http://www.irfanerdogan.com/makaleler/abadan.html/ , 1Mart 2010.

Reklamlar aracılığıyla gönderilen her ileti izleyicilerin ve dinleyicilerin ürün ya da programlarla ilgili duygulara ve bilgilere sahip olmasında potansiyel bir taşıyıcı rolünü üstlenmektedir. Sunulan her imaj kişilerin içinde bulundukları duygulara birer gönderme özelliğini göstermektedir. İzleyicilere farklılık bildiriminde bulunarak program ya da diğer yapımlara bir bağımlılık yaratılmaktadır. Reklamların yoğunlukla kullanıldığı ve giderek kar odaklı olarak konumlandırıldığı ulusal ve yerel ölçekte televizyon kanallarında yapımlar arasına belirli sürelerle yerleştirilmektedir. Kamusal yayıncılık anlayışı reklamlardaki gelişim ve kazanç ivmesinin de etkisiyle özel yayıncılıkla rekabette sınırları zorlamaktadır. TV kanalları her kırk beş dakikada bir reklam yayınlama hakkına sahiptir. Bu oran günde yüzde yirmilik orana karşılık gelecek şekilde düzenlenmektedir.

30 Nisan 1939 tarihi Amerikan televizyonunun kamusal yayıncılık alanındaki ilk deneyiminin resmi başlangıcıdır. İlk muhabbet gösterisi (İng.Talk Show), 1952 yılında “Tonight Show” ile NBC Başkanı Pat Weaver tarafından oluşturulduğu bilgisi genellikle kabul edilmektedir. 1942 yılında Kaliforniya istasyonu olan W6XYZ’nin sahip olduğu genç yazar Franklin Lacey, kendine ait ilk muhabbet gösterisi programının ev sahipliğini yaptı. 91 Yayımlanan eğlence programlarının kitlelerce kısa sürede tüketilmesi medyanın ticarileşmede nasıl etkin bir şekilde kullanılabileceği doğrultusunda araştırmaların başlamasına kaynak oluşturdu.

Piyasalarda artmakta olan rekabet ortamında reklamlar, ürünlerin ya da programların tüketicilere iletilebilmesi için ciddi bir uygulama merkezi olmaktadır. Günümüze kadar gelinen süreçte 92 televizyon reklamları 1970 yılında televizyonun gelir elde etmesi amacıyla planlamaya alınmıştır. Ancak gerçek anlamda reklam yayını televizyonun kapsamlı yayına başlamasına bağlanabilir.

Televizyon kanalları yapım şirketlerinden ya da program dağıtım şirketlerinden aldıkları program paketleriyle yayın sürelerini doldurmaktadırlar. Yayınladıkları

91 http://www.tvhistory.tv/First%20Day%20of%20TV.htm 12.01.2010. 92 YAZICI, Vildan., (2004), “İstanbul Ticaret Odası, Reklamcılık Sektör Profili”, s:3, İstanbul.

75 programların izlenebilirlilik oranları oldukça önemlidir. Reklamın yüzdelik dilimlerinin katlanması açısından önem teşkil etmektedir. Buna göre ulusal yayın yapan şebekeler yerel ağlara dağıttıkları programlarla birkaç dakikalık reklam kuşağının yayınlanmasına itina göstermektedirler. Küreselleşmenin hız kazanmasıyla bir televizyon reklamı tek bir ülkede sınırlı kalmayıp farklı ülkelerin ekranlarında da yayınlanmaktadır. Böylece uluslararası kuruluşlarda yer alınarak reklam profili zenginleştirilmektedir.

Reklamcılık hem ülkemizde hem de dünya da oldukça geniş bir sektör özelliğini oluşturmaktadır. Kitle iletişimi alanında en etkin araç olarak televizyonun varlığı reklam verenler için birinci reklam yayınlama mecrasını oluşturmaktadır. Dolayısıyla tüm dünyada televizyonlar yayın akışlarını ya da program içeriklerini reklamlara göre düzenlemektedirler. Böylelikle reklamlardan sağlanan gelir yüksek rakamlara ulaşabilmektedir .93 Araştırma sonuçlarına göre 2002 yılında yalnızda RAI televizyonu bu kısa tanıtımlardan 260 milyon Euro’luk bir gelir elde etmiştir. Reklamların sektörler arasında rekabeti teşvik edici rolü olduğu ekonominin tüm çevrelerince yaygın olarak bilinmektedir. Reklamlar, işletmelerin ya da firmaların ürünlerini ya da yapımını üstlendikleri programların kitlelerce tanınması, bilinmesi ve benzer oranla program maliyetlerinin düşürülebilmesi amacıyla reklam ölçümleri işletmeler ya da televizyon şirketleri tarafından değerli kaynak niteliğine sahip olmaktadır.

Gelişmekte olan ülkelerde reklam harcamaları Gayri Safi Milli Hasılanın (GSMH) yüzde 1'i üstündedir .94 ABD’de 2004 yılının ilk çeyreğinde reklam harcamaları 24,2 milyar dolara yükselmiş olup reklam harcamalarındaki bu artış, kablodan ve normal yayın yapan televizyonlarda yayınlanan reklamlardan kaynaklanmıştır. Kablodan yayın yapan televizyonların reklam gelirleri yılın ilk 3 ayında yüzde 16 oranında artarak 4,35 milyar dolara, normal yayın yapan televizyonlarda ise yüzde 10’luk bir artışla 5,7 milyar dolara ulaşmıştır.

93 A.g.e , s.8. 94 A.g.e, s:18.

Özel televizyon girişimciliğinin yaygınlaşmasıyla televizyon endüstrisi hızla gelişim göstermektedir. Dünyanın farklı ülkelerinde kamu ve özel televizyon alanlarında gerçekleştirilen yatırımlar sektörün reklam pazarına egemen olma anlayışının bir parçasını oluşturmaktadır. İtalya’da Silvio Berlusconi, özel televizyon sahasına yönelmesi ve kablolu televizyon girişimleriyle yayıncılıkla ilgilenmeye başlaması sahip olduğu holdingin yatırım seçeneklerinin de artmasını sağlamıştır. 1980’li yıllar Berlusconi’nin şirketi olan Fininvest, yerel televizyon istasyonlarını satın alarak ulusal ölçekte yayın yapma girişimlerinde bulunmuştur.95 Fininvest Holding'in sahip olduğu Italia Uno, RT 4 ve Canalle 5 adlı üç adet radyo televizyon şebekesi, özel televizyonlar arasında yerel ve ulusal düzeyde pazarın ve reklam gelirlerinin önemli bir bölümünü elinde bulundurmakta ve holding sahip olduğu basın yayın organlarıyla kendine bağlı kuruluşların reklamını çok etkin biçimde yapabilmekte ve ticari rakiplerine üstünlük sağlamaktadır.

Amerika’da kamu yayıncılığı ticari televizyon girişimlerinin yoğunlaşmasıyla her zaman küçük bir dilimi oluşturmuştur. Ticari girişimler lisanslar aracılığıyla tasarımlanan programlara zamanın satın alınmasıyla reklamlara ve yüksek karlara izin verilmiştir. Fakat birçok ülkede bu yaklaşım televizyon endüstrisinde tekelleşmeyi de beraberinde getirmiştir. Amerika’da ulusal yayın yapan üç büyük yayın kuruluşu bulunmaktadır. Amerika yayıncılık şirketi olan ABC (İng.American Broadcasting Company), Kolombiya Yayıncılık Sistemleri olarak adlandırılan CBS (İng.Columbia Broadcasting Systems) ve Ulusal Yayıncılık Şirketi olan NBC (İng.National Broadcasting Company)’dir. Fox Yayıncılık Şirketi de dördüncü kuruluş olarak sınıflandırma içinde yer alabilmektedir. Yerel kanallar bu şebekelere iki yıllık sözleşmelerle bağlanmaktadırlar. Yerel ağlar söz konusu şebekeler üzerinden program transferlerini gerçekleştirmektedirler.

Ulusal ölçekte yayın yapan şebekeler yerel istasyonlara dağıttıkları program ya da yapımlar arasına yine ulusal düzeyde yayımlanacak reklamları yerleştirmektedirler.

95 ÖNCEL, Hakan., (2000), Bazı Ülkelerde Ve Türkiye’ de Televizyonlarda Tekelleşmeleri Önleyici Düzenlemeler, TV’nin Gücü ve Bu Gücün Tekelleşmesinin Önlenmesi Gereği, Rekabet Bülteni,sayı: 6. http://www.oncel.av.tr/tekellesme.htm 11.04.2010.

Özel teşebbüsün reklamlara kanallarda daha yoğun yer vermesi kamu hizmetinin geri planda kalması gibi birçok problemi yaratmıştır. Amerika’da özel girişimciliğin gelişimine paralel olarak kamu yayıcılık hizmetini yerine getirmek amacıyla oluşturulan bir kurum bulunmaktadır. Kamu Yayıncılık Servisi (İng. Public Broadcasting Service – PBS) giderlerinin bir bölümü devlet tarafından karşılanmaktadır. PBS hiyerarşik yapıyla oluşturulmuş bir örgütlenmeden oluşmamaktadır. Programların üretiminde ve dağıtımından işbirliğine dayanan kooperatif bir sistemle işlevler yerine getirilmektedir. Bu kuruluşun yerel veya ulusal kanallara dağıttığı programlar Amerika’nın farklı eyaletlerindeki bağımsız yapımcılar tarafından hazırlanmakta olup bir kısmı BBC’den de satın alınmaktadır. PBS, 1969 yılında eğitime ve kültüre yönelik programların yapımından sorumlu olarak kurulmuş bir organizasyondur.

Kablolu televizyon şebekelerinin gelişmesi, uydu yayıncılığının kablolu şebekelere program transferini sağlaması ve FCC’nin (Federal İletişim Komisyonu) şebekelere tanıdığı sınırsız özgürlük ile kablolu yayınlar giderek çoğalmıştır. CNN, kablolu ağ üzerinden yayınlarını gerçekleştirmektedir ve WTBS Atlanta’nın sahibi Ted Turner tarafından kurulmuştur. Sürekli haber programları yayınlamakta olan kanal, birçok yerel ve uluslararası abonelerine haber tedarik etmektedir. Çocuklar için program yayınlayan Disney Channel, dinsel yayın yapan Hıristiyan Yayıncılık Şebekesi (İng. Christian Broadcasting Network) olan CBN, milyonlarca aboneye ulaşabilmektedir. Bunun gibi birçok televizyon istasyonuna sahip olan kıtada FCC’nin yayıncılık alanında liberalliği savunmasıyla görsel ve işitsel alanlarda hiçbir denetiminden söz edilmemektedir.

Kamusal kurumlar, gelirlerini vakıf ve diğer yerel kuruluşlardan sağlarken özel televizyon istasyonları reklamlar yoluyla gelir kaynaklarını oluşturmaktadırlar. Yine İngiltere’de bağımsız yayın kuruluşu olduğu iddia edilse de zamanla hükümetin politikalarına maruz kalan BBC, reklamlarla değil vergilerle sürekliliğini korumaktadır. Ülkede özel kanallar BBC’nin yatırım alanlarından geri kalmamak için rekabete dayalı mücadeleden geri kalmamaktadırlar. Temsili olarak İngiltere’de birinci futbol liginin başlamasıyla SKY ve ITV izlenme oranı yarışında önemli bir rol üstlenmektedirler.

Kanalların piyasa koşullarına daha fazla uyum gösterme çabası programlar arasında içerik farklılaşmasının da azalmasına neden olmaktadır.

Fransa’da da Antenna 2, TF1, FR3 gibi kanallar en çok izlenme paylarına sahip olan ve reklamlarla gelirlerinin büyük bölümünü elde eden özel yayıncılık ve kamu kanalları bulunmaktadır. Ülkede reklam gelirlerinin artırılması yönündeki amaçlar televizyon istasyonları üzerinde tekelleşme sürecini hızlandırmıştır. Fransız Başkanı Sarkozy’nin, Fransız kamu yayıncılığı şirketinin ve Fransa televizyonlarının başkanı seçilmesiyle ulusal kamu televizyonun niteliğini yenilemenin bir parçası olarak reklam sürelerini kayırma planı Ulusal Kongre (İng. National Assembly) tarafından uygun bulunmuştur .96 Bu durum tekelleşmenin bir göstergesidir. Reklamlar ve elde edecekleri gelir kaygısı kanalları birbirlerine karşı ciddi rekabete sürüklemektedir. Uygulamalar televizyon ve reklam konusunda düzenlemelerin kaynağını oluşturmasını gündeme getirmiştir. Bu nedenle Fransa’da üretilen programların yayınlanmasında belirlenen kotalardan eğitim ve kültür programlarına ayrılacak zaman ve reklam sürelerine kadar girişimler belirli hükümlerle kontrol edilmektedir. Ayrıca özel televizyon kanallarının reklam gelirleri üzerinde vergilendirmeler gerçekleştirilmiştir.

Özel televizyonlar daha fazla izlenebilmek ve küresel çapta reklam gelirleri kazanmak için kalitesi düşük anlayışla programlar üretmekte ya da program transfer yoluna giderek esnek ölçüde yayın yaparak izleyicilerin ilgilerini kanallarına yöneltmeye çalışmaktadırlar. Kitle iletişim araçlarının finansman gereksinimlerinin kaynağı hiç kuşkusuz reklam gelirleridir. Bu durum medya yapılanmasının biçimlenmesini de belirlemektedir. 97 Televizyon endüstrisinin daha çok satış ve daha çok kar prensibi, içeriklerde de belirleyici rol oynamaktadır. “Prime time” adı verilen altın kuşak en çok ücretin ödendiği zaman aralığıdır.

96 Sarkozy’s Television Reform Gets Bad Reviews, http://www.current.org/pbpb/ 02.02.2010. 97 AKINCI, N., (2000), “Globalleşme ve Kitle İletişim Sürecindeki Görünümleri”, RTÜK İletişim, Sayı 19, Eylül-Ekim 2000, s:41, Ankara.

Ekonomik teori ve pazarlama uygulamaları reklam zamanına olan talepte iki büyük makroekonomik etkiyi belirlemiştir: tüketici giderleri ve şirket karı. Her ikisi de televizyon reklam zamanına olan talebin artmasını sağlamaktadır .98 Ülkelerin genel ekonomileri için reklamların, izlenirliliği yüksek programlar içine yerleştirilmesi adına yapılan çalışmalar reklam şirketlerince ve medya organlarınca üzerinde önemle durulan konulardır. Bir istasyonun reklamlardan elde edeceği miktarın yoğunluğu ülkenin makro ekonomisini birinci derecede etkilemektedir. Reklamların getireceği meblağ ilgili ülkenin iletişim mecralarından alacağı mali miktarı da belirlemektedir. Reklamlardan alınacak yüzdelik vergi değerlendirmeleri aynı derecede etkili olabilmektedir. Dev şirketlerin hâkim olduğu ulusal pazarlarda ürün ya da yapımlara yönelik reklamcılık rekabetçi koşulların etkisiyle yerel piyasaların dışına çıktığı görülmektedir. Reklamcılık 99 on dokuzuncu yüzyıl başlarında şirketlerin birleşmesiyle uluslararası kapsamlı firmaların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

Reklamcılar genellikle ürünlerinin satışını kolaylaştırabilecek türden programları tercih etmektedirler. Bu amaç reklam verenleri televizyon içeriklerinin senaryolarına yöneltmekte ve iletişim araçlarında belirli süre ve yerin satın alınmasına mecburi kılmaktadır. Dolayısıyla reklamcıların ortalama şov programlarını tercih ettikleri görülmektedir. Çünkü hedefledikleri izleyici kitleleri bu programlar üzerinden satışlarına zarar vermemektedir.

Dünya genelinde ticari medyanın kazanç ivmesini artırmak için reklamcılık faaliyetlerini artırdığı gözlenmektedir. Reklamlar 2002’de, en büyük televizyon kanallarının prime-time programlarında saat başına 14–17 dakikalık yer işgal ediyordu. 100

98 STURGESS, B., (1992), “Television Advertising”, (der) Tim Congdon, Paying For Broadcasting, Routledge, s:1-37, London. 99 MCCHESNEY, Robert W., (2003), The Problem of Media, Monthly Rewiew First Press, Çev.Çiğdem Çiğdamlı, Emel Coşkun, Erdoğan Usta, (2006) 21.Yüzyılda İletişim Politikaları, Medyanın Sorunu, Kalkedon Yayınları, s:176, Ankara. 100 O’CONNEL, Vanessa., (2000), “Amount of ad ‘Clutter’ on Prime-Time TV Drops,” Wall Street Journal, 1 Mart 2001; Chuck Ross, “Peacock Clutters Up Airwawes,” Electronic Media, 7 Ağustos 2000, s.39. U.S.

Ürün yerleştirme ve ticarileşmenin kitle iletişim araçlarının tüm değerlerinde yer almaya başladığı gözlenmektedir. Görsel ve işitsel medyada hedef kitlenin var olan ürüne ilgisinin yoğunlaştırılması için medya organlarında uygun olabilecek program içerik ya da yer araştırması yapılmaktadır. Buna göre reklam süreleri kar odaklı hesaplanarak süreleri tespit edilmektedir .101 Belirli sektörlerde ve belirli hedef kitlelerine yönelik televizyon reklamcılığı giderek önem kazanmaya devam etmektedir. Reklamcılar ve ticari medya, izleyicileri ekranlara çekebilmek için farklı uygulamalar gerçekleştirmektedirler.

Sözgelimi NBC izleyici sayısını artırabilmek beklentisiyle reklam aralarına film tanıtım serilerini yerleştirdiği ve milyonlarca dolar kazandığı görülmektedir. Televizyon endüstrisinde ekonomik büyümeyi etkileyen reklamlar medya dışında diğer alanlarda da etkisini göstermektedir. Farklı sektörlerden iletişim araçlarına gelen reklamlar ve getirdiği rakamlar azımsanmayacak kadar önem arz etmektedir. Milyonlarca doların kazanıldığı bu küresel pazarda özellikle CNN & HLN, Fox News ve MSNBC kanallarının karlarını artırmayı tasarladıkları dönemsel ciroları, kanalların gidişatı hakkında ipuçları vermektedir. Aşağıdaki grafik televizyon kanallarının reklam pazarındaki gelirlerini göstermektedir.

Kanalların Yıllara Göre Reklam Gelirleri(milyon$)

CNN & HLN FOX NEWS M SNBC

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Kanalların Yıllık Reklam Gelirleri (milyon $) 102

101 CHUNOVIC, Louis., (2002), “TV Clutter Reaches All-Time High”, Electronic Media, 11 Mart 2002, s:1–29, London. 102 http://tvbythenumbers.com/2010/03/14/cable-news-fox-news-most-profitable-edging-cnn-headline-news-combined-far-ahead- of- msnbc/44944 05.01.2010.

Grafik 1: ABD TV Kanallarının Reklam Gelirleri

KANAL 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 CNN&HLN 412.8 445.9 359.8 399.2 317.4 375.9 399 434 556.3 513.4 FOX 51.2 59.9 109.8 208.6 257 345.3 388.3 460.1 567.6 622.9 NEWS MSNBC 138.8 115.7 98.4 113.1 111 106.4 116.6 137.4 192.7 183.6

Medyada ticarileşmenin olduğu bu değerler dizisi şirketlerin dönemsel kazançlarını revize etmek ve karlılık oranlarını rekabet piyasasında sürdürebilmek için sınırları zorlamalarının yanı sıra reklamcılık endüstrisinde yatırımların hızlanmasıyla televizyon kanalları farklı sektörlerin ürünlerini kitlelere pazarlama, tanıtma yolları olarak televizyonun olduğu girişimlerini yoğunlaştırmaktadır. Küresel boyutta büyüyen reklam ajansları, alanında güçlü medya şirketleriyle anlaşarak yapım programlarının inşa edilmesinde ortaklık sözleşmeleri imzalamaktadırlar. Medya yoğunlaşmasını gerektiren politikalar ticari medya piyasasında vazgeçilmez bir unsur olarak değerlendirilmekte ve şirket birleşmeleri ya da diğer birçok alternatif ölçüt ve girişimlerle pazarda sahip olunacak pay elde tutulmaya çalışılmaktadır. Tüm ticari televizyon şirketleri bu pazarda genişlemek ve pazarın tüketimini geri dönüşümü yüksek gelirlerle gerçekleştirebilmenin mücadelesini vermektedirler.

Televizyon kanalları elde ettikleri büyük reklam kazançları ile yayıncılık faaliyetlerine devam ederler. Sistem reklam alma, program arasında yayınlama, ticari kazanım, masrafları karşılama ve yeniden reklam ile bir sirkülasyon sağlar. Bu yapıyı aşağıdaki şekilde olduğu gibi sınıflandırmak mümkündür.

Grafik 2: Televizyonda Reklamın Yapısal Dolaşımı

Kitle iletişim araçlarının finansman ihtiyacının karşılandığı kaynakların en önemlilerinin başında reklam gelirlerinin olması, günümüzde medya planlamasını belirlemektedir. Serbest rekabetçi pazar ekonomisinin benimsendiği bütün ülkelerde, üretici ile tüketici arasında reklamlar yoluyla köprü oluşturan medyanın etkililiği, en önemli sorunlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle izleyici ölçümleri, özellikle reklam verenler açısından önemli bir ölçüt oluşturmaktadır. Üretilen ürün ve hizmetler bakımından doğru ve en geniş kitleye, en kısa zamanda ve en ucuz biçimde ulaşmak amacında olan reklam verenler, izleyici ölçümleri yoluyla bu arzularına ulaşabilmektedirler .103

103 RTÜK, (2003), İzleyici Ölçümleri: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Ankara Üniversitesi Yuvarlak Masa Toplantısı, Yayın No: 7, s:7, Ankara.

3. TELEVİZYON VE YAYINCILIK SİSTEMLERİ

3.1. Kamusal Yayıncılık ve Türkiye

Ülkemizde TRT, BBC tarzında kamusal yayıncılık modelini temel alarak yayın hayatına başlamıştır. Kamusal sistem ve yayıncılık ilkeleriyle yapılan televizyon yayıncılığımız, bandrol ve elektrik gelirlerinin yanı sıra reklamlar yoluyla da kendine faklı bir kamusal hizmet biçimi yaratmıştır. TRT, ülkenin en büyük ve tek televizyon organı olarak yayına geçtiği ilk günden itibaren devletin ideolojisini aktaran, siyasal etkiler nedeniyle tam bağımsız olamamış bir kimliğe zamanla bürün(dürül)müştür. BBC'de yaratılmaya çalışılan devlet baskısının kanal yönetimi tarafından reddedildiği ve sağlam bir altyapı dâhilinde çalıştığı için TRT'den farklı olarak daha ilkeli ve bağımsız bir yapıya ulaşmıştır. Sonraki dönemlerde uluslararası düzeyde etkin bir rol üstlenmesi yine bağımsız bir yayıncılık anlayışına sahip olması sayesinde gerçekleşmiştir.

Kamu hizmeti yayıncılığı kavramının tanımı, BBC’in ilk yıllarına kadar uzanır. İlk kez Sir John Reith (BBC'nin ilk genel müdürü) tarafından ortaya atılan kamu hizmeti yayıncılığının tanımı, BBC'nin kamu yararına, tekel olarak çalıştığı ortamda yapılmıştır. Günümüzün çağdaş yayıncılık dünyasında, “kamu hizmeti yayıncılığı” çoğunlukla kamusal, ruhsat ücretlerine dayanan gelirleri olan yayın kurumlarıyla, ticari (yani reklama dayanan gelirleri olan ve kar amaçlı) yayın ayrıştırmada kullanılmaktadır. 104 Türkiye'de radyo yayıncılığının ilk dönemlerinde hükümetin otuz yıl boyunca milli müziği yasaklayarak tamamen yabancı müziğin ülkeye egemen olmasıyla bu alanda milli ve kamusal bir yayın temeli oluşturulamamıştır.

TRT’nin ilerleyen dönemlerde özellikle televizyon yayınlarının hükümetin kontrolünde olması ile tam anlamıyla milli ve kamusal yayın anlayışından uzak kaldığı görülmüştür. Bu durum TRT'nin ulusal ve küresel ölçekte etkin bir yayın gücüne sahip olmasını uzun süre engellemiştir. 1972'de ilk televizyon reklamı ile gelir anlayışı

104 YAZICI, Ali Nihat., (1999), Kamu Yayın Kurumları ve Yeniden Yapılanma,TRT yayınları s:12, Ankara.

84 değişmiştir. Özel kanalların yayıncılık hizmetine başlamasıyla ortaya çıkan program, reklam rekabeti ve izlenme oranı TRT’nin kamusal yayıncılık söylemini sorgulanır hale getirmiştir.

Kamu hizmeti yayıncılığı işlevi gören yayıncılık ilkesi, bir milletin bütünlüğünü korumak amacıyla, millet adına karar verebilen bir kurumsal yapı oluşturulması ve muhafazası düşüncesini üstlenmektedir. Bu kurumsal yapının ulusun kültürel bütünlüğüne ses olabilmesi ve ses verebilmesi, ulusun her kesimine ayrıcalık yapmadan ve bütün değişik istemlere hitap edebilecek tarzda yayın hizmeti götürebilmesi gerekmektedir. 105 Bu haliyle kamu hizmeti yayıncılığının en genel ve en klasik tanımı şu unsurları içerir. 106

1. Yayın kurumunun, siyasal iktidardan ve ticari odaklardan bağımsız bir kamu kuruluşu olarak örgütlenmesi (ki bu noktada kurumun gelir kaynakları önemlidir). 2. Bu kuruluşun yayınlarının toplumdaki herkes için eşit biçimde erişilebilir olması. 3. Kuruluşun yayınlarında haber verme, eğitme, eğlendirme işlevlerine göre dengeli program dağılımı sunması. 4. Siyasal konularda tarafsız ve dengeli bir yayıncılık anlayışını benimsemesi.

Televizyon kanalları arasındaki kamusal ticari sistemde olmaları, bir saygınlık mücadelesi ve maddi anlamda bir değer oluşturmak için kullanılmaktadır. Kamusal kanal devletin bir hizmeti olarak sunulurken milli kültür, tarih, manevi değerler ve geleneksel anlayış yüceltilir. Ticari kanallar açısından durum, daha liberal yöntemleri bünyesinde barındırmak ve özgür bir yayıncılık anlayışı çerçevesinde küresel ve modern olanı ulusal kültüre aktarmak biçiminde sunulmaktadır.

105 AKARCALI, S., (1997), Türkiye’de Kamusal Radyodan Özel Radyo ve Televizyon’a Geçiş Süreci, Punto Yayınevi, s:11, Ankara. 106 KUHN, Raymond., (1985), ed. The Politics of Broadcasting, Croom Helm, s: 47, London. (Aktaran), Kaya, Raşit., (1985), Kitle İletişim Sistemleri. Teori Yayınları, s:78, Ankara.

Kamu hizmetinin yükümlülükleri bir takım özelliklerin yerine getirilmesine bağlıdır. İlke olarak, kamu medya hizmeti tüm vatandaşlara ulaşabilmek; yüksek erişime sahip olmak zorundadır. Kamu medya hizmeti içerik ve hizmetleri geniş bir yelpazede, hem pazarın sunduğundan farklı hem de geniş izleyici kitlenin ilgisini çekecek biçimde sunmalıdır. Tüm vatandaşlarına içerik ve özel hizmetler sunmak kamu medya hizmetinin görevlerindendir. Bir taraftan dinleyici ve izleyicilere yüksek erişimi sağlama bir taraftan da ticari yayınlardan farklı olma gayreti bir ikilem olarak görülmekte ancak “talebe dayalı” hizmetlerin verilmesi, kamu medyası için her iki özelliğin de gerçekleştirilebilmesini sağlayacaktır .107

Kamu hizmeti yayıncılığı ulusçuluğu ifade ederken, devlet sektöründeki kuruluşların özelleştirilmesi ve ticari hak getirilmesi; iletişim sektöründeki pazarları rekabete açma anlamına gelmektedir. Bu rekabet ekonomik bağlamda ulus içindeki iletişim araçları arasında yaşanmaktadır. Son yüzyılda enformasyonun, ekonomik yapılanmanın temel taşı olarak değerlendirilmesi, daha çok politik uygulamalarla bağlantılandırılmıştır. Bu yönelim ulus devletlerin rolünde önemli bir değişimi işaret eder .108 Kamusal yayıncılık en temelinde kamu yararı olarak bilinirken ülkemizde gelenekçi ve yenilikçi anlayış biçiminde bir çatışmaya maruz kalmasının sebepleri nelerdir? Bu konunun ilk yanıtı kamusal anlayışın yerini ticari anlayışa bırakmasıdır.

Hollanda'da Veronica adlı televizyonun kamusal yayından ayrılıp, tamamen ticari yayın sistemine geçmesi bu anlamda belirgin bir örnek olarak gösterilebilir. Bu noktada yayıncılık millet yararından arınıp, ticari düzlemde faaliyetlerine devam etmesi ile yayıncılık ilkesi bir değişim geçirmiştir. Kendisini modern kamusal alanın ve demokrasinin işlerliğini ve devamını sağlayacak en önemli kültürel kurum olarak konumlandıran Kamu Hizmeti Yayıncılığı, bu konuda güçlü bir aracılık ortamı yaratmak ve temsili bir yapı kurmak suretiyle izleyicisini edilgen unsurlar olarak görmüş, onları biçimlendirmeye çalışmıştır.

107 NISSEN, C.S., (2005), “Public Service Media in the Information Society”, Counsel of Europe, s:63, Strasbourg, 108 CHARON, Jean Marie., (1992), İletişim Araçlarında Devlet Müdahalesi, Medya Dünyası. Der. Jean Marie Charon. (Çev.Oya Tatlıpınar) İletişim yayınları, s:241-242, İstanbul.

Modernitenin rasyonel ve ilerlemeci geleneğini temel ideolojik altyapıları olarak belirleyen bu modellerden Kamu Hizmeti Yayıncılığı sorumlu yurttaş, ulus-devlet gibi olguları destekleyecek, sağlıklı bir demokrasinin işleyişine olanak tanıyacak bir kamusal alan olma fikri etrafında tasarlanırken, ABD‘de her alanda olduğu gibi yayıncılık alanındaki ticari girişimciliği de meşrulaştıracak bir ifade özgürlüğü alanı olarak düzenlenmiştir .109 Ülkemizde televizyon kanalları sadece kamusal kanal olan TRT'nin olması ve başka kanallara yayın izni verilmemesi nedeniyle yeterli düzeyde değildi. Kamusal ve ticari televizyon yayınları uzun bir süre sonra kanuni eksiklikler neticesinde önce yurtdışı daha sonra yurtiçi olmak üzere sekmeli bir biçimde başladı. TRT ile başlayan televizyon yayıncılığında kamusal kanal ve Star televizyonu ile başlayan ticari kanal arasındaki tanımsal ve içeriksel farklılıklar daha fazla belirginleşmiştir. Kamusal yayıncılık anlayışının tarihsel bir süreçte tek tip modelinde kalmadığı ve birçok Avrupa ülkesi örneğinde olduğu gibi anlayış ve uygulama açısından büyük değişimler geçirdiği görülmüştür. Bu nedenle de kamusal yayıncılığı;

1. BBC etkisindeki dönem 2. Hükümete ve/veya yönetime bağımlı dönem 3. AT (Avrupa Topluluğu) sonrası kamusal yayıncılık dönemi olmak üzere üç temel dönemde incelemek mümkündür.

1. BBC Etkisindeki Dönem:

Kamu hizmeti yayıncılık fikrinin ilk ortaya çıkışı İngiltere’de gerçekleşmiş ve kamu yayıncılığı fikri diğer ülkelerde örnek alınarak geliştirilmiştir. 1936 yılında İngiltere'de resmi olarak başlayan televizyon yayınları diğer ülkelerde öncelikle teknik olarak televizyon sisteminin alınması, ardından içerik ve yönetsel yapısı da İngiliz kamu hizmeti yayıncılığı (İng.Public Service Broadcasting) biçiminde düzenlenmiştir.

109 JONES, Paul., (2001), The Best of Both Worlds? Freedom of Communication and Posistive Broadcasting Regulation, Media, Culture & Society,: Sage, Vol. 23(3), s:385–396, London.

Kamu Hizmeti televizyon yayınları sırasıyla Fransa’da 1947’de başlayan yayınlar, Fransız radyo-televizyon kurumu RTF tarafından başlatılan yayınlar 1959 yılında kurum tekeline alınmıştır. 1964 yılında yapılan yasal düzenlemelerle RTF, yerini Fransız radyo televizyon ofisi (ORTF)’ne bırakmıştır. Danimarka’da 1951 de, Belçika ve Hollanda’da 1953 yılında Batı Almanya ve İtalya’da 1954 yılında başlamıştır. İtalya'da ilk kez 1954 yılında başlayan televizyon yayınları devlet televizyonu RAI (İta. Radio Audizioni İtaliana), tekeline bırakılmıştır. İngiltere'de BBC ile kamusal yayın anlayışından etkilenen İtalyan televizyon sistemi ITV ile değişim geçiren ve tekelin kaldırıldığı dönemin benzerini 1973 yılında Tele Biella'nın Berlusconi tarafından kurulması ile yaşamıştır. 14.04.1975'te 103 sayılı “Radyo ve Televizyon Yayınları Hakkında Yeni Kurallar” başlıklı yasa çıkarılmıştır. 110 Diğer Avrupa ülkelerinde ise televizyon yayınları “kamu hizmeti” anlayışından etkilenmiş ve bir süre bu anlayışla yayınlarını gerçekleştirmiştir. Kamu hizmeti yayıncılığı kıta ülkelerinde gereken düzenlemelerin yapılmasıyla hızlandırılmıştır. Kamu yararına oluşturulan yayıncılık anlayışı sonraki süreçlerde yaşanan gelişim ve değişimlerle mali kazancın temel alınmasıyla farklı bir derecelendirme sisteminde yeri korunmaya çalışılmıştır.

2. Hükümete ve/veya Yönetime Bağımlı Dönem:

Kamu hizmeti modeli mümkün olduğu kadar kamusal düzenlemeler ve toplum üzerindeki ticari baskıların azaltılmasını öngörmektedir. Bu yayıncılık modeli, televizyonun hem bir devlet kurumu haline gelmesine hem de sermayeye bağlı ticari bir araç olmasına karşı çıkmaktadır. Televizyondaki özelleşme karşısında kamusal çıkarların savunulması kamusal yayıncılığın temel işlevlerinden birisidir

110 ÖNEN, Mesut., (1992), İtalya'da Radyo Televizyon Sistemi, İletişim Araştırma İLAD Bülteni, No:8, s:4, İstanbul.

Avrupa ülkelerinin çoğunda radyo yayınları, özel girişimciler tarafından başlatılmış, fakat radyo yayınlarının kontrolü kısa zamanda devlet tarafından ele alınmıştır. Bu kontroller çeşitli modeller çerçevesinde olsa da ortak niteliği radyo yayıncılığının devlet tekeli altında doğrudan ya da dolaylı olarak devlet eliyle yürütülen bir kamu hizmeti olarak görülmüş olmasıdır .111 Televizyonun ortaya çıkması ile radyo yayıncılığı alanında olgunlaşmış bulunan bu devlet tekeli sistemi içine televizyon da dâhil edilmiştir. Televizyon yayıncılığı, Avrupa ülkelerinin büyük bir bölümünde, radyo ile özdeş sorumluluk ve ödevler yüklenen bir kamu hizmeti olarak ve çoğunlukla radyoyu yöneten kamu kuruluşunun çatısı altında devlet tarafından düzenlenmiş ve kontrol edilmiştir. 112

SSCB'nin egemenliğinde oluşan komünist blok ülkeler içerisinde komünist rejimlerin totaliter rejimlerine bağlı olarak radyo ve televizyon “tam ve mutlak” devlet tekeli altına alınmış, devlet ideolojisini yaymaya ve sürdürmeye yönelik olarak, doğrudan devlet organlarınca yapılmıştır. 113

Japonya, Kanada, Avustralya örneklerinde olduğu gibi bazı ülkelerde de Batı Avrupa modeli çerçevesinde çalışan kamu kuruluşları ile özel ticari kuruluşların rekabetine dayalı karma yayıncılık sistemleri görülmektedir. Fransa örneğinde olduğu gibi bazı durumlarda devletin etkisiyle özerklik durumunun geçici bir süreyle sınırlandırılması; yetkilerin devlet tarafından yönlendirilmesiyle kamu kuruluşunun, otoritenin etkisi altında yayın faaliyetlerine devam ettiğini göstermektedir. Yunanistan ve Türkiye de özellikle askeri darbelerle bu yönde benzer bir süreci yaşadığı görülmüştür.

Televizyonun asıl muhatabı olan kamu, refah devletinin belli başlı uzantıları olarak beliren katı bürokrasi, merkezileşme katılımsızlık gibi sorunsalların yansımalarını kamu televizyonlarının yayın ve yönetiminde ciddi bir biçimde hissetmiştir. 1970'lerin başında bu sorunların üzerinde duran Halloran ve Nordenstreng

111 TAŞER, İ,C., (1969), Radyonun Organizasyonu ve Özerkliği, TRT, s:20-21, Ankara. 112 MCQUAIL, Dennis., (1988), Commercialization, New Media Politics, K.Suine & Dennis McQuail.(eds)Sage, s:3, London. 113 TOKGÖZ, Oya., (1972), Türkiye ve Ortadoğu Ülkelerinde Radyo-Televizyon Sistemleri, A.Ü.S.B.F. Yayınları, s:51-52, Ankara.

89 gibi yazarlar, Avrupa'daki kamu televizyon sistemleri ile izleyici kitlelerin birbirine yabancılaştığı tespitine varmaktadırlar. Bu görüşe göre batı toplumlarında televizyon merkezileştirilmekte, tekelleştirilmekte, televizyon yayıncılığı giderek tek yönlü bir iletişim akışına dayanmaktadır. İzleyici kitlesi ise heterojendir ve fragmanlaşmıştır. Kendisine fazla bir söz hakkı tanınmamaktadır. 114

3. AT (Avrupa Topluluğu) Sonrası Kamusal Yayıncılık Dönemi:

Bu değişim neticesinde Avrupa ülkeleri arasında kamusal yayıncılık anlayışında “ulusal-tecimsel” bir kamu anlayışı gelişmeye başlamıştır. Örneğin Belçika, Hollanda, Danimarka, Almanya, Fransa ve İtalya'da bu anlayışın etkin bir konumda olduğu görülmektedir. Ülkemiz açısından bu durum TRT'nin de gerek yayın politikası gerekse reklam özelliği açısından benzerlikler göstermektedir. Ülkelerin söz konusu alanda yaşadığı değişimin Avrupa Topluluğu'nun genel yayın politikaları neticesinde 1980'li yıllarda ortaya çıkan “EUREKA” örneğinde olduğu gibi kültürel temelde bir yayın anlayışını temel kural olarak benimsediği görülmüştür.

BBC’nin küresel alanda sahip olduğu ticari güç ve programlardan elde ettiği önemli gelirlerin yukarıda belirtilen ülkelerin (Fransa'da-ORTL, Belçika-RTB-F, Danimarka'da-DR, Hollanda'da-NOS, İtalya'da RAI ve Almanya'da-ARD ve ZDF) küresel bir satış etkisine sahip olmaması ile birlikte, Avrupa'nın kültürel programlarını

114 OSKAY, Ünsal., (1993), Kitle İletişiminin Kültürel İşlevleri, Der Yayınları, s:353–354, İstanbul. 115 COHEN, Jonathan., (2005), “Global and Local Viewing Experiences in The Age of Mutlichannel Television: The Israeli Experience”. Communication Theory www.proquest.umi.com . 13.08.2009.

üretebilmesi konusundaki ekonomik altyapı yeterli olmadığı için bir süre sonra söz konusu ülkeler ticari anlayışı uygulanmış; sonraki dönemlerde özel kanalların sayıca artması ile yine bu ülkelerde yeni düzenlemelere gidilmiştir. TRT de bu gelişmelerden büyük oranda etkilenmiştir.

1990’lı yıllarda ise bütün dünyada iletişim ortamı köklü bir biçimde değişmiştir. Bütün Batı Avrupa ülkelerinin radyo ve televizyon sistemlerinin büyük ölçüde gelişmiş ve daha önce radyo televizyon alanının devlet tekeli olarak belirlendiği birçok ülkede bu duruma son verilmiştir. Devlet tekelinin kaldırılması tek bir biçim altında olmamış, kimi yerde önce kamu kuruluşunun program yapma tekeli kaldırılmış, daha sonra özel yayın kuruluşlarının kurulmasına izin verilmiş; kimi yerde ise mevcut yapıya rekabetçi bir görünüm kazandıracak yeni kuruluşlar eklenmiştir .116

Türk toplumu, otuz yıla yakın bir süre kamu yayıncılığı yapan Türkiye Radyo Televizyon Kurumu’nun hazırladığı programlar ve haber görüntüleri çizgisi içinde dünyayı izlemiştir. 1990’lı yıllardan sonra Amerika Birleşik Devletleri ve Batı Avrupa’nın hemen tüm ülkelerinde olduğu gibi özel yayıncılıkla tanışan Türk toplumunun önüne yeni bir görsel-işitsel seçenek sunulmuştur. Çanak antenler yolu ile yabancı yayınları takip etmeye başlayan Türk izleyicisi TRT dışında da bir yayın organı olabileceğini fark etmiştir. Türkiye’de televizyon yayıncılığının dönüm noktası 1990’da Star 1 televizyonunun uydu yoluyla yayına başlamasıyla kendini gösterir. Ardından yapılan yasal düzenlemelerle diğer televizyon yayınları da başlamıştır .117 TRT, özellikle yurtdışından kanallar ya da yapım şirketleri yoluyla kendini yenileme ve değiştirmeye başlamıştır. Bu durum kamusal ve ticari yayın arasındaki farklılığın giderek azalmasını hatta daha fazla kazanç için düşük düzeyli program yapımlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Sonraki yıllarda sayıları giderek artan ticari televizyon kanalları ile rekabet giderek artmıştır. Bir süre sonra kamusal yayın ve özelliklerinin tartışılmaya

116 ALEMDAR, Korkmaz ve ERDOĞAN, İrfan., (1993), Radyo ve Televizyonda Düzen, TOBB Yayınları, s:54, Ankara. 117 AZİZ, Aysel., (1999), Türk Televizyon Yayıncılığının 30 Yılı, TRT Eğitim Dairesi Başkanlığı Yayınları, s:45, Ankara.

91 başlanmasıyla TRT ve yayıncılık anlayışı yeni bir biçimlenme yoluna gitmiştir. Televizyonun küresel bazda bir oyuncu haline gelmesiyle televizyon kanalları daha fazla seyirci ve doğal olarak daha fazla kazanç için özel program yapımlarına yöneldi. Halkın istekleri yerine kanal yöneticilerinin uygun gördükleri yapımlar ekranlarda sayısal olarak arttı. Televizyon kendi içeriğini değiştirirken, onu izleyen seyirci de biçimlenmeye başladı. Böylece izleyiciler kamusal fayda yerine bireysel faydanın aktif olmasıyla daha hedonist bir izleme tarzına yönelmelerine neden oldu. Televizyon kanalları sadece seyirciyi değil kavramları da değiştirmeye devam etmiştir.

Özellikle, başat hale gelen ticari yayıncılığın seslendiği "tüketicilerin karşısına "yurttaşlar" ve "kamusallık" düşüncesi yerleştirildi. Bir diğer kritik noktaya ise, 2000'li yıllarda "çoğulculuk", "çeşitlilik" gibi kavramların hem ticari çevreler hem de kamu hizmeti savunucuları tarafından kabullenilmesiyle gelindi; "tüketici tercihi" de kamu hizmetini savunanları kendine uymaya zorlayan bir kavrama dönüştü. 118

3.2. Özel Televizyon Yayıncılığı ve Reklam Etkileşimi

Televizyon programlarının, birer popüler kültür ürünü olarak ideolojik ve ekonomik fonksiyonları vardır. Ekonomik açıdan programlar maddi bir üretim gereksinimi içindedir. Bir kanalın günün her saatinde izleyiciyi ekranda tutabilmek adına her türlü programı sunması gerekmektedir. İzleyici için önemli olan nokta kanalın kendisine farklı programlar sunmasıdır. İzleyicinin bu yapısı kanalın genel içeriğinin oluşumunda etkili olmaktadır. Yine kanal, izleyici üzerinde büyük etkiler yaratabilmek adına izleyici ile tek kimlikte buluşmaya çalışır. İzleyicide adeta bir marka sadakati gibi kanal sadakati yaratılır.

İzleyici, günlük yaşamını, bakış açısını, doğru-yanlış ayrımını hatta aile ve çevre gibi iki sosyal grup ile olan ilişkisini kanala göre belirleyebilir. Özellikle televizyon dizileri yoluyla kurulan bağ reklam kuşaklarında dahi başka bir kanalın tercih

118 SÜMER, Burcu., (2007), The Impact of Europeanisation on Policy-Making in Turkey: Controversies, Uncertainties and Misfits in Broadcasting Policy, 1999-2005. An unpublished PhD dissertation., University of Westminster, s:212, London.

92 edilmesini engeller. İşte kanal bu yolla reklam etkisini ve ürün satışındaki gücünü reklam veren kuruluşlara sunar. En fazla izlenme oranı düzeyine erişilen zaman dilimi ana yayın kuşağıdır. Son dönemlerde ana yayın kuşağı “prime time” içine yerli diziler yerleştirilerek “büyük ölçekli izleyiciyi hedefleyen reklamlar” bu zaman dilimi içerisinde gösterilir. Televizyon kanalı bu süre içinde yayınlamış olduğu reklamlar üzerinden hem yayın akışını düzenler hem de programların yapılması için gereken maddi kazanımı sağlar. Yayın saatleri de bir “meta” olarak kanalın en önemli yayın öğesi haline gelmektedir.

Ticari yayıncılık ekonomisi, reklâm geliri karşılığında izleyicilerin satılması çerçevesinde döner. Televizyonda izleyiciler, çok reklâmı yapılan malların satış fiyatına ilaveler biçiminde program masraflarına katkıda bulunurlar. Ayrıca bu sistem içinde izleyicilerin kendileri asli metadır. Belli programlardaki reklâm spotlarına şirketlerin ödedikleri fiyat, programın çektiği izler kitlenin büyüklüğü (İng.rating) ve toplumsal bileşimi tarafından belirlenir ve ana-yayın kuşağında (İng. prime-time) yüksek fiyatlar, en fazla izleyiciyi çekip tutan, tüketimle uyumlu bir simgesel çevre sunan göstericilerle belirlenmektedir .119 Ekonomide liberalliğin giderek ağır basması sektörler arasında rekabeti oldukça zorunlu bir boyuta sürüklemiştir. İşletmelerin serbest iktisadi yapıda ürünlerini düşük girdilerle oluşturması ve pazar paylarını artırma çabaları piyasada devam edebilmelerinin denge unsuru olarak kabul edilmesini sağlamıştır.

Televizyon endüstrisinde de yeni açılan kanallar, frekans dağılımları, reklam sürelerine ayrılacak zaman, reklam maliyetleri gibi kapsamlı sahada işletmeler rakipleriyle mücadele içerisindedirler. Kamu yayıncılığının, ticari beklentileri karşılayamaması ve özel kanallarda daha çok kar edebilme telaşı ülkelerde ve ülkeler arasında bazı düzenlemelerin oluşmasını da beraberinde getirerek yayıncılık sistemleri serbest pazar ekonomisinin gerekliliklerine göre yeniden düzenlenmiştir.

119 GOLDING, Peter., ve MURDOCK, Graham., (1997), “Kültür, İletişim ve Ekonomi Politik”, Medya Kültür Siyaset, (Der.) Süleyman İrvan, , Bilim Sanat Yayınları, 1. Baskı, s:58, Ankara.

Yayın kurumlarının temel gelir kaynağını ruhsat gelirleri oluşturmakta ve ülkelerin siyasi yapılanmalarıyla doğrudan ilişkilidir. Siyasi teşebbüsler yayıncılıkta ruhsat gelirlerinin artırılması ya da azaltılması yönünde birtakım etkenin sözcülüğünü yapabilmektedir. İletişim sektöründe büyümelerin hızla gerçekleşmesi ve alternatif medya öğelerinin ortaya çıkması kanalların gelirlerinde düşüşlere neden olmaktadır. Bu nedenle izleyicilerin niceliksel oranlarının yükseltilmesi amacı yayıncılık istasyonlarını farklı arayışlara sürüklemektedir. Kamu hizmeti yayın kurumlarının idari ve mali bağımsızlıklarını korumaları gerekliliği özel kanallar karşısında rekabet eseri zaruri bir durumu arz etmektedir. Ruhsat ücretlerinden temin edilen finans kaynağının yeterli olmaması durumuyla ve yayın kurumlarının hem maddi hem yönetsel bağımsızlıkları nedeniyle televizyon işletmelerinin reklam almalarına izin verilmesi yönünde önemli düzenlemeler getirilmiştir.

Televizyon program maliyetlerinin hızla yükselmesi ile eş zamanlı olarak devreye giren yeni kanalların program gereksinimini karşılamak amacıyla yayın kurumları, aynı programları tekrar yayınlamak ya da Amerika ve Brezilya gibi ülkelerden daha çok program ithal etmek zorunda kalmışlardır. Sonuç olarak, kamu yayın kurumları, izleyici sayısını sabit tutabilmek (düşüşü engelleyebilmek) amacıyla yayınlarında popüler eğlence programlarına daha fazla yer vermişlerdir. Bu ise, kamu hizmeti yayıncılık ilkelerine ters düşen bir durum olarak tanımlanmaktaydı .120 Diğer yönden televizyon yayın kurumlarının maliyet ve gider işlemlerini artırmak için kamu yayın kurumları, yeni radyo ve televizyon kanallarını hızla faaliyete geçirerek ortaya çıkan yeni oluşum, yayın kurumlarının bütçelerinin daha da olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktadır.

Kamu yayın kurumlarında reklam sektörü, reklam kotalarının uygulanması ve iletişim alanında reklam içeriklerine ayrılan sürenin özel kanallar gereği ciddi bir süreci başlatmıştır. Yayıncılık artık, tecimsel özelliğin ağır bastığı hizmet alanı olarak görülmektedir. Sektörün aktörleri tarafından oluşturulan tekelci anlayış, reklam paylarının artırılarak gelirlerini ve karlarını artırmaları reklam pazarında tek söz sahibi

120 ÇAPLI, Bülent., (2001), Televizyon ve Siyasal Sistem, İmge Yayıncılık, 2.Basım, s:36, Ankara.

94 olmak istemenin bir göstergesidir. Kamu yayıncılığının ve özel yayıncılığın bu rekabet ortamında ticari yayına dönüştüğü gözlenmektedir.

İletişim endüstrisi ,121 telekomünikasyon ve elektronik şebekelerin gelişmesiyle televizyon işletmeleri yeni yatırımlarını izleyici taleplerini artırabilecekleri ve karlılıklarını katlayabilecekleri yerli biçimli programların yanı sıra yabancı biçimlerin alımına ve yeniden oluşturularak ülkelerin dokusuna uyarlama yöntemleriyle başvurmuşlardır. Alınabilecek reklam gelirleri de girişimin yeni pazarın risk ve rekabete dayalı ekonomisi için değerli olduğunu belirten etkiyi göstermiştir. Fransa’da gerek izleyici (yüzde 35,8) oranı gerekse reklam pastasındaki payı (yüzde 51) açısından sektörün en büyüğü TF 1 kanalı, tek başına sektörde bir güç oluşturmanın başlıca göstergesidir.

Televizyonun vazgeçilmez reklam aracı olmasıyla medya tabanlı sektör, ekonominin hızlı gelişen bir dalı olmaktadır. Piyasa kurallarının egemen olacağı bu yayıncılık sisteminde ticari potansiyeli olan birçok yapım eğlence, seriyaller ya da diziler, yarışma programları gibi tür ve içerik açısından çeşitliliği gösteren yapımlarda reklam döngüsünün yer aldığı gelişmeler iç ve dış kaynaklı ülkelerde çok önemli bir rolü temsil etmektedir. Uluslararası düzeyde ülkeler medya dünyasında yaşanan gelişmelere koşul olarak radyo ve televizyon politikalarını ekonomik politikalar biçiminde revize etmekte ve sektörün endüstriyel gereksinimlerini gerekçe göstererek iletişim ağını pazara dayalı biçimde yeniden reforme etmektedirler.

Reklamın önemli rol oynadığı endüstrilerde ürünlerinin yapımı ve izleyici ya da televizyon tüketicisinin istekleri arasında oluşturulan bağlantı reklamın pazarlama özelliğiyle gerçekleştirilmektedir. İzleyicilerde mevcut olmayan yeni arzular yaratarak farklı içeriklerin sahibi program satışı gerçekleştirilmektedir. Yerel program yapımı ve dışarıdan alınan yabancı biçimlerle söz konusu istekler yapılan harcamalarla talebin karşılanması sağlanmaktadır. Talep esnekliğiyle rekabet ortamında reklamlar

121 A.g.e, s:152.

95 uluslararası boyutta program alışverişinin sağlanarak reklamın piyasa süreci, fiyatlar ve kazanılacak karlar üzerindeki etkisini önemli noktalara taşımaktadır.

İzleyicinin tüketim egemenliği veya tüketici gücünün nüfuzunu sürdürdüğü televizyon yayıncılığında tüketicileri ya da izleyicileri kendilerine bir tatmin veya fayda üretmek için çeşitli girdileri satın alan kimseler olarak tanımlamak mümkündür. Firmalar 122 tüketiciyi kendi ürünlerine çekmek, tüketicinin istek ve tercihlerini kendi ürünü lehine değiştirmek için reklam yapar. Firmalar tüketicinin ekonomik refahını artırmak amacıyla işlerini düzenlemez. Onlar kar etmek için de üretilen ürün satılmalıdır. Optimal kar döngüsünü geliştirmek isteyen firmalar izleyicinin arzularına hitap edebilecek reklam çalışmalarıyla da girişimlerini desteklemektedirler.

Pazar paylarındaki artış, televizyon işletmelerinin uzun vadede karlılık oranının artmasını sağlarken programlar diliyle gerçekleştirilen reklamlar daha fazla karlılığı da garantilemektedir. Reklam, enformasyon ve mesaj sağlayıcı niteliği nedeniyle rekabetçi sürecin araçlarından biri olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla rekabetçi bir piyasa ekonomisinde, pek çok ürün ya da yapım için enformasyon transferi sağlayan bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Reklam piyasa ekonomisinin kaçınılmaz bir tamamlayıcı unsurudur.

Üreticiler, tüketicilerin doğrudan bilgi edinme maliyetini bir ölçüde azaltabilmek için, reklamları kolaylıkla görülebilecek yerlere koymayı tercih ederler. Bu enformasyonu almak ve değerlendirmek kolay bir iş değildir. Reklam verenler bu işi kolaylaştırmaya özen gösterirler. Bu amaçla reklamlar bir eğlence programı içinde verilebilir veya yarışma programları gibi programlarla reklamın kendisi bir eğlenceye dönüştürülebilir. Bu gözlemler, piyasa gücünün tüketicilere dağıtılmış olduğunu düşündürmektedir .123 Firmanın yaptığı reklamları türlerine göre farlı programlar arasına belirli sürelerle yerleştirerek hem satışlarını hem de pazar payını mali yönden önemli sayılacak bir biçimde olumlu olarak etkilemektedir. Tüm gelişmeler dinamik bir açıdan

122 EKELUND, Robert B. Jr., & SAURMAN, Davis S., (1999), Advertising and Market Process A Modern Ekonomic View, (Çev) Savaş,Vural Reklam ve Piyasa Süresi, İmaj Yayıncılık, 1.Baskı, s:73, İstanbul. 123 A.g.e. s:83.

96 değerlendirildiğinde reklamın temel görevlere sahip olduğu gözlenmektedir. İzleyicinin ilgisini devam ettirmek ve potansiyel tüketicileri kazanmak için reklamlara yer verilmekte ve işitsel görsel tüketicinin beklentileri artırılmaktadır.

Medya ölçüm sistemleriyle televizyon tercihli hedef kitlenin televizyonun hangi programlarına karşı yüksek, normal, ya da düşük derecede ilgi gösterdiğini araştırılarak yerli ve dış pazar odaklı yapımların televizyon yayın saatleri belirlenerek izleyicinin ilgisi canlı tutulmaktadır. Alanında güç oluşturmuş yayın istasyonları popüler bir programın sponsorluğunu yaparak geniş kitlelere ulaşmaktadır. Böylece eğlence, haber, eğitim hizmetleri gibi içerik hazırlayıcılar, 1 trilyon dolarlık olduğu hesaplanan yeni bir medya pazarını yarattılar. TV istasyonları, gücü reklam ajanslarından devraldılar. Yayın istasyonları, bütün zamanı kontrol ediyor ve küçük parçalar halinde satıyorlardı .124

Bu durum da medya endüstrisi için ve ülkelerin genel ekonomik çizelgeleri için ne derece önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Reklamın pazarlama yönü, iletişim sektörünü bir haberleşme ve alım satım esasına dayanan niteliğiyle şirketler farklı medya seçeneklerinden yararlanarak pazarda seslerini daha fazla duyurma imkânını elde etmektedirler. Bu platformda oluşturulan dünyanın ilk reklam filmi, kanallar yoluyla bir ürünün pazarda yer edinmesini sağlayarak ekranlar üzerinden televizyon tüketicilerinin ilgisine sunmuştur.

Dünyanın ilk reklamı olma özelliğini taşıyan “Filmde büyük bir pankart var. Üzerinde de Admiral Sigaraları diye bir yazı. Pankartın önünde dört kişi oturuyor. Sam Amca, bir papaz, bir Kızılderili ve bir iş adamı. Ekranın sol tarafından kül tablası biçiminde bir kutu görüntüye giriyor. Kutu yırtılıyor ve içinde çok çekici giyinmiş şahane bir kız çıkıyor. Adamlara yaklaşıyor ve onlara birer sigara veriyor. Sonra kameraya dönerek bir bayrak açıyor. Bayrağın üzerinde bir yazı: Hepimiz Admiral içeriz.” Bundan tam yüzyıl önce, 5 Ağustos 1897’de, New Jersey’deki West Orange Edison stüdyolarında çekilen “Admiral Sigaraları” filmi, dünyanın ilk reklamı olma özelliğine sahiptir . Televizyonun farklı programlarla ya da yapımlarla endüstrinin işini

124 BECER, Emre., (2000), Reklam, Halkla İlişkiler ve Ötesi, MediaCat Kitapları, 4. Baskı, s:104, Ankara.

97 kolaylaştıran anlatıların bir ürünü olduğu açıkça görülmektedir. Düzenli televizyon yayınları arasında ilk TV reklamı, 1 Temmuz 1941’de New York’ta WNBT televizyonunda yayınlandı. Ekrana Bulova marka bir saat görüntüsü geldi ve bir spiker bu statik görüntünün üzerine reklam spotunu okudu. 20 saniyelik bu gösterinin ücreti 9 dolardı. 125

NBC şirketi de, ilki 27 Haziran 1941’de yayınlanan bir reklamlı program kampanyası başlattı. Bu kampanyada, isteyen firma için bir saat süreli program düzenlenebiliyordu. Arasına reklam spotlarının serpiştirildiği bu tür bir program için stüdyo ve yapım masraflarının dışında 120 dolar alınıyordu. O dönemde yalnızca 4 bin 700 adet TV alıcısı olduğu düşünülürse, bu oldukça astronomik bir ücretti. Yine de Ivory sabunları, Bulova saatleri ve Adam şapkaları bu tür program yaptırmaktan kaçınmadılar. İlk renkli TV reklamı ise ATV şirketi tarafından 15 Kasım 1969 tarihinde yayınlanarak izleyicilerle paylaşıldı. “Birds Eye” marka bezelyenin tanıtıldığı 30 saniyelik bu reklam filminin yapımcılığını Lintas Reklam Ajansı üstlenmişti. Birds Eye firması, ATV (ABD) şirketine geçekleştirilen ilk TV reklamı için yaklaşık 25 sterlin ödemiştir .126

Bu süreçle şirketlerin ilk reklam ciroları artık yavaşça oluşturulmaya başlandı. Böylece televizyon, ürün ya da yapımlara yönelik yaptığı anonslarla ve programlar ya da yayın akışı içinde yer alan reklamlarla rekabete dayalı zorunlu bir ticari araç olduğunu kanıtlamış oldu. İzleyici gereksinimleri endüstri içinde ve uygun anlatı biçimlerinin kendi içinde kar etmek ve kazanmanın dönüşümünü açıklamakta araştırılması gereken öğeler arasında yer aldı. Bu özellik firmalar için incelenmesi gereken ciddi bir konuyu oluşturmaktadır.

Televizyon içeriklerinin üretimleriyle gerçekleştirilen maliyetleri, oluşturan reklam metinlerinin ve her saniyesinin pazarda bulunmak için maliyete neden olurken reklam veren firmalara yüksek girdilerle ürünlerini görsel ve işitsel yöntemlerle hedef kitlelerine ulaştırmakta diğer yandan da sektör temsilcileri olan televizyon istasyonları

125 A.g.e, s:115. 126 A.g.e, s:119.

98 büyük bir meblağın sahibi olmaktadırlar. Ticari televizyonun reklam yayınlarından elde ettiği gelirlerle televizyonun eğlendirme dışında “eğitme” ya da “kültürlendirme” gibi temel toplumsal işlevlerini hafif tutarak rekabet unsuru olduğu ve sermaye havuzunun giderek genişletildiği özelliğiyle tüm dünya ülkeleri için göz ardı edilmeyecek güçlü bir ekonomi sağlayıcısı olarak ele alınmaktadır.

Amerika’da televizyon, reklâm medyası olarak 1948 yılında kullanılmaya başlanmıştır. Türk reklâmcılar için ise yeni bir mecra olan televizyon, bir devlet televizyonu olarak 1964’de kurulan TRT’nin 31 Ocak 1968 yılında düzenli yayınlara başlamasıyla ilgi alanı haline gelmiştir. Türkiye’de reklâmcılığın kültürel, ekonomik ve sosyal hayattaki yeri ve ekonomi içindeki etkinliği, 1970’ten sonra giderek artan bir gelişme göstermiştir. Reklâmcılığın gelişimini hızlandırıcı etkenlerin başında televizyon yayınlarının arasına reklâm alınmaya başlanması olmuştur. 3 Mart 1972 tarihinde TRT ilk televizyon reklâmını yayınlamıştır. 127 TRT'nin ilk yıllarında tek yayıncı kurum olması yazılı basında yer alan reklam sisteminin görsel medyaya doğru yönelmesini sağlamıştır. Günümüzde sıkça tartışılan ve rekabetin üst seviyelere geldiği reklam alanında TRT yapılan düzenlemelerle televizyonda başat aktör olması için gereken koşulları yasal olarak tanımıştır.

Televizyonda önceleri, ürün tanıtımı ve pazarlama stratejileri ile yer alan reklamlar, sonraki yıllarda sistemli ve türsel olarak sınıflandırılmıştır. Bir iletişim ve pazarlama alanı olarak televizyon gündelik yaşam içerisinde çeşitli programları kitlelere sunarken kendi ideolojisi doğrultusunda sadece program aktarma biçimini değil, aynı zamanda reklam alımı ve kitlelere aktarılması konusunda da etkin bir biçimde değişim geçirmektedir. Ülkemizde özellikle ticari faaliyette bulunan şirketler, televizyon alanında da bir rekabete girmiş ve kanal sahibi olma yoluna gitmişlerdir. Televizyona içerik üreten ve yapım görevini üstlenen bağımsız şirketler ise bu kanallara reklam veren şirketlerin öncelikli olarak ürünlerini tanıtma görevini üstlenmişlerdir. Bu durum reklam sektörünün doksanlı yıllardan itibaren hızlı bir gelişme yaşamasını sağlamıştır.

127 YOLCU, Ergün., (2001), Televizyon Reklâmcılığı, İstanbul Üniversitesi, İletişim Fakültesi Yayınları, s:8, İstanbul.

Televizyon kanallarının fiili olarak yayın yaptıkları dönemin ardından televizyon reklâmları ile ilgili olarak 1994 yılında iki önemli yasal düzenleme yapılmıştır. Bunlardan ilki ve önemlisi, 3984 sayılı “Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkındaki Kanun” dur. Bu kanunla özel televizyon kuruluşlarının her yönü ile ilgili düzenleme getirilirken, reklâm yayınları konusunda da ayrıntılı düzenleme getirilmiştir. Ayrıca bu kanunla birlikte yine aynı yıl yürürlüğe giren Avrupa Sınır ötesi Televizyon Sözleşmesi ile de reklâm yayınlarına yönelik olarak uluslararası düzeyde uygulanacak düzenlemeler getirilmiştir .128 Ulusal nitelikli kanallar, daha fazla seyirciye ulaşabilmek için küresel kanalları “taklit eden” bir anlayışı kimi zaman kabul edebilirler, bazen de televizyon kanalları, dış ülkelerden program satın alarak küresel bir oyuncu statüsüne bu programlar yoluyla erişebilirler. Bu yolla da ulusal reklam pastasından daha fazla kazanç elde etmiş olmaktadırlar.

Televizyon yayınlarının TRT ile tekel olarak başladığı ilk yıllarda reklam verenler tek bir kanal üzerinden teslimiyetçi bir modelde reklamlarını yayınlatırken, günümüzde çok farklı ve arzu ettikleri süre içerisinde reklamlarını yayınlatma şansına erişmişlerdir. Bunun dışında yine 3984 Sayılı Kanun çerçevesinde RTÜK kurulmuş ve konunun yasal bir zemine taşınması da sağlanmıştır. RTÜK'ün kurulması ile radyo ve televizyon alanındaki kanuni eksikliklerin düzenlenmesi ve denetlenmesi de yine bu yasa doğrultusunda gerçekleştirilmiştir.

İktidar ve muhalefet parti veya partilerinin belirlediği adaylar içerisinden TBMM’de yapılacak seçimler sonucu seçilecek dokuz üyeden oluşan bu kurulun başlıca görevleri ise “ulusal ve bölgesel frekans planlamalarını yapmak, müracaatta bulunan özel radyo ve televizyonlara yayın, verici tesisi kurma ve işletme iznini ve lisansını vermek ve yayınların kanunla belirtilen ilkelere ve milletlerarası anlaşmalara uygunluğunu denetlemek” olarak sıralanabilir. Bu kanunla RTÜK yayınlarla ilgili çeşitli yükümlülükler ve reklamlar ile ilgili çeşitli sınırlamaların uygulanmasını ve

128 AZİZ, Aysel., (1999), Türkiye’de Televizyon Yayıncılığının 30 Yılı (1968–1998), TRT Yayınları, s:121, Ankara.

100

Avrupa Sınır ötesi Televizyon Sözleşmesi’ne uygun bir biçimde ilgili yönetmelikler ve düzenlemeler de yapma yetkisine sahiptir .129

3984 sayılı Radyo ve Televizyon Yasası, yayıncılık alanında uyulması gereken kurallarla birlikte birtakım yaptırımları da beraberinde getirmiştir. Bu yaptırımlar ise televizyon ile radyoların yasadaki izin şartları, yayın ilkeleri ve diğer hükümleri yerine getirmemesinden doğan idari nitelikteki uyarı, yayın durdurma cezası ve yayın iptali cezası ile kanunda belirtilmeyen hükümler dışındaki ve gerçek suç niteliğinde olan eylemlere verilen müsadere, hürriyet bağlayıcı cezalar ve para cezalarıdır.

Türkiye’de denetleme ve düzenleme organı olarak RTÜK kuruluşundan itibaren çeşitli cezai müeyyideler uygulamıştır. Bu kapsamda kurum tarafından 12 kez özür dileme, 22.837 uyarı, 488 kez program durdurma, 241 kez para cezası, 10 kez artırımlı para cezası ve 5 kez gelir getirici yayın yasağı uygulanmıştır. 130 RTÜK tarafından yapılan tüm uygulamaların temel amacı yayıncılık sisteminin ve seyircinin etkinliğini artırmak, olumsuz nitelikli yayınların yerine daha etkin ve düzeyli yayınların yapılması, kurumların içyapılarını düzenlemeleri ve kaliteli yapımların ekranda daha fazla yer almasına ön ayak olmaktır. Burada kurum, denetleme ve düzenleme kimliğinin yanı sıra destekleyen bir yapıya da bürünmektedir.

4. TELİF HAKKININ TELEVİZYON ALANINA UYARLANMASI

4.1. Televizyonda Program Türleri

Televizyonda tür, programların anlatı yapısı, tematik içerik, ses ve imgelerle kurduğu üslubu tarif eden gruplandırmalardır. Tür, televizyonun bir çeşidi ya da kategorisidir. 131 Televizyon hakkında en temel ve yaygın görüşlerden biri enformasyon sağlayan niteliğe sahip olduğu yönündedir. Bununla birlikte yine televizyonun ideolojik

129 DEMİR, Vedat., (1994) “Türkiye’de Özel Radyo ve Televizyonların Çıkışı ve Bu konuda Devlet Tekelinin Ortadan Kalkması”, Marmara İletişim Dergisi. Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayını, Sayı:7, Temmuz 1994, s:187, İstanbul. 130 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde, A.01.RTÜ.0.01.04.00–622.03/5644 Sayılı RTÜK Belgesi. 131 BURTON, A.g.e, s:92.

101 ya da ticari yönüyle gerçekliği çarpıtıp deformasyon aktaran bir görsel sistem olduğu da bilinmektedir. Onun görsel bir sistem olmasının temelinde doğaldır ki; yayın akışı ve bu plan doğrultusunda günlük olarak zamansal bir içerikle sıralanan farklı türdeki programlar yer almaktadır. Göstergebilimsel düzeyde dizi ve dizim ilişkisini andıran yapısıyla TV programları, önce türsel açıdan bir sınıflandırma daha sonra ise günlük ya da haftalık bir yayın akış planı doğrultusunda yerleştirilmesiyle etkinlik kazanmaktadır.

Televizyon kanalları eşit türsel, haber, belgesel, sinema filmi, dizi film, eğitim, spor, din, tele satış ya da pazarlama ve tematik kanallar olmak üzere farklı yayın sistemlerine ve program içeriklerine sahiptir. Bunun doğal bir yansıması olarak yayın akışları da büyük oranda farklıdır. Yine bu kanallar tamamen ticari planlama içerisinde olduğu gibi, yayın içeriği açısından reklam gelirlerinden ziyade kamusal bir anlayış içerisinde faaliyette bulunabilmektedir. Bu yolla da uluslararası düzeyde BBC ya da ulusal düzeyde TRT örneğinde olduğu gibi bir yayıncılık görevi üstlenebilmektedir.

Türkiye'de çok kanallı televizyon ortamına doğru gelişen bir yayıncılık biçimi, aslında TRT'nin yayın kanallarının hızlı artışıyla başlayan bir eğilimdir. 1990 yılı sonrasında ise yeni televizyon kuruluşlarının yayıncılık alanına girişleri, ancak “ifrata vardırmak” gibi güçlü bir deyim aracılığıyla tanımlayabileceğimiz bir gelişme biçiminde yaşanmıştır. Bu gelişme sonucunda, ulusal yayın akışı içinde yer verilen haber ve tartışma programlarından spor ve magazin programlarına kadar farklı kategorilerdeki içerikler de birbirine benzemeye ve melez biçimler geliştirilmeye başlanmıştır .132

Kanalın kendi içeriğini oluşturması süreci içerisinde en temel düzeyde ortaya çıkan değişim ve yönelim özellikle program türleri arasında farklılık yaratmaktır. Temel amaç izleyici sayısında önemli bir sayıya ulaşmak olduğu için ulusal ve uluslararası düzeyde program türlerini takip etmek satın almak ya da uyarlamak gibi farklı yollar da izlenmektedir. Özellikle ülkemizde özel TV yayıncılığı ile bu konuda daha etkin bir işleyiş olduğu da görülmektedir.

132 ÇELENK, Sevilay., (2005), Televizyon Temsil Kültür, Ütopya, s:288, Ankara.

102

Bu çerçevede, ticari yayıncılığın başlamasının ardından on yılı aşan bir süreçteki yerli televizyon programcılığında, ana-yayın kuşağında ağırlıklı olarak aşağıdaki içeriklere yer verildiğini söylemek mümkündür. 1. Yerli televizyon draması: diziler, seriyaller, komedi ve güldürü dizileri, durum komedileri 2. Show programları: Talk showlar, müzik-eğlence programları, yarışma programları,(Quiz Show ya da Contests) olarak adandırılan yarışmalar ve Game Show olarak adlandırılan oyunlar) Televole grubu programlar. 3. Forum programları: Haber- tartışma programları ve Haber-dosyaları, Spor-kritikler. 4. Yaşam öyküleri programcılığı: Reality Showlar .133

4.2. Televizyonda İçerik ve Biçim Kavramı

Televizyon kendi kendini sürekli yenileyen bir sistemdir. Zaman içinde yayın akışları ve bu yayın akışını oluşturan programların yapım özellikleri açısından da değişim gösterir. Televizyonun kendini ispatladığı ilk dönemlerde programlar iç yapımlar niteliğini taşımaktaydı. Sonraki dönemlerde ise özellikle reklamlar yoluyla elde edilen kazanımlar neticesinde program sayıları, türleri ve sayıları değişim göstermiştir. Televizyonun beslenmesi konusunda bağımsız yapım şirketlerinin ortaya çıkması ve gelişim göstermeleri ile bu şirketler sadece reklam filmi çekmenin dışında televizyona program hazırlayan ve pazarlayan bir konuma eriştiler. Bu süreç reklam şirketlerinin zamanla ulusal piyasa içindeki rollerinin değişmesine ve kendi aralarında hızlı bir pazarlama rekabetinin doğmasına yol açmıştır. Televizyon program biçimi (İng.format) 134 “bir TV dizisinin ve TV gösterisinin karakteristik özelliklerini içeren, dizinin veya gösterinin her bölümde farklı bir şekilde içi doldurabilecek olan temel bir yapıyı” ifade etmektedir.

133 WIETEN, Jan., (2000), “Television Genres:Borders and Flows”, Jan Wieten (der.), Television Across Europe: A Comparative Introduction içinde, Sage, s:18-19. London.(Aktaran) ÇELENK, Sevilay., (2005), Televizyon Temsil Kültür, Ütopya, Ankara s:206- 207. 134 ATEŞ, Mustafa., (2007), Fikri Hukukta Eser, Turhan Kitabevi, s:282-283, Ankara.

103

Başta TRT olmak üzere birçok televizyon kanalının bu şirketlere program yaptırmasının temelinde hiç kuşkusuz daha fazla izlenme ve reklam alarak en iyi maddi güce erişme düşüncesi yatmaktadır. Televizyona program üreten bu şirketlerin arasındaki rekabet kadar kanalların birbiri arasındaki rekabet, televizyon yayıncılık sektörünün hızlı bir program değişimi geçirmesinde etkin olmuştur. Yine bu şirketler daha iyi gelir elde edebilmek ve pazarda en iyi konuma erişebilmek için ulusal ve uluslararası ölçekte iyi olan programları Türkiye'ye getirmeye ve televizyon kanallarına pazarlamaya başladılar. Bu yeni süreç küresel televizyon sisteminin ne denli geliştiğinin önemli göstergelerinden birisidir.

Televizyonda yayınlanan pek çok programın dil ve kültür açısından temsil yüzdesi düşük oranlarda olması dış kaynaklı alımı artırırken milli kültürü giderek yozlaştırmaktadır. Televizyon programlarının denetlenmesi hususunda yeterli hukuki düzenlemenin olmaması bu sürecin olumsuz yönde seyretmesini hızlandırmaktadır. Yayıncılık sektöründeki küresel piyasanın kartel oluşturmasının etkisiyle ulusal söylemlerin yerini küresel söylemler almaktadır. Küresel etki olarak adlandıracağımız bu yapı beraberinde başkalaşmayı da yaratmaktadır. Bu başkalaşım dış programlara yerellik kazandırılması biçiminde de görülebilmektedir. Genellikle biçimin birinci kaynaktan uyarlanmadığı durumlarda ise biçimi satın alma değil biçimin sıkı bir öykünmesi durumuyla karşılaşılmaktadır. Örneğin 135 Cem Özer'in “Laf Lafı Açıyor” adlı “Talk Show”u, David Latterman'ın Amerika'daki programından esintiler taşımaktaydı. Kimi gerçeklik hikayeleri gösterileri de benzeri daha önce Amerika ve Avrupa televizyonlarında görülmüş yapımlardır. Ne var ki, burada bir uluslararası televizyon ticareti anlamında bir ilişkiden çok televizyonun biçim (İng.format) bakımından uluslararası özelliğinden söz etmek daha doğru olacaktır.

135 MUTLU, Erol., (1999), Televizyon ve Toplum,TRT Basım Müdürlüğü, s:52, Ankara.

104

4.3. Biçim Sisteminin Hukuki Boyutu

Biçim kavramına özellikle TV yayıncılığı alanında son dönemlerde adına sıkça rastlamaktayız. Biçim, televizyon programlarının sahip olduğu türsel bir kapsam (İng.consept) ve bu içeriğin özgünlüğü ile yaratıcısını pazarlayabilme durumunu ifade etmektedir. Son yılarda televizyon yayıncılığının giderek küresel düzeyde önem kazanmasıyla biçim kavramı ticarileşme ile eşdeğer hale gelmiştir. Ulusal televizyon yayıncılığının küresel sözleşmelerle geçirdiği değişimin temelinde de şüphesiz programların üretilip satılması ve herhangi bir olumsuz durum karşısında hukuki yollara başvurularak hakkın iade edilmesi gelmektedir.

TV program biçimi, belli karakteristik özelliklere sahiptir. Bu bağlamda hakkın iade edilebilmesi için söz konusu niteliklerin çoğunun başka bir programın yapımında kullanılması gerekmektedir. Nal ve Suluk’a göre bir TV programının biçimini oluşturan temel unsurlar şunlardır: • Program ismi ve logosu • Tüm yayın akışını belirleyen temel fikir • Program sunucusu tarafından gerçekleştirilen yayının sunumu ve tarzı • Belirli özellikteki katılımcılar • Belirgin bir konuşma tarzı veya cümlelerin kullanılması • Sinyal müziği ve/veya renkleri • Sahne dekorasyonu • Yayın süresi • Programa katılanların katkısı • Belirli tarz kamera çekimleri • Işıklandırma • Bölümler 136

136 NAL, Temel., & SULUK, Cahit., (2007), Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları, Seçkin Yayıncılık, s:44-45, Ankara.

105

Biçim Hakkı televizyon için oluşturulan herhangi bir programın tüm detaylarının yazılı bir biçimde meydana getirilmesi ve kanun önünde “fikri onaylatmak ve gerektiğinde pazarlayabilmek için” gereken hukuki referansı sağlar. Bu pazarlama bir kişi, şirket veya bir kurum tarafından gerçekleştirilebilir. Kişinin bir konu üzerinde düşünce sahibi olması ve bunu diğer kişilere söylemesi bir hak yaratmaz; ancak yasalar karşısında onaylanması ve orijinalliğiyle kabul görmesi, gerçek anlamda bir hak kazanımını sağlamış olmaktadır. Küresel yayıncılığın tek bir TV kanalının hâkimiyetinde olmadığı pek çok ülkenin bu alanda büyük ticari hamleler yaptıkları hatta milyarlarca dolarlık bir yayın pastasından pay alabilmek adına birçok biçim üreten şirket kurdukları bilinmektedir. Endemol ve Fremantle gibi şirketlerden pek çok ülkeye televizyon içeriği aktarılması, program satışları ile gerçekleştirilmektedir. Biçimi üreten ve onun yasal sahibi statüsüne erişen şirket, biçimi sadece üretmeyip küresel sistemle de uyumlu dönüşümünü gerçekleştirmektedir.

Televizyona içerik üreten şirketlerin pazarlama konusunda birçok önemli avantajı bulunmaktadır. Yayıncılıkta temel olarak maddi kazanç hedeflenildiği için üretilen herbir içeriğin özellikle küresel pazar niteliğine sahip olması beklenmektedir. Bu konudaki en temel ölçüt, üretilen bir eserin Amerikan halkı tarafından tutulup tutulmamasıdır. Zira pek çok kanal küresel satış için bir program denemesinin yapılması etkin bir yol olarak görülmekte, bu nedenle de Amerikan kanallarında izleyiciyle buluşan bir programın elde ettiği izleyici oranı ve kazandırdığı reklam ölçülerek diğer ülkelere satılması konusunda bir referans sağlanmaktadır .

Bu alandaki ikinci büyük avantaj dünyada çeşitli ülkelerde televizyon festivallerinin düzenlenmesi ve biçim sahibi şirketlerin dünyanın pek çok yerine bu ürünleri kolayca pazarlayabilme fırsatına sahip olmasıdır. Bir diğer avantaj üretimi gerçekleştiren firmaların aynı zamanda televizyon kanallarıyla sahip olduğu ortaklıklar sayesinde piyasa sıkıntısı çekmemesidir. Ülkemizde özellikle dizi transferleri ile başlayan bu süreç son dönemlerde popülerliği giderek artan yarışma programlarıyla büyük bir pazarın sadece kendi ülkemizde bile ne kadar etkili olduğunu kanallarda yayınlanan çok sayıda program göstermektedir .

106

1. Televizyon programlarının farklı yayın kuruluşları ve program yapım şirketleri arasında dolaşımı nedeniyle, kanal ya da şirket değiştire programın “isim hakkı” nın kimde olduğuna ilişkin olarak ortaya çıkan sahiplik sorunu

2. Yayın kuruluşları ve televizyon starları ile Maliye Bakanlığı İstanbul Defterdarlığı gibi devlet kurumları arasında “telif ücretlerinin vergi muafiyeti konusu” nun istismar edilmesiyle ilgili olarak yaşanan uyuşmazlıklar.

3. Radyo ve televizyon yayın kuruluşlarının yayınladıkları sinema ve müzik eserlerinin telif bedellerini ödemedeki isteksizlik ve ihmallerden kaynaklı olarak eser sahiplerinin mağdur edilmesi. 137

4.3.1. Biçim Koruması ve Uluslararası Davalar

Uluslararası biçim ticaret süreci iki aşamayı gerekli görür; başarılı bir biçimi satın alma ya da devralma (kazanç aşamasıdır) ve adaptasyon aşamasında biçim yeniden yapılarak ulusal kültür ve değerlere göre yeniden şekillendirilir. (yeniden yapım aşamasıdır). Biçim organizasyon ağında yayıncı finansal kaynağı oluşturmaktadır. Bu konuda ticaretinin başlangıç noktasını bu ağ oluşturmaktadır. Yerel pazarda başarılı olan biçim, lisans sahibi tarafından dış pazara sunulmaktadır. Biçim ticaretinde altı çizilen ilkelerden biri transferin nasıl yapılacağıdır. Sözleşme şartlarınca lisansı alan, uyarlama haklarını ve kendi alanında biçimi yayınlama iznini elde etmektedir. Biçim yaratımdan yayına kadar farkı aşamalardan geçmektedir.

• İç ve Dış Pazar • Adaptasyon • Yeniden Yapım ve Yayın

Biçim, bir programın içeriği ve içeriklerin bazı özelliklerinin satılması, lisansın yapım şirketlerine ya da yayıncılara alınan ülkenin yerel uyarlaması için ihraç edilebilmesini oluşturur. Uluslararası biçim ticareti yapım, dağıtım ya da satış ve satın

137 ÇELENK, Sevilay., (2001), Medya Politikaları (içinde) “Türkiye'de Radyo ve Televizyon Yayıncılığında Telif Sorunu”, İmge Kitabevi, , s:257, Ankara.

107 alma, yeniden yapım ya da yeniden yaratım (yerel kültüre uyarlama) süreçlerinden oluşur. Bu ticaretin temeli hakların lisans sahibinden lisansı alana geçmesidir. Biçimin başarıya yönelmesi, yapımının nasıl yapılacağının bilinmesine, lisansı alanın uygun pazar faaliyetlerini yerine getirmesiyle gerçekleşir. Televizyon programlarının yüksek standarttaki yapım haklarını elde eden ve lisansı alan, yerel pazarda programın ihtiyacı için birtakım özellikleri ayarlamalıdır.

Biçim ihracatının fazlalığı dış pazarın başarısını artırırken satın almaktaki amaç, televizyon yapım maliyetlerini azaltmak, gelir temelini yükseltmektir. Program yayıncıları ve yapımcılar televizyon programlarını korumak için lisanslama yöntemine başvurmaktadırlar. Gerçeklik gösterileri (İng. reality show) programları 1950'li yıllardan günümüze kadar gelen program türlerinden biridir. Bugün birçok ülkede televizyon kanallarının izlenirliğini artırmak için gerçeklik gösterileri türünde program biçimi oluşturulmakta ya da diğer ülkelerden ticari pozisyonla alınıp satılmaktadır.

Queen for a Day, ABD'de yayınlanan ilk gerçeklik öyküleri biçimindeki programlardan biridir. 1992'de Sylvania Waters, ABD'de oluşturulan yerel bir biçim olmasına rağmen Avustralya'da izlenme rekoru kırmıştı. Yine Noeline Donaher ve ailesi Avustralya izleyicisi tarafından ilgiyle takip edilen dramatik yapımlardı .138 Gerçeklik programları ticari televizyonların önemli kaynaklarından biridir. Ulusal ve uluslararası televizyon istasyonlarında gerçeklik biçimlerine sıklıkla rastlanmaktadır. Survivor, Big Brother, Pop Star, bu biçime sahip programlardan sadece birkaçıdır. Gerçeklik gösterileri maliyet riskleri diğer yapımlara göre minimal düzeyde olduğu için ticari televizyonlar tarafından vazgeçilmez yapımlardır.

Telif hakkı yasası, dramatik çalışmaları kareografik gösteri ya da diğer pandomim gösterilerle bir senaryo fakat sinema filmini içermeyecek türden olmak üzere sınıflandırmaktadır. Gerçeklik programları, senaryosu olmayan ve eğlencenin yoğun olduğu bir program türüdür. Bu programlarda biçim, yapım ve içerikle sınırlı kalmayıp

138 DAVIS, Alison., (2006), A Real Drama: Legal Protection of Reality Television Formats, Media and Law Rewiew, s:57, London.

108 program başlığı, kullanılacak çeşitli aygıtlar, özel kelimeler, deyişler ve izleyicinin dikkatini çekebilecek birçok unsur yer almaktadır.

Sözgelimi Survivor yarışmasında kaybeden oyuncu dramatik kelime ve müzik eşliğinde anons edilerek elenir. Yarışmacılarla sürekli röportaj halinde olma, görüntülerin efektlerle izleyiciye verilmesi gibi öğeler programın kimliğini, yapısını dolayısıyla biçim özelliklerini göstermektedir. Tüm biçim nitelikleri de telif haklarınca koruma altına alınmaktadır. Drama biçimindeki programların izlenme başarıları ve yeniden sunumunun gerçekleşmesi durumunda korumaya hak kazanacağını belirtmektedir. Programlar içindeki elementlerin hangilerinin koruma altına alınabileceğini her ülke kendi yasalarınca karar vermektedir. “Survivor II” deki “kabile meclisi” biçimi koruma altındadır.

Davaya konu olan gerçeklik gösterileri programları da yer almaktadır. Hughie Green bir İngiliz televizyonunda “Opportunity Knocks” adlı yetenek Show programının yapımcısı olarak Yeni Zelanda Yayıncılık Şirketi'ni (İng. New Zealand Broadcasting Corporation) aynı isimle benzer bir televizyon şovu sunmakla dava etti. Green, kendi programının dramatik dokularının korunması gerekliliğini savundu. Fakat mahkemenin her ayrıntının dramatik ya da müzikal unsurların biçim haklarını ihlal etmeyeceği yönünde karar vermesiyle durumun “bütünlüğü koruma” ilkesine aykırı düşmediği gerekçesiyle dava düşmüştü. Eğer bir programın biçim haklarının ihlal edildiği iddia ediliyorsa söz konusu biçimin özgünlüğünün tam anlamıyla izinsiz kullanılmasını gerektirir. Bu durumda çalıntı açıkça gerçekleşmiştir. Bu durumda yasal süreç de başlamaktadır.

Plix Products, 139 Frank M. Wistone (Merchants) Ltd, Prichard J. fikir ve ifadeler üzerine, “Her yazar kendi yeteneğince çizer ve konusuna göre bilim yapar. Düşüncelerini basit bir içerikle ya da belirli bir tarzda ifade eder. Tüm bu düşünceler somut formlara indirgendiğinde söz konusu formlar telif hakkına dâhil olur.” şeklinde

139 DAVIS, A.g.e, s:58.

109 açıklamalarda bulunmuştur. İngiliz şirket “Celador Productions”ın geliştirdiği “Kim Milyoner Olmak İster? (İng. Who Wants to Be a Millionaire) adlı yarışma programının Danimarka radyosuna uyarlanması programın haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle davaya neden olmuştur. 140 Fakat Danimarka Mahkemesi, konunun herhangi bir telif hakkının yok sayılmadığı yönünde hükme vardı. Mahkeme, televizyon biçiminde düşünce ve ilke toplamı olduğunu; ancak radyoda böyle bir durumun olmadığı gerçeğinden konunun ihlal gerekçesi sayılamayacağını belirterek dava neticelendirildi. Eğer söz konusu hal gerçekleşmiş olsaydı, telif haklarınca koruma altına alınabilirdi. Üzerinde önemle durulan husus, telif haklarının temeli düşünce ya da iletilerin ifade yapılarıdır ve program biçiminin esasında yapımın yeterli tanınması prensibi mevcuttur.

Yapımını gerçekleştiren eser sahibinin izni alınmaksızın eserin biçim özelliklerinin kullanılması ya da kişinin hakları dışında yararlanılması yasa gereği hukuka aykırı bulunmaktadır. Eğer eserin mahkeme kararınca biçim koruma altında olduğu halde eserin tanımlanabilir özellikleri herhangi bir geçerli hükme dayanmaksızın alınmışsa eylem suç teşkil etmektedir. Eserin yeniden yapımının açıklık derecesine bakılır ve fiilin doğduğu bölgenin mahkemesi tarafından çözüm yaratılmaya çalışılır.

ABD'de “Survivor”ın yapımcıları, programın telif haklarının yok sayıldığı gerekçesiyle “Askeri Kamp” (İng. Boot Camp) yapımcılarını dava ettiler. İki şov programı arasındaki benzerlikler tartışıldı. 141 İki yarışmada oyuncular oylanarak elenmekte ve yarışmacılar yaşadıkları vahşi doğada görüşmeler yapmaktadırlar. Bu benzerliklerden dolayı “Survivor” programının genel kavramının diğer programa tam olarak uyarlanamayacağı iddiasıyla yasal sürece dâhil edilemezdi. Fakat programın ya da biçimin yeniden yapım serisinin; başlığın, sunumun ve program tasarımının değiştirilmesi gibi kendine özgü özelliklerini almıştı. İlgili mevzu biçimin kopyalanmasına zemin hazırladığından ihlal sebebini oluşturmaktadır. Orijinal bir program kısmi değişikliklere uğratılarak kopyalama usulüyle yeniden yayınlanır. İhlal sebebidir.

140 Danish Weekly Law Report (1999) (Danish High Court) referred to in T. Steffensen, “Rights to TV Formats – from a Copyright and Marketing Law Perspective” .2000. Sayı 5. Entertaintment Law Rewiew, s:85-86, Copenhag. 141 Reported, (2001) 5.10 Entertaintment Law Digest, www.entlawdigest.com , 21.11.2009.

110

Program başlıkları ya da program isimleri genelde telif yasalarınca korunmazlar, yeterince yasal koruma altında değildir. Buna karşılık programlar ticari marka kaydıyla program başlık ve logosunu tescil ettirerek diğer kişi ya da kurumlarca izinsiz kullanımının önüne geçmektedirler. Temsili olarak BBG, sadece televizyonlarda yayınlanan bir program değil; aynı zamanda ticari kazanç ya da satış için de; web site pazarlaması, yarışmacılardan biriyle internet üzerinden iletişim gerçekleştirmesi gibi, adını kaydettirerek yasal haklarını sağlama almaktadır. Mahkemelerin yasal prosedürleri televizyon biçimlerini korumada sınırlı olduğu gözlenmektedir.

Televizyon endüstrisi biçim haklarının tanınmasında ve korunmasında olumlu bir yaklaşım sergilemekte ve telifin doğması durumunda yasaların da onayladığı ücreti ödemektedir. İç ve dış pazarda programların biçim lisansları satışa sunulmaktadır. 1993 yılından itibaren BBC (İng.The British Broadcasting Corporation) biçim lisanslama işlevini gerçekleştirmektedir. BBC biçim ve yapım ekibinin planlamalarını nasıl yaptığı, ücret karşılığında çeşitli versiyonlarda kendi televizyon serilerini nasıl yarattıklarını üretirler .142 Televizyon yayıncılık endüstrisinde genel kabul gören programların biçimleri uluslararası pazarda lisansları yüksek kazançlarla geçerli kılınmaktadır. Big Brother, birçok farklı ülkede lisans hakkına sahiptir. Televizyon biçim transferleri yasal güvencenin korumasında düzenlemelerin yeniden inşa edilmesiyle pazarda egemenliğini sürdürmeye devam etmektedir.

Küresel çapta ticareti yapılan televizyon program biçimlerinin miktarı çarpıcı bir biçimde geçen beş yılda artmaktadır. Cannes’te Mipcom’da sunulan bir rapora göre; 2006–08 yılları arasında 13,6 milyar dolar televizyon biçim ticaretinin arttığı bildirilmektedir. Deal or No Deal, Hole in the Wall, ve Lalola gibi biçimler dünyada yüksek başarıya sahiptir. 2006’dan 2008’e kadar süreçte 445 asli biçim yabancı ülkelere pazarlanmıştır. 2002’den 2004’e kadar olan zamanda biçimlerle ilgili Frapa’nın ilk açıkladığı miktarın neredeyse iki katına çıkmıştır .143

142 MORAN, Albert., (1998), Copycat: Globalisation, Program Formats and Cultural Identity, s:14, London. 143 Trade in TV Formats Explodes. http://www.variety.com/article/VR1118009651.html?categoryid=14&cs=1&query=frapa 14.01.2010.

111

4.4. Televizyona Biçim Üreten Şirketler ve Kanuni Düzenlemeler

Biçimler satın alınır, satılır ve lisans ücretleri ödenmektedir. Küresel biçim piyasası, 2002–04 yılları arasında 6,4 milyar Euro değerindeydi .144 Survivor, Big Brother, Who Wants to be a millionaire, Wife Swap, The Apprentice ve Pop Idol programlarının biçimleri televizyon pazarındaki başarıyı göstermekte olup yüksek kazançlara işaret etmektedir. 2003 yılında İngiltere yapımcıları uluslararası pazarın

145 yüzde 45’lik payı ile en çok biçim ihraç eden ülkesi olmuştur . Pazarda American Idol için sadece 2,5 milyon dolar değer biçilmiştir. 2006–2008 yılları arasında ise dünya biçim ticaret hacmi 9,3 milyar Euro seviyesine ulaşmıştır

Birçok eleştirmen biçim hakkının gerekliliği ve telif hakkının zorunluluklarını yeniden gözden geçirmiştir .146 Uluslararası biçim ticaretinde eğlence sektörünün yapım ve kazancı dünya genelinde pazarı 2,4 milyar Euro civarındadır. Biçim ticaretinde eğlence programında uzun bir süreç yaratmak, dağıtım, yapım ve yeniden yapım aşamaları önemlidir. Biçim temelli televizyon yayınları 2002–04 arasında yüzde 22 artmıştır. Almanya’da pazarın güçlü oyuncuları Endemol ve Fremantle, oyun şovlarında çok önemli türlerin sahipliğini yaparlar. Almanya, 2002–04 arasında 5,092 program saatlik biçim alımı için en yüksek masrafı ile dünyanın en büyük biçim alıcısıdır. Buna karşılık İngiltere en büyük biçim satıcısıdır. İngiliz biçimlerinin 12,543 program saatinden daha fazlasını en önemli 13 televizyon pazarında dağıtımını yapmaktadır .147

İngiltere’de 1994–96 yılları arasında biçim unsurlarını ödünç almayı içeren “kopyalama” uzantılı televizyon biçimleri için ayrıca telif hakkı koruması ile ilgili

144 FRAPA/Screen Digest Report The Global Trade in Television Formats (2005) (Screen Digest), s:5, Cologne. 145 COLWELL, T., and PRICE, D., (2005), Rights of Passage, British Television in the Global Market, A Report by the TV Research Partnership, s:40, London. 146 KLEMENT, U., (2007), “Protecting TV Show Formats Under Copyright Law: New Developments in Common Law and Civil Law Countries” E.I.P.R. s:60, London. 147 ALTMEPPEN, Klaus-Dieter., LANTZSCH, Katja., and WILL, Andreas., (1994) Flowing Networks in the Entertaintment Business: Organizing International TV Format Trade, The International Journal on Medıa Manegement 9(3) 94-c4, Technical University IImenua, Germany.

112 danışma kurulu vardı. 148 Bu durum var olan yasaların herhangi bir değişikliğe uğramasına rehberlik etmedi. Uluslararası haksız rekabet yasası ile televizyon biçim haklarının korunması üzerine çok az odaklanma ve inceleme gerçekleşmiştir. Telif hakkı yasası altında özgünlüğe yaklaşım tarzlarının ayrılması önerilmektedir. Markasız ürünlerin korunması ya da telif hakkına yasal olarak dâhil bulunmayan ürünlerin zararına, haksız rekabet yasası altında televizyon biçim hakkının korunması daha uygun görülmektedir.

Bir eserin yanlış tanımlanması ve bundan kaynaklanan karmaşıklık, ürünün izinsiz kullanımı, kanuna aykırı yapılan taklitler ya da kopyalamalar telif hakkı koruması ile ilgili olarak eserin özgünlüğünü oluşturan elementler televizyon biçimlerinin uluslararası alanda korunmasını gerektiren problemi göstermektedir. Bir televizyon biçimi, bütün ya da birkaç öğenin merkezinde sunulmasıyla oluşan çerçevelemede ifade edilmektedir. Bu çerçevelemenin asıl noktasını bir tema ya da fikir oluşturmaktadır. Bir hikâye çizgisi, olayların ya da elementlerin dizisi, tanımlanmış karakterler, isim, özel sahne donanımı ya da kümeleme ve diğer tekrar edilmiş öğeler bir biçimin özgünlüğünü var eden parçalarını oluşturmaktadır. 1883 yılı Paris Konferansı'nda haksız rekabete karşı koruma sınırlandırılmaktadır. Sözleşmenin ifadesinde ;149 ticari uygulamalara karşı haksız rekabete karşı bir yasa tesis edilmektedir. Bir rekabet ilişkisinde olmayı gerektirmese de bu, ticari sorunla ilgilidir.

Haksız kullanım, oluşturulan bir eseri ya da diğer kişilerin değerli ticari başarılarını sömürmenin bir bölümü olan adaletsiz rekabetin bir şeklidir. Tekelci fikri mülkiyet haklarından farklıdır, rekabetin bir yöntemine karşı korumayı amaçlar. 150 Avrupa Biriliği’ne üye ülkeler eserlerin izinsiz ya da haksız kullanımına karşı yasal hakları düzeltmede ya da sağlamada serbesttirler. Buna karşın sanat dışı eser korumayı tüm ülkeler sağlamamaktadır. İngiltere, haksız rekabet yasasının herhangi bir şekline sahip değildir ve oldukça kısıtlayıcıdır. Amerika ve Fransa ise eserlerin haksız

148 KAMINA, A.g.e., s:82. 149 WIPO, (1997), Protection Aganist Unfair Competition;Xiao Yi chen, “The Status of International Protection Aganist Unfair Competition” E.I.P.R. 422. s:18, Geneva. 150 SANDERS, A., (1997), Kamperman Unfair Competition Law, the Protection of Intellectual and Industrial Creativity (Clarendon Press,), s:113, UK.

113 kullanımı için düzeltme şekillerine izin vermektedir. Amerika’da eyalet mahkemelerinde eser sahibinin onayı alınmaksızın yararlanılan eserlerin konu edildiği davalar görülmektedir.

Haksız fiilin yaygın olarak kullanıldığı mevcutken devlet yasalarında söz konusu durum kanun haline getirilmiş ve kısmen federal yasa tarafından kanunlaştırılmıştır. Amerika’da bu konulara ilişkin “Lanham Yasası” oluşturulmuştur. Lanham yasası, ticarette herhangi bir insanın kullandığı bir kelime, bir kaynağın yanlış tasarımı, gerçeğin yanıltıcı tanımı, diğer insanlara yanlış aktarımı gibi önlemleri araştırır.

Ticari form ikinci bir anlamı oluşturabilmektedir. Televizyon biçimleri paralelliğinde bir program yayınlandıysa, programın biçiminin bir planı olabilir. İzleyiciler sadece programın kendisini değil, yaratıcı bir biçim tanımlaması olarak biçimi de anlayabilirler. Fakat televizyon biçiminin bir marka gibi işliyor olması zor olabilir. Televizyon biçimleri (İng.format) birçok konuyla ilintilidir .151 Biçimin, marka boyutu kaynağın bir araştırmasını tanımlamalıdır. Televizyon biçimleri dramatik çalışmalar ya da edebi eserler olarak korunmuş olabilir. Bir çalışmanın telif hakkı ile korunmuş olması için özelleştirilmiş ana konu altında özgün ve kaydedilmiş bir fikrin ifadesine ihtiyaç duyulur.

Fransa’da bir temyiz mahkemesi, davaya konu olan televizyon biçiminin haksız rekabet ve eyleme ilişkin uygunsuzluğunu onaylayarak davayı karara bağladı . 152 Cabrol tarafından sunulan bir reality program türü olan “ La Nuit des Heros (Heroes’ Night), temel kamu kanalı olan Antenna 2 (A2)’de yayımlanır. Aynı program bir Fransız özel kanalı olan TF1’de aynı sunucuyla iki aylık süreyle yayımlanmıştır. Bu durum karşısında A2 konuyla ilgili olarak programın taklidi yapıldığı gerekçesiyle haksız rekabet talebinde bulunarak TF1 kanalına dava açmıştır. TF1, A2 kanalının programla bağlantılı başarısını ve ününü, çalışmanın faydasını usulsüzce ele geçirdiği kararıyla

151 HALPREN., S. W. NARD C.A., and PORT, K.L.,(2006), Fundementals of United States Intellectual Property Law: Copyright, Patent, and Trademark (Kluwer Law, 2006), s:389, USA. 152 LOGAN, Lisa., “The Emperor’s New Clothes? The Way Forward: TV Format Protection Under Unfair Competition Law in The United States, United Kingdom and France: Part 2. http://www.ifla.tv/format%20rights%20article%20Part%202%20(PDF).pdf 13.11.2009.

114 mahkeme tarafından haksız bulunarak davayı kaybetmiştir. TF1 kanalı mahkeme kararı neticesinde A2 kanalının reklam gelirindeki %64’lük pay kaybı ve izleyicilerin %25’lik pay kaybıyla finansal zararın karşılanması için 50 milyon Fransız Frankı tazminatını ödemesi zorunlu görülmüştür. Bu davada adaletsiz ticaret uygulamaları görülmektedir.

TF1, program temasını, yapısını, uzunluğunu, sahnelerinin kesilmesini, sunumu ve sözleşme yapılan aynı sunucuyla biçimi yayımladı. Kanalın oldukça ihmalkâr davrandığı ve usule uygun olmadığı açıkça belirtilmektedir. Bu davada mahkeme biçimin ekonomik değerine işaret etmektedir. Bir programa ciddi maliyet ödemeksizin kullanılması ya da açıkça aşırılması yasalara aykırı bulunmaktadır. Ülkelerin telif haklarının yasal düzenlemeleri bazen televizyon biçimlerinin tam anlamıyla korunmasına yardımcı olamamaktadır. Telif hakkı korunmasını elde eden çalışmalar, uluslararası farklılıklar gereği özgünlüğün belirli ve tüm ülke değerleriyle geçerli tanımlamasının olmaması ya da yetersiz kalması nedeniyle televizyon endüstrisinin ve biçimlerinin korunması için yasaların uyumu gerçekleştirilmelidir. Geçerli ekonomik gerekçeler yasaların en iyi korumayı sağlaması amacıyla oldukça ciddi bir önemi arz ettiği vurgulanmaktadır. Televizyon sanayisinde haksız rekabeti içeren uyum yasalarından büyük oranda fayda sağlanmalıdır.

4.5. Uluslararası Alanda En Büyük Biçim Şirketleri

4.5.1. ENDEMOL

Televizyon biçim sahasının en geniş grup operatörü özelliğini göstererek büyümeye devam etmektedir. Drama, gerçeklik gösterileri, eğlence programları ve çocuklara ve ailelere yönelik program biçimlerinin yapımını yerine getirmektedir. 1975 yıllarında eski bir sahne aktörü olan Joop van den Ende, Hollanda’da kendi şirketini kurarak tiyatral programların üretim ve organizatörlüğünü üstlenmiştir. 1979 yıllarında Alman kamu yayımcı temsilcileri için televizyon drama serileri üretiminde bulunmuştur. 1989 yılında bir televizyon istasyonu olan Veronica’nın ortaklığıyla ilk ticari Alman yayın şirketinin yaratıcılığını paylaşmıştır.

115

Şirketin giderek büyümesi sonraki dönemlerde televizyon endüstrisinde yeni özel televizyon ağlarının da katılımıyla özellikle Batı Avrupa’da Lead van den Ende ve şirketi “The Soundmix” ile birlikte farklı türde biçim satıcısı olabileceği yönünde sinyaller vermiştir. Bir televizyon direktörü olan John de Mol, kendi şirketini meydana getirerek, Alman televizyon dünyası için özel çalışmalarda bulunmuştur. Ayrıca Alman RTL 4 ve Sky Channel ile Almanya’da diğer kuruluşlar için önemli sözleşmelere imza atmıştır.

1994 yılında Joop van de Ende ve John de Mol birlikte yeni bir şirket kurarak Endemol adı altında oluşturdukları bir üniteyi uygulamaya geçirmişlerdir. Bu şirket kısa sürede Portekiz, İspanya ve Belçika’da satış ofislerini kurmuştur. Böylelikle şirket farklı bölgelere kolaylıkla erişebilme imkânını elde etmektedir. Finansal büyüme ile Hollanda’da bir kamu şirketi olarak genişlemeye devam ederken 2000 yılarının ilk dönemlerinde Fransa, İngiltere ve İtalya’da da şirket kendi gruplarını oluşturmuştur. Bu süre içinde şirket “Big Brother” yapımını üslenmesiyle keşfedilmiştir. Daha sonra Amerika’da CBS ile imzaladığı bir sözleşmeyle program uyarlamaları içeren başarılı çalışmaların sahibi olmuştur.

Şirket televizyon sektörü, internet, mobile telefon ve diğer dağıtımcı şirketler için içerik tedarik eden bir aracı konumuna yükselmiş ve bu alanda birçok yapım gerçekleştirmiştir. Şirketin tüm etkinlikleri yanında tiyatral eserler alanında çalışmaları da bulunmaktadır. İnteraktif ağlarla televizyon dünyası adına içerik üretmeyi gerektiren anlaşmaların ortaklığını üstlenmiştir. En güçlü üretim ve yapım şirketi olarak dünyanın her yönüne hızla yayılma başarısını elde eden kurum, yine bu gelişmelerle Arjantin ve Brezilya’da işbirliği içinde bulunduğu ortaklıkları vardır. Endemol Mexico, Endemol USA, Endemol Netherlands şeklinde çeşitli ülkelerde şirket, serilerini oluşturma eylemlerini sürdürmüştür. Farklı türdeki programların biçim haklarını satın alarak uluslararası pazarda büyümeyi devam ettirmektedir.

116

Endemol Şirketinin 8’i Amerika Kıtasında, 27’si Avrupa kıtasında, 1’i Afrika kıtasında, 4’ü Asya kıtasında, 1’i de Avustralya’da olmak üzere toplam 41 dağıtım ve pazarlama merkezi bulunmaktadır. Endemol şirketinin Dünya’daki dağıtıcı, pazarlayıcı ve bayileri aşağıdaki grafikte yer almaktadır.

Grafik 3: Endemol Dünya Dağıtım Merkezleri

4.5.2. CELEDOR

İngiltere’de bir yapım şirketi olarak işlevlerine başlamıştır. En iyi bilinen yapımları genellikle gerçeklik gösterisi ağırlıklı yapımlarıdır. Bu türde olan “Who Wants to be a Millionaire?” en yaygın olan biçim çalışmasıdır. İngiltere’de bir radyo istasyonunda çalışan David Briggs, Celador şirketine bir biçim getirmiş ve programın biçimi biraz geliştirilerek şirket başarıların sahibi olmuştur. Dünyada yapılan en iyi başarılı gerçeklik gösteri dalında birçok farklı bölgede uyarlanarak dağıtımı gerçekleştirilmiştir. Celador bu başarısıyla uluslararası sahada yeni biçimler geliştirerek ilerlemeye devam etmiştir. Özellikle oyun gösterisi dalında birçok içeriğin yapımını

117 meydana getirmiştir. Son geliştirilen ürünler arasında 153 “Brainiest, Gibberish, Popcorn, The people Versus and Chain of Thought” yer almaktadır.

4.5.3. FREMANTLE

Küresel alanda televizyon programı biçim üretiminde ciddi büyümeler elde etmiştir. Uluslararası televizyon biçim ticaretinde Endemol şirketinden sonra ikinci sırayı korumaktadır. Şirketin büyümesi 1990 yıllarının başlarında drama ve oyun gösteri programlarından elde ettiği başarılara dayanmaktadır. Özellikle 154 Pearson TV adı altında İngiliz medyasında bir yan kuruluş ve yayımcı Pearson Plc Grubu olarak bilinmektedir. 1993 yılında “The Bill, This Is your Life ve Wish You Were Here” programlarının yapımcılığını üstlenmiştir. Pearson TV Grundy Worldwide girişimleriyle 1995 yılında kurulmuştur. Özellikle eğlence, gösteri ve melodram dizilerinin üretim şirketi haline gelerek 1997 yılında Pearson, klasik Amerikan oyun ya da eğlencegösteri programlarının biçimlerini geliştirerek tüm Amerikan televizyonlarını başarıyla elde etmiştir.

Şirket “The Price is Right, Card Sharks ve Family Feud” gibi yapımların farklı yerel türlerini geliştirerek biçim pazarlamasında ciddi gelirler elde etmeyi başarabilmiştir. “The Retless Years, Sons and Daughters ve Prisoner” gibi klasik drama biçimlerinin dünyanın çeşitli ülkelerine uyarlamalarını oluşturarak dağıtımını yapan şirket olmuştur. Yine elde ettiği başarıların kaynağını hazırlayan durum komedisi (İng.sitcom) biçimlerinden olan “The Honeymooners, I have Luck” gibi programların yapımcılığını ve dağıtımını da üstlenmiştir.

Fremantle Media özellikle “Pop Idol” program biçiminin mülkiyetini elinde bulundurarak gerçeklik gösterileri türü, biçim yapımında önemli bir yeri teşkil etmektedir. “Survivor” ve “Big Brother” gibi gerçeklik gösterileri biçimlerini içeren bir

153 MORAN. Albert, MALBON, J., A.g.e, s:89, 154 MORAN. Albert, MALBON, J., A.g.e, s:94.

118 kimliğin niteliklerini göstermektedir. Şirket biçim alım, satım ve farklı türlerinin geliştirilmesi yönünde ilerlemeler kaydetmektedir.

4.5.4. GLOBO TV

Brezilyalı Globo, Latin Amerika’da drama alanında en geniş televizyon program biçim yapımcısı özelliğine sahiptir. Kitle iletişim arenasında drama yapımlarından önemli gelirler elde etmiştir. Şirket ayrıca Londra ve Paris’te büyümenin koşulu olarak satış ofislerinin sahipliğini de üstlenmiştir. Globo, kazandığı ticari başarılarla biçim pazarlama girişimlerinde bulunmuştur. İlk program biçimi interaktif oyun gösterisi olan “Voce Decide (You Decide), özgün bir yapım şeklinde Brezilya pazarına sunulmuştur. Biçim üretimleri ve satışları için lisans ücretleri alınmaktadır. 1996 yılında dünyanın farklı ülkelerinde ve bölgelerinde çok sayıda türde uyarlama çalışmalarıyla biçim haklarının mülkiyetliliğini barındırmaktadır.

Globo TV Hollandalı bir dev şirket olan Endemol ile ortaklık anlaşmasında bulunularak 2001 yılının Aralık ayında yeni bir şirket olan Endemol Globo yapılanması meydana getirilmiştir. % 50 kar payı ile İspanyol ve Portekiz dillerinde şirket faaliyetleri pazarlara sunulmaktadır. Latin Amerika pazarında Endemol tarafından önemli bir ticari genişleme politikası gerçekleştirildiği bilinmektedir. Yine Globo ile bir Hollanda şirketi olan Arjantin yapımcısı P&P şirketinde çoğunluk hissesiyle bir güç elde ederek yeni şirket Endemol Argentine olarak farklı bir örgütlenme ortaya çıkmıştır.

4.6. Dünya’da Televizyon Program Festivalleri

Televizyon program biçimleri üretilen eserlerin alımı yapılan diğer coğrafyalarda yeniden uyarlanarak kitlelere sunulmaktadır. Biçimler, öğelerin tekrar olası uygulama ve uyarlamalarla biçim kullanım alanlarını genişletme imkânı vermektedir. Bu, biçim elementlerinin özelliklerinden meydana gelmektedir. Ülkelerin kültürel kimliklerine ve değerlerine tekrar uygun hale getirilerek programların biçimlerinin birincil niteliklerinden uzaklaşmamaya da özen gösterilmektedir.

119

Bir biçimin geliştirilmesi ve tasarlanması yapımların mülkiyetliliğini elinde bulunduran kişilerin izniyle gerçekleştirilmektedir. Bu süreç tamamlandıktan sonra ilgili kişi ya da kurumlar tarafından yaratılan program biçimlerinin küresel alıcılarına ulaşabilmesi için ticari medya kanallarında keşifler yapılmaya başlanmaktadır. Ulusal pazarda başarıyı güvence altına almış bir biçim, sınırları dışına çıkarak uluslararası değerde de kendini konumlandırma yarışına girişmektedir.

Biçim yapımını üstlenen kişi, yapımcı firmalar ya da maliyetlerini düşürmek için dış alım gerçekleştirmek hedefinde olan diğer televizyon kanalları dünyanın farklı yerlerinde düzenlenen festivallere katılarak birçok şirketle işbirliğine girmektedir. Taraflar arasında sözleşmeler yoluyla alım, satım ve kiralama gibi ihtiyaçlar festivaller kanalıyla dağıtım şirketlerince yerine getirilerek pazarda medyanın ticari yoğunlaşması devam ettirilmektedir. Biçim dağıtımını gerçekleştiren şirketler biçimin mülkiyetliliğinde bir ortaklığa sahiptirler. Bir televizyon program biçimi uluslararası dağıtım organlarına, pazarlarına ve festivallere birinci sahibi tarafından verilmektedir. Dünyanın farklı bölgelerine programlar ve biçimleri lisanslanmış olarak hazırlanmakta ve ülkelerin farklı bölgelerine televizyon biçimlerini dağıtmak için pazar araştırması yapılmaktadır. Bu durum, biçimin uluslararası dağıtımını kolaylaştıran bir unsurdur.

Televizyon pazarlama sahaları yapım, dağıtım, finansal kaynaklara aracı olmasının yanında film ve televizyon dünyası için birçok fırsatlar sunmaktadır .155 Eğlence endüstrisinin tüm sahalarındaki acentelere televizyon program biçimleri konusunda dağıtım ve geliştirme şirketleri, farklı elementler arasında önemli arabulucu rolünü üstlenmektedir. Bir bölgede yayımlanan televizyon programı lisanslama ve dağıtım haklarını içermeye hazır hale getirilmektedir. Uluslararası pazarda yer alan ticari işletmelerden bir kısmı geniş kitlelerce bilinmekte olup pazarda kimliğini koruyan ve medya sektöründe firmalar ve kanallar arasında program biçim dağıtımını sağlayan şirketlerden birtakımı dünyanın farklı bölgelerinde oluşturdukları temsilciliklerle medya endüstrisinde çalışmalarına devam etmektedirler.

155 MORAN, Albert., & KEANE, Michael., (2006), Cultural Power in International TV Format Markets, Journal of Media and Cultural Studies, Vol. 20, No. 1, March, Routhledge, s:72, London.

120

Grafik 4 : Dünya’da Biçim Festivalleri

4.6.1.NATPE

Yüksek rakama sahip ortaklarıyla dünyanın en büyük pazarlama ağını oluşturmaktadır. Amerika’da kar amacı gütmeyen ticari bir kuruluş olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Ürünleriyle ilgili taraflar arasında yıllık sözleşmeler gerçekleştirmektedir. Etkinlikleriyle ilgili farklı şehirlerde sergiler düzenlemektedir. Küresel kapsamda en büyük televizyon program pazarlama şirketi özelliğini göstermektedir. Bir pazarlama alanı olarak Las Vegas’ta yıllık sözleşmeler eşliğinde program dağıtım eylemlerine öncülük etmektedir. Yaklaşık her yıl ocak ayında dört gün boyunca etkinliklerine devam etmektedir. Televizyon program dağıtım firması olan NATPE, tüm çocuklar için içerik ve biçim düzenlemeleri yapmaktadır.

121

4.6.2.MILIA

MIFED kuruluşunun yeni bir ticari girişimi olarak 1994 yılında oluşturulmuş ve küresel pazarda yerini almıştır. Teknoloji ürünlerinin lisanslanması, program biçim dağıtım işlemlerinin yerine getirilmesi ve televizyon dünyası için farklı türde içeriklere sahip ticari medyanın ürünlerinin alım ve satımıyla ilgili bir yapılanmadan oluşmaktadır. Dijital eğlence, interaktif televizyon, mobil iletişim olmak üzere farklı ülkelerden birçok şirket katılımcısı MILIA’nın etkinliklerine ev sahipliği yapmakta ve medya dünyasının ticari girişimlerine ortak olan sergilere iştirak etmektedirler.

4.6.3.ASIA TELEVISION FORUM

MIPTV’nin Asya versiyonu olarak tasarlanan bir pazarlama kuruluşudur. 2000 yılında ticari faaliyetlerine başlamıştır. Uluslararası televizyon dağıtımcıları ile Asyalı yayımcı ve dağıtımcı firmalarla bağlantı içerisinde olup ticari alış veriş için bir araya gelmektedirler. Dijital medya, teknoloji gelişmeleri üzerine seminer ve panellerle reklamlarını kitlelere yöneltmektedirler.

4.6.4.MIPTV

MIPTV, tüm televizyon yapımlarının pazarlanmasında en önemli kuruluşlardan biridir. 1963’te bir Fransız iş adamı Bernard Chevry tarafından televizyon programlarının dünya pazarına satış amacını güden girişimlerle işlevine başlatıldı. Şirket ilk ortaya çıkışını Lyon'da yapmıştır. Bir televizyon biçim pazarlamasına girişmek için özellikle 1960’lı yıllar uygun zaman değildi. Kamu servis modellerini takip eden birçok ulusal endüstri sadece bir ya da iki kanala program transferi gerçekleştirmekteydi. Bu kanallar da sadece birkaç küçük ülkeye program akışını sağlamaktaydı. Aslında televizyon pazarı birçok bölgede program için ihtiyaçların

122 tedarik edilmesinde oldukça sınırlandırılmıştı .156 Fakat Chevry’ nin girişimleri 1967 yılındaki girişimleri müzik dünyasında ürün pazarlamasını başlatmıştır.

Tüm çalışmalar neticesinde MIDEM (Frs. Marché Internationale de Disc et Editione Musicale – İng. World Market for Records and Music Publising), MIPTV’yi içeren bir şirket haline getirildi. 1985 yılında MIDEM kuruluşu bir İngiliz şirketi olan TV Sound’a ve yaklaşık dört yıl sonrasında da Read Publising’e satıldı. Dağıtım firması ve program biçim üreticisi olarak şirket uluslararası televizyon endüstrisinde televizyon yayıncısı, program yapımcısı, dağıtımcı, video ve internet, reklamcılık, lisanslama ve program biçim ticaretini yapmak, yeni medya şirketlerine hizmetler sunmak üzere uluslararası televizyon sergilerinde yerini almıştır.

MIPTV’de biçim alışverişini içeren eylemler ana aktivitelerden biri olarak giderek önemli hale gelmektedir. Şirket uluslararası platformlarda sadece sergilerde bulunmakla kalmayıp MIPTV web sitesi üzerinden de hedef merkezli çalışarak ürün servislerini sürdürmektedir. Özellikle satıcı ve alıcılara televizyon program biçimi dağıtımıyla birlikte lisanslama ve satış işlemlerini de yerine getirerek etkinliklerini devamlı kılmaktadır.

4.6.5 .DISCOP (İng.Discount Programming)

MIP ve NATPE gibi merkezi sergiler oluşturarak ulusal ve uluslararası alıcı ve satıcılarına ulaşan bir pazarlama ve dağıtım şirketidir. 1972 yılında faaliyetlerine başlamıştır. Her yıl Budapeşte’de yıllık periyotlarla pazar ağını kurmaktadır. Televizyon programlama ve biçim alım satımıyla ticaretini devam ettirmektedir. Tematik kanallara filmler tedarik etmekte, farklı içeriklere sahip biçimlerin satışını ve dağıtımını gerçekleştirmektedir. Program gösterimi, yeni teknolojik gelişmelerle ilgili sergiler, televizyon biçim pazarlaması ve televizyon endüstrisini içeren farklı alanlarda işlerliğe sahip bir pazarlama şirketidir.

156 MORAN. Albert., MALBON, J., A.g.e, s:76.

123

4.6.6.MIPCOM JUNIOR

Medyanın ticari potansiyeli üzerine 1991 yılında eylemlerine başlamıştır. Çocuklar için televizyon program transferinde bulunan bir pazarlama ve dağıtım şirketidir. Mini pazarlama şirketi özelliğini göstermektedir. Çocuklar için animasyon, drama, roman ve hikâye uyarlama, belgesel filmler, komedi, sanat, müzik, kültür ve oyun gösterilerini içeren bir dizi yapımın dağıtımını gerçekleştirmektedir. Geniş alıcı ve satıcı kitlesi bulunup birçok şirketi de bünyesine çekmektedir.

4.6.7.ROSE D'OR

Televizyon sektöründe işletmeler ya da yapımcı firmalar televizyon programları, çeşitli dallarda filmlerin gösterimi ve tanıtımı için ticari alanlarda fuarlar ve sergiler düzenlenmektedirler. Tüm bu etkinlikler uluslararası televizyon endüstrisinde oldukça önemlidir. Rose d’Or festivali etkinliklerine 1961 yılında başlamıştır. Daha çok kamu yayıncılığının temsilcilerinden oluşan bir topluluk özelliğini taşımaktadır. Avrupa ve İngiltere’de kamu yayıncılığı hizmeti yapan ortakların bir araya gelerek bir forum kurması neticesinde oluşturulmuştur. Şirket, oyun gösterilerinden karikatürlere ve özel komedilere kadar birçok etkinliği kapsayıcı faaliyetlerde bulunmaktadır. Festival yarışmaları birçok dalda gerçekleştirilmektedir.

Komedi, sitcom, gerçeklik gösterisi, variety show (varyete), müzik, oyun gösterileri, sanat ve diğer özel alanlarda çeşitli organizasyonlar gerçekleştirilmektedir. Uluslararası televizyon endüstrisi için Amerika ve Asya’dan olmak üzere dünyanın farklı kıtalarından geniş katılımcıları da bulunmaktadır . 157 Festival her yıl Mayıs ayının altı günlük süresince İsviçre’de Montreaux şehrinde Lake Geneva’da düzenlenmektedir.

157 MORAN. Albert, MALBON, J , A.g.e, s:82.

124

4.6.8.MONTE CARLO FESTIVAL

Monte Carlo Televizyon Festival’i pazarlama ve bu alandaki ticari etkinliklerine 1961 yılında başlamıştır. Monaco Prensliğinde Temmuz ayının ilk haftalarını içeren belirli dönemlerde ziyaretçileriyle bir araya gelmektedir. Festival halka açık olarak gerçekleştirilmektedir. Reklam ve tanıtım faaliyetleriyle galalar, seminer ve panellerle altı gün boyunca kitlelere bildirimde bulunulmaktadır. Özellikle televizyon biçimleri üzerine seminerler gerçekleştirerek pazarlarla bağlantılı aktiviteler düzenlemektedir. Birçok ülkeden yayımcı ve yapımcı televizyon endüstrisinde biçimlerle ilgili olarak bu festivalde birlikte yer almaktadır. Ayrıca festival biçim, lisanslama gibi pazarın unsurlarını kapsayan işlemleri elektronik ortamda da kitlelerin hizmetine sunmaktadır. Birden çok uluslararası bağlantılarda bulunularak alanla ilgili yeni gelişmeler ve yatırımlar takip edilmektedir.

4.6.9.MIPCOM

Uluslararası televizyon endüstrisinde 1984 yılında bulunarak varlığını göstermiştir. Palais des festivalinde MIFED kuruluşunun şemsiyesi altında yeni ticari faaliyetlere başlamak üzere oluşturulan birkaç girişimden biridir. Yine Bernard Chevry tarafından gerçekleştirilen girişimlerle medya pazarında şirket yerini almıştır. Şirket video ürünlerinin pazarlanmasıyla meydana getirilen VIDCOM kuruluşundan türetilmiş bir organizasyon olarak ticari işlevlerde yer almaktadır. Birçok bireysel katılımcı ve şirket festivallerde hazır bulunmaktadırlar. Video satım şirketi olarak sadece kendi ticari sözleşmelerine sahiptir.

125

4.7. DÜNYA’DA TELİF VE BİÇİM KORUMA MERKEZLERİ

4.7.1. FRAPA Biçim ticaretinde iki önemli sorun vardır. Bunlardan biri, pazarda biçimlerin sadece küçük bir oranı satılır ve uluslararası düzeyde başarılı olur. Bu yapımların birkaçından her yıl ürün alabilmek için uzun yıllar geçmesi gerekir. İkinci problem ise biçim alımından ziyade yapımcılığın daha pahalı olmasıdır. Bu durum da biçim ticaretinde yasal boşluğun doğmasına neden olmaktadır. Biçim hırsızlığı televizyon sektöründe bilinen bir gerçektir. 2000 yılında FRAPA Biçim Tanıma ve Koruma Birliği (İng. Format Recognition and Protection Association;), biçim hırsızlığına karşı uygulanabilir yaptırımları onaylamak ve yasal bağlayıcı kuralları yerine getirmek için biçimin izinsiz kullanımına koruma getirmek amacıyla kurulmuştur. Biçim sahibi kişiler, yapımcılar ve yayıncılar FRAPA ile işbirliğindedir.

4.7.2. IFLA Uluslararası platformda bilgi edinmek isteyen tüm kullanıcılara ve enformasyon hizmetinde bulunan tedarikçilere kütüphaneden ya da bilgi merkezinden yararlanmalarını sağlayan bir örgütlenmedir. Kuruluş, bağımsız olup herhangi bir siyasi yapılanmaya sahip değildir. Kar amacı gütmeyen IFLA, bilgi sağlayan kanalları ve kütüphanenin hizmet kalitesini yükseltmek, standartları ilerletmek amaçları arasında yer almaktadır. Kıtalararası kullanıcılar için telif hakkı korumasını elde etmiş eserlerin değerini artırmak adına adil ve istikrarlı telif hakkı çalışmaları için mücadele eden bir kuruluştur.

IFLA, eser sahibinin ya da yazarın haklarını yansıtmaktadır. Dolayısıyla fikri mülkiyet hakkıyla ilgili ve telif hakkının gerektirdiği uygulamaların göstergesi konumundadır. Organizasyon telif hakları üzerine beklenti ve sınırlandırmaları ifade eden programlar düzenlemektedir.

126

4.7.3. US COPYRIGHT OFFICE

Kurum, telif hakları kapsamına giren ulusal ve uluslararası konular üzerinde düzenlemelerde bulunmaktadır. Federal birliklere ve temsilciliklere fikri mülkiyet çalışmalarında tavsiyelerde bulunmaktadır. Küresel düzeyde telif haklarıyla ilgili ve diğer bağlantılı tüm sorun ve içerikler üzerine tarafların bilgilendirilmesi yönünde işlevleri yerine getirmektedir. Yine özel mülkiyetin dâhilinde ortaya çıkan mevzularda yabancı devletlerle toplantılar düzenlemekte olup hükümetler arası organizasyonlara katılımı sağlamaktadır.

Telifin doğmasına zemin hazırlayan koşullarda ya da eser sahiplerinin haklarının korunmasını gerektiren hususlarda çalışmalar yürütmekte ve katılımcıların da destekleriyle konu ile ilgili programlar, yasaların Copyright Office’e vermiş olduğu haklar doğrultusunda icra edilmektedir. Copyright Office yönetimi, hükümetler arası örgütlenmelerde yabancı fikri mülkiyet haklarıyla bağlantılı işbirliğinde eğitim içerikli planlamaları yerine getirmekle de yükümlüdür. Basılmış, kopyalanmış tüm eserler, ses kayıtları ve tanımlanmış ya da koruma altına alınmış materyaller başka kişi ya da kurumlarca talep edilmesi aşamasında bilgi ve belgelerin transfer işlemleriyle idari ayrıcalığa sahiptir.

Tüm ilgili eylemler kurum politikaları nedeniyle çıkarılan yasal kurallar ve hukuk düzenlemeleriyle gerçekleştirilmektedir. Eğer basılmamış eserler söz konusuysa Copyright Office, yetkilerini kullanarak yürütmeyi devam ettirmektedir. Basılmamış eserler kurum yetkililerince federal kayıt merkezine ya da Amerika Birleşik Devletleri’nin ulusal arşivinde muhafaza edilerek idari sorumluluk yerine getirilmektedir.

Makale gibi yazınsal eserler ve benzeri çalışmalar Copyright Office’in kontrolü dâhilinde güvence altında tutulmaktadır. Kamu kayıtları, çeşitli alanlarda indeksler ve diğer belgelerin araştırılması için kurum, belirli hükümler şartıyla yararlanılmasında izne tabi konumdadır. Söz konusu bilgi ve belgelerin kopyalanması, telif hakkı

127 mülkiyetliliği olan kaynakların transfer edilmesi halinde kurum tarafından resmi işlemler gerçekleştirilerek ve belirli miktarda bir ücret tarifesi uygulanarak talepler yerine getirilmektedir. Alınan ücretler Copyright Office’in finanse edilmesinde ise ayrıca bir önem taşımaktadır.

4.8. TÜRKİYE’DE TELİF SİSTEMİ

4.8.1. Kanuni Yapı ve Genel Düzenlemeler

Türkiye’de fikrî mülkiyet haklarına ilişkin ilk düzenlemeler Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerine rastlar. Fikir ve Sanat Eserlerine ilişkin olarak 1850 yıllı “Encümen-i Danış Nizamnamesi”, 1910’daki “Hakk-ı Te’lif Kanunu”, markalara ilişkin “Alameti Farika Nizamnamesi” 1872’de, patentler 1879 yılında çıkarılan “İhtira

Beratı Kanunu” sayılabilir .158 İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde fikrî haklarla ilgili ilk esaslı düzenleme, 1910 yılında çıkartılmış olan "Telif Hakkı Kanunu"dur. Bu kanun, 5846 sayılı "Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu"nun (FSEK) yürürlüğe girdiği 1 Ocak 1952 tarihine kadar uygulanmıştır.

Cumhuriyet döneminde yeni bir kanun hazırlamak konusunda ilk girişim, 1939 yılında Eğitim Bakanlığı’nın talebi üzerine, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyelerince ve Prof. Hirsch’in katkılarıyla hazırlanan taslak olmakla beraber bu çaba, o dönem sonuç vermemiştir. 1948 yılında Adalet Bakanlığı, Prof. Hirsch’ten bu tasarıyı tamamlamasını istemiş ve Hirsch tarafından hazırlanan taslak, 5 Aralık 1951 tarihinde kabul edilerek, “Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu” adıyla 1 Ocak 1952 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 159 O günden beri çeşitli değişikliklerle yürürlükte kalan FSEK,

158 TEKİNALP, Ünal., (2003), FMH,(Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, s:79, Ankara. 159 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun yayımı için bkz. RG.13.12.1951/7981.

128 hazırlandığı dönem itibariyle, Bern Konvansiyonu’na uygun bir düzenleme olup, 1983, 1995, 2001 ve 2004 yıllarında önemli değişiklikler geçirmiştir. 160

4.8.2. Kanuni Prosedür Türkiye’de radyo televizyon yayınlarını düzenleyen 3984 Sayılı “Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun” da 1994’den bu yana yürürlüktedir. Yayınların kanunlara uygunluğunu, Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) denetlemektedir. 3984 sayılı Kanun’un 4. maddesinde radyo, televizyon yayınlarında uyulması gereken yayın ilkelerine yer verilmiştir. Kanunun 31. maddesine göre, radyo ve televizyon kuruluşları, yayınlarında belli oran ve saatlerde eğitim, kültür, Türk Halk ve Türk Sanat Müziği programları yayınlamak zorundadırlar. 161

Bu programların tür ve oranlarıyla ilgili esaslar RTÜK tarafından 17 Nisan 2003’de yürürlüğe giren “Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir. Belirtilen yönetmeliğin 29. maddesine göre yayınlarda yer verilmesi gerekli programların toplam süresi, haftalık yayın süresinin %15’inden az olamaz. Eğitim programlarının haftalık yayın süresinin %5’inden az olamaz düzenlemesi getirilirken, yine aynı maddede yer alan kültür programları, Türk Halk ve Türk Sanat Müziği programlarının oranları da %5 olarak öngörülmüştür. Üst Kurulun tematik yayın yapma izni verdiği yayın kuruluşları ile Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Emniyet Genel Müdürlüğü ve radyo televizyon bölümleri bulunan iletişim fakülteleri bünyesinde yayın yapan radyo ve/veya televizyonlar, bu yönetmelikte yer alan eğitim, kültür, Türk Halk ve Türk Sanat Müziği haftalık yayınlama oranları ile ilgili zorunluluklardan muaftır. Ancak bu kuruluşlar, özel kanunlarla yayını zorunlu tutulan ve asgari yayın süre veya oranları belirlenen eğitim spotlarının yayınından sorumludurlar.162

160 İlk değişiklik 1.11.1983 tarih ve 2936 sayılı Kanun’la [RG 3.11.1983/18210], ikinci değişiklik ise 7.9.1995 tarih ve 4110 sayılı Kanun’la [RG. 12.6.1995/22311] yapılmıştır. 5846 sayılı Kanun’da yapılan değişikliklerin üçüncüsü 21.2.2001 tarih ve 4630 sayılı Kanun’la [RG.3.3.2001/24335(Mükerrer)] gerçekleştirilmiştir. Sonuncusu ise 2004 yılında 5101 sayılı Kanun’la yapılmıştır. 161 RTÜK KANUNU http://www.rtuk.org.tr/doc/kanun.doc. 162 RTÜK YÖNETMELİKLER http://www.rtuk.org.tr/Yonetmelikler/ 17.12.2009.

129

4.8.3. Meslek Örgütleri

5846 sayılı Yasanın 42'inci maddesi 1983 yılında değiştirilmiş ve 2936 Sayılı Yasa ile 4 adet meslek birliği kurulmuştur. Bunlar ; İLESAM (Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği), MESAM (Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği), GESAM (Türkiye Güzel Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birliği) ve SESAM (Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği)' dır. Meslek birlikleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nca hazırlanan ve Bakanlar Kurulunca onaylanan tüzük ve tip statüye uygun olarak kurulurlar.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği hak sahibi olan eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri tarafından kurulan Meslek birliklerinin temel görevleri şunlardır: 1. Üyelerinin ortak çıkarlarını korumak, 2. Kanunla tanınmış haklarının idaresini ve takibini sağlamak, 3. Üyeler adına hakların idaresi ve takibiyle ilgili ücretleri tahsil etmek, 4. Ücretleri belirlenen esaslar doğrultusunda üyelerine dağıtmak 163

4.8.3.1 Mevcut Meslek Birlikleri

4.8.3.1.1. Eser Sahipleri

A) İlim / Edebiyat a.1. BESAM. “Bilim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği” a.2. İLESAM. “Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği” a.3. EDİSAM. “Edebiyat ve İlim Eseri Sahipleri Meslek Birliği” a.4. BİYESAM. “Bilişim ve Yazılım Eseri Sahipleri Meslek Birliği”

163 Kültür Bakanlığı Mevzuatı http://www.kultur.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFFE5C29E16A7D38089DBA976EC9F13FF8 14.10.2009.

130

B) Musiki Eser Sahipleri b.1. MESAM. “Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği” b.2. MSG. “Müzik Eseri Sahipleri Grubu Meslek Birliği“

C) Sinema Eseri Sahipleri c.1. SETEM. “Sinema ve Televizyon Eseri Sahipleri Meslek Birliği” c.2. SESAM. “Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği” c.3. BSB “Belgesel Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği” c.4 . SİNEBİR. “Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği“

D) Güzel Sanat Eseri Sahipleri d.1. GESAM. “Türkiye Güzel Sanat Eserleri Sahipleri Meslek Birliği“

E) İşleme ve Derleme Eseri Sahipleri e.1. ÇEVBİR. “Kitap Çevirmenleri Meslek Birliği“

4.8.3.1.2. Bağlantılı Hak Sahipleri

F) Fonogram Yapımcıları f.1. MÜYAP. “Müyap Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği” f.2. MÜYABİR. “Müyabir Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği” f.3. MÜZİKBİR. Müzikbir Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği

G) İcracı Sanatçılar g.1. MÜYORBİR. “Müzik Yorumcuları Meslek Birliği” g.2. SESBİR. “Seslendirme Sanatçıları Meslek Birliği” g.3. TOMEB. “Tiyatro Oyuncuları Meslek Birliği“

H) Radyo - Televizyon Kuruluşları h.1. RATEM. “Radyo Televizyon Yayıncıları Meslek Birliği“

131

I) Filmlerin ilke Tespitini Gerçekleştiren Yapımcılar ı.1. TESİYAP. “Televizyon ve Sinema Eseri Yapımcıları Meslek Birliği” ı.2. FİYAB. “Film Yapımcıları Meslek Birliği” ı.3. SEYAP. “Sinema Eseri Yapımcıları Meslek Birliği”

İ) Yayıncılar i.1 . YAYBİR. “Yayıncıları Meslek Birliği”164

4.9. ÖRNEK DAVALAR, CEZA VE UYGULAMALAR

İzmir Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi’nde 08.07.1996 tarihinde Telif Hakkına dayalı tazminat davasında, eser olduğu belirtilen “Dart Show” adlı yarışma program biçiminin izinsiz kullanılarak, mali ve manevi hakların ihlalinin kaldırılması ve zararın karşılanması yönünde dava açılmıştır.

Davacının sahibi olduğunu ileri sürdüğü yarışma program biçiminin yüzde 70 oranında benzerinin davalı televizyon yayın kuruluşu tarafından televizyonda 39 kez yayınlandığı belgelerle mahkeme raporlarınca tespit edilmiştir. Mahkemenin düzenlediği raporda, televizyon program biçiminin yazarının haklarını yansıtacak şekilde fikri bir nitelik taşıdığı, seyirlik olması bakımından sinema eserine de benzediği belirtilmiştir. FSEK’in 5728 yasasının 141. maddesiyle değişik 76/2 maddesi uyarınca; davacının eser sahipliği karinesinden yararlandığı anlaşılmaktadır. Mahkeme tarafından, davacı eserinin yüzde 70 oranında benzeri olan başka bir programın yayın hakkı devredilen yarışma programının izinsiz işleme olduğu sonucuna varılmıştır. İşleme hakkı da eser sahibinin mali haklarındandır. FSEK 20. maddede eserden her türlü yararlanma hakkının eser sahibine ait olduğu açıkça belirtilmiştir. FSEK 21. maddede

164 Kültür Bakanlığı Mevzuatı http://www.kultur.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFFE5C29E16A7D38089DBA976EC9F13FF8 14.10.2009.

132 ise eseri işlemek suretiyle faydalanma hakkının yine eser sahibine ait olduğu belirtilmiştir.

Bu durumda davalının, davacının işleme hakkını ihlal ettiği, ayrıca izinsiz kamuya arz ve isim hakkı ihlali nedeniyle manevi haklarını da ihlal ettiği sonucuna varılmaktadır. Manevi hak ihlali, eserin izinsiz kamuya arz ve isim belirtilmemesi suretiyle isim hakkının ihlali şeklinde gerçekleşmiştir. Bu durumda manevi hakların ihlaline bağlı olarak da davacının uygun bir manevi tazminata hak kazandığı bellidir. Mahkeme tarafından yapılan incelemeler neticesinde söz konusu hakların ihlali gereğince 1.000,00 YTL maddi ve 4.000,00 YTL manevi tazminatın davalıdan alınarak davacıya ödenmesi yönünde karar verilmiştir. 165

İkinci olarak 2009 yılında açılan bir gerçek kişiyle kamu kuruluşu arasında süren davada eser sahibi gerçek kişinin kadın erkek ilişkileri üzerine hazırladığı programın farklı bir ad ve izin dışı bir yolla intihar edilerek üretilmesi üzerine dava açılmıştır. Maddi ve manevi tazminat talebinde bulunulmuştur. 166

T.C. İstanbul 2. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi’ne 23.12.2003 tarihinde tecavüzün önlenmesi ve alacak yönünde olmak üzere, davacı Sinerji Film Şirketi’nin yapımı olduğunu iddia ettiği “Ben Kimim” adlı yarışma programı oyununun telif hakkı sahibi olduğunu, sahibi olduğu bu program biçimini 1996 yılında STAR TV kanalında yayınlanan “Görevimiz Tehlike” ve “Pazar Yıldızı” isimli yarışma ve eğlence programlarında kullandıklarını, 2003 yılı Kasım ayında davalılardan ANS uluslararası Yapım Yayın Reklamcılık A.Ş’nin yapımcısı olduğu “Şansa Dansa” adlı yarışma eğlence programının, diğer davalı D TV Haber ve Görsel Yayıncılık A.Ş.’ye ait Kanal D logolu televizyon kanalında yayınlanmaya başlandığını, bu oyun içerisinde yer alan “Geri Vites” isimli bölümün, “Ben Kimim” isimli oyunla birebir aynı olduğunu, ihtarname gönderilmesine rağmen bu oyunun yayınına devam edildiğini, iddia ile yayının durdurulması bakımından ihtiyati tedbir kararı verilmesini, tecavüzün

165 T.C. İzmir Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi, 08/07/1996 Tarihli “Telif Hakkına Dayalı Tazminat Davası”, 12/02/2008 Tarihli Karar Metnidir. 166 T.C. İzmir Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi Hakimi İlhami Güneş ile 12/03/2010 Tarihli Görüşmedir.

133

önlenmesini, tazminata hükmedilmesinin talebi yönünde dava açılmıştır. Mahkeme tarafından yapılan incelemeler neticesinde söz konusu programın telif haklarını ihlaline konu olmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir. 167

5. TÜRKİYE'DE TELEVİZYON REKLAM ETKİLEŞİMİ

Televizyonun yaygınlığının ne ölçüde arttığını rakamlarla mukayese edildiğinde daha iyi görülmektedir, şöyle ki; 168 1981'de Avrupa Topluluğu'nu oluşturan ülkelerde tamamına yakını kamu sektörüne ait ulusal televizyon kanallarının sayısı 40 iken, on yıl içinde sayı 140'ın üzerine çıkmış, özel sektöre ait kanal sayısı 70'i aşmıştır. 1985'te Avrupa Topluluğu'nda yılda toplam 200.000 saat televizyon yayını yapılırken 1990'da 560.000 saate ulaşmıştır.

2000 yılında Avrupa Birliği'nde yayın yapan televizyon kanallarının sayısının 500, yıllık yayın saati toplamının ise 3,5 milyon saate çıkacağı öngörülmüştür. 169 Ayrıca 1980–90 yıllarını kapsayan on yıllık dönemde Batı Avrupa'da 3 milyar dolar olan olan televizyon reklam harcamaları 25 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Genel reklam harcamalarında televizyonun payına düşen oran da aynı dönemde % 15 ' ten % 30 ' lara çıkmıştır. 170

Televizyon yayıncılığının önemli unsurlarından birini oluşturan reklam, özellikle ilk özel televizyon olan Magic Box ile kendine farklı bir adres bulurken birkaç yıl sonra sırasıyla kurulan HBB, KANAL 6, TELEON, SHOW TV, KANAL D ve ATV ile büyük bir reklam pazarının da oluşmasına olanak sağlamıştır. Çeşitli dallarda üretim yapan şirketlerin popüler kanal ve en çok izlenen kanal üzerinden reklamlarını yapma isteği içinde bulunması söz konusu kanalların da çeşitli programları özellikle seyircide bağımlılık yaratan programları yapmasına kimi zaman ise satın almasına yol açmıştır.

167 T.C. İstanbul 2. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi, 23/12/2003 Tarihli “Tecavüzün Önlenmesi ve Alacak” davasının 10/05/2007 Tarihli Karar Metnidir. 168 Panorama of EU Industry 94, Commission of the European Union DG III, 1994, Luxembourg, s:27/1, 27/6. 169 Report by the Think-Tank on the Audiovisual Policy in the European Union ,Office for Official Publications of the EC, 1994, Brussells, s:16. 170 The Economist, 12 February 1994, s:12. 㻌

134

Reklam anlayışının gelişmesi ve özel reklam şirketlerinin bu yolla daha etkin bir hale gelmesiyle televizyon kanallarının ticari açıdan çok hızlı gelişmesi sağlanmış oldu. Reklam ücretleri de yıllara göre bu bağlamda büyük bir değişim geçirirken, en iyi kanal imajı ile reklam gelirlerinin de arttırıldığı görülmüştür.

Televizyon kanalı için en önemli amaç reklam veren şirketlerin reklam vermesini sağlamak ve mevcut reklamcılarla ilişkileri iyi tutmaktır. Televizyon kanalları için programlar önem arz etiğinden temel yapı taşı olarak program yaratımı ve program transferi görülmektedir. Bu durum altı temel biçimde irdelenmektedir.

• Kanalın kendi yapım şirketi üzerinden yaptığı programlar • Kanalın kendi dışında yapım şirketleri üzerinden aldığı programlar • Diğer kanallardan transfer edilen programlar • Ülke dışı kanallar ile ortak yapılan programlar • Ülke dışı kanallardan satın alınan programlar • Biçim şirketleri üzerinden telif ödemeli programlar

5.1. Yıllara Göre Reklam Gelirleri Ticari televizyonların finansman ihtiyacının karşılandığı kaynakların en önemlilerinin başında reklam gelirleri gelmektedir. Bu durum, bir bakıma günümüz medya yapılanmasının biçimlenmesini belirlerken, diğer yandan da varlığını garantilemektedir.

Reklamların hem ticari kuruluşlar, hem de tüketiciler açısından bu denli önemli hale gelmesinde, önce radyonun daha sonra da televizyonun etkili birer reklam aracı olarak kullanılmaya başlanıp, bu uygulamaların yaygınlaşması da önemli rol oynamaktadır. 171 Reklam aracı olarak televizyonun birçok avantajı bulunmaktadır. Maliyet etkinliği ve geniş kitlelere ulaşabilmesi bunlar arasındadır. Kitlelere ulaşabilme ve etki altında bırakabilme en fazla izleyici toplayan programlar

171 AVŞAR, Zakir., Reklamların Tüketici Politikası Yönünden Değerlendirilmesi Denetimi ve Türkiye. http://www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/zakiravsarreklam 25.12.2009.

135 yoluyla gerçekleştirilmektedir. Bu bakımdan televizyonda belirleyici ikinci unsur izlenme oranıdır.

Televizyonda izlenme en önemli ölçüttür. Yayınlarda toplum, haber, eğitim gibi gereksinimleri ile ilgili programlar değil, en çok izleyici çeken programlara yer verilmektedir. 172 Televizyon kanalları yayınladıkları programların karşılığını alabilmek, bir başka deyişle masraflarını karşılayıp aynı zamanda daha fazla gelir elde edebilmek için reklamlara ihtiyaç duymaktadır. Televizyonda reklamın yayınlanmasının çeşitli artıları bulunmaktadır. Geniş bir kitleye sunulması, günümüzde artık her evde TV’nin bulunması ve saat olarak uzun süreli izlenmesi, etkin bir kamuoyu ve bilinç oluşturması en belirgin artılarıdır.

Televizyonun diğer mecralara karşın bir diğer avantajı da televizyon kanallarının program çizelgesinde yer alan her programın izleyici kitlesinin farklı olmasıdır. Bu da reklamcıya hedef kitle seçiciliğini sunmaktadır. Televizyon izleyicisi haftanın günlerine, günün saatlerine göre değişmektedir.173 İzleyiciler tarafından tanınan, ünlü ya da saygı duyulan kişilerin reklamlarda kullanılması izleyicilerin önemli oranda ilgisini çeken etkenlerden biridir. Yazılı basın ile karşılaştırıldığında, televizyonda reklamların tekrarlanabiliyor olması bir diğer avantajdır.

15 Özel TV ile Kamu TV'si TRT'nin reklam gelirleri toplamı; 54 trilyon 31 milyar 505 milyon 642 bin TL olarak gerçekleşmiştir. Bu gelirlerden RTÜK'ün payına 2 trilyon 579 milyar 780 milyon 83 bin TL düşmüştür. Ulusal TV'lerin 1997 yılında "Radyo Televizyon Üst Kurulu" payına esas (matrah) reklam (TL) gelirleri aşağıda yer almaktadır:

172 AZİZ, Aysel., (1996), Elektronik Yayıncılıkta Temel Bilgiler, Ankara Üniversitesi Yayınları, s:81, Ankara. 173 DURAL, C. (1999). Medya Planlaması ve Reklam Verenin Ajans Seçimi, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Erdini Basım ve Yayınevi, s:60-61, İstanbul.

136

KANAL D : 13.922.452.663.000 ATV : 13.007.994.556.000

SHOW : 8.964.514.656.000 STAR : 5.548.188.675.000

TGRT : 3.560.781.127.000 CINE 5 : 2.930.078.463.000

KANAL 6 : 1.483.294.521.000 KANAL 7 : 840.034.088.000

STV : 807.548.281.000 NTV : 753.449.436.000

EKO TV : 564.467.663.000 KRAL TV : 427.356.426.000

NUMBER ONE :285.104.468.000 FLASH TV : 244.467.414.000,

HBB : 109.861.235.000 TRT : 581.911.970.000.

TOPLAM : 54.031.505.642.000 174

Tablo 1: 1997 Yılı TV Reklam Gelirleri

Mak Ajans'ın haberine göre, Ulusal TV' lerin 1999 yılında RTÜK payına esas (matrah) reklam gelirleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır:

ATV 66.275.790.580.- TL KANAL D 60.200.926.288.- TL SHOW 47.164.749.398.- TL TRT 13.134.545.347.- TL STAR 12.117.463.455.- TL TGRT 10.434.054.624.- TL CNN 9.077.126.222.- TL CINE-5 8.723.256.529.- TL NTV 6.663.011.400.- TL KRAL/TELEON 2.161.134.654.- TL STV 2.137.591.813.- TL KANAL 6 2.103.534.528.- TL KANAL 7 1.730.455.450.- TL BRT 1.100.490.129.- TL MELTEM 273.873.151.- TL FLASH 637.736.988.- TL HBB 8.585.000.- TL TOPLAM 243.944.325.556.- TL 175

174 1997 Televizyon Reklam Gelirleri http://www.dorduncukuvvetmedya.com/arsiv/reklam97.html 14.09.2009. 175 2000 Yılı Reklam Gelirleri http://www.dorduncukuvvetmedya.net/medyajans/medyajans24.html 07.01.2009.

137

Tablo 2: 1999 Yılı TV Reklam Gelirleri

Aralık 2001 itibariyle, Kanal D kanalı toplam 67 trilyon 71 milyar liralık reklam geliriyle, yılın reklam şampiyonu olmuştu. Aynı dönemde ATV kanalının reklam geliri 54 trilyon 400 milyar lira, Show TV kanalının reklam geliri 53 trilyon 248 milyar lira olarak gerçekleşmişti. Star TV kanalının reklam geliri ise 13 trilyon 700 milyar lira düzeyinde olmuştur.176

Televizyon kanallarının 2002 yılında ulaştıkları reklam gelirlerine baktığımızda ATV kanalı 108 trilyon 328 milyar lira, Show TV kanalı 81 trilyon 221 milyar lira, NTV kanalı 32 trilyon 5 milyar lira reklam geliri bildirmiştir. Star TV kanalının bildirdiği reklam geliri 23 trilyon lira olurken, CNN Türk 18 trilyon 653 milyar liralık reklam geliri beyan etmiştir. Bu gelirler üzerinden Kanal D kanalı devlete RTÜK payı, Özel İşlem Vergisi ve Eğitime Katkı Payı olarak 12 trilyon 306 milyar lira öderken, ATV 11 trilyon 380 milyar lira, Show TV kanalı ise 8 trilyon 528 milyar lira ödemiştir. Buna karşılık, Star TV kanalının devlete yaptığı ödemelerin tutarı 2 trilyon 424 milyar lirada kalmıştır. 2002 yılında televizyon kanallarının elde ettiği reklam gelirleri aşağıda tabloda yer almaktadır:

KANAL D 117.203.123.066.707. ATV 108.384.113.805.140. SHOW TV 81.221.852.853.248. NTV 32.005.336.010.436. STAR TV 23.090.242.413.728 CNN TÜRK 18.663.195.911.788. TGRT 12.258.128.782.418. TRT 7.218.757.155.341. KANAL 7 4.700.493.219.823 STV 3.698.388.238.525 STAR2 TV 2.823.296.110.111 Cine 5 2.754.289.201.321 FLASH TV 2.453.257.360.370 Kanal 6 1.238.130.125.913. BRT 439.462.230.234. Meltem TV 328.343.023.100 Toplam 418.483.439.402.463.012.586 177 Tablo 3: 2001 Yılı TV Reklam Gelirleri

176 İşte Televizyonların Reklam Gelirleri http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=73904 07.01.2009. 177 Reklamın Şampiyonu Yine Kanal D Oldu http://www.milliyet.com.tr/reklamin-sampiyonu-yine-kanal-d- oldu/ekonomi/haberdetayarsiv/29.01.2010/4059/default.html 12.09.2009.

138

AGB Nielsen şirketinin 1997 ile 2005 yılları arasındaki reyting ve reklam süreleri konusunda yıllık değerlendirmesinde

178 Grafik 5: Yıllara Göre Ortalama Reytingler

179 Grafik 6: Yıllara Göre Reklam Süreleri

5.2. Yıllara Göre RTÜK’e Ödenen Pay

Radyo ve Televizyon Yayıncılığı üzerinde denetleme ve düzenlemeleri gerçekleştiren bir kurum olarak yasalar çerçevesinde TV kanallarının yıllık reklam payları

178 AGB Nielsen Yıllık Raporu http://www.nielsen.com.tr/yillik/yillik.htm 13.09.2009. 179 AGB Nielsen Yıllık Raporu http://www.nielsen.com.tr/yillik/yillik.htm 13.09.2009.

139

üzerinden yüzde 5 oranında reklam payı almaktadır. RTÜK'ün 1995 ile 2009 yılları arasında almış olduğu reklam gelirleri aşağıda yer almaktadır.

1995 437.042.822.000.-TL. 1996 1.037.720.699.000.-TL. 1997 2.632.873.346.000.-TL. 1998 4.365.525.456.000.-TL. 1999 6.038.641.472.000.-TL. 2000 16.135.927.487.000.-TL. 2001 12.705.706.457.000.-TL. 2002 28.365.234.226.000.-TL. 2003 31.403.385.335.000.-TL. 2004 50.300.140.934.000.-TL. 2005 66.608.013,83.-YTL. 2006 67.225.329,49.-YTL. 2007 79.305.563,15.-YTL. 2008 77.015.142,59.-YTL. 2009 67.728.870,68.-TL. TOPLAM 511.305.117.974.000 TL 180 Tablo 4: RTÜK Yıllara Göre Alınan Yüzde 5 Reklam Payı

180 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Yasası kapsamında, RTÜK İdari ve Mali işler Dairesi Başkanlığı, A.01.1.RTÜ.0.02.01- 622.03/895 Sayılı Belge, 1995-2009 yılları arası, % 5 radyo ve televizyon gelirlerinden alınan Üst Kurul payları.

140

RTÜK YÜZDE 5 PAYI 437.042.822.000

1.037.720.699.000

2009 2.632.873.346.000 2008 2010 2007 4.365.525.456.000 2006 2005 2004 6.038.641.472.000 2003 2005 2002 16.135.927.487.000 2001 2000 12.705.706.457.000 1999 1998 2000 1997 28.365.234.226.000 1996 YILLAR 1995 31.403.385.335.000

1995 50.300.140.934.000

66.608.013.830.000

1990 67.225.329.490.000

79.305.563.150.000

77.015.142.590.000 1985 TOPLAM TUTAR 511.305.117.974.000 67.728.870.680.000

Grafik 7: RTÜK Yıllara Göre Yüzde 5 Reklam Payı

Türkiye’de yıllara göre televizyonların reklam gelirlerinin geçirdiği değişimin en belirgin yönlerinden birisi bu alanda yapılmış olan sektörel araştırmalarla ortaya konmaktadır. Reklamcılar Derneğinin 1999-2009 yılları arasında yapmış olduğu reklam mecralarının genel payı, miktarı ve sektörlerin durumunun yer aldığı araştırmanın televizyon alanındaki sonuçları aşağıdaki grafikte yer almaktadır.

141

GENEL MECRA YILLAR TRİLYON TL. PAY% TUTAR TELEVİZYON 1999 166 32 525 TRL TELEVİZYON 2000 284,5 42,54 892 TRL TELEVİZYON 2001 294,6 42,13 932,4 TRL TELEVİZYON 2002 524,6 48,53 1,441 TRL TELEVİZYON 2003 693 52,54 1,319 TRL TELEVİZYON 2004 957 52,27 1,831 TRL TELEVİZYON 2005 1,140 50,71 2,248 TRL TELEVİZYON 2006 1,442 52,32 2,756 TRL TELEVİZYON 2007 1,760 53,20 3,308 TRL TELEVİZYON 2008 1,687 52,06 3,241 TRL TELEVİZYON 2009 1,442 52,11 2,767 TRL 21,260,400 TOPLAM 11 YIL 10,390,700 181

Tablo 5: RD (Reklamcılar Derneği) 1999-2009 Yıları Arası TV Reklam Payları

5.3.Yıllara Göre Kapatma Cezaları

Ülkemizde radyo ve televizyonların denetlenmesi ve hukuki müeyyidelerin uygulanmasında söz sahibi olan kurum olarak RTÜK 3984 Sayılı kanun çerçevesinde kurulmuştur. Kurum ilk kez 1994 yılında Muğla’da yayıncılık faaliyetinde bulunan MRT Kanalına kapatma cezası uygulamıştır. 182 Sonraki yıllarda ise kurum uyarı, geçici durdurma, para artırımlı, tam gün kapatma gibi çeşitli müeyyideler uygulamıştır. Kurumun yıllara göre incelenen beş televizyon kanalına yıllara göre vermiş olduğu günlük kapatma cezaları aşağıda yer almaktadır.

181 Reklam Yatırımları 1999-2009 Yılı Medya Yatırımları http://www.rd.org.tr/inc_icerik/inc_reklam_yatirimlari.asp?y_id=10 12.11.2009.

182 The Turkish Times, 20 Kasım 2009, 5. Sayı, s:24, London.

142

1995

STAR TV 1. 27 KASIM 1995 183 (1) GÜN 2. 29 KASIM 1995 184 (1) GÜN

1996

SHOW TV 3. 20 AĞUSTOS 1996 185 (1) GÜN 4. 4 KASIM 1996 186 (1) GÜN 5. 5 ARALIK 1996 187 (1) GÜN

KANAL D 6. 21 AĞUSTOS 1996 188 (1) GÜN 7. 27 ARALIK 1996 189 (1) GÜN

1997

ATV 8. 5 OCAK 1997 190 (1) GÜN

KANAL D 9. 21 OCAK 1997 191 (1) GÜN 10. 11 MART 1997 192 (1) GÜN

11. 27 AĞUSTOS 1997 193 (1) GÜN

183 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1995. 184 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1995. 185 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:18, 1996. 186 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 1996. 187 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 1996. 188 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 1996. 189 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1996. 190 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1997. 191 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1997. 192 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:23, 1997.

143

SHOW TV 12. 18 AĞUSTOS 1997 194 (1) GÜN 13. 11 EYLÜL 1997 195 (1) GÜN 14 . 20 EKİM 1997 196 (1) GÜN

1998 STAR TV 15 . 25 ŞUBAT 1998 197 (1) GÜN 16 . 27 ŞUBAT 1998 198 (1) GÜN 17 . 16 TEMMUZ 1998 199 (1) GÜN 18 . 20 TEMMUZ 1998 200 (1) GÜN 19 . 18 AĞUSTOS 1998 201 (1) GÜN 20 . 22 EYLÜL 1998 202 (1) GÜN 21 . 18 KASIM 1998 203 (1) GÜN

SHOW TV 22 . 2 ŞUBAT 1998 204 (1) GÜN 23 . 5 ŞUBAT 1998 205 (1) GÜN 24 . 13 ŞUBAT 1998 206 (1) GÜN 25 . 16 MART 1998 207 (1) GÜN 26 . 17 MART 1998 208 (1) GÜN

193 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 1997. 194 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1997. 195 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1997. 196 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1997. 197 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 198 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 199 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 200 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 201 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 202 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 203 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 204 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 1998. 205 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 206 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 207 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 208 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998.

144

27 . 5 MAYIS 1998 209 (1) GÜN 28 . 3 KASIM 1998 210 (1) GÜN

KANAL D 29 . 5 ŞUBAT 1998 211 (1) GÜN 30 . 12 ŞUBAT 1998 212 (1) GÜN 31 . 16 ŞUBAT 1998 213 (1) GÜN 32 . 16 MART 1998 214 (1) GÜN 33 . 17 MART 1998 215 (1) GÜN 34 . 24 TEMMUZ 1998 216 (1) GÜN 35 . 31 TEMMUZ 1998 217 (1) GÜN 36 . 3 AĞUSTOS 1998 218 (1) GÜN 37 . 17 AĞUSTOS 1998 219 (1) GÜN 38 . 15 AĞUSTOS 1998 220 (1) GÜN 39 . 16 AĞUSTOS 1998 221 (1) GÜN 40. 18 KASIM 1998 222 (1) GÜN

ATV 41 . 26 ŞUBAT 1998 223 (1) GÜN 42 . 27 TEMMUZ 1998 224 (1) GÜN 43 . 3 ARALIK 1998 225 (1) GÜN

209 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 210 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998 211 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 212 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 1998. 213 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 214 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 215 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 216 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 217 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 218 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 219 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 220 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 1998. 221 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 222 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 223 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1998. 224 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1998. 225 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:26, 1998.

145

1999

STAR TV 44. 14 OCAK 1999 226 (1) GÜN 45. 4 OCAK 1999 227 (1) GÜN 46. 1 TEMMUZ 1999 228 (1) GÜN 47. 6 TEMMUZ 1999 229 (1) GÜN 48. 2 KASIM 1999 230 (1) GÜN 49. 12 KASIM 1999 231 (1) GÜN

KANAL D 50. 7 OCAK 1999 232 (1) GÜN 51. 1 MART 1999 233 (1) GÜN 52. 4 MART 1999 234 (1) GÜN 53. 10 MART 1999 235 (1) GÜN 54. 15 KASIM 1999 236 (1) GÜN 55. 23 KASIM 1999 237 (1) GÜN 56. 5 ARALIK 1999 238 (1) GÜN

SHOW TV 57 . 25 OCAK 1999 239 (1) GÜN 58. 5 TEMMUZ 1999 240 (1) GÜN

226 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 227 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 228 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:26, 1999. 229 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 230 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 231 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 232 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:28, 1999. 233 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 234 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 235 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1999. 236 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 237 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 238 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:26, 1999. 239 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 1999. 240 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999.

146

ATV 59. 4 MART 1999 241 (1) GÜN 60 . 10 MART 1999 242 (1) GÜN 61. 26 HAZİRAN 1999 243 (1) GÜN

2000

STAR TV 62. 17 OCAK 2000 244 (1) GÜN 63. 2 EKİM 2000 245 (1) GÜN 64. 20 KASIM 2000 246 (1) GÜN 65. 27 KASIM 2000 247 (1) GÜN

KANAL D 66. 1 MART 2000 248 (1) GÜN

2001

STAR TV 67. 8 MART 2001 249 (1) GÜN 68. 25 NİSAN 2001 250 (1) GÜN 69. 17 TEMMUZ 2001 251 (1) GÜN 70. 12 EKİM 2001 252 (1) GÜN

241 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 1999. 242 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 1999. 243 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:28, 1999. 244 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2000. 245 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:4, 2000. 246 Sabah Gazetesi, Melodi Sayfası, s:19, 2000. 247 Sabah Gazetesi, Melodi Sayfası, s:29, 2000 248 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:28, 2000. 249 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:17, 2001. 250 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:24, 2001. 251 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001. 252 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2001.

147

71. 15 KASIM 2001 253 (1) GÜN 72. 16 KASIM 2001 254 (1) GÜN 73. 17 KASIM 2001 255 (1) GÜN 74. 18 KASIM 2001 256 (1) GÜN 75. 19 KASIM 2001 257 (1) GÜN

SHOW TV 76. 7 MART 2001 258 (1) GÜN 77. 19 MART 2001 259 (1) GÜN 78 . 3 MAYIS 2001 260 (1) GÜN 79. 15 MAYIS 2001 261 (1) GÜN 80. 28 EYLÜL 2001 262 (1) GÜN 81. 24 EKİM 2001 263 (1) GÜN 82. 13 KASIM 2001 264 (1) GÜN

ATV 83. 14 MART 2001 265 (1) GÜN 84. 18 NİSAN 2001 266 (1) GÜN 85. 9 TEMMUZ 2001 267 (1) GÜN 86. 23 KASIM 2001 268 (1) GÜN

KANAL D

253 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001. 254 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001. 255 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001. 256 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 2001. 257 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:18,2001. 258 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:17, 2001. 259 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001. 260 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 2001. 261 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001. 262 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001. 263 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2001. 264 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001. 265 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:23, 2001. 266 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:25, 2001. 267 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:27, 2001. 268 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2001.

148

87. 7 MART 2001 269 (1) GÜN 88. 14 HAZİRAN 2001 270 (1) GÜN 89. 16 TEMMUZ 2001 271 (1) GÜN 90. 12 EKİM 2001 272 (1) GÜN 91. 11 KASIM 2001 273 (1) GÜN 92. 12 KASIM 2001 274 (1) GÜN 93. 13 KASIM 2001 275 (1) GÜN

2002

STAR 94. 1 OCAK 2002 276 (15) GÜN 95. 1 ŞUBAT 2002 277 (1) GÜN 96. 8 ŞUBAT 2002 278 (1) GÜN 97. 5 NİSAN 2002 279 (1) GÜN 98. 5 KASIM 2002 280 (1) GÜN 99. 6 KASIM 2002 281 , (1) GÜN 100. 7 KASIM 2002 282 (1) GÜN 101. 8 KASIM 2002 283 (1) GÜN 102. 9 KASIM 2002 284 (1) GÜN

SHOW TV 103. 24 ARALIK 2002 285 (1) GÜN

269 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:17, 2001. 270 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2001. 271 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:26, 2001. 272 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2001. 273 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 2001. 274 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 2001. 275 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 2001. 276 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:11, 2002. 277 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2002. 278 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2002. 279 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:23, 2002. 280 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:26, 2002. 281 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 2002. 282 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2002. 283 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 2002. 284 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2002.

149

ATV 104. 20 ŞUBAT 2002 286 (1) GÜN 105. 22 NİSAN 2002 287 (1) GÜN 106. 3 EKİM 2002 288 (1) GÜN 107. 23 EKİM 2002 289 (1) GÜN 108. 13 KASIM 2002 290 (1) GÜN

KANAL D 109. 31 EKİM 2002 291 (1) GÜN

2003

STAR 110. 20 MAYIS 2003 292 (1) GÜN 111. 21 MAYIS 2003 293 (1) GÜN 112. 29 TEMMUZ 2003 294 (30) GÜN SHOW TV (*)

ATV 113. 18 TEMMUZ 2003 295 (1) GÜN

KANAL D 114. 2 HAZİRAN 2003 296 (1) GÜN

285 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2002. 286 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:23, 2002. 287 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:19, 2002. 288 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:19, 2002. 289 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2002. 290 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:22, 2002. 291 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:18, 2002. 292 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:21, 2003. 293 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:20, 2003. 294 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:19, 2003. 295 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:25, 2003. 296 Milliyet Gazetesi, Ekran Sayfası, s:18, 2003.

150

2004 (*)

2005 STAR 115. 24 OCAK 2005 297 (1) GÜN

005 TOPLAM KANAL KANAL SA 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 YI TRT (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) (-) 0

STAR 2 (-) (-) 7 6 4 9 23 32 (-) 1 84

SHOW (-) 3 3 7 7 (-) 7 1 1 (-) (-) 29 TV ATV (-) (-) 1 12 2 (-) 4 5 1 (-) (-) 25

KANAL (-) 2 3 3 3 1 7 1 (-) (-) (-) 20 D 158 TOPLAM

Tablo 6: RTÜK Yıllara Göre Günlük Kapatma Cezaları

6. TELEVİZYON UYGULAMALARI

Günümüzde televizyon ve izleyici arasındaki ilişki, sadece bilgi transferi ve zaman geçirme ile sınırlı değildir. Televizyonun farklı dilleri ve yayın açısından yarattığı farklılık, seyircinin ekran başında çok fazla zaman geçirmesiyle giderek azalmıştır. Çünkü seyirci çok fazla seçim yapan niteliğini yitirerek, kendisine sunulanları izleyen bir denek haline gelmiştir. Özellikle televizyon reklamlarıyla izleyici, görsel tüketici olmanın yanı sıra ticari ürünleri satın alıp tüketen bir kimliğe de

297 Sabah Gazetesi, Günaydın Sayfası, s:6, 2005.

151 bürünmüştür. Televizyon temel yayın ideolojisi bakımından bilgi kaynağı olmaktan ziyade kendi çıkarları doğrultusunda yayın yapan bir “tekno-ideolog” haline gelmiştir.

6.1. Yarışmalar

Televizyonun gelişme ivmesinin doruklara ulaştığı yıllar olarak adlandırılan 1990’lı yıllarda, belirlenmiş biçimlerin sınırlarının ve kurallarının zorlandığı yeni melez biçimler ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler sonucunda eskiden program biçimleri arasında var olan sınırlar ve türsel özellikler ortadan kalkmaya başlamıştır.

Blumler’e göre bu gelişmeler sadece seçenekleri çoğaltmakla kalmayıp aynı zamanda seçeneği, bazı program türlerini ya tamamen ortadan kaldırarak ya da sınırlayarak yeniden tanımlar. Belgeseller, eleştirel nitelikteki televizyon programları, eğitsel amaçlı çocuk programları, kısacası temposu yavaş olan her türlü program bu yeniden tanımlanan seçenekler arasında yer alır. 298 Ülkemizde özel televizyon kanallarındaki belgesellerin yayın biçimleri düşünüldüğünde belgesellerin sadece RTÜK tarafından verilen program kapatma neticesinde yayınlandığı görülmektedir. Buradan hareketle bu program türünün özellikle geç saatlerde yayınlanmasıyla izleyicilerin sadece izlenme oranını etkileyen bir araç olarak görüldüğü hatta meta olarak yeniden tanımlandığı da söylenebilir.

Yine belgesel kanallarının sayısının azlığı, Discovery ve National Geography kanalları örneğinde olduğu gibi küresel yayıncılık yapan belgesel kanalların yurtiçindeki yayınları ile genel televizyon yayınları içinde sahip olduğu pazar paylarını da ekleyecek olursak belli program türlerinin yayıncılıkta geri planda kaldığını da söyleyebiliriz. Buna karşın kanal için spor karşılaşmaları, diziler ve yarışma programları en fazla kazanç sağlayan programlar olarak göze çarpmaktadır. Bu nedenle de bu üç program türünün diğer programlara göre kanala maddi olarak getirisi önemli oranlardadır. Yurtdışından satın alınan spor karşılaşmaları, diziler ve yarışma

298 BLUMLER, Jay., (1991), “The New Television Marketplace: Imperatives, Implications, Issues”, Mass Media and Society, Der. James Curran, Michael Gurevitch, Edward Arnold, s:194–215, London.

152 programları için yapılan harcamaların büyük oranlarda kar olarak geri döndüğü görülmektedir. En son yapılan futbol ihalesinde ihaleyi kazanan dijital platformun yıllık olarak 321 milyon dolarlık bir ödeme yapacak olması bunun en açık kanıtıdır.

Bu programlar “yarışma” nosyonuna dayandıkları için doğrudan hakim tüketim kültürü ile bağlantılı, sosyal sistemin minyatürleştirildiği ve egemen değerlerin aktarıldığı önemli programlardır. Dolayısıyla eğlence ve hazla birlikte egemen toplumsal değerlerin içselleştirilmesini sağlarlar. Modern toplumlarda; güç, iktidar ve ödüller eşitsiz bir biçimde paylaştırılmıştır. Bu eşitsizlik, sınıflar, ırklar ve cinsiyetler arasındadır. Ama yarışma programları ödül kazanmak için herkesin eşit koşullara ve haklara sahip olduğunu vaaz eder. Var olan durum sınıflar, ırklar, cinsiyetler ve bölgeler arasındaki toplumsal mücadelelerle şekillenir. Toplumda sadece belli bir azınlık grup egemen yapının parçası olabilecek ekonomik ve kültürel ayrıcalıklara sahiptir. 299

Yarışma programları tüketim kültürünün teşvik edildiği en önemli popüler kültür formlarıdır. Tüketim maddeleri elde etmek en büyük değer sayılmaktadır. Paranın ödül olarak verildiği programlarda da para, tüketim maddelerinin eş değeri olarak sunulmaktadır. Maddî mallara tutkunun sürekli yayılması, insanları tüketim açısından tatminsiz hâle getirmektedir. Her zaman daha çoğunu tüketmeye yönelik bir eğilim oluşmaktadır. Daha çok tüketebilmek daha çok kazanmayı gerektirir. Bu yüzden yarışmacılar daha çok ödül kazanabilmek için kazandıkları ödülleri riske ederek yarışmaya devam etmektedirler. 300 Show TV’nin 2004 yılı Ekim ayında yayınına başladığı “Gelinim Olur Musun” adlı programı gelin adaylarının ve anneleriyle birlikte damat adaylarının katıldığı bir yarışma programı olarak düzenlenmiştir.

299 FISKE,John., (1991), “The Discourse of TV Quiz Shows, or School + Luck = Success+Sex”, Television Criticism: Approaches and Applications, Der. Berg, Leah, R. Vande, Lavrence A. Wenner, London, Longman. s: 446, New York. 300 FISKE, John., A.g.e., s:448.

153

2004 yılının en fazla izlenme oranına ulaşan programı olan “Gelinim Olur Musun”, Türkiye’nin AB ile müzakere kararının alınacağı toplantının birçok televizyon kanalınca canlı yayınlarla verdiği 17 Aralık 2004 akşamı yüzde 78’lik izlenme oranıyla birinci olmuştur. 301 Bu denli yüksek izlenme oranına ulaşan “Gelinim Olur Musun” yarışmasını, çeşitli kanallarda yayınlanmaya başlanan, “Size Anne Diyebilir Miyim”, “İkinci Bahar Gönüllerde”, “Biz Evleniyoruz”, “Kalplerde İkinci Bahar”, “Bir Prens Aranıyor”, “Sahte Gelin”, “Beyaz Atlı Prens” gibi evlendirme yarışmaları takip etmiştir.

MTM’nin yarışma programlarını mercek altına aldığı araştırma sonuçlarına göre, yaz boyunca en çok yarışma programı yayımlayan kanal, Show TV; en çok reklam alan program ise “Yemekteyiz” adlı program olmuştur. Yaz ekranını mercek altına alan MTM (Medya Takip Merkezi), TV kanallarının ve reklam verenin yarışma programlarına ilgisini ölçümledi. 1 Haziran - 15 Ağustos tarihleri arasında yapılan ölçüm sonuçlarına göre 2009 yazına, hem izlenme oranları hem de reklam karlılığı ile yarışma programları damgasını vurdu.

Kanalların en fazla izlenme dilimini (İng. prime-time) inceleyen MTM’nin raporuna göre, genel içerikli yayın yapan 7 kanalda toplam 23 farklı yarışma programı ekranlarda yer aldı. Bu programlara toplam 15 bin 674 reklam verildi ve reklamlara ayrılan süre toplamda 95 saati buldu.

301 SERİM, Ömer., (2007), Türk Televizyon Tarihi 1952 – 2006, Epilson Yayınları, s:293 –294, İstanbul.

154

302 Tablo: 7 MTM Kanallara Göre Reklam Dağılımı

‘Var Mısın Yok Musun?’, Yemekteyiz, İlle de Roman Olsun, Var Mısın Yok Musun?, Korolar Çarpışıyor, Wipe Out gibi yarışmaları izleyicileri ile buluşturan Show TV, toplam 6 bin 409 reklam alırken, bu reklamlara ayrılan süre ise 40 saate yaklaştı. Medya Takip Merkezi’nin hazırladığı aynı araştırma raporuna göre, 1 Haziran - 15 Ağustos döneminde reklam verenin en fazla tercih ettiği yarışma programı, Yemekteyiz adlı yapım olmuştur. Yaz aylarında izleyicinin de vazgeçilmezleri arasında olan “Yemekteyiz” programı, tekrar ve yeni bölümlerine toplam 4 bin 571 reklam almıştır. Reklamlara ayrılan toplam süre ise 28 saati bulmuştur. MTM ‘nin aynı araştırma sonuçlarına göre, Kanal D kanalında yayımlanan “Kocam Size Emanet”, ATV kanalında yayımlanan “Dans Eder Misin Yaz Ateşi”, Show TV kanalında yayımlanan “İlle de Roman Olsun” reklam verenin en çok tercih ettiği diğer yarışma programları olmuştur.

6.2. Diziler

Pembe dizi olarak adlandırılan Soap Opera’ların geçmişi 1930’lu yıllara dayanmaktadır. O yıllarda ABD’de radyolarda yayınlanan ‘arkası yarın’ türündeki melodramatik nitelikteki dizileri, sabun üreticisi Procter and Gamble firması finansal

302 MTM (2009), (MEDYA TAKİP ERKEZİ) Yaz Dönemi Televizyon Raporu, s:12.

155

üstlenici olarak parasal açıdan desteklemiştir. Sonraki aşamalarda televizyona uyarlanan bu tür çok kısa sürede popüler hale gelmiştir.

Bu tür programların içeriği bitmek bilmeyen, gerçek ve kurmaca karakterler etrafında, karmaşık olay örgüleri üzerine kurulur. Geniş oyuncu kadrosu ile sürekli ve seri üretim tarzında hazırlanan pembe diziler genellikle düşük bütçeli yapımlardır. Dizilerde yer alan konuların başında aşk ve nefret, bağlılık ve ihanet, cinsellik ve şiddet gibi ikilemelerin geldiği gözlemlenir. Pembe dizilerin popülaritesini arttıran diğer etken bu diziler ve dizilerdeki başrol oyuncularla bu oyuncuların canlandırdığı karakterler hakkında özellikle magazin basınında yer alan haberlerdir. Bu tür haberler, izleyicilere popüler diziler ile ilgili sürekli ve düzenli bilgi akışı sağlamaktadır. Dramaların çok geniş bir izleyici kitlesine seslendiği bilinen bir gerçektir.

Raymond Williams bu durumun, günlük yaşamın her kesimindeki deneyimlerin dramatik simülasyonlarını seyretmenin günümüzde modern kültürel kalıplar haline gelmesinden kaynaklandığını ifade eder .303

7. TÜRKİYE'DE TELİF ŞİRKETLERİ

7.1.ANS

1992 yılında kurulan. ANS , özgün drama ve oyun gösterisi biçimlerini ekrana taşımaktadır. 1ANS Prodüksiyon, TV program yapımı, yarışma programları, gerçeklik gösterisi, talk show, drama, dizi, sitcom, televizyon filmleri reklam yapımcılığı, sinema filmi yapımcılığı, klip yapımcılığı ve film yapımcılığı alanlarında faaliyette bulunmaktadır.

303 WILLIAMS, A.g.e., s:59.

156

ANS DİZİLER YIL KANAL YAPIM Son Söz Sevginin 1993 ATV D YAPIM-ANS Ruhsar 1997 KANAL D D YAPIM-ANS Evdeki Yabancı 2000 KANAL D D YAPIM-ANS

Eyvah Kızım Büyüdü 2000 KANAL D D YAPIM-ANS

Dünya Varmış 2001 ATV D YAPIM-ANS (3rd Rock From The Sun) NBC 90-60-90 2001 ATV D YAPIM - ANS 90-60-90 Modelos (1996) KANAL 9 TELEARTE ARJ Vay Anam Vay 2001 KANAL D D YAPIM-ANS Asmalı Konak 2002 ATV D YAPIM-ANS Başımıza Gelenler 2002 KANAL D D YAPIM-ANS Bayanlar Baylar 2002 KANAL D D YAPIM-ANS Karaoğlan 2002 KANAL D D YAPIM-ANS Büyümüşte Küçülmüş 2003 KANAL D D YAPIM-ANS Estağfurullah Yokuşu 2003 KANAL D D YAPIM-ANS Kampüsistan 2003 KANAL D D YAPIM-ANS Şarkılar Seni Söyler 2003 SHOW TV D YAPIM-ANS Ah Be İstanbul 2004 KANAL D D YAPIM-ANS Tam Pansiyon 2004 KANAL D D YAPIM-ANS Maçolar 2006 SHOW TV ANS 29-30 2006 SHOW TV ANS Kartallar Yüksekten Uçar 2007 FOX ANS Yapma Diyorum 2009 TRT 1 ANS

Tablo 8: ANS Yıllara Göre Diziler

157

ANS YARIŞMALAR YIL KANAL YAPIM Ekran Kadınların 1992-93 SHOW TV ANS

Saklambaç 1992 SHOW TV D YAPIM-ANS ABC (Dating Game) Haydi Bastır 1992-93 KANAL D D YAPIM-ANS (Blockbusters) NBC Süper Aile 1993 SHOW TV D YAPIM-ANS (Family Feud)

Aşağı Yukarı 1993-94 KANAL D D YAPIM-ANS (Higher Lower

1993 KANAL 6 ANS Süpermarket (Sweep) 2009 KANAL D ABC

Show da Show 1994 SHOW TV D YAPIM-ANS Doğuştan Şanslı 1994 KANAL D ANS Üç Kadın Bir Erkek 1994 SHOW TV ANS Ah Kızlar Vah Erkekler 1995 KANAL D D YAPIM- ANS (Man O Man) ITV Randevu 1995 ATV ANS Riziko 1995-96 TRT 1 D YAPIM-ANS CBS KING (Jeopardy) WORLD Süper Panayır 1996 KANAL D D YAPIM-ANS Erkek dediğin 1997 KANAL D D YAPIM-ANS Kabare Kiboş 1997 KANAL D ANS Laf Lafı Açıyor 1998-99 KANAL D D YAPIM-ANS Bir Şarkı Söyle (Lyrics 1999 KANAL D ANS Board) PHILIP KAMPFF ANDY RUANE RTE

158

Şans Melekleri 1999 KANAL D ANS Fırsat Bu fırsat 2000 KANAL D D YAPIM-ANS (Chance of a Lifetime) Çarkıfelek 1998-04 KANAL D DYAPIM- ANS CBS (Wheel of Fortune) KING WORLD

Çark 2000 1999-00 KANAL D D YAPIM-ANS (Kids Wheel of Fortune) CBS-KING WORLD D Lüks 1999-00 KANAL D D YAPIM-ANS Çocukların Hakkı 2000 KANAL D D YAPIM-ANS (Kids Say The Darndest KING WORLD Things) Yoksa Siz Hala 2000 KANAL D D YAPIM-ANS Dekolte 2001-02 KANAL D ANS Suçlu Kim 2001-02 TRT 1 D YAPIM-ANS İki Kere Kiki 2001-02 KANAL D D YAPIM-ANS Singer ile Hobi 2001-02 KANAL D D YAPIM-ANS Yarınlar Umut Olsun 2001-03 ATV ANS (Make My Day) EMBASSY ROW M.KINGDOM SONY Sen Gidince 2002-03 KANAL D D YAPIM-ANS (Since You’ve Been Gone) CBS & KING WORLD Hülya Avşar Show 2002-04 KANAL D D YAPIM- ANS Altıncı His (Sixth Sense) 2003 ATV D YAPIM-ANS MTV/MASTIFF Kaç Para (The Price is 2003 ATV ANS YAPIM Right) FREMANTLE

159

Ti Show 2003 KANAL D D YAPIM- ANS Şansa Dansa (In Bocca Al 2005 SHOW TV D YAPIM-ANS Lupo) CARLO CONTI RAI UNO Aşk Olsun 2006 SHOW TV ANS Pişti 2006 SHOW TV ANS Reha Muhtar TV 2007 SHOW TV ANS Müjdat Gezen’le Pazar 2007 ATV ANS Şöleni İşte Star 2008 KANAL 1 ANS Ateş Böceği 2008 KANAL 1 ANS 304

Tablo 9 : ANS Yıllara Göre Yarışmalar

7.2. MEDYAPIM MEDYAPIM 1993 yılında kurulmuştur. Şirketin bugünkü hissedarları Türkiye'nin en büyük reklam kuruluşlarından Güzel Sanatlar Saatchi & Saatchi Reklam Ajansı'nın ortakları Yiğit Şardan, Alinur Velidedeoğlu, şirketin genel müdürlüğü görevini sürdüren yapımcı-yönetmen Fatih Aksoy ve Sony Pictures Television International'ın Türkiye temsilcisi Mehmet N.Karaca'dır.

MEDYAPIM 305 DİZİLER YIL KANAL YAPIM Gölgeler Uzarken 1995 TRT 1 Medyapım

Bir Umut 1997 SHOW TV Medyapım

304 Tablolar www.ans.com.tr/yapimlar ve www.apooguz.com/abdullahoguz_cv_turkce.pdf adreslerinden alınan verilerin derlenmesi ile oluşturulmuştur. 14.11.2009. 305 Medyapım yapımlar ve Yarışmalar http://www.medyapim.com/arsiv (ve) http://www.medyapim.com/arsiv/yapimlar/yarismalar/6 12.05.2010.

160

Beşi Bir Yerde 2002 STAR Medyapım “Party of Five” Hürrem Sultan 2002 STAR Medyapım

Ağa Kızı 2004 KANAL D Medyapım

Aşk Oyunu 2005 KANAL D & Medyapım ATV Kanlı Düğün 2005 SHOW TV Medyapım Nefes Nefese 2005 ATV Columbia “Welcome to Reality” Sahra 2005 KANAL D Medyapım Doktorlar 2007 SHOW TV Medyapım Fırtınalı Aşk 2007 ATV Bavaria Media “Storm of Love” Dedektif Biraderler 2008 FOX Medyapım Hayat Güzeldir 2008 SHOW TV Telefe Tablo 10: MEDYAPIM Yıllara Göre Diziler

MEDYAPIM KOMEDİ DİZİLERİ YIL KANAL YAPIM Uzaydan Adam Çıkmaz 1999 KANAL D Medyapım

Dadı “Nanny” 2000 SHOW TV Columbia STAR Tatlı Hayat 2001 SHOW TV Sony “Jefferso ns” Aslı ile Kerem 2002 SHOW TV Medyapım

Evli ve Çocuklu 2003 KANAL D Sony “Married with Children” Oyun İçinde Oyun 2003 KANAL D Endemol “Meet the Mark” Sayın Bakanım 2004 ATV BBC “Yes Minister” Çocuğum Var Derdim Var 2004 TGRT Medyapım Belalı Baldız 2005 ATV Disney “Hope and Faith”

161

El Bebek Gül Bebek 2005 TGRT Sony “Silver Spoons” Yine de Aşığım 2005 ATV Sony “Mad About You” Ece 2008 KANAL 1 FOX Dorimedia “La Lola” Cuma'ya Kalsa 2010 KANAL D ABC “According to Jim”

Tablo 11: MEDYAPIM Yıllara Göre Komedi Dizileri

MEDYAPIM TARTIŞMA YIL KANAL YAPIM Prizma 1995 KANAL D CPT Holding KANAL 6

40' lar Meclisi 1995 KANAL D Medyapım Teke Tek 1995 KANAL D Medyapım Başka Yerde Yok 2000 CINE 5 Medyapım

Metin Uca`yla Büyüklere 2003 ATV Medyapım Masallar

Tablo 12: MEDYAPIM Yıllara Göre Tartışma Programları

MEDYAPIM EĞLENCE YIL KANAL YAPIM Laf Lafı Açıyor 1993 SHOW TV Medyapım

Milkart Show 1994 KANAL 6 Medyapım Şahane Pazar 1994 KANAL D Medyapım Muhabbet Pınarı 1995 SHOW TV Medyapım

Huysuz Show 1995 ATV Medyapım KANAL D

162

Bülent Ersoy Show 1995 KANAL D Medyapım

Hülya Avşar Show 1996 SHOW TV Medyapım

Muhteşem İkili 1997 KANAL D Medyapım

Hande ile Açık Açık 1997 KANAL D Medyapım

Deniz Show 1998 STAR Medyapım

Show Zamanı 1999 SHOW TV Columbia

Hayata 1999 SHOW TV Medyapım

Pakize`yle 2001 SHOW TV Medyapım

Tatlı ve Huysuz Show 2002 STAR Medyapım

Sadece Gülben 2002 SHOW TV Medyapım “Absolutely Ind” Nükhet Duru & 2003 SHOW TV Medyapım Cenk Eren Tek Tek İbo Show 2003 SHOW TV Medyapım

Türkiyenin Yıldızı 2003 SHOW TV Medyapım

Güzel ve Çirkin 2003 ATV Medyapım Show“Twentieth Century” Serdar Ortaç`la Hep 2004 SHOW TV Medyapım Beraber “All Together STAR Now” Kabare Atölyesi 2010 STAR Medyapım

Tablo 13: MEDYAPIM Yıllara Göre Eğlence Programları

MEDYAPIM REALİTY SHOW YIL KANAL YAPIM Tıpatıplar“Spitting Image” 1995 KANAL 6 Medyapım & ITV AXN 2000 SHOW TV Medyapım & Columbia Tristar Bana Evet De 2002 STAR Medyapım Televizyon Milleti 2004 ATV Medyapım

Bambaşka Biri 2004 ATV Medyapım

Ünlüler Çiftliği 2004 ATV Medyapım & Strix “Celebrity Farm”

163

Guinness Rekorları 2001 SHOW TV Medyapım

İster İnan İster İnanma 1994 KANAL D Medyapım

Hepsi Gerçek 2001 SHOW TV Medyapım&Fintage

Şaka Gibi 2002 SHOW TV & Medyapım & Sera KANAL D Film Film Gibi 1999 SHOW TV Endemol

Tablo 14: MEDYAPIM Yıllara Göre Reality Show Programları

MEDYAPIM YARIŞMA YIL KANAL YAPIM Yarışma ABC 1994 TRT 1 Medyapım

Bilir Bilmez "Going For 1996 TRT 1 Medyapım Gold" Arkadaşım İnek 1995 KANAL D Medyapım 102-122 Milyon 2001 KANAL D Medyapım

Bir Yıldız Doğuyor “Pop 2004 SHOW TV Medyapım Idols” Doğruların Zamanı 2008 SHOW TV Medyapım

Maksimum Risk 2002 KANAL D Medyapım “Chance of Lifetime” Korolar Çarpışıyor 2009 SHOW TV Friday TV

A1 Model Boxing 2001 SHOW TV Medyapım

Benim Annem Dans 2008 SHOW TV The Walt Disney Edemez Buzda Dans 2007 SHOW TV Granada

Şarkı Söylemek Lazım 2008 SHOW TV BBC

Ucunda Bir Milyon Var 2009 STAR Medyapım

Bak Şu Duvara 2009 STAR Medyapım

164

Eve Doğru“Home Run” 2001 KANAL D Endemol

Oyun Bozan 2007 KANAL D Medyapım

Kasa“World” 2004 KANAL D The King World

50 Sarışın“Beat the Blondes 2009 FOX Eyeworks

Şans Kapıyı Çalınca“Happy 1999 SHOW TV Japan Family Plan” Veto “Millionaire” 2006 ATV Fremantle

Birimiz Hepimiz İçin 2006 STAR Fremantle

Türk Star“Pop Idols” 2004 KANAL D ITV

Şaşırtmali “Distraction” 2009 STAR Fremantle

Pop Star 2003 KANAL D ITV

Kim 500 Milyar İster? 2001 SHOW TV Sony “Who Wants to be a Millionaire” Çarkıfelek“Wheel of 2008 SHOW TV Sony CBS Fortune” KANALD &FOX Çal Kalbimi“Take Me Out” 2010 STAR ITV

Tablo 15: MEDYAPIM Yıllara Göre Yarışma Programları

7.3. SERA FİLM

Sera Film, televizyon biçimi ve içerik üreten birçok uluslararası firmanın Türkiye temsilciliğini yapmaktadır ve yurtdışından getirdiği çeşitli stüdyo yarışması, eğlence, gerçeklik gösterisi ve dizi biçimlerini Türk televizyon piyasasına sunmaktadır. Sera Film, yaratıcı içerik üretimi, prodüksiyon danışmanlığı, editöryel çalışma, içeriğe uygun oyuncu ve sunucu önerileri gibi hizmetler de sunmaktadır.

165

SERA FİLM REALİTY SHOW YIL KANAL YAPIM Film Gibi 2002/2003 SHOW TV Sera Film

Passaparola 2002/2007 STAR Sera Film KANAL1 Serdar Ortaç’la Hep 2003/2005 ATV-STAR Sera Film Beraber Akademi Türkiye 2004 ATV Sera Film

Ünlüler Çiftliği 2004 ATV Sera Film

Miras 2005 TRT Sera Film

Aşkım Benim 2005-2007 SHOW TV Sera Film

Büyük Teklif 2006 KANAL D Sera Film

İlk Aşkım 2006 ATV Sera Film

Pişti 2006 SHOW TV Sera Film

Fear Factor 2006/2007 SHOW TV Sera Film

Anlat Bakalım 2007 FOX TV Sera Film

Bak Kim Dans Ediyor 2007 SHOW TV Sera Film

Benim Param Senin 2007 STAR Sera Film Paran 1’e Karşı 100 2007 CINE 5 Sera Film

Dilimin Ucunda 2007 ATV Sera Film

Eyvah Çocuklar 2007 SHOW TV Sera Film

Haydi Söyle 2007 TURKMAX Sera Film

Herşey Aşk İçin 2007 FOX TV Sera Film

Herşeyi Bilmek 2007 KANAL 1 Sera Film Gerekmiyor Kadınlar ve Erkekler 2007 ATV Sera Film

Yoksa Rüya mı 2007 KANAL D Sera Film

166

Var mısın Yok musun 2007/2008/2009 SHOW TV Sera Film “Deal or No Deal” Büyük Hedef 2008 TRT Sera Film

Film Gibi 2008 KANAL 7 Sera Film

Hayatımın Fırsatı 2008 KANAL 1 Sera Film

Şahane Show 2008 SHOW TV Sera Film

Huysuz ile Görücü 2008 ATV Sera Film Usulü Lafebesi 2008-2009 TURKMAX Sera Film

Şans Yolu 2008 ATV Sera Film

Şans Kapıdan Bakınca 2008 KANAL 7 Sera Film

Kelime Oyunu 2008-2009 KANAL 1 Sera Film

Korolar Çarpışıyor 2009 SHOW TV Sera Film

Mehmet Ali ile 50 2009 FOX TV Sera Film Sarışın Soru Küpü 2009 KANAL 1 Sera Film

Telefon Kulübesi 2009 KANAL D Sera Film

Bilen Parmak Kaldırsın 2009-2010 TRT Sera Film

Hayat Sineması 2010 KANAL D Sera Film

Tablo 16: Sera Film Yıllara Göre Reality Show Programları

167

3. BÖLÜM TÜRK TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA YABANCI ESERLER VE ÖRNEK UYGULAMALARI

3.1. Araştırmanın Konusu

Türk televizyon yayıncılığında son yıllarda en çok dikkat çeken konulardan biri yurt dışından satın alınan ya da transfer edilen programlardır. Çeşitli şirketler ve bu anlamda her yıl düzenlenen festivallerle ulusal pazarda yer alan bu programların bir fikri mülkiyet ürünü olarak eserin kanuni haklarının olduğu ve yapılan uluslararası sözleşmelerle bu hakkın korunma biçimi önem kazanmaktadır. Fikri mülkiyet hakkının eser sahibine kazandırdığı maddi ve manevi getiri Telif Hakkı (İng. Copyright) olarak kabul edilmektedir. Yurt dışında satın alınan her türlü programın bir içeriği (İng. content) ve biçimi (İng.format) bulunmaktadır. Bu kapsamda televizyon program içeriklerinin ulusal ve uluslararası yayıncılığı gerçekleştiren televizyon kanalları arasında yer alan pazarı, yıllara göre sayısal dağılımı, bu yönde uygulanan yasal düzenlemeler, sözleşmelerle ulusal ve uluslararası yargı organlarında program içerikleri kapsamında açılan davalar incelenmektedir. Televizyon yayıncılığında etkin olan iki önemli unsur reklam ve izlenme oranının (İng. rating) bu alandaki etkileri de tez çalışmasında incelenmektedir.

3.2. Araştırmanın Amacı

Televizyon program içeriklerinin küresel pazarda bir ürün olarak sunulması televizyonun ticarileşmesinde önemli bir etken olmaktadır. Uluslararası program biçim dağıtım şirketleri ve televizyon kanalları arasında yapılan lisans sözleşmeleriyle kanallarda program aktarımı sağlanmaktadır. Kanallar maliyetlerini düşürmek için program ithalatına yönelirken yapılan reklam düzenlemeleriyle de gelirlerini yükseltmektedirler. Televizyon kanalları program biçimi satın alımıyla sınırlı kalmayıp program üretimini üstlenecek şekilde yatırımlarda bulunmaktadırlar. Biçim transferleriyle medya, işitsel ve görsel izleyiciye eğlence ve enformasyon gibi kültür

168 aktarımında bulunmasının yanında milyonlarca kazancın da sahibi olmaktadır. Bu bağlamda Türk televizyon yayıncılığında yurtdışından alınan programların en çok izlenen beş ulusal kanal arasındaki sayısal dağılımını incelemek, ulusal ve uluslararası yayıncılık sisteminin boyutlarını belirlemek, hukuki açıdan yapılan düzenlemelerle bu alanda faaliyette bulunan kurum ve kuruluşları saptamak ve küresel program pazarının Türkiye’deki etkilerini ortaya koymak çalışmanın temelini oluşturmaktadır.

3.3. Araştırmanın Önemi

Türkiye’de ulusal yayın yapan televizyon kanallarında yabancı program biçimleri yer almaktadır. Televizyonlar eğlence, yarışma, gösteri programları olmak üzere farklı türlerde program biçimlerine yayın akışları içerisinde yer vermektedirler. Televizyon tüketicisinin ilgisini sürekli kılmak amacıyla en çok izlenen yayın saatleri kanallar için büyük önem taşımaktadır. Yayın saatleri arasına yerleştirilen reklam kuşakları programlarda hedeflenen mali bütünlüğü oluşturmaktadır. Türkiye’de kamu hizmeti veren kanallar dışında özel yayıncılık hizmetinde bulunan ticari kanallar yabancı program biçim transferlerini paylaşmaktadırlar.

Televizyon sektöründe hızla artmakta olan biçim ticareti uluslararası pazarda giderek büyümektedir. Türkiye’de ulusal kanallar yabancı biçim transferlerini gerçekleştirirken yerli yapımları da dış pazara taşımaktadırlar. 1990 ve 2009 yılları arasında Türkiye’de televizyon kanallarının yayın akışlarına bakıldığında diğer ülkelerin programlarının ülke değerlerine yeniden uyarlanarak izleyiciye sunulduğu görülmektedir.

3.4. Araştırmanın Sorunsalı ve Hipotezler

Küresel boyutta program biçim ve içeriklerinin hangi etkilerle ve yöntemlerle iç pazara aktarıldığını ortaya çıkarmak ve kamusal ya da ticari nitelikte yayın yapan

169 televizyon kanallarının söz konusu programlara yer verme biçimi hipotezlerin temelini oluşturmaktadır. Bu kapsamda temel hipotezler şunlardır:

1. Fikri mülkiyet hukuku ve sağladığı hak, sözleşmeler ve kanuni düzenlemelerle küresel düzeyde biçimlenmektedir. 2. Uluslararası program akışında gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere doğru bir akış yaşanmaktadır. 3. Dağıtım şirketleri olarak ticari faaliyetlerine başlayan televizyon şirketleri zamanla küresel ölçekte söz sahibi olarak sistemi biçimlendirmektedir. 4. Uluslararası sözleşmeler ve düzenlemeler içerik aktarımının daha etkin bir biçimde aktarılması ve bu alanda en büyük olan firmaların haklarının korunması için yeniden düzenlenmektedir. 5. Televizyon programları seyircinin izleme oranı ve alınan reklam ile şekillenmektedir. 6. Üretilen her program, satın alan ülkenin kültürel yapısına göre yeniden düzenlenmektedir. 7. Televizyon programlarının daha fazla izlenme oranı ve reklam için içeriğinin yayın ilkelerine karşıt bir biçimde toplumu olumsuz yönde etkilemesi ile televizyon kanalları ulusal denetleyici kurumlar tarafından çeşitli şekillerde cezalandırılmaktadır.

3.5. Araştırmanın Yöntemi

Türk televizyon kanallarında küresel program etkisinin hangi düzeyde olduğunu belirleyebilmek ve sayısal dökümünü sunmak tez çalışmasının temel yöntemini oluşturmaktadır. Bu kapsamda içerik analizi yoluyla elde edilen veriler yeniden düzenlenerek ulusal yayın sisteminin hangi düzeyde ve etki alanında kaldığını saptayabilmek için küresel program yapısı ve bu alandaki düzenlemelere yer verilecektir.

170

3.6. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun (RTÜK) 2006 verilerine göre ulusal tabanlı yayıncılık lisansı alan 24 özel televizyon kanalı bulunmaktadır. Televizyon kanalları arasında en çok izlenen ATV, KANAL D, SHOW TV ve STAR özel kanalları ile kamu yayıncılığını üstlenen fakat sektördeki rekabetten etkilenerek ticari yayıncılık hizmetinde bulunan TRT, araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Yapılan araştırmada tesadüfi örneklem yoluyla 5 ulusal televizyon kanalının en çok izlenen saatlerde yer verdikleri program biçimleri ve reklam sürelerinden elde ettikleri izlenme oranı ve reklamların getirdiği kazanç paylarıyla pazardaki konumları, tesadüfi örneklem yoluyla seçilen Milliyet ve Sabah gazetelerinin 1990-2009 yılları arası tüm sayılarının taranması üzerinden incelenmektedir.

3.7. Veri Toplama Teknikleri

Tez çalışmasında birincil kaynaklar yoğun olarak kullanılmakla birlikte, ulusal ve uluslararası yayınlar, makaleler, dergiler, internet siteleri taranmış, başta RTÜK olmak üzere çeşitli kurumlardan veriler alınmıştır. Arşiv çalışması için Milliyet ve Sabah gazetelerinin 1990-2009 yılları arasındaki sayıları tek tek taranarak veriler oluşturulmuştur.

3.8. Sınırlılıklar

Televizyon kanallarının arşivlerini paylaşmamaları, reklam gelirlerinin ticari sır kapsamında değerlendirilerek verilmemesi, RTÜK’ün bu alanda yeterli arşiv ve belgeye sahip olmaması ve bu alanda birebir olarak yapılan çalışmaların olmaması temel sınırlılıklardır. Bu alanda açılan bazı davaların gizlilik hali gereği bilgilerinin elde edilememesi ve davaların devam etmesi nedenlerine rağmen belirli sayıda dava inceleme konusu yapılmıştır.

171

4. ÖRNEK KANALLAR VE SİSTEMLER

4.1. TRT

Türkiye’nin ilk ve kamusal nitelikli kanalı olarak yayıncılık faaliyetine başlayan TRT, ilk yıllarında BBC tarzı bir içeriği benimseyerek program türlerini ve oranlarını belirlemiştir. TRT ilk yıllarında ruhsat, bandrol gelirleri ve elektrik payının yüzde 7 oranında kuruma aktarılmasıyla ekonomik açıdan desteklenmiştir. Devlet ödeneğinin yanı sıra 1972 yılından itibaren reklam almaya başlayarak kamusal yayıncılık ilkesi, ticari özelliklerini göstermeye başlamıştır. Günümüzde kurum ticari yayıncılık özellikleri göstererek diğer ulusal kanallarla rekabete girerek yayıncılık faaliyetlerini sürdürmektedir.

4.1.1. TRT'DE YAYINLANAN YABANCI DİZİLER

1990 MİNİ DİZİ Ana Sevgisi Asiller Burcu Bebek Kimin? Bir Uçuşun Hikâyesi Cehennem Sıcağında Gerçek Charlotte Gül Kardeşliği Hoover, Kennedy'lere Karşı Kahramanlar Kaderin Oyunu Kentucky Günleri Meleklerin Öfkesi Logan’ın Çiftliği Ressamın Kızı Sagan Kalesi Tutku ve Cennet Zencefil Ağacı

ARKASI YARIN Roseanne Sevme Hakkı Yaban Gülü Yalnız Sen

172

YABANCI DİZİ Aile Sırları Afrika Yolculuğu Akıllı Köpek Alacakaranlık Kuşağı Alf Bana Şans Dile Bay Bradbury Oyunları Beyaz Gölge Blind Faith Bourne Boş Yuva Capital City Cesaret Gecesi Cosby Ailesi Doktor Doktor Dusty Geç Kalmış Ölü Ginger Tree Görevimiz Tehlike Gözaltı Guldenburgların Mirası Güller Zenginler İçindir Hayat Ağacı Hedef Kaptan James Cook Kayıp Dünyalar Kolay Harekat Komiser Maigret Komiser Navarro Kurt Kurtarma 911 Pulaski Race of Angels Sahil Güvenlik Savaş ve Anılar Seksen Günde Devr-i Alem Sınıf Sınırdaki Kasaba Sobibor'dan Kaçış Susam Sokağı Yay Takie Walkie Tanrıların Yel Değirmenleri Telsiz The Road Charlotte Yalnız Güvercin Yaman Gazeteciler Yeni Bir Gökyüzü Yeni Dünyanın Maceraları Zamanın Ötesinde Ziyaretçiler Zorro

1991

MİNİ DİZİ Cassidy Manhattan Benim Olacak Paper Man

ARKASI YARIN Aileler Atlı Karınca Bana Şans Dile Dünyanın Efendisi Hayat Ağacı Herşeye Değer Kalbin Sesi Kuğu Roseanne Sevgi Bağları Yaban Gülü Yalnızca Maria

173

YABANCI DİZİ Acemi Ajan Adalet Akrebin halkaları ALF Alfred Hitchcock Arsen Lüpen'in Dönüşü Ballad of Nile Bay Bradbury Oyunları Beyefendiler ve Oyuncular Bir Ömrün Bedeli Bütün Nehirler Akar Büyükbaba Efsanesi Büyükelçinin Kocası Büyük Kaçış Cam Bebekler Can Şenliği Charlotte Concorde Olayı Çantadaki Adam Daima Öğleden Sonra Denver Diamond'lar Dünyalar Savaşı Emma Eşit Ama Ayrı Evli İnsanlar Gazeteciler Gece Uçuşu Gopher Ailesi Görevimiz Tehlike Gözler Guitar For Beginner Guldenburg'ların Mirası Hamptons Hello Dolly Houston Knights İnanılmaz Öyküler Jassie Owens Kanun Adamı Kesişen Yollar Kırmızılı Kadın Kurdun Laneti Kurtarma Operasyonu Kurtarma 911 Kuyruklu Yıldız Altında İzdivaç Küçük Dedektif Lance et Compte Lassie Lucifer'le Yolculuk Lucky Changes Mc Gyver Maceracı Milyoner Mack ve Sweat Magistrate Maria Van Damme Managerers Manhattan Benim Olacak Marco ve Ailesi Matlock Mavi Küre Oğullar ve Kızlar Operadaki Hayalet Özel Dedektif Pembe Oda Ray Bradbury Oyunları Sahte Kardeşler Sayın Başkan Senfoni Sevgi ve Nefret Sevgili Uşağım Sevimli Kanguru Skippy Sokak Kanunu Suç Dosyası Süper Ekip Şut ve Gol Taggart Tanemera Tanrıların Sevgilileri Tatlı Dertler Teknik Direktör

174

T.J. Hooker Tepedeki Ev Top Gun Tutku WIOW Wings War The World Yaman Gazeteciler Yarınlardan Gelen Kız Yedi Avustralyalı Çocuk Yellow Theread Street Zorlu İkili 12.Kanal

1992

MİNİ DİZİ Bir Kadın ve Erkekler

ARKASI YARIN Boş Yuva Camilia Benoni ve Rosa İntikam La Rorencha Sevgi bağları Telefondaki Ses Yalnızca Maria

YABANCI DİZİ

Alacakaranlık Kuşağı Alf Alfred Hitchcock Aşk Acı Verir Bartoons Beyond Reality Büyük Aile Carol and Joe Cenneten Köşeler Chateubriand Chillers De Chenes Modaevi Dedektif Annemiz Doktor Doktor Down Home Dünyalar Savaşı Dünya Bu İşte Esir Ruhlar Family Affairs Family Pictures Finder of Lost Loves Fontaine Ailesi Frutties Gather Yor Dreams Gece Uçuşu Gökkuşağı Peşinde Hemşireler Hep Neşeli Hep Şanslı Ol İnanılmaz Öyküler Jackson Pace Karanlık Adalet Karanlık Gölgeler Kayıp Sevgililer Kelly Komiser Navarro Kötü Çocuklar Kumpanya Kurtarma Ekibi Kurtarma 911 La Dome De La Cote Laffarie Caillaux

175

Love Hurts Macera Peşinde Made in Heaven Mavi Ay Milyarder Kadın Mom P.I Muppet Show Nasty Boys New Attitude Night Voices One a Cap On İkinci Kanal Orchid House Özel Dedektif Paris'te Beş Kız Pazar Yemekleri Pembeli Kadın Popcorn Kid Profesyoneller Rally Scene of the Crime S.O.S Pisparus Success of Her Life Suçlu Kim Suçlular Aramızda Susam sokağı Sunday Dinner Vaatler Vietnam Villa Grifi Olayı When Season Sleeps Yabancılar ve Kardeşler Yarınlardan Gelen Kız Yeni Görünüş Yenilmez Parker Zil Çalınca Ziyaret

1993

MİNİ DİZİ Katil ile Görüşme Kaçak kadın Los Angeles Depremi Özgür Ülkeye Kaçış Stogna Pasajı Windsur'lu Kadın

ARKASI YARIN Acil çağrı Avonlea Yolu Camilia Escalona İhtiras İntikam Kirli Yüz Ölümün Eşiğinde Özel Bir Adam Telefondaki Ses Tutku Yalnızca Maria

YABANCI DİZİ Acil Çağrı Afgan Breakdown Aile Alacakaranlık Kuşağı Amerika Başkalarının Kanı Bonanza Boş Yuva Braga Zinciri

176

Can Suyu Cantara Cash and Company China White Cosby Show Darling Buds of May Dünya Bu İşte Düzenbazlar Elliot'un Evi Evine Dön Çarli Fiddler'ın Ağacı Frankie'nin Yeri Gece Boyunca Görevimiz Tehlike Görev Vietman Hedef İntikam Hırsı İyi Çocuklar Jackie İsimli Kadın Kahramanlar Kanun Kanundur Kanun Savaşçıları Kara Şahin Kartallar Kasırga Klark'ın Gizemli Dünyası Kral Artur Kırmızı Çakal Mavi Ay Mirasçı Müfettiş Frost On Beş Ölümün Eşiğinde Pagvol Parmak Damgası Perkins Ailesi Profesyoneller Rüyalarını Derle Sam Saturday Sevgili Uşağım Saint Roman İşi Seznec Davası Shehaweh, Simenon Simon'un Oğlu Spiderweb Suçlu Sylvie ve Ailesi Şehrin Meleği Şovalyeler ve Savaşçılar Trucking Underbely Uyuyanlar Willam Tell Yabancılar ve Kardeşler Yardım 911 Yaşamın Kraliçesi Yesenia Zafer Zengin Olmak Zil Çalınca

1994

MİNİ DİZİ Aşk Uğruna Büyük Babam ve Ben Cennetin Öteki Yüzü Fresno Piyanoyla Ağıt Sevginin Bedeli Sen Benim Herşeyimsin

ARKASI YARIN Aşkım ve Izdırabım Aşk Rüzgarı Cennet Plajı

177

Eskalona Herşeye Değer İhtiras Maria Mercedes Sahte Dünyalar

YABANCI DİZİ Acil Çağrı Archibald'ın Maceraları Ateş Nehri Avukatlar Basketbol Ateşi Bill Cosby Show Bir Ailenin Yaşamı Blue Jeans Bonanza Değerli Düşünceler Delfy ve Arkadaşları Dört Nala Dusty Dünyanın Efendisi Düş Gemisi EBU Dramaları Esrarengiz Kadın Geçmişin İzleri Gizemli Antikalar Gizli Oda Gizli Servis Grace Ateş Altında Görevimiz Tehlike Görev Vietnam Hammer Hollywood'ta Bir Hafta İntikam Hırsı İhtiras İlk Bakışta Aşk İşgalciler Jack Amca Jake Abi Jean Pinnot Jewels John wayne Kaçak Kadın Kaderin Atlıları Karlı Kanun Savaşçıları Kızılderililerin İntikamı Kuzeyde Bir Yer Küçük Ev Lyton'un Günlüğü Mücevherler Odak Noktası Oddyssey Özel Bir Adam Pembe Oda Pofuduk Koltuk Sen Benim Herşeyimsin Seznec Davası Silah Arkadaşları Siz Mi Çağırdınız Lordum Şave Tarafsız Bölgedeki Tutsaklar The Exile Tıp Merkezi Vahşi Yaşam William Tell Yabancılar ve Kardeşler Yedinci Sokağın Gizemi Zzzap

1995 ARKASI YARIN

Başka Bir Hayat Dünyanın Efendisi Kumsaldaki Kadınlar

178

YABANCI DİZİ

Biri ve Diğerleri Doktor Finlay Dokun ve Öl Duygular Francis Geçmişin İzleri Gizli Servis Grace Ateş Altında Kazanma Hırsı Kurtarma 911 Küçük Ev Küçük Memale Leo ve Lea Sanık Sharpe'nin Askerleri Şatodaki Hayalet Takipçi Tanrıların Yel değirmenleri Yalnız Güvercin Yanan Kalpler Uzay 1999

1996 ARKASI YARIN Cennet Plajı Kadın ve İhtiras Nano Sevgi Bağları Yalnız Güvercin

YABANCI DİZİ Acımasız Şüphe Baba Barney Barnato Cafe Casablanka Dokun ve Öl Gölgeler Uzarken Gölün Sırları İlk Aşk Kopuk Dünyalar Kumsaldaki Kadınlar Marienhof Mavi Rozetler Parme Manastırı Pratisyenler Rüyalar

1997 MİNİ DİZİ

Duygu Çemberi Hz Muhammet’in Hayatı

ARKASI YARIN Anna Morena Clara Nano Sevgi Bağları

179

YABANCI DİZİ Altın Yıllar Deniz Fatihi Ekmek ve Güller Güneşin Battığı Yer Jean Roch Coignet Kod Adı Dansçı Kuzeyde Bir Yer Maria Van Damme Marienhof Mavi Rozetler Moreno Clara Omerta Sessizliğin Kanunu Pota Altı Savaş ve Anılar Snowy Nehri Şirket

1998

ARKASI YARIN

La Nena Ufukların Ötesinde

YABANCI DİZİ

Ahtapot Baraj Birinci Sayfa Deniz Fatihi Donmuş Ateş Ekip 13 Güneş Altında Küçük Kadınlar Okyanus Kızı Omerta Sessizliğin Kanunu Savaş ve Anılar Şirket Yeni Küre Yitirilen Dünya

1999

ARKASI YARIN

Ufukların Ötesinde

YABANCI DİZİ Akapulko Ateşi Bay Şaşkın Dans Akademisi Jake ve Çocuk Jonathan Greek Okyanus Kızı Robocop Siyah İnci Uzay Gezgini Zorlu İkili

180

2000 ARKASI YARIN Aşkın İçin Bitmeyen Yaz Parisli İsabella

YABANCI DİZİ Akapulko Ateşi Ay Savaşçısı Bay Şaşkının Maceraları Bir Zamanlar Bizim Charlie Dedektif Köpek Kurtarma Okyanus Kızı Pocahontas Protectors Robocop Siyah İnci

2001 ARKASI YARIN Aşkın İçin Klarisa Maria Bonita Tutku Rüzgarları

YABANCI DİZİ Apollo Körfezi Benny Hill Beyaz Gölge Cennete Dönüş Charlie'nin Melekleri Flipper Freddy Star Gizem Avcısı Gizemli Kahraman Hedefteki Adam Kalabalık ve Mutlu Komiser Da Vinci Legacy Miras Omerta Sessizliğin Kanunu Siska Stalin Tatlı Cadı Yolda Öfke ve Nefret

2002 ARKASI YARIN Tutku Çemberi

YABANCI DİZİ Charlie'nin Melekleri Cosby Ailesi Gerçeğin Peşinde Gizem Avcısı Kahraman Süvariler Kalabalık ve Mutlu Nuremberg Duruşması Sevgili Raymond

181

2003 ARKASI YARIN Senin İçin

YABANCI DİZİ Sevgili Raymond Kardeşler Takımı

2004 ARKASI YARIN Bahçıvanın Kızı Senin İçin

YABANCI DİZİ Kanıt Peşinde Kuşatma Altındaki Dingo Mc Leod'un Kızları Ölü Bölge Polis Merkezi

2005 ARKASI YARIN Balzac

YABANCI DİZİ Augustus Define Adasının İçinde Denizler İmparatoru İlk İmparator Kanıt Peşinde Lorenzo'nun Karısı Napolyon Polis Merkezi

2006 ARKASI YARIN (*)

182

YABANCI DİZİ Afrika Güneşinin Altında Denizler İmparatorluğu Kanıt Peşinde Kara Ölümün Esrarı Sel

2007 ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ Denizler İmparatoru Derin Devlet Harmonie'nin Evi Julie:Maulin Şovalyesi Kanıt Peşinde Karayip Korsanları Kral Kobra Kuzey ve Güney Lorna Doone Özel Birim Selahaddin Eyyubi Suçsuz Tapınak Şovalyeleri Yargıç ve Polis Yıldız Geçidi Zoya

2008 ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ Anneler ve Kızları Artık Böyle Yaşıyoruz Budala Daniel Deronda Goof'un Takımı Jane Eyre Kasvetli Ev Madam Bovary Yanılmadığını Biliyordu Yıldız Geçidi

2009 ARKASI YARIN (*)

183

YABANCI DİZİ Denizler İmparatoru Efsane Prens Muhteşem Kraliçe Saraydaki Mücevher Sarayın Rüzgârı Yıldız Geçidi

4.1.2. TRT'DE YAYINLANAN YERLİ DİZİLER

1990

Baharın Bittiği Yer Başka Olur Ağaların Düğünü Beybaba Bizimkiler Can Şenliği Doktorlar Dostlarımız Dört Mevsim İstanbul Dullar Pansiyonu Duygu Çemberi Gençler Gençlik Kavak Yelleri Gençlik Merhaba Gizli Merkez Güneşli Yağmurlar Geçmiş Bahar Mimozaları Hanımın Çiftliği İstanbul’da bir aşk İstasyondaki Pastane İz Peşinde Kanun savaşçıları Kara Elmas Keloğlan Kime Niyet Kime Kısmet Köy Doktoru Kuruntu Ailesi Küçük Dünya Sevdiğim Adam Sokullu Töre Türkmen Düğünü Uğurlugiller Vurguna inmek Yalancı Şafak Yuva

1991

Ağaçlar Gibi Ayakta Aile Bağları Aile Alıştık Artık Anadolu’nun Kadın Erenleri Analar Babalar Çocuklar Azap Behiye Ben Olsaydım Beybaba Biz Bize Benzeriz Bizimkiler Çiçekler Açmak İster Deniz Gurbetçileri Dönemeç Dünya Hali Elif Ana Geçmişe Açılan Pencere Issızlığın Ortası Itri İstanbul Efendisi İz Peşinde Kalbin Sesi Köroğlu

184

Milyarder Memnune Samanyolu 077 Hızır Acil Servis Sümbül Teber Türkmen Düğünü Uğurlugiller Üç Arkadaş Yalnızlar Yol Palas Cinayeti

1992 Ahmet Hamdi Bey Aile Bağları Aile Reisi Alıştık Artık Ayaşlı ve Kiracıları Aysarı'nın Zilleri Kopuk Dünyalar Küçük Ağa Adı Safiyedir Kızın Samanyolu Umut Taksi Yağmuru Beklerken Yalnızız Yıldızlar Gece Büyür

1993

Aliş ile Zeynep Başka Olur Ağaların Düğünü Bir Kadın Bir Erkek Bizimkiler Çiftliğimiz Haydaze Dudaktan Kalbe Elif Ana Ferhunde Hanım ve Kızları Hanımın Çiftliği Itri Karacaoğlan Masum Kaçaklar Yazlıkçılar Yorgun Savaşçı

1994

Ah Şu Komşularımız Anasının Kuzusu Başka Olur Ağaların Düğünü Bizimkiler Bizim Mahalle Ferhunde Hanım ve Kızları Geçmişin İzleri Gülşen Abi Herşeye Değer Hüsnü Bey Amca Kış Evi Köşe Kapmaca Kurtuluş Sonradan Görmeler Sürgün Üç İstanbul Yaz Evi Yazlıkçılar

1995

Aliş ile Zeynep Aşk Acıdır Biyonik Belma Dullar Pansiyonu Fatih Harbiye Gölgeler Uzarken

185

Gülşen Abi Hisseli Harikalar Kumpanyası Körfez Oteli Küçük İşler Lüküs Hayat Mutluyüz Ailesi Perihan Abla Yalı Yaz Evi Yedi Kocalı Hürmüz Zamanda Yolculuk

1996 Ak Sakallı Delikanlılar Aysarı'nın Zilleri Baba Ocağı Can Suyu Dullar Pansiyonu Eylül Gölgeler Uzarken Gülşen Abi Hüsnü Bey Amca Kim Bunlar Körfez Oteli Kumsaldaki Kadınlar Külyutmaz Mutluyüz Ailesi MMG Mühendisleri Öykülerde Yaşayanlar Perihan Abla Sahte Dünyalar Seni Bekleyeceğim Şaşıfelek Çıkmazı Türkmen Düğünü Yahya Kaptan Yalanlar Yalı

1997 Aile Albümü Bayram Mucizesi Bizimkiler Bizim Mahalle Çalıkuşu Çaylar Şirketten Dokuzuncu Hariciye Koğuşu Dullar Pansiyonu Ferhunde Hanım Hak Dostum Hüsnü Bey Amca Itri İz Peşinde Kanber Ağa Kanlı Nigar Kuruntu Ailesi Külyutmaz Menekşe Vadi Oyunlar ve Gerçekler Perihan Abla Sahte Dünyalar Şaşı felek Çıkmazı Unutulmayan Firar Üç İstanbul Yorgun Savaşçı Yukarı Kara Kısık Zontellektüel Abdullah

1998 Acımak Biz Bize Benzeriz Bizim Mahalle Çalıkuşu Dostlar Pasajı Ferhunde Hanım ve Kızları Geç Gelen Bayram Göl Güler Misin Ağlar Mısın? Gülşen Abi Günden Kalanlar Hacı Arif Bey

186

Hak Dostum Hanımın Çiftliği Hayat Bazen Tatlıdır Hepsi Bir Düştü Itri Komşudan Al Haberi Kördüğüm Perihan Abla Samanyolu Susam Sokağı Şaşıfelek Çıkmazı

1999 Ayrılsak ta Beraberiz Bizim Mahalle Bütün Çocuklarım Cumhuriyet Çalıkuşu Çiçeği Büyütmek Geçmiş Bahar Mimozaları Gençlik Evi Kamber Ağa Konu Komşu Kurtlar Sofrası Parmak Damgası Perihan Abla Samyeli Seni Bekleyeceğim Yahya Kaptan Yaprak Dökümü

2000

Adem ile Havva Aşkı Memnu Ayrılsak ta Beraberiz Başka Olur A. D. Baykuşların Saltanatı Bizim Evin Halleri Bugünün Saraylısı Bütün Çocuklarım Çalıkuşu Çulsuz Ali Dedem, Gofret ve Ben Evdeyim Geçmiş Bahar Mimozaları Hanende Melek Karakolda Ayna Var Kaynanalar Kurşun Kalem Kuzgunlar Nasıl Evde Kaldım Nisan Yağmuru Perihan Abla Suyun Öte Yanı Şaşıfelek Çıkmazı Üzgünüm Leyla Yalancı Yedi Numara

2001

Asi Gönül Ayrılsak ta Beraberiz Bizim Evin Halleri Cesur Kuşku Çiçek Taksi Dedem Gofret ve Ben Dikkat Bebek Var Hanımın Çiftliği Huzursuzlar Karakolda Ayna Var Karanlıkta Koşanlar Koltuk Sevdası

187

Merhaba New York Miras Nasıl Evde Kaldım Nisan Yağmuru Pembe Panjurlu Ev Seri Cinayetler Üzgünüm Leyla Vasiye Yedi Numara Yeditepe İstanbul

2002

Aile Bağları Ayrılsak ta Beraberiz Baykuşların Saltanatı Beşik Kertmesi Bizim Evin Halleri Canım Kocacığım Çalıkuşu En Son Babalar Duyar İki Oda Bir Sinan Kısa Devre Kurşun Kalem Koçum Benim Mihriban Nasıl Evde Kaldım Nisan Yağmuru Pembe Panjurlu Ev Perihan Abla Seni Daima Seveceğim Şapkadan Babam Çıktı Üzgünüm Leyla Vasiyet Yazlıkçılar Yedi Numara Yeditepe İstanbul

2003

Aramızda Kalsın Canım Kocacım Çalıkuşu Çiçek Taksi Deniz Yıldızı En Son Babalar Duyar Esir Şehrin İnsanları Günahım Neydi Allahım Hayat Güzeldir İki Oda Bir Sinan Karakolda Ayna Var Karanlıkta Koşanlar Köroğlu Kuzenlerim Mihriban Mühürlü Güller Nasıl Evde Kaldım Sarı Gelin Şaşıfelek Çıkmazı Tek Celse Tutku Çemberi Yalancı Yaz Aşkları

2004 Ablam Böyle İstedi Aile Bağları Aşk Mahkumu Ayva Sarı Nar Kırmızı Bizim Evin Halleri Büyük Umutlar Çınaraltı Çiçek Taksi Dedem Gofret ve Ben

188

Dudaktan Kalbe Geçmiş Bahar Mimozaları Issızlığın Ortasında Kasabanın İncisi Kuzenlerim Nasıl Evde Kaldım Nisan Yağmuru Son Yaprak Sular Durulmuyor Şeytan Ayrıntıda Gizlidir Vasiyet Yedi Numara Yeni Gelin

2005

Aşk Mahkumu Aynalar Azize Bizim Evin Halleri Dedem, Gofret ve Ben Dikkat Bebek Var Dönme Dolap Fırtına Hayatlar İki Arada Aşk Koçum Benim Ne Seninle Ne Sensiz Şaşıfelek Çıkmazı Ters Köşe Üç Kadın Yedi Numara Yeditepe İstanbul Zeytin Dalı

2006

Bizim Evin Halleri Çalıkuşu Çiçek Taksi Esir Şehrin İnsanları Gönül Yokuşu Hanımın Çiftliği Hayat Türküsü Hisarbuselik Kınalı Kuzular Koçum Benim Pertev Bey'in Üç Kızı Ters Köşe Vasiyet Yedi Numara Yeditepe İstanbul

2007

Ablam Böyle İstedi Aşk Yeniden Aynalar Ayrılsak da Beraberiz Baba Oluyorum Bizim Evin Halleri Çiçek Taksi Dede Korkut Hikayeleri Evimin Erkeği Gençlik Başımda Duman Gönül Salıncağı Güzel Günler Küçük Adımlar Sardunya Sokak Üçü Bir yerde Yeni Evli

189

2008

Aşk ve Gurur Aşk Yeniden Beni Unutma Bizim Evin Halleri Büyük Aile Çiçek Taksi Doludizgin Yıllar Dur Yolcu Düşlerimin Prensi Evimin Erkeği Gönül Salıncağı Hacı Arif Bey Hanımın Çiftliği Her Halinle Sev Beni Hisarbuselik İpsiz Recep Kınalı Kuzular Koçum Benim Mert ile Gert Perihan Abla Süper Babaanne Sürgün Hayatlar Yaprak Dökümü Yeni Evli

2009

Acemi Müezzin Ah Kalbim Aynadaki Düşman Ayrılık Bahar Dalları Bizim Evin Halleri Cam Kırıkları Canını Sevdiğimin İstanbul'u Çılgın Kanal Dedem Gofret ve Ben Dikkat Bebek Var Doludizgin Yıllar Gönül Makamı Hesaplaşma Hicran Yarası İpsiz Recep Kapadokya Düşleri Kınalı Kuzular Mat Mert ile Gert Nasıl Evde Kaldım Nisan Yağmuru Reis Bey Sürgün Hayatlar Üzgünüm Leyla Yedi Numara Yeditepe İstanbul Zoraki Başkan

190

4.1.3. TRT'DE YAYINLANAN YARIŞMA PROGRAMLARI

1990 (*)

1991 Dany Kaye Çocuk Yarışması

1992

Bir Kelime Bir İşlem Çizgi Ötesi Joker Labirent Telekare Tombala Turnike Turnuva Yakıştır

1993

ABC Bir Kelime Bir İşlem Biz Kimiz Labirent Pancarlar Yarışıyor Turnike Joker

1994

Bir Kelime Bir İşlem İtalyan Çocuk Şarkıları Riziko THM Amatör Ses Yarışması TRT Çocuk Koroları Şarkı 36.Altın Para Yarışması

1995 Bil Bul Yarış Bir Kelime Bir İşlem İller Yarışıyor Riziko Türk Halk Müziği Yarışması

1996 Bilir Bilmez Bir Kelime Bir İşlem Dede Efendi Beste Yarışması

191

İller Yarışıyor Hedef 4 Yarışan Şahinler

1997 1 Kelime 1 İşlem Erovizyon Şarkı Yarışması Joker Tele Tatil THM Amatör Şarkı Yarışması

1998 Ben Bilirim Dünya Mankenler Kraliçesi Erovizyon Şarkı Yarış. Joker Tele Tatil THM Amatör Ses Yarış.

1999 Sihirli Harfler Erovizyon Şarkı Yarışması

2000 Erovizyon Şarkı Yarışması Ona Bakma Bana Bak Zirveye Doğru

2001 Erovizyon Şarkı Yarışması 1-2-3 Tıp 4*10 Euro Kazandıran Numaralar Suçlu Kim?

2002 Erovizyon Şarkı Yarışması Göster Hünerini Yolgeçen Hanı

2003 Eurovizyon Şarkı Yarışması Türkiye Yarışıyor Yaz Oyunları

2004 Alaturka Beste Yarışması Beşe Beş Erovizyon Şarkı Yarışması

2005 Beşe Beş Miras

192

2006 Soru Doku Tamam mı Devam mı?

2007 Bir Kelime Bir İşlem Emin Misiniz? Erovizyon Şarkı Yarışması Hepsi Senin Popüler Çocuk Şarkı Soru Doku

2008 Alaturka Solist Yarışması Bir Kelime Bir İşlem Büyük Hedef Erovizyon Şarkı Yarışması

2009 Bi Zahmet Bir Kelime Bir İşlem Büyük Hedef Erovizyon Şarkı Yarışması Sen Türkülerini Söyle

4.1.4. TRT'DE YAYINLANAN REALİTY PROGRAMLAR

2004 Haberin Var Mı Kardelen

2005 Ben İstersem Gününüz Aydın Olsun Küçük Şeyler

2006 Ademler ve Hayvanlar Ben İstersem Bir İnsan Bir Hikâye Konuşuyorum Küçük Şeyler

2007 Ademler ve Havvalar Doğru mu Yanlış mı? Yaz Sabahı

193

2008 Ademler ve Havvalar Kırmızı Işık Küçük Şeyler Yaşam Sohbetleri

2009 Esra Ceyhan'la Hayat İpucu Kriminal Küçük Şeyler

4.2. KANAL D

Aydın Doğan'ın sahibi olduğu Doğan Holding'in Türkiye'de yayın yapan ulusal televizyon kanallarından biridir. 10 Aralık 1993 tarihinde Ayhan Şahenk tarafından kurulan Kanal D; sırasıyla Star TV, Tele on TV, Show TV, Kanal 6, HBB, TGRT 'den sonra Türkiye'nin yedinci özel televizyon kanalı olmuştur. Kanalın hisseleri 17 Ekim 1994 tarihinde Aydın Doğan'a satılmış ve kanalın logosu değişerek bugünkü hâlini almıştır.

4.2.1. KANAL D KANALINDA YAYINLANAN YABANCI DİZİLER

1993

ARKASI YARIN Mutluluk Peşinde

YABANCI DİZİ Aşk Yüzlü Kadın Buyrun Sayın Bakan Casus Kayıtları Coplan Çelik Yumruk Hill Sokağı Karakolu Kaçak

194

1994

MİNİ DİZİ Alacakaranlık Kuşağı

ARKASI YARIN Aşk Yüzlü Kadın

YABANCI DİZİ

Aile Görüntüleri Akapulko Şanslı Albay Bleep Altın Arayıcıları Altın Savaşçı Buyrun Sayın Bakanım Cennette Fırtına Coplan Gece Melekleri Genç Yayıncılar Hayvanlar Alemi Hill Sokağı Karakolu İyilik Savaşçıları Kaçak Kadın ve İntikam Kadın Şoför Kim Haklı Moda Dünyası Mutluluk Peşinde Ölüm Vadisi Rebecca'nın Sırrı Suçlar ve İtirafler Şovalyeler ve Savaşçılar Tatlı Hayat Tutkular Uzun Bir Haftasonu Winetka Yolu Yeni Babalar

1995

MİNİ DİZİ Hz Rabia İslam'a Doğru İslam'ın Doğuşu Peygamberin Hicreti

ARKASI YARIN Üç Kader Kızlar Sınıfı Sevginin Bedeli Vahşi Kalpler Veronika

195

YABANCI DİZİ Akapulko Ateşi Altın Kalpler Altına Hücum Aşkın Kesişme Noktası Aşk Sahili Bir Sessiz Adam Cennetten Kaçış Eerie Indiana Evimiz Hollywood'ta Fırtınalı Günler Kaçak Kadın Kaptan Power Kara Şahin Korkusuz Dublörler Ölümsüz Savaşçı Renegade Sarı Dev Sıcak Sahil Süpermen Süper Polis Redkid Robocop Tutkular

1996

MİNİ DİZİ Vahşi Adalet

ARKASI YARIN

Emilie Fırtınalı günler Sevginin bedeli Üç Kader Vahşi Kalpler Veronika

YABANCI DİZİ

Alf Akapulko Fırtınası Amerika'da Aşk Arkadaş Arıyorum Babamın Dünyası Beethowen Bizim Ev Evimiz Hollywood’da Gerçek Adalet Hayat Ağacı Herkül Kadife Rüyalar Kara Şahin Katil Virüs Mafya Evliliği Mavi Ay Özgürlüğe Kaçış Süper Polis Süpermen Robocop Simon Skandal Aile Taksi Tatlı İkizler Teksas Polisi Yenilmez Kral Zeyna

196

1997

MİNİ DİZİ Hz Muhammet’in Hayatı

ARKASI YARIN Hayat Ağacı İlk Aşk Luz Klarita

YABANCI DİZİ Alf Ateşten Sokaklar Bizim Ev Ejderin Yüzüğü Herkül Kara Şahin Los Ladrones Mavi Ay Ölümsüz Savaşçı Özgürlüğe Kaçış Simon Süpermen Tarzan Teksas Polisi Tekwar Yıldızlar Ötesinde Zeyna

1998

ARKASI YARIN

Hayat Ağacı Herşey Sevgi İçin Küçük Melekler Luz Klarita

YABANCI DİZİ

Ateşten Sokaklar Bizim Ev Conan Çılgın Susan Herkül Kara Şahin Küçük Melekler Özgürlüğe Kaçış Polis Akademisi Robin Hood Sinbad Süpermen Teksas Polisi Zeyna

1999 ARKASI YARIN Herşey Sevgi İçin Luz Klarita

197

YABANCI DİZİ Akapulko Fırtınası Bizim Ev Conan Çılgın Susan Erken Baskı Herkül Kara Şahin Mad About You Ölümsüz Savaşçı Polis Akademisi Robin Hood Sinbad Tarzan Tatlı İkizler Zeyna

2000

ARKASI YARIN Herşey Sevgi İçin

YABANCI DİZİ Bizim Ev Conan Erken Baskı Herkül Kara Şahin Ölümsüz Savaşçı Polis Akademisi Robin Hood Süperman Zeyna

2001

ARKASI YARIN

Küçük Melek Maria Vahşi Güzel

YABANCI DİZİ Amazon Bizim Ev Efsane Kahraman Erken Baskı Kara Şahin Kobra Takibi Lanetli Cuma Superman Teksas Polisi

2002 ARKASI YARIN Aşk Meleği Kaçak Kız Luz Klarita

198

Vahşi Güzel

YABANCI DİZİ Aşk Çıkmazı Cindy Erken Baskı İlk Aşk Lanetli Cuma

2003 ARKASI YARIN Kaçak Kız Maria Belen

YABANCI DİZİ Kobra Takibi VIP

2004 ARKASI YARIN Küçük Melek Maria Vahşi Güzel

YABANCI DİZİ Alias Hayvanların Efendisi Hızlı Polisler Kod Adı Mortal Kombat Taken Üç Vahşi Melek

2005 ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ Sucu

199

2006 ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ Çirkin Betty Ekip Kobra Takibi

2007

ARKASI YARIN Aşk Meleğim

YABANCI DİZİ Allah'ın Kılıcı Kobra Takibi Zeyna

2008 ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ Allah'ın Kılıcı

2009

ARKASI YARIN Aşk Meleğim

YABANCI DİZİ Kobra Takibi

200

4.2.2. KANAL D KANALINDA YAYINLANAN YERLİ DİZİLER

1993 Eşref Saati Kadın Şoför Suçlar ve İtiraflar Zapping Ailesi

1994 Artist Palas Bağımsız Federe Eşref Saati Kartakaya Kaygısızlar Kırkından Sonra Kovboy Kızlar Sınıfı Kördüğüm Magandagiller Rıza Beyler Sihirli Safiye Zapping Ailesi

1995 Beyoğlu Beyoğlu Boş Gezen ve Kalfası Gölge Çiçeği Kaygısızlar Rıza Beyler Sihirli Safiye Sünnet Holding Taksim Sarıyer

1996 Bizim Aile Çılgın Bediş Geceler Hiç Bana Sordun Mu İlk Aşk İnce İnce Yasemince

1997

Acı Günlerim Akasya Pasajı Artist Palas Ayrı Dünyalar Beşibiryerde Bizim Aile Boş Gezen ve Kalfası Çılgın Bediş Delikanlı Geceler İlk Aşk Karambol Kamil Kaygısızlar Kaynanalar Melek Apartmanı Ruhsar Şafak Vakti Taksim Sarıyer Unutabilsem Üzgünüm Yalan

201

1998

Acı Günlerim Akasya Pasajı Ateş Dansı Ayrı Dünyalar Çılgın Bediş Delikanlı Eyvah Babam İlk Aşk Karambol Kamil Kaynanalar Melek Apartmanı Pırıltılı Hayatlar Ruhsar Sibel Şafak Vakti Unutabilsem Yalan Yüzleşme

1999 Akasya Pasajı Ateş Dansı Ateşten Sokaklar Ayrı Dünyalar Beşi Bir yerde Can Dostum Çılgın Bediş Eyvah Babam Kaygısızlar Kaynanalar Kızlar Sınıfı Melek Apartmanı Ruhsar Sibel Unutabilsem Uzaydan Adam Çıkmaz Yalan Yılan Hikayesi Yüzleşme

2000 Acı Günlerim Ayrı Dünyalar Bizim Aile Çıldırtma Beni Çılgın Bediş Evdeki Yabancı Eyvah Babam Eyvah Kızım Büyüdü Fanatik Kaynanalar Ruhsar Sibel Unutabilsem Vay Anam Vay Yalan Yılan Hikayesi Yüzleşme

202

2001

Acı Günlerim Aşkım Aşkım Ateş Dansı Avcı Ayrı Dünyalar Çarli İş Başında Çılgın Bediş Çifte Bela Evdeki Yabancı Eyvah Kızım Büyüdü Fanatik Komiser Sinan Unutabilsem Vay Anam Vay Yılan Hikayesi

2002

Aşkım Aşkım Azad Bayanlar Baylar Berivan Bizim Aile Biz Size Aşık Olduk Bulut Bey Çarli İş Başında Çekirdek Aile Çılgın Bediş Çifte Bela Geceler Gülbeyaz Hastayım Baldız İki Arada Karaoğlan Kaygısızlar Kaynanalar Kırık Ayna Ruhsar Vay Anam Vay Yalanın Batsın Yarım Elma Yazgülü Yeni Hayat

2003

Aşk Olsun Aşkım Aşkım Bayanlar Baylar Biz Size Aşık Olduk Büyümüşte Küçülmüş Çifte Bela Estağfurullah Yokuşu Eyvah Babam Gelin Gülbeyaz Hayat Bilgisi Hırçın Menekşe İki Arada Kampüsistan Kınalı Kar Kırık Ayna Lise Defteri Oyun İçinde Oyun Ruhsar Serseri Sihirli Annem

203

Sultan Makamı Unutma Beni Vay anam Vay Yazgülü Yılan Hikayesi Yuvam Yıkılmasın

2004

Ağa Kızı Ah Be İstanbul Aşk Meydan Savaşı Aşk Olsun Aşkım Aşkım Bayanlar Baylar Bir Dilim Aşk Bütün Çocuklarım Çemberimde Gül Oya Dayı Evdeki Yabancı Evli ve Çocuklu Gelin Gül beyaz Haziran Gecesi Hayalet Hırçın Menekşe Kampüsistan Karım ve Annem Kınalı Kar Lise Defteri Omuz Omuza Ruhsar Sahra Serseri Sihirli Annem Sil baştan Size Baba Diyebilir Miyim Sultan Makamı Tam Pansiyon Yabancı Damat Zümrüt

2005

Ağa Kızı Aşk Her Yaşta Aşk Oyunu Aşkım Aşkım Bir Dilim Aşk Bütün Çocuklarım Çemberimde Gül Oya Deli Duran Düşler ve Gerçekler Gümüş Haziran Gecesi Hırsız Polis Ihlamurlar Altında Kapıları Açmak Kısmet Masum Değiliz Nehir Omuz Omuza Ödünç Hayat Reisin Kızı Rüzgarlı Bahçe Sahra Seher Vakti Seni Çok Özledim Sensiz Olmuyor Sihirli Annem Tadımız Kaçmasın Yabancı Damat Yarım Elma Yılan Hikayesi

204

2006

Acemi Cadı Ah Polis Olsam Anadolu Kaplanı Arka Sokaklar Aşkım Aşkım Binbir Gece Bir Dilim Aşk Cemil Oldu Jimmy Dayı Esir Kalpler Fırtına Gönül Gümüş Hasret Haziran Gecesi Hırsız Polis Ihlamurlar Altında Karınca Yuvası Kınalı Kar Kırık Kanatlar Lise Defteri Ödünç Hayat Sağır Oda Sev Kardeşim Sihirli Annem Yabancı Damat Yaprak Dökümü Yaşanmış Şehir Hikâyeleri

2007

Acemi Cadı Annem Arka Sokaklar Asi Bıçak Sırtı Binbir Gece Bir Dilim Aşk Elveda Derken Fırtına Genco Gülbeyaz Gümüş Hırsız Polis Ihlamurlar Altında Karım ve Annem Kavak Yelleri Kırık Kanatlar Menekşe ile Halil Oyun Bitti Sağır Oda Sana Mecburum Serseri Sessiz Fırtına Sev Kardeşim Yabancı Damat Yaprak Dökümü Yarım Elma Zoraki Koca

205

2008

Akasya Durağı Annem Arka Sokaklar Asi Aşk-ı Memnu Aşk Yakar Bıçak Sırtı Binbir Gece Cesaretin Var mı Aşka Çemberimde Gül Oya Derman Düğün Şarkıcısı Gece Gündüz Genco Halil ile Menekşe Hepimiz Birimiz İçin Kavak Yelleri Küçük Kadınlar Ruhsar Sessiz Fırtına Sev Kardeşim Sihirli Annem Yaprak Dökümü Yol Arkadaşım

2009

Akasya Durağı Arka Sokaklar Asi Aşk Yakar Aşkım Aşkım Aşk-ı Memnu Bir Bulut Olsam Düğün Şarkıcısı Gece Gündüz Geniş Aile Gümüş Hanımın Çiftliği Hırsız Polis Ihlamurlar Altında Kampüsistan Kavak Yelleri Küçük Kadınlar Lise Defteri Sihirli Annem Yabancı Damat Yaprak Dökümü

4.2.3. KANAL D KANALINDA YAYINLANAN YARIŞMA PROGRAMLARI

1993

*(Yarışma Yayınlanmamıştır)

1994

Doğuştan Şanslı Enerji Ekspresi Miss Globe Şansını Dene Şövalyeler ve Savaşçılar

206

1995

Doğuştan Şanlı Kutu Kutu Pense Turnike 2000 Uluslar arası Şarkı Yarışması

1996

Ah Kızlar Vah Erkekler Dünya Erkek Güzellik Y.Kuşadası Altın Güvercin Saklambaç

1997

Ah Kızlar Vah Erkekler Çocuktan Al Haberi Erkek Dediğin Katılsana Yarışsana Miss Turkey 1997 Üç Pas Bir Gol

1998

Aileler Yarışıyor Best Model Çarkıfelek Katılsana Yarışsana Miss Turkey

1999

Aileler Yarışıyor Bir Şarkı Söyle Çarkıfelek Çocuktan Al Haberi Hiç Bana Sordun Mu? Kulaktan Kulağa Miss World'99 Şahane Pazar Şans Direksiyonu Şans Melekleri

2000 Aileler Yarışıyor Best Model Çarkıfelek Çark 2000 Çocuktan Al Haberi Fırsat Bu Fırsat

207

Miss EuroTürk

2001 102 Milyon 122 Milyon Best Model Of Turkey Çarkıfelek Eve Doğru

2002 Çarkıfelek Eve Doğru Fanus Kim Beş yüz Milyar İster? Koltuk Maksimum Risk

2003

İnsan Sarrafı Kim Beş yüz Milyar İster Pop star Şansa Dansa

2004

Bir Yıldız Doğuyor Çocuktan Al Haberi Düello Kasa Şansa Dansa Şans Kapısı Türkstar

2005

Benimle Dans Eder Misin Beyaz Atlı Prens Bu Toprağın Türküsü Çırak Çocuktan Al Haberi Hayaller Gerçek Oluyor İkinci Bahar Gönüllerde Kasa Kırk bir Kere Maşallah Size Anne Diyebilir Miyim Survivor Tehlikeli Tür

2006 Benimle Dans Eder Misin? Biz Bize Büyük Teklif Son Yolcu Yarışma Maratonu

2007

Yoksa Rüya mı

208

2008 Düello

2009 Aşkın Gözü Kördür Benimle Dans Eder Misin Çöz Bakalım Kocam Size Emanet Koş Dur Eğlen Süpermarket Telefon Kulübesi Üç İki Bir Pişir

4.2.4. KANAL D KANALINDA YAYINLANAN REALİTY PROGRAMLARI

1993

Gereği Düşünüldü Bir Hatıra Fotoğrafı

1994 Bir Hatıra Fotoğrafı Devriye Devriye Feleğin Sillesi Hırsız Var Polis İmdat

1995 Böyle Gitmez Söz Fato' da

1996 Böyle Gitmez Devriye Prizma Sınır Ötesi Söz Fato'da Taksi

1997 Devriye Gerçek Peşinde Prizma Son Çare Söz Fato’da Taksi

1998 El Ele

209

1999 Bir Sevda Masalı El Ele

2000 El Ele

2001 Bir Sevda Masalı

2002 Film Gibi İster İnan İster İnanma O Yüzleşiyor Parmak İzi Sabah Sabah Seda Sayan Şaka Gibi

2003 Aranıyor İnsanlar Yaşadıkça İster İnan İster İnanma Parmak İzi Yıllar Sonra

2004 Anlatsam Roman Olur Hayat Yeniden Başlıyor Kadının Sesi Sabah Saba Seda Sayan

2005 Anlatsam Roman Olur Evim Güzel Evim Her şey Yolunda Kadının Sesi

2006 Dobra Dobra Esra Ceyhan'la İkbal’le Yaşama Dair Sabah Sabah Seda Sayan Sabahların Sultanı

2007 Dobra Dobra Esra Ceyhan'la Sabahların Sultanı

2008 Ceza Mahkemesi Dobra Dobra Esra Ceyhan'la

210

Sabahların Sultanı

2009 Doktorum Esra Ceyhan'la Sabahların Sultanı Susma Yalnız Değilsiniz

4.3. SHOW TV

Show TV, Show Radyo ile birlikte, 1 Mart 1991'de Erol Aksoy ve Haldun Simavi tarafından Fransa'da kurulmuş ve yayınına “Başka Bir Alem” sloganıyla bu ülke üzerinden başlamıştır. 1 Mart 1992 tarihinde de Türkiye'de yayın hayatına başlamıştır. Kanal, Mart 1992'de Türkiye'ye de yayın yapmaya başlayınca gerçek bir yayıncılık anlayışına girmiştir.

4.3.1. SHOW TV KANALINDA YAYINLANAN YABANCI DİZİLER

1992 MİNİ DİZİ

Grace Kelly Kurt Kanunu Leopar Ziyaret

ARKASI YARIN Bitmeyen Aşk Capitol Evden Uzakta Günaydın Öğretmenim! İlk Öpücük M*A*S*H Melrose Place Renkli Hayatlar Rosanne Rubi Yakın ve Uzak Tehlike Çemberi Tüp Bebek Zengin Ama Yalnız

211

YABANCI DİZİ

Addderly Alf'ten masallar Altın Bukleler Aranıyor Aşk Fırtınası Benson Benny Hill Show Beverly Hills Rüyası Biyonik Kadın Bronk Capitol Cinayet Saati Cinayetler Şehri Charlie'nin Melekleri Clementine Çılgın İmparatorluk Cosby Show Dinamit Dönüş Gemide Terör Gizli Görev Gökkuşağı Gölü Günaydın Öğretmenim Haberler İlk Öpücük İki Arkadaş İki Babam Kahraman Şerif Küçük Doktor Macera Peşinde Maude Muhteşem İkili Piyango Polis ve Köpeği Renkli Hayatlar Rosie Duruşmada Serçeler Suç Ortakları Superboy S.W.A.T Şirket Sırları Tehlike Çemberi Teksas Uzay Gemisi Galactica Virginian Yeşilin Kızı Zor Yıllar

1993 MİNİ DİZİ

Belalı Gelin

ARKASI YARIN İlk Öpücük Harika Yıllar Julie Köle İsaura Madeline Pembeli Kadın Roseanne

212

YABANCI DİZİ Aşk Rüzgarı Bire Karşı On Cennet Cosby Show Çılgın Dudu Drexell'in Sınıfı Gece Yarısının Öteki Yüzü Genç İndiana Jones Hangisi Karısı İkiz Kardeşim David Jack ve Mike Kahraman Şerif Kalpten Kalbe Komik Adres Mash Matlock Miki Fare Kulübü Oyunun Adı Polis ve Köpeği Paris Düşleri Prenses Rosie Duruşmada Saray Muhafızı Swat Şans Oyunları Şahin Üniformalı Melekler Yasak İlişkiler Yeşilin Kızı

1994 MİNİ DİZİ Cassidy

ARKASI YARIN

Cesur ve Güzel Santa Barbara Archi ve Sabrina

YABANCI DİZİ

Adalet Peinde Aşk Fırtınası Av Peşinde Ayrı Dünyalar Batman Büyük Usta Capitol Casuslar Cennet Cennet Koyu Dedektif Dowling Drexell'in Sınıfı Duygular Dünya Savaşçısı Enola Gay Frank'ın Yeri Genç İndiana Jones Gençlik Rüzgarları Havai Beşlisi İlk İş, İlk Aşk İlk öpücük İpucu Jake ve Şişman Adam Karanlık Hikâyeler

213

Kasırga Kızlar Yatakhanesi Kimse Durduramaz Kobra Kötünün İyisi Lassie Marshall Ailesi Masallar Üzerine Bir Masal Master Matlock Paris Düşleri Parmaklıkların Gerisinde Sabun Sahilde Sevginin Gücü Süper Çocuk Şans Oyunları Şirket Sırları Şöhret 3.Derece Yasak İlişkiler

1995 ARKASI YARIN

İlk Öpücük

YABANCI DİZİ Adalet Peşinde Casuslar Dokunulmazlar Gençlik Rüzgarları İlk Aşk İz Peşinde Mash Matlock Parmaklıklar Arasında Polisler Süperboy Tek Başına Zorba Zorro

1996 ARKASI YARIN Aşk ve Tutku Dallas

YABANCI DİZİ Acemi Hırsızlar Andy Griffith Adalet Peşinde Akapulka Cennet Genç Savaşçılar Frank’ın yeri Kandela Kobra Kralın Hayatı Küçük Cadı Otomobil Yarışçıları Öteki Ben Power Rangers Paris Düşleri Seni Seviyorum Bebeğim Sınır Ötesi Tutkular

214

1997

MİNİ DİZİ Hababam Sınıfı Dokuz Doğuruyor Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı Hababam Sınıfı Tatilde Hababam Sınıfı Uyanıyor

ARKASI YARIN Kandela Kassandra Roseanne

YABANCI DİZİ Dallas Duygular Gunsmoke Güldüren Cazibe İmparatorun Giysileri Kassandra Küçük Arkadaşım Paris Düşleri Power Rangers Sarı Dev Son Söz Sevginin Şeker Kampı Vahşi Batı

1998 ARKASI YARIN Acı Günler Bitmeyen Aşk Cesur ve Güzel Dallas Yalan Rüzgarı

YABANCI DİZİ Av Peşinde Gizli Görev Goosebumps Hırsız Justine Ormanın Kitabı Power Rangers Sevimli Bücür Tarzan Vahşi Bir şey

1999 ARKASI YARIN Cesur ve Güzel Yalan Rüzgarı Yalnızca Maria

215

YABANCI DİZİ Av Peşinde Bitmeyen Aşk Dallas Gizli Görev Justine Oyuncu Adam

2000 ARKASI YARIN Cesur ve Güzel Fırtınalı Günler Yalan Rüzgarı Yalnızca Maria

YABANCI DİZİ Yeşil Dev

2001 ARKASI YARIN Fırtınalı Günler Cesur ve Güzel Yalan Rüzgarı

YABANCI DİZİ (*)

2002 ARKASI YARIN Camilia Fırtınalı Günler Maria Clara Yalan Rüzgarı

YABANCI DİZİ Samantha

2003 ARKASI YARIN Camilia Rebecca Vahşi Kedi

216

YABANCI DİZİ Çılgın Betty Lisa ve Arkadaşları Nikita

2004 ARKASI YARIN Asi Melek Aşk Üçgeni Aşkın Bedeli Aşkların En Güzeli Rebecca Vahşi Kedi

YABANCI DİZİ Kaçak Kardeşler Takımı

2005 ARKASI YARIN Asi Melek Aşkların En Güzeli Canela Rebecca Rüyalarımın Aşkı

YABANCI DİZİ İntikam Ateşi Kanunsuzlar Sabrina'nın Maceraları

2006 ARKASI YARIN Saklı Tutkular Sonsuz Aşk

YABANCI DİZİ Cadılar Okulu İkinci Şans Sabrina'nın Sihirli Dünyası

2007 ARKASI YARIN Aşk Ateşi Marina

217

YABANCI DİZİ Vahşi Batı

2008 ARKASI YARIN Köle Isaura Marina

YABANCI DİZİ Evlere Şenlik Power Rangers Şöhret Yolunda Ultimate Force

2009 ARKASI YARIN Köle Isaura

YABANCI DİZİ Power Rangers

4.3.2. SHOW TV KANALINDA YAYINLANAN YERLİ DİZİLER

1992

Ana Kız Gırgıriye Hababam Sınıfı Karaoğlan Polisler Savcı Şöhret Uzlaşma Varsayalım İsmail

1993

Acı Yıllar Ayrı Dünyalar Beşikteki Miras Borsa Çalıkuşu Darbukatör Bayram

218

İki Kızkardeş Karılar Koğuşu Kurt Kanunu Küçük Doktor Patroniçe Plastip Show Tatlı Betüş Varsayalım İsmail Yaprak Dökümü

1994

Aşağı Köylü Memo Ayrı Dünyalar Beyoğlu Beyoğlu Cemil Darbukatör Bayram Hangimiz Eşek Kelebekler Özgürdür 155 Polis İmdat Sevginin Gücü Şehnaz Tango Tanrı Misafiri Tophaneli Osman

1995

Gökkuşağı Hangimiz Eşek Hz Yahya İki Arkadaş Palavra Aşklar Ramazan 11 Ayın Sultanı Şehnaz Tango Zirvedekiler

1996

Ana Kuzusu Baba Bana Reyting Al Bu Sevda Bitmez Gökkuşağı Gülerken Ağladık Hababam Sınıfı Tatilde İki Kız Kardeş İndim Yarin Bahçesine Keko Kırmızı Ayakkabılar Mirasyediler Sonradan Görmeler Şehnaz Tango Umudumuz Şaban Unutulmayan Anılar Zeki Metin'ce

1997

Ana Kuzusu Ayşecik Bir Umut Canısı Gökkuşağı Gülerken Ağladık Hemşerim Kanlı Nigar Küçük İbo Kırmızı Kart Osman Postacı Sevda Rüzgârları

219

Sıdıka Sıkı Dostlar Sonradan Görmeler Şen dul Şaban Yasemin Zirvedekiler

1998

Ayşecik Canısı Güldüren Cazibe Hangimiz Eşek Hemşerim İmparator İntikam Pazarlığı Kanlı Nigar Keko Keloğlan Kırmızı Kart Osman Köyden İndim Şehire Küçük Arkadaşım Küçük İbo Örümcek Sıdıka Sırılsıklam Sonbahar Kadınları Zeynep

1999 Ana Kuzusu Ayşecik Bu Sevda Bitmez Deli Yürek Haşlama Taşlama Hemşerim Kanlı Nigar Küçük İbo Örümcek Sıdıka Sırılsıklam Sonbahar Kadınları Üç Kafadar Yasemin Zeynep

2000 Ana Kuzusu Ayşecik Bizimkiler Canısı Deli Yürek Hayat Bağları Küçük İbo Örümcek Sarı Evin Esrarı Sırılsıklam Zehirli Çiçek

2001 Ana Kuzusu Aşk Çıkmazı Ayşecik Bizimkiler Dadı Deli Yürek

220

Hangimiz Eşek Hayat Bağları Korkusuz Korkak Küçük İbo Mirasyediler Sıdıka Şehnaz Tango Tatlı Hayat

2002 Aslı ile Kerem Aşkına Eşkıya Beşi Biryerde Bu Sevda Bitmez Canısı Deli Yürek Ev Hali Hemşerim Hızma Kerem İle Aslı Melek Mirasyediler Sana Bayılıyorum Şehnaz Tango Tatlı Hayat Zeybek Ateşi

2003 Alacakaranlık Ana Kuzusu Çaylak Gurbet Kadını Hayat Bilgisi Hızma Kurtlar Vadisi Serseri Aşıklar Sıdıka Şarkılar Seni Söyler Yarım Elma

2004 Alacakaranlık Altın Kafes Aslı ile Kerem Aşkımızda Ölüm Var Cennet Mahallesi Dadı Ekmek Teknesi En İyi Arkadaşım Gece Yürüyüşü Gurbet Kadını Hayat Bilgisi İyi Saatte Olsunlar Kasırga İnsanları Kurtlar Vadisi Mavi Kolye Metro Palas Müjgan Bey Perçem Şansa Bak Şeytan Sofrası Uy Başuma Gelenler Üçüncü Tür Yağmur Zamanı

221

2005

Alacakaranlık Asla Unutma Aşkımızda Ölüm Var Çapkın Çatkapı Davetsiz Misafir Ekmek Teknesi Emret Komutanım Gurbet Kadını Güz Yangını Hayat Bilgisi Hızma Kanlı Düğün Kurtlar Vadisi Maki Mavi Kolye Metro Palas Ölümüne Sevdalar Sensiz Olmuyor Sessiz Gece Sıdıka Şifre Tatlı Hayat Yağmur Zamanı Yanık Koza

2006

Acı Hayat Adak Aşk Olsun Cemile Cennet Mahallesi Çapkın Çat kapı Çeşm-i Bülbül Ekmek Teknesi Emret Komutanım En İyi Arkadaşım Ezo Gelin Felek Ne Demek Gülpare Hacı Hayat Bilgisi İyi ki Varsın Kız Babası Kızlar Yurdu Kördüğüm Kurtlar Vadisi Rüyalarda Buluşuruz Sahte Prenses Sevda Çiçeği Tatlı Hayat Tutkunum Sana Yağmur Zamanı Yanık Koza 29-30

2007

Acemi Cadı Acı Hayat Aslı ile Kerem Aşk Olsun Ayrılık Cennet Mahallesi Çapkın Davetsiz Misafir Doktorlar Dudaktan Kalbe Ekmek Teknesi Eksik Etek

222

Emret Komutanım En İyi Arkadaşım Eşref Saati Eyvah Çocuklar Ezo Gelin Fikrimin İnce Gülü Hayat Apartmanı Hayat Bilgisi Hepsi Bir Kaptan Kara Duvak Kısmetim Otel Kurtlar Vadisi Pusu Kurtlar Vadisi Terör Kuzey Rüzgarı Maçolar Nazlı Yarim Oğlum İçin Sahte Prenses Sensiz Olmuyor Sevda Çiçeği Yağmur Zamanı Yanık Koza Yaralı Yürek Yasak Elma

2008

Ağlamak Yok Çapkın Çatkapı Doktorlar Dudaktan Kalbe Emret Komutanım Eşref Saati Ezo Gelin Gece Sesleri Gurbet Kadını Güz Yangını Hayat Bilgisi Hayat Güzeldir Karamel Kurtlar Vadisi Pusu Pars Narkoterör Sevda Çiçeği Sınıf Tatlı Hayat Uy Başıma Gelenler Yanık Koza Yarım Elma

2009 Balkan Düğünü Bu Kalp Seni Unutur mu Davetsiz Misafir Doktorlar En İyi Arkadaşım Ezel Kahramanlar Kurtlar Vadisi Pusu Manyak Dükkan Melekler Korusun

223

4.3.3. SHOW TVKANALINDA YAYINLANAN YARIŞMA PROGRAMLARI

1992

Çarkıfelek Süper Aile

1993

Amiral Battı Evcilik Oyunu Haydi Bastır Kaç Para Liselerarası Bilgi Yarışması Minikler Show Pop Show 93 Şarkı Yarışması

1994

Avrupa Güzellik yarışması Çarkıfelek Dövüşçü Dünya Güzellik yarışması Evcilik Oyunu Kaç Para? Kıbrıs Güzellik Yarışması Liselerarası Bilgi Yarışması Minikler Show Miss Turkey Güzellik Yarışması Saat Sekizdi Sıra Sende Süper Aile Şuşa

1995

Avrupa Güzellik Yarışması Dünya Savaşçısı Manhunt GüzellikYarışması Süper Çarkıfelek

1996 Elite Look Model Kıbrıs Güzellik Yarışması Miss Model of The World Miss Turkey On Parmak On Marifet Süper Panayır Tivi

224

1997

Elit İnternational On Parmak On Marifet Süper Panayır

1998

Baybars Büyük Küçük Demeden Elite Look Model Şans Kapıyı Çalınca

1999

Büyük Yarış Sokak Dövüşçüleri Şans Kapıyı Çalınca Queen of Magic Island Zorlu Görev

2000

Kim Beşyüz Milyar İster Milyarder Şans Kapıyı Çalınca Taksi 2001

BBG Dokun Bana Elite Model Look En Zayıf Halka Hügo Kim Beşyüz Milyar İster? Tikveşli Yemek Yarışması

2002

En Zayıf Halka Göster Kendini Hügo Kaçak Kim Beşyüz Milyar İster? Şarkını Söyle

225

2003

Şans Kapıyı Çalınca

2004

Biz Evleniyoruz Gelinim Olur Musun Kalplerde İkinci Bahar Popstar Süper Modeller Evi Türkiye'nin Yıldızları

2005

Ah Kalbim Aşkım Benim Bir Prens Aranıyor Çarkıfelek Hep Beraber Kim Beş yüz Milyar İster Kim Beş yüz Bin İster Mikrofon Sende Türkiye'nin Yıldızları

2006 Boksçu Mankenler Çarkıfelek Fear Factor Kim Beş yüz Bin İster Survivor Türkiye’nin Yıldızları

2007

Bak Kim Dans Ediyor BBG Buzda Dans Güzel ve Dahi Kim Beş yüz Bin İster Okullar Yarışıyor Pusat Şarkı Söylemek Lazım Var Mısın Yok Musun Yoncimik Harikalar Diyarı Zeka Maratonu

2008 Amiral Battı Can Dostum Doğruların Zamanı İlle de Roman Olsun Söyle Söyleyebilirsen Şarkı Söylemek Lazım

226

Var mısın Yok musun? Yemekteyiz

2009 Benim Kocam Bir Melek Devler Ligi Korolar Çarpışıyor Off Shore Var Mısın Yok Musun Wipe Out Yemekteyiz Yetenek Sizsiniz

4.3.4. SHOW TVKANALINDA YAYINLANAN REALİTY PROGRAMLARI

1992 (*)

1993

Çok Özel Evcilik Oyunu Sıcağı Sıcağına Saklambaç Yangın Var

1994

Aranıyor Neredesin Prizma Sıcağı Sıcağına

1995

Mahkeme Kapısı Sıcağı Sıcağına

1996

Saklambaç Sıcağı Sıcağına Televole

227

1997

Aranıyor Ateş Hattı Olay Olay Sıcağı Sıcağına

1998

Ateş Hattı Sıcağı Sıcağına

1999 Aranıyor Ateş Hattı Film Gibi

2000

Ateş Hattı AXN Film Gibi Hepsi Gerçek

2001

Film Gibi Guinness Rekorlar Dünyası Hepsi Gerçek AXN

2002

Ayşe Özgün Film Gibi Guinness Rekorları Hepsi Gerçek Kadınca Karar Anı Reha Muhtar'a İtiraf Söz Meclisi

2003

Biz Evleniyoruz Deşifre Kripton Hayatım Roman Sabah Yıldızları

228

2004

Gizli Dünyalar Parmak İzi Sabah Yıldızları Sen Olsaydın Sevda Masalı

2005

Gizli Dünyalar Parmak İzi Rekorlar Kitabı Sabah Yıldızları Serap Ezgü ile Bizbize

2006

Gün Aydın Haber Özel Kadının Fendi Rekorlar Kitabı Serap Özgü ile Biz Bize

2007

Arım Balım Peteğim Gizli Dünyalar Haber Özel Magic Necmi Serap Ezgü ile Bizbize

2008

Herşey Dahil Serap Ezgü ile Bizbize Yeniden Başlasın

2009

Gizli Dünyalar Haber Özel

229

4.4. ATV

ATV (Aktüel TV) , 1993 yılında Dinç Bilgin tarafından kurulmuş olup 1991- 1993 yılları arasında SATEL adıyla yayın yapan kanalın kapanması sonucunda yayına başlamıştır. İlerleyen süreçlerde Ciner Grubu'na geçmiştir. ATV, Çalık Holding'e bağlı olarak yayın hayatını sürdüren ulusal televizyon kanalıdır.

4.4.1. ATV KANALINDA YAYINLANAN YABANCI DİZİLER

1993

ARKASI YARIN

Genç Kızlar Evli ve Çocuklu

YABANCI DİZİ

A takımı Bilinmeyenin Peşinde Son Söz Sevginin The Rally Bay Cooper'in Keyifli Dünyası Cinayet Sokakları Çakalların İzinde Dünya Savaşçıları, Kan Sporu Karateci Çocuklar, Kate ve Allie Katil Kim? Sahil Güvenlik Sonsuz gözyaşları Suyu satan adam Şans Blokları

1994

ARKASI YARIN

Aşk Gemisi Evli ve Çocuklu Kayıp Kızlar Muhteşem Dörtlü Son Söz Sevginin Sonsuz Gözyaşları Tutkular Yalan Rüzgârı

230

YABANCI DİZİ

Alshaymda Bir Aşk Uğruna Casuslar Savaşı Çakalların izinde Demir Maske Dünya Savaşçıları Geceyarısı kovboyu George İslamiyetin Doğuşu Kara Adalet Kate ve Allie Katil Kim? Kayıp Bürosu Korku hikayeleri Sahil Güvenlik Sevgili Büyükbabam Tropik Hastane Pembe Çerçeve Zamanın Ötesinde

1995

ARKASI YARIN

Aşk Sahili Köle İsaura Manuela Melrose Yalan Rüzgarı

YABANCI DİZİ Aşk Gemisi Çılgın Ekip Dedektif Cosby Kara Adalet Ölüm Antlaşması Özel Ajanlar Pembe Çerçeve Suç ve Ceza Vampir Polis Zorba

1996

ARKASI YARIN Celeste Köle İsaura Manuela Melrose Tutkular Yalan Rüzgarı

231

YABANCI DİZİ Aşk Gemisi A Takımı Bizimkiler Çılgın Dadı Flipper Kurtarıcı Sandakon Sentinel Viper

1997

ARKASI YARIN Celeste Melrose Sentinel

YABANCI DİZİ Cybill Filipper Gözlerdeki Suç Mac Gyver Sabrina Viper

1998

ARKASI YARIN

Canım Yavrum Gönlübol Sonsuza Kadar

YABANCI DİZİ

Cybill Küçük Dedektif Mac Gyver Sabrina Shagun Süper Fare Tele Dadı Wishbone Viper

1999

ARKASI YARIN Daniela'nın Günlüğü Gençlik Evi İhtiras Kurbanları

232

YABANCI DİZİ Gerçek Aşk Lady Boss Lassie Özgür Willy Sabrina Vahşi Palmiyeler Viper Wishbone

2000

ARKASI YARIN Rosalinda

YABANCI DİZİ İyi Dostlar Las Vegas Sırları Lassie Pasifik Polisleri Sabrina Üçüncü Göz Viper

2001

ARKASI YARIN Maria Barrio Maria Mercedes Marimar Sarıl Bana

YABANCI DİZİ Andromeda İhtiras Kurbanları Sabrina

233

2002

ARKASI YARIN Aşk ve Nefret Aşkın Yolları Bir Öpücük İçin Çılgın Betty Maria Barrio Marimar Masum Aşk Rosalinda

YABANCI DİZİ Las Vegas Sırları Pasifik Polisleri Üçüncü Göz Viper

2003

ARKASI YARIN Rosalinda

YABANCI DİZİ Viper

2004

ARKASI YARIN Gerçek Aşk Hayatımın Kadını Marimar Mavi Çantalı Kız

YABANCI DİZİ Kayıp

2005

ARKASI YARIN Miranda

234

YABANCI DİZİ Babam Takipte Gizemli Güçler Küçük Annem Prensin Karısı

2006 ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ Babam Takipte 24

2007

ARKASI YARIN (*) YABANCI DİZİ Bratz

2008

ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ (*)

2009

ARKASI YARIN (*)

235

YABANCI DİZİ (*)

4.4.2. ATV KANALINDA YAYINLANAN YERLİ DİZİLER

1993

Bir milyara bir çocuk Hastane Kara Murat Süper Baba

1994

Aziz Ahmet Cümbüşiye Hababam Sınıfı Hastane Kurtuluş Mahallenin muhtarları Noktasına Virgülüne Süper Baba

1995

Azmi Cümbüşiye Çiçek Taksi Hanımağa Hastane Her Evde Dırdır Var Hüsnü Kuruntu Kan ve Gül Mahallenin Muhtarları Münir Özkul Sahne Arıyor Süper Baba Umut Dünyası Videokondu Zülfiye Zülfü

1996

Aşk Hikayesi Baskın Çiçek Taksi Çürük Elma Evlere Şenlik Gurbetçiler Hanımağa Hayvanlara Dokunduk İlişkiler Kaldırım Çiçeği Köşe Kapmaca Mahallenin Muhtarları

236

Süper Baba Tatlı Kaçıklar Yaseminname Yolgeçen Hanı

1997

Baba Evi Başka İstanbul Yok Bizimkiler Böyle Mi Olacaktı Çiçek Taksi Gurbetçiler Hastane İlişkiler Kaldırım Çiçeği Mahallenin Muhtarları Sıcak Saatler Süper Baba Şaban İle Şirin Tatlı Kaçıklar

1998

Afacanlar Çetesi Affet Bizi Hocam Aile Bağları Baba Evi Başka İstanbul Yok Bir Aşk Hikayesi Böyle Mi Olacaktı Çiçek Taksi Gurbetçiler İkinci Bahar Mahallenin Muhtarları Mavi Düşler Sevimli Maymun Charlie Sıcak Saatler Süper Baba Şeytanın Gözyaşları Tatlı Kaçıklar Utanmaz Adam Yasak Sokaklar

1999

Affet Bizi Hocam Aile Bağları Aşkın Gözyaşları Baba Evi Böyle mi Olacaktı Bugünün Saraylısı Çatısız Kadınlar Çiçek Taksi Gurbetçiler İkinci Bahar İlişkiler Mahallenin Muhtarları Merdoğlu Mutlu Günler Rüzgar Sevimli Maymun Sıcak Saatler Tatlı Kaçıklar

237

2000

Baba Evi Böyle Mi Olacaktı Çiçek Taksi Evdeki Hesap Gurbetçiler Günaydın İstanbul Kardeş İkinci Bahar Mahallenin Muhtarları Merdoğlu Savunma Sıcak Saatler Süper Baba Tatlı Kaçıklar

2001

Aşk Güzel Şeydir Baba Evi Benimle Evlenir misin? Bizim Otel Böyle mi Olacaktı Cinlerle Periler Doksan Altmış Doksan Hırsız İkinci Bahar Mahallenin Muhtarları Sıcak Saatler Tatlı Kaçıklar Yapayalnız Yeni Hayat

2002

Anne Babamla Evlensene Asmalı Konak Böyle Mi Olacaktı Çocuklar Duymasın Ekmek Teknesi Gurbetçiler Hayat Bağları İlişkiler Kumsaldaki İzler Pembe Patikler Sıcak Saatler Yeter Anne Zerda

2003

Ayrılsakta Beraberiz Baba Bir İstanbul Masalı Ekmek Teknesi Hayat Bağları Kurşun Yarası Patron Kim Pembe Patikler Pilli Bebek

238

Seni Yaşatacağım Sensiz Olmaz Ölümsüz Aşk Zerda

2004

Aliye Arapsaçı Asmalı Konak Avrupa Yakası Baba Annemle Evlensene Bir İstanbul Masalı Büyük Yalan Camdan Papuçlar Canım Benim Çınaraltı Çocuklar Duymasın Deli Yürek Dişi Kuş Görünmez Adam İstanbul Şahidimdir Kurşun Yarası Mars Kapıdan Baktırır Melekler Adası Patron Kim Ruhun Duymaz Sayın Bakanım Sevinçli Haller Sokak Arası Tarçın Konuştu Yadigar Zerda

2005

AB'nin Yolları Taştan Aliye Aşk Oyunu Aşka Sürgün Ateşli Topraklar Avrupa Yakası Belalı Baldız Bendeniz Aysel Beyaz Gelincik Bir İstanbul Masalı Bir Varmış Bir Yokmuş Büyük Yalan Çılgın Yuva Çileli Bülbül Çocuklar Duymasın Dadı Deli Mavi Dolunay Eylül İkinci Bahar İlk Göz Ağrısı Kırık Kalpler Durağı Korkut ile Ürküt Köpek Kurşun Yarası Melekler Adası Misi Naciye'yi Kim Sevmez Nefes Nefese Ruhun Duymaz Saklambaç Savcının Karısı Sevda Tepesi Sonradan Görme Üç Küçük Sır Yeter Anne Yine de Aşığım Yumurcaklar Kampı Yürek Çığlığı

239

2006

Ahh İstanbul Aliye Aşk Oyunu Aşka Sürgün Avrupa Yakası Azap Yolu Baba Evi Bebeğim Belalı Baldız Beyaz Gelincik Bir Demet Tiyatro Ekmek Teknesi Erkekler Ağlamaz Evet Benim Gizli Patron Gözyaşı Çetesi Gül dünya Hacı Hatırla Sevgili Hayatım Sana Feda İkinci Bahar İlk Aşkım İşte Benim Kadın Severse Kurşun Yarası Kuşdili Naciye’yi Kim Sevmez Patron Kim Pembe Patikler Selena Sıla Şöhret Tatlım Tatlım Yine de Aşığım Zerda

2007

Affedilmeyen Ah İstanbul Aliye Avrupa Yakası Ayda Bebeğim Beyaz Gelincik Büyük Yalan Çocuklar Duymasın Dicle Duvar El Gibi Elveda Rumeli Ertelenmiş Hayatlar Fesupanallah Gemilerde Talim Var Hayal ve Gerçek Hayatım Sana Feda Hepsi Bir İki Yabancı Kanun Namına Kara Güneş Kara İnci Karayılan Kelebek Çıkmazı Komiser Nevzat Korkusuzlar Mahşer Selena Senden Başka Sessiz Gemiler Sinekli Bakkal Şöhret Okulu Tılsım Adası Yersiz Yurtsuz

240

2008

Adanalı Ağız Tadıyla Aman Annem Görmesin Avrupa Yakası Benim Annem Bir Melek Bizim Evin Halleri Canım Ailem Cennetin Çocukları Doludizgin Yıllar Elif Elveda Rumeli Gazi Geç Gelen Bahar Gonca karanfil Görgüsüzler Gurbet Kuşları Hatırla Sevgili Hepsi Bir İki Yabancı Karayılan Kayıp Prenses Limon Ağacı Naciye'yi Kim Sevmez Parmaklıklar Ardında Selena Servet Avcısı Sessiz Gemiler Sıla Sinekli Bakkal Talih Kuşu Yabangülü

2009

Adanalı Aile Saadeti Altın Kızlar Aşk Bir Hayal Avrupa Yakası Benim Annem Bir Melek Canım Ailem Cennetin Çocukları Çocuklar Duymasın Elveda Rumeli ES-ES Ey Aşk Nerdesin Hayal ve Gerçek Hepsi Bir Kapalıçarşı Kasaba Kayıp Prenses Kış Masalı Kız Kaçıran Nefes Parmaklıklar Ardında Samanyolu Selena Unutulmaz Yalancısın Sen

241

4.4.3. ATV KANALINDA YAYINLANAN YARIŞMA PROGRAMLARI

1993

Aşağı Yukarı Beyaz Güvercin Şarkı Y. Dinazorus Fuar Güzellik Yarışması Kaybet Kazan Randevu

1994 ABC Aşağı Yukarı Dinazorus Randevu Süper Çocuklar Venüs Güzellik Yarışma 4*4

1995

4*4 Sabah Şansı Kolaysa Sen de Gel Liseler Yarışıyor

1996

İner Misin Çıkar Mısın Köşe Kapmaca Langırt Miss Globe Tatemi

1997

Gelin Kaynana İner Misin Çıkar Mısın? İzmir Şarkı Yarışması Miss Bellisima

1998 Bay Turnike Gelin Kaynana Miss Globe Seç Bakalım Top Sende

1999 Bay Turnike Bir Bilmecem Var Gelin Kaynana Gol Show Şimdi Sıra Sizde Ya Şundadır Ya Bunda

242

2000 Ağırlığınca Altın Aslan Payı

2001 *(Yarışma Yayınlanmamıştır)

2002 *(Yarışma Yayınlanmamıştır)

2003 Akademi Türkiye Algida Dans Yarışması Kaç Para Trilyon Avı

2004

Akademi Türkiye Akşam Yıldızı Anadolu Ateşi Hügo Trilyon Avı Ünlüler Çiftliği

2005

Anadolu Ateşi Ayda Bir Bizim Evde Ne Oluyor Dansa Var Mısın En Çekici Halit Ergenç'le En Uykusuz Hatırla Bakalım Hayallerim ve Aşkım Hey Gidi Günler Hügo Sıradışı Değişim Şimdi Zayıflamak İstiyorum Şöhret Ünlüler Kampta Ya Şundadır Ya Bunda

2006

Dansa Var Mısın? İddiaya Var Mısın? Marka Puan Mega Milyoner Milyoner Oryantal Star Star Avı Süper Lady Ya Şundadır Ya Bunda Yeni Asır Model Yarışması 9*1

243

2007 Best Model Dilimin Ucunda Erkek Dadı Aranıyor Gelin mi Kaynana mı? Halkın Yıldızları Oryantal Star Profesyonel Süperstar Tatlım Benim Veto

2008

(*) (Yarışma Yayınlanmamıştır)

2009

Ah Be Güzelim Benimle Dans Eder Misin Bir Şarkısın Sen Damat Beğendi Dilimin Ucunda İşte Bu Benim Şovum Komşu Maceraya Takıl Restaurant Kabusları Ver Coşkuyu Zor Karar

4.4.4. ATV KANALINDA YAYINLANAN REALİTY PROGRAMLAR

1993 Ahmet Vardar Soruyor İnanılmaz Ama Gerçek İster İnan İster İnanma Kayıp Aranıyor Sıcak Takip

1994 Adliye Koridorları Ahmet Vardar Soruyor Çöpçatan İster İnan İster İnanma Kayıp Aranıyor

1995 Adliye Koridorları Ahmet Vardar Soruyor Polis İmdat

1996 Adliye Koridorları A Takımı Polis İmdat Şok

244

1997 A’dan Z’ye Adliye Koridorları Ahmet Vardar Soruyor A Takımı Kayıp Aranıyor Polis İmdat

1998 A'dan Z'ye Ayşe Özgün Şok

1999 A'dan Z'ye Ayşe Özgün Şok

2000 A'dan Z'ye Ayşe Özgün

2001 A'dan Z'ye Ayşe Özgün

2002 A'dan Z'ye A Takımı Yarınlar Umut Olsun

2003 Kim Haklı

2004 A'dan Z'ye Aşkın Mucizeleri A Takımı Bambaşka Biri Gerçeğin Ötesinde Gülbence İncir Çekirdeği Kadınca Çarkıfelek Son Bir Şans

2005 Aynalı Kahve Esra Ceyhan Sizlerle Gülbence Kadının Sessizliği Sabah Yıldızları Savaş Ay'la Sokak Arası

245

Son Yüzleşme Yalnız Değilsin 2006 Denemeye Değer Deşifre Esra Ceyhan Sizlerle Hadi Paylaşalım Kadınlar ve Erkekler Hayat Oyunları Sabah Yıldızları Şehir Efsaneleri Var Mısın

2007 Aktüel TV Güç Kadında Herkes Yanlış Biliyor İtirazım Var Kadın Olmak Sabahın Körü Tozlu Yollar Yaşam Koçu

2008 İtirazım Var Kadın Olmak Kadının Gücü Müge Anlı ile Tatlı Sert Yaşam Koçu

2009 Deşifre Esra Erol ile Evlen Benimle Müge Anlı ile Tatlı Sert

4.5. STAR TV Star TV, Lichtenstein'da 50.000 İsviçre Frangı sermaye ile 3 Ağustos 1989'da kurulmuş bulunan Magic Box Incorporated AG adlı şirket tarafından Türkiye´nin ilk özel televizyon kanalı olarak Magic Box Star 1 adı ile kuruldu ve Almanya üzerinden 5 Mayıs 1989 tarihinde test yayınına, 26 Mayıs 1989 tarihinde ise normal yayına başlamıştır.

246

4.5.1. STAR TV KANALINDA YAYINLANAN YABANCI DİZİLER

1990

ARKASI YARIN Ateş Çemberi Bütün Çocuklarım Cimri Dallas Hastane Günlüğü İki Aşk Arasında Santa Barbara

YABANCI DİZİ Altın Yıllar Adalet Savaşçısı Big Break Buford Dosyaları Captain Power Cinayet Dosyası Çapkın Dava Dedektif Marlow Dragner Elvis and Me Fırtına Gazap Kuşları Goldie Gold Günahlar Hing 5 İkiz Tepeler Jefferson Ailesi Kartal Harekatı Komşular Köprünün Çöktüğü Gece Küçük Büyücüler Meltdown Miami Vice Mike Hammer Muhteşem Dörtlü Patron Kim Richmond Tepesi Savaş ve Cazibe Sevgi Uğruna Son Kale Soylu ve Ailesi Striker Dağı Sürücü Akademisi Tatlı Aşk The Fear The Rebels TV 101 Uçak Gemisi Uyuşturucu Operasyonu Yargıç ve Cellat Yeşil Dev Yıldızlarla gelen Zengin Dilenci Yoksul Hırsız

1991

MİNİ DİZİ Josephine Baker Efsanesi Müzikhol Son Kale Yalancı İsabella

247

ARKASI YARIN Ateş Çemberi Başka Bir Dünya Buruk Yıllar Bütün Çocuklarım Cesur ve Güzel Cimri Çiftçinin Kızı Dallas Fırtınalı Günler Hastane Hastane Günlüğü Komşular Riviera Santa Barbara

YABANCI DİZİ Adalet Savaşçısı Amcamız Asırlık Efsane Asiler A Takımı Avcılar Beni Rahat Bırak! Big Break Bilimde Damlalar Bir Araya Gelince Biz Herşeye Karşıyız Booker Buford dosyaları Büyük tuzak Charles İş Başında Captain Power Cinayet Dosyası Çılgın Ferris Çılgın Karakol Çin Plajı Çocuklarla Evlilik Dedektif Gabriel Dedektif Hunter Dedektif Marlow Dekoratör Kızlar Dullar Çetesi Eduard ve Kızları Emerald Noktası Evimiz Hollywood'ta Evlilik Kuralları Fırtına Freedy nin Kabusları Gazap Kuşları Genç Politikacı Güller Çetesi Hanedan Hayatın Cilveleri Hemşireler Hızlı ve Estetik Hollywood Yaramazları Hollywood Anıları İkiz Tepeler İki Kafadar İngiliz Usulü Jana Jefferson Ailesi Kafa Avcısı Kalp Atışı Kapalı İlişkiler Karate Kid Karışık İş Kanun ve Düzen Kayıp Savaş Hazineleri Kimse Durduramaz Komşular Komşular Görmesin Korku Oyunları Korsan Köprünün Çöktüğü Gece Kurdun Laneti Mac Gyver Marina maceraları Maskeli Balo Melekler Şehri Mike Hammer Milyoner Gençler Kulübü Muhteşem İkili Murphy Brown Miami Vice

248

Molly Onassis Otostopçu Otoyol Şövalyesi Örümcek Adam Özel savaş Özel Savaş Patron Kim? Pearl harbor Richmond Tepesi Sadece Aşk Santa Barbara Savaş ve Cazibe Sherlock Holmes Sıkı Polisler Simon ve Simon Siyah Pele Sürpriz Akraba Stüdyo 5 Süpermarket Tatlı Aşk Tatlı Dertler Tepedekiler Tiny Toon Maceraları Tutkular TV 101 Uzay yolu Uzay Yolu: Yeni Nesil Yabancılar Yaratıklar Yargıç ve Cellat Yayın Zamanı Yemyeşil Zavallı Küçük Zengin Kız

1992

MİNİ DİZİ

Amerika Chimera Çinli Doyum noktası Kafa avcısı Kapalı ilişkiler Köprünün çöktüğü gece QB 7 Wallenberg

ARKASI YARIN Başka Bir Dünya Beni rahat bırak Bütün çocuklarım Celeste Cesur ve güzel Gerçek Nişancı Hastane günlüğü Rebelde Santa barbara Sevgi Işığı Yaşadığımız günler

YABANCI DİZİ Adım Adım Ajan 12 Altın Gül Mağarası Ana Anahtar Asi Ateşkes Avcılar Bebekler Bir Ev Dolusu Bir araya gelince Biz On Kişiyiz Cennetten Biri Charles İş Başında Çılgın Karakol

249

Çocuklarla Evlilik Dallas Dan August Dedektif Hunter Degrassi Lisesi Dekoratör Kızlar Denizler Hakimi Eddie Dodd Elmaslar Gelecek Uğruna Genç James Bond Genç Kayakçı Gereği Düşünüldü Gri Üniformalılar Goldie Gold Gökkuşağı Peşinde Hanedan Hill Sokağı Karakolu İhanet İkiz Tepeler 240 Roberts Kahraman Damat Kartal Harekatı Kayıp Formül Kayıp Ödülü Keşfedilmemiş Amerika Kolay Av La Tradiora Magnum Manken Marienne Melekler Şehri Mesai Saatleri Miami Vice Müfettiş Morse Murphy Brown Papatyaları Kopartmayalım! Patagonya Kralı Riviera Roc San Fransisco Sokakları Sessiz Ortak Sherlock Holmes Simon ve Simon Son Cinayet Sonsuz adalet Soylu ve Asi Stingray Şen dullar Şerefe Taksi durağı Tatlı dertler Tutkular Uyuşturucu Savaşı Valentina Yemyeşil

1993

MİNİ DİZİ Ölürayak

ARKASI YARIN Amcamız Başka Bir Dünya Cesur ve Güzel Dünya Döndükçe Emperatriz İhanet Papatyaları Kopartmayın Ritüeller San Francisco Sokakları Santa Barbara Sevgi Işığı Yarınları Ararken

250

YABANCI DİZİ Ajan 12 Amerikan Dedektifi Altın Gül Mağarası Atlantik Bağlantısı, Charles İş Başında Cinayet Dosyası Dekoratör Kızlar Doktor Laurent Harry ve Handersonlar Hırsızlar Hızlı İkili Jessie Kanun ve Düzen Kasabanın Çocukları, La Romano MacMillan ve Karısı Magnum Miami Vice Polis Roc Simon ve Simon Smith ve Jones Sokakların Kanunu Tequila ve Bonetti Valentina Yalancı İsabella Yenilmez Parker

1994

ARKASI YARIN

Cesur ve Güzel Maria Bonita Marimar

YABANCI DİZİ

Amerikan Dedektifi Ajan 12 A Takımı Avcılar Beni Rahat Bırak Bırak Beaver Yapsın Bu dünyanın dışından Charles İş Başında Cinayet Dosyası Denizler Altında Gecenin Sınırı Harry ve Handersonlar Hava Kurdu Hırsızlar Karışık İş Kanun ve Düzen Keskin Kalemler Komiser Kolombo Kung Fu Lassie Magnum McMillan ve Karısı Melekler Şehri Miami Vice Muhteşem İkili Murphy Brown Müzik Günleri Polis Raven Ritüeller Tequila ve Bonetti Yabancı Kalpler Yalancı Afet

251

Yarınları Ararken Zamanda Yolculuk

1995

ARKASI YARIN

Alkanzar Aşk Rüzgarı Aşk Fırtınası Cesur ve Güzel Marimar

YABANCI DİZİ

Aşk ve Gurur A Takımı Bırak Beaver Yapsın Bu Dünyanın Dışından Charles İş Başında Cinayet Dosyası Colombo Denizler Altında Geniş Aile Harry ve Hendersonlar Kanun ve Düzen Keskin Kalemler Kung Fu Mac Millan ve Karısı Magnum Miami Vice Muhteşem İkili Muhteşem Zango Örümcek Kadın Pembe Dünyalar Simon ve Simon Suç ve Ceza Switch Tequila ve Bonetti Uzaydan Gelenler

1996

ARKASI YARIN

Alcansar Cesur ve Güzel Maria Bonita Maria Del Barrio Marimar

YABANCI DİZİ

Aşk ve Gurur Cinayet Dosyası Evdekiler

252

Gizemli Kadın Görünmez Adam Harikalar Yolu Havai Beşlisi Kanun ve Düzen Kanundan Kaçılmaz Kızlar Yurdu Kral Boksör Sihirli Ceket Simon ve Simon Smith ve Jones Switch Tutku

1997

ARKASI YARIN Acı Günler Cesur ve Güzel Gizemli Kadın Kızlar Yurdu Maria Bonita Maria Mercedes Marimar Stellina

YABANCI DİZİ Blinky Bill Cinayet Dosyası Kanun ve Düzen Köstebek Magnum Mihrace’nin Kızı Neşeli Köpekler

1998

ARKASI YARIN Esmeralda Marimar

YABANCI DİZİ Neşeli Köpekler Süper Komandolar

1999

ARKASI YARIN

Acı Günler Camila Güzel Maria

253

YABANCI DİZİ

Biyonik Çocuk Süper Komandolar

2000

ARKASI YARIN (-)

YABANCI DİZİ Akapulko Ateşi Mc Gyver

2001

ARKASI YARIN Aşk Hırsızı Kaderim Sensin Luz Maria

YABANCI DİZİ Dişi Kaplanlar Kızım ve Ben

2002

ARKASI YARIN Aşkın Peşinde Yabani Aşık

YABANCI DİZİ Fiorella Hayat Ağacı Kayıp Çocuk Marcelina

254

2003

ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ Anastasia

2004

ARKASI YARIN Aşk Yarası Aşkın Peşinde

YABANCI DİZİ Perili Ev

2005

ARKASI YARIN Aşk Çıkmazı

YABANCI DİZİ Hayvan Dedektifi Özel Birim Trafik

2006

ARKASI YARIN (*)

255

YABANCI DİZİ Bratz Dinotopia

2007

ARKASI YARIN (*)

YABANCI DİZİ İkon 1 Kasırga Marko Polo Ölümcül Dalgalar

2008

ARKASI YARIN Aşkın Peşinde Rosalinda

YABANCI DİZİ İhanet İstila Milyonda Bir Sabrina

2009

ARKASI YARIN

(*)

YABANCI DİZİ Genç Savaşçılar Hz Yusuf İhanet Kayıp Oda Prison Break Sabrina Süpermen

256

4.5.2. STAR TV KANALINDA YAYINLANAN YERLİ DİZİLER

1990

Buruk Yıllar

1991 Komşular Görmesin Portatif Hüseyin

1992 Acı Tatlı Saygılar Bizden

1993 Kaderin Cilvesi Skandal Şaban Askerde

1994 Alem Buysa Kral Benim Arzu Kasırgası Bay Kaber Bizimkiler Gül ve Diken Savcı Sevgi Oyunu Şaban Askerde

1995 Arka Sokak Aşık Oldum Aşk Fırtınası Avcılar Belkıs Hanımın Sokağı Bir Demet Tiyatro Bizim Bakkal Demet Akbağ Kabare Ferhunde Hanımlar Fırıldak Nuri Gölge Çiçeği Gül ve Diken Kanundan Kaçılmaz Şen Dullar Yazlıkçılar Zühre

257

1996 Ana Alem Buysa Aşık Oldum Bay Kamber Bir Demet Tiyatro Çılgın Badiler Evdekiler Ferhunde Hanımlar Fırtınalar Gölge Çiçeği Gözlerinde Son Gece Gül ve Diken Kaygısızlar Kop Gel Taksi Oğlum Adam Olacak Savcı Saygılar Bizden Süper Yıldız Şaban Askerde Şehnaz Tango Şen Dullar Tam Pansiyon Yazlıkçılar Zühre

1997 Acı Günler Ana Alem Buysa Baskül Ailesi Bir Demet Tiyatro Bizimkiler Deli Divane Devlerin Aşkı Eda Hanım Evdekiler Ferhunde Hanımlar Fırat Fırtınalar Gölge Çiçeği Gözlerinde Son Gece Kara Melek Kaygısızlar Komşu Komşu Oyun Bitti Saygılar Bizden Şaban Askerde Şehnaz Tango Şen Dullar Yalan Dünya Yangın Ayşe Yazlıkçılar Yerim Seni Zühre

1998

Alem Buysa Ana Aynalı Tahir Baskül Ailesi Bay Kamber Bir Demet Tiyatro Bizimkiler Can ile Muhlise Çarli Deli Divane Dış Kapının Mandalları Evdekiler

258

Ferhunde Hanımlar Feride Fırat Gölge Çiçeği Gözlerinde Son Gece Gülüm Güzel Günler Hesabım Bitmedi Hicran Kara Melek Kaygısızlar Keloğlan Kızım Osman Kızlar Yurdu Kuzgun Küçük Bestami Oyun Bitti Sır Dosyası Sırtımdan Vuruldum Süper Yıldız Şen Dullar Şeytanın Kurbanları Üvey Baba Yangın Ayşe Yazlıkçılar Yerim Seni Yıkılmadım

1999

Affet Beni Alem Buysa Ana Aynalı Tahir Baskül Ailesi Bay Kamber Bir Demet Tiyatro Bizimkiler Bizim Sokak Bücür Cadı Çarli Evdekiler Ferhunde Hanımlar Fırtınalar Gölge Çiçeği Gözlerinde Son Gece Gülüm Hesabım Bitmedi Seninle Hicran Kara Melek Kaygısızlar Kuzgun Küçük Besleme Oyun Bitti Saygılar Bizden Sen Allahın Bir Lütfusun Sır Dosyası Süper Yıldız Üvey Baba Yangın Ayşe Yazlıkçılar Yıkılmadım Zilyoner Zühre

2000 Aşk Hırsızı Aynalı Tahir Baskül Ailesi Bir Demet Tiyatro Bizim Sokak Bücür Cadı Çarli Deli Divane Ferhunde Hanımlar Fırat Fırtınalar Kaygısızlar

259

Küçük Besleme Mercan Kolye Renkli Dünyalar Sen Allahın Bir Lütfusun Sır Dosyası Şaban Askerde Şehrazat Yangın Ayşe Üvey Baba Zilyoner

2001 Aynalı Tahir Aylin Babam ve Biz Baskül Ailesi Bir Demet Tiyatro Bücür Cadı Deli Divane Gölge Çiçeği Güz Gülleri Kaderim Sensin Koltuk Sevdası Küçük Besleme Sen Allah'ın Bir Lütfusun Sultan Tuzu Kurular Üvey Baba

2002

Ah Yaşamak Var Ya Asayiş Berkemal Aşk ve Gurur Aydın Havası Aynalı Tahir Baskül Ailesi Beşik Kertmesi Bir Demet Tiyatro Cabbar Çarli Çatıdaki Kız Dadı Efsane Kara Melek Kaygısızlar Kibar Ana Küçük Besleme Mahallenin Muhtarları Teyzemin Nesi Var Üvey Baba Yalancı Yarim

2003 Aşkın Peşinde Aşk ve Gurur Ayrılsakta Beraberiz Baskül Ailesi Bir Yıldız Tutuldu En Son Babalar Duyar Hürrem Sultan Mahallenin Muhtarları Mercan Kolye Sıhsenem Umutların Ötesi Zalim

260

2004

Beşik Kertmesi Bir Demet Tiyatro Bir Yıldız Tutuldu Biz Boşanıyoruz Bizim Aile Bücür Cadı Çarli Çocuklar Ne Olacak Deli Divane En Son Babalar Duyar Her şey Yolunda Kadın İsterse Küçük Besleme Mahallenin Muhtarları Perili Ev Şöhretler Kebapçısı Şu Bizim Ev Var Ya Tatil Aşkları Yeni Hayat Yirmi Dört Saat Zehirli Tehdit

2005

AB'nin Yolları Taştan Alanya Almanya Ayrılsak ta Beraberiz Beşik Kertmesi Bücür Cadı Canın Sağ olsun Çarli Çocuklar Ne Olacak En Son Babalar Duyar Erkek Tarafı Kadın İsterse Kayıt Dışı Kızma Birader Sen Misin Değil Misin Şöhretler Tatil Aşkları Yeniden Çalıkuşu Yirmi Dört Saat Zaman Tüneli

2006

Alanya Almanya Baskül Ailesi Beşik Kertmesi Bücür Cadı Candan Öte Çocuklar Ne Olacak En Son Babalar Duyar İki Aile İmkansız Aşk Karagümrük Yanıyor Kara Melek Kaybolan Yıllar Kıvılcım Köprü Sırça Köşk Sihirli Annem Taşların Sırrı Ümit Milli Yalancı Yarim

261

2007

AB'nin Yoları Taştan Acemi Birlik Aşk Kapıyı Çalınca Ayrılsakta Beraberiz Benden Baba Olmaz Candan Öte Çarli Çocuklar Duymasın Ç.Ö.T Dağlar Delisi En Son Babalar Duyar Fedai Geniş Zamanlar Havalimanı İki Aile Kader Karagümrük Yanıyor Kaybolan Yıllar Köprü Leylan Mahallenin Muhtarları Sevgili Dünürüm Sır Gibi Şaban Askerde Tatlı Bela Fadime Tatlı İntikam Vazgeç Gönlüm Yalan Dünya Yalancı Yarim Zeliha'nın Gözleri

2008

Acemi Cadı Ay Işığı Baba Ocağı Bir Varmış Bir Yokmuş Çocuklar Duymasın Derdest En Son Babalar Duyar Eyvah Halam Havalimanı İki Aile Kalpsiz Adam Kaybolan Yıllar Köprü Ölüm Çiçekleri Pulsar Serçe Sevgili Dünürüm Son Ağa Sonbahar Tatlı Bela Fadime Yalan Dünya

2009

Aile Reisi Ay ışığı Baba Ocağı Güldünya İstanbul Çocukları Kayıp Prenses Kül ve Ateş Makber Maskeli Balo Papatyam Pulsar Son Ağa Sonbahar Suç ve Ceza Teyzanne Yol Arkadaşım

262

4.5.3. STAR TV KANALINDA YAYINLANAN YARIŞMA PROGRAMLARI

1990 Dünyanın En Güçlü Adamı

1991 Süper Turnike

1992

Bir Scarlett Aranıyor Her Gün 100 Milyon İzle Kazan Tamam mı Devam mı?

1993

Altın Yağmuru Bak Şu Konuşana/ Yarışana Dünya GüzellikYarışması Senkron Süper Turnike Tek Soruda 250 Milyon

1994

Bak Şu Konuşana/Yarışana Benimle Oynar Mısın Play Off Süper Turnike

1995 Kolaysa Sen de Gel Altın Güvercin Şarkı Yar. Pamukkale Ş. Yarışması Türkiye Güzellik Yarışması

1996 Görevimiz Tehlike Süper Şamata 4*4 Yarış Başlıyor

263

1997 Görevimiz Tehlike Türkiye Güzellik Yarışması

1998 Köşe Kapmaca Türkiye Güzellik Yarışması

1999 (*)

2000 Yarışma 21

2001

Görevimiz Tehlike Kim Gitsin Survivor Çocuk Mankenler Uçur Beni

2002

BBG En Büyük Yarışma Bu Yarışma Final Otel Passaparola Şarkını Söyle

2003 Pasaparola En Büyük Yarışma Bu Yarışma

2004 Futbolstar Kazanmali Miss Turkey Passaparola

264

2005 Avrupa Yıldızını Arıyor Kral Tv Müzik Ödüleri Miss Turkey Miss World Passaparola

2006 Anasına Bak Kızını Al Söyle Söyleyebilirsen Miss Europa Miss Turkey Popstar Popstar Alaturka Turnike Yüzleşme

2007 Bir Dilek Tut Benim Param Senin Paran Beşe Gidenden Akıllı mısın Gladyatör Akademi Miss Turkey Popstar Alaturka Ünlüler Sirki

2008 Benim Param Senin Paran Evlilik Dans Fenomen Hayalin İçin Söyle İkizzler Kim Bir Milyon İster Popstar Alaturka Rus Ruleti Yarış Babam Yarış

2009 Bak Şu Duvara Çocuktan Al Haberi Fear Factor Rapstar Süperstar Aile Şaşırtmali Ucunda Bir Milyon Var Yabancı Gelin Yemeğe Bizdeyiz

265

4.5.4. STAR TV KANALINDA YAYINLANAN REALİTY PROGRAMLAR

1992

İster İnan İster İnanma Saklambaç

1993 (*)

1994

Teksoy görevde

1995

Teksoy Görevde Yetiş Emmoğlu

1996

Aranıyor FBI Gizli Dosyalar Garip Ama Gerçek Olay Olay Temiz Eller

1997

Devriye Teksoy Görevde

1998

Ağzı Olan Konuşuyor Devriye Elif Dağdeviren ile Teksoy Görevde Yasemin'in Penceresi

266

1999

Ebruli Günler Teksoy Görevde

2000

Aydın Havası

2001

Aydın Havası

2002

Deşifre Gerçek Hayatlar Hayatın İçinden Kapı Kimin İçin Teksoy Görevde Vaka-i Zaptiye Yasemin'in Penceresi Yaşanacak Çok Şey Var

2003

Gerçek Hayatlar Hayatım Roman Objektif Sır Dosyası

2004

Deşifre Hepsi Gerçek Kadınlar Ne İster Objektif Sırlara Yolculuk Zor Karar

2005

Ayşe Özgün'le Hergün Dertler Derya Deşifre

267

Sırların Efendisi Tuhaf Şeyler Yaşanmış Öyküler 112 Acil

2006

Akşam Yıldızı A Takımı Fato ile Yeni Hayat Kardelen Bu Konuya Girmeyelim Mesajınız Var Objektif Sabahlar Şenlik Teksoy Görevde Yaşanmış Öyküler

2007

Akşam Yıldızı Deşifre Dosta Doğru Hepsi Gerçek İnci Ertuğrul Sizin Sesiniz Olmaz Böyle Şey Orada Neler Oluyor Yasemin'in Penceresi Zara ile Geri Dön

2008

Arım Balım Peteğim Deşifre Esra Erol'la İzdivaç Evlilik Dansı Geliyor Gel Barışalım İnci Ertuğrul Sizin Sesiniz Nihat Hatipoğlu Cevaplıyor

2009

Anneyim Ben Aramızda Kalsın Arım Balım Peteğim Dr. Öz Show Esra Erol ile İzdivaç Zuhal Topal ile İzdivaç

268

TRT

YILLAR MİNİ ARKASI YABANCI YERLİ YARIŞMA REALITY DİZİ YARIN DİZİ DİZİ SHOW

1990 17 4 51 35 0 0 1991 3 12 93 33 1 0 1992 1 8 79 14 9 0 1993 6 12 71 14 7 0 1994 7 8 62 18 6 0 1995 0 3 21 17 5 0 1996 0 5 15 24 6 0 1997 2 4 16 27 5 0 1998 0 2 14 23 6 0 1999 0 1 10 17 2 0 2000 0 3 12 26 3 0 2001 0 4 19 22 5 0 2002 0 1 8 24 3 0 2003 0 1 2 23 3 0 2004 0 2 5 22 3 2 2005 0 1 17 8 2 3 2006 0 0 5 15 2 5 2007 0 0 16 16 6 3 2008 0 0 10 24 4 4 2009 0 0 6 5 28 3

TOPLAM 36 69 521 439 83 20 Tablo 17: TRT Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları

269

KANAL D

YILLAR MİNİ DİZİ ARKASI YABANCI YERLİ YARIŞMA REALITY YARIN DİZİ DİZİ SHOW

1993 0 1 7 4 0 2

1994 1 1 28 12 5 5

1995 4 5 23 8 4 2

1996 1 6 27 6 4 6

1997 1 3 17 21 6 6

1998 0 4 14 18 5 1

1999 0 2 15 19 10 2

2000 0 1 10 17 7 1

2001 0 2 9 15 5 1

2002 0 4 5 25 6 6

2003 0 2 2 27 4 5

2004 0 2 7 32 7 4

2005 0 0 1 30 12 4

2006 0 0 3 28 5 5

2007 0 1 3 28 1 3

2008 0 0 1 24 1 4

2009 0 1 1 21 8 5

TOPLAM 7 35 173 335 90 62

Tablo 18: KANAL D Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları

270

SHOW TV

YILLAR MİNİ DİZİ ARKASI YABANCI YERLİ YARIŞMA REALITY YARIN DİZİ DİZİ SHOW

1992 4 14 47 9 2 0

1993 1 7 29 15 7 5 1994 1 3 45 12 14 4 1995 0 1 14 8 4 2

1996 0 2 18 16 7 3 1997 4 3 13 18 3 4 1998 0 5 10 19 4 2 1999 0 3 6 15 5 3

2000 0 4 1 11 4 4 2001 0 3 0 14 7 4 2002 0 4 1 16 6 8 2003 0 3 3 11 1 5

2004 0 6 2 23 6 5 2005 0 5 3 25 9 5 2006 0 2 3 29 6 5 2007 0 2 1 37 11 5 2008 0 2 4 22 8 3 2009 0 1 1 10 8 2

TOPLAM 10 70 198 310 112 69

Tablo 19: SHOW TV Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları

271

ATV

YILLAR MİNİ DİZİ AR KASI YABANCI YERLİ YARIŞMA REALITY YARIN DİZİ DİZİ SHOW

1993 0 2 16 4 6 5

1994 0 8 19 8 7 5

1995 0 5 10 14 3 3

1996 0 6 9 16 5 4

1997 0 3 6 14 4 6

1998 0 3 9 19 5 3

1999 0 3 8 18 6 3

2000 0 1 7 13 2 2

2001 0 4 3 14 0 2

2002 0 8 4 13 0 3

2003 0 1 1 13 4 1

2004 0 4 1 26 6 9

2005 0 4 1 39 15 8

2006 0 0 2 35 11 9

2007 0 0 1 35 10 8

2008 0 0 0 31 0 5

2009 0 0 0 25 11 3

TOPLAM 0 52 97 337 95 81

Tablo 20: ATV Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları

272

STAR TV

YILLAR MİNİ DİZİ ARKASI YABANCI YERLİ YARIŞMA REALITY YARIN DİZİ DİZİ SHOW

1990 0 7 44 1 1 0 1991 4 14 102 2 1 0 1992 9 11 71 2 5 2 1993 1 12 27 3 6 0 1994 0 3 38 8 4 1 1995 0 3 35 16 4 2 1996 0 5 25 24 3 5 1997 0 8 7 28 2 2 1998 0 2 2 39 2 5 1999 0 3 2 36 0 2 2000 0 0 2 22 1 1 2001 0 3 2 16 5 1 2002 0 2 5 21 6 8 2003 0 0 1 12 2 4 2004 0 2 1 21 4 6 2005 0 1 3 19 5 7

2006 0 0 2 19 8 10

2007 0 0 5 30 7 9

2008 0 2 4 21 9 7 2009 0 0 7 16 9 6

TOPLAM 14 78 345 356 84 78 Tablo 21: STAR TV Yıllara Göre Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality Show Programları

273

YILLARA GÖRE MİNİ DİZİ ORANLARI

TV KANALLARI

30 TRT 25 KANAL D SAYISAL ORANLAR 20 SHOW TV ATV 15 STAR TV

0 1 36 7 10 0 14 TRT KANAL D SHOW TV ATV STAR TV

Grafik 8: Yıllara Göre Mini Dizi Oranları

1990-2009 yılları arasında beş televizyon kanalında yapılan incelemede TRT Kanalı 36 program ile birinci , Star TV Kanalı 14 program ile ikinci , Show TV Kanalı 10 program ile üçüncü , Kanal D Kanalı 7 program ile dördüncü ve ATV Kanalı 0 (sıfır) mini dizi ile beşinci sırada yer almaktadır. TRT’nin kamusal kanal olması ve yayıncılık yapısının türsel zenginliği için mini dizi sayısı fazladır. Diğer kanallara oranla kamusal bir kanal olması itibariyle dönem dizileri ya da kişi belgeselleri şeklinde hazırlanan kimi zaman ise televizyon filmi olarak kanal içi gerçekleştirilen ya da bağımsız bir yapım şirketine yaptırılan mini diziler yayınlanmıştır. Ayrıca yurtdışından alınan yabancı mini diziler de yayınlanalar listesinde yer almaktadır.

274

YILLARA GÖRE ARKASI YARIN ORANLARI

78 70 52 TV KANALLARI 35 TRT 69 KANAL D SHOW TV ATV

ATV STAR TV TRT STAR TV KANAL D SHO W TV

Grafik 9: Yıllara Göre Arkası Yarın Oranları

1990-2009 yılları arasında beş televizyon kanalında yapılan incelemede Star TV Kanalı 78 program ile birinci , Show TV Kanalı 70 program ile ikinci , TRT Kanalı 69 program ile üçüncü , ATV Kanalı 52 program ile dördüncü ve Kanal D Kanalı 35 Arkası Yarın ile beşinci sırada yer almaktadır.

Yirmi yıllık süreç incelendiğinde TRT ve STAR TV bu dönem içerisinde en eski iki kanal olarak dikkat çekmektedir. Diğer kanallar içerisinde yer alan SHOW TV, belirtilen zaman diliminde on sekiz yıl, ATV on yedi yıl ve KANAL D on altı yıllık bir yayıncılık geçmişine sahiptir. STAR TV ilk özel televizyon kanalı olarak TRT’nin izleyici ve reklam pastasını değiştirebilmek için yurtdışından çok sayıda yabancı nitelikli arkası yarın yapımlı diziler satın almıştır. Programlardan birkaçı önceki sezonlarda yayınlanmaları itibariyle, TRT’de gösterilen dizilerin son dönem çalışmaları yayınlanarak televizyon kanalları arasındaki rekabet, program düzeyindeki ilk mücadeleyi oluşturmaktadır.

275

YILLARA GÖRE YABANCI DİZİ ORANLARI

345 97 198 173 521

0 100 200 300 400 500 600 ORANLAR TV KANALLARI TRT KANAL D SHOW TV ATV STAR TV

Grafik 10: Yıllara Göre Yabancı Dizi Oranları

1990-2009 yılları arasında beş televizyon kanalında yapılan incelemede TRT Kanalı 521 program ile birinci , Star TV Kanalı 345 program ile ikinci , Show TV Kanalı 198 program ile üçüncü , Kanal D Kanalı 173 program ile dördüncü ve ATV Kanalı 97 Yabancı Dizi ile beşinci sırada yer almaktadır.

Televizyon kanallarında dış kaynaklı yapımlar içinde en fazla yabancı diziler tercih edilmektedir. TRT, kamusal bir kanal olmasına karşın diğer ticari ya da özel kanallara oranla en fazla program satın alan kanal özelliğini göstermektedir. İlk özel televizyon kanalı olan STAR TV bu alanda TRT ile girmiş olduğu rekabeti sürdürmektedir. SHOW TV kanalı ve Kanal D kanalı birbirine yakın sayıda yabancı dizi yayınlamıştır. Bu iki kanalın ortak özelliği eğlence ve gösteri niteliğine sahip programları daha fazla tercih etmiş olmalarıdır. ATV kanalı ise diğer kanallardan farklı olarak özellikle yerli yapımlara ağırlık veren bir yaklaşımı benimsediği görülmektedir.

276

YILLARA GÖRE YERLİ DİZİ ORANLARI

439 500 356 337 400 335 310 300 200 TRT 100 KANAL D SHOW TV 0 ATV STAR TV ATV TRT STAR TV STAR SHOW TV SHOW KANAL D KANAL

Grafik 11: Yıllara Göre Yerli Dizi Oranları

1990-2009 yılları arasında beş televizyon kanalında yapılan incelemede TRT Kanalı 439 program ile birinci , Star TV Kanalı 356 program ile ikinci , ATV Kanalı 337 program ile üçüncü , Kanal D Kanalı 335 program ile dördüncü ve Show TV Kanalı 310 yerli Dizi ile beşinci sırada yer almaktadır.

Televizyon kanalları kuruldukları yıllarda bağımsız nitelikli yapım şirketlerinin niceliksel azlığından dolayı yabancı yapım niteliğine sahip programlara günlük yayın akışı içerisinde önemli miktarda ve sürede yer vermişlerdir. Yabancı nitelikli programların (mini dizi, arkası yarın ve yabancı diziler) televizyon kanalları arasındaki sayısal dökümlerini karşılaştırabilmek için seçilen yerli dizi incelemesi tez çalışmasında yer almaktadır. Buna göre toplam yabancı menşeili yapımlar arasında 67 adet mini dizi, 304 adet arkası yarın, 1334 adet yabancı dizi olmak üzere toplam 1705 yabancı dizi yayınlanmıştır. Yerli dizilere ait toplam miktarın ise 1777 adet olduğu görülmektedir.

277

YILLARA GÖRE YARIŞMA ORANLARI 120 112 95 TRT 100 90 83 84 80 KANAL D

60 SHOW TV

O RA NLAR 40 ATV 20 STAR TV 0 TV KANALLARI

Grafik 12: Yıllara Göre Yarışma Oranları

1990-2009 yılları arasında beş televizyon kanalında yapılan incelemede Show TV Kanalı 112 program ile birinci , Star TV Kanalı 95 program ile ikinci , Kanal D Kanalı 90 program ile üçüncü , ATV Kanalı 84 program ile dördüncü ve TRT Kanalı 83 Yarışma Programı ile beşinci sırada yer almaktadır.

TRT kanalı yarışma programları konusunda birkaç yerli biçim (İng. Format) özelliğine sahip yapıma yer vermiştir. İncelenen kanallar içinde güzellik ve model yarışmaları da yapımların toplamını oluşturan türler arasındadır. Yarışma programları arasında “Bir Kelime Bir İşlem” gibi uzun yıllar devam eden yerli yapım yarışma programı bulunmamaktadır. Yarışma programlarının ülkemizdeki en belirgin özelliği 2000 yılı sonrasında artan rekabet ve bunun getirdiği çeşitlilik sunma ihtiyacı yurtdışından pek çok yarışma programının satın alınması sonucunu ortaya çıkarmasıdır.

278

YILLARA GÖRE REALİTY SHOW ORANLARI

81 78 90 69 80 62 70 60 50 40 20 30 20 10 0 ATV STAR TV KANAL D TRT SHOW TV

Grafik 13: Yıllara Göre Reality Show Oranları

1990-2009 yılları arasında beş televizyon kanalında yapılan incelemede ATV Kanalı 81 program ile birinci , Star TV Kanalı 78 program ile ikinci, Show TV Kanalı 69 program ile üçüncü, Kanal D Kanalı 62 program ile dördüncü ve TRT Kanalı 20 program ile beşinci sırada yer almaktadır.

Televizyon kanalları arasında son yıllarda evlenme, boşanma, kavuşma ve itiraf gibi çeşitli konu türlerini içinde barındıran öz yaşam öyküleri gerçeklik gösterisi (İng. reality show) olarak ekranlara yansımaktadır. Bunun dışında yer alan diğer programlar kaza, ilginç olaylar, reklamlar ve kamera arkası görüntüler biçiminde televizyon kanallarında yayınlanmaktadır. Türler arası melezleşme ve geçiş özelliğinin son yıllarda giderek artmasıyla birlikte söz konusu programların tek bir program türüne ait olmadığı bunun yerine çoklu tür özelliğine sahip program türlerinin ilgi gördüğü anlaşılmaktadır. Sözgelimi Ünlüler Çiftliği, Tehlikeli Yol (İng. Wipe Out) ve Yemekteyiz (İng. Come in Dinner) gibi programlarda yarışma, eğlence ve gerçeklik gösterilerine rastlanılmaktadır.

279

YILLAR TÜM TV KANALLARI REKLAM GELİRLERİ 1995 8.740.856.440.000 1996 20.754.413.980.000 1997 52.657.466.920.000 1998 87.310.509.120.000 1999 120.772.829.440.000 2000 322.718.549.740.000 2001 254.114.129.140.000 2002 567.304.684.520.000 2003 628.067.706.700.000 2004 1.006.002.818.680.000 2005 1.332.160.276.600.000 2006 1.344.506.589.800.000 2007 1.586.111.263.000.000 2008 1.540.302.851.800.000 2009 1.354.577.413.600.000

TOPLAM 10.226.102.359.480.000 Tablo 22: RTÜK 1995-2009 Türk Televizyonlarının Reklam Gelir Payları

Düzenleyici ve denetleyici bir kurul olarak RTÜK, idari görevlerinin etkin ve geçerli biçimde yürütebilmesi için ekonomik anlamda desteğe ihtiyaç duymaktadır. Televizyon kanallarının izlenmesi ve teknik takibinin istenilen düzeyde gerçekleştirilebilmesi için alt yapı konusunda yeterli donanıma sahip olamk zorundadır. Yayın gelirleriyle hükümetin özellikle tahsis ettiği ödeneklerle faaliyetlerini sürdürebilmektedir. Televizyon kanallarında iç işlerinde özerk olmasına karşın yayıncılık alanında bir kurula bağlı olunması bu alanda temeli oluşturan izleyicilerin talep ve yönlendirmeleriyle kurumun sözkonusu işlerliği yasalaştırılır. İzleyici eksenli ve ekonomik tabanlı yayıncılık, denetim ve düzenlemeden bağımsız düşünülemeyeceği için toplumu olumlu yönlendiren ve yayın içerikleri konusunda farklı cezai yaptırımlar neoliberal yayıncılık politikalarının gereğidir. RTÜK tarafından alınan pay oranının yakın zamanda yeni tasarıyla yüzde 5’ten yüzde 3’e düşürüelerek kurumun ekonomik

280 bağımlılığı azaltılması ve televizyon kanallarının özgür bir işleyişle yayınlarını devam ettirmesi hedeflenmektedir.

4. SONUÇ

İletişim, belirli nitelikte izleyici kümelerine belirli amaçlar doğrultusunda gerçekleştirilen ve bugün ticari kaygının ağır bastığı bir etkinlik olarak yorumlanmaktadır. Televizyon, yayıncılık alanında iletsini güçlü ve karlı kılabilmek için varolan yollara yeni alternatifler yaratmakta ve uygulama sahasını genişletmektedir.

Kamunun televizyon yayıncılığına olan ilgisi çoklu program yapımlarına süreklilik olgusuyla ilişkilendirilmektedir. Tecimsel özelliğine vurgu yapan biçimsellik, televizyon kanallarının, bu yönde faal olan şirket liderlerinin ya da diğer söz sahibi ticari unvanların iç ve dış pazarda program biçim türlerini kiralamak, satın almak, ürünlerini pazarda alıcılara sunma gereksinim ve çabasını kaçınılmaz duruma getirmektedir.

Görüntünün ve sesin aynı anda iletilebilirliği olan bu teknolojik zeminde maddi yığının, program yapımlarının en çok izlendiği zaman aralığına yerleştirilerek kazancın kısa süreli fakat zengin reklamcılık aracılığıyla büyümesini de hızlandırmaktadır. Adil rekabet ortamında adil kazanım hakkı için televizyon yayıncılığının hakim olduğu tüm sahalarda anayasal yaptırımlarla bir düzen oluşturulmakta ve kimliklerin türlü haklarının korunmasını sağlayacak hukuksal sistem inşa edilmektedir. Program oluşturma ya da bir metnin program diline uyarlanarak kitlelere ürün olarak iletilmesi halinde hakların zayi olmaması adına fikir ve fikrin mülkiyetliliği telif hakları uyarınca güvence altına alınmaktadır.

Türkiye’de anayasal koruma 5846 sayılı kanun, eserlerin telif hakları ihlalinin önlenmesi teminatını vermektedir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun amacı, fikri yaratıcılığın ürünü sayılan eseri ve dolayısıyla eser sahibini korumaktır. Eser sahibinin yarattığı eser üzerindeki haklar mali ve manevi haklar olmak üzere iki grupta

281 toplanmaktadır. Eser sahibine, kendi kişiliğini korumak amacı ile tanınan haklara manevi haklar denilmektedir. Bu haklar eser sahibine ve mirasçılarına eserin sahibinin kişiliğinden doğması ve onun kişiliğinin bir parçası olması nedeniyle tanınmıştır. İlgili haklar eserin, sahibinin izni olmadan umuma arz edilmemesi, eserde eser sahibinin adının belirtilmesi, eserde sahibinin izni olmadan değişiklik yapılmamasını öngörmektedir.

1952 yılında yürürlüğe giren FSEK ile Türk Hukuku, fikri mülkiyet hukuku alanında çağın gereklerine uygun düzenlemeye 31.12.1995 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye ile Avrupa Topluluğu arasındaki gümrük birliğine ilişkin Gümrük Birliği Kararı ve Karara bağlı fikri, sınaî ve ticari mülkiyetin korunması ile ilgili Ek 8’de gösterilen ve Türkiye’nin mevzuatında yapmayı üstlendiği düzenlemelerin yerine getirilmesi ile kavuşmuştur. Ancak genelde usul hukuku ve milletlerarası hukukuna ilişkin kurallar özelde de fikri mülkiyet hakkına ilişkin davalarda Türk mahkemelerin yetkisi en az fikri mülkiyet haklarının korunması hakkındaki düzenlemeler kadar önemlidir.

ABD, televizyon yayınlarının başladığı ve ilk televizyon kanallarının kurulduğu ülkedir. İngiltere, Almanya ve Fransa’da İkinci Dünya Savaşı öncesi başlayan televizyon yayınları, savaş nedeniyle kesintiye uğramış ve diğer Avrupa ülkeleriyle birlikte 1950’lerden sonra yaygınlaşmıştır.

1990 - 2009 yılları arasında yapılan incelemelerde televizyon kanallarının yılar içerisinde artan rekabet ve reklam paylarını artırarak en çok izlenme oranına sahip olabilmek adına birbirleriyle girmiş oldukları rekabet beraberinde küresel pazarın yurtiçinde daha etkin olmasını sağlarken, kültürel bozulma ve izleyicinin genel yapısının olumsuz yönde biçimlenmesine de neden olmuştur. Türkiye’de fikri mülkiyet hakları, özellikle küresel müeyyideler ve düzenlemelere paralel olarak bir dizi değişim geçirmiştir. İlk olarak kamu hukuku ve ticari hukuk bünyesinde yer alan fikri mülkiyet hukuku, yıllar içinde fikri ve sınai haklar şeklinde yeniden düzenlenmiştir. Küresel program pazarının çeşitli festivaller yoluyla televizyon programlarının yılın belli

282 dönemlerinde bir ürün olarak satılması yeni bir ticari düzenlemeyi ve uluslararası düzeyde yeni bir yapılanmanın da gerekliliğini ortaya koymuştur.

Bu yönüyle televizyon sadece izlenen bir teknolojik ve kitlesel araç olmaktan uzaklaşarak bilinçli bir biçimde pazarlanan ve tüketici tarafından kolayca benimsenen bir düzeye erişmiştir. Televizyon yayıncılık anlayışının bu denli değişim geçirmesi, en büyük program üreticilerinin haklarının korunabilmesi adına uluslararası düzeyde korumanın gerekliliği olarak bu alanda yeni sözleşmelerin yapılmasını da ortaya koymaktadır.

Kitlelerin daha kolay benimseyip izleme oranının en üst seviyede kalabilmesi için türler arası geçiş yaşanarak melez biçimler üretilmiş ve diğer ülkelere program satışları yapılmaya başlanmıştır. Kültürel imgelerin ya da görüntülerin ekranda yer almasına karşın televizyonun sektörün hızlı bir biçimde geliştiği ve yıllar içinde 10 milyar dolarlık pazar payına sahip ticari ürün haline geldiği de görülmektedir.

Televizyon kanalları arasındaki rekabetin artması kimi zaman daha fazla ithal programın pazara girmesine ve televizyon kanallarının yıllar içinde giderek dışa bağımlı hale gelmesine neden olduğu görülmektedir. Bu açıdan televizyon en ucuz eğlence niteliğini değiştirerek kitlelere, aslında en pahalı sunulan bir alan haline de gelmiştir.

Televizyon yayıncılık sektöründe yaşanan bu büyük değişim, tüketicilerin sayıları hızla artan kanallar üzerinden çok çeşitli programlara ulaşabilmelerine olanak sağlamıştır. Bununla beraber, yayıncılık alanında çeşitliliğin ve çoğulculuğun sağlanması amaçlanmış ancak oluşan bu yeni medya alanında aşırı rekabetin ve oligopolün meydana gelmesi, özel kanallar arasında kamu yararını göz ardı eden bir yayıncılık anlayışına gidilmesini de beraberinde getirmiştir.

Televizyonda yer alan programlar tam gün yayın anlayışı çerçevesinde durmadan peşi sıra yayınlanmaktadır. Programların en yalın özelliği, yayınlandıktan sonra hızla eskimesi ve güncelliğini yitirmesidir. Spor karşılaşmaları ve önemli programlar dışında

283

üretilen programlar sürekli olarak yenilenmekte ve yeni halleriyle gösterime girmektedir. Televizyonda her programın yayınlanmasında en temel nokta gösterim belgesinin olmasıdır. Yerli ve yabancı eserlerin ekranda izleyici ile buluşması öncelikle izin belgesine sahip olunması koşulunu gerektirmektedir. Kültür Bakanlığı tarafından verilen belge hem programı yayınlayan kuruluşu hem de programın yapımcısını kanuni bir yaptırımla karşı karşıya bırakabilmektedir. İzin belgesinin temel özelliği, muhatap ve sorumlu olarak alınacak kişi ya da kişilerin bilinmesi gereğidir.

Televizyonda iki farklı yayıncılık anlayışı bulunmaktadır. Bunlardan ilki kamusal yayın diğeri ise ticari yayındır. BBC kamusal, ABD kanalları ticari yayını ifade ederken TRT gibi bazı kurumlar yarı kamusal ve yarı ticari nitelikleriyle ön plana çıkmaktadır. Kamu hizmeti yayıncıları, ticari televizyonların rekabeti şiddetlendikçe, kalitesiz eğlence programlarının oranını arttırırken kültür programlarını ve azınlıklara yönelik yayınları, izlenme oranının düşük olduğu saatlere kaydırmıştır. Yeni medya alanındaki rekabet şiddetlendikçe kamu hizmeti yayıncılığı da bir dönüşüm geçirmektedir.

Türkiye’nin de dahil olduğu pek çok Avrupa ülkesinde 1980’den 1990’a kadar olan süreçte kamu yayıncılığı tekeli çeşitli yöntemlerle kırılmıştır. Bu dönemde uydu ve kablo teknolojisini kullanan ticari nitelikli özel televizyonlar hızla yaygınlaşmış, yayıncılığın amacı ve içeriği kökten değişmiştir. Televizyon haberleri de diğer program türleri gibi yüksek izlenme oranı hedefine göre yeniden düzenlenmiştir.

Reklam verenler, ulaşmak istedikleri hedef kitlelerinin hangi programı daha çok izlediğini bu ölçümler aracılığıyla belirlemektedirler. Böylece televizyon kanalı, üreticilerle tüketiciler arasında bir köprü görevi üstlenmekte, kendisi de bundan kar elde etmektedir. Türk TV kanalları ise yıllara göre artış gösteren reklam gelirlerinden aldığı payı büyütebilmek için yeni arayışlara girerek kimi zaman yurtdışından bazı program biçimlerinin alınmasını kimi zaman da telif hakkı ödenmeden belli özellikleri kullanılarak benzerinin yapılması yöntemini de kullanmaktadır.

284

Küresel pazarın büyük oyuncuları olan gelişmiş ülkelerin bu alanda herhangi bir maddi kayba uğramaması ya da oluşan maddi kaybın giderilmesi için hedeflenen küresel hukuk sistem tam olarak yerleşememiştir. Endemol, Celador, Fremantle ve Globo gibi önemli şirketlerin yapım şirketi olarak başladıkları üretim faaliyetinin küresel ölçekte etkisi ve pazarlayıcısı olması niteliği, sistemin önemli bir organını oluşturmasıyla televizyon endüstrisinin geçirdiği hızlı değişime işaret etmektedir.

Ülkemizde yabancı programların 1990-2009 yılları arasında olmak üzere 20 yıllık dağılımı ve sayısal dökümünü incelediğimizde yabancı eserlerin sayısal olarak daha etkin ve geçerli olduğu görmekteyiz. Mini Dizi, Arkası Yarın, Yabancı Dizi, Yerli Dizi, Yarışma ve Reality programlarının 5 televizyon kanalında yıllara göre dağılımı tablo ve grafik olarak aşağıda yer almaktadır. Televizyon kanallarının yayın içeriklerinin oluşturulmasında, program türlerinin oranlarının seçilmesinde ve yayınlanacak programların biçim ve içeriğinin şekillenmesinde ticari kaygılar belirgin rol oynamaktadır. Günümüzde televizyon kanalları her programın seçimini yaparken temel olarak en büyük model olduğu kabul edilen ABD seyircisinin beğenisi ve seçimine göre bir düzenleme yoluna gitmektedir. Televizyon kanallarının ana özelliği programlarını pazarlayabilmek ve beklenilen maddi kazancın gerçekleşmesidir. Üretilen bir programın televizyon kanalında yayınlanmasının ardından yapımcı firma ya da kanal, sözleşmeye bağlı olarak birden fazla yayını sunma ya da diğer ülkelere pazarlama hakkını elinde saklı tutabilmektedir.

Türkiye’de televizyon kanalları küresel pazarın etkisiyle dünyada en çok izlenen programları yayınlama yoluna gitmektedir. İlgili programlar televizyon festivallerinden ya da kanalın kendisinden doğrudan temin edilebildiği gibi söz konusu program pazarlama ve dağıtım hakkını elinde bulunduran şirketten de tedarik edilebilmektedir. İzleyicilerin temel beğenisi özellikle kanalların sayısını artırırken, küresel televizyon kanallarının ülke içinde yayın faaliyetlerini sürdürmesi (CNBC-E, Discovery ve National Geography v.b.) ve internet yayıncılığının giderek gelişmesi, izlenme ve beğeni pazarının çeşitliliğini sağlarken kanalların rekabet gereği farklı seçimler yapma

285 zorunluluğunu da ortaya çıkarmaktadır. İşte bu nedenle kanallar daha iyi ve farklı programlara bünyelerinde yer verebilmek için yapım şirketleri ile yakın bir ilişki kurma yoluna gitmektedirler.

㻌 Yurtdışından satın alınan programlar pazarın genelini olurşturmakla birlikte KOZ programı gibi yapımlar yurtdışına satılan önemli çalışmalar arasında görülmektedir. Medyalab yapım şirketi tarafından Flash TV için hazırlanan ve Sera Film’in dağıtımıyla pazarlanan Koz adlı televizyon programı C21 Media ve Frapa ortaklığında düzenlenen uluslararası biçim yarışmasında ödül kazanmıştır.

1990-2009 yılları arasında televizyon kanallarında yayınlanan yabancı yapımlardan mini dizi, arkası yarın, yabancı dizi, yarışma programları ve reality show programlarının yerli yapım niteliğine sahip türdeşleri arasında yapılan incelemede yabancı programların yerli programlara oranla daha fazla süre ve sayıya sahip olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Yerli yapımlar içinde yerli diziler, 1990-2000 yılları arasındaki süreçte televizyonun en çok izlendiği zaman diliminde (İng. Prime Time) yaygın olarak yer almazken 2000 yılı sonrasında reklam alma, tedarikçi desteği (İng. Sponsor) ve izleyicinin etkisiyle bu kuşağın söz sahibi olduğu görülmektedir. Önceki yıllara oranla yerli film ve yabancı dizi yayınları bu kuşaktan çıkarılarak günün diğer saatlerine aktarılmıştır. Sadece biçimi yurtdışından satın alınarak yeniden uyarlanan yarışma programları televizyonda yayınlanan yerli dizilere rakip konumundadır. “Var mısın Yok musun”, “Yetenek Sizsiniz Türkiye” ve “Kelimenin Gücü” gibi programlar yerli dizilerle dönüşümlü olarak ana yayın kuşağını paylaşmaktadır.

Kavramların ve amaçların farklı değerlendirildiği günümüzde yapımı üstlenilen programlar kamuya hizmet anlayışından uzaklaşarak kazanç çarkını hızla döndürebilecek araç olarak görülmeye başlanmıştır. Reklam ya da ürünlerin kitlelere tanıtım ve pazarlanmasının formülüyle programların eğlence niteliğinde işlenmesi ve pazarın esas unsurları arasında yer alması sektörde tek yönlü mali ilerlemenin adil

286 rekabet yaklaşımında tehdit içeren gelişmeler yaşanmasına neden olmuştur. Olası ihlallerin sürekli olmaması; ülkelerin kültürel, siyasi, sosyal ve ekonomik haklarının hukuk tabanlı garantörlüğü altında güçlü olmasını sağlamıştır. Böylece uluslararası sözleşmelerle ve ulusal hukukun evrensel tanımda yeniden düzenlenmesiyle program biçim özellikleri, eser sahibi hakları, ülkelerin kimlik dokuları korunma sahasında yer alabilmiştir.

Televizyonda programların bir eser niteliği arz etmesi nedeniyle biçimi oluşturan, yapımı gerçekleştiren, hazırlayan ve yayınlayan kurum ve kuruluşların haklarının koruma altına alınması gerekmektedir. Reklam kazancının artırılmasının dışında küresel program pazarının daha büyük bir ölçeğe sahip olduğu görülmektedir. Bu bakımından gereken hukuki düzenlemelerin yapılması uluslararası sözleşmelere taraf olunması, lehte ya da aleyhte açılan davaların karara bağlanması, varsa hak ihlallerinin önüne geçilmesi ve oluşan zararın telafi edilmesi bir ülke politikası olmalıdır.

Bugün televizyon programları bir ticari ürün olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle satın alınan ya da satılan programların sayısal olarak, ülkenin kültürel ve ekonomik yapısına katkı sağlayacak politikaların belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Zira bu sektörde söz sahibi olan ülkeler, yönetme ve yönlendirme güçlerini pazarladıkları programlar ve elde ettikleri gelirlerle şekillendirmektedir. Türkiye’de birçok dizi başta Orta Doğu ve Balkanlar olmak üzere çeşitli ülkelerde pazarlanmaktadır. Yurtdışına satılan her program ile ülke imajı, siyasal ilişkiler, kültürel aktarım, ekonomik kaynak desteği, çekim yapılan bölgelere turistik gezilerin yapılması ve evrensel bilinirliğin kazanılması imkanlarını yaratmaktadır. Bu sebeple program üretiminin yaygınlaştırılması ve daha geniş düzeyde pazarlanarak ekonomik açıdan kazanç sağlanması yönündeki politikalar, olumlu hamleler şeklinde değerlendirilmelidir

287

6. KAYNAKÇA

KİTAPLAR

AKARCALI, S., (1997), Türkiye’de Kamusal Radyodan Özel Radyo ve Televizyon’a Geçiş Süreci, Punto Yayınevi, S:11, Ankara.

AKINTÜRK, Turgut., (1999), Medeni Hukuk, Beta Yayınları, S:32, İstanbul.

ALEMDAR, Korkmaz ve ERDOĞAN., İrfan., (1993), Radyo ve Televizyonda Düzen. TOBB Yayınları, , S:54, Ankara.

AYİTER, Nuşin., (1968), Hukukta Fikir ve San’at Ürünleri, S:111. Ankara.

AZİZ, Aysel., (1996), Elektronik Yayıncılıkta Temel Bilgiler, Ankara Üniversitesi Yayınları, S:81, Ankara.

AZİZ, Aysel., (1999), Türk Televizyon Yayıncılığının 30 Yılı, TRT Eğitim Dairesi Başkanlığı Yayınları, S:45,Ankara.

BECER, Emre., (2000), Reklam, Halkla İlişkiler ve Ötesi, MediaCat Kitapları, 4. Baskı, Ağustos, S:104,Ankara.

BEŞİROĞLU, Akın., (2002), Düşünce Ürünleri Üzerindeki Haklar, APB Yayınları, S:44, Ankara.

BLUMLER, Jay., (1991), “The New Television Marketplace: Imperatives, Implications, Issues”, Mass Media and Society, Der. James Curran, Michael Gurevitch, Edward Arnold, S:194–215. London.

BURTON, Greame., (1995), Görünenden Fazlası: Medya Analizlerine Giriş. Türkçesi: Nefin Dinç. Alan Yayıncılık, S:129. İstanbul.

288

CAREY, Peter., & SANDERS, Jo., (2004) , Media Law, Sweet and Maxwell limited, S:81, London.

CHARON, Jean Marie., (1992), İletişim Araçlarında Devlet Müdahalesi, Medya Dünyası. Der. Jean Marie Charon. (Çev.Oya Tatlıpınar) İletişim yayınları, S:241-242, İstanbul.

COLWELL, T. and PRICE, D., (2005), Rights of Passage, British Television in the Global Market, A Report by the TV Research Partnership, S:40, London

CREWS, Kenneth D., (1993), Copyright, Fair Use, And The Challenge For Universities, Promoting The Progress of Higher Education, The University Of Chicago Press, S:21, Chicago.

ÇAPLI, Bülent., (2001), Televizyon ve Siyasal Sistem, İmge Yayıncılık, 2.Basım, S.36, Ankara.

ÇELENK, Sevilay., (2005), Televizyon Temsil Kültür, Ütopya, S:288, Ankara.

ÇELENK, Sevilay., (2001), Medya Politikaları (içinde) “Türkiye'de Radyo ve Televizyon Yayıncılığında Telif Sorunu”, İmge Kitabevi, S:257, Ankara.

DIETZ, Adolf., (1994), The Artist’s Right of Integrity Under Copyright Law – A Comparative Approach, IIC, V: 25, No: 1994/2, S:182–183, Luxembourg.

DREYFUSS, Rochelle Cooper., ve KWALL, Roberta Rosenthal., (2004), Intellectual property: Trademark, Copyright, and Patent Law: Cases and Materials, Foundation Press, S:411-492, New York.

DURAL, C., (1999), Medya Planlaması ve Reklam Verenin Ajans Seçimi, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, Erdini Basım ve Yayınevi, S:60-61, İstanbul.

289

EKELUND, Robert B. Jr., & SAURMAN, Davis S., (1999), Advertising and Market Process A Modern Ekonomic View, (Çev) Savaş, Vural Reklam ve Piyasa Süresi, İmaj Yayıncılık, 1.Baskı, S:73. İstanbul.

EREL, N.Şafak., (1998), Türk Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, İmaj Yayıncılık, S.45- 111, Ankara.

GHOSH, Shubha., (2004), Deprivatizing Copyright, Case Western Reserve Law Review, Vol.54, No.2, S:435, London.

GOLDSTEIN, Paul., (2001), International Copyright: Principles, Law, and Practice, Oxford University, S:26, London.

GOLDING, Peter., ve MURDOCK, Graham., (1997), “Kültür, İletişim ve Ekonomi Politik”, Medya Kültür Siyaset, (Der.) Süleyman İrvan, Bilim Sanat Yayınları, 1. Baskı, S:58, Ankara.

HALPREN, S. W., NARD, C.A., and PORT, K.L., (2006), Fundementals of United States Intellectual Property Law: Copyright, Patent, and Trademark (Kluwer Law,), S:389.USA.

HIRSCH, E., (1948), Fikri ve Sınaî Haklar, AR Basımevi, S:42, Ankara.

KAMINA, Pascal., (2002), Film Copyright in The European Union, Cambridge University, S:21, London.

KAPLAN, Yusuf., (1992), Televizyon, Ağaç Yayıncılık, S:1, İstanbul.

KARS, Neşe., (2003), Televizyon Programı Yapalım Herkes İzlesin, Derin Yayınları, S:26. İstanbul.

KEYDER, Virginia B., (1999), Fikri Mülkiyet Hakları ve Gümrük Birliği, Intermedia, S:38., İstanbul.

290

KUHN, Raymond., ed. The Politics of Broadcasting, (1985) , London: Croom Helm.Sf: 47, (Aktaran) , Kaya, Raşit Kitle İletişim Sistemleri, Teori Yayınları, Sf:78, Ankara.

LONG, Doris Estelle., (1997), The Common Heritage of Mankind, International Intellectual Propery Law. Anthony Diamato ve Daris E. Long (der.) Kluwer Law International. S:60–61, London.

LYNETTE, Owen., (1994) , Selling Rights,Blueprints, S:3, London.

MCCHESNEY, Robert W., (2003), The Problem of Media, Monthly Rewiew First Press, Çev.Çiğdem Çiğdamlı, Emel Coşkun, Erdoğan Usta, 21.Yüzyılda İletişim Politikaları, Medyanın Sorunu, Kalkedon Yayınları, (2006), S.176, Ankara.

MCQUAIL, Dennis., (1988), Commercialization, New Media Politics, K.Suine & Dennis McQuail.(eds) Sage, S:3, London.

MORAN, Albert., (1998), Copycat: Globalisation, Program Formats and Cultural Identity, S:14.London.

MORAN, Albert., MALBON, J., (2006), Understanding Global TV Format, S.89,UK

MUTLU, Erol., (1999), Televizyon ve Toplum,TRT Basım Müdürlüğü, S:52. Ankara.

OSKAY, Ünsal., (1993), Kitle İletişiminin Kültürel İşlevleri, Der Yayınları, S:353– 354,İstanbul.

ÖNEN, Mesut., (1992), İtalya'da Radyo Televizyon Sistemi, İletişim Araştırma İLAD Bülteni, No:8, S:4, İstanbul.

ÖZTRAK, İlhan., (1971), Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 397, S:4, Ankara.

291

PATTERSON, Lyman Ray., (1968), Copyright in Historical Perspective, Vanderbilt University Press, First Edition,S:42, Tennessee, US

RAPP, Richard T., ve ROZEK, Richard P., (1990), Benefits and Costs of Intellectual Property Protection in Developing Countries. Journal of World Trade. 24(5): S:75–102, London.

RICKETSON, Sam., ve GINSBURG, Jane C., (2006), International Copyright and Neighbouring Rights: The Berne Convention and Beyond, Oxford, Oxford University Press, S:626, New York.

ROSE, Mark., (1993), Authors and Owners. The Invention of Copyright, Cambridge, Massachusetts. London, Harvard University Press, S:54, London

SAMUELSON, Pamela., (1999), Challenges for the World Intellectual Property Organization and the Trade-Related Intellectual Property Rights Council in Regulating Intellectual Property Rights in the Information Age, EIPR , Vol.578, S:591. London.

SANDERS, A., (1997), Kamperman Unfair Competition Law, the Protection of Intellectual and Industrial Creativity ,Clarendon Press, S.113.UK.

SCHECHTER, R.E., ve THOMAS, J.R,. (2003), The Law of Copyrights, Patents and Trademarks, West, Thomson, S.215–217, London.

SERİM, Ömer., (2007), Türk Televizyon Tarihi 1952 – 2006, Epilson Yayınları, S:293 –294, İstanbul.

SEVILLE, Catherine., (2006), The Internationalisation of Copyright Law, Books, Buccaneers and the Black Flag in The Nineteenth Century, Cambridge Studies İn Intellectual Property Rights, University of Cambridge, (British Copyright and Foreign Nationals), S:45, London.

292

STERLING, J. A. L, (1998), World Copyright Law, Sweet &Maxwell, Par. 25.07, S.603, London.

STERLING, J.A.L, (2000), TRIPS Agreement: Analysis, The Provision on Copyright and Related Rights, Commercial Rental, Barrister, Professional Fellow, Queen Mary and Westfield College, University of London, European Commission, S:30, Luxembourg.

STERLING, J.A.L., (2000), TRIPS Agreement, Copyright and Related Rights, Copyright and Trade, Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, Barrister, Professional Fellow, Queen Mary and Westfield College, University of London,European Commission, S:17, Luxembourg..

STRONG, William S., (1999),The Copyright Book: A Practical Guide, Massachusetts Institute of Technology, Fifth Edition, S:68–69, USA.

STURGESS, B., (1992), “Television Advertising”, (der) Tim Congdon, Paying For Broadcasting, Routledge, S:1–37. London.

SÜMER, Burcu., (2007), The Impact of Europeanisation on Policy-Making in Turkey: Controversies, Uncertainties and Misfits in Broadcasting Policy, 1999-2005. An unpublished PhD dissertation., University of Westminster. S:212. London.

TAŞER, İ,C., (1969), Radyonun Organizasyonu ve Özerkliği, TRT, S:20–21. Ankara,

TEKİNALP Ünal., (1999), Fikri Mülkiyet Hukuku, S:166. İstanbul.

TEOMAN, Ömer., (1973), Çeviri Hakkının Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi ve Özellikle Cumhuriyet Dönemindeki Evrimi Üstüne, İstanbul Üniversitesi Cumhuriyetin 50. Yıl Armağanı, S:724, İstanbul.

TOKGÖZ, Oya., (1972), Türkiye ve Ortadoğu Ülkelerinde Radyo-Televizyon Sistemleri, A.Ü.S.B.F. Yayınları, S:51–52.Ankara.

293

TRITTON, Guy., (1996), Intellectual Property in Europe, Sweet and Maxwell, S:1, London.

UNESCO, (1987), Telif Haklarının Temel İlkeleri (Çev.) Çiğdem Yıldırım, Kültür ve Turizm Bakanlığı Fikir ve Sanat Eserleri Dairesi Başkanlığı Yayını, S:17,Ankara.

WIETEN, Jan., (2000), “Television Genres:Borders and Flows”, Jan Wieten (der.), Television Across Europe: A Comparative Introduction içinde, Sage, S:18-19. London.(Aktaran) ÇELENK, Sevilay., Televizyon Temsil Kültür, Ütopya, (2005), S:206-207, Ankara.

WILLIAMS, Raymond (2003), Televizyon, Teknoloji ve Kültürel Biçim, Çev. Ahmet Ulvi Türkba, Dost Kitapevi Yayınları, S: 68–69. Ankara.

WILSON, Lee., (2003), The Copyright Guide: A Friendly Handbook to Protecting and Profiting from Copyrights, Third Edition, Allworth Press, S:.3. New York.

YARSUVAT, Duygun., (1984), Türk Hukukunda Eser Sahibi ve Hakları, 2. Basım, S:132, İstanbul.

YAZICI, Ali Nihat., (1999), Kamu Yayın Kurumları ve Yeniden Yapılanma, TRT yayınları S:12. Ankara.

YOLCU, Ergün., (2001), Televizyon Reklâmcılığı, İstanbul Üniversitesi, İletişim Fakültesi Yayınları, S:8. İstanbul.

MAKALELER

ALTMEPPEN, Klaus-Dieter., LANTZSCH, Katja., and WILL, Andreas., Flowing Networks in the Entertaintment Business: Organizing International TV Format Trade, The International Journal on Medıa Manegement 9(3) 94-c4, Technical University IImenua, Germany

294

DEMİR, Vedat., (1994), “Türkiye’de Özel Radyo ve Televizyonların Çıkışı ve Bu konuda Devlet Tekelinin Ortadan Kalkması”, Marmara İletişim Dergisi, Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayını, Sayı:7, Temmuz S:187, İstanbul.

FISCH, G., ve SPEYER, B., (1995), “TRIPs as an Adjusment Mechanism in North- South Trade”, Intereconomics, 30(2), s.65–69, New York.

FISKE, John., (1991), “The Discourse of TV Quiz Shows, or School + Luck = Success+Sex”, Television Criticism: Approaches and Applications, Der. Berg, Leah, R. Vande, Lavrence A. Wenner, Longman. S: 446, London.

FISKE, John., (1991), The Discourse of TV Quiz Shows, or School + Luck = Success+Sex. Television Criticism: Approaches and Applications (içinde). Derl: Berg, Leah R. Vande ve Lavrence A. Wenner., Longman. Sf:448. New York and London.

GENDREAU, Y., (1995), “Copyright Harmonisation in the European Union and in North America”, EIPR, S:488.

JONES, Paul., (2001), The Best of Both Worlds? Freedom of Communication and Posistive Broadcasting Regulation, Media, Culture & Society,: Sage, Vol. 23(3), S.385– 396, London.

KLEMENT, U., (2007), “Protecting TV Show Formats Under Copyright Law: New Developments in Common Law and Civil Law Countries”. E.I.P.R. S:60, London.

LIEBOWITZ, Stan., (2001), Back to The Future: Can Copyright Owners Appropriate Revenues in The Face of New Copying Technologies, S:26, New York.

MORAN, Albert., and KEANE, Michael., (2006), Cultural Power in International TV Format Markets, Journal of Media and Cultural Studies, Vol. 20, No. 1, March, Routhledge, S:72.London.

295

NISSEN, C.S., (2005), “Public Service Media in the Information Society”, Counsel of Europe, Strasbourg, S:63, Luxembourg.

The New Mercantilism and The International Appropriation of Technology, Technology, Trade Policy and The Uruguay Round içinde, (2003), UNCTAND/ITP/23, UN, S:145–199, New York.

ULMER, Eugen., (1975), “The “Droit de Suite” in International Coyright Law, IIC (International Institute for Conservation of Historic and Artistic Works), V: 6, No: 1975/1, S:12, Luxembourg.

TEZLER

BAYAMLIOĞLU, İbrahim Emre., (2007), “Fikir ve Sanat Eserler Hukukunda Teknolojik Koruma Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Özel Hukuk Anabilim Dalı, S:121, İstanbul.

SINAR, Hasan., (2006) “Ceza Hukuku Açısından Telif Haklarının Korunması” (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Bölümü, S: 215, İstanbul.

DERGİ, GAZETE ve SÜRELİ YAYINLAR

AKINCI, N., (2000), “Globalleşme ve Kitle İletişim Sürecindeki Görünümleri”, RTÜK İletişim, Sayı 19, Eylül-Ekim S:41. Ankara.

Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, (2009), Yıl: 9,Cilt: 9,Sayı: 2009/2, S:27, Ankara.

CHUNOVIC, Louis., (2002), “TV Clutter Reaches All-Time High”, Electronic Media, 11 Mart, S:1–29, London.

296

CORREA, C.M., (1994), The GATT Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights: New Standarts for Patent Protection S:8, (Aktaran) ATEŞ, Mustafa., (2003), Taklit ve Korsan Malların Uluslararası Ticareti ve GATT-TRIPs Anlaşmasının Bu Ticaretin Önlenmesine İlişkin Hükümleri, Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Dergisi C. 3, 2003/3, S:19, Ankara.

ÇİFTÇİ, Ahmet., (2000), “Uluslararası Hukuk ve Türk Hukukunda Fikri Hakların Gelişimi ve Yeni Boyutları”, Türk Hukuk Dünyası Dergisi, Sayı:2,S:24, İstanbul.

Danish Weekly Law Report (Danish High Court) referred to in T. Steffensen, (2000), “Rights to TV Formats – from a Copyright and Marketing Law Perspective”, Sayı 5. Entertaintment Law Rewiew , S:85–86. Copenhag.

DAVIS, Alison., (2006), A Real Drama: Legal Protection of Reality Television Formats, Media and Law Rewiew S:57, London.

GÜNEŞ. İlhami., (2003), “Eser Sahibinin Manevî Hakları”, FMR, C: 3,Y: 3, S:13, Sayı: 2003/4 Ankara.

HOCKMAN, B.M., (1993), New Issues In The Uruguay Round and Beyond,, The Economic Journal, S.103 (Kasım), S:1528-1539. US

O’CONNEL, Vanessa., (2001), “Amount of ad ‘Clutter’ on Prime-Time TV Drops,” Wall Street Journal, (1 Mart 2001); Chuck Ross, “Peacock Clutters Up Airwawes,” Electronic Media, (7 Ağustos 2000).S.39,US.

SOYAK, Alkan., (2005), Fikri ve Sınaî Mülkiyet Hakları: Tanımı, Tarihsel Gelişimi ve GOÜ’ler Açısından Önemi, Legal Fikri ve Sınaî Haklar Dergisi, Yıl:1, Sayı:1,s:11. Ankara.

ŞEKER, Sakıp., (1987), Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinde Mali Teşvikler", Vergi Sorunları Dergisi, S:64,İstanbul.

297

TEKİNALP, Ünal., FMH,(Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, 2003,S:79, Ankara.

The Economist, 12 February 1994, S:12

The Turkish Times, 20 Kasım 2009,5. Sayı, S:24,London.

1990–2009 Milliyet Gazetesi Tüm Sayıları

1990–2009 Sabah Gazetesi Tüm Sayıları.

İNTERNET ADRESLERİ

Avrupa Birliği Fikri Haklar Düzenlemeleri , http://www.mesam.org.tr/intPageStructureNo=7&sintLanguageID=0&bytContentType =2&intPageNo=32&strHitCountParam=2|7|0|270|852 , 12.04.2010

Avrupa Sınır ötesi Televizyon Sözleşmesi (European Convention on Transfrontier Television), http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/IcerikGoster.aspx?icerik_id=6ac52c35- c1e4-4c7f-9768-53b851dd1caek, 12.09.2009

AVŞAR, Z., Reklamların Tüketici Politikası Yönünden Değerlendirilmesi Denetimi ve Türkiye. http://www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/zakiravsarreklam 25.12.2009.

WIPO(İng.World Intellectual Property Organisation) Sözleşmesi http://wipo.org/eng/main.htm . 12.09.2009.

BÄSLER, Wencke., Technological Protection Measures in the United States, the European Union and Germany: How Much Fair Use Do We Need in the “Digital World?” Virginia Journal Of Law & Technology, Vol. 8, No.13, 2003 http://www.vjolt.net/vol8/issue3/v8i3_a13-Baesler.pdf 19.12.2009

298

ÇELİKBİZ, Yunus., Lisans Sözleşmeleri, www.hukukiboyut.com/makaleindir.aspid=22 16.05.2009

ÖNCEL, Hakan., Bazı Ülkelerde Ve Türkiye’ de Televizyonlarda Tekelleşmeleri Önleyici Düzenlemeler, TV’nin Gücü ve Bu Gücün Tekelleşmesinin Önlenmesi Gereği, Rekabet Bülteni, sayı 6. 2000. http://www.oncel.av.tr/tekellesme.htm 11.04.2010.

Bern Sözleşmesi http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/245/2180.pdf 16.10.2009

COHEN, Jonathan., “Global and Local Viewing Experiences in The Age of Mutlichannel Television: The sraeli Experience”.Communication Theory www.proquest.umi.com . 13.08.2009

ERDOĞAN, İrfan., “Rating: Threat or Surveilance (İdeolojical Framing of an issue)”, http://www.irfanerdogan.com/makaleler/abadan.html/ , 1Mart 2010

GINSBURG, Jane, C., Copyright Use and Excuse on the Internet, VLA Journal of Law & the Arts, 2000, Vol. 24, s.4,London. http://ssrn.com/abstract=239747 , 13.01.2010.

Intellectual Property: Protection And Enforcement, http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/agrm7_e.htm 12.08.2009

LOGAN, Lisa.,“The Emperor’s New Clothes? The Way Forward: TV Format Protection Under Unfair Competition Law in The United States, United Kingdom and France: Part 2. http://www.ifla.tv/format%20rights%20article%20Part%202%20(PDF).pdf 13.11.2009

RUSHTON, Michael., The Law and Economics of Artists’ Inalienable Rights, Department of Economics, University of Regina, Discussion Paper, 2001, No. 95, http://www.econ.uregina.ca/research/papers/095.pdf , 13.12.2009.

299

SAĞSAN, Mustafa., Sanal Alemde Hak Arayışları: Internet’te Telif Hakkı Sorununun Boyutlarına Kısa Bir Bakış http://www.baskent.edu.tr/~msagsan/downloads/copyrights.pdf 12.07.2009.

Sarkozy’s Television Reform Gets Bad Reviews, http://www.current.org/pbpb/ 02.02.2010

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü, “Yayma Hakkı”, http://www.telifhaklari.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFFE5C29E1 6A7D38089B41590025722309 21.10.2009.

TONTA, Yaşar., Elektronik Kaynaklarda Yasal Sorunlar http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/pulman-telif-haklari.pdf 14.06.2009

YÜKSEL, Mehmet., Günümüzde Fikri Mülkiyet Hakları ve Az gelişmiş Ülkeler, http://www.hukukrehberi.net/Details.aspx?id=30 14.09.2009

Fikri Mülkiyet Hakları, http://www.altinyas.av.tr/altintasmakale2.htm . 18.09.2009 http://www.medyaradar.com/haber/magazin-38876/cem-yilmazdan-cubbeli-intikami-- hangi-programa-dava-acti.html 26.01.2010

T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Fikri ve Sınaî Haklar Özel İhtisas Komisyonu Raporu Ocak 1995 (Yayın No: DPT: 2373. ÖİK: 438), http://ekutup.dpt.gov.tr/hukuk/oik438.pdf , 07.11.2009

What are intellectual property rights?, http://www.wto.org/english/tratop_e/trips_e/intel1_e.htm 12.08.2009 http://www.tvhistory.tv/First%20Day%20of%20TV.htm 12.01.2010 http://tvbythenumbers.com/2010/03/14/cable-news-fox-news-most-profitable-edging- cnn-headline-news-combined-far-ahead-of- msnbc/44944 05.01.2010

300

Reported in (April 2001) 5.10 Entertaintment Law Digest, www.entlawdigest.com 21.11.2009 Trade in TV Formats Explodes http://www.variety.com/article/VR1118009651.html?categoryid=14&cs=1&query=frap a 14.01.2010

RTÜK KANUNU http://www.rtuk.org.tr/doc/kanun.doc .

RTÜK YÖNETMELİKLERİ http ://www.rtuk.org.tr/Yonetmelikler/

Kültür Bakanlığı Mevzuatı http://www.kultur.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFFE5C29E16 A7D38089DBA976EC9F13FF8 14.10.2009

1997 Televizyon Reklam Gelirleri http://www.dorduncukuvvetmedya.com/arsiv/reklam97.html 14.09.2009

2000 Yılı Reklam Gelirleri http://www.dorduncukuvvetmedya.net/medyajans/medyajans24.htm 07.01.2009

İşte Televizyonların Reklam Gelirleri http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=73904 07.01.2009

Reklamın Şampiyonu Yine Kanal D Oldu http://www.milliyet.com.tr/reklamin- sampiyonu-yine-kanal-d-oldu/ekonomi/haberdetayarsiv/29.01.2010/4059/default.htm 12.09.2009

AGB Nielsen Yıllık Raporu http://www.nielsen.com.tr/yillik/yillik.htm 13.09.2009

AGB Nielsen Yıllık Raporu http://www.nielsen.com.tr/yillik/yillik.htm 13.09.2009 Reklam Yatırımları 1999-2009 Yılı Medya Yatırımları http://www.rd.org.tr/inc_icerik/inc_reklam_yatirimlari.asp?y_id=10 12.11.2009

301

ANS YAPIMLARI www.ans.com.tr/yapimlar ve www.apooguz.com/abdullahoguz_cv_turkce.pdf adreslerinden alınan verilerin derlenmesi ile tablolar oluşturulmuştur. 14.11.2009

Medyapım Yapımlar ve Yarışmalar http://www.medyapim.com/arsiv http://www.medyapim.com/arsiv/yapimlar/yarismalar/6 12.05.2010

DİĞER KAYNAKLAR

DPT, (1995), Fikri ve Sınaî Haklar Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Yayınları. S:7, Ankara.

DPT (Devlet Planlama Teşkilatı), (2006), “Sayısal Haklar Yönetimi” Raporu, S:30–31. Ankara.

FRAPA/Screen Digest Report The Global Trade in Television Formats (2005) (Screen Digest). S:5.Cologne.

Panorama of EU Industry 94, Commission of the European Union DG III, Luxembourg 1994, S:27/1, 27/6.

Report by the Think-Tank on the Audiovisual Policy in the European Union, (1994), Office for Official Publications of the EC, S:16 Brussells.

Resmi Gazete tarihi: 13 Aralık 1951 No: 7981

RTÜK, (2003), İzleyici Ölçümleri: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Ankara Üniversitesi Yuvarlak Masa Toplantısı, Yayın No: 7, S:7. Ankara.

U.N.T.S (United Nations Treaty Series), No. 11851, Vol. 828, S:305–388.US.

WIPO, (1997), Protection Aganist Unfair Competition;Xiao Yi chen, “The Status of International Protection Aganist Unfair Competition” E.I.P.R. 422. S:18, Geneva.

302

YAZICI, Vildan, “İstanbul Ticaret Odası, Reklamcılık Sektör Profili”, Mayıs 2004, S:3

4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde, A.01.RTÜ.0.01.04.00– 622.03/5644 Sayılı RTÜK Belgesi.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu “Kabul Tarihi: 5.12.1951 Yayımlandığı R.Gazete: Tarih: 13.12.1951 Sayı: 7981”

4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Yasası kapsamında, RTÜK İdari ve Mali işler Dairesi Başkanlığı, A.01.1.RTÜ.0.02.01-622.03/895 Sayılı Belge, 1995-2009 yılları arası, % 5 radyo ve televizyon gelirlerinden alınan Üst Kurul payları

MTM (MEDYA TAKİP ERKEZİ) Yaz Dönemi Televizyon Raporu, 2009,S:12.

303

ÖZET

Televizyon yayıncılığının ticari arenada teknolojik tabanlı gelişimine uygun yasal düzenlemelerde dönemsel değişimler görülmektedir. Küresel etkilenimlerin uluslararası yayıncılık faaliyetlerini artırması televizyon kanallarının pazar rekabetinde girişimlerini hızlandırmıştır. Televizyon endüstrisinde pazarın büyümesi tam gün süreli yayın akışını oluştururken mevcut yapımlar, izleyici sayısı ve niteliğinin farklılaşmasıyla arz ve talep dengesini koruyamamıştır. Ekonomik alt yapının güçlenmesi zengin biçimsel özellikte programların üretilmesine, dış kaynaklı yapımların kiralanması ya da biçimlerinin (İng. Format) satın alınmasını sağlamış ve türsel yayıncılık, televizyonun izlenilirliğinde yöntemsel araç olarak kullanılmıştır. Görsel ve işitsel medya ağında programların biçimsel ve içeriksel çeşitlemesi liberal politikaların desteğinde şirketleşme oranında yeni güçler ortaya çıkarmıştır. Küresel ekonomide pazarın aktörleri çeşitli organizasyonlarla tanıtım ve pazarlama teknikleri geliştirmekte ve program yapımlarını alıcıların dolaşımına sunmaktadırlar. Ticarileşmenin bu döngüsü, usul ve uygulanma biçimi açısından hukuksal düzenlemelerin oluşturulmasını da zorunlu kılmıştır. Koşullanma, bölgesel ve sınır ötesi mekânda denetleyici kurumlarla imzalanan sözleşmelerle programların ya da yapımların biçim ve içeriğinin korunması esasına dayalı telif hakkını kanuni güvenceye almıştır. Türkiye’de TRT ile başlayan televizyon yayıncılığı, özel televizyon kanallarının kurulması ve yaygınlaşmasıyla teknik ve içerik yönden değişim geçirmektedir. Televizyon yayıncılığında yabancı eserlerin telif hakları üzerine örnek uygulamalar adlı tez çalışmasında, Türkiye’de bu alanda yapılan düzenlemelerle TRT önceliğinde diğer ATV, KANAL D, SHOW TV, STAR TV’nin 1990–2009 yılları arasında yayınlanan program türlerinden yola çıkılarak içerik analizi yapılmaktadır. Yirmi yıllık süreçte denetleyici kurul olarak RTÜK’ün televizyon kanallarının yayın akışlarında etkisi, uygulanan cezai yaptırımlar ve kanalların reklâm payları üzerinden televizyon sektörünün değerlendirilmesi istatistikî verilerle incelenmektedir. Tez çalışmasında, Türkiye’de televizyon yayıncılığında uygulanan politikalar ve temel sonuçlarıyla telif hakkının önceki ve bugünkü konumu ele alınmaktadır.

304

ABSTRACT

Television broadcasting have shown some occasional changes in the legistations paralellel to technology based arena of commerce.The fact that global effects have increased the international broadcasting operations has speeded up TV channels’ competitive entrepreneur.While the growing market in TV industry was forming full- day broadcasting,the existing productions,the number of wievers and the change in quality could not keep the demand-supply balance.The strengthened economical funds enabled programs with rich physical features to be produced and frachising foreign productions or buying their formats were possible,therefore thematic broadcasting has been used as a method to have the TV watched.The physical and contexual variation of programs within the audial and visual media-web have created new forces with the support of liberal policies in proportion with ratio of corporations.The actors of the market within the global economy are developing new marketing techniques through various organisations and introduce productions into the circulation of buyers.This commercial cycle has also made it necessary for legislations to be made in terms of implementation and application.Conditioning of signing agreements with monitoring institutions either regional or crossboarding have legally secured the copy rights based on the form and context of the program or productions.TV broadcasting,which started with TRT in Turkey,have been transforming in terms of technique and content due to the fact that private TV channels have been established and spread.In this thesis study called “Case Studies on the Copy Rights of Foreign Productions in Television Broadcasting” an analysis content has been conducted on the applied legislations in Turkey and on the types of programs broadcasted from 1990 to 2009,primarily on TRT and other channels such as ATV,Channel D,Show TV,Star TV.The effect of RTUK (Turkish Radio and Television Corporation) on the broadcast flow of TV channels as an inspecting agent in the last twenty years and the evaluation of TV sector in terms applied punitive enforcement and advertisement shares of channels have been studied through statistical data.In this study,the policies implemented in TV broadcasting in Turkey and their main results together with past and present conditions of copy rights have been handled.

30 5