PËRMBLEDHJE E TREGIMEVE TË SHKURTËRA RRËFIME TË URTA JP - EU/CoE Support to the Promotion of Cultural Diversity (PCDK) Funded Implemented by the European Union by the Council of Europe EUROPEAN UNION COUNCIL CONSEIL OF EUROPE DE L’EUROPE RRËFIME TË 2 URTA PËRMBLEDHJE E TREGIMEVE TË SHKURTËRA RRËFIME TË URTA SHTATOR, 2012 JP - EU/CoE Support to the Promotion of Cultural Diversity (PCDK) Ky dokument është prodhuar brenda kornizës së projektit të përbashkët ‘BE/KE - Përkrahja për Promovimin e Diversitetit Kulturor në Kosovë’. Përmbajtja nuk refl ekton domosdoshmërisht qëndrimin zyrtar të Bashkimit Evropian dhe/apo të Këshillit të Evropës. * Ky shënim është pa paragjykim të qëndrimeve mbi statusin dhe është në përputhje me Rezolutën 1244 të KS të OKB-së dhe Opinionin e GJND-së për Deklaratën e Pavarësisë së Kosovës. RRËFIME TË 4 URTA Përmbajtja Falendërime 7 Parathëniet 9 Hyrje 13 Adetet boshnjake 14 Krishtlindjet 16 Tregim për pregaditje të dasmave 18 Defatorja 20 Tregim për fejesa në kohët e mëhershme 21 Filigrani 22 Festa e Hëdërlezit (Shëngjergjit) 24 Jeta e një gruaje 26 Fejesa rome 27 Kanagjeqi i çikës (vaji) 28 Tregim për shkuarjen në bjeshkë 30 Konagjegji (Rugove) 32 Ku e ka shpinë marimanga 34 Martesa 36 Tregim nga pronari i muzeut privat 38 Tregim rreth pritjes dhe rendit në odat e burrave 40 Plisi i bardhë 42 Mësiti 43 Festa e Pashkëve 44 Përgatitja e vajzës për martesë 46 Fejesa 48 Dasmat e serbëve 49 Shingjergji 50 Feta e fshatit 52 Tyrbja e Karabash Babës 54 Karavan 55 Përroi Kasëmbeg 56 Ama sendin qi m’ka humb 58 Tregim rreth të pameve 60 RRËFIME TË 6 URTA Falendërime Përmbledhja dhe publikimi i këtij libri Për më tej, ne dëshirojmë të falendërojmë është rezultat i punës dy-vjeçare në të cilën znj. Dafi na Beqiri e cila në emër të PDKK-së me një numër individësh e organizatash kanë lu- pasion e koordinoi procesin e mbledhjes së ajtur rol thelbësor. Ne dëshirojmë që të shpre- tregimeve që nga hapi i parë, fotografi n. z. At- him falendërimin tonë për autorët / rrëfi mtarët dhe Mulla, i cili me anë të fotografi ve kapi es- të cilët zemërgjërësisht pranuan që të ndajnë encën e rrëfi meve si dhe kompaninë Trembel- tregimet e tyre dhe të cilët lejuan që fotografi të at të cilët mjeshtërisht e dizajnuan publikimin. e tregimet e tyre të publikohen. Ekipi i projektit PDKK dëshiron të falendëro- jë organizatat partnere joqeveritare: AKTI, Ar- Ekipi i PDKK-së teza, Cultural Heritage without Borders, Inter- sos, Mundesia, 7 Shtatori, Zana dhe Fortesa për punën e tyre të palodhshme. RRËFIME TË 8 URTA Parathënie Përfshirja sociale dhe dinjiteti i më të mosh- të mirë dhe vlerësimi i trashëgimisë, i përcjel- uarve është një pjesë e rëndësishme e kul- lur nga gjeneratat e vjetra, kërkon një dialog ak- turës evropiane, e që është e pasqyruar edhe tiv ndërkulturor midis brezave, duke i dhënë të në instrumentet ndërkombëtare dhe rajonale të rinjve dhe atyre të vjetërve një zë të barabartë. mbrojtjes dhe promovimit, duke përfshirë Kartën Publikimi Rrëfi me të urta frymëzon një di- Sociale Evropiane. alog të tillë përmes tregimeve të rrëfyera nga Trashëgimia luan një rol thelbësor në të brezi i vjetër që në këtë rast vie nga komunite- drejtën e secilit për të marrë pjesë në jetën kul- tet e ndryshme anembanë Kosovës, dhe nënvi- turore, e cila zvogëlon përjashtimet shoqërore zon vlerën e praktikave të trashëgimisë në sho- dhe ndihmon në zhvillimin e përvojave të për- qëri. Ne shpresojmë që përmes kësaj iniciative bashkëta dhe nxitjen e dialogut. Vëmendja e dhe iniciativave të ngjashme, dialogu i vazh- veçantë në përfshirjen shoqërore të të mosh- dueshëm në mes gjeneratave dhe komuniteteve uarve pasuron edukimin e të rinjve në komuni- do të kontribuojë në kuptimin e trashëgimisë so- kimin e diturisë, përvojë dhe urtësisë. në të përbashkët. Historia e re e Ballkanit është portretizuar shpesh nga grindjet, konfl iktet si dhe ndikimi Gianluca Silvestrini i tyre në brezat e rinj. Ndërsa kërkohet stim- Udhëheqës i Divizionit të Trashëgimisë ulimi një imazhi më pozitiv, parametrat e jetës Kulturore dhe Asistencës Teknike bashkëkohore shpesh përcaktohen nga brezi i ri, Strasbourg i cili ndonjëherë mund edhe të mohojë pikëpam- jet dhe përvojat e së kaluarës. Të kuptuarit më RRËFIME TË 10 URTA Parathënie Arkivi Audio-Vizual ligje të pashkruara, që duke e ditur të kaluarën Ne jemi mësuar të dëgjojmë dhe themi se është gjithashtu mënyra për të çliruar tashmen një foto mund të fl asë më shumë se njëmijë tonë nga disa prej tyre. fjalë. Por, kur i ke të dyja, një portret fotografi k Trashëgimia e dikujt do të thotë të kujtua- ekspresiv dhe njëmijë fjalë të tilla që rrëfejnë rit e kohës kur njëri «do të dinte ditën e saktë poaq shumë, ju krijoni një përvojë emocionale të karavanit dy javë më herët», por edhe duke që është në gjendje jo vetëm për të ringjallur mos harruar se ka pasë raste kur një nuse «nuk momentet e kaluara, por edhe për t’i kthyer ato ka mundur të fl asë”. Ajo fl et tani, gjysmë she- në monumente të paharrueshme. kulli më vonë - dhe zëri i saj është një nga më Kjo është pikërisht mënyra - dhe pushteti! të fuqishmit në këtë libër. - i këtij libri fantastik: duke kombinuar fjalët e Duke dëgjuar zërat e së kaluarës, në mënyrë thëna shumë ndieshëm me fotografi të mëdha, që të bëjmë jetën e qytetarëve më të mirë - kjo u krijua një arkiv befasues audio-vizual. Siç do mund të jetë motoja e një projekti tjetër të për- të thoshte fi lozofi francez, Foucault: Ka jetë në bashkët të Këshillit të Evropës dhe Bashkimit arkiva! Zakonet dhe ritualet e vjetra u ngjallën Evropian në Kosovë. mu para syve tanë. Ne jemi krenar që jemi partnerë në një pro- Ndërsa lexoni dëshmitë e tyre ne rikujtohe- jekt të tillë, ku një zë personal është dëshmia mi mbi disa nga fjalët e harruara dhe origjinën më e fortë dhe ku individi është më dëshmia më e të tjerave që u bënë një pjesë e gjuhës sonë e besueshme. të përditshme ... me pak fjalë, trashëgimia jonë Është pikërisht një harmoni e momenteve është këtu. të tilla njerëzore që është në gjendje të prekë të Por ajo që mund të jetë edhe më e rëndë- tjerët me fuqinë e emocioneve të tyre individuale sishme është fakti se nuk ka absolutisht asnjë - dhe për të lëvizur gjërat me fuqinë e përvojës zbukurim apo nostalgji të rreme në lidhje me të së tyre kolektive. kaluarën në dëshmitë e tyre. Nëse lexojmë me kujdes fjalët e tyre dhe Samuel Žbogar vështrojmë rrudhat përreth syve të tyre, ne e Udhëheqës i Zyrës së Bashkimit Evropian kuptojmë se përgjatë jetës sonë të lindjeve, dhe Përfaqësuesi Special i BE-së në Kosovë marrëdhënieve, martesave e vdekjeve, ne jemi Prishtinë duke përjetuar në fakt çdo periudhë të historisë njerëzore me kaq shumë kufi zime dhe kontra- dikta, me kaq shumë barriera tradicionale dhe RRËFIME TË 12 URTA Hyrje Në kohën kur shoqëritë janë të orientuara që të sjellë zërin e brezit të vjetër në diskutimin kah rinia, të jesh i ri e të vlerësosh rininë si e mbi trashëgiminë dhe diversitetin. ardhme dhe potencial për ndryshim, atëherë Ky botim, Rrëfi me të urta, është një projekt maturia, përvoja dhe roli i të moçëmve është unik ku tregimet e mbledhura nga organizatat shpesh margjinalizohet nëse jo edhe e harro- partnere jo-qeveritare në Kosovë, të shoqëru- het. Derisa respekti për më të vjetrit në shumë ara me fotot e individëve rrëfi mtarë, kapen në komunitete është fundamental, sa I kushtojmë fytyrat e secilit prej tyre. ne vëmendje dhe krijojmë kohën për të dëgjuar Autorëve iu kërkua që të përshkruajnë ku- zërat e rrëfi met e tyre? jtimet e tyre më të rëndësishme, ndonjë ritual Rrëfi met që tregojnë historinë e dëshmuara, apo ngjarje, ndonjë praktikë e trashëgimisë jo- traditat, ritualet, ndryshimet sociale e politike, materiale ose diçka me vlerë që do të ishte kup- konfl iktet, lavditë, tregime që poashtu fl asin mbi timplote për ta. Disa nga rrëfi mtarët fatkeqë- përshpejtimin e mënyrës së jetesës në botën e sisht kanë ndërruar jetë prej kohës kur këto tre- sotme - ardhja e televizionit në jetën e përdit- gime u mblodhën dhe publikuan, por fjalët e shme, kompjuterëve, internetit. tyre ende jetojnë. Vlera që ka të gjeturit e kohës për të dëgjuar Ne jemi përpjekur për të mbajtur thelbin e rrëfi met shkon përtej përmbajtjes së vetë rrëfi m- çdo historie që fl itet në dialektet lokale e poash- it e gjithashtu edhe prej asaj se nga kush, si dhe tu u përpoqëm edhe që ato të përkthehen me një në çfarë konteksti që janë thënë. Ndonjëherë humbje minimale në kuptimin e tyre. Qëllimi i bukuria e thjeshtësisë një rrëfi mi, derisa trans- këtij publikimi është që të frymëzojë komunite- metohet nga brezi në brez, i prek zemrat e tet për thesaret e jetës së tyre dhe të moshuarve, shumë njerëzve dhe mund të përcjellë mesaz- si dhe të vlerësojmë diturinë, përvojën, urtësinë he të forta brenda një kulture. dhe traditat orale që ata i përcjellin ndër breza. Projekti i PDKK-së, me fokus në trashëgi- Ndërsa ndërtohet e ardhmja, ka shumë për tu mi dhe diversitet kulturor, ka zgjeruar aktivite- mësuar nga e kaluara. Kjo është ajo që përbën tin e vet në grupet e margjinalizuara, duke përf- trashëgiminë dhe rrëfi met që asaj i japin kuptim shirë të moshuarit nga komunitetet e ndryshme dhe e pasurojnë. anembanë Kosovës. Të kuptuarit e dinamikës dialektike dhe harmonisë në mes të rinjve dhe të Hakan Shearer Demir moshuarve, projekti i PDKK-së është përpjekur Udhëheqës i ekipit të PDKK-së Adetet boshnjake Qysh prej se ekziston njeriu është shfaqë shkojnë për ta marrë.