Hawara Dîcleyê 1
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
MEHMED UZUN roman Hawara Dîcleyê 1 www.nefel.com NEFEL [email protected] Hawara Dîcleyê – I – E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM HAWARA DICLEYÊ – I – • 1 2• HAWARA DICLEYÊ – I – E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM Hawara Dîcleyê – I – MEHMED UZUN NEFEL Stockholm 2003 www.nefel.com [email protected] E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM HAWARA DICLEYÊ – I – • 3 Mehmed Uzun: Hawara Dîcleyê – I – Weþanxane: Nefel Sandfjärdsgatan 10, 11 tr. 120 57 Årsta / Sweden www.nefel.com [email protected] © Mehmed Uzun û Nefel Çapa dîjîtal: 2003 ISBN: 91-89687-13-2 Grafîka pirtûkê: Nefel Wêneyê nivîskarî: Arif Zêrevan Bêyî destûreka nivîskî ti kes nikare vê pirtûkê ji nû ve bi ti awayî çap bike, kopî bike yan li ber wê zêde bike. Çênabe ko ti kes fayla vê pirtûkê kopî bike û di Internetê de bêxe malpera xwe. 4• HAWARA DICLEYÊ – I – E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM Zerya, keça min Alan, kurê min Çaxê umrê min di umrê we de bû, dengbêjên mîna Biro hebûn ko bi dengê xwe ruhê me terbiye dikirin. Ew êdî neman... Hûn ê hew bikaribin li kêleka wan rûnin û li dengê wan guhdarî bikin. Bi hêviya ko hûn bikarabin dengê wan tê de seh bikin, ez Hawara Dîcleyê yadîgarî we dikim... MEHMED UZUN E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM HAWARA DICLEYÊ – I – • 5 6• HAWARA DICLEYÊ – I – E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM Sonus est, qui vivit in illa... Dengek, tiþtê ko li pey wî/wê maye, aha ev e, dengek... E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM HAWARA DICLEYÊ – I – • 7 8• HAWARA DICLEYÊ – I – E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM êza yekemîn a vê romanê 28-ê adara 1985-an, lî Sûriyê, bajarê biçûk û þêrîn ê Derya Spî Baniyasê hate nivîsîn. Ez li mala Rneviyên Mîr Bedîrxan, Celadet Alî Bedîrxan û xanima wî (her- weha dotmama wî) Rûþen Xanimê bûm. C. A. Bedirxan, ji mêj ve, 1951, wefat kiribû. Lê li her aliyê malê þopên wî yên jîndar dixuyan. Rûþen Xanim ko hingê umrê wê nêzî heyþtêyî bû, li malê, bi xatire, bîr û siya Bedirxaniyan dijiya. Ez li wir bûm, – ji ber ko min dil hebû jiyana Mîr Bedirxan biqulibanda ser romanê. Ma ji bo vê yekê, ji wê mala kevnare ko di nav pêlên tarîxa do de bû, çêtir cîh hebû? Belê, rêza yekemîn a vê romanê li wir hate nivîsîn, ji devê Mîr Bedirxan, bi nefesa wî. Lê ji navberê wext bihurî, dewr û dewran derbas bûn. Min sê romanên din nivisîn, – ko ji wan Bîra Qederê bi deng û ne- fesa neviyê Mîr Bedirxan, C.A. Bedirxan hate hûnandin. Havîna 1994-an, roja 17-ê tebaxê, pismamê min Yilmaz Uzun li dora çiyayê Cûdî hate kuþtin. Yilmaz, yek ji þervanên bijarte yê tevgera kurd bû. Ew bi qasî yanzdeh salên ko her rojeke wan bi lêdan, heqaret, þikence, birçîtî û kirêtiyê tijî bû, li girtîgehên eskerî yên Turkiyê ma, piþtî ko ew ji girtîgehan derket, wî xwe spart çiyayên devera Botanê û tevî hevalên xwe, tevî serhildana çekdarî bû. Û ew li wir, nêzî çemê Dîclê, li serê çiyan hate kuþtin. Dotira rojê, nîvê þevê min xebara mirina wî bihîst. Ez ji tecrubeyên xwe dizanim, telefonên ko nîvê þevê tên, ne telefonên xêrê ne. Nîvê þevê tele- fon lêket, dostê ko ji Turkiyê telefon dikir, xebara nexweþ bi min gîhand,: »Yilmaz hatiye kuþtin... pêþî ew hatiye girtin û paþê bi þikence bedena wî lîme lîme bûye, guh, bêvil, dest, mil, pî, ling, hemû bedena wî perçe bi perçe jêbûye, heta ko ew hêdî hêdî miriye...« Wê þevê, heta sibê ez li oda xwe ya xebatê rûniþtim û li Yilmaz fikirîm. Li zaroktî û xortiya wî, li dê û bavê wî ko umrê xwe li ber deriyên zîn- danan derbas kirin, li kekê wî ko Yilmaz hê zarok bû, hate kuþtin, li her- du birayên wî yên din ko pê re li zîndanan bûn û xwehên wî ko li welatê xerîbiyê bûn, li têkoþîna wî ko hema çi bigire her roja wê bi xwîn, xwîdan, jan û keserê tijî bû, li mala wan a fireh, li rûyê wî yê ronî, bejn û bala wî E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM HAWARA DICLEYÊ – I – • 9 ya dirêj, meþ û gotinên wî yên qehîm... Li qedera wî ko kêm-zêde, ji mêj ve ye, qedereke giþtî ya navçê ye. Li þerê welatê kurdan ko kêm-zêde, ji sed û pêncî salan û vir ve, bixwîn, bi trajediyeke bêpayan dubare dibe û de- wam dike. Li ber destê sibê, gava çirûskên dawîn ên stêrên þeva ronî jî çûn ava, min li ser kaxizekê navek nivisî; Biro. Biro, navekî bi du manan e, du kahniyên wî hene. Kahniya yekemîn Hezretî Brahîm e ko bi sebr û hêza xwe ya liberxwedanê nas e. Biro, kur- tebiriya vî navê pîroz e. Kahniya duwemîn jî bira ye, yan jî birader. Ew gotina ko min wê þevê nivisî, Biro, hêdî hêdî, bi wextê, qulipî ser dengekî. Dengekî ko nîvê þevan bi hêdîka dihat û li ber guhê min, mîna pejneke sivik a bayekî sivik, bang li min dikir; »li min guhdarî bike, guh bide min... li dengê dengbêjan, li dengê Dîclê, li dengê hez û evînê, þer û pevçûnê, kîn û nefretê, îxanet û hesûdiyê, hêvî û têkoþînê, afirîn û hunerê guhdarî bike...« Bi vî terhî deng jî, bi wextê, bû þexsiyetek. Navê ko min nivisîbû, dengê ko bîr û heþê min vedigirt, bû þexis, þexsiyet, huwiyet û leheng. Lehengê romana Hawara Dîcleyê... – tevî Mîr Bedirxan û lehengên din. Gotina wê þevê û dengê þevên din bûn rêz. Rêz bûn rûpel, rûpel jî defter. Romana ko min dil hebû binivîsanda û gotina wê ya yekemîn li Baniyasê hatibû nivisîn, kete ser riyeke din. Min ew pêncî, þêst rûpelên ko hatibûn nivisîn, danîn aliyekî û rê da Biro da ko ew gotina xwe bibêje, rê li ber xwe veke. Carina þexs, leheng, bûyer an jî pêwendiyên romanekê zora nivîskarê/a romanê dibin, xwestekên nivîskar diguherînîn û bixwe rê li ber xwe rast dikin û romana xwe dihûnin. Di romana Hawara Dîcleyê de jî weha bû. Dengê ko hûn ê di vê romanê de bibihîsin, dengê Biro ye, gotina ko hûn ê bixwînin, dîsan, gotina wî ye. Biro kî ye? Dengê Yilmaz ko di nav dewr û dewranan de, mîna bayê hûnikê keleberbangan, digere û do bi îro, îro bi do digihîne? Dengê yek ji bapîrên Yilmaz ko di nav þerên xwîndar ên eþîran û osmaniyan de jiyaye? (Navê bapîrekî Yilmaz, ji çar bavan, Biro bû, Biroyê Dirêj.) Dengbêjekî ji dema Mîr Bedirxan ko wê dema tijî xwîn, xwîdan, keser û jan vedibêje? Dengekî ko ketiye dewsa Mîr Bedirxan? Dengê qederekê ko ji du sed salan û vir ve hertim dubare dibe? Biryar, ya we ye. Lê belê Hawara Dîcleyê bi dengê Biro ve hatiye pê. Herçî tiþtên ko min lê zêde kirine, ne zêde ne: Hin agahiyên ko dengbêj û vebêj jê hez nakin, mixabin, pêwîst bûn. Min ew, mîna notan, li dawiyê 10• HAWARA DICLEYÊ – I – E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM li dengê Biro zêde kirin. Min þevbuhêrkên Biro yên balkêþ, hinekî, ji hevûdu veqetandin, vegotin û serpêhatiyên wî ko carina tevlîhev dibûn, serrast kirin û ji bo her þevbuhêrkekê ko çêla dewr û dewranek dikir û ji gelek þevan dihate pê, serenavek û hin jimare danîn, – da ko dengê Biro zelaltir û rasterastir bigihe we. Mîna hemû dengbêjan serê Biro jî bi navên xerîb, bi tarîxên bûyer û qewimînan ne xweþ bû. Lê belê ji bo veg- otineke serast nav, tarîx, cîh pêwist bûn. Ji lewre min secereyeke weha, tevî nexþeyeke Mezopotamyayê, xiste dawiya vegotina Biro. Di vegotina Biro de gelek tiþt, nav, cîh, gotin, term, cimle, bûyer, zahf caran, bi heye- can û germahiya gotinê, dubare dibûn. Û gelek sifat li pey hev rêz dibûn. Min ew hemû, bêyî ko ez vegotin û ûsluba dengê Biro xera bikim, gelekî kêm kirin. Fermo, rûpelê biqulipînin û li dengê Biro guhdarî bikin... MEHMED UZUN E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM HAWARA DICLEYÊ – I – • 11 12• HAWARA DICLEYÊ – I – E-POSTE: [email protected] MALPER: WWW.NEFEL.COM Qendîl We xwest, ez ê jî bibêjim. Qendîlê pêxin û li dengê jibîrbûyiyan guhdarî bikin. Heke gotina min we netirsîne, heke hûn ê heta dawiyê lê guhdarî bikin, hingê, berî her tiþtî divê ez bibêjim ko gotina ko hûn ê niha lê guhdarî bikin, gotina jibîrbûyiyan e. Dengê hûn ê bibihîzin, dengê însanekî jibîr- bûyî ye ko di wextê xwe de dengê însanên jibîrbûyî bû. Ji bîr mekin; ji-bîr-bû-yî... Berî ko hûn bipirsin, ez bibêjim we ka jibîrbûyî kî ne. Jibîrbûyî, ez im; Biro, Biroyê Dengbêj, yan jî em bibêjin, Biroyê Êzîdî, yan jî Biroyê Kor, yan jî Biroyê Dirêj. Jibîrbûyî, Ester e; Estera ko min jê re digot, Stêr, an jî Estera file, kel- dan, nastûrî, yan jî Stêra ezîza ber dilê min, roniya çavê min, Ester, sêwiya zarþêrîn e zarwinda, bejn û bala lihev... Jibîrbûyî, Mîr e. Mîrê Cizîra Botan, serekê Ezîzan, an jî Mîrê ser- hildana kurdî, yan jî Mîrê nefîkirî, yan jî Bavê Têlî, Têliyê kor ko hevalê min e. Jibîrbûyî, Stephan Manolgiyan e, ko min jê re digot Mam Sefo, aqilmendê Mîr, alîmê ermen ê xwediyê kitabxana yekta, bavê Migirdîç ko hevalê min bû û min jê re digot Migo, bavê Armêya bextreþ ko – heye – ez bûm sebeba mirina wê û mêrê Senemxana dîndar ko bi emrê Xwedê serê xwe danî ser axa rehmetê. Jibîrbûyî, Apê Xelef e, þivanê yekta yê hemû Cizîra Botan, bilûrvan û dengbêjê zarotiya min, terbiyedarê ruhê min, bavê Heme ko hevalê min bû, ko navê xwe kiribû Malmîran û me, min û hevalên din jî Malmîrana wî kiribû, Malwêran.