FLUISTERSTIL NIEUWS OP BOOT HOLLAND

DE BESTE EUROPESE ZEILBOTEN ANWBWATERSPORT.NL VAN 2015 WATERKAMPIOEN NO. 2 • FEBRUARI 2015 It giet oan! ELFSTEDEN € 7,75 KNRM TOCHT KLAAR VOOR DE OP EIGEN KIEL TOEKOMST

NO. 2 • 5 FEBRUARI 2015 • 2 • 5 FEBRUARI NO. Bekijk de nieuwe reddingboot 391905 • 56662

001-001_WAK02_ART01_Cover.indd 1 22-01-15 12:16 SchaatSerS moeten ieder jaar maar weer afwachten of de ‘tocht der tochten’ erin zit. waterSpor- terS hebben het veel gemakkelijker, die kunnen hem gewoon elke zomer varen.

44 anwbwatersport.nl 02 • 2015

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 44 19-01-15 15:07 TeksT en foTo’s: frank koorneef

ElfstEdEntocht RoemRuchte Route SchaatSerS moeten vaardossier ieder jaar maar weer afwachten of de ‘tocht der tochten’ erin zit. waterSpor- terS hebben het veel gemakkelijker, die kunnen hem gewoon elke zomer varen.

44 anwbwatersport.nl 02 • 2015 02 • 2015 anwbwatersport.nl 45

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 44 19-01-15 15:07 044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 45 19-01-15 15:07 De Varend door steden en weilanden

Deze paal aan de Bonkevaart markeert de finish van de Elfste- n de afgelopen jaren is de officiële voor niets organiseert WV de Meeuwen uit dentocht. I schaatsroute van de Elfstedentocht al sinds 1946 de Elfstedentocht beetje bij beetje bevaarbaar gemaakt voor te Water. Hoe je de route ook vaart, in groeps- de gemiddelde motorkruiser. Vaarwegen verband of alleen, je doet vanzelfsprekend de zijn uitgediept, vaste bruggen beweegbaar ‘elf steden’ aan. Dit zijn stuk voor stuk ste- gemaakt of opgehoogd en enkele nieuwe den - of stadjes - waar het rijke verleden nog sluizen zijn aangelegd. Onlangs is het steeds een duidelijk zichtbare plek inneemt. laatste deel, het traject door de ‘hel van Ondanks dit verleden zijn het geen ‘dooie’ het noorden’, daarbij gekomen. Het is nu steden, maar gezellige plaatsen die je uit- mogelijk om de gehele schaatsroute te nodigen om te doen waar je op vakantie of bevaren, van de start in Leeuwarden tot tijdens een vrij weekend zin in hebt: lekker aan de finish op de Bonkevaart. Alleen de passagieren. Misschien een museum bezoe- trajecten tussen en Hindeloo- ken, wat winkelen of gewoon een beetje slen- pen en tussen en teren en de sfeer opsnuiven, aan het eind van zijn nog niet bevaarbaar door boten iets de middag even uitblazen op een terrasje. groter dan formaat roeiboot. Gelukkig zijn Of lekker in het zonnetje op je boot zitten en hiervoor twee goede alternatieven. genieten van het uitzicht. Afgezien van al deze stedelijke geneugten Stedelijke geneugten vaar je tijdens de Elfstedentocht ook nog De Elfstedentocht is een van de meest aan- eens door enkele van de mooiste delen sprekende vaarroutes door . Niet van de watersportprovincie. Onderweg

46 anwbwatersport.nl 02 • 2015

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 46 19-01-15 15:07 Hoewel Hindeloopen piepklein is, had het wel mooi vijftig jaar eerder dan Amsterdam stadsrechten verworven.

Genieten De meest bijzondere beziens- waardigheid van is het in ‘de hel Planetarium van Eise Eisinga. Stad of dorp van het Hoewel de Elfsteden- De Elfstedentocht tocht nadrukkelijk langs noorden’ elf steden voert, vaar je niet bepaald van metro- Varend door steden pool naar metropool. Het gaat hier om plaatsen die ooit stadsrechten en weilanden kregen. Opvallend is dan ook dat grote plaatsen Deze paal aan de Bonkevaart als Drachten en Hee- markeert de finish van de Elfste- n de afgelopen jaren is de officiële voor niets organiseert WV de Meeuwen uit kom je door gemoedelijke dorpen, vaak Stavoren, Hindeloopen, Workum en Har- renveen niet ‘mogen dentocht. I schaatsroute van de Elfstedentocht Leeuwarden al sinds 1946 de Elfstedentocht gegroepeerd rond een eeuwenoud kerkje lingen ontstaan als zeehavenstad aan de meedoen’ omdat ze beetje bij beetje bevaarbaar gemaakt voor te Water. Hoe je de route ook vaart, in groeps- - al dan niet op een terp gebouwd - waar de Zuiderzee en hebben , en officieel geen stad zijn. de gemiddelde motorkruiser. Vaarwegen verband of alleen, je doet vanzelfsprekend de tijd een beetje stil lijkt te hebben gestaan. IJlst hun oorsprong als handels- en over- Om deze steden-zon- zijn uitgediept, vaste bruggen beweegbaar ‘elf steden’ aan. Dit zijn stuk voor stuk ste- Voor watersporters die graag de benen slaghaven aan (uitlopers van) de Middel- der-stadsrechten geen gemaakt of opgehoogd en enkele nieuwe den - of stadjes - waar het rijke verleden nog strekken, zijn vanuit de dorpen heerlijke zee. Weliswaar hebben sommige steden dorp te hoeven noemen, sluizen zijn aangelegd. Onlangs is het steeds een duidelijk zichtbare plek inneemt. wandelingen mogelijk. En tussen al die een oorsprong die juist getuigt van een worden dergelijke plaat- laatste deel, het traject door de ‘hel van Ondanks dit verleden zijn het geen ‘dooie’ steden en dorpen zijn grote delen van de strijd tegen het water. Zo begonnen Leeu- sen vaak ‘vlek’ of ‘vlecke’ het noorden’, daarbij gekomen. Het is nu steden, maar gezellige plaatsen die je uit- provincie maar weinig bebouwd en dun warden, Franeker, en Bolsward genoemd. De kleinste mogelijk om de gehele schaatsroute te nodigen om te doen waar je op vakantie of bevolkt. Hier, tussen de eindeloze weilan- als een nederzetting op een of meer ter- echte stad aan de route bevaren, van de start in Leeuwarden tot tijdens een vrij weekend zin in hebt: lekker den, liggen de meren en vaarten, op de pen, maar in later tijden werden dit mach- is Sloten, dat met iets aan de finish op de Bonkevaart. Alleen de passagieren. Misschien een museum bezoe- oevers staan de kenmerkende monumen- tige handelssteden. En het merendeel van meer dan zevenhonderd trajecten tussen Stavoren en Hindeloo- ken, wat winkelen of gewoon een beetje slen- tale hoge boerderijen in het groen. die handel ging natuurlijk over het water. inwoners piepklein te pen en tussen Hindeloopen en Workum teren en de sfeer opsnuiven, aan het eind van De ligging als uitgangspunt voor handel noemen is. Ook Hin- zijn nog niet bevaarbaar door boten iets de middag even uitblazen op een terrasje. Handel over het water was helemaal gunstig voor Sneek, Sloten deloopen en Stavoren groter dan formaat roeiboot. Gelukkig zijn Of lekker in het zonnetje op je boot zitten en De groep steden is een bonte verzameling, en IJlst, omdat deze steden ontstonden op halen de duizend inwo- hiervoor twee goede alternatieven. genieten van het uitzicht. waarbij iedere stad zijn eigen karakter een kruispunt van vaarwegen en landwe- ners niet. Leeuwarden zit Afgezien van al deze stedelijke geneugten heeft. Toch hebben ze één overeenkomst: gen. En alle Friese steden maakten eeu- aan de andere kant van Stedelijke geneugten vaar je tijdens de Elfstedentocht ook nog ze zijn allemaal op het water gericht. Dit wenlang dankbaar gebruik van het fijn het spectrum met onge- De Elfstedentocht is een van de meest aan- eens door enkele van de mooiste delen heeft te maken met de ontstaansgeschie- vertakte netwerk aan vaarten en andere veer 95.000 inwoners. sprekende vaarroutes door Friesland. Niet van de watersportprovincie. Onderweg denis van Friesland en zijn steden. Zo zijn vaarwateren in de provincie.

46 anwbwatersport.nl 02 • 2015 02 • 2015 anwbwatersport.nl 47

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 46 19-01-15 15:07 044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 47 19-01-15 15:08 de moeite waard x ‘stads/dorps’ anders

Berlikum Enige tijd geleden ging het verhaal dat Berlikum de twaalfde Friese stad 4is. Onderzoek zou hebben uitgewezen dat het plaatsje in de buurt van Leeuwarden in de 14de en 15de eeuw stedelijke kenmerken had. Ook zou Berlikum in 1355 stadsrechten hebben gekregen - van zichzelf. De Berlikummers hebben de suggestie dat ze in een stad wonen van harte omarmd: watersporters worden als ze Berlikum invaren, begroet met ‘Welkom in de 12de stad’. Dit heeft de naam van de Elfstedentocht echter 1 niet doen veranderen. En de route? Die liep toch al langs Berlikum.

Bartlehiem Bartlehiem is misschien wel het beroemdste gehucht van Nederland. Iedereen kent het minidorpje op de kruising van Oudkerkervaart en Dok- kumer Ee van de Elfstedentocht. Hier gaan de schaatsers linksaf naar Dokkum, nadat ze vanuit het westen onder het befaamde houten brug- getje doorgekomen zijn. In Dokkum moeten ze keren en terugschaatsen naar Bartlehiem. Vervolgens slaan ze af naar het oosten, waar na de laat- ste zware kilometers eindelijk de finish op de Bonkevaart wacht. Vanaf het 2 bruggetje kun je dus in drie richtingen schaatsers zien komen of gaan.

Balk Dankzij de handel in boter was Balk in de 18de eeuw een zeer welva- rend stadje. Waar de zeer smalle Luts door het centrum loopt, vormt het riviertje haast een soort stadsgracht, compleet met mooie geveltjes. Aan weerszijden van het vaarwater liggen de Raadhuisstraat en de Van Swin- derenstraat. Al varend kun je genieten van het uitzicht op kleine huizen met sierlijke 17de- en 18de-eeuwse gevels. Bij de enige vaste brug over de Luts, midden in het centrum van Balk, staat het Raadhuis uit 1615, voorzien van trapgevel en een opengewerkt torentje. 3

Burdaard Het dorp Burdaard ligt aan de Dokkumer Ee en is vanaf het water op z’n mooist. Burdaard heeft een aparte positie in de Elfstedentocht: de schaat- sers passeren het dorp twee keer. Molen de Zwaluw uit 1875 heeft een bijzondere dubbelfunctie, want hij is naast korenmolen, die het meel maalt voor diverse bakkers in de omgeving, tevens houtzaagmolen. De houtza- gerij vindt plaats in de naast het molenhuis gelegen schuur. Het zaagme- chaniek wordt aangedreven door de molenwieken, maar de overbrenging loopt via een lange as in de buitenlucht. 4 48 anwbwatersport.nl 02 • 2015

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 48 19-01-15 15:08 de moeite waard x ‘stads/dorps’ anders

Varend langs de schaatstocht Berlikum Enige tijd geleden ging het verhaal dat Berlikum de twaalfde Friese stad 4is. Onderzoek zou hebben uitgewezen dat het plaatsje in de buurt van kruisjes en Leeuwarden in de 14de en 15de eeuw stedelijke kenmerken had. Ook zou Berlikum in 1355 stadsrechten hebben gekregen - van zichzelf. De Berlikummers hebben de suggestie dat ze in een stad wonen van harte stempelkaarten omarmd: watersporters worden als ze Berlikum invaren, begroet met ‘Welkom in de 12de stad’. Dit heeft de naam van de Elfstedentocht echter 1 niet doen veranderen. En de route? Die liep toch al langs Berlikum. ls je in het vaarseizoen onderweg van enkele zwoegende schaatsers. De zuid- A bent op de Elfstedenroute, lekker in kant van de brug is nu nog onbedekt, maar ElfstEdEntocht ‘t zonnetje, zijn de beproevingen van een zal na de eerstvolgende Elfstedentocht ook De Elfstedentocht is een schaatstocht bij temperaturen onder nul betegeld worden. Het monument is ont- van de meest aanspre­ Bartlehiem ver weg. Al varend kom je de beroemde worpen door Maree Blok en Bas Lugthart. kende sportevenemen­ Bartlehiem is misschien wel het beroemdste gehucht van Nederland. schaatstocht niet in ontberingen tegen, ten van ons land. Als Iedereen kent het minidorpje op de kruising van Oudkerkervaart en Dok- maar wel in verwijzingen of monumenten. schaatsen en klûnen deze schaatstocht verre­ kumer Ee van de Elfstedentocht. Hier gaan de schaatsers linksaf naar In start- en finishplaats Leeuwarden tref Aan de Kleine Weide in Hindeloopen staat den wordt, staat het hele Dokkum, nadat ze vanuit het westen onder het befaamde houten brug- je op diverse plekken gedenktekens. Bij pannenkoekrestaurant de Friese Doorlo- land op z’n kop. Maar het getje doorgekomen zijn. In Dokkum moeten ze keren en terugschaatsen het WTC Expo bijvoorbeeld, waar tradi- per, dat een geheel vormt met het Eerste begon allemaal klein: aan naar Bartlehiem. Vervolgens slaan ze af naar het oosten, waar na de laat- tioneel de start van de tocht plaatsvond Friese Schaatsmuseum. Het museum heeft de eerste Elfstedentocht ste zware kilometers eindelijk de finish op de Bonkevaart wacht. Vanaf het 2 doordat de schaatsers vanaf hier naar de niet alleen de grootste collectie schaatsen op 2 januari 1909 namen bruggetje kun je dus in drie richtingen schaatsers zien komen of gaan. nabijgelegen Zwettehaven rennen, staat van de wereld maar ook een speciale Elf- slechts 23 schaatsers het beeld de Iisfretter of Elfstedenrijder. stedenzaal met historisch materiaal over deel. Twee weken later , winnaar van de legenda- alle Elfstedentochten. Naast oude foto- en werd Koninklijke Ver­ rische editie in 1963, heeft voor dit beeld filmbeelden ook bijvoorbeeld een afgevro- eniging de Friesche model gestaan. In het noorden van de ren teen, de schaatsen en de medailles van Elf Steden opgericht. Balk Friese hoofdstad, aan de Bonkevaart, staat , schaatskleding van Omdat het ijs op de Dankzij de handel in boter was Balk in de 18de eeuw een zeer welva- een paal met daarop het beroemde Elfste- Reinier Paping en de stempelkaart en de gehele route minimaal 15 rend stadje. Waar de zeer smalle Luts door het centrum loopt, vormt het denkruisje op de exacte finishlijn. Ernaast schaatsen van Willem-Alexander. In het centimeter dik moet zijn, riviertje haast een soort stadsgracht, compleet met mooie geveltjes. Aan staat een plaquette. gedeelte van de Elfstedenvaarroute dat wordt de tocht slechts weerszijden van het vaarwater liggen de Raadhuisstraat en de Van Swin- onlangs in gebruik is genomen zijn twee af en toe uitgeschreven. derenstraat. Al varend kun je genieten van het uitzicht op kleine huizen It sil heve sluizen aangelegd, de Wiersluis even ten Tot nu toe zijn er vijftien met sierlijke 17de- en 18de-eeuwse gevels. Bij de enige vaste brug over de Een van de meest in het oog springende noorden van Berlikum en de Anita Andrie- tochten verreden, de Luts, midden in het centrum van Balk, staat het Raadhuis uit 1615, voorzien Elfstedenmonumenten is de tegeltjesbrug sensluis tussen Oude Leije en Finkum. laatste in 1997. De meest van trapgevel en een opengewerkt torentje. 3 It Sil Heve, genoemd naar de legendari- Beide sluizen hebben een bijzonderheid: legendarische en uitput­ sche woorden van Jan Sipkema in 1985. een speciale klûntrap voor de Elfsteden- tende Elfstedentocht Deze brug ligt over de Murk, even ten schaatsers. Daar vlakbij, in het dorp Oude was die van 1963. noorden van Leeuwarden, en heet offici- Leije, staat op de oever een monument ter Behalve per schaats of eel de Kanterlandse Brug. Het is de laatste ere van de vrouwelijke winnaars van de boot is er een Elfsteden­ Burdaard brug voor de finish. De noordkant van de Elfstedentocht. tocht voor o.m. Sup­ Het dorp Burdaard ligt aan de Dokkumer Ee en is vanaf het water op z’n brug is bedekt met meer dan 7000 tegel- Bij de Bontebrug in Dokkum is het keer- boards, wandelaars, fiet­ mooist. Burdaard heeft een aparte positie in de Elfstedentocht: de schaat- tjes. In blauw glazuur staan de portretten punt van de Elfstedentocht. Hier moeten sers, skeelers, motoren en sers passeren het dorp twee keer. Molen de Zwaluw uit 1875 heeft een van schaatsers die de tocht ooit hebben de deelnemers hun laatste stempel halen oldtimers. bijzondere dubbelfunctie, want hij is naast korenmolen, die het meel maalt uitgereden, waaronder W.A. van Buren, en dan over de Dokkumer Ee terugkeren voor diverse bakkers in de omgeving, tevens houtzaagmolen. De houtza- de schuilnaam van - toen nog - prins Wil- in de richting van Bartlehiem. Naast de gerij vindt plaats in de naast het molenhuis gelegen schuur. Het zaagme- lem-Alexander die de editie van 1986 uit brug, aan het Kleindiep, is als een soort chaniek wordt aangedreven door de molenwieken, maar de overbrenging wist te rijden. De tegeltjes vormen dankzij monument een bankje neergezet in de loopt via een lange as in de buitenlucht. 4 hun rangschikking tezamen het silhouet vorm van een Friese doorloper. 48 anwbwatersport.nl 02 • 2015 02 • 2015 anwbwatersport.nl 49

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 48 19-01-15 15:08 044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 49 19-01-15 15:08 Ijlst: Hoofdstad van de Houten scHaats

lst ligt aan de drukbevaren route IJ tussen Sneek en Heeg en is ontstaan in de Middeleeuwen, op de plek waar de Geeuw, de Ee en de Wijmerts bij elkaar kwamen. Door de gunstige ligging aan het water werd deze nederzetting, die oorspronkelijk alleen werd bewoond door aantal veeboeren, al snel een marktplaats van zuivelproducten, vlees en huiden. Rond 1268 verkreeg IJlst stadsrechten, als vierde Friese stad na Stavoren, Hindeloo- pen en Harlingen. In die tijd had het stadje geen wallen of andere verdedigingswer- ken. IJlst was geheel omgeven door water en dat werd voldoende geacht als verdedi- gingsmiddel. Desondanks had IJlst in die periode, vanwege het open karakter van de stad, geregeld last van de gevechten tussen Schieringers en Vetkopers. Gelukkig ging het met de economie van IJlst erg goed en in en op de kades van Geeuw en Wijmerts verschenen scheepswerven en houtzaag- molens.

Schaatsen, schaven en beitels Het mooiste deel van IJlst ligt aan de Ee gracht en Galamagracht. Aan deze lang- gerekte gracht staan mooie gevels en sta- tige huizen uit de 17de, 18de en 19de eeuw enigszins verstopt achter lindebomen. Vooral de typerende overtuinen maken

50 anwbwatersport.nl 02 • 2015

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 50 19-01-15 15:08 IJlst is bekend om zijn statige huizen en overtuinen

De brug in IJlst staat in het vaarseizoen bijna even vaak open als dicht.

Ijlst: Hoofdstad van de Houten scHaats

lst ligt aan de drukbevaren route IJ tussen Sneek en Heeg en is ontstaan in de Middeleeuwen, op de plek waar de HOUTEN BOK Geeuw, de Ee en de Wijmerts bij elkaar In IJlst en de ruime omge- kwamen. Door de gunstige ligging aan ving van het stadje lagen het water werd deze nederzetting, die alle boerderijen, bedrijven oorspronkelijk alleen werd bewoond door en weilanden aan het aantal veeboeren, al snel een marktplaats deze gracht bijzonder. Deze overtuinen in de 19de eeuw verhuisde de molen naar water. Het was dus logisch van zuivelproducten, vlees en huiden. liggen niet direct aan de huizen maar aan IJlst. De Rat is nog steeds in gebruik als dat al het transport over Rond 1268 verkreeg IJlst stadsrechten, als de overkant van de straat, aan het water. houtzagerij. water ging - de eerste fat- vierde Friese stad na Stavoren, Hindeloo- In de tijd van voor de wasmachine werd soenlijke weg naar Sneek pen en Harlingen. In die tijd had het stadje hier de was gedroogd en gebleekt. Niet Er zijn een paar manieren om IJlst goed te kwam pas rond 1965. Als geen wallen of andere verdedigingswer- voor niets zijn grote delen van de speel- bekijken. Er is een stadswandeling uitge- boeren en melkerijen vee, ken. IJlst was geheel omgeven door water fi lm over de schippers van de Kameleon zet en een speciaal wandelboekje over IJlst hooi of melk te vervoeren en dat werd voldoende geacht als verdedi- hier opgenomen. is voor drie euro te koop in de VVV-winkel hadden, deden ze dit vaak gingsmiddel. Desondanks had IJlst in die IJlst is bekend om zijn schaatsfabrieken. op de kade bij de ophaalbrug. Een andere met de houten bok. Ook periode, vanwege het open karakter van de De bekendste is ongetwijfeld de fi rma manier is om een rondvaart door de stads- de vele houthandels in stad, geregeld last van de gevechten tussen Nooitgedagt. Behalve vele honderddui- grachten te maken met een typisch schip IJlst en omgeving vervoer- Schieringers en Vetkopers. Gelukkig ging zenden schaatsen werden bij Nooitgedagt uit IJlst: een houten bok. den hun balken en plan- het met de economie van IJlst erg goed en ook vele schaven, beitels en diverse soor- In IJlst kun je op drie plaatsen aanleg- ken van en naar molens, in en op de kades van Geeuw en Wijmerts ten houten speelgoed gemaakt. Museum gen. Aan beide kanten van de brug over timmerlieden, aannemers verschenen scheepswerven en houtzaag- Nooitgedagt IJlst is ingericht met een uit- de Geeuw is slechts een beperkt aantal en andere klanten met molens. gebreide collectie van de producten van ligplaatsen aan de stadskade; gelukkig is de bok. Het spreekt van- het bedrijf. Met ingang van seizoen 2015 er aan de ´achterkant´ van het dorp een zelf dat de houten bok Schaatsen, schaven en beitels is het museum verhuisd naar de Suder- ruime passantenhaven met ongeveer der- vooral op de werven in Het mooiste deel van IJlst ligt aan de goweg 1a, vlakbij de fi erljepschans van tig ligplaatsen. Deze passantenhaven is IJlst gebouwd werd. Toen Ee gracht en Galamagracht. Aan deze lang- IJlst. Klein maar fi jn was schaatsenfabriek vanaf de Wijde Wijmerts te bereiken via de staalbouw opkwam, gerekte gracht staan mooie gevels en sta- Frisia aan de Uilenburg, waar van 1880 de Wijnsloot en vanaf de Zwarte en Witte was het afgelopen. Men tige huizen uit de 17de, 18de en 19de eeuw tot 1993 schaatsen werden gemaakt. Even Brekken over de Zoolsloot en de Jutrijper- schakelde massaal over op enigszins verstopt achter lindebomen. buiten IJlst staat molen de Rat, die in de vaart. Ook jachthaven de Uitkijk heeft een pramen van staal. Vooral de typerende overtuinen maken 17de eeuw in de Zaanstreek is gebouwd; fl ink aantal passantenplaatsen.

50 anwbwatersport.nl 02 • 2015 02 • 2015 ANWBWATERSPORT.NL 51

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 50 19-01-15 15:08 044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 51 19-01-15 15:08 NASLAGWERK

Waterkaarten LEZERSACTIE De gehele Elfstedentocht valt bin- I.s.m. Uitgeverij Hollandia geven wij 10 exem- nen de grenzen van ANWB Water- plaren weg van het boek ‘10 vaarroutes door kaart B (Friesland ). Deze kaart Friesland’. Interesse? Mail vóór 9 april a.s. naar is ook als wateratlas verkrijgbaar, [email protected] o.v.v. ’10 vaarroutes’. handig voor op kleinere boten omdat hij minder ruimte inneemt. Alle ANWB waterkaarten zijn ook digitaal verkrijgbaar als app, zie hieronder. Rond Berlikum bevaar je de Boeken Kleiroute en tuinders maken - 10 vaarroutes door Friesland (uit- dankbaar gebruik van de geverij Hollandia). Een nieuw boek zeeklei. met vaarroutes door alle delen van Friesland. De Elfstedentocht is een van de in dit boek beschre- ven routes. De gids bevat dag- en weekendtochten door de hele pro- vincie, waarbij zowel de natuur als de Friese steden aan bod komen. Door de heldere plattegronden, De Elfstedenroute loopt vaste indeling per vaartocht en dwars door Kimswerd, praktische tips is hij makkelijk te het geboortedorp van gebruiken. Alle routes eindigen bij Grutte Pier. het vertrekpunt en bevatten voor sloepeigenaren handige B&B-over- nachtingsadressen en informatie over trailerhellingen. Aan de hand van knooppunten kunnen routes gecombineerd worden en kun je de lengte van de tochten zelf aanpas- sen. De vaarroute hiernaast komt ook uit dit boek. - ANWB Wateralmanak deel 2, voor bedieningstijden van sluizen Schepen met een grotere en bruggen en alle gegevens over doorvaarthoogte varen over jachthavens en voorzieningen. Fluessen naar Stavoren. - Vaarwijzer Nederlandse Binnen- wateren (uitg. Hollandia), praktische en vaartoeristische informatie over de vaarwegen in het binnenland van Nederland, dus ook in Friesland.

Apps ANWB Waterkaarten App Alle ANWB waterkaarten zijn als complete set digitaal verkrijgbaar, als app voor Apple en Android. Data en gegevens uit Wateralma- nak deel 2 zijn in de kaarten geïn- tegreerd. Eenmaal geïnstalleerd werken de kaarten ook o’ ine.

Websites Blijf op de hoogte van alle ontwik- kelingen op het gebied van het Friese merenproject op frieseme- ren.nl en kijk welke evenementen in Friesland georganiseerd worden op belee“ riesland.nl

52 ANWBWATERSPORT.NL 02 • 2015

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 52 19-01-15 15:08 NASLAGWERK ELFSTEDENTOCHT Waterkaarten LEZERSACTIE De gehele Elfstedentocht valt bin- I.s.m. Uitgeverij Hollandia geven wij 10 exem- Een vaarroute uit 10 Vaarroutes door Friesland nen de grenzen van ANWB Water- plaren weg van het boek ‘10 vaarroutes door kaart B (Friesland ). Deze kaart Friesland’. Interesse? Mail vóór 9 april a.s. naar is ook als wateratlas verkrijgbaar, [email protected] o.v.v. ’10 vaarroutes’. handig voor op kleinere boten omdat hij minder ruimte inneemt. Alle ANWB waterkaarten zijn ook digitaal verkrijgbaar als app, zie hieronder. Rond Berlikum bevaar je de Boeken Kleiroute en tuinders maken - 10 vaarroutes door Friesland (uit- dankbaar gebruik van de geverij Hollandia). Een nieuw boek zeeklei. Terpdorp Wans- met vaarroutes door alle delen werd, goed te zien van Friesland. De Elfstedentocht vanaf de Dokkumer is een van de in dit boek beschre- Ee, ligt enkele ven routes. De gids bevat dag- en meters boven de weekendtochten door de hele pro- weilanden. vincie, waarbij zowel de natuur als de Friese steden aan bod komen. Door de heldere plattegronden, De Elfstedenroute loopt vaste indeling per vaartocht en dwars door Kimswerd, praktische tips is hij makkelijk te het geboortedorp van gebruiken. Alle routes eindigen bij Grutte Pier. het vertrekpunt en bevatten voor sloepeigenaren handige B&B-over- BESCHRIJVING nachtingsadressen en informatie Lengte van de tocht 212 km over trailerhellingen. Aan de hand Aantal vaaruren 35 van knooppunten kunnen routes Maximale gecombineerd worden en kun je de doorvaarthoogte 2,5 m* lengte van de tochten zelf aanpas- Maximale breedte: 3,9 m sen. De vaarroute hiernaast komt Maximale diepgang 1,3 m ook uit dit boek. Aantal sluizen 2 (+2)* - ANWB Wateralmanak deel 2, voor bedieningstijden van sluizen Schepen met een grotere Startpunt Leeuwarden is vanuit het noor- en bruggen en alle gegevens over doorvaarthoogte varen over den te bereiken via de Dokkumer Ee en jachthavens en voorzieningen. Fluessen naar Stavoren. In de stadsgrach- vanuit het westen via het Van Harinxma- - Vaarwijzer Nederlandse Binnen- ten van Sneek is kanaal. Vanaf het oosten is Leeuwarden wateren (uitg. Hollandia), praktische het dag en nacht bereikbaar via het Prinses Margrietkanaal en vaartoeristische informatie over gezellig druk. en het Langdeel en vanuit het zuiden via de vaarwegen in het binnenland van de Bolswarder Trekvaart en de Zwette. Nederland, dus ook in Friesland. Wat betreft vaaruren is deze route prima Apps in een week te doen, maar als je alle ste- ANWB Waterkaarten App den ook op je gemak wilt bekijken, is het Alle ANWB waterkaarten zijn als prettiger om er twee weken voor uit te complete set digitaal verkrijgbaar, trekken. als app voor Apple en Android. * Waar mogelijk wordt de oŠ ciële route Data en gegevens uit Wateralma- van de schaatstocht gevolgd. Waar dit nak deel 2 zijn in de kaarten geïn- niet kan, zoals tussen Stavoren, Hindeloo- tegreerd. Eenmaal geïnstalleerd pen en Workum, is een alternatieve route werken de kaarten ook o’ ine. gekozen. Bij de route over het IJsselmeer De ophaalbrug van kom je twee extra sluizen tegen. De Websites Woudsend heeft schaatsroute loopt over de Luts door het Blijf op de hoogte van alle ontwik- altijd bekijks vanaf Gaasterland; ook voor watersporters is kelingen op het gebied van het de terrasjes. dit een ‘kritiek deel’, niet zozeer vanwege Friese merenproject op frieseme- het dunne ijs maar door de lagere door- ren.nl en kijk welke evenementen in vaarthoogte van 2,2 m. Hier is een alter- Friesland georganiseerd worden op natieve route mogelijk over de Fluessen. belee“ riesland.nl

52 ANWBWATERSPORT.NL 02 • 2015 02 • 2015 ANWBWATERSPORT.NL 53

044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 52 19-01-15 15:08 044-053_WAK02_ART62_Reisdossier_Elfstedentocht.indd 53 19-01-15 15:08