KRONIKA WARSZAWY Pozycja Ukazała Się Dzięki Pomocy Finansowej Miasta Stołecznego Warszawy
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KRONIKA WARSZAWY Pozycja ukazała się dzięki pomocy finansowej Miasta Stołecznego Warszawy NA OKŁADCE: I s. – Widok na Wisłę, w tle Stadion Narodowy, 2011, fot. M. Ostrowski; IV s. – Portret Marii Curie-Skłodowskiej, Obchody Roku Marii Curie-Skłodowskiej, 2011 RECENZENCI: prof. Maria Nietyksza Andrzej Sołtan TŁUMACZENIE: Katarzyna Jaskólska-Węgierek REDAKCJA: Violetta Urbaniak WYDAWCY: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Krzywe Koło 7, 00-270 Warszawa, tel. (22) 831-37-31; Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy ISSN 0137-3099 © Copyright by Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy i Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, 2011 KOMITET REDAKCYJNY: Ryszard Wojtkowski – redaktor naczelny, Aleksandra Sołtan-Lip ska – sekretarz, Małgorzata Sikorska RADA PROGRAMOWA: prof. Andrzej Rottermund – przewodniczący, Joanna Wojciechow- ska, prof. dr Janusz Durko, Hanna Faryna-Paszkiewicz, prof. dr hab. Ryszard Kołodziejczyk, Je- rzy Majewski, Andrzej Jonas, prof. Andrzej Karpiński, prof. zw. dr hab. Jan Maciej Chmielewski, prof. dr hab. Julian Auleytner OPRACOWANIE TECHNICZNE: Zakład Poligraficzny PRIMUM ____________ Nakład 500 egz. Druk: Zakład Poligraficzny PRIMUM s.c. ul. Marsa 20, Kozerki, 05-825 Grodzisk Mazowiecki 2 KRONIKA 146 2011 WARSZAWY Archiwum Państwowe m.st. Warszawy Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy PL ISSN 0137-3099 SPIS TREŚCI Artykuły i materiały Agnieszka Dąbrowska, Warszawskie elegantki. O wzorcach elegancji i ich naśladownictwie w damskiej modzie w Warszawie na przełomie XIX i XX wieku .......................5 Krzysztof Jaszczyński, „Barbarzyństwo czy nieudolność” – o nalotach lotnictwa radzieckiego na Warszawę w latach 1941-1943. .....................................................................15 Julian Borkowski, Dwa powstańcze listy z harcerską lilijką .....................................................27 Zbigniew Tucholski, Straty wojenne i zniszczenie Muzeum Komunikacji w Warszawie ...........39 Stefan Artymowski, Repatrianci w OW Warszawa. Repatriacja żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych z Europy Zachodniej do Okręgu Wojskowego Warszawa w latach 1945-1947 ......52 Marcin Dziubiński, Samochody ciężarowe w służbie pasażerskiej Miejskich Zakładów Komunikacyjnych w Warszawie w latach 1945-1949 .............................................................59 Małgorzata Berezowska, Wprowadzenie stanu wojennego w 1981 roku – relacje pracowników warszawskich zakładów pracy ...........................................................................71 Z życia archiwów warszawskich Andrzej Skalimowski, Kopiec Wolności w Warszawie .............................................................85 Aleksandra Zadrożniak, Biuro Odbudowy Stolicy – od początków działalności do programu „Pamięć Świata” UNESCO ...............................................................................92 Ryszard Wojtkowski, Tematyka rozmów władz miasta Warszawy z przedstawicielami duchowieństwa w latach 1981-1989, część IX ........................................................................98 4 Spis treści Monika Kowzon-Świtalska, Porządkowanie i zabezpieczanie zbiorów w instytucjach polonijnych na przykładzie Muzeum Polskiego w Ameryce .....................................................108 Katarzyna Kowalik, Polski Instytut Naukowy w Nowym Jorku – sprawozdanie z pobytu ........112 Sprawozdania Warszawa jako stan umysłu i jego projekcji. Warszawski Tryptyk Edukacyjny i Szkoła Warszawska – Marek Ostrowski ............................................................................118 Maria Skłodowska-Curie w Warszawie w ramach obchodów roku Marii Skłodowskiej-Curie i Międzynarodowego Roku Chemii – Małgorzata Sobieszczak-Marciniak .............................128 Przemiany myślenia. Zwróćmy oczy ku Wiśle – Dagmara Babińska, Ewa Pawlak .................133 Sztuka spacerowania, czyli Warszawa oczami historyka sztuki na XV Festiwalu Nauki – Ewa Perlińska .................................................................................................................137 Czuwaj, Prago! Wystawa w stulecie harcerstwa na warszawskiej Pradze – Witold Pietrusiewicz ......................................................................................................141 Varsaviana 2010/2011 – Maria Wiśniewska .......................................................................146 Recenzje i omówienia Historia nowych dzielnic Warszawy – Maria Wiśniewska .....................................................148 Socjologia refleksyjna Włodzimierza Pessela…– Maria Wiśniewska ......................................153 Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia w roku 1840 i później… – Barbara Petrozolin-Skowrońska ......................................................................................156 Katarzyna Skrzydłowska-Kalukin, Gajka i Jacek Kuroniowie, Warszawa 2011 – Agnieszka Iwaszkiewicz .................................................................................................. 160 Pro memoria Zmarli, styczeń-wrzesień 2011 – Katarzyna Wagner ...........................................................163 Bibliografia varsavianów Varsaviana – Hanna Macierewicz .....................................................................................171 Kronika Kalendarz warszawski, sierpień-grudzień 2010 – Aleksandra Sołtan-Lipska ........................191 ARTYKUŁY I MATERIAŁY Agnieszka Dąbrowska WARSZAWSKIE ELEGANTKI. O WZORCACH ELEGANCJI I ICH NAŚLADOWNICTWIE W DAMSKIEJ MODZIE W WARSZAWIE NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU1 Paryż, Bruksela oraz inne miasta Szczerze zazdroszczą nam tego widoku, Jaki nam sprawia dorodna niewiasta O pięknej twarzy i pogodnym wzroku I o tym szyku prawdziwie warszawskim, Co piękność zdwaja jeszcze swoim blaskiem [...] Autor nieznany, 18782 Zachwyty nad urodą i szykiem warszawianek z końca XIX i początku XX w. dostrzegane i uwiecz- niane przez poetów, prozaików, pamiętnikarzy, dziennikarzy, malarzy i fotografów zachęcają do zajęcia się fenomenem „pięknej warszawianki”3. Uroda, jak wiadomo, jest kwestią subiektywną, a kanony piękna zmieniają się. Przy próbie wskazania cech, które w określonym czasie były wyznacznikami kobiecego wdzięku pewną po- mocą mogą służyć ryciny w żurnalach, lecz należy pamiętać, że te wizerunki dam o regularnych rysach twarzy, smukłych sylwetkach, przedstawionych w pełnych gracji pozach są z pewnością nieco wyidealizowane. Piękne kobiety niejednokrotnie były inspiracją dla artystów, w tym również fotografów. W warszawskich atelier (podobnie jak w innych europejskich zakładach fotograficznych) 1 Artykuł powstał w związku z przygotowywaną przeze mnie pod kierunkiem prof. Anny Sieradzkiej rozprawą doktorską pt. „Warszawskie ubiory kobiece z lat 1860-1914 w świetle fotografii ze zbiorów Muzeum Historycz- nego m.st. Warszawy”. 2 Autor nieznany, Piękne warszawianki, „Mucha” 1878 nr 42, s. 2; cyt. za Przedwczorajszej Warszawy typy malow- nicze, oprac. Z. Bieniecki, Warszawa 1972, s. 54-55. 3 Por. m.in. „Tygodnik Ilustrowany” (dalej: TI) 1894, nr 229, s. 318. 6 Agnieszka Dąbrowska, Warszawskie elegantki. O wzorcach elegancji i ich naśladownictwie... oprócz realizacji standardowych zamówień na portrety dodatkowo wykonywano serie wi- zerunków pięknych dam. Fotografie te chętnie eksponowano w witrynach zakładów i po- wielano w dużych nakładach, bo szybko stawały się przedmiotem kolekcjonerskim. Wśród fotografów warszawskich celował w tym Jan Mieczkowski, który przygotował specjalny al- bum, wysłany w 1878 r. na Wystawę Powszechną w Paryżu, gdzie nagrodzono go złotym medalem4. Pod koniec XIX w. rozpowszechniła się również moda na pocztówki z wizerunkami „pięk- ności”. Karty przechowywano w ozdobnych albumach, które przeglądano podczas towarzy- skich spotkań. Piękne damy przedstawione na tych portretach bywały anonimowe, najczęściej jednak znano je z imienia i nazwiska, popularność pocztówek upowszechniła bowiem zjawi- sko professional beauties. Były to zazwyczaj aktorki lub śpiewaczki, popularne w całej Europie, o urodzie budzącej powszechne uznanie. Do tego grona zaliczały się np. Otéro, Lina Cavalieri i Cleo de Mérode5. Wyrazem admiracji kobiecej urody stała się organizacja konkursów piękności. Warszawska prasa już w latach 80. XIX w. donosiła o tego rodzaju imprezach organizowanych np. na Wę- grzech i w Belgii6. Później relacjonowano także wybory odbywające się w Warszawie7. Dążenie do osiągnięcia ideału wymagało, jak zwykle, sporo wysiłku. Damy korzystały z ca- łego arsenału akcesoriów, zbliżających ich wygląd do upragnionego celu. Dziewczynki zaczynały nosić kształtujący sylwetkę gorset w wieku 12 lat, parasolki i rękawiczki zabierane na spacery chro- niły cerę przed słońcem, przemywanie dekoltu wodą utlenioną pozwalało utrzymać pożądaną de- likatność karnacji. Do pielęgnacji urody używano wielu kosmetyków. Oprócz metod domowych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie i spopularyzowanych w żurnalach, stosowano kremy, pudry, róż, perfumy. Chętnie korzystano z usług fryzjerów oferujących oprócz uczesania także wsparcie w postaci tresek czy postiche’ów, czyli dodatków sprawiających wrażenie obfitości włosów. Efektowny wygląd zależał oczywiście od modnego stroju. Wymagało to znajomości obowiązujących trendów i umiejętności właściwego wyboru garderoby. Oczywisty wpływ na damski ubiór miały możliwości finansowe elegantki. Modne stroje były przecież drogie – wymagały kosztownych tkanin, dużego nakładu pracy, uzupełnienia cenną biżuterią. W dru- giej połowie XIX i na początku XX w. ubiór był zatem odzwierciedleniem pozycji społecznej swojej właścicielki.