Hiddink, de NS en de zaak-Ayaan Hirsi Ali

HET JAAR EN DE REST LAMBIEK BERENDS Vraatzuchtig zijn we. Twintig procent van de Nederlanders is te dik, tien procent is zelfs ziekelijk vet. Ander probleem: nog last gehad van bladval dit jaar? Een vraag die onbeantwoord bleef: waar is Osama bin Laden? Brandende kwestie: de burger raakt steeds meer ontevreden over de overheid. 2002 in vogelvlucht.

Bart Tromp zag in zijn voorspelling voor 2002, begin dit jaar in deze krant, de wereld 'op weg naar een onvoorspelbare wanorde'. Hij had beter dichter bij huis kunnen blijven, want de wanorde over de grenzen was niet groter dan normaal.

Afghanistan? Afghanistan is al bijna weer vergeten. En George Bush heeft toch iets meer moeite om een coalitie tegen Saddam te vormen. De Verenigde Naties weten het enthousiasme waarmee de Amerikaanse president het karwei van de oude George wil voltooien toch aardig te beteugelen. Vooralsnog.

Nog meer onafgemaakte klussen. Voor het VN-tribunaal in Den Haag begon in februari het proces tegen Slobodan Milosevic, en dat zal nog wel even duren. In dezelfde maand liet de Bosnische regering weten, dat het nu toch wel snel zou komen tot de uitlevering van Radovan Karadzic en Ratko Mladic. En vervolgens viel er een doodse stilte.

In Frankrijk, en vooral ook daarbuiten, ontstond grote beroering toen Jean-Marie le Pen van het extreemrechtse Front National de tweede ronde van de verkiezingen voor het presidentschap bereikte, ten koste van de socialistische premier Lionel Jospin. Maar in die tweede ronde ging hij roemloos tenonder tegen Jacques Chirac, die een bijna-dictatoriale score van meer dan tachtig procent bereikte. Gerhard Schröder won met de h akken over de sloot de Duitse verkiezingen, en werd vervolgens verbazingwekkend snel buitengewoon impopulair.

In de Verenigde Staten schokte 11 september 2001 nog na. Ground Zero is nu een grote lege bouwput, waarin niet gebouwd wordt omdat men het er nog niet over eens is wat er moet komen. Er werd in het Amerikaanse Congres een wet aangenomen, die de mogelijkheid opent van, bij wijze van spreken, een Amerikaanse luchtlanding in Den Haag, zou daar ooit voor het Internationale Strafhof-in-oprichting een Amerikaanse staatsburger terecht moeten staan.

Den Haag maakte verontwaardigde geluidjes, maar verder bleef de blik toch vooral naar binnen gericht.

Over één gebeurtenis in het buitenland maakten we ons wel druk, hoewel we er niet rechtstreeks bij betrokken wa ren: het WK voetbal in Zuid-Korea en Japan. Nederland haalde de eindronde niet, maar als substituut hadden we Guus Hiddink, die als coach van Zuid-Korea doordrong tot de vierde plaats. Veel afgeleider kan een Nederlands succes ook niet zijn. De huidige coach van PSV werd wel Zuid-Koreaan-voor-het-leven.

We kregen de euro en de invoering kostte Nederland bijna tien miljard gulden. Maar zij slaagde, wist , toen nog minister van Financiën op nieuwjaarsdag al te melden vanuit Maastricht, waar prominenten op e en champagnefeestje werden onthaald.

Maar verder was er bitter weinig aanleiding om de kurken te laten knallen. De deplorabele toestand bij de Nederlandse Spoorwegen duurde voort. Begin van het jaar stuurde minister de hele directietop naar huis, waarop ook de raad van commissarissen onder leiding van oud-Philipsbaas Jan Timmer ook maar opstapte. De gewezen welzijnswerker Wim Meijer werd de nieuwe president-commissaris, Karel Noordzij president-directeur. Hij was voordien voorzitter van de organisatie Transport en Logistiek Nederland. Dat kwam goed uit: vorig jaar reden de treinen doorgaans niet 'vanwege logistieke problemen'.

Nu mag NoordZIJ een logistiek expert zijn geweest, maar ten eerste bleef hij maar een half jaar, en ten tweede veroorzaakte zijn komst ook geen doorbraak. In februari werd in een uitgelekt rapport de misère vooral g eweten aan gebrekkig onderhoud van het materieel. In de herfst was het plotseling 'bladval'. Bladval? Jawel, u weet wel, herfst, vallende bladeren. Maar... Ik weet wat u wilt zeggen. Maar als het geen bladval was, dan was het wel een stroomstoring, een breuk in de bovenleiding, computeruitval, verkeerde wisselstand, kortom: pech en ellende. Vooral rond was het dit jaar vaak hommeles. Homerisch gelach ging er dan ook op langs alle perrons in Nederland, toen Netelenbos in juni aankondigde dat de NS nu iets geheel nieuws hadden bedacht: een metrosysteem, waardoor de treinen voortaan om de tien minuten zouden rijden. Dat mens en dat bedrijf moeten wel buitengewoon wanhopig, desperaat zijn geweest.

Inmiddels werd de burger steeds ontevredener met de overheid. In vier jaar tijd waren volgens ijverige tellers de rijen van de ontevredenen verdubbeld tot veertig procent van de bevolking. Het bleek uit de stembusrevolte in maart en mei, maar de overheid bestaat uit meer dan alleen politici. Uit het Niod-rapport over Srebrenica bleek dat de legertop op cruciale momenten de minister in zijn hemd liet staan. Uit de bouw- enquête kwam vervolgens naar voren, dat de overheid nauwelijks adequaat toezicht uitoefende, sommige a mbtenaren weinig fraudebestendig waren, en ministers de schijn op zich laadden dat zij zich door aannemers in de watten lieten leggen. 'Smeren en fêteren', zoals de commissie dat plastisch uitdrukte. De bouwers lijken b ereid de schade te vergoeden, maar zal dat het gemor van het gemene volk doen verstommen? Het zevende onderzoek naar de Herculesramp leverde als verbijsterende uitkomst dat een dergelijk ongeluk zich elke dag opnieuw kan voordoen, omdat er al die jaren geen komma is veranderd aan ontoereikende voorschriften en procedures. Etcetera.

Zijn we dan nergens meer tevreden mee? Jawel. Lees het volgende persbericht, verspreid door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport maar eens aandachtig: 'Gebruikers van (medische) hulpmiddelen (bijvoorbeeld incontinentiemateriaal, pruiken, hoorapparaten en prothesen) zijn over het algemeen tevreden over de manier waarop zij deze middelen verkrijgen. Dit blijkt uit het rapport Tevredenheid hulpmiddelengebruikers verstrekkingen 2001, dat staatssecretaris Ross-Van Dorp van VWS vandaag naar de Tweede Kamer stuurt. Het iRv, kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap, heeft dit onderzoek in opdracht van het ministerie uitgevoerd'.

De bokkenpruik was echter niet in het onderzoek opgenomen.

In justitiële sfeer trokken twee processen de aandacht. In april werden de twee verdachten in de Puttense m oordzaak door het gerechtshof in Leeuwarden vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. Zij hadden hun straf (in casu zes jaar en zeven maanden) in de vorige eeuw al uitgezeten. 'De rechterlijke dwaling van de eeuw' sloeg dus op de twintigste, niet op deze. Zodat we nog een beetje ruimte overhouden voor een nieuwe dwaling.

Die zit er ongetwijfeld niet aan te komen in het proces tegen Volkert van der G., de inmiddels bekennende dader van de moord op Pim Fortuyn. Het kwam tot twee pro forma-zittingen, waarbij de verdachte niet aanwezig was. In de tweede werd besloten de zieleroerselen van de dierenvriend te laten onderzoeken. Meer ophef dan zijn bekentenis tegenover de rechter-commissaris veroorzaakte het feit dat die al in de krant stond, eer de justitie daarover een persbericht had verspreid. Wie had gelekt? Godlof, iedereen gaf iedereen de schuld van dit vuige vergrijp.

Een vergelijkbare commotie rond de Miljoenennota, die door een hacker van het ANP-net werd gekaapt en op het internet gezet. Woede bij de Rijksvoorlichtingsdienst, en broekpoeperige bangheid bij de voorzitter van het Genootschap van hoofdredacteuren (dat bestaat echt, geen bedenksel van Marten Toonder). Prompt volgde de sanctie: de Troonrede werd pas op de dag zelf aan de media verstrekt, niet zoals gebruikelijk de dag tevoren. Het kwam erg hard aan.

In de marge van de politiek speelde de zaak-Ayaan Hirsi Ali. Deze voormalige vluchtelinge in Somalië v erkondigde frank en vrij haar opvattingen over de islam en de emancipatie van de vrouw. Dat was niet geheel naar de zin van sommigen van haar voormalige geloofsgenoten, en de slechtgeschoren mannen uitten bedreigingen. Daarop dook Ayaan Hirsi Ali onder.

Maar vervolgens werd het een binnenlandse politieke kwestie. Ayaan had tot dan toe behoort tot het kamp van de sociaal-democraten, ze werkte zelfs bij de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA. Maar ze had slechte vriendinnen, die haar verleidden naar de VVD over te lopen. En daar dook de Somalische op tijdens een partijcongres. PvdA woedend, de liberalen verguld met hun trofee.

In de marge van de politiek speelden zich wel meer wonderlijke dingen af. Had de PvdA bij de vorige verkiezingen op haar posters in een soort napoleontische pose (Napoleon vóór Elba), ditmaal wordt de nieuwe man omringd door (betrekkelijk) onbekende partijgenoten. ''We willen laten zien dat Wouter als teamleider opereert en niet in zijn eentje,'' zei voorzitter Ruud Koole, die benadrukte dat het ontwerp voor de affiche zonder ruzies tot stand is gekomen. Maar wel nadat de voorkeur van een zoheten focusgroep was gepeild.

Wat het brandpunt wordt van de verkiezingsstrijd, is volslagen duister, maar duidelijk werd dit jaar wel dat Nederland de burqa van de politieke correctheid heeft afgelegd. En, geheel volgens Nederlands gebruik, toonden we al onze opgekropte frustraties dan ook meteen maar in al hun naaktheid. Er is zelden zoveel afgezwamd over de noodzaak van integratie, het gevaar van fundamentalisme (in de islam, uiteraard, niet bij het GPV, want ons kent ons), radicale en homohatende imams, allochtone criminaliteit, en de gesel van de asielzoekers. Natuurlijk, iedereen kent wel een rdige Turk (of Marokkaan desnoods), maar als groep...

In een televisieprogramaa werd begin van dit jaar gemeld dat op tien islamitische basisscholen de kindertjes worden aangezet tot haat tegen niet-moslims en tegen de westerse wereld in het algemeen. Dat zou vooral tijdens godsdienstlessen gebeuren. Zo was het volgens volgens het programma voor leerlingen op sommige scholen verboden niet-islamitische religieuze symbolen te dragen. De mevrouw die in de toenmalige regering over het lager onderwijs ging, , kondigde onmiddellijk ferm aan dat scholen 'die over de grens gaan, hun borst nat kunnen maken' en 'keihard' zouden worden aangepakt. ''Dit druist in tegen de grondwet en heeft niets meer te maken met vrijheid van onderwijs.'' Ze zou de zaak laten uitzoeken, niet door de onderwijsinspectie, maar door de BVD zelf!

Niet veel meer van gehoord, behalve dat Gerrit Zalm later nog eens pleitte voor een 'ontmoedigingsbeleid' om het stichten van islamitische scholen tegen te gaan, en D66 de zaak wat breder trok door in het algemeen het nut en de noodzaak van bijzonder onderwijs in twijfel te trekken. Jammer genoeg hadden we te veel andere dingen aan het hoofd om de schoolstrijd te heropenen.

Maar in het algemeen mocht er dit jaar veel meer gezegd worden over andersdenkenden van niet-christelijke oorsprong. Andersom ook trouwens. De imam Khalil el-Moumni werd voor de rechter gedaagd omdat hij (ook al op de televisie) had beweerd dat homoseksualiteit 'te schandelijk is voor woorden'. Hij kreeg vrijspraak, want zo stond het inderdaad in de koran en dat is geen verboden boek. Bovendien had de imam ook voor verdraagzaamheid gepleit, zelfs jegens homoseksuelen, maar dat deel van het interview was niet uitgezonden. Niet interessant. Zoals het ook niet relevant is voor uitzending dat er langs de Veluwezoom duizenden, tienduizenden godvrezende Nederlanders wonen, die het gedachtegoed van el-Moumni delen. Daar ontstaat geen ophef over, dat is de achterlijke tak van de familie. Weten we toch?!

Allochtonen moeten Nederlands leren, werd keer op keer benadrukt. Terecht. Daarom is de universiteit in Groningen een groot project begonnen. 'Eettafelgesprekken met het hele gezin en culturele uitstapjes naar musea en theaters', zo meldt de universiteit, moeten de taalachterstand wegwerken. Van autochtone jongeren op het Oost-Groningse platteland. Verbazingwekkend, niet? En niet alleen van huis uit Nederlandse jongeren in Oost-Groningen hebben een achterstand op hun leeftijdgenoten in de Randstad, dat is ook in Drenthe, Friesland en Zeeland geconstateerd. Taalachterstand in Friesland? Maar daar spreken ze toch Fries?

''We willen stigmatisering van plattelandskinderen voorkomen,'' zegt de universiteit. ''Het is zeker niet zo dat plattelandskinderen dommer zijn dan kinderen uit de randstad, ze krijgen alleen minder vanzelfsprekend van huis uit taalbevorderende activiteiten mee. In de jaren zeventig werd nog geloofd dat je minder eloquente leerlingen gewoon meer grammaticalessen moest geven. Die tijd is gelukkig voorbij.''

Vervang in bovenstaand citaat plattelandskinderen door allochtone kinderen, en wat blijkt? Kinderen zijn kinderen en achterstanden achterstanden. Zo simpel is dat.

Alsof er nog niet genoeg commissies zijn in dit land, adviseert de Raad voor de Volksgezondheid (alsof er nog niet genoeg raden en adviezen zijn) aan de regering een 'nationale commissie aanpak overgewicht en obesitas' in te stellen. Obesitas is een overgewaaid woord voor vetzucht. Kortom: we zijn te dik. De maatschappelijke kosten daarvan becijfert de Raad op twee miljard euro per jaar. We veralcoholiseren ook. Het Nationaal instituut voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie (alsof er nog niet genoeg nationale instituten zijn) meent dat 'een grote groep volwassenen overmatig drinkt'. Twintig procent van de mannen tussen 35 en 55 jaar, één op de vijf, behoort zelfs tot de categorie 'zware drinkers': zij nemen minstens eenmaal per week me er dan zes glazen alcoholische drank tot zich.

'Zinloos geweld' was ook dit jaar weer een onderwerp. Minister van Binnenlandse Zaken wist er wel een remedie tegen. Zou hij getuige zijn van zinloos geweld, dan verkocht hij de daders 'een gigantische rotschop'. Maar dat is eigenrichting, merkten twee werknemers van een kruideniersketen, die een winkeldief achtervolgden en hem vervolgens hardhandig bejegenden. Zij werden strafrechtelijk vervolgd. Prins Bernhard schoot dat in het verkeerde keelgat. Via zijn lijfblad liet hij weten dat hij het met het vervolgingsbeleid niet eens was, en desnoods de boete voor het tweetal zou betalen. Hij kreeg bijval vanuit de politiek. Merkwaardig.

Maar het koninklijk huis was niet alleen op feestelijke of hilarische wijze in het nieuws. Prins Claus overleed op 6 oktober in het AMC in Amsterdam. Een dood die zich lang had aangekondigd. De pater familias, die zich in het openbaar had afgevraagd of die functie nog wel enige betekenis had in de moderne tijd, was in februari nog in staat geweest het huwelijk van zijn oudste zoon bij te wonen. Maar Koninginnedag bracht hij door in het ziekenhuis, dat hij nadien nog slechts voor korte perioden verliet. De prins was totaal op, zeiden de artsen. Twintig jaar lichamelijk lijden, afgewisseld met een periode van een diepe depressie, hadden hem gesloopt.

De reacties op zijn dood waren opvallend. De man die in dit land werd verwelkomd met leuzen als 'Claus 'raus!', werd over de hele breedte van het politieke spectrum betreurd als een groot Nederlander, een man een zeer ruime geestelijke bagage, maatschappelijk zeer betrokken, scherpzinnig, bescheiden, een man met een heel persoonlijk en aansprekend soort humor, en een van de grootste steunpilaren van de constitutionele monarchie, een vertegenwoordiger van een republi-keins koningschap.

Andere doden van dit jaar. Freddy Heineken (78), de biermagnaat, die het woord topmanager haatte en zijn familiegraf op Zorgvlied bij voorbaat 'te vochtig' vond. Paul Huf (77), de reclame- en portretfotograaf. De schilder Eugène Brands (89). Zijn collega Sierk Schröder (98). Astrid Lindgren (94), de moeder van Pippi La ngkous. De Britse prinses Margaret (71) en haar moeder. de Queen Mum Elizabeth (101). Poncke Princen (76), de 'deserteur', in de ogen van diehards ook bij zijn dood nog 'een landverrader'. De Britse acteur John Thaw (60), alias Inspector Morse. Velibor Vasovic (63), van 1966 tot 1971 Ajacied en in 1971 aanvoerder van het team dat de Europa Cup I won.

Marion Dönhoff (92), de 'rode gravin', uitgeefster van het Duitse weekblad Die Zeit. Franz Krienbühl (73), de sc haatser en uitvinder van het moderne schaatspak. Alexander Lebed (52), rivaal van Boris Jeltsin. Martin van Amerongen (60), hoofdredacteur van De Groene en mede-oprichter van het Republikeins Genootschap. Adriaan Morriën (90), dichter, schrijver, literatuurcriticus en vertaler, die in 1939 debuteerde en tot zijn dood a ctief bleef. Hans Janmaat (67), oud-politicus van de onzalige Centrumpartij en haar opvolgster. Joseph Luns (90), oneindig lang minister van Buitenlandse Zaken en daarna nog secretaris-generaal van de Navo.

Pim Fortuyn (56), die in december postuum werd onderscheiden door de lezers van het in Brussel verschijnende weekblad European Voice: Europees politicus van het jaar. Alexander Ginzburg (65), een van de belangrijkste dissidenten in de voormalige Sovjet-Unie. Onze collega's Wubbo de Jong (56), fotojournalist van het jaar in 1991 en winnaar van de Zilveren Camera een jaar eerder, en Peter de Munck (48). Lionel Hampton (94), Amerikaans jazzgigant, vibrafonist en big-bandleider. Uziel Gal (79), Amerikaans-Israëlisch w apendeskundige en ontwerper van de pistoolmitrailleur Uzi.

Andreas Burnier (71), schrijfster, dichteres en hoogleraar criminologie. Jan de Hartog (88), personificatie van Hollands Glorie. Richard Helms (89), de directeur van de CIA, die verantwoordelijk was voor de clandestiene operaties in Chili tegen Salvador Allende. Rudolf Augstein (79) oprichter (in 1947) en uitgever van het Duitse weekblad Der Spiegel. Sybren Piersma (65), oud-voorzitter van de PvdA-fractie in de Amsterdamse gemeenteraad. Abba Eban (87), Israëlisch minister van Buitenlandse Zaken. De schrijver en tv-verteller B oudewijn Büch (53), en de tekstdichter Lennaert Nijgh (57).

En dan zijn er degenen, die dit jaar goed terechtkwamen. We noemen er slechts twee. Oud-minister Wijers kreeg vier jaar na zijn vertrek uit Den Haag alsnog een andere topfunctie: aankomend voorzitter van de raad van bestuur van Akzo Nobel. En : nog geen topfunctie weliswaar, maar toch een flinke opstap naar een vaste baan in Europa.

Neemt u nog maar een flap en een glas. En als u straks naar buiten gaat voor het vuurwerk: vergeet niet uw identiteitsbewijs mee te nemen. Dan kunt u vast wennen.

Gevangenen van al-Qaida in Guantanamo.SHANE MCCOY/US NAVY

Volksprotest in Argentinië. FOTO FABIAN GREDILLAS/EPA

Zuid-Koreaan voor het leven: Guus Hiddink op het WK voetbal. FOTO EMMANUEL DUNAND/EPA

De vindplaats van Marion van Buuren en kind. FOTO PETER KERKHOVEN/WFA

Overstroming in Dresden: het Zwinger-paleis. FOTO JOE KLAMAR/REUTERS

Ramp bij een luchtvaartshow in Lviv (Oekraïne). FOTO AP

De afvaart van het overladen rampschip Joola uit Dakar. FOTO EPA

Brand op de olietanker Limburg voor de kust van Jemen. FOTO EPA Begin van de herdenking van 9/11/2001 in New York. FOTO FOTO REUTERS

De koningin, de kroonprins en prins Johan Friso bij de bijzetting van prins Claus. FOTO JERRY LAMPEN/WFA

Toeristen op Bali na de aanslag op een discotheek. FOTO AP

Speurtocht naar kogelhulzen van de 'sniper' in Washington. FOTO AP

Nieuw ritueel: bloemen in Venlo na 'zinloos geweld'. FOTO BAS RUTTEN

Afloop van de bloedige gijzeling in een theater in Moskou. FOTO REUTERS

Vrouwen op de vlucht voor een aardbeving in midden-Italië. FOTO REUTERS

De olietanket Prestige vergaat voor de kust van Galicië. FOTO PAUL HANNA/REUTERS

Bommeldingen leggen Ikea plat. FOTO ANP

Foto onderschrift: Vreugde (in Brussel) over de invoering van de euro. FOTO YVES HERMAN/REUTERS Trefwoord(en): Tijd, Algemeen Rubriek: Themapagina: Jaaroverzicht 2002