monumenten inventarisatie project Zeeland
gemeentebeschrijving
WESTEftSCHELDE
domburg (1994) B.l. Sens INHOUDSOPGAVE
Blz.
VOORWOORD 5
1. INLEIDING 7
2. BODEMGESTELDHEID EN GRONDGEBRUIK 7
3. INFRASTRUCTUUR 8 3.1 Wegen 8 3.2 Waterwegen en schuitveren 9 3.3. Tramlijnen 9
4. NEDERZETTINGEN 9
4.1. Functionele ontwikkelingen 9 4.1.1 Recreatie en industrie 9 4.1.2 Energievoorziening 10 4.1.3 P.T.T 10 4.1.4 Bijzondere voorzieningen 10
4.2. Ontwikkeling per nederzetting 12 4.2.1 Domburg 12 4.2.2 Oostkapelle 14 4.2.3 Buitengebied 14
5. GEBIEDEN MET BIJZONDERE WAARDEN IN DE KERN DOMBURG .... 16
LITERATUURLIJST
ADRESLIJST VAN GEÏNVENTARISEERDE OBJECTEN EN COMPLEXEN
TYPOLOGIE
AFBEELDINGEN
H0479110.8 - 5 -
VOORWOORD
Wat is het Monumenten Inventarisatie Project?
Door het rijk is in samenwerking met de provincies en de vier grote steden een project ontwikkeld dat als doel heeft de inventarisatie van jonge bouwkunst en stedebouw in Nederland. "Jonge" betekent hier: tot stand gekomen in de periode midden 19e eeuw - Tweede Wereldoorlog. De verkregen gegevens worden landelijk verzameld en verwerkt. Ze kunnen dienen als uitgangspunt voor verder onderzoek en voor het te voeren beleid van rijk, provincies en gemeenten. Ze bestaan uit regio- en gemeentebeschrijvingen en uit de inventarisatieresultaten (veldwerk).
Regiobeschrijving
De inventarisatie wordt per provincie (of grote stad) gebiedsgewijs aangepakt. Daartoe is de provincie Zeeland in drie werkgebieden verdeeld, namelijk Midden- Zeeland, Noord-Zeeland en Zeeuwsch-Vlaanderen. Per gebied wordt eerst een regiobeschrijving gemaakt, met daarin een beschrij- ving van de historische en ruimtelijke ontwikkelingen in de periode ca. 1850 - 1945 . Bij de beschrijving wordt globaal aandacht besteed aan de algemeen histo- rische aspecten van bestuurlijke, landschappelijke, sociaal-economische en geo- grafische aard.
Gemeentebeschrijving Met behulp van de regiobeschrijving vindt nader onderzoek plaats per gemeente en per kern. In eerste instantie gebeurt dit op basis van literatuurstudie en vergelijkend kaartonderzoek. De resultaten hiervan worden aangevuld met gege- vens uit de object- en complexinventarisatie. Het onderzoek leidt tot een korte beschrijving van de kernen per gemeente en de historische en ruimtelijke ont- wikkeling daarvan, waarbij aandacht wordt besteed aan algemeen historische aspecten van onderwerpen die ook bij de regiobeschrijving zijn behandeld (zie boven). Met behulp van (voornamelijk) historisch kaartmateriaal wordt inzicht gegeven in de ruimtelijke ontwikkelingen. Wanneer een kern in de betrokken periode belangrijke functionele en stedebouw- kundige ontwikkelingen heeft doorgemaakt, wordt er bovendien een overzichts- kaart toegevoegd van deze ontwikkelingen met een typologie van de uitbreiding- en. De regio- en gemeentebeschrijvingen vormen de basis voor het veldwerk. Het veldwerk bestaat uit inventarisaties van objecten, complexen en stedebouwkun- dige structuren, die voor de periode belangrijk en/of kenmerkend of juist bij- zonder zijn. Aan de gemeentebeschrijvingen is een adreslijst van geïnventari- seerde objecten toegevoegd.
W0479110.a - 6 -
W0479110. - 7 -
1. INLEIDING
De gemeente Domburg ligt op Walcheren en heeft een oppervlakte van 2.375 ha. De gemeente wordt in het oosten begrensd door de gemeente Veere, in het zuiden door de gemeente Mariekerke en in het westen door de gemeente Westkapelle. In het noorden grenst Domburg aan de Noordzee. (Afb. 1). De gemeente bestaat uit de dorpen Domburg en Oostkapelle. Bij de herindeling in 1966 is Oostkapelle als zelfstandige gemeente op- geheven .
2. BODEMGESTELDHEID EN GRONDGEBRUIK
Domburg is gelegen aan de noordwestelijke rand van de polder Walcheren, die in de 12e eeuw in één keer bedijkt werd. De noordwestelijke rand wordt gevormd door een natuurlijke zeewering, namelijk de duinen. Daar- achter ligt het Walcherse zeeklei landschap, dat slechts geringe hoogte- verschillen kent. Het grondgebied van de gemeente Domburg bestaat uit duinzandgrond, oud- landgrond en middellandgrond. Daartussen zijn overgangsgronden aanwezig (Afb. 2). De duinzandgronden bevinden zich langs de Noordzeekust en bestaan uit zandgrond. Uit landbouwkundig oogpunt zijn de duinen onbelangrijk. Langs de kust ten oosten van Domburg bevindt zich een groot boscomplex met buitenplaatsen. Direkt gelegen achter de duingronden zijn ten zuiden van de kern Domburg en ten noorden van de kern Oostkapelle de oudlandgronden gelegen. Deze bestaan uit kleiplaatgronden en een deel oude kreekruggronden. De oude kreekruggronden bevinden zich als langgerekte, hoog gelegen stroken tus- sen de oude kleiplaatgrond. Deze kreekruggronden zijn in gebruik voor akker- en tuinbouw. De oude kleiplaatgronden worden zowel voor bouwland als voor weiland gebruikt. De kleiplaatgronden van het Oudland worden gedeeltelijk door jonge kreekruggronden van het middelland onderbroken, die als langgerekte, hoge stroken tussen de kleiplaten liggen. Deze jonge kreekruggronden zijn uitstekend geschikt voor akker- en tuinbouw. In het landelijk gebied van Domburg zijn belangrijke kreekruggen aanwe- zig, die in de bodemkartering worden aangeduid als het "systeem van Oostkapelle". De drie belangrijkste zijn: - de rug Oostkapelle-Serooskerke-Middelburg - de rug Oostkapelle-Grijpskerke-Middelburg - de rug Westhove-Aagtekerke.
Door de lage ligging van een deel van het gebied, traden er dikwijls hoge grondwaterstanden op. Ter bestrijding hiervan had de mens op Wal- cheren al vroeg voor kunstmatige afwatering gezorgd via slootjes naar sprinken (grote watergangen), vervolgens naar het kanaal door Walcheren (1872) en vervolgens naar de zee. In 1929 werd bij Middelburg het gemaal "Boreel" in gebruik gesteld, waardoor de afwatering van Walcheren sterk verbeterde.
H0479110.a - 8 -
Door betere afwatering kon er steeds meer grasland als bouwland in ge- bruik genomen worden. De duinzandgronden kenden een relatief kleinschalige percelering. In het oudland werden de perceelsvormen hoofdzakelijk bepaald door de fysisch-geografische omstandigheden. In het oudland was een onregel- matige blokpercelering karakteristiek.
De bodemkundige opbouw geeft reeds een indicatie hoe het landschap er uit ziet. Het belangrijkste element is het kustgebied, bestaande uit het strand met daarachter de duinen en de bossen. Ten zuiden van de provin- ciale weg bij Domburg en ten noorden en ten zuiden van de provinciale weg bij Oostkapelle liggen de agrarische gronden. Door de inundatie van 1944 en de daarop volgende herverkaveling is het oorspronkelijke land- schap sterk gewijzigd. De herverkaveling heeft het agrarisch gebied een ruimer karakter gegeven en het wegenbeloop is strakker geworden. De be- staande en nieuw aangelegde wegen zijn weer voorzien van beplanting.
Rond 1830 was het overgrote deel van de inwoners van Domburg landarbei- der, in dienst van eigenaren van de landerijen. De meeste landarbeiders hadden bij hun huis een stukje eigen grond om in hun levensonderhoud te voorzien. In de jaren dertig van de vorige eeuw liepen de inkomsten uit de landbouw sterk terug. Veel Domburgers konden met de opkomende bloei van hun dorp als badplaats in de zomer geld verdienen. Toch bleef het grootste deel van de bevolking nog haar brood in de landbouw verdienen in de tweede helft van de 19e eeuw. In het midden van de 19e eeuw leefden de inwoners van Oostkapelle van de landbouw en de arbeid in de bossen. Tot 1900 was Oostkapelle een vrijwel zuiver agrarische gemeente, met in hoofdzaak landbouw en op kleine schaal tuinbouw. Veel boeren waren zowel akkerbouwer als vee- houder, zij hadden een gemengd bedrijf. Tijdens de landbouwcrisis vond een intensivering van de bestaande vorm van veeteelt plaats. Ter ver- vanging van de tarwe ging men in Oostkapelle voornamelijk bonen ver- bouwen.
3. INFRASTRUCTUUR
3.1 Wegen
De wegen liepen op of langs de hoge ruggen. Zij hadden een grillig ver- loop. Na de inundatie van 1944 werden sommige bochten gemakkelijker ge- maakt door bochtafsnijdingen en werden wegen verbreed. In het midden van de 17e eeuw werd de weg van Middelburg naar Domburg tot Serooskerke met keien bestraat, maar van Serooskerke tot Domburg bleef de toestand door de geringe breedte en lage ligging zo slecht, dat dit deel slechts gedurende een maand of vier per jaar gebruikt kon wor- den. Eind 17e eeuw werd dit traject verbeterd: na gedeeltelijk verlegd te zijn, werd de weg bezand. In 1838 werd deze zandweg bestraat. In 1847 werd de weg van Domburg naar Westkapelle met schelpen verhard, vandaar de naam Schelpweg.
W0479110.& - 9 -
Vanaf Domburg liep in de richting Aagtekerke de Roosjesweg, die in 1908 werd bestraat. Het nog onbestrate gedeelte tussen Oostkapelle en Aagtekerke (Aagte- kerkseweg) werd in 1908 beklinkerd.
3.2 Waterwegen en schuitveren
De afwatering geschiedt via een stelsel van sprinken. Behalve over de wegen, die als gevolg van regenval de grootste tijd van het jaar moei- lijk begaanbaar waren, kon men Domburg bereiken met het schuitveer uit Middelburg. De schuiten dienden, behalve voor personen-, vee- en waren- vervoer, voor een groot deel voor vervoer van duinzand naar Midddelburg. Het schuitveer werd in 1886 opgeheven. Tot Oostkapelle heeft ook ooit een schuitveer gevaren maar dit is al zo lang geleden opgeheven, dat niet meer bekend is waar het schuitvlot ge- weest moet zijn.
3.3 Tramlijnen
In 1906 werd de tramverbinding met Middelburg geopend. Deze lijn van de Stoomtrammaatschappij Walcheren (SW) liep van Middelburg over Koudekerke naar Domburg. Er was ook een lijn tussen Koudekerke en Vlissingen. Met deze tramverbindingen konden de badgasten naar Domburg worden ver- voerd. In het najaar brachten de boeren met deze lijn hun bieten naar Middelburg. Indertijd was er een groot station bij de Brouwerijweg in Domburg, omdat door haar functie als badplaats veel reizigers naar deze plaats kwamen. Tevens was er een weegbrug met weeghokje, een remise met een waterbak, later vervangen door een watertoren. In 1937 is de onrendabel geworden tramlijn opgeheven en vervangen door een autobusdienst van de SW. Het oud tramtracé is plaatselijk nog aanwezig als weg. Van het spoorwe- gemplacement is niets meer over.
4. NEDERZETTINGEN
4.1 Functionele ontwikkelingen
4.1.1 Recreatie en industrie
Domburg ontwikkelde zich in de loop van de 19e eeuw tot een mondaine badplaats. Veel Domburgers konden vanaf 1834 met de opkomende bloei van hun dorp als badplaats in de zomermaanden geld verdienen, door het particulier verhuren van kamers, het werken in hotels en als kamermeisje. Ook de middenstand voer er wel bij. Deze bloei zette echter pas door in de jaren tachtig van de vorige eeuw, toen er meer onderkomens voor de bad- gasten verbouwd en gebouwd moesten worden. Door deze bouwaktiviteiten in de winter, kon er ook in deze periode van het jaar geld worden ver- diend. Na de Eerste Wereldoorlog kwam ook in Oostkapelle het toerisme langzaam op gang.
W0479110.S - 10 -
In 1840 werd in de tegenwoordige Weverij straat in Domburg een calicot- weverij geopend door de fa. G & H. Salomonson, zoals zij er ook in ver- schillende andere plaatsen van Zeeland bezat. De bedoeling was dat daar vooral 's winters werklozen konden werken om in hun onderhoud te voor- zien. Er was werk voor 30 personen. De fabriek werd in 1870 gesloten, vooral als gevolg van de toenemende stoomweverijen.
4.1.2 Energievoorz iening
In 1900 werd aan de Schelpweg in Domburg een gasfabriek voor aêrogeengas gebouwd. De vervaardiging van dit gas was echter te kostbaar. Vanaf 1912 werden Domburg en Oostkapelle van gas voorzien door de gasfabriek te Vlissingen.
In Domburg werd in 1920 een electrisch net aangelegd dat door de NV PZEM werd gevoed via een te Domburg aanwezige centrale. In 1930 werd plaatse- lijke centrale opgeheven en werd de electriciteitsvoorziening in Domburg en nu ook in Oostkapelle door de PZEM verzorgd.
Toen er nog geen waterleiding was aangelegd, gebruikte men voor de open- bare watervoorziening voor plaatselijk watergebruik pompen die gelegen waren boven welputten. In 1932 werd het gemeentelijk waterleidingbedrijf opgericht. Dit be- drijf, met als verzorgingsgebied Domburg en Oostkapelle, betrok water uit het waterwingebied van Oranjezon van het waterleidingbedrijf van Middelburg. In 1933 werd in de duinen de watertoren gebouwd.
4.1.3 PTT
Vroeger kwamen de brieven niet verder dan het postkantoor in Middelburg, vanwaar ze naar de herberg van elk dorp werden bezorgd. Vandaar bracht de gemeentebode ze éénmaal per week rond. Grote verbetering kwam zowel in Domburg als in Oostkapelle in 1851 met de stichting van een hulppost- kantoor der Posterijen. Van 1876-1900 was in Domburg het postkantoor ge- vestigd in de Weststraat. In 1900 werd het hulppostkantoor van de PTT overgebracht naar het "Groentje". In 1883 kwam een telefonische verbinding tussen Middelburg en Domburg (via Oostkapelle) tot stand. Zowel in Domburg als in Oostkapelle werd in dat jaar een telefoonkantoor geopend. Het kantoor in Oostkapelle werd in 1889 tevens hulppostkantoor en in 1926 poststation. In 1925 werd van Domburg naar Engeland (Oldenburg) een telefoonlijn aan- gelegd. Aan de Schelpweg werd hiervoor een gebouw geplaatst.
4.1.4 Bijzondere voorzieningen
In Domburg bevond de openbare school zich van 1853 tot 1902 aan de West- straat, in een deel van een vroeger kazernegebouw. In 1902 werd een nieuw gebouw aan de Schelpweg betrokken (gesloopt). Vanaf 1878 werd in het lokaal aan de Herenstraat, dat daarvóór bestemd was voor godsdienstige samenkomsten, een bijzondere school voor lager onderwijs geopend, die in 1908 werd verbouwd en vergroot.
W0479110.a - 11 -
Aan de Zuidstraat werd in 1886 een bewaarschool gesticht. Genoemde scho- len zijn in de loop der jaren afgebroken. In Oostkapelle werd in 1846 in de Dorpsstraat een nieuwe school net on- derwijzerswoning gebouwd, omdat de oude school ongeschikt was geraakt. In 1870 werd de school vergroot en in 1908 werd een nieuwe onderwijzers- woning gebouwd (beide afgebroken). In 1906 werd een school gesticht door de "Vereeniging eene school met den Bijbel voor Gereformeerd lager onderwijs te Oostkapelle". Sinds 1880 was er in de Dorpsstraat een bewaarschool, waarvan in 1906 en 1907 het gebouw werd vernieuwd.
Het Arm- en Gasthuis te Domburg bevond zich aan het Groentje. Het werd in 1907 gesloopt en door woonhuizen vervangen. Het Diaconie-armhuis van Oostkapelle kreeg in 1844 een nieuw gebouw op de plaats van het vroegere, namelijk aan de Dorpsstraat. Dit gebouw werd in 1906 vervangen door een nieuw. In 1924 werd het armhuis door de Dia- konie verkocht aan de Gereformeerde Kerk en ging het dienst doen als kosterswoning. Aan de Weststraat in Domburg staat de Volksbondbibliotheek.
In Domburg brandde in 1848 de oude N.H.-kerk met toren af. De kerk werd in 1849 met oude muurresten opgebouwd. De herbouw van de toren vond plaats in 1855. In 1875 werd de Christelijk Gereformeerde Gemeente in Domburg opgericht. Deze bouwde een kleine kerk aan de zuidzijde van de Wijngaardstraat (af- gebroken) . Vanaf 1895 werden er voor de badgasten Rooms Katholieke diensten gegeven in Domburg. Eerst werden deze gehouden in een huis aan de Herenstraat. In 1898 werd een houten hulpkapel gesticht aan de zuidzijde van het Bad- paviljoen. Deze werd in 1932 door een nieuwe kerk vervangen. De "Stichting tot evangelisatie" had in 1868 aan de noordkant van de Herenstraat een gebouw opgericht, dat tot 1878 functioneerde (daarna werd het gebruikt als bijzondere school voor lager onderwijs). In Domburg was tot 1860 het kerkhof als begraafplaats in gebruik. Daarna werd aan de Schelpweg een begraafplaats ingericht, die tot 1899 functio- neerde. In dat jaar werd de Algemene Begraafplaats aan de Babelweg in gebruik genomen.
In Oostkapelle werd aan de oude N.H.-kerk in de tweede helft van de 19e eeuw links van de ingang een lokaaltje bijgebouwd (1884) en het plafond aangebracht (1886). In 1890 kwam in Oostkapelle ten gevolge van de doleantie een gemeente tot stand, die vanaf 1892 behoorde tot de Gereformeerde Kerken in Neder- land. Het eerste kerkgebouw werd in dat jaar aan de Brouwerijstraat ge- sticht en voldeed tot 1908, toen een nieuw gebouw aan dezelfde weg werd opgericht. In 1900 werd door de Gereformeerde gemeente uit Middelburg aan het Weel- tje (Noordweg) een kerkgebouw opgericht.
W0479110.a - 12 -
Tot 1867 begroef men in Oostkapelle op het kerkhof. Daarna werd begraven op een stuk grond aan de Dorpsstraat (tegenover Duinweg), aangeboden door jhr. mr. De Jonge van Ellemeet, de vroegere burgemeester. Toen deze begraafplaats te klein werd, kocht men in 1920 een achter de begraaf- plaats gelegen perceel van de heer K. Francke. Hierop werd voor het eerst begraven in 1935.
4.2 Ontwikkeling per nederzetting
4.2.1 Domburg
De kuststreek van Walcheren was reeds in het begin van onze jaartelling bewoond, getuige de in Domburg ontdekte gedenkstenen van de godin Neha- lennia. De oorsprong van Domburg, dat in 1223 van graaf Floris IV een aantal stadsrechten verkreeg, moeten we echter niet zoeken in de Romeinse pe- riode, maar in de 9de eeuw, toen hier naar alle waarschijnlijkheid een burg tegen de invallen der Noormannen werd aangelegd. Waar deze burg ge- staan heeft is onbekend. In de tegenwoordige plattegrond van Domburg is er ook niets meer van overgebleven. In 1834 was het bebouwde deel van Domburg niet veel meer dan de Markt met de N.H.-kerk en de daarop uitkomende West-, Zuid-, Oost- en Noord- straat. Er stond een honderdtwintigtal huizen, sommige van hout of met lemen muren. Het waren voornamelijk eenvoudige, kleine huisjes, meestal met houten schuurtjes en een bakkeet. De grotere complexen waren onder meer: de kerk en het kerkhof, het raadhuis, twee herbergen, enkele wo- ningen van Domburgse notabelen, de school aan de Weststraat en het Gast- huis aan het Groentje. Het was een slechte tijd voor Domburg. Al aan het eind van de 18e eeuw had de neergang van Middelburg als handelsstad duidelijk ingezet. Dit had zijn weerslag op de verteringen van Middelburgse kooplieden in en rond Domburg. Ook de politieke omwenteling in de Franse tijd was aan Domburg niet ongemerkt voorbijgegaan. Er waren in 1809 veel huizen ver- woest. In de jaren dertig liepen bovendien de inkomsten uit de landbouw sterk terug. Het verhaal gaat dat de eerste badkuur door twee Middelburgse dames in 1834 een tijd van voorspoed inluidde. Domburg zou zich in de loop van de 19e eeuw ontwikkelen tot een mondaine badplaats. (Afb. 3,4.) Voor de badgasten verrees in 1837 het eerste, in klassicistische stijl gebouwde, Badpaviljoen op het duin. Financieel was dit echter een onren- dabele zaak. Men had geen rekening gehouden met het feit dat Zeeland, en zeker Domburg, nog in een volstrekt isolement lag. Men wachtte op betere tijden en inderdaad nam in het begin van de jaren zestig het aan- tal badgasten toe en werd Domburg steeds bekender als badplaats. Sommige ruim behuisde inwoners gingen over tot de verhuur van kamers in de zomermaanden. In 1866 werd op een deel van het terrein van de voormalige buitenplaats Loverendale het inmiddels verdwenen Badhotel gebouwd. De eerste jaren was de exploitatie geen succes, maar na 1874 kwam, mede dankzij de ont- sluiting van Zeeland (spoorlijn), de stroom gasten beter op gang. In 1893 werd het hotel met een extra etage en zijvleugels verrijkt, die na 1900 werden verhoogd.
W0479110.I - 13 -
In 1880 werd het "Comité tot bevordering van de belangen der badplaats Domburg" opgericht, dat zich inzette voor de ontwikkeling van Domburg als badplaats. Het Comité probeerde onder andere nieuwe hotels van de grond te krijgen en de infrastructuur te verbeteren. In de Noordstraat kwam in 1883 Villa Marina tot stand, het latere Hotel de 1'Europe. Het te klein geworden Badpaviljoen uit 1837, maakte in 1889 plaats voor het nieuwe Badpaviljoen. Dit was onderworpen door de Haagse architect J.J. van Nieukerken. In 1887 liet de uit Amsterdam afkomstige dr. Mezger villa Irma (afge- brand in 1949) bouwen langs de weg van Domburg naar Oostkapelle. Hij was een zeer bekend arts en had veel adellijke en vorstelijke patiënten uit heel Europa. Na het overlijden van zijn eerste vrouw, was hij in 1874 in het huwelijk getreden met de uit Middelburg afkomstige Pieternella Borsius. In de zomer van 1885 maakte Mezger, via zijn schoonfamilie, voor het eerst kennis met Domburg. Hij bouwde er genoemde villa als zomerverblijf. In zijn nieuwe villa ging hij ook patiënten behandelen. Het gevolg was dat Domburg vanafde tweede helft van de tachtiger jaren 's zomers door de Europese aristocratie bezocht werd. Op de duinen verrezen kapitale villa's. Rond de eeuwwisseling kwamen er veel nieuwe hotels en pensions bij om de gasten onderdak te verlenen. Omstreeks 1910 waren de duinen voor Dom- burg volgebouwd. (Afb. 5.) Behalve door de aanwezigheid van dr. Mezger, werd rond de eeuwwisseling de aantrekkingskracht van Domburg vergroot door de opkomst van het kunstleven. Een groepje schilders, omringd door een geringer aantal schrijvers en dichters van wisselende samenstelling, vond vanaf 1905 elke zomer in Domburg haar werkterrein. Als centrale fi- guur fungeerde de schilder Jan Toorop. Het beoefenen van sport drong door tot Domburg. In 1910 werd een tennis - veld aangelegd in de kuil aan de oostzijde van het Badpaviljoen. Ten westen van het dorp ontwikkelde zich vanaf 1911 de golflinks. Vanaf ongeveer 1910 was er een sterk toegenomen belangstelling van de Engelse toerist. Door het begin van de Eerste Wereldoorlog, stortte het toerisme in Dom- burg in. De Duitse vakantieganger, die tot dan toe een groot deel van de badgasten besloeg, en veelal van adelijke bloede was, bleef weg. De grenzen waren immers gesloten. Domburg was nu aangewezen op de Nederlandse toerist, die niet met va- kantie naar het buitenland kon. Dit was een ander publiek dan de aris- tocratie, die daarvoor Domburg bezocht. De jaren twintig en dertig hebben in de ontwikkeling van de badplaats Domburg weinig hoogtepunten te zien gegeven. Nu was het de burgerman die naar Domburg kwam. Die huisde in kleine pensionnetjes die in die jaren als paddestoelen uit de grond rezen, en niet in bijvoorbeeld het Badho- tel. Zij waren de voorlopers van de badgast van de jaren vijftig en zes- tig. De Zeeuwse aristocratie bleef wel naar Domburg komen. Er ontstond een tweedeling onder het Domburgse publiek: de gewone man en de beter gesi- tueerde. Na 1935 daalde het aantal gasten drastisch. Dat jaar luidde het voor- lopig einde van Domburg als badplaats in. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was er praktisch geen toerisme. In 1943 werden het strand en de duinen tot verboden gebied verklaard.
W0479110.a - 14 -
Na de oorlog kwam het toerisme weer langzaam op gang. Aan het eind van de jaren veertig zette de toenemende belangstelling van de burgerman voor de badplaats door. In de jaren vijftig en zestig ontwikkelde zich de toeristenindustrie. Tegenwoordig zijn er veel woningen als tweede huisje in gebruik. Het massatoerisme heeft zich ook in Domburg ontwik- keld. Er zijn enkele nieuwbouwwijkjes ontstaan.
4.2.2 Oostkapelle
Oostkapelle is een kerkringdorp. De ring is enigszins terzijde komen te liggen doordat de bebouwing zich vanaf de 18e eeuw meer en meer langs de Dorpsstraat, ten zuidoosten van de ring, ging concentreren (aan de noordzijde lag het terrein van het nu verdwenen Huis te Oostkapelle). (Afb. 7,8.) Bij een algehele sanering van de dorpskern rond 1965 werd de kerk, die in de loop der tijd vooral aan de zuidzijde ingebouwd was geraakt, weer vrij gelegd. Vanaf ongeveer de 16e eeuw werden er buitenplaatsen aangelegd tegen de duinrand. De achteruitgang van de handel in het laatste deel van de 18e eeuw deed menig buitenplaats verdwijnen. Ook in de tweede helft van de vorige eeuw werden veel buitenplaatsen afgebroken. De bossen werden gerooid en het land werd tot bouw- en weiland bestemd. Er volgde daarna een kleine ken- tering, toen er weer enkele buitenplaatsen werden gebouwd en herbouwd, zoals Zeeduin (1878), Berkenbosch (1862), Overduin (1839) en Eikenoord (1857, gesloopt). Deze huizen werden alleen in de zomermaanden bewoond. (Afb. 6.) Na 1880 viel in Oostkapelle een afname van het aantal inwoners waar te nemen, waarschijnlijk als gevolg van de landbouwcrisis. Tegen het eind van de vorige eeuw nam het aantal weer toe (zie ook tabel onderaan). Na 1900 begon een merkbare kentering zich te voltrekken. Een aanvang werd gemaakt met de bouw, op zeer beperkte schaal, van landhuizen. Eerst na 1918 begint zich deze ontwikkeling af te tekenen, om na de Tweede Wereldoorlog een grote vlucht te nemen. Oostkapelle werd steeds meer be- zocht door families, die een rustig, eenvoudig vakantieoord en stille badplaats zochten. Ook buitenlanders kwamen naar Oostkapelle. In verband met het toenemende toerisme werd in 1932 de VW opgericht, die de ontwikkeling van Oostkapelle tot een rustig vakantieoord wilde bevorderen. Verschillende pensions verrezen of werden uitgebreid. In recente tijden zijn er verschillende nieuwbouwwijken gesticht.
4.2.3 Buitengebied
Het landelijk gebied van Domburg is vrij dicht bezet met boerderijen, die verspreid in het landschap liggen. De agrarische functie blijft de boventoon voeren, hoewel plaatselijk de functie van de bebouwing is ver- anderd: landarbeidershuisjes en kleine boerderijen doen nu dienst als burgerwoning of recreatiewoning. Bij veel boerderijen bevinden zich mini-campings.
W0A79110.» - 15 -
Veel boerderijen zijn van oorsprong van vóór 1850, maar daarna vaak (ge- deeltelijk) gemoderniseerd en/of vernieuwd. Hierdoor zijn er weinig com- plexen die als geheel uit de inventarisatie-periode stammen. Rond 1930 zijn er wel enkele complexen gebouwd, die nog geheel intact zijn.
De recreatiecomplexen van tweede woningen zijn in recente tijden, vanaf de zestiger jaren, als paddestoelen uit de grond verrezen. Vooral in de kuststrook van Oostkapelle bevinden zich grote recreatiegebieden. In het bosrijke gebied tegen de duinen aan bevinden zich een aantal bui- tenverblijven. Het beboste duingebied de "Manteling" ten noordoosten van Domburg is in de vorige eeuw door particuliere eigenaren van buitenver- blijven aangelegd (Afb. 9).
Aantal inwoners
1849 ca. 1900 1940 1993
Domburg 811 1.113 1 .307 1.497 Oostkapelle 820 1.022 1 .545 2.446
W0479110.I - 16 -
5. GEBIEDEN MET BIJZONDERE WAARDEN IN DE KERN DOMBURG
Gebied 1
Duingebied en overgangsgebied met bebossing waarin villa' s en bijzondere gebouwen zoals watertoren en badpaviljoen zijn gebouwd.
Gebied 2
Als geheel ontworpen semi-villa gebied uit de periode ca. 1915-1930; be- staande uit vrijstaande en geschakelde villa's en villa-achtige woningen en pensions, rond een centraal groen gebiedje, uitlopend in de duinbe- bossing.
CRITERIA VOOR AANDUIDING GEBIEDEN MET BIJZONDERE WAARDEN IN DE KERN DOM- BURG
I. Intrinsieke stedebouwkundige kwaliteit, zoals: 1. kwaliteit van het ruimtelijk concept; 2. betekenis vanwege de verkaveling/inrichting/voorzieningen; 3. betekenis vanwege architectonische/architectuurhis- torische kwaliteit; + 4. betekenis vanwege specifieke vorm voor specifieke functio- nele ontwikkelingen (bijvoorbeeld havengebied, city-ont- wikkeling, sportpark).
II. Bijzondere historische betekenis, zoals: 1. structuur, bestemming of verschijningsvorm, verbonden met en duidelijk uitdrukkinggevend aan een specifieke politieke, culturele, geestelijke, sociale, economische of algemeen historische ontwikkeling; + 2. betekenis voor de geschiedenis van de ruimtelijke ordening en voor de ontwikkeling van het stedebouwkundig denken; 3. betekenis vanwege de innovatievewaarde of pioniersfunctie (type, motief, datering). +
III. Stedebouwwkundige betekenis in ruimere omgeving, zoals: 1. betekenis als onderdeel van een groter geheel; 2. betekenis vanwege ruimtelijke relaties met de omgeving; + 3. betekenis vanwege markering van het stadsbeeld, als ruim- telijke of functionele dominant in een groter geheel of als representant van een groter geheel.
IV. Gaafheid (van de I en II genoemde kwaliteiten). ±
V. Zeldzaamheid (van de in I en II genoemde kwaliteiten. +
H0479110.I LITERATUURLIJST
A.J. de Broekert, Oostkapelle in oude ansichten. Zaltbommel 1974.
A.J. de Broekert, Oostkapelle in oude ansichten deel 2. Zaltbommel 1976.
A.F. Franken, Walcheren in het spoor van bedrijf en techniek. (Middelburg 1988).
P. Geschiere, De agrarische crisis van 1878-1895 en de gevolgen voor twee Walcherse dorpen: Oostkapelle en Grijpskerke. Grijpskerke 1986.
A. Houmes en A. de Pagter, Dombure in oude ansichten. Zaltbommel 1974.
H.M. Kesteloo, Domburg en zijn geschiedenis. Middelburg 1890.
H.M. Kesteloo, Domburg in woord en beeld. Utrecht 1973 (oorspronkelijk Middel- burg 1913).
H.M. Kesteloo, Oostkapelle in woord en beeld. Middelburg 1909.
H.M. Kesteloo, herzien en bijgewerkt door J. Geldof, Oostkapelle in woord en beeld. Middelburg 1936.
Kunstreisboek voor Nederland-Zeeland. Weesp 19858.
J. Kuyper, Gemeente-atlas van Nederland. V, Zeeland, Zaltbommel 1971 (oorspron- kelijk Leeuwarden 1866).
Landschapsonderzoek Zeeland, deelgebied Walcheren. Provinciale Planologische Dienst voor Zeeland, Middelburg 1986.
Provinciale almanak voor Zeeland 87/89. in opdracht van het provinciaal bestuur samengesteld door het bureau voorlichting der provincie, Middelburg 1987.
J. Schepers, De Badplaats Domburg 1834-1920. Zwijndrecht 1985.
J.L. Terwan, Het Koninkrijk der Nederlanden. Gouda 1858.
Toelichting bij het Bestemmingsplan Buitengebied van de Gemeente Domburg. door: Stad en Landschap, adviesbureau voor ruimtelijke ordening en vormgeving B.V. , Middelburg 1973.
Jan Warners, Domburg 150 jaar Badplaats. Domburg 1984.
C. van Winkelen en A. de Pagter, Domburg in oude ansichten deel 2. Zaltbommel 1981.
M.H. Wilderom, Tussen Afsluitdammen en Deltadijken. III. Midden-Zeeland (Walcheren en Zuid-Beveland). Vlissingen 1968.
W(H79110.a ADRESLIJST VAN GEÏNVENTARISEERDE OBJECTEN EN COMPLEXEN Unieke Ace. Gemeente Kern Straat Hui snummer code nr.
ZL-OB-078 0000441 Domburg Buitengebied Baa i jenhovenseweg 2 ZL-DB-074 0000437 Domburg Domburg Babelweg 2 ZL-DBO25 0000387 Domburg Domburg Badhuisweg 1 ZL-DB-016 0000378 Domburg Domburg Badhuisweg 4 ZL-DB-O55 0000417 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 1.3 ZL-DB-056 0000418 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 1-13 ZL-DB-051 0000413 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 10,12 ZL-DB-048 0000410 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 11 ZL-DB-049 0000411 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 13 ZL-DB-O5O 0000412 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 16 ZL-DB-031 0000394 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 18 ZL-DB-054 0000416 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 4 ZL-DB-046 0000408 Domburg Oomburg Burg. v. Teylingenpark 5 ZL-DB-053 0000415 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 6 ZL-DB-047 0000409 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 7 ZL-DB-052 0000414 Domburg Domburg Burg. v. Teylingenpark 8 ZL-OB-033 0000396 Domburg Domburg Domburgseweg 12 ZL-DB-036 0000398 Domburg Domburg Domburgseweg 15 ZL-OB-035 0000397 Domburg Domburg Domburgseweg 17 ZL-DB-032 0000395 Domburg Domburg Domburgseweg 24 ZL-DB-037 0000399 Domburg Domburg Domburgseweg 28 ZL-DB-026-B 0000389 Domburg Domburg Domburgseweg 3 ZL-DB-038 0000400 Domburg Domburg Domburgseweg 32 ZL-DB-083-B 0001985 Domburg Buitengebied Domburgseweg 44 ZL-DB-083 0001981 Domburg Buitengebied Domburgseweg 44-46 ZL-DB-083-C 0001986 Domburg Buitengebied Domburgseweg 44-46 ZL-DB-083-A 0001982 Domburg Buitengebied Domburgseweg 46 ZL-DB-083-A-1 0001983 Domburg Buitengebied Domburgseweg 46 ZL-0B-083-A-2 0001984 Domburg Buitengebied Domburgseweg 46 ZL-DB-026-A 0000388 Domburg Domburg Domburgseweg 5 ZL-DB-029 0000392 Domburg Domburg Domburgseweg 6 ZL-DB-039 0000401 Domburg Oostkapel Ie Domburgseweg 61 ZL-DB-058 0000420 Domburg Oostkapel Ie Domburgseweg 67 ZL-DB-027 0000390 Domburg Domburg Domburgseweg 7 ZL-OB-030 0000393 Domburg Domburg Domburgseweg 8,10 ZL-DB-064 0000426 Domburg Oostkapelle Dorpsstraat 58,588,60,608,62,628,64 ZL-DB-059 0000421 Domburg Oostkapel Ie Dorpsstraat 2 ZL-DB-060 0000422 Domburg Oostkapelle Dorpsstraat 26,28,30 ZL-DB-O61 0000423 Domburg Oostkapelle Dorpsstraat 38 ZL-DB-062 0000424 Domburg Oostkapelle Dorpsst raat/Noordweg? ZL-OB-077 0000440 Domburg Buitengebied Duinbeekseweg 1 ZL-DB-040 0000402 Domburg Oostkapel(e Duinbeekseweg 25-27 ZL-DB-065 0000427 Domburg Oostkapelle Duinweg 44 ADRESLIJST VAN GEÏNVENTARISEERDE OBJECTEN EN COMPLEXEN Unieke Ace. Gemeente Kern Straat Hui snummer code nr.
ZL-DB-069 0000431 Domburg Oostkapel Ie Dunoweg 10 ZL-D8-068 0000430 Domburg Oostkapel Ie Dunoweg 12 ZL-DB-067 0000429 Domburg Oostkapel Ie Dunoweg 14 ZL-OB-082 0001085 Oomburg Buitengebied Dunoweg 4 ZL-DB-072 0000435 Domburg Buitengebied Grijpskerkseweg 4 ZL-DB-004 0000366 Domburg Domburg Kanonwei straat 2-12 ZL-DB-015 0000377 Domburg Domburg Markt 10,11 ZL-DB-017 0000379 Domburg Domburg Nehalenniaweg 14.16 ZL-DB-O18 0000380 Domburg Domburg Nehalenniaweg 18 ZL-DB-022 0000384 Domburg Domburg Nehalenniaweg 2.4,6,8 ZL-DB-011 0000373 Domburg Domburg Noordstraat ZL-DB-008 0000370 Domburg Domburg Noordstraat 23 ZL-DB-023 0000385 Domburg Domburg Noordstraat 39 ZL-DB-081 0001083 Domburg Buitengebied Noordweg 43 ZL-DB-057 0000419 Domburg Domburg Ooststraat 14,16 ZL-DB-021 0000383 Domburg Domburg Ooststraat 18 ZL-DB-076 0000439 Domburg Domburg Op het strand t.h.v . Hooge Hil ZL-DB-042 0000404 Domburg Oostkapel Ie Oude Domburgseweg 20 ZL-DB-044 0000406 Domburg Oostkapel Ie Oude Domburgseweg 28 ZL-DB-043 0000405 Domburg Oostkapel Ie Oude Domburgseweg 9 ZL-DB-009 0000371 Domburg Domburg P.J. Eloutstraat 1 ZL-DB-010 0000372 Domburg Domburg P.J. Eloutstraat 3 ZL-DB-063 0000425 Domburg Oostkapel Ie Pomonastraat 1,3,5,7.9,11,13,15,17,19 ZL-DB-080 0001084 Domburg Buitengebied Rijnsburgseweg ZL-DB-073 0000436 Domburg Domburg Roosjesweg 7 ZL-DB-075 0000438 Domburg Buitengebied Schel pweg 17 ZL-DB-028 0000391 Domburg Domburg Schelpweg 26 ZL-DB-002 0000364 Domburg Domburg Schelpweg 6 ZL-DB-041 0000403 Domburg Domburg Schelpweg 8 A ZL-DB-045 0000407 Domburg Domburg Schuitvlotstraat 17 ZL-DB-003 0000365 Domburg Domburg Singel 45,47,49 (?) ZL-DB-007 0000369 Domburg Domburg Stationsstraat 8 ZL-DB-019 0000381 Domburg Domburg 't Groentje 109 ZL-DB-020 0000382 Domburg Domburg 't Groentje 5 ZL-DB-066 0000428 Domburg Oostkapel Ie Vroonweg 3 ZL-DB-070 0000432 Domburg Domburg Weststraat ZLDB-OK 0000376 Domburg Domburg Ueststraat 18 ZL-DB-O12 0000374 Domburg Domburg weststraat 19 ZL-DB-013 0000375 Domburg Domburg Ueststraat 22,24 ZL-DB-OO5 0000367 Domburg Domburg Ueststraat 26,28,30,32 ZL-OB-001 0000363 Domburg Domburg Ueststraat 34 ZL-DB-024 0000386 Domburg Domburg Ueststraat 5 ZL-DB-006 0000368 Domburg Domburg Ueststraat 7 ZL-DB-071 0000433 Domburg Buitengebied Uijkhuisweg 6 Verklaring bij kaart 1: Ruimtelijke functionele ontwikkeling in hoofdlij- nen, Domburg 1850 - 19M5
bestaande kern
begrenzing
globale begrenzing duingebied
hoofdweg
Verklaring bij kaart 2: Typologie uitbreidingen Domburg 1850 -
begrenzing bestaande kern
niet-stedelijk ingerichte gebieden - algemeen
niet stedelijk ingerichte gebieden - villa gebieden
gebieden zonder woonfunctie - groene gebieden
3 D O D D O O O 3 O O D O D O O 3ODOOQQD andere gebieden - buitenplaatsen en hofsteden 3QOOQQOO 3OOOODOD T n n n O D D
hoofdinfrastructuur - wegen afc8806i30
Mf,
N
\ i \ \ <\ SS
» ,_ , 1 1 1 1 1 1 1 • • " ' '~i ~" -l' • i 1"
DOMBURG KAART 1 o %oo uo DOMBURG KAART 2 AFBEELDINGEN
1. Gemeente Domburg, 1987
2. Bodemkaart
3. Gemeente Domburg, 1865, uit: J. Kuyper, Gemeente-atlas van Nederland. V, Zeeland. Zaltbommel 1971 (oorspr. Leeuwarden 1866)
4. Domburg, 1890
5. Domburg 1913, door M.C. van Elsacker
6. Gemeente Oostkapelle, 1866, zie afbeelding 3
7. Oostkapelle, ca. 1884
8. Oostkapelle, ca. 1922
9. Wandelkaart van Domburg en omstreken, ca. 1890
W0479110.S Afbeelding 1 t:-:-::::::::::x::l Duinzandgronden duinlandschap I I Vervlogen duinzandgronden
k't *•.*!*.*.* 3 Oude kleiplaatgronden oudland Oude kreekruggronden
Kreekbeddinggronden m I middellan' d jonge, zeeklei landschap r-v?.'-:-:--."! jongere kreekruggronden
• *•• ^ • • • * * Schorgronden nieuw land I— 'ZIJ Hoge plaatgronden -\ •j^^mm^mmÊmm. -.--.
•. J
Dombqrg,. -Ji
wat PROVINCIE ZEELAND. (J F, M E KNT K 1)0 MBU.RG
'/. Y. TSff^xp. -,::...••• ••.-•- i:;.j-i
AAGT F. KERKE
I86S ii.ivc van llugu Siinngar Ie l-i4 Ijlt il au* tS.lfl Iii /(•/>/! r/-.f .
Afbeelding 3 )f \ I Gcmrrnlehiits iJMeéh '23 Tol i "• M"•'••' I 2/lou(/fleeuw. .^. MWtrcnj ÏUBiotmetulitlt. I 1 •^*.v .•Jbr^j».!'**»^'' , |i1i'j~aÉff'"* "ir r .». ?.Mrm-món,/!,,,, l| Ml /ff L ^*y/-J*V* ' "/ W*»r<*#•/!«• r/C. Ï7 Klem!laamlfirnx : l/f • ••"V:ii'b
> er
3 PIIOVINCIK /10 KLAM) <;KMEKNTK OOSTKAPF:TJ,K.
V K O V' WJC POLDER
' ' ••. 'y. ••: . JJ5JC
/TV
AA & TEKEHKK
«. $lmnt C 11 UVSKKRKh
H» ir o» l-> CL M- 3 >Q II'. dl',. v.in Üi'.nn Si;rii:(,nr IP -.f ;i\v:irrl**n y„/// C C^jcmccn-lc OOSTKAPELLE A joi'tic E Monltrikfu-l Uil'
n
i)
ff
Q
OOL
WANDELKAART
Naar ofjicif^lr bronnrn bewerkt
rjrt A.W. DEN Doop
<^ i '^1 f
Hl
•3