De kracht van kruiend ijs Het ware wintergevoel in

Natuurlijk kijken we allemaal uit naar een . Maar mocht ook dit jaar het ijs het nét niet redden, dan spreken we ons eigen verlossende ‘It giet oan!’ uit. Want als de dooi inzet, gebeurt er ten westen van iets anders spectaculairs: dan drijft de wind de ijsplaten in het IJsselmeer bijeen en wandel je op de dijk van Stavoren langs piepend, krakend en kruiend ijs.

Tekst Corine Koolstra FOTOGRAFIE O.A. GEORGE BURGGRAAFF

48 BUITENLEVEN 2012 JANUARI/FEBRUARI 49 Wat zeg je tegen een Fries die net aan het

Het is februari 2011. De man in het boe- in 1932 af was en de zoute Zuiderzee verwerken is dat meltje naar Stavoren schudt zijn hoofd. Dit plaatsmaakte voor het zoete IJsselmeer- jaar geen Elfstedentocht. Het ijs werd net water. Tijdens strenge vorst bevriezen De Tocht der Tochten niet dik genoeg en nu de dooi is ingezet vooral de ondiepe gedeeltes voor de is het gedaan. “Volgend jaar een nieuwe Friese kust vrij snel. Maar geregeld vriest kans”, zegt hij, terwijl hij naar de hagel ook het hele IJsselmeer dicht. Tijdens de niet doorgaat? staart die tegen het treinraam ketst. “Wat strengste winter van de vorige eeuw, die gaan jullie eigenlijk doen in Stavoren?” van 1962/1963, was die ijsvloer zelfs zo Wat zeg je tegen een Fries die net aan het stevig dat je met de auto de oversteek Dat we gaan genieten verwerken is dat De Tocht der Tochten kon maken van Stavoren naar Enkhuizen. niet doorgaat? Dat we gaan genieten van Een hele happening was dat. Halverwege de dooi? Onmogelijk. Een beetje wan- werd een mobiel benzinestation gezet en van de dooi? delen, zeggen we daarom vaag. De trein de ANWB plaatste tijdelijk wegwijzers op stopt. Dit is Stavoren. Eindstation van het meer, waar op sommige plaatsen een deze trein. Er is geen ontkomen aan, we ijslaag lag van wel een meter dik. Onmogelijk! moeten eruit. De donkergrijze wereld in. De hagel slaat op onze mutsen en winter- Ondefinieerbaar geluid jassen. Maar eigenlijk is het niet zo erg. Zo dik was het ijs dit jaar niet. Maar we Nat worden we er niet van en het heeft zagen ze wel op het journaal: de schaat- zelfs wel wat, zo alleen in de lege straten sende Friezen voor de kust van Stavoren. We horen een van Stavoren. De stad is nummer 5 van de We maakten plannen om ook die kant Elfstedentocht en ook meteen de oudste uit te gaan, maar naarmate de week geluid alsof het van de elf: 950 jaar. Maar wij kennen vorderde, werden de weersvoorspellingen Stavoren ook om een andere reden. In de somberder. Het werd warmer, het dooide, piepkleine flinters winter van 2010 haalde het stadje een de Elfstedentocht was van de baan. “Nog record, waardoor het op ons een enorme wel gaan?”, mailde ik mijn vriendin. “Ja, glas regent. Het aantrekkingskracht bleef uitoefenen. met wandelschoenen aan!”, grapte ze. Het was toen met een indrukwekkende Maar die grap werd werkelijkheid. En kan onmogelijk een -15,8°C de koudste plek van Nederland. daar stappen we nu. En eerlijk is eer- Van winters weten ze hier dus wel wat. lijk, het is heerlijk hier op de dijk. Geen mens zijn, want er En van ijs… schaatstechniek waaraan we hoeven te denken. Gewoon simpelweg stap- is hier in de wijde Meter dik pen over een smal schapenpaadje en af Want het ijs van Stavoren heeft iets en toe een hekje over. Het landschap is omtrek niemand te speciaals. Voor de Elfstedentochtrijders super winters. Met rechts de kale, kleiige simpelweg omdat het gemiddeld geno- weilanden en links het onbetrouwbare ijs zien. Verrek, het men het eerste ijs is dat ze bij daglicht van het IJsselmeer. In de verte zien we bij zien. Ook wij krijgen wat meer zicht. het water het kerktorentje van Hinde- komt vanaf het Het houdt op met hagelen en de lucht loopen. We fantaseren hardop over de klaart op. De Elfstedenschaatsers gaan warme chocomel die we daar straks gaan IJsselmeer. Het is bij Stavoren de vaart op aan de rechter- drinken. Maar dan snoert een ondefini- kant van de IJsselmeerdijk, en schaatsen eerbaar geluid ons de mond. “Stil eens!” gewoon het ijs! dan richting . Wij doen het We horen een zwaar gekreun. Het kan anders. Wanneer je de markeringen van onmogelijk een mens zijn, want er is hier het Friese Kustpad volgt, kom je namelijk in de wijde omtrek niemand te zien. Dan ook in Hindeloopen uit, maar loop je over weer een kreun vanaf het water, gevolgd de dijk. Je hebt dan ook uitzicht op dat door een geluid alsof het piepkleine flin- andere water dat zoveel invloed heeft op ters glas regent. “Verrek, het komt vanaf de winters in Stavoren: het IJsselmeer. het IJsselmeer. Het is gewoon het ijs dat Prachtige dingen hebben zich daar ’s we horen!” winters afgespeeld sinds de Afsluitdijk

2012 JANUARI/FEBRUARI 51 Alsof alle kwajongens van Friesland het ijs kapot hebben geslagen en vervolgens verzeild zijn geraakt in een enorm ijsplatengevecht

IJsplatengevecht rig, met mooie pandjes en dito grachtjes. 3 toppers Dat dooi zo mooi kon zijn. We rennen de We worden er warm op z’n Hollandsch: onderweg grasdijk af en kijken aan de waterkant met een kaaspannenkoek en warme naar de krachten van het kruiende ijs. chocolademelk aan een handbeschilderd Restaurant De Hobbelschuit De afgelopen dagen is het ijsdek van Hindelooper tafeltje. Wel even iets anders In De Hobbelschuit eet je biologi- het IJsselmeer door de dooi gebroken dan wat de Elfstedenrijders voor hun sche en streekgebonden produc- en veranderd in een verzameling van kiezen krijgen, merken we in het Eerste ten. Ook worden in de gerechten ijsplaten. Een harde westenwind heeft er Friese Schaatsmuseum dat middenin veel vergeten groenten gebruikt, vervolgens voor gezorgd dat de ijsplaten Hindeloopen staat. In de speciale Elfste- zoals zwarte wortel, gele biet en van het IJsselmeer over elkaar heen zijn denzaal zien we de glorie én de gruwelen brave hendrik. Grote trots van de gaan schuiven richting Friesland. De van de Tocht der Tochten. De afgevroren menukaart is de Laaxummer bot. ijsplaten liggen nu kriskras over elkaar teen van schaatser Piet Kleine bijvoor- Havenweg 14, Stavoren. heen gekwakt tegen de dijk bij Stavoren. beeld, maar ook de schaatsen van Willem www.dehobbelschuit.nl. Alsof alle kwajongens van Friesland langs Alexander uit 1986, de kapotte schaatsen de dijk het ijs kapot hebben geslagen en van toerwinnaar Evert van Benthem en Restaurant De Koebrug vervolgens verzeild zijn geraakt in een vele heroïsche foto’s. De Friese Siebe serveert in enorm ijsplatengevecht. We speuren het kilt Schotse haggis en andere ijs af op zoek naar ijsschotsen die schui- Stinkhoek gerechten zonder opsmuk. Als ven, maar natuurlijk is dat met het blote We kunnen de afstand tussen Elfsteden- het even kan gebruikt hij Friese oog niet te zien. Toch is er van alles aan stad 6 (Hindeloopen) en Elfstedenstad 7 streekproducten, zoals bier en de hand daar. Dat hoor je. Het IJsselmeer () op twee manieren afleggen: whiskey van Us Heit in , piept, kraakt en kreunt. met de trein of wandelend. Omdat onze regionaal lamsvlees en gebroken Kruiend ijs heeft een enorme kracht. Het tenen nog vrij fris en fruitig aanvoelen gerst van de molen van Woud- kan dijken, wegen en zelfs gebouwen kiezen we voor optie 2. Het gemarkeerde send. vernielen. Maar het is natuurlijk vooral Friese Kustpad gaat via de oude zeedijk Schans 31, Stavoren. indrukwekkend. In Stavoren hebben door natuurreservaat Stoenckherne, wat www.dekoebrug.nl. ze de mazzel dat de vaak voorkomende zoveel betekent als stinkhoek. Het gebied zuidwestenwind de platen vaak richting dankt zijn naam aan de tijd dat hier nog Restaurant It Pottebakkershûs Zuidwest Friesland blaast, waardoor de de Zuiderzee lag. Toen spoelde in deze In een mooi oud pandje met open kust voor het Friese stadje eens in de bocht van de zeedijk van alles aan: kleine haard eet je biologisch vegeta- zoveel tijd verandert in een bijna Arctisch zeedieren, wier en zelfs bruinvissen. risch of bestel je duurzame vis. landschap. Het ijs op het IJsselmeer zorgt Na de aanleg van de Afsluitdijk viel het De koffiebekers, suikerpotten en er bovendien voor dat het in de gebieden gebied links van de dijk droog. Nu vult de zelfs de wastafels in het toilet zijn rondom het water kouder blijft dan in de stinkhoek zich elk voorjaar met koekoeks- huisgemaakt, want de naam zegt rest van het land. bloemen en orchideeën. Ook overwinte- het al: It Pottebakkershûs is ook ren er verschillende eendensoorten. In een pottenbakkerij. Afgevroren teen grote groepen vliegen ze luid kwakend Merk 18, Workum. Ziedende kou maken wij vandaag geluk- over ons hoofd. We beschouwen het maar www.itpottebakkershus.nl. kig niet mee. Maar het geeft wel een lek- als applaus. In Workum vormt restaurant ker gevoel als het miniatuurkerktorentje It Pokkebakkershûs voor ons de finish. van Hindeloopen uiteindelijk levensgrote Een herinneringskruisje hebben we voor vormen aanneemt. Hindeloopen blijkt onze tocht niet nodig. Want de beloning echt zo’n stadje waar je met buitenlandse voor vandaag zit voor altijd in ons hoofd: gasten naartoe zou gaan. Klein, poppe- het geluid van kruiend ijs.

De dijk bij Stavoren. 2012 JANUARI/FEBRUARI 53