Ricardo Carballo Calero
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA Ricardo Carballo Calero NÚMERO 381 A CORUÑA ANO 2020 BOLETÍN DA REAL ACADEMIA GALEGA NÚMERO 381 A CORUÑA ANO 2020 Boletín da Real Academia Galega Consello de Redacción: Víctor Fernández Freixanes Henrique Monteagudo Marilar Aleixandre Fina Casalderrey Andrés Torres Queiruga Secretaria técnica: Nélida Cosme Editor científico: Henrique Monteagudo Edita: Real Academia Galega https://doi.org/10.32766/brag.381 Foto cuberta: Moncho Rama Deseño: Xosé Díaz / Imago Mundi Maquetación: Real Academia Galega ISSN: 1576 - 8767 ISSN-e: 2605 - 1680 Depósito Legal: C-743/2000 © REAL ACADEMIA GALEGA Rúa Tabernas, 11 Apartado 557 15001 A CORUÑA Tlf. 981 20 73 08 Fax. 981 21 64 67 www.academia.gal [email protected] COMITÉ CIENTÍFICO FERNANDO BOUZA ÁLVAREZ Universidade Complutense- Madrid ISABEL BURDIEL Universidade de Valencia JOSE V. CAPELA Universidade do Minho IVO CASTRO Universidade de Lisboa FERNANDO DEVOTO Universidade de Buenos Aires PILAR GARCÍA NEGRO Universidade da Coruña JAVIER GÓMEZ MONTERO Universidade de Kiel TAINA HÄMÄLÄINEN Universidade de Helsinki JOHANNES KABATEK Universidade de Zürich TAKE KAZU ASAKA Universidade Tsudajuku de Toquio XABIER KINTANA Euskaltzaindia / Real Academia de la Lengua Vasca ROSA MARÍA LOJO Universidade del Salvador / Universidade de Buenos Aires ARCADIO LÓPEZ-CASANOVA Universidade de Valencia BASILIO LOSADA Universidade de Barcelona ANA M.ª MARTINS Universidade de Lisboa MARINA MAYORAL Universidade Autónoma de Madrid MIRIAM HALPERN PEREIRA ISTCE- Instituto Universitário de Lisboa GABRIEL REI DOVAL Universidade de Wisconsin-Milwaukee BORJA DE RIQUER Universidade Autónoma de Barcelona GUILLERMO ROJO Real Academia Española / Universidade de Santiago de Compostela JOHN RUTHERFORD Universidade de Oxford JOAN VENY Institut d’Estudis Catalans / Termcat DARÍO VILLANUEVA PRIETO Real Academia Española / Universidade de Santiago de Compostela HELENA ZERNOVA Universidade de San Petesburgo Boletín da Real Academia Galega Núm. 381, p. 5-6 © 2020. Real Academia Galega LIMIAR este ano 2020, a Real Academia Galega acordou dedicar o seu día grande, N o Día das Letras Galegas, a un autor especialmente significativo do pasado século, figura sobranceira da memoria do galeguismo contemporáneo. O ano 2020 foi o Ano Ricardo Carballo Calero, tamén Carvalho Calero, como el empezou asinar a partir de 1981. Figura rica e nalgúns aspectos controvertida, o que non lle quita valor; todo o contrario: enriquece a súa significación. Cando a Real Academia Galega elixe unha personalidade para conmemorar o Día Grande das Letras Galegas, faino considerando polo menos dous aspectos fundamentais: por unha banda a signifi- cación e exemplaridade da súa vida e da súa obra, ao servizo da lingua e da cultura de noso; por outra banda, abre un horizonte de debate social para a reflexión e mais para a información da cidadanía. A súa biografía abrangue practicamente todo o século, dende o ano 1910, o ano do cometa Halley, como lle gustaba dicir, ata 1990, data do seu pasamento en Santiago de Compostela. Nese tempo podemos seguir a crónica de grandes acon- tecementos ou, polo menos, de acontecementos moi significativos na historia da Galicia contemporánea e do galeguismo. En certa maneira, aínda sendo figuras e personalidades moi diferentes, a biografía de Carvalho Calero avanza polos mes- mos episodios ca a de Antonio Fraguas Fraguas (1905-1999), a quen a Academia dedicou o Día das Letras de 2019. Un e outro viven experiencias moi próximas: dende a memoria das Irmandades da Fala (1916) e o Seminario de Estudos Gale- gos (1923), ao tempo ilusionante da Segunda República, os traballos a prol da Autonomía en 1936, a guerra civil, a represión, o ostracismo, o exilio interior, a resistencia democrática e cultural arredor do proxecto que no seu día significou a creación da Editorial Galaxia e os traballos de recuperación da memoria e a digni- dade da lingua e cultura de noso. A obra de Carvalho Calero céntrase basicamente en tres ámbitos: a creación literaria (poesía, teatro, narrativa e ensaio), a investigación de carácter histórico sobre a literatura galega e os estudos e propostas de carácter lingüístico, que na derradeira etapa da súa vida se concretaron nas opcións do reintegracionismo. A estas tres dimensións cómpre engadir outra de carácter histórico relacionada cos traballos do galeguismo político antes de 1936. Ricardo Carvalho Calero é autor dalgúns textos fundamentais no proceso de formación de varias xeracións de galegos e galegas. Foi o primeiro Catedrático de © 2020. REAL ACADEMIA GALEGA. Boletín da Real Academia Galega 381, 5-6 ISSN: 1576-8767 ISSN-e: 2605-1680 5 Limiar Lingüística e Literatura Galega da Universidade de Santiago de Compostela, en 1972. A súa Historia da literatura galega contemporánea ou a Gramática elemental del gallego común foron achegas de extraordinario valor no seu momento, e nalgúns aspectos ségueno sendo. Relacións de irmandade entre o galego e o portugués. Ata onde levar ese vencellamento? Velaquí cuestións que seguen abertas e mere- cen seguir sendo tratadas, mesmo aceptando a diversidade de posicionamentos. A obra de Carvalho Calero merece esa reflexión que non ten por que limitarse á cronoloxía dun ano, pois os debates non os cerra o tempo, senón a madureza das posicións e os argumentos, ademais da realidade social. O ano 2020 foi un ano difícil. A pandemia da covid-19 castigounos moi seria- mente e condicionou de feito moitas das actividades previstas. Outras, non obs- tante, acrecentáronse, aproveitando as posibilidades que nos ofrecen as novas tecnoloxías da comunicación. De feito, podemos dicir que en materia de comuni- cación hai un antes e un despois logo desta data. A RAG fixo un grande esforzo na difusión da biografía e da obra de Carvalho Calero, esforzo que se concretou nunha chea de actividades e propostas, de publicacións, de homenaxes, de pro- ducións audiovisuais etc., que fican para os estudosos e o público en xeral, tamén para os profesionais do ensino, onde a celebración das Letras Galegas ten unha importancia grande. Neste ano de confinamentos, as celebracións non se limi- taron ás catro provincias. Apoiándonos nesas novas formas de comunicación, a mensaxe das nosas letras chegou a ámbitos aos que ata agora non chegabamos (as colectividades galegas fóra de Galicia, departamentos de estudos galegos en uni- versidades e asociacións de Europa e América, academias irmás como a Academia Brasileira de Letras etc.). De todo isto se fala nas páxinas deste Boletín numero 381. Nas páxinas que seguen reunimos, unha vez máis, achegas e traballos arredor da figura e a obra do noso autor, contemplada dende a riqueza da diversidade de perspectivas, ás veces dende a discrepancia crítica, outras dende a adhesión ás súas propostas. Mais sem- pre dende a admiración, o respecto e o afecto. Publicamos tamén por vez primeira a proposta articulada de reforma das Normas ortográficas e morfolóxicas da RAG presentada por Carvalho á Academia en 1979, que permite coñecer a evolución da posición de Ricardo Carvalho Calero en relación coa codificación normativa do galego. A maiores, despedimos neste tempo dous compañeiros de corporación de cuxa memoria deixamos igualmente constancia nestas páxinas: Salvador García-Bo- daño e Olivia Rodríguez González glosan a figura de Luz Pozo Garza (1922-2020), Ramón Lorenzo dálle o adeus ao seu compañeiro e amigo Xosé Luís Franco Grande (1936-2020). VFF © 2020. REAL ACADEMIA GALEGA. Boletín da Real Academia Galega 381, 5-6 6 ISSN: 1576-8767 ISSN-e: 2605-1680 I Simposio Ricardo Carballo/Carvalho Calero Ricardo Carballo Calero / Real Academia Galega I Simposio Ricardo Carballo/Carvalho Calero Ricardo Carballo/Carvalho Calero no seu tempo NO NACIONALISMO GALEGO DE ANTEGUERRA / Justo G. Beramendi RICARDO CARVALHO CALERO NA RESISTENCIA DOS TEMPOS DA GUERRA E DA POSGUERRA (1936-1980) / Carmen Blanco O DECÉNIO FINAL NA BIOGRAFIA DE CARVALHO CALERO (1980-1990) / / José-Martinho Montero Santalha Estudos sobre literatura A CONTRIBUCIÓN DE CARBALLO CALERO Á CANONIZACIÓN DA LITERATURA GALEGA / Dolores Vilavedra O TRATAMENTO DO XÉNERO POÉTICO EN RICARDO CARBALLO CALERO. CRÍTICA LITERARIA, CANON E HISTORIOGRAFÍA / Alberte Valverde OS ESTUDOS DE RICARDO CARVALHO CALERO SOBRE ROSALÍA DE CASTRO: UNHA ACHEGA MAXISTRAL / María Pilar García Negro Creación literaria POESÍA E FICCIÓNS DO EU / Pilar Pallarés RICARDO CARVALHO CALERO E O TEATRO / Laura Tato Fontaíña CARVALHO CALERO NARRADOR. SCÓRPIO E AS MULLERES / Henrique Rabuñal Ideas e achegas ao idioma RICARDO CARBALLO, O GRUPO GALAXIA E A ACADEMIA. POLÍTICAS DA LINGUA EN TEMPOS ADVERSOS (1950- 1975) / Henrique Monteagudo A LIÑA DO GALEGO LITERARIO NA GRAMÁTICA DE CARBALLO CALERO / / Serafín Alonso Pintos DO IDEÁRIO DE RICARDO CARVALHO CALERO AO REINTEGRACIONISMO DO SÉCULO XXI / Eduardo Maragoto Ricardo Carballo/Carvalho Calero no seu tempo Boletín da Real Academia Galega Núm. 381, pp. 13-28 © 2020. Real Academia Galega https://doi.org/10.32766/brag.381.784 NO NACIONALISMO GALEGO DE ANTEGUERRA CARBALLO CALERO AND PRE-CIVIL WAR GALICIAN NATIONALISM Justo Beramendi Universidade de Santiago de Compostela Resumo: Descrición da ideoloxía e da acción política de Ricardo Carballo Calero no seo da ala esquerda do nacionalismo galego entre 1926 e 1936: activista universitario, membro da Asociación Nacionalista de Santiago e de Esquerda Galeguista en 1930-1931, redactor do proxecto de Estatuto de Auto- nomía do Seminario de Estudos Galegos e dirixente do Partido Galeguista en 1931-1936. Abstract: This is a description of