Bekijk Deze Editie (Pdf)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
hresoor O/tantrnk. ttrti jJC5lt-fc"i^' • ^.-,-rrtt. JÛM ^v • m \)itwrpcn jfa£& fm# " ; ~ ru«*ircu . SSirtlik- m* De weergave van Suriname in de Bosatlas RspHm•mil . The Mirror of the Worlde van Elizabeth Tanfield Cary ' »"dL. .Virf- Nouveau Plan de la Ville JL d'Amsterdam A:- *^ö Pturr. ,~, w fei t. "•'-••• v CMport- Jê23H AAk.. 2006 - 2 Tijdschrift voor de Geschiedenis van de Cartografi 25STE JAARGANG 2006 NR. 2 CAERT-THRESOOR Inhoud Redactie Dr. Patricia Alkhoven, dr. Henk Deys, Capt. Hans Kok dr. Peter van der Krogt, drs. Sjoerd de Meer, drs. Lida Ruitinga, Ferjan Ormeling ing. Henk Schipper, drs. Martijn Storms. 25 De weergave van Suriname in de Bosatlas Correctie summaries: Francis Herbert (Londen) 1877-1940 Peer-reviewers Dr. Marcel van den Broecke, Prof.dr. Frans Depuydt, Prof.dr. Paul Hoftijzer, Prof.dr. Ferjan Ormeling en Prof.dr. Günter Schilder Lesley Peterson Internet 33 The Mirror of the Worlde van Elizabeth Tanfield http://www.maphist.nl/ct (inhoud en samenvattingen vanaf 1982, aanwijzingen Cary: een vroege Engelse vertaling van Ortelius voor auteurs, enzovoort). Secretariaat en Stichting Ondersteuning Caert-Thresoor H. Schipper, Faculteit Geowetenschappen, Postbus 80.115,3508 TC Utrecht; Paul van den Brink en Marc Hameleers e-mail: [email protected] 41 Nouveau Plan de la Ville d'Amsterdam Stichting Ondersteuning Caert-Thresoor: ABN Amro te Lisse de toeristische kaart van Amsterdam, gegraveerd door Rek.nr.: 53.33.43.798 Willem Cornelis van Baarsel en uitgegeven door Johannes SOC postadres: p/a J.D.A. Kok, Poelwaai 15,2162 HA Lisse Guykens (1837-1850) Abonnementen en administratie: Abonnementen (alleen per hele jaargang van vier nummers) € 23,00; België € 27,00; buitenland € 35,00. Losse nummers € 8,00. 49 @ la Carte Betaling EU-landen middels bankoverschrijving. Overige landen d.m.v. Visa of Mastercard Opgave van abonnementen, adreswijzigingen en bestellingen van losse 50 Varia Cartographica nummers aan: Caert-Thresoor, Postbus 68,2400 AB Alphen aan den Rijn, telefoon 0172-444667, fax 0172-440209, e-mail: [email protected] Postbank 5253901, IBAN: NL02PSTB 0005253901, SWIFT/BIC: PSTBNL21 53 Besprekingen ISSN 0167-4994 Copyright 55 Nieuwe literatuur en Het overnemen of vermenigvuldigen van artikelen is slechts geoorloofd na facsimile-uitgaven schriftelijke toestemming van de redactie. Advertentietarieven Afbeelding omslag Op aanvraag. Kaart van het ScheldelanddoorJacob van Deventer, De uitgave van dit nummer is mede mogelijk gemaakt door een subsidie ca. 1560 (Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België). van de Stichting Historische Cartografie van de Nederlanden. RJ.KIPP RESTAURATIE-ATELIER Restauratie en conservering van papier, Abstederdijk 309 leer en perkament • Boeken, in leer en perkament Telefoon (030) 2 516010 • Charters en zegels • Prenten en tekeningen • Kaarten en affiches • Massaconservering Archivering, conservering en restauratie • Inbinden van rapporten en tijdschriften Ondersteuning bij calamiteiten van kaarten en collecties • Brand- en waterschade • Schimmelbestrijding • Uw rechtstreekse partner voor gammastraling Conservering en restauratie van kaarten met behoud van authenticiteit 24 uur bereikbaar op : +31 (0)6 - 53 65 00 07 Tijdens kantooruren : +31 (0)492 - 55 39 90 • Verzorging van grote formaten, inclusief passepartout en lijstwerk Uw waardevolle documenten gaan bij ons door vakkundige handen. • Vervaardiging van zuurvrije dozen Panovenweg 40, 5708 HR Helmond (NL) • Beschrijving en restauratie van tekeningen, Tel. : +31 (0)492 - 55 39 90 kaarten, atlassen, reisverslagen, boeken etc. Fax : +31 (0)492 - 55 24 42 • Doen van onderzoek en maken van een E-mail: infoSrestauratie-atelierhelmond.nl inventaris of catalogus van kleine collecties internet: www.restauratie-atelierhelmond.nl Als voorbereiding op een omvang Ferjan Ormeling rijker studie van de Nederlandse cartografie van West-lndië wordt hierbij een onderzoek gepresen teerd naar de weergave van De weergave van Suriname Suriname in de Bosatlas, als belangrijkste pendant van de in de Bosatlas 1877-1940 Nederlandse commerciële carto grafie. Voor veel Nederlanders waren de kaarten in deze atlas de strektheid, met 587 000 ha (zie ook afb. enige bron van beeldvorming over maakt met het vaststellen van het tracé, 2). De Suriname-kaart in de negende druk en de aanleg begint in 1903. De spoor dit rijksdeel. Dit artikel wil aange (zie tabel 2 voor de vermelding van het weg bereikte Kabel aan de Suriname-ri- ven wat er door deze kaarten aan uitgiftejaar van de verschillende drukken vier in 1908; de plaats is genoemd naar informatie werd overgedragen in van de Bosatlas tot 1940) geeft een de kabelbaan die hier over de rivier werd de periode 1877-1940. prachtig overzicht van de percelen die aangelegd, in plaats van een veel duurde ten behoeve van de goudindustrie in con re spoorbrug. Aan de overzijde van de ri cessie waren uitgegeven, met tevens de vier continueerde men de aanleg van de locatie van 'bekende rijke placers'. In die spoorweg die uiteindelijk in 1912 in Dam dagen van veelvuldige 'gold rushes' wist aan de Sarakreek eindigde (zie afb. 12); Goudwinning in Suriname iedereen blijkbaar wat dat waren. In 1885 van doortrekken tot aan de Lawa of al komt ook de goudwinning in het gebied thans de Gomini - zoals op de kaart van n de eerste druk van de Bosatlas, van van de Lawa (= Marowijne) op gang. Loth uit 1899 is ingetekend - is dan al 1877, komt geen aparte kaart voor Eerst was er nog een grensgeschil met geen sprake meer. De goudwinning loopt Ivan de Nederlandse Antillen, noch Frankrijk op te lossen; Frankrijk claimde na 1908 namelijk in omvang terug. In het van Suriname. Dat is misschien niet ver dat de Tapanahoni de bovenloop van de belangrijkste productiejaar, 1908, werd ca wonderlijk, want er stond überhaupt Marowijne vormde in plaats van de Lawa, 1200kg goud geproduceerd in de kolo geen kaart in van de koloniën. Maar in de maar Tsaar Alexander III deed daarover in nie, nauwelijks genoeg om de goudwin tweede druk, van 1879, was er wèl een 1891 uitspraak ten gunste van Nederland. ning zon belangrijke plaats in het kaart- aparte kaart van de Nederlands Oost- De bemiddeling van buitenlandse vorsten beeld van het gebied te gunnen. In 1936 Indië, en niet van de West. Pas in de bij het oplossen van grensconflicten was acht men de exploitatie van het deel derde druk, 1881, zou er een Schetskaart- voor de instelling van het Internationaal Dam-Kabel niet langer rendabel, en wordt je van de kolonie Suriname in worden gerechtshof in Den Haag vrij gebruike dat traject stilgelegd, waardoor natuurlijk opgenomen van 6x9 cm (zie afb. 1). Het lijk. De Tsaar gold in deze als een onaf ook de kabelbaan niet meer nodig is. betreft slechts een weergave van de kust hankelijke partij. De toekomstige gouver Later vervallen delen van de spoorweg strook. De kaart bevat 8 plaatsen, 3 for neur van Suriname, C. Lely, ontwerpt in door de aanleg van het Brokopondo ten, 17 riviernamen, 1 waterval en 3 sig 1896 een plan voor een spoorweg tussen Stuwmeer. Thans bestaat alleen nog het naturen voor goudvelden. Paramaribo en de goudgebieden aan de traject van de spoorweg tussen Onver De eerste goudvelden werden in 1876 Lawa, in 1897 wordt er een begin ge wacht en Brownsweg aan het Brokopon- ontdekt in Suriname, langs de Sarakreek, dichtbij het punt waar deze bij Broko- pondo in de Surinamerivier uitkomt. On middellijk na de ontdekking ervan werd op initiatief van gouverneur CA. van Sij- pestein door gouvernements-landmeter W.L. Loth een weg getraceerd (Loth 1879) van de goudvelden naar de Pedro- soengoe-vallen aan de Marowijne, om de toegang tot de goudvelden te verbeteren. In 1882 bereikte het uitgegeven areaal aan goudconcessies zijn grootste uitge- I oooo SCH ETSKAARTJE I -i • ftlhlent !_ vim <!<• KOLONIE SURINAME Prof.dr. F.J. Ormeling is hoogleraar cartografie aan de Faculteit Geowetenschappen Afb. 1. Deel van het eerste kaartje van Suriname in de Bosatlas, opgenomen in de derde tot en met de van de Universiteit Utrecht. achtste druk (1881-1890). CAERT-THRESOOR 25 2SSTE iAARGAN62DKNR : bulten, terwijl de overige menschen hier geene lidteekens hadden; zoals ik reeds gezegd heb, komt zulks hoofdzakelijk door ons versch bloed, waar de muskie ten schijnbaar meer trek in hebben. En deze bulten veroorzaakten een ondrage lijke jeuk, zoodat ik het niet kon laten te krabben, waardoor mijn body en beenen vol met wondjes kwamen; de wond op mijn arm werd ook slimmer en was het zeer lastig voor mij die wond telkens te verbinden. Er was toch niemand hier die mij helpen kon; Deze plaats was in hoofdzaak onge zond omdat op eenige meters afstand van ons huis een groote kuil was gegra ven waaruit slecht ruikende dampen opstegen, dit was vóór ons huis, en ach ter ons huis was een privaat, dat nooit gezuiverd werd en een gemeene lucht afwierp, pal hiernaast was onze badka mer, n.l. een smerig vierkant hok, waar men een emmer water over z'n body kon gooien, anders was er geen wasch- gelegenheid, in dit hok echter krioelde het van insecten, waardoor ik dikwijls er tegen opzag daar binnen te gaan. Afb. 2. Tweede kaart van Suriname, opgenomen in sluit men in 1879 de districtshoofdplaats de 9de tot en met 13de editie (1890-1899). Deze af te verleggen naar de linkeroever van de Weergave van de grenzen beelding is uit de 13e druk van de Bosatlas (1897). rivier; de nieuwe plaats krijgt de naam Nieuw Nickerie. Op de Bosatlas zien we De eerste tekstuele vermelding in het in de zesde (1884) tot en met achtste voorwoord van een Bosatlas van de Ne do Stuwmeer,