NAKALA YA MTANDAO (ONLINE DOCUMENT) BUNGE LA TANZANIA __________ MAJADILIANO YA BUNGE ____________ MKUTANO WA SITA Kikao cha Saba – Tarehe 7 Februari, 2017 (Bunge Lilianza Saa Tatu Asubuhi) D U A Naibu Spika (Mhe. Dkt. Tulia Ackson) Alisoma Dua NAIBU SPIKA: Tukae. Katibu. NDG. RAMADHAN ISSA ABDALLAH – KATIBU MEZANI: HATI ZILIZOWASILISHWA MEZANI Hati zifuatazo ziliwasilishwa Mezani na: MHE. PROF. NORMAN A. S. KING – MWENYEKITI WA KAMATI YA BUNGE YA MIUNDOMBINU: Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Miundombinu kwa kipindi cha kuanzia Januari, 2016 hadi Januari, 2017. MHE. DOTO M. BITEKO -MWENYEKITI WA KAMATI YA BUNGE YA NISHATI NA MADINI: Taarifa ya Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Nishati na Madini kwa kipindi cha kuanzia Januari 2016 hadi Januari 2017. NAIBU SPIKA: Ahsante. Katibu! NDG. RAMADHAN ISSA ABDALLAH – KATIBU MEZANI: MASWALI NA MAJIBU NAIBU SPIKA: Waheshimiwa Wabunge, tunaendelea na maswali, Ofisi ya Rais - TAMISEMI. Mheshimiwa Najma Murtaza Giga, Mbunge wa Viti Maalum, sasa aulize swali lake. Na. 69 Tatizo la Ulevi MHE. NAJMA MURTAZA GIGA aliuliza:- 1 NAKALA YA MTANDAO (ONLINE DOCUMENT) Ulevi wa kupita kiasi hasa wa pombe za kienyeji umekuwa na athari kubwa za kiafya na kiakili kwa Watanzania wenye tabia ya ulevi wa kukithiri:- Je, Serikali imejipanga vipi kukabiliana na tatizo hilo hasa ikizingatiwa kuwa Sheria ya Vileo ya mwaka 1969 ni ya zamani sana kiasi kwamba inawezekana kabisa haikidhi mabadiliko ya hali halisi ya vileo kwa wakati huu. NAIBUWAZIRI, OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA alijibu:- Mheshimiwa Naibu Spika, kwa niaba ya Waziri wa Nchi, Ofisi ya Rais, TAMISEMI, naomba kujibu swali la Mheshimiwa Najma Murtaza Giga, Mbunge wa Viti Maalum, kama ifuatavyo:- Mheshimiwa Naibu Spika, pombe za kienyeji zimeainishwa katika Kifungu cha pili (2) cha tafsiri katika Sheria ya Vileo, Sura ya 77. Kwa mujibu wa sheria hiyo, wafanyabiashara wote wanatakiwa kuwa na leseni ambayo inatolewa na Halmashauri. Aidha, biashara hiyo hairuhusiwi kufanyika katika muda wa kazi. Muda unaoruhusiwa Kisheria ni kuanzia saa 12 jioni hadi saa tano usiku kwa siku za Jumatatu hadi Ijumaa na kuanzia saa tano asubuhi hadi saa sita usiku kwa siku za Jumamosi, Jumapili na siku za sikukuu. Mheshimiwa Naibu Spika, unywaji wa pombe kupita kiasi ni tabia ya mtu ambayo inawezekana kabisa haitokani na upungufu wa kisheria. Wakuu wa Mikoa na Wilaya wameagizwa kusimamia taratibu za uendeshaji wa biashara za vileo na kuchukua hatua kwa watumiaji na wafanyabiashara wanaobainika kukiuka Sheria hiyo. Hata hivyo, endapo kuna haja ya kuifanyia marekebisho sheria hiyo ya vileo, Serikali itakuwa tayari kupokea mapendekezo yenye upungufu ili yaweze kufanyiwa marekebisho kupitia Bunge hili. Mheshimiwa Naibu Spika, naomba kutoa wito kwa Watanzania wote kutumia muda wao kufanya kazi kwa bidii ili kujiletea maendeleo kwa ustawi wa Taifa zima. Serikali haitasita kuchukua hatua kwa wanywaji wa pombe wasiozingatia utaratibu pamoja na wazururaji wakati wa kazi. NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Murtaza Giga, swali la nyongeza. MHE. NAJMA MURTAZA GIGA: Mheshimiwa Naibu Spika, pamoja na majibu mazuri ya Mheshimiwa Naibu Waziri, bado nina swali moja la nyongeza ambalo linahusiana na hawa watoto wadogo chini ya umri wa miaka 18 kutumia huu ulevi. Mheshimiwa Naibu Spika, kwa vile nilisema sheria hii ya mwaka 1969 ni ya muda mrefu sasa ni lini Serikali itaweza kujipanga na kuleta ili tuweze kufanyia marekebisho sheria hii ili tuwabane na hawa watoto wadogo walio chini ya umri wa miaka 18 kutumia ulevi? (Makofi) NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Naibu Waziri, Ofisi ya Rais, TAMISEMI, majibu. NAIBUWAZIRI, OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA: Mheshimiwa Naibu Spika, ni kweli. Sasa hivi kuna tabia kwenye baadhi ya Mikoa, utakuta watoto wadogo asubuhi au wakati wa weekend wananyweshwa 2 NAKALA YA MTANDAO (ONLINE DOCUMENT) pombe. Jambo hili kwanza kimsingi ni ukiukwaji wa haki za kibinadamu kwanza na haki za watoto ambapo mtoto mdogo anatakiwa kuendelezwa. Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, naomba tuchukue huu ushauri kwa sababu sheria hii ni ya muda mrefu sana na kutokana na maoni ya wadau mbalimbali tutaangalia jinsi gani tutafanya turekebishe, lengo kubwa ni kuhakikisha kwamba Taifa letu linakuwa Taifa imara kwa sababu lazima tuwalee hawa watoto kwa kizazi kijacho. Mheshimiwa Naibu Spika, kwa hiyo, naomba tuchukue ushauri. Itakapoonekana pale ina haja, basi wadau mbalimbali wataleta maoni yao na sisi Wabunge ni miongoni mwa wadau wa kutengeneza hizo sheria. Kwa hiyo, hili nadhani tutalifanyia kazi vema tuweze kulifanikisha. NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Shally Raymond, swali la nyongeza. MHE. SHALLY J. RAYMOND: Mheshimiwa Naibu Spika, nakushukuru. Kwa kuwa katika swali la msingi linazungumzia pombe za kienyeji na pombe za kienyeji katika Taifa letu ni nyingi ikiwemo mbege, kimpumu, ulanzi na pombe nyinginezo. Ni lini sasa hawa watu wa viwango vya kuandika kilevi kilichoko kwenye pombe ikiwemo TBS wataingia katika maeneo husika ili kuweza kujua kwamba ni kiwango gani cha ulevi kinachoruhusiwa katika pombe za kienyeji? NAIBU SPIKA: Nilidhani Waziri wa Viwanda atatujibia TBS hapa. Mheshimiwa Naibu Waziri, Ofisi ya Rais, TAMISEMI, majibu. (Kicheko) NAIBUWAZIRI, OFISI YA RAIS, TAWALA ZA MIKOA NA SERIKALI ZA MITAA: Mheshimiwa Naibu Spika, ni kweli kuna pombe mbalimbali. Kuna mbege, kuna ulanzi na nyinginezo, bahati mbaya pombe hizi hazijawekwa katika viwango stahiki na ndiyo maana maeneo mengine utakuta kuna kesi mbalimbali zimejitokeza. Baadhi ya watu saa nyingine wamekunywa pombe, pombe ile imewadhuru na matukio haya tumeona kwamba yametokea maeneo mbalimbali. Mheshimiwa Naibu Spika, naamini kwa sababu sasa hivi tuna Wizara ambayo inafanya kazi vizuri zaidi na hususan suala zima la viwanda na naamini wenzetu sasa wa TBS watachukua jukumu lao katika maeneo mbalimbali kuhakikisha ni jinsi gani tunafanya kurekebisha utaratibu mzuri hasa katika hivi vikundi vidogovidogo vinavyojihusisha na pombe za kienyeji, lengo kubwa ni kumlinda Mtanzania anywe kitu kinachoridhisha maisha yake lakini na afya yake ya msingi vilevile. NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Dkt. Engelbert Ndugulile. MHE. DKT. FAUSTINE E. NDUGULILE: Mheshimiwa Naibu Spika, nashukuru sana. Kwa kuwa, ulevi wa pombe hizi za kienyeji sasa hivi kumekuwa na ongezeko la matumizi makubwa sana ya pombe aina ya viroba ambavyo vifungashio vyake na bei yake imekuwa ni nafuu sana ambapo imepelekea hata watoto wa shule wanaweza kumudu kati ya shilingi 300 mpaka 500 kuzinunua. Je, Serikali haioni umuhimu sasa wa kupiga marufuku pombe za viroba ili kunusuru Taifa hili? 3 NAKALA YA MTANDAO (ONLINE DOCUMENT) NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Waziri wa Viwanda, Biashara na Uwekezaji, majibu. WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kinachofanyika sasa ni utaratibu, lakini ukweli ulio wazi ni kwamba viroba vitapigwa marufuku na tutaanzisha packaging ya pombe kali kwenye ujazo ambao itakuwa ni vigumu kwa mtu kuficha. Watoto wa shule kwa sababu ni rahisi wanaweza kuficha. Tutaweka kwenye chupa ya glass, ujazo utakuwa mkubwa kiasi kwamba mtoto ashindwe kununua lakini hata dereva wa daladala ashindwe kuficha. Ni suala la muda na Waziri wa Mambo ya Mazingira alizungumzia jana. (Makofi) NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Conchesta Rwamlaza, swali la nyongeza. MHE. CONCHESTA L. RWAMLAZA: Mheshimiwa Naibu Spika, ahsante kwa kuniona. Sehemu ya swali langu imeshajibiwa lakini naomba niulize. Kwa kuwa sasa hizi pombe zinatumiwa sana na watu wengi, ni kwa nini Serikali sasa isifikirie kujenga kiwanda cha kuzisafisha na kuziwekea viwango kama Uganda wanavyofanya na kile kinywaji cha „Uganda Waragi‟? NAIBU SPIKA: Mheshimiwa Waziri wa Viwanda, Biashara na Uwekezaji majibu. WAZIRI WA VIWANDA, BIASHARA NA UWEKEZAJI: Mheshimiwa Naibu Spika, kazi ya Serikali ni kuweka mazingira ya uwezeshaji, wanaowekeza ni Sekta Binafsi. Nichukue fursa hii shangazi, tujasirie kusudi tuweze kukusanya ile konyagi ya nyumbani, tuiweke kwenye ubora tuweze kuuza. Kila mtu atafute fursa kwake kusudi aweze kuboresha vile vinywaji ambavyo havina viwango viingie kwenye viwango, tupate pesa, tutengeneze ajira lakini mwisho wa siku tulipe kodi. (Kicheko) NAIBU SPIKA: Waheshimiwa tunaendelea. Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia. Mheshimiwa Deo Kasenyenda Sanga, Mbunge wa Makambako sasa aulize swali lake. Na. 70 Ujenzi wa Vyuo vya VETA Katika Kila Wilaya Nchini MHE. DEO K. SANGA aliuliza:- Serikali iliahidi kujenga Vyuo vya VETA kwa kila Wilaya ili kuwasaidia vijana kujifunza stadi za kazi mbalimbali:- (a) Je, hadi sasa ni Vyuo vingapi vya VETA vimeshajengwa katika nchi nzima? (b) Je, ni lini Chuo cha VETA kitajengwa katika Wilaya ya Njombe? NAIBU WAZIRI WA ELIMU, SAYANSI NA TEKNOLOJIA alijibu:- 4 NAKALA YA MTANDAO (ONLINE DOCUMENT) Mheshimiwa Naibu Spika, kwa niaba ya Waziri wa Elimu, Sayansi na Teknolojia, napenda kujibu swali la Mheshimiwa Deo Kasenyenda Sanga, Mbunge wa Makambako, lenye sehemu (a) na (b), kama ifuatavyo:- (a) Mheshimiwa Naibu Spika, hadi sasa Serikali kupitia Mamlaka ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi Stadi VETA imeshajenga na kumiliki vyuo 29 vya ufundi stadi vya ngazi ya Mkoa, Wilaya na vyuo maalum vya ufundi. Vyuo hivyo orodha yake ni Mikoa ni Dar es Salaam, Tanga, Pwani, Lindi, Mtwara, Moshi, Manyara, Dodoma, Kigoma, Mbeya, Iringa, Mwanza, Kihonda na Tabora. Vyuo vya Wilaya ni Dakawa, Mikumi, Singida, Songea, Mpanda, Shinyanga, Kagera, Mara, Makete, Ulyankulu na Arusha ambapo vyuo maalum vya ufundi ni pamoja na Chuo cha Ualimu wa Ufundi Stadi Morogoro, Chuo cha Mafunzo ya TEHAMA Kipawa na Chuo cha Mafunzo ya Hoteli na Utalii -Njiro. (b) Mheshimiwa Naibu Spika,