Przegląd Sił Zbrojnych

Sojusz gwarantem Obrona kompanii Szkolenie pilotów stabilności zmechanizowanej wojskowych

Cena 10 zł (w tym 5% VAT) nr 1 / 2015 PRZEGLĄD styczeń–luty

SIŁWOJSKOWY ZBROJNYCH INSTYTUT WYDAWNICZY ISSN 2353-1975 ISSN 2353-1975 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

PRENU- MERATA ROCZNA: 6 WYDAŃ W CENIE 5

ZAMÓW PRENUMERATĘ NA 2015 ROK

e-mailem: [email protected] listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +4822 684 04 00

Warunkiem rozpoczęcia wysyłki jest wpłata 50 zł do 10 stycznia 2015 roku na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 Szanowni Czytelnicy! WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97 00-909 Warszawa tel.: CA MON 845 365, 845 685 faks: 845 503, e-mail: [email protected]

Dyrektor Wojskowego Norbert Bączyk Instytutu Wydawniczego PŁK DARIUSZ KACPERCZYK Obrona to jedno z zasadniczych działań taktycznych, rodzaj walki prowadzony dla uda- [email protected] remnienia lub odparcia uderzeń przeciwnika. Według regulaminów wojsk lądowych celem tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, obrony jest uniemożliwienie jego siłom opanowania terenu, załamanie ich natarcia, wresz- faks: 684 55 03; CA MON 845 365, 845 685, faks: 845 503; cie przejęcie inicjatywy. Doświadczenie uczy, że osiąga się to dzięki sprawnie funkcjonują- cemu systemowi. Składa się na nań umiejętne dowodzenie, właściwe wykorzystanie terenu, Redaktor naczelny: odpowiednie wsparcie ogniem artylerii czy działaniami lotnictwa. Bezpośrednie starcie WOJCIECH KISS-ORSKI z przeciwnikiem spada jednak na barki piechoty i to ona ponosi najcięższe straty, a wynik tel.: +48 22 684 02 22, walki często zależy od jej postawy, wyszkolenia i wyposażenia. Dziś batalion piechoty, CA MON 840 222 e-mail: [email protected] zwanej zmechanizowaną czy zmotoryzowaną, jest czymś więcej niż kiedyś. Obecnie z takiego pododdziału można skompletować samodzielną grupę bojową, powierzyć jej skom- Redaktor wydawniczy: plikowane zadania taktyczne. Już nie dywizje, nawet nie brygady, lecz właśnie samodzielne NORBERT BĄCZYK tel.: +48 22 684 51 86, CA MON 845 186 batalionowe grupy bojowe zaczynają odgrywać kluczową rolę w planowaniu operacyjnym. Pododdziały stają się samodzielne. Redaktor prowadzący: Nasza piechota zmechanizowana dopiero stoi przed wyzwaniem, jak stać się siłą ade- płk rez. dr JAN BRZOZOWSKI tel.: +48 22 684 51 86, CA MON 845 186 kwatną do wyzwań współczesnego pola walki. Kompanie i plutony zmechanizowane po- trzebują nowoczesnego sprzętu. Aktualne możliwości ogniowe, zwłaszcza zwalczania bro- Opracowanie redakcyjne: ni pancernej przeciwnika, są niepokojąco małe. Podstawowy środek transportu i wsparcia MARYLA JANOWSKA KATARZYNA KOCOŃ na polu walki piechoty zmechanizowanej, opracowany pięćdziesiąt lat temu BWP-1, nie spełnia dziś zasadniczych wymagań stawianych tego typu Opracowanie graficzne: konstrukcji. To nadal jest pojazd o dużej dzielności terenowej, dobry trans- WYDZIAŁ SKŁADU porter, ale przy dzisiejszym poziomie techniki żaden z niego bojowy wóz KOMPUTEROWEGO I GRAFIKI WIW piechoty. Piechurom brakuje także nowoczesnych, ręcznych granatników Kolportaż i reklamacje: przeciwpancernych. Tymczasem nowe wyposażenie może nie tylko zwiększyć TOPLOGISTIC siłę i skuteczność ognia, lecz także wpłynąć stymulująco na opracowanie tel.: 22 389 65 87, kom.: 500 259 909 faks: 22 301 86 61 nowych metod szkoleniowych i regulaminów walki. Prace w tym kierunku są, email: [email protected] oczywiście, prowadzone. Należy zatem mieć nadzieję, że już wkrótce przynio- www.toplogistic.pl są wymierne rezultaty. Druk: ARTDRUK Życzę miłej lektury! ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka www.artdruk.com Nakład: 5000 egz. Zdjęcie na okładce: M. KLUCZYŃSKI nr 1 / 2015 PIOTR BERNABIUK PIOTR TEMAT NUMERU – OBRONA

Spis ppłk dr Wojciech Więcek 8 POWSTRZYMAĆ NATARCIE

ppłk dr Zbigniew Grobelny 14 KOMPANIA ZMECHANIZOWANA/ treści ZMOTORYZOWANA W OBRONIE ppłk dr Czesław Dąbrowski 20 SCENARIUSZ SYNCHRONIZACJI DZIAŁAŃ

mjr Marcin Nawrot, kpt. Janusz Rylewicz 24 OBRONA PLUTONU ZMECHANIZOWANEGO

mjr dypl. Jacek Królicki 36 36 BUDOWA ZAPÓR INŻYNIERYJNYCH WOJSKO NOWYCH CZASÓW

gen. Mieczysław Gocuł 41 SOJUSZ GWARANTEM STABILIZACJI

KIERUNKI

gen. dyw. pil. dr Leszek Cwojdziński 49 TANKOWANIE W POWIETRZU

SZKOLENIE

kmdr ppor. dr Dariusz Kloskowski

DIEGO CERVO/FOTOLIA© 53 SYMULACYJNE STRZELANIE RAKIETOWO-ARTYLERYJSKIE

kpt. Dariusz Bogusz 56 JAK PRZYGOTOWYWAĆ PILOTÓW WOJSKOWYCH?

płk dr Dariusz Prokopiuk 64 KLASY KWALIFIKACYJNE – WCZORAJ I DZIŚ

DYDAKTYKA I METODYKA

A.DWULATEK mjr Piotr Puchała 68 68 WOJSKA ZMECHANIZOWANE A ZMOTORYZOWANE 90 137 132 114 106 103 SYSTEM HORUS A 94 MATERIAŁY EKSPLOATACYJNE 82 SKUTECZNOŚĆ 78 72 WSPARCIE OGNIOWE ZGRUPOWAŃ 145 BEZZAŁOGOWE NOWE UPRAWNIENIA ROLA MANEWRU DECYDUJĄCA SZKOLENIOWE WEUROPIE AMERYKAŃSKIE OŚRODKI RAKIETOWE ROSJI STRATEGICZNE WOJSKA PLATFORMA BOJOWA CV90 DLAARTYLERII DOPOJAZDÓW MECHANICZNYCH RAŻENIA OGNIOWEGO „MAPLE ARCH ’14” ĆWICZENIA POWIETRZNODESANTOWYCH SYSTEMY WALKI RECENZJE HISTORIA WSPÓŁCZESNE ARMIE MILITARIA LOGISTYKA ppłk Leszek Rusoń PRAWO płk rez. Tomasz Lewczak Paweł Przeździecki por. Marek Sieradzki Krzysztof Fudalej ppłk drMarek Depczyński ppłk drMarcin Józef Zawodniak st. chor. DariuszWoźniak płk rez. Tomasz Lewczak DOŚWIADCZENIA ppor. Karol Stęchły

94 106

BAE SYSTEMS MAGDALENA GOLISZEK

US DOD DYDAKTYKAW OBIEKTYWIE I METODYKA

CZOŁG PODSTAWOWY TRZECIEJ GENERACJI. CHARAKTERYZUJE SIĘ DUŻĄ SIŁĄ OGNIA, DOBRĄ OCHRONĄ BALISTYCZNĄ ORAZ DOSKONAŁĄ MOBILNOŚCIĄ. ZNAJDUJE SIĘ W WYPOSAŻENIU 10 I 34 BKPANC.

LEOPARD 2A4

6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKAW OBIEKTYWIEI METODYKA US NAVY

LEOPARD 2A4 RAFAŁ MNIEDŁO/11 DKPANC. MNIEDŁO/11 RAFAŁ

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 7 TEMAT NUMERU – OBRONA Powstrzymać natarcie

ABY OBRONA NA POZIOMIE TAKTYCZNYM MOGŁA SPROSTAĆ WYMAGANIOM NATARCIA, MUSI BYĆ AKTYWNA, OPARTA NA SZEROKIM MANEWRZE SIŁ I ŚRODKÓW ORAZ PROWADZONA W ŚRODOWISKU SIECIOCENTRYCZNYM.

ppłk dr Wojciech Więcek oświadczenia z konfliktów zbrojnych początku na- trudnym, jednak – jak wskazuje historia współczes- Dszego stulecia wskazują na to, że mimo wzrostu nych konfliktów zbrojnych – wykonalnym. znaczenia powietrznego wymiaru walki zasadnicze Koncentracja wysiłku jest zasadą sztuki wojennej cele działań zbrojnych, podobnie jak w przeszłości, są odnoszącą się do wyboru miejsca skupienia głównego osiągane na lądzie. Można zatem przyjąć, że obrona wysiłku i tworzenia w nim przewagi nad przeciwni- jako podstawowy rodzaj działań bojowych nadal kiem. Ranga opisywanej zasady uwidacznia się utrzymuje należne jej miejsce w strukturze działań w opracowaniach uznanych klasyków sztuki wojen- Autor jest starszym taktycznych, zmieniają się natomiast koncepcje jej nej, takich jak choćby Henri Jomini, który traktował wykładowcą w Zakładzie prowadzenia. ją jako podstawowy aksjomat prowadzenia wojny, czy Taktyki Wydziału Basil Henry Liddell Hart, uznający skupienie siły Zarządzania NIELINIOWOŚĆ przeciw słabości za czynnik zespalający wszystkie in- i Dowodzenia Akademii DZIAŁAŃ TAKTYCZNYCH ne zasady walki. Koncentrację wysiłku w obronie mo- Obrony Narodowej. Wskazanie zasygnalizowanych w tytule artykułu żemy zatem traktować jako świadomie uzyskany efekt wyzwań stojących przed obroną wydaje się na pozór zaplanowanego wcześniej rozproszenia. proste. Mówiąc lakonicznie, obrona powinna być Czy jednak dekoncentracja sił w obronie może pro- trwała, aktywna i żywotna, zdolna do odparcia po- wadzić do uzyskania przewagi nad nacierającym? wietrzno-lądowych uderzeń przeciwnika. Jednak Wydaje się, że tak, ponieważ obrona jest uznawana, przedstawienie sposobów, jak uzyskać te atrybuty, nie zresztą słusznie, za formę walki silniejszą od natarcia. jest już takie oczywiste. Wątpliwości wynikają ze Do utrzymania określonego terenu potrzeba mniej- zmiany charakteru współczesnych działań zbrojnych, szego wysiłku niż do jego zajęcia. Głównym atutem w ramach których podstawowym wyzwaniem dla obrońcy jest teren, który właściwie przygotowany walczących wojsk staje się konieczność respektowa- i wykorzystany staje się mnożnikiem siły pozostające- nia zasady koncentracji wysiłku przy wciąż aktualnej go w defensywie. potrzebie rozproszenia sił. Należy przy tym dodać, że Obrońca musi się jednak na coś zdecydować. Ma- o ile nieliniowość obrony przejawia się w nierówno- jąc świadomość tego, że nie jest w stanie być silny miernym rozmieszczeniu posiadanych sił na określo- wszędzie, będzie poszukiwał w swoim rejonie (pasie, nej przestrzeni, o tyle rozpoznanie i rażenie mają na- obszarze) odpowiedzialności obronnej kluczowych dal charakter ciągły i prawdopodobnie taka tendencja obiektów terenowych warunkujących utrzymanie spo- utrzyma się w najbliższej przyszłości. Respektowanie istości działań defensywnych. Obiekty te w teorii przez obrońcę zasady koncentracji wysiłku przy jed- obrony określa się mianem terenu kluczowego (key noczesnej dekoncentracji sił wydaje się być zadaniem terrein), rozumianego jako część obszaru, której

8 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMATDYDAKTYKA NUMERU I METODYKA– OBRONA PIOTR BERNABIUK PIOTR

Obrońca musi się jednak na coś zdecydować. Mając świadomość tego, że nie jest w stanie być silny wszędzie, będzie poszukiwał w swoim rejonie (pasie, obszarze) odpowiedzialności obronnej kluczowych obiektów terenowych warunkujących utrzymanie spoistości działań defensywnych.

utrzymanie zwiększa przewagę taktyczną nad prze- nych pól mogą być wspierane przez siły sąsiadów ciwnikiem. W terenie kluczowym wskazuje się po- oraz działanie odwodów. Ponadto przeciwnik dążący nadto wycinki decydujące (vital ground), od których do rozbicia sił broniących jednego czarnego pola bę- utrzymania zależy wykonanie zadania. dzie narażony na oddziaływanie ogniowe ze wszyst- W obronie jako kluczowe można przyjąć: mosty, kich kierunków i zmuszany do „przesączania się” rejony przepraw, węzły komunikacyjne, przewyższe- i dekoncentracji wysiłku, stając się obiektem oddzia- nia terenowe czy też miejsca zmuszające przeciwnika ływania obrońcy. do koncentracji sił (ciaśniny, przesmyki). Rejon klu- Zaprezentowana koncepcja budowania przewagi czowy będzie najczęściej położony w głębi obrony, w obronie była popularna już w latach sześćdziesią- a jego utrzymanie należy postrzegać jako jedno z naj- tych XX wieku i określana w Akademii Sztabu Gene- istotniejszych wymagań działań defensywnych. ralnego WP mianem płotu, za którym biega brytan. W określonych sytuacjach teren kluczowy może sta- Rolę płotu miały odgrywać ośrodki obrony stałej, bry- nowić tzw. zawias manewru lub wyznaczać ostatecz- tana zaś – odwody manewrowe. ną głębokość dopuszczalnego włamania przeciwnika. Samo jego właściwe zdefiniowanie nie przesądza jed- CHARAKTER nak o wyniku walki. Rejon kluczowy musi być wyra- WSPÓŁCZESNEGO NATARCIA żony przede wszystkim odpowiednimi siłami przewi- Nie ulega wątpliwości, że wybór miejsca, czasu dzianymi do jego obrony, racjonalnymi parametrami i sposobu wykonania uderzenia nadal pozostaje przy- przestrzennymi zadań stojących przed broniącymi go wilejem nacierającego. Oznacza to, że głównym wojskami oraz należnym wysiłkiem wsparcia i zabez- czynnikiem wpływającym na kształt obrony będzie pieczenia. sposób działania wojsk prowadzących działania za- Koncentracja wysiłku na kluczowych obiektach na- czepne. Ich model przechodzi dzisiaj znaczne prze- daje współczesnej obronie kształt geometryczny przy- obrażenia. Doświadczenia uzyskane podczas konflik- pominający szachownicę (rys. 1), na której czarnych tów w Iraku czy Gruzji wskazują na to, że sformuło- polach są rozmieszczone węzły obrony oraz elementy wanie „ogień wyzwala ruch” stało się głównym ugrupowania bojowego, białe zaś są rejonami oddzia- wyznacznikiem współczesnego natarcia. Użycie ływania odwodów. Takie podejście do struktury obro- zgrupowań pancerno-zmechanizowanych jest poprze- ny pozwala przypuszczać, że dzięki jej nieliniowemu dzane precyzyjnymi uderzeniami ogniowo-elektro- charakterowi nacierający będzie borykał się wciąż nicznymi w wyselekcjonowane obiekty ugrupowania z problemami w budowaniu wymaganej przewagi. obronnego. Wykorzystując efekty porażenia, do walki Założenie to wynika z tego, że wojska broniące czar- wprowadza się zgrupowania lądowe, które stosując na

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 9 TEMAT NUMERU – OBRONA

szeroką skalę działania rajdowe, wychodzą na tyły wa się przeciwnik, czyli takich, których nie bierze on i skrzydła obrońcy, unikając przy tym uderzeń czoło- pod uwagę. Należy przy tym podkreślić, że stosowa- wych. Teraz natarcie można porównać do rozlewają- nie rozwiązań śmiałych i nieszablonowych sprzyja cej się wody, która jednak nie porywa z całą gwałtow- uzyskaniu powodzenia. Zaskoczeniem dla przeciwni- nością znajdujących się przed nią wojsk, lecz podmy- ka może się okazać oryginalność koncepcji działań wa je, prowadząc do odcięcia i okrążenia podzielonych defensywnych, nieszablonowe ugrupowanie bojowe, na części sił obrońcy. W wielu sytuacjach samo za- koncentracja wysiłku w głębi, jak również aktywność grożenie okrążeniem może powodować wycofanie obrony, polegająca na wykonywaniu uderzeń wyprze- broniącego się zgrupowania, stwarzając dogodne wa- dzających (przed przedni skraj obrony), stosowaniu runki przejścia do najbardziej wydajnej formy natar- zasadzek czy wykonywaniu kontrataków. Obrona pro- cia, jaką jest pościg. wadzona z zastosowaniem manewru jest jednak Zachowanie płynności działań zaczepnych wymaga przedsięwzięciem trudniejszym od natarcia. Pewnym częstszego wykorzystywania nowoczesnych rozwią- sposobem na zniwelowanie tych trudności może się zań technologicznych. Coraz większy zasięg środków okazać aktywne maskowanie, pozorowanie, prowa- ogniowych oraz precyzja ich oddziaływania, jak też dzenie działań demonstracyjnych oraz szerzenie dez- powszechność wykorzystania w walce zgrupowań ae- informacji. romobilnych wywierają zasadniczy wpływ na możli- Wydaje się, że zasadniczym warunkiem realizacji wość budowania przewagi w natarciu. Obecnie mamy przedstawionych przedsięwzięć, decydujących o po- do czynienia głównie z walką o przewagę ogniową, wodzeniu współczesnej obrony, będzie jej przestrzen- prowadzoną z wykorzystaniem lotnictwa i artylerii, ny charakter. Obrona przestrzenna była przedmiotem zdolnych do wykonywania precyzyjnych uderzeń zainteresowania naukowego na początku XXI wieku. dzięki posiadaniu przewagi informacyjnej. Coraz czę- Dostępne są wyniki tych badań1. Na ich podstawie ściej główny wysiłek nacierających wojsk nie jest kie- można przyjąć, że istota takiej obrony wyraża się rowany przeciwko sile obrońcy, lecz źródłom jego si- w tym, że nie zakłada się w niej wyodrębnienia pierw- ły. Jesteśmy zatem świadkami stopniowego odcho- szego rzutu w pojęciu klasycznym, czyli sił do obrony dzenia od kształtowanego na przestrzeni stuleci określonych pozycji. Takie podejście wydaje się słusz- paradygmatu zwycięstwa przez zniszczenie na rzecz ne, gdyż doktrynalny model obrony pozycyjnej, ukie- eliminowania obiektów w ugrupowaniu obrońcy, któ- runkowanej na uporczywe utrzymywanie zajmowa- rych żywotność wpływa na zachowanie trwałości i ak- nych pozycji, nie wkomponowuje się w ideę działań tywności działań defensywnych. Celem nadrzędnym obronno-zaczepnych, których głównym wyznaczni- współczesnego natarcia staje się zatem nie unice- kiem jest manewr połączony z umiejętnym wykorzy- stwienie przeciwnika, lecz pozbawienie go zdolności staniem warunków terenowych i zapór oraz oddziały- do stawiania zorganizowanego oporu oraz obniżenie wania ogniowego i wysiłku odwodów (rys. 2). jego morale do poziomu równoznacznego z brakiem Można przypuszczać, że współczesnej obronie bę- woli walki. dzie towarzyszyć czasowe ustępowanie z zajmowanych pozycji w celu umożliwienia stosowania różnych OBRONA PRZESTRZENNA form i metod oddziaływania na przeciwnika, wśród W świetle zaprezentowanych cech szczególnych których opór będzie przedsięwzięciem kluczowym, natarcia nasuwa się pytanie, czy koncepcja obrony ale nie jedynym. Wyrazem aktywności obrońcy bę- nieliniowej stanowi wystarczające antidotum na podzie zmuszanie przeciwnika do pokonywania lub ob- czynania wojsk prowadzących działania zaczepne. Je- chodzenia punktów oporu w warunkach konieczności śli tak, to jakie wymagania stoją przed takim rodza- jednoczesnego odpierania uderzeń odwodów oraz jem obrony? przezwyciężania skutków oddziaływania ogniowo- Przede wszystkim obrońca powinien czynić wszyst- -elektronicznego. ko, by ukryć przed nacierającym kształt swojego Linearny kształt obrony musi ewoluować w kierun- ugrupowania. Wymóg ten nabiera szczególnego zna- ku obrony przestrzennej, której zasadniczym wy- czenia w odniesieniu do zaakcentowanych precyzyj- znacznikiem powinna być zdolność do odparcia wie- nych uderzeń w źródła siły obrońcy. Samo jednak lowariantowych uderzeń przeciwnika oraz załamania bierne oczekiwanie na poczynania przeciwnika pozo- jego natarcia. Wymagania te korespondują z zapre- staje w sprzeczności z istotą obrony. Należy zatem po- zentowanym wcześniej modelem działań zaczepnych. szukiwać możliwości wykazywania aktywności Zatrzymanie natarcia od czoła nie będzie równo- w działaniach defensywnych, m.in. dzięki stosowaniu znaczne z jego załamaniem. Mamy zatem do czynie- fortelu i zaskakiwaniu przeciwnika. Uzyskanie zasko- nia z koniecznością prowadzenia aktywnej obrony czenia w walce jest przywilejem nie tylko silniejsze- jednocześnie na całej jej głębokości. go, lecz także słabszego. Wiąże się to jednak z ko- Na podstawie wniosków z prowadzonych ćwiczeń, niecznością rozpoznania zamiarów nacierającego biorąc pod uwagę przewagę nacierającego przeciwni- oraz zrealizowania przedsięwzięć, jakich nie spodzie- ka (głównie w artylerii), można stwierdzić, że będą

1 W. Lidwa, P. Paździorek, W. Szczurowski: Obrona przestrzenna w działaniach taktycznych. AON, Warszawa 2002.

10 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

RYS. 1. WARIANT OBRONY NIELINIOWEJ (SCHEMAT)

RYS. 2. ISTOTA OBRONY PRZESTRZENNEJ

miejscowości jako rejony umocnione zamykające kierunki

obszary zalesione jako bariera dla nacierającego

przeszkody wodne jako rubieże dogodne do organizacji obrony

Opracowanie własne (2). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 11 TEMAT NUMERU – OBRONA

istnieć niewielkie szanse na załamanie jego natarcia ności za wszelką cenę, ukierunkowaną na odtworze- przed przednim skrajem obrony. Należy przy tym nie przedniego skraju obrony. Celem kontrataków bę- jednak podkreślić, że obrońca zawsze powinien dą- dzie raczej „wypychanie” przeciwnika poza określone żyć do osiągnięcia zakładanego celu w jak najkrót- rubieże oraz czasowe pozbawianie go inicjatywy. szym czasie. Dlatego, teoretycznie rzecz ujmując, Obrona przestrzenna musi zatem stanowić połączenie nie powinien dopuścić do zbyt głębokiego włama- utrzymywania rejonów kluczowych z manewrem nia. Wtargnięcie nacierającego w głąb obrony niesie ogniem i odwodami, z umiejętnością wyprowadzania ze sobą niebezpieczeństwo utraty bronionego rejonu wojsk spod uderzeń, a także ze zdolnością do szyb- (pasa), utrudnia rozbicie przeciwnika i obniża mora- kich zmian ugrupowania, mylenia i maskowania oraz le wojsk. Z drugiej jednak strony, jeśli istnieją realne koncentracji i dekoncentracji posiadanych sił. W ta- możliwości zatrzymania natarcia przeciwnika na do- kiej obronie nie maleje znaczenie wykorzystania godniejszej rubieży w głębi i rozbicia jego sił przy sprzyjających warunków terenowych. Rozbudowa mniejszych stratach własnych, należy rozważyć i ta- obiektów na wybranych kierunkach, odpowiednio ką ewentualność. Wiązać się to będzie jednak z ko- wkomponowanych w teren i zabezpieczonych ogniem, niecznością świadomego rozproszenia przy jedno- nadal będzie stanowić barierę trudną do pokonania czesnym utrzymaniu ciągłości rozpoznania i rażenia przez nacierające zgrupowania. Wzrasta zarazem zna- oraz zdolności do koncentracji wysiłku w określo- czenie minowania narzutowego. Nabiera szczególnej nym miejscu i czasie. wagi w aspekcie możliwości użycia śmigłowców, któ- W świetle tych założeń warto zadać sobie pytanie, re mogą identyfikować cele w odległości wielu kilo- czy dzisiaj nie ma potrzeby przewartościowania po- metrów oraz je niszczyć. Zastosowanie powietrznych glądów na temat składu oraz zadań poszczególnych odwodów przeciwpancernych do wykonania uderzeń elementów ugrupowania bojowego w obronie. na zatrzymanego na podejściach przeciwnika jest W przypadku organizowania obrony przestrzennej za- istotnym składnikiem opisywanej koncepcji prowa- daniem pierwszego rzutu będzie zbudowanie sieci dzenia działań defensywnych. punktów oporu oraz rejonów i węzłów obrony nieli- nearnego uporządkowania, rozmieszczonych w różnej PERSPEKTYWICZNOŚĆ OBRONY odległości od siebie. Zadania dla sił organizujących Wnioski ze współczesnych konfliktów zbrojnych taką obronę będą podobne do tych realizowanych oraz doświadczenia z ćwiczeń wskazują, że w dającej podczas prowadzenia obrony pozycyjnej. Różnica bę- się przewidzieć przyszłości będziemy świadkami dzie polegać na tym, że podstawowym założeniem zwiększających się wartości parametrów przestrzen- będzie załamanie natarcia przeciwnika nie przed linią nych zadań stojących przed broniącymi się wojskami. FEBA (przedni skraj obrony), lecz na rubieży wyzna- Sprostają im mniej liczebne, ale za to dysponujące co- czonej w głębi, w tym nawet na całej głębokości sił raz większym potencjałem bojowym zgrupowania rozmieszczonych w rejonach odpowiedzialności taktyczne, zdolne do koncentracji wysiłku w sytuacji pierwszorzutowych oddziałów. Taka możliwość za- dekoncentracji sił. Obrona będzie mieć prawdopo- pewnia dowódcy organizującemu obronę uzyskanie dobnie charakter przestrzenny, co wpłynie na znacz- większej swobody działania, której wyrazem może nie większą swobodę dowódców w organizowaniu być określanie większej liczby rejonów kluczowych działań defensywnych. Należy przy tym wskazać, że lub też samodzielne wskazywanie linii ostatecznego cechą charakterystyczną przyszłej obrony może być załamania natarcia w ramach przydzielonego rejonu odchodzenie od koncentracji wysiłku w określonych (pasa) odpowiedzialności obronnej. Nie wiąże się po- rejonach kluczowych i skupianie go na wybranych nadto z koniecznością koncentrowania sił na przed- elementach ugrupowania bojowego przeciwnika. nim skraju obrony. Wzrośnie przy tym rola maskowania, organizowania Podjęcie decyzji o „wpuszczeniu” przeciwnika na pozornych rejonów (kierunków) skupiania wysiłku określoną głębokość będzie niewątpliwie trudne. oraz prowadzenia działań demonstracyjnych, a uży- Z drugiej jednak strony możliwość załamania natarcia cie śmigłowców bojowych jako powietrznych odwo- przed przednim skrajem obrony wydaje się być warta dów przeciwpancernych będzie powszechne już na refleksji. Dlatego o sile obrony przestrzennej nie de- szczeblu pododdziału. cyduje w dużej mierze postrzegany w ujęciu klasycz- Podstawą uzyskiwania przewagi nad nacierają- nym pierwszy rzut, lecz także potencjał bojowy od- cym może być w przyszłości większa efektywność wodów i sił rozmieszczonych w głębi oraz umiejęt- działania, osiągana dzięki umiejętnemu łączeniu ność ich wykorzystania. Osiągnięcie celu tej obrony dominacji informacyjnej ze wzrastającym potencja- warunkuje przede wszystkim skuteczne rażenie prze- łem bojowym. Będzie się to jednak wiązać z potrze- ciwnika kompleksowo zorganizowanym systemem bą powszechniejszego stosowania platform bezzało- ognia i zapór oraz stosowanie manewru ogniem i pod- gowych wyposażonych w całą gamę środków uzbro- oddziałami w połączeniu z utrzymywaniem rejonów jenia i system identyfikacji („swój–obcy”), kluczowych. z wykorzystaniem technologii niewidzialności Istotną rolę w opisywanej obronie nadal odgrywają (stelth), z pełną automatyzacją środków ogniowych zwroty zaczepne. Nie będą one jednak formą aktyw- i systemów kierowania ogniem, z posiadaniem sys-

12 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

temu aktywnej ochrony pojazdów czy możliwością „swój–obcy”, przekazujące informację środkom raże- walki ze środkami napadu powietrznego przeciwni- nia (np. artylerii rakietowej), które będą oddziaływać ka oraz ochroną wozów przed bronią masowego ra- ogniowo na desant przeciwnika. żenia2. Niewykluczone, że wiele zadań wykonywa- Zasada minimalizowania strat walczących stron nych do tej pory przez człowieka stanie się domeną w przyszłości będzie wywierać duży wpływ na kon- robotów bojowych. W razie gdy nacierający nie bę- cepcje prowadzenia obrony. Zniszczenie nacierające- dzie dysponował takimi środkami, użycie maszyn go przestanie być celem samym w sobie, a obrońca bojowych przyczyni się do uzyskiwania nad nim będzie dążył do wykrywania i izolowania jedynie przewagi, np. na kierunkach obrony uznanych za określonych części zgrupowań przeciwnika, następ- drugorzędne czy przewidzianych do dozorowania. nie zatrzymania ich na czas potrzebny do zniszczenia O powodzeniu obrony będzie decydować suma (obezwładnienia) precyzyjnym ogniem. Pozwoli to efektów osiągniętych na lądzie, w powietrzu i prze- na wyeliminowanie wybranych (kluczowych) ele- strzeni informacyjnej. mentów ugrupowania nacierających wojsk częściami Charakterystyczne dla przyszłych działań defen- i bez konieczności nawiązywania z nimi bezpośred- sywnych na poziomie taktycznym może być odcho- niej styczności. Dzięki nowoczesnym rozwiązaniom dzenie od koncepcji rozmieszczania większości sił technologicznym możliwe stanie się precyzyjne roz- w pierwszym rzucie. Podstawą takiego stwierdzenia poznawanie zamiarów nacierającego oraz ogranicza- W WARUNKACH jest przewidywane w przyszłej obronie rozproszenie nie jego swobody działania. Zsynchronizowane ude- MANEWROWEGO sił z zachowaniem ich zdolności do szybkiej koncen- rzenia ogniowe o dużej sile rażenia na rozpoznane POLA WALKI tracji wysiłku w wybranym miejscu rejonu odpowie- i izolowane elementy ugrupowania nacierających PRZYSZŁOŚCI dzialności obronnej. Jednym z warunków powodze- wojsk wydają się być możliwe w sytuacji prowadze- ZJAWISKIEM nia będzie koncentrowanie wysiłku obrony na wła- nia obrony przestrzennej. Taki model walki wpłynie POWSZECHNYM ściwie wybranych obiektach decydujących o jej na zmniejszenie strat, jednak tylko w razie skutecz- trwałości, przy jednoczesnym utrzymaniu swobody nego uchylania się od uderzeń przeciwnika. Oznacza BĘDZIE OBRONNO- działania w głębi ugrupowania dzięki organizowaniu to, że broniące się wojska będą zmuszone do częste- -ZACZEPNY większej liczby odwodów. Będą one przewidziane go wykonywania manewru przeciwuderzeniowego. CHARAKTER do wykonywania kontrataków i zwalczania desantów Będzie to dotyczyć nie tylko artylerii i stanowisk do- DZIAŁAŃ powietrznych, a w razie gdy powstanie taka koniecz- wodzenia, lecz także odwodów i innych elementów DEFENSYWNYCH ność – do wzmocnienia punktów oporu i rejonów ugrupowania bojowego. obrony na głównym kierunku natarcia przeciwnika. W warunkach manewrowego pola walki przyszło- Wobec zwiększających się wciąż wymagań w aspek- ści powszechnym zjawiskiem będzie obronno-zaczep- cie czasu reakcji obrońcy zwiększy się rola odwo- ny charakter działań defensywnych. Wybór rodzaju dów śmigłowcowych oraz bezzałogowych platform obrony (przewaga manewru czy oporu) będzie zale- bojowych. żeć od wielu czynników, jednak zawsze jej istota mu- Walka o utrzymanie kluczowych obiektów będzie si się sprowadzać do połączenia wysiłku elementów się rozpoczynać już wówczas, gdy siły przeciwnika statycznych i dynamicznych. Brak ściśle określonych znajdą się w znacznym od nich oddaleniu. Dzięki ograniczeń przestrzennych wpłynie na wzrost znacze- zastosowaniu koncepcji sieciocentryzmu oraz dzia- nia powietrznego wymiaru działań w aspekcie mobil- łań połączonych możliwe będzie dostarczenie środ- ności, manewrowości i siły ognia oraz samodzielności kom rażenia obrońcy w czasie rzeczywistym danych wykonawczej. Jednak uzyskanie oczekiwanych efek- o celach niezależnie od ich położenia. W związku tów będzie możliwe tylko dzięki posiadaniu zdolności z wzrastającą rolą zgrupowań aeromobilnych w osią- do funkcjonowania w środowisku sieciocentrycznym ganiu celów natarcia niezwykle istotna będzie moż- już na najniższych szczeblach. liwość posiadania zdolności do zwalczania takich sił W świetle tych rozważań można przyjąć, że na podczas prowadzenia obrony. W przyszłości do dzia- kształt współczesnej obrony wpływa wiele czynni- łań przeciwdesantowych i przeciwdywersyjnych bę- ków, wśród których do najważniejszych można zali- dą przygotowane wszystkie elementy ugrupowania czyć: połączoność, sieciocentryzm, przewagę tech- bojowego obrońcy. Powszechne stanie się także stoso- nologiczną, precyzyjne rażenie, manewr oraz wyko- wanie zapór przeciwdesantowych spełniających takie rzystanie efektów działania elementów statycznych wymagania, jak: żywotność, skuteczność, krótki czas przez odwody wykonujące zwroty zaczepne. Wzra- reakcji, niewielka pracochłonność, bezpieczeństwo sta także ranga uderzeń z powietrza, dlatego też uży- wojsk własnych, manewrowość oraz prostota obsługi cie śmigłowców i bezzałogowych statków powietrz- (zastosowania). Niewykluczone jest również, że w danych musi być traktowane jako organiczny element jącej się przewidzieć przyszłości trasa przelotu i rejon walki obronnej już na najniższych szczeblach, stano- wysadzenia desantu będą rozpoznawane przez różne- wiąc jeden z kluczowych atrybutów jej przestrzenne- go rodzaju sensory umożliwiające identyfikację go charakteru. n

2 K. Turski: Budowa przewagi militarnej. „Kwartalnik Bellona” 2011 nr 2, s. 100–101.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 13 TEMAT NUMERU – OBRONA Kompania zmechanizowana/ zmotoryzowana w obronie

SPOSÓB PROWADZENIA OBRONY PRZEZ PODODDZIAŁ MUSI BYĆ ZGODNY Z ZAMIAREM PRZEŁOŻONEGO I ZAŁOŻONYM CELEM ORAZ UWZGLĘDNIAĆ WARUNKI TERENOWE.

ppłk dr Zbigniew Grobelny brona, oprócz natarcia i działań opóźniających, jest – zmniejszenie potencjału bojowego przeciwnika Opodstawowym rodzajem działań taktycznych. Jej i ostateczne załamanie jego natarcia3. definicja wskazuje, że jako podstawowy rodzaj walki Należy być świadomym, że osiągnięcie celu ogólne- jest działaniem zamierzonym lub wymuszonym, podej- go nie zawsze wymaga zrealizowania wszystkich celów mowanym zwykle wówczas, gdy przeciwnik przejmuje cząstkowych. Zależy to od postawionego zadania, moż- inicjatywę. Ma na celu udaremnienie lub odparcie jego liwości pododdziału (kompanii) oraz warunków, w któ- natarcia, zadanie mu maksymalnych strat, utrzymanie rych przyjdzie obronę prowadzić, zwłaszcza tereno- Autor jest adiunktem zajmowanego rejonu (punktu oporu), zyskanie na czasie wych, a także od sposobu prowadzenia natarcia przez w Zakładzie Działań oraz stworzenie warunków do rozpoczęcia działań za- przeciwnika. Połączonych Instytutu czepnych1. Dowodzenia Wyższej Ogólnym celem obrony jest uniemożliwienie prze- RODZAJE OBRONY Szkoły Oficerskiej ciwnikowi opanowania terenu, rozbicie jego zgrupowań Wyróżnia się obronę manewrową i pozycyjną. Wojsk Lądowych. uderzeniowych i załamanie natarcia oraz przejęcie ini- Obrona manewrowa polega na rozbiciu zasadniczych cjatywy2. Służy temu osiąganie celów szczegółowych, sił nacierającego przeciwnika w głębi własnego ugrupo- decydujących o wykonaniu zadania. Do celów szczegó- wania. Opiera się na ruchliwości wojsk i ich aktywności łowych zalicza się: oraz na obronie obiektów i rejonów o zasadniczym zna- – utrzymanie określonego terenu (rejonu, punktu czeniu, których utrzymanie umożliwi skierowanie ru- oporu); chu sił przeciwnika w pożądanym dla obrońcy kierun- – rozbicie przeciwnika, który włamał się w ugrupo- ku, gdzie broniący się, po zapewnieniu sobie przewagi, wanie bojowe; może w decydującym momencie wykonać kontratak – zyskanie na czasie i umożliwienie koncentracji wy- i je rozbić. Jej cel to osłabienie i wyhamowanie natarcia siłku wojsk własnych w innym rejonie; przeciwnika, przejęcie inicjatywy i rozbicie jego sił – zatrzymanie przeciwnika i stworzenie warunków w głębi obrony4. do wykonania kontrataku; Istota obrony manewrowej sprowadza się do zmniej- – zmuszenie go do przyjęcia walki w niedogodnym szenia początkowej przewagi materialnej nacierającego dla niego terenie; przez zadawanie mu strat, a jednocześnie kosztem utra-

1Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych /pluton – kompania – batalion. DWL, Warszawa 2009, s. 21. 2Ibidem. 3Ibidem. 4Regulamin działań wojsk lądowych. DWL, Warszawa 2008, s. 33.

14 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

ty terenu w sposób zamierzony i zorganizowany do po- nia sił. W obronie pozycyjnej większość z nich jest wy- wstrzymania dalszego ruchu przeciwnika w głębi obro- znaczona do pierwszego rzutu, w manewrowej nato- ny i doprowadzenia do rozbicia jego sił kontratakiem. miast jest wymagany silny odwód do wykonania roz- Nacisk kładzie się raczej na zwalczanie przeciwnika niż strzygającego uderzenia. W obronie pozycyjnej domi- na utrzymywanie lub odzyskiwanie terenu. nuje opór, w manewrowej – ruch. W obronie manewrowej stosuje się połączenie dzia- łań opóźniających, natarcia i obrony, wspartych ogniem MIEJSCE I ZADANIA KOMPANII i zaporami, w celu przejęcia inicjatywy5. Głębokość W obronie będą one uzależnione od otrzymanego za- punktu oporu (rejonu obrony) powinna być większa, by dania, możliwości kompanii, jej wyposażenia i ukom- zapewnić broniącemu się swobodę manewru. Ze wzglę- pletowania, które to wynikają m.in. z jej struktury orga- du na to, że osiągnięcie celu obrony polega na rozbiciu nizacyjnej. Potencjał kompanii i jej możliwości w zasa- zasadniczych sił nacierającego przeciwnika w głębi dzie nie pozwalają na samodzielne prowadzenie walki własnego ugrupowania, obrona manewrowa może być obronnej. Będzie to możliwe, gdy otrzyma ona wzmoc- prowadzona na szczeblu operacyjnym, bo tylko na tym nienie i wtedy jako taktyczna grupa bojowa może bro- poziomie można skupić dostateczne siły i środki, by nić samodzielnie pomocniczego kierunku. Z zapisów wykonać rozstrzygające uderzenie6. regulaminowych wynika, że kompania prowadzi obronę Kompania, ze względu na strukturę organizacyjną, w składzie batalionu i może być w jego pierwszym rzu- wyposażenie i możliwości, nie jest w stanie prowadzić cie na kierunku głównego wysiłku (w rejonie kluczo- obrony manewrowej. Może brać udział w poszczegól- wym) obrony lub na kierunku pomocniczym, a także ja- nych jej etapach, na przykład opóźniać natarcie prze- ko odwód. Kompania może także działać jako oddział ciwnika, zatrzymywać jego pododdziały, stosując obro- wydzielony lub jako odwód przeciwdesantowy7. Jej nę pozycyjną, lub też wykonywać kontratak czy wziąć miejsce w ugrupowaniu przełożonego wskazuje na jej w nim udział. przeznaczenie i wykonywane zadania w czasie walki. Obrona pozycyjna koncentruje się na utrzymaniu te- l Jeśli kompania przejdzie do obrony w pierwszym renu przez zaangażowanie w walkę przeciwnika na po- rzucie batalionu, to jej zdaniem będzie: zycjach obronnych (punktach oporu), z których jest on – zatrzymanie natarcia przeciwnika przed przednim rażony ogniem. Jest to podstawowy rodzaj obrony pro- skrajem obrony, a w razie wdarcia się jego sił w głąb wadzonej przez kompanię czy pluton. Jej celem jest obrony – odzyskanie utraconego terenu przez wykona- utrzymanie zajmowanego punktu oporu przez zorgani- nie kontrataku swoim odwodem (batalion, kompania); zowanie silnego oporu pododdziałów na zajętej rubieży – zatrzymanie natarcia przeciwnika w głębi obrony oraz załamanie natarcia przeciwnika przed przednim i stworzenie warunków do wykonania kontrataku siłami skrajem obrony lub w głębi. Cel ten osiąga się, zwalcza- przełożonego8. jąc nacierającego przeciwnika ogniem i kontratakami l Jeśli kompania przechodzi do obrony jako odwód na całej głębokości jego ugrupowania. Istotą tego rodza- batalionu, przygotowuje obronę w głębi w gotowości do ju obrony na szczeblu kompanii jest opór oraz utrzyma- zwalczania włamującego się przeciwnika. W zależności nie zajmowanego punktu oporu. Dlatego też obrona po- od warunków obrony organizuje jedną – dwie rubieże zycyjna musi być silna, rozbudowana pod względem ryglowe. Mogą one pokrywać się z rubieżami kontrata- inżynieryjnym, wsparta ogniem oraz ubezpieczona ków przełożonego9. i osłonięta przed uderzeniami z powietrza. Większość l W niektórych przypadkach kompania może wyko- sił rozmieszcza się zazwyczaj w pierwszym rzucie. nywać zadania w rejonie sił przesłaniania brygady. Or- W połączeniu z odwodami dążą one do załamania na- ganizuje wówczas pozycję przednią10. Do jej zadań w tej tarcia. W przeciwieństwie do obrony manewrowej obro- sytuacji należy: na pozycyjna nie umożliwia w pełni zniszczenia prze- – rozpoznanie zgrupowań przeciwnika i ustalenie ciwnika. Prowadzą do tego dopiero kolejne działania. kierunku ich uderzenia, Krótka analiza pozwala wskazać różnice między ro- – zmniejszenie tempa natarcia i potencjału bojowego dzajami obrony. Zasadnicze to sposób i miejsce roz- przeciwnika, strzygnięcia starcia. W obronie manewrowej dąży się do – nękanie przeciwnika ogniem i manewrem, wyhamowania tempa natarcia, zmniejszenia potencjału – zyskanie czasu na zorganizowanie obrony lub ze- bojowego przeciwnika oraz pobicia go w głębi własne- środkowanie sił do wykonania zwrotu zaczepnego, go ugrupowania, w pozycyjnej – do utrzymania terenu – skierowanie uderzenia przeciwnika w rejon główne- (rejonu obrony, punktu oporu) i pobicia przeciwnika na go wysiłku obrony (punkt ciężkości), przednim skraju. Kolejna różnica to forma wykorzysta- – maskowanie przedniego skraju obrony.

5Regulamin działań taktycznych…, op.cit., s. 24. 6M. Wiatr: Trwałość obrony manewrowej. Warszawa 1994, s. 22. 7Regulamin działań taktycznych…, op.cit., s. 26. 8Ibidem, s.28. 9Ibidem, s. 27. 10Regulamin działań wojsk…, op.cit., s. 36.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 15 DYDAKTYKATEMAT NUMERU I METODYKA – OBRONA

RYS. 1. 3500 ZASIĘG 3000 2500 SKUTECZNEGO 2000 OGNIA 1500 KOMPANII 1000 ZMECHANI- 500 ZOWANEJ [M] 0 RPG-7 PKK Malutka 5,56 kb Beryl 7,62 mm km PK możdzierz LM-60 7,62 mm km PKT granatnik 40 mm granatnik 73 mm nbPG 15w 73 mm nb OG 15w 9 mm PM Glauberyt

4500 4000 RYS. 2. 3500 3000 ZASIĘG 2500 SKUTECZNEGO 2000 1500 OGNIA KOMPANII 1000 500 ZMOTORYZOWANEJ [M] 0 RPG-7 ppk Spike 5,56 kb Beryl 30 mm armata 7,62 mm km PK możdzierz LM-60 granatnik MK-19 granatnik 7,62 mm km PKT 9 mm PM Glauberyt Opracowanie własne (2). MM STUDIO MILITARIUM 12,7 mm wkm NSW-B

Zadania te najczęściej są wykonywane podczas obro- oddziałem zmechanizowanym a zmotoryzowanym uwi- ny na pozycjach opóźniania11. dacznia się na szczeblu plutonu, szczególnie na poziomie drużyn. W plutonie zmechanizowanym w drużynie MOŻLIWOŚCI BOJOWE wsparcia oprócz BWP-1 w sekcji ogniowej znajduje się Struktura organizacyjna kompanii nie jest stała. Była moździerz LM-60 wraz z obsługą (celowniczy i obsłu- ona rozwijana i doskonalona w celu uzyskania jak naj- ga) oraz strzelec granatnika kalibru 40 mm i strzelec ra- większej sprawności, odpowiedniej wielkości potencja- townik (rys. 1). Natomiast drużyna wsparcia plutonu łu bojowego i możliwości do wykonywania zadań na zmotoryzowanego jest wyposażona, oprócz Rosomaka polu walki. i moździerza LM-60 wraz z obsługą, zamiast lekkiego Obecnie kompanie – zarówno zmechanizowana, jak granatnika w granatnik automatyczny MK-19 z obsługą i zmotoryzowana – mają w swojej strukturze po trzy (rys. 2). Rozwiązanie to zwiększyło możliwości kompa- plutony, każdy składający się z trzech drużyn i drużyny nii pod względem prowadzenia ognia. Większy jest tym wsparcia. Ponadto w ich składzie jest grupa dowódcy samym jej potencjał bojowy. kompanii, drużyna zabezpieczenia (grupa szefa kompa- Mimo zmian możliwości BWP-1 się nie zmieniły. Za- nii) oraz grupa ewakuacyjna. Każdy pluton liczy trzy sięg ognia skutecznego przy wykorzystaniu PPK Malut- drużyny i drużynę wsparcia. Plutony zmechanizowane ka nadal wynosi 3 tys. m, a armaty pokładowej kalibru są wyposażone w BWP-1, a plutony zmotoryzowane – 73 mm, w zależności od rodzaju naboju, w BWP Rosomak, każdy po cztery pojazdy. W kompa- odpowiednio 1,3 tys. m w przypadku naboju przeciw- nii trzynasty pojazd jest przewidziany dla dowódcy pancernego PG-15 W i 1,6 tys. m – odłamkowego kompanii. Docelowo kompanie mają mieć 14 wozów, OG-15W oraz 1 tys. m w odniesieniu do karabinu czoł- w tym wóz zastępcy kompanii. gowego km PKT. Zasięg ognia skutecznego BWP Roso- Dążąc do wzmocnienia siły ognia, w każdym pluto- mak, prowadzonego z armaty Bushmaster kalibru nie zmechanizowanym w czwartej drużynie (wsparcia) 30 mm, wynosi 2 tys. m, a z wielkokalibrowego karabinu wprowadzono do wyposażenia moździerz LM-60, maszynowego kalibru 12,7 mm NSW-B – 1,5 tys. m. Mi- a w plutonie zmotoryzowanym – moździerz LM-60 nimalny zasięg ognia moździerza LM-60 dla pocisku i granatnik automatyczny MK-19. Różnica między pod- O-LM60 to 70 m, maksymalny zaś zasięg ognia skutecz-

11Ibidem.

16 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

nego – 2329 m. Zasięg maksymalny MK-19 to 2212 m, ciem wydzielonej ilości amunicji. Są w pewnym sensie a maksymalna odległość ognia celowanego – 1,5 tys. m. pochodną posiadanego potencjału bojowego, gdyż te Z przedstawionych danych (rys. 1 i 2) wynika, że dwie kategorie wzajemnie się warunkują15. Ogólnie możliwości prowadzenia ognia skutecznego są porów- można je określić jako zdolność załamania nacierają- nywalne. Pododdział wyposażony w Rosomaki prze- cych zgrupowań czołgów i BWP przeciwnika przez wyższa pododdział wyposażony w BWP-1 zasięgiem własne środki przeciwpancerne. Ustala się je, sumując broni pokładowej – armaty oraz granatnika MK-19. iloczyny posiadanych własnych środków przeciwpan- Ze strukturą organizacyjną są związane możliwości cernych i odpowiadających im współczynników sku- bojowe, które określa się jako zdolność pododdziału teczności. Możliwości te wyraża się oczekiwaną liczbą (oddziału) do wykonania określonych zadań na polu czołgów obliczeniowych, których natarcie może być za- walki. Możemy podzielić je na materialne i niematerial- łamane z prawdopodobieństwem 90% (P = 0,9). Można ne. Do materialnych, dających się policzyć i zmierzyć, to przedstawić za pomocą wzoru: zalicza się: potencjał bojowy, możliwości ogniowe i ma- Mo = N x W, newrowe. Do niematerialnych, niemierzalnych, lecz nie- gdzie: mniej ważnych, należą: wyszkolenie wojsk, stopień go- Mo – możliwości ogniowe, towości bojowej, struktury organizacyjne, dyscyplina, N – liczba sprzętu danego rodzaju, środowisko walki oraz umiejętność wykorzystania jego W – współczynnik skuteczności środków przeciw- właściwości. Możliwości bojowe kompanii wynikają pancernych. przede wszystkim z jej struktury organizacyjnej oraz ilości posiadanego uzbrojenia i wyposażenia. W obro- Jest to liczba zmienna i zależy głównie od typu sprzę- nie są traktowane jako potencjał danego szczebla orga- tu, w jaki będzie wyposażony przeciwnik (im większa nizacyjnego wojsk, który pozwala określić, jakiej wiel- jego skuteczność, tym mniejsze nasze możliwości kości i jak wyposażone zgrupowanie wojsk przeciwnika ogniowe). Dla odparcia natarcia przeciwnika wyposa- może być powstrzymane przez broniący się pododdział. żonego w czołgi T-55 i BWP-1 otrzymany wynik mno- Potencjał bojowy jest to liczba niemianowana, która żymy przez współczynnik 0,7, a dla przeciwnika wypo- służy głównie do obliczania jakościowo-ilościowego sażonego w czołgi T-72, Leopard-2, M1 Abrams i T-80 stosunku sił, jaki uzyska pododdział, oddział lub zwią- wynik obliczeń dzielimy przez 216. zek taktyczny w konfrontacji z określonym zgrupowa- Mo = 13x1,217 + 9x0,3 = 18,3 czołgów. niem wojsk przeciwnika12. Jest sumą iloczynów liczby środków walki znajdujących się w wyposażeniu po- Otrzymany wynik mnożymy przez 0,7, czyli 18,3x0,7 mnożonych przez ich współczynniki jakościowe. Wyra- = 12,8. Podsumowując, należy stwierdzić, że kompania żany może być za pomocą wzoru: zmechanizowana w obronie, jest w stanie teoretycznie PB = N x W, zniszczyć 13 czołgów przeciwnika starej generacji. gdzie: Niszczenie nowoczesnych czołgów od przodu, z racji PB – potencjał bojowy, ich opancerzenia, nie jest jednak możliwe z użyciem N – liczba danego rodzaju sprzętu, PPK Malutka. Podobnie źle wygląda sytuacja, gdy obli- W – współczynnik (danego środka). czamy możliwości ogniowe kompanii zmotoryzowa- nej18. Nie jest ona wyposażona w środki przeciwpancer- Potencjał bojowy kompanii piechoty zmechanizowane. Skuteczność armaty kalibru 30 mm pod względem nej wyposażonej w BWP-1, obliczony według tego możliwości przebicia pancerza czołgu jest niewielka. wzoru, wynosi: Przebijalność pocisku APFSDS-T kalibru 30 mm wy- PB = 13x0,813 + 9x0,12 + 3x0,45 = 12,83. nosi 95 mm. Nie pozwala to na penetrację pancerzy współczesnych czołgów i na podjęcie z nimi walki. Bez Potencjał bojowy kompanii piechoty zmotoryzowanej wsparcia kompanii przez pododdział wyposażony wyposażonej w BWP Rosomak to: w PPK Spike (z kompanii wsparcia batalionu) walka PB = 13x0,92 + 9x0,12 + 3x0,45 + 3x0,2514 = 15,5. obronna byłaby mało efektywna.

Kolejny parametr, który charakteryzuje kompanię ORGANIZACJA OBRONY pod kątem jej skuteczności w walce, to możliwości Kompania, podobnie jak i inne pododdziały, w zależ- ogniowe. Oznaczają one zdolność do wykonania ności od sytuacji taktycznej przechodzi do obrony w określonym czasie typowych zadań ogniowych z uży- w styczności z przeciwnikiem lub bez styczności z nim.

12J. Wołejszo: Sposoby obliczania potencjału bojowego pododdziału, oddziału i związku taktycznego. Warszawa 2000, s. 12. 13Współczynniki jakościowe zob.: Podstawowe kalkulacje operacyjno-taktyczne. Warszawa 1988, tab. 5, s. 32. 14W związku z brakiem współczynnika jakościowego granatnika do obliczeń przyjęto współczynnik 0,25. 15Działania taktyczne wojsk lądowych. Warszawa 1995, s. 50. 16J. Wołejszo: Sposoby obliczania potencjału…, op.cit., s. 28. 17Współczynniki przyjęto dla czołgu Leopard-1. Podstawowe kalkulacje operacyjno-taktyczne…, op.cit., tab. 8, s. 37. 18Dla kompanii zmotoryzowanej nie obliczono możliwości ogniowych z powodu braku współczynnika skuteczności środków przeciwpancernych (armaty).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 17 TEMAT NUMERU – OBRONA

RYS. 3. ELEMENTY UGRUPOWANIA KOMPANII wzdłuż naturalnych przeszkód terenowych. Przedni skraj (WARIANT) obrony można wyznaczyć na podstawie mapy lub bezpo- średnio w terenie po jego analizie przeprowadzonej w czasie rekonesansu. Nie musi on być całkowicie bro- niony lub utrzymywany przez pododdziały, lecz powinien być dozorowany. Jeśli kompania rozbudowuje punkt oporu w głębi, powinien on być w miejscu, gdzie warunki terenowe pozwalają na zatrzymanie i rozbicie naciera- jącego przeciwnika. Usytuowanie punktu oporu w terenie powinno zapewnić dobre warunki do prowadzenia obserwacji i ognia oraz wykonania skrytego manewru, a jednocześnie utrudniać przeciwnikowi obserwację, rozwijanie pododdziałów i prowadzenie natarcia. Punkt oporu kompanii składa się z linii ubezpieczeń bezpośrednich, plutonowych punktów oporu, miejsc rozmieszczenia odwodu oraz urządzeń i elementów lo- gistycznych19. Zakres i sposób wykonywania zadań oraz konieczność rozmieszczenia poszczególnych elemen- tów ugrupowania bojowego wskazują, że powinien on mieć odpowiednią szerokość i głębokość. W Regulami- nie walki wojsk lądowych Sił Zbrojnych Rzeczypospoli- RYS. 4. ELEMENTY STRUKTURY OBRONY tej Polskiej z 1989 roku założono, że kompania broni KOMPANII (WARIANT) punktu oporu o szerokości do 1500 m i głębokości do 1000 m….20. Przyjmuje się, że szerokość punktu oporu zależy od możliwości bojowych, miejsca w ugrupowaniu bojowym, właściwości terenu oraz przewidywanej siły przeciwnika i sposobu jego działania. Z kolei głębo- kość punktu oporu powinna zapewnić potęgowanie przeciwdziałania nacierającym pododdziałom przeciwnika oraz ochronę urządzeń logistycznych, a także umożliwić swobodę manewru odwodom oraz płynność dowozu i ewakuacji21. W każdej sytuacji, niezależnie od organizacji innych ubezpieczeń, przed przedni skraj obrony wysyła się ubezpieczenie bezpośrednie. Jego elementy mogą: – rozpoznawać podejścia przeciwnika i kierunek jego działania, – zwalczać jego elementy rozpoznawcze i ubezpieczenia bojowe, – uprzedzać siły główne o podejściu przeciwnika22. Opracowanie własne (2). Ważnym elementem organizacji i prowadzenia obro- Uwzględniając czas, jakim dysponuje pododdział na ny przez kompanię jest przyjęte ugrupowanie bojowe. osiągnięcie gotowości do odparcia natarcia przeciwni- Definiuje się je jako uszykowanie oraz rozmieszczenie ka, rozróżnia się obronę zawczasu i doraźnie przygoto- elementów ugrupowania w terenie w zależności od waną. Te dwie zależności mają duży wpływ na przygo- możliwości, potrzeb oraz specyfiki obrony. Jest ono ele- towanie i prowadzenie obrony oraz osiągnięcie jej mentem osiągania celu (koncepcji) obrony. W jego końcowego celu. skład wchodzą elementy podstawowe i dodatkowe. Do Dowódca kompanii, gdy otrzyma zadanie i podejmie podstawowych (rys. 3) zalicza się: ubezpieczenie bez- odpowiednią decyzję, organizuje obronę w nakazanym pośrednie, pierwszy rzut, odwód (odwody), punkt do- kompanijnym punkcie oporu. Jest to teren ograniczony wodzenia (stanowiska dowodzenia) oraz urządzenia z przodu przednim skrajem obrony, a z pozostałych i elementy logistyczne23. Elementy dodatkowe ugrupo- trzech stron – liniami rozgraniczenia. Prowadzi się w nim wania bojowego kompanii to: drugi rzut, pododdział ar- decydującą walkę. Punkt ten powinien być rozbudowany tylerii, pododdział przeciwlotniczy, odwody innych ro-

19Regulamin działań taktycznych…, op.cit., s. 26. 20Regulamin walki wojsk lądowych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 1998, s. 87. 21Regulamin działań taktycznych…, op.cit., s. 26. 22Ibidem, s. 27. 23Ibidem, s. 28.

18 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

dzajów wojsk (np. inżynieryjnych, chemicznych, aero- wiskach ogniowych. Drugi etap to rozstrzygająca walka mobilnych) i inne24. obronna o utrzymanie przedniego skraju obrony. Roz- Kompania może być ugrupowana w jeden rzut lub poczyna się wtedy, gdy przeciwnik podchodzi do natar- w jeden rzut z odwodem. W zależności od terenu pluto- cia i rozwija swoje siły. Celem dowódcy kompanii bę- ny rozmieszcza się w punkcie oporu kompanii w taki dzie dezorganizowanie podchodzenia i rozwijania sił sposób, aby zapewnić najskuteczniejszy ogień prowa- przeciwnika oraz niedopuszczanie do ich ataku na dzony przed frontem i na skrzydłach punktu oporu. przedni skraj. Osiągnie to, rażąc nacierającego ogniem Ugrupowanie powinno stwarzać warunki do wykona- wszystkich środków ogniowych. Jako pierwsze niszczy nia zadania bojowego, zwłaszcza umożliwić efektywne się czołgi, bojowe wozy piechoty i transportery opance- użycie posiadanych sił i środków walki, przeprowadze- rzone. Jeżeli przeciwnik naciera w ugrupowaniu pienie swobodnego manewru oraz wykorzystanie właści- szym, dowódca kompanii dąży do odcięcia jego piecho- wości terenu. W konsekwencji powinno się to przyczy- ty od wozów bojowych i transporterów, zwalczając ją nić do osiągnięcia zakładanego celu obrony. Przyjęte ogniem broni strzeleckiej i moździerzy. ugrupowanie nadaje odpowiedni do celu walki kształt Jako pierwsze ogień otwierają środki ogniowe o naj- strukturze obrony, którą określa się jako układ elemen- większym zasięgu, kolejne – w miarę wchodzenia prze- tów składających się na całość i wzajemne relacje mię- ciwnika w ich zasięg, tak by uzyskać jak największe na- dzy nimi. Powinna ona być zgodna z potrzebami i moż- tężenie ognia podczas walki o utrzymanie przedniego liwościami kompanii. Dowódca kompanii, organizując skraju obrony. Jeśli przeciwnik wykona przejścia w za- obronę w ramach przydzielonego rejonu odpowiedzial- porach inżynieryjnych i kieruje się na nie, dowódca ności obronnej, określa jej strukturę, która na szczeblu kompanii powinien wykonać manewr ześrodkowania kompanii obejmuje: punkt oporu; linię ubezpieczeń ognia na to przejście, dążąc do jego zablokowania bezpośrednich; linie ryglowe, które rozbudowuje się, by i zniszczenia w nim sił przeciwnych. Jeśli natarcie prze- uniemożliwić przeciwnikowi rozprzestrzenianie się ciwnika zostało załamane, broniący się powinien w stronę skrzydeł; rubieże ogniowe i kierunki planowa- ogniem uniemożliwić mu przejście do obrony i zmusić nych kontrataków; strefy zapór i niszczeń; strefy rażenia do wycofania się. Jeśli jednak uda się jemu włamać i zasadzek ogniowych; rejony rozmieszczenia odwodów w głąb obrony lub na skrzydła, dowódca kompanii po- i pododdziałów wspierających oraz elementów rozpo- winien dążyć do zatrzymania przeciwnika od czoła, znawczych; rejony rozmieszczenia urządzeń i elemen- uniemożliwiając rozprzestrzenianie się w stronę skrzy- tów logistycznych, a także punkt dowodzenia, rejony za- deł oraz wzbraniać użycia przez niego odwodów pod- strzeżone oraz drogi manewru, dowozu i ewakuacji chodzących z głębi. Wykorzystując wówczas manewr (rys. 4). Dowódca kompanii, tworząc strukturę obrony, pododdziałami z nieatakowanych odcinków na zagrożo- powinien maksymalnie wykorzystać obiekty i urządze- ne skrzydła oraz ogień wszystkich środków rażenia, nia znajdujące się na terenie jego działania. a także działanie pododdziałów, które znalazły się na ty- Na szczeblu batalionu, kompanii i plutonu obronę re- łach przeciwnika, zadaje mu straty, dezorganizując jego alizuje się w dwóch etapach: jako działania w rejonie natarcie i zmuszając do zaprzestania i wycofania się. Je- ubezpieczeń bojowych i bezpośrednich oraz rozstrzyga- śli ma w dyspozycji odwód, może w tej sytuacji wyko- jącą walkę obronną, w której zawiera się wzmocnienie rzystać go na rubieży ogniowej, która powinna być wy- zagrożonych kierunków, blokowanie przeciwnika i wyznaczona w ugrupowaniu plutonowych punktów oporu konanie kontrataków25. W pierwszym etapie walki do- pierwszego rzutu lub w głębi punktu oporu kompanii. wódca kompanii powinien się skupić, dzięki wykorzy- Odwód samodzielnie nie kontratakuje. Zadanie to może staniu sił i środków (ubezpieczeń) rozwiniętych na linii wykonać wspólnie z sąsiadem lub uczestniczyć w kontr- ubezpieczeń bezpośrednich, na: ataku przełożonego. W razie dużej przewagi przeciwni- – myleniu przeciwnika co do rozbudowy i przebiegu ka i braku możliwości zatrzymania jego natarcia – za przedniego skraju obrony; zgodą przełożonego zajmuje zapasowy punkt oporu lub – rozpoznaniu kierunków jego podejść i ataku; rubież ogniową w głębi, na której natarcie powinno być – zapobieganiu rozpoznaniu przez przeciwnika struk- zatrzymane, stwarzając w ten sposób warunki do wyko- tury obrony przez zwalczanie jego elementów rozpo- nania kontrataku przez nadrzędny szczebel. znawczych i ubezpieczeń bojowych; W tej sytuacji kompania zabezpiecza ogniem z zaj- – uprzedzeniu sił głównych o podejściu przeciwnika mowanych rubieży ogniowych kontratak przełożonego. i uniemożliwieniu jego elementom rozpoznawczych Może także wziąć w nim udział, wzmacniając jego siłę. przenikania w ugrupowanie własne; Po wyparciu przeciwnika i odzyskaniu utraconego – zapobieganiu rozgradzaniu zapór inżynieryjnych punktu oporu przystępuje do jego odbudowy, odtwarza ustawionych przed przednim skrajem obrony. system ognia i zniszczone elementy rozbudowy inży- Zadania te wykonują siły ubezpieczeń bezpośrednich nieryjnej oraz uzupełnia w miarę możliwości amunicję. na linii ubezpieczeń bezpośrednich oraz wydzielone Udzielana jest także pomoc rannym. Kompania osiąga środki ogniowe rozmieszczone na tymczasowych stano- gotowość do ponownego odparcia przeciwnika. n

24Ibidem, s. 30. 25Regulamin działań taktycznych…, op.cit., s. 30.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 19 TEMAT NUMERU – OBRONA Scenariusz synchronizacji działań

OSIĄGNIĘCIE POWODZENIA W PROWADZENIU DZIAŁAŃ OBRONNYCH ZALEŻY OD WYKONANIA ZORGANIZOWANEGO MANEWRU SIŁAMI I OGNIEM. DZIAŁANIA TE NALEŻY WCZEŚNIEJ ODPOWIEDNIO ZAPLANOWAĆ I WŁAŚCIWIE ZGRAĆ.

ppłk dr Czesław Dąbrowski

rowadzenie działań taktycznych jest zjawiskiem osiągnięcie wspólnego celu. Dokument opracowywany Pzłożonym. Osiągnięcie ich celu warunkuje skoor- na podstawie planu walki jest po prostu planem syn- dynowanie wielu czynności wykonywanych przez chronizacji. Należy w nim ująć wszystkie czynności podmioty biorące w nich udział. Duża liczba podmio- elementów ugrupowania wraz z działaniem przeciwni- tów partycypujących w osiągnięcie celu walki wyma- ka. Plan synchronizacji jest swego rodzaju scenariu- ga uporządkowania ich działania. Uzyskanie przewa- szem, według którego rozgrywa się walkę. Nie jest gi nad nacierającym przeciwnikiem wiąże jednak ostateczny, ponieważ w czasie Autor jest kierownikiem się z koniecznością skupienia zaso- działań może wymagać dostosowania zespołu symulacji bów będących w dyspozycji do- go do zmieniającej się sytuacji. taktycznych w Instytucie wódcy w czasie i przestrzeni. Dowodzenia Wyższej Takie skupienie nazywamy SPOSÓB Szkoły Oficerskiej Wojsk synchronizacją działań. POSTĘPOWANIA Lądowych. Każdy dowódca, reali- Przystępując do syn- zując proces dowodze- chronizacji działań nia, na wyższych szcze- przez broniącą się blach wspomagany kompanię, za podsta- wę należy przyjąć działania przeciwnika, przez sztab, przygoto- ponieważ to po jego wuje plan walki. Ujmuje stronie jest inicjatywa. w nim czynności do wy- Obrońca przed rozpo- konania przez elementy częciem walki zazwyczaj Plan synchronizacji ugrupowania w poszcze- nie może wpłynąć na prze- jest swego rodzaju gólnych etapach walki we- bieg jego natarcia i dopiero scenariuszem, dług przyjętego harmonogramu w trakcie działań obronnych, według którego zgodnego z koncepcją jej rozegra- umiejętnie wykorzystując posia- rozgrywa się walkę. nia. Powinien on zawierać wszystkie dane siły i środki, stara się zniwelo-

zadania pododdziałów ukierunkowane na wać jego przewagę i przejąć inicjatywę. DORSZ CAMERA MŁYNARCZYK/COMBAT WALDEMAR

20 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

PLAN SYNCHRONIZACJI OBRONY 1 KZ (WARIANT)

PRZEDZIAŁ CZASU G G+0,05 G+0,10 G+0,15 G+0,20 naciera w kierunku w ugrupowaniu powstrzymany piechota przeciwnika zatrzymany GODZISZEWA bojowym na linii ogniem kompanii przyjmuje na zaporach – TOKAR BIAŁA; wsparcia oraz ugrupowanie piesze inżynieryjnych Przeciwnik jego artyleria ogniem prowadzonym rozpoczyna ogniowe z punktów oporu wsparcie ataku (OWA) „Nr 1: wozy bojowe „Nr 2, 3 lub 4: Punkt przejść na główne ześrodkować ogień decyzyjny stanowiska oporu na na zatrzymanego sygnał DOLOMIT” przeciwnika” wspiera walkę wykonuje ogień na wykonuje ogień na prowadzi plutonu jako sygnał: AKACJA, DĄB, sygnał: AKACJA, DĄB, ześrodkowany ogień Przełożony ubezpieczenia CEDR CEDR na zatrzymanego bojowego przeciwnika BWP BWP zwalczają BWP pod osłoną broni się na głównych ześrodkowuje ogień na na tymczasowych przeciwnika dymu przechodzą stanowiskach oporu sygnał „PIORUN 1”; 1 plz stanowiskach z tymczasowych na główne broni się na głównych ogniowych stanowisk ogniowych stanowiska ogniowe stanowiskach oporu BWP BWP zwalczają BWP pod osłoną broni się na głównych ześrodkowuje ogień na na tymczasowych przeciwnika dymu przechodzą stanowiskach oporu sygnał „PIORUN 2”; 2 plz stanowiskach z tymczasowych na główne broni się na głównych ogniowych stanowisk ogniowych stanowiska ogniowe stanowiskach oporu BWP BWP zwalczają BWP pod osłoną broni się na głównych ześrodkowuje ogień na na tymczasowych przeciwnika dymu przechodzą stanowiskach oporu sygnał „PIORUN 3”; 3 plz stanowiskach z tymczasowych na główne broni się na głównych ogniowych stanowisk ogniowych stanowiska ogniowe stanowiskach oporu pobiera zaopatrzenie kpz od plutonu zaopatrzenia w gotowości do w gotowości do w gotowości do w gotowości w gotowości kpo przyjęcia rannych przyjęcia rannych przyjęcia rannych do przyjęcia rannych do przyjęcia rannych PRZEDZIAŁ CZASU G+0,30 G+0,40 G+0,45 G+0,50 G+0,60 wykonał przejścia wdziera się na powstrzymany zatrzymany wprowadza odwody w zaporach główne stanowiska ogniem z zapasowych w celu wznowienia inżynieryjnych oporu stanowisk oporu, natarcia Przeciwnik i kontynuuje natarcie zajmuje stanowiska ogniowe w budynkach „Nr 5, 6 lub 7: przejść „Nr 8: przygotować Punkt na zapasowe przejście na PL decyzyjny stanowiska CZARNA” oporu” wykonuje wykonuje nakazuje przejść ześrodkowanie ognia ześrodkowanie ognia na linie ryglowe; Przełożony wykonuje ześrodkowanie ognia

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 21 TEMAT NUMERU – OBRONA

broni się przechodzi broni się na broni się broni się na głównych na zapasowe zapasowych na zapasowych na zapasowych stanowiskach oporu stanowiska oporu stanowiskach oporu, stanowiskach oporu stanowiskach oporu 1 plz wysadza przygotowane ładunki MW broni się przechodzi broni się broni się broni się na głównych na zapasowe na zapasowych na zapasowych na zapasowych stanowiskach oporu stanowiska oporu stanowiskach oporu, stanowiskach oporu stanowiskach oporu 2 plz wysadza przygotowane ładunki MW broni się przechodzi broni się broni się broni się na głównych na zapasowe na zapasowych na zapasowych na zapasowych stanowiskach oporu stanowiska oporu stanowiskach oporu, stanowiskach oporu stanowiskach oporu 3 plz wysadza przygotowane ładunki MW w gotowości w gotowości w gotowości w gotowości w gotowości kpz do wydania środków do wydania środków do wydania środków do wydania środków do wydania środków materiałowych materiałowych materiałowych materiałowych materiałowych kpo przyjmuje rannych przyjmuje rannych przyjmuje rannych przyjmuje rannych przyjmuje rannych PRZEDZIAŁ CZASU G+2,20 G+2,00 G+2,30 G+2,40 G+3,00 naciera zatrzymany przed przechodzi do obrony wycofuje się wycofuje się z punktu po wprowadzeniu linią CZARNA zajmowanej rubieży z zajmowanych oporu kompanii Przeciwnik odwodu stanowisk

„Nr 9, 10 lub 11: „Nr 12: kpz i kpo „Nr 13: zabezpieczyć „Nr 14: wykonać przejść na linie przejść w zapasowe wyjście 4 kz kontratak razem z 4 kz Punkt ryglowe na sygnał rejony rozmiesz- do kontrataku” i odtworzyć przedni decyzyjny LAWINA, KRATER, czenia” skraj obrony” GROMADA” wykonuje SOZ wykonuje zabezpiecza wejście wykonuje kontratak na sygnał DĄB, ześrodkowanie ognia do walki odwodu siłami 4 kz, kwsp Przełożony GRAB, KLON na zatrzymanego i wykonuje kontratak osłania skrzydła przeciwnika na sygnał LAWINA broni się na linii broni się na linii zabezpiecza wejście bierze udział przechodzi na linię ryglowej ryglowej do walki w kontrataku, 1 plz CZARNA, osłania pododdziałów bcz, odtwarza przedni skraj wycofanie zwalczając środki obrony ogniowe przeciwnika Na sygnał KRATER broni się na linii broni się na linii zabezpiecza wejście bierze udział przechodzi na linię ryglowej ryglowej do walki w kontrataku, 2 plz CZARNA, osłania pododdziałów bcz, odtwarza przedni skraj wycofanie zwalczając środki obrony ogniowe przeciwnika na sygnał GROMADA broni się na linii broni się na linii zabezpiecza wejście bierze udział przechodzi na linię ryglowej ryglowej do walki w kontrataku, 3 plz CZARNA, osłania pododdziałów bcz, odtwarza przedni skraj wycofanie zwalczając środki obrony ogniowe przeciwnika w gotowości do przechodzi na wydaje środki kpz wydania środków zapasowe miejsce materiałowe materiałowych rozmieszczenia przyjmuje rannych przechodzi na przyjmuje rannych przyjmuje rannych w rannych i odsyła ich kpo zapasowe miejsce do bpo rozmieszczenia

22 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

PRZYKŁADOWY SZKIC OBRONY KOMPANII ZMECHANIZOWANEJ

MANIEK

Dowódca kompanii zazwyczaj nie ma dużo czasu szczególnych elementów ugrupowania bojowego na planowanie walki. Presja czasu i jednoczesne reali- w trakcie walki. Uzupełniony i poprawiony umożliwi zowanie przedsięwzięć związanych z dowodzeniem sprecyzowanie zadań dla podwładnych oraz ułatwi pododdziałem znacznie ograniczają jego możliwości dowodzenie. Plan synchronizacji ułatwi wreszcie wykonania wszystkich czynności fazy planowania. zweryfikowanie przyjętych założeń i dokonanie nie- Dlatego podejmując decyzje, już wcześniej powinien zbędnych poprawek. przeanalizować każdy etap walki – od jej rozpoczęcia Dowódca kompanii nie ma obowiązku jego sporzą- aż po osiągnięcie założonego celu. Ułatwieniem mo- dzenia. Jeżeli jednak dysponuje czasem i możliwo- że być przygotowany zarys planu synchronizacji, któ- ściami, może opracować taki dokument. Wysiłek ry należy następnie uzupełnić. Opracowany w formie z tym związany zwróci się z nawiązką w trakcie dzia- tabelarycznej, na podstawie wykonanego szkicu, po- łań. W tekście przedstawiono wzór takiego planu zwoli w przejrzysty sposób rozważyć działania po- (rys., tab.). n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 23 DYDAKTYKATEMAT NUMERU I METODYKA – OBRONA

Obecnie bojowym wozem piechoty wojsk zmechanizowanych pozostaje BWP-1, którego dostawy do Wojska Polskiego zakończyły się w 1988 roku. ARKADIUSZ DWULATAEK DORSZ CAMERA COMBAT

24 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

Obrona plutonu zmechanizowanego

DZIĘKI WŁAŚCIWEMU POŁĄCZENIU OGNIA Z ZAPORAMI INŻYNIERYJNYMI I DOGODNYMI WARUNKAMI TERENOWYMI MOŻNA DOPROWADZIĆ NA WYBRANYCH KIERUNKACH DO CAŁKOWITEGO ZABLOKOWANIA RUCHU PRZECIWNIKA.

mjr Marcin Nawrot, kpt. Janusz Rylewicz ododdział ten wyposażony w bojowe wozy pie- Pchoty ma duże możliwości skutecznego działania zarówno w dzień, jak i w nocy bez względu na środo- wisko walki oraz w przypadku użycia broni masowego rażenia. Jego organizacja oraz uzbrojenie sprawia- ją, że zazwyczaj nie wykonuje zadań samodzielnie, lecz działa w składzie kompanii zmechanizowanej (kz). Systematyczne wprowadzanie do wojsk lądo- Marcin Nawrot jest wych nowego sprzętu wpływa na ciągłe zmiany w or- kierownikiem Cyklu ganizacji pododdziału i jego wyposażeniu. Taktyki w Centrum Szkolenia Wojsk STAN POSIADANIA Lądowych. Możliwości ogniowe plutonu zmechanizowanego to suma uzbrojenia bojowych wozów piechoty oraz środków ogniowych poszczególnych drużyn wcho- dzących w jego skład (rys. 1). Obecnie bojowym wozem piechoty wojsk zmechanizowanych jest BWP-1, którego dostawy do Wojska Polskiego zakończyły się w 1988 roku. Konflikty lokalne, w czasie których był używany, wskazały, że pojazd ten oprócz niezaprzeczalnych walorów ma także Janusz Rylewicz jest następujące wady: wykładowcą w Cyklu – pocisk wystrzelony z armaty osiąga prędkość tyl- Taktyki w Centrum ko 700 m/s, co wiąże się z dużą wrażliwością na wiatr Szkolenia Wojsk oraz małym zasięgiem ognia skutecznego (1300 m); Lądowych.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 25 TEMAT NUMERU – OBRONA

RYS.1. MODELOWY PLUTON ZMECHANIZOWANY (34)

dowódca strzelec/ SEKCJA plutonu radiotelefonista DOWODZENIA (2)

DRUŻYNA ZMECHANIZOWANA (8) DRUŻYNA WSPARCIA (8)

sekcja ogniowa sekcja ogniowa

dowódca celowniczy strzelec/ celowniczy strzelec/ strzelec dowódca strzelec celowniczy obsługa strzelec/ drużyny/ km PK pomocnik RPG-7 pomocnik karabinka- sekcji granatnika moździerza moździerza ratownik sekcji celowniczego celowniczego -granatnika lekkiego

załoga BWP załoga BWP

dowódca załogi/ kierowca dowódca drużyny/ kierowca działonowy- działonowy operator z-ca d-cy plutonu -operator MILITARIUM STUDIO MS STUDIO MILITARIUM x3 x1 Opracowanie własne.

– mała celność ognia podczas ruchu, wynikająca nych strat, utrzymania zajmowanego obszaru (pasa, z braku układu stabilizacji uzbrojenia; rejonu), zyskania czasu oraz stworzenia warunków do – trudności w obserwacji otoczenia wozu z powodu przejścia do działań zaczepnych. umiejscowienia dowódcy drużyny za kierowcą (wieża zasłania duży fragment przestrzeni, przyrządy dowód- ORGANIZACJA OBRONY cy znajdują się bardzo nisko); Pluton, w zależności od sytuacji taktycznej, prze- – duża awaryjność automatu ładowania, a także chodzi do obrony w styczności z przeciwnikiem lub mała szybkostrzelność (około 8 strz./min); bez styczności z nim. Najczęściej prowadzi obronę – wrażliwość na ostrzał z tyłu z powodu umieszcze- w składzie kompanii, będąc w jej pierwszym rzucie nia zbiorników paliwa w tylnych drzwiach; na kierunku głównego wysiłku lub na kierunku po- – zbyt słabe opancerzenie boczne, choć teoretycz- mocniczym. Poza tym może działać jako odwód kom- nie odporne na ostrzał prowadzony z broni kalibru panii (batalionu), a także stanowić ubezpieczenie bo- 7,62 mm, dlatego też często dochodzi do przebicia jowe (rys. 2). pancerza bocznego; Punkt oporu plutonu tworzą drużynowe stanowiska – niewielki kąt podniesienia armaty 2A28, unie- oporu. Jego szerokość zależy od możliwości bojo- możliwiający użycie głównego uzbrojenia przeciwko wych i miejsca plutonu w ugrupowaniu bojowym, od celom położonym blisko i wysoko; właściwości terenu oraz przewidywanej siły przeciw- – brak możliwości prowadzenia ognia z PPK Ma- nika i sposobu jego działania. Głębokość punktu opo- lutka w warunkach nocnych i ograniczonej widoczno- ru plutonu powinna zapewnić potęgowanie przeciw- ści, jak również mała skuteczność tego środka ognio- działania nacierającym pododdziałom przeciwnika, wego w walce z nowoczesnymi czołgami. a także umożliwić swobodę wycofania się na zapaso- Zgodnie z regulaminami działań wojsk lądowych we stanowiska ogniowe, wykonania manewru odwo- oraz działań taktycznych pododdziałów wojsk pancer- dom oraz płynność dowozu zaopatrzenia i ewakuacji. nych i zmechanizowanych (pluton – kompania – bata- Pluton broni się zwykle na szerokości od 200 do lion) obrona to podstawowy rodzaj walki. Może być 800 m i głębokości do 500 m (rys. 3). działaniem zamierzonym lub wymuszonym, podej- Przygotowanie plutonu do obrony sprowadza się do mowanym w większości przypadków wówczas, gdy realizacji przedsięwzięć określonych przez dowódcę przeciwnik ma inicjatywę, w celu udaremnienia lub oraz zadań stanowiących o jego gotowości do walki, odparcia jego uderzeń, zadania jego siłom maksymal- które będą dotyczyć:

26 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

– zajęcia nakazanego punktu oporu (stanowisk oporu, linii obrony) i przyjęcia ugrupowania bojowego; – zorganizowania systemu ognia (w tym wykonania ZAŁOŻENIE TAKTYCZNE czynności związanych z ubezpieczeniem i rozpozna- niem, organizacją dowodzenia i łączności oraz zaopa- SYTUACJA OGÓLNA trzeniem pododdziału w środki walki); – przygotowania dowódców i żołnierzy do wykona- 1. „MONDA”, prowadząc natarcie w kierunku: KOŚCIAN, ŚREM nia zadania oraz broni i sprzętu technicznego do uży- i wykorzystując działanie desantów taktycznych, siłami pierw- cia w walce; szorzutowych pododdziałów do wieczora opanował rubież OWIŃSKA, SUCHY LAS, TARNOWO PODGÓRNE. W wyniku bra- – wykonania pozostałych czynności w ramach zaku odwodów do potęgowania natarcia i oporu zgrupowań bezpieczenia bojowego. „WISLANDII” prawdopodobnie przejdzie do obrony na opano- Dowódca plutonu, po zrealizowaniu wymienionych wanej rubieży. Dowódca „MONDY” zamierza obroną pododdzia- przedsięwzięć i przeprowadzeniu końcowej kontroli łów pierwszorzutowych związać walką przeciwnika, po prze- gotowości pododdziału do obrony, melduje o tym mieszczeniu kolejnych obwodów wznowić natarcie w godzinach rannych dnia następnego. Lotnictwo prowadzi rozpozna- przełożonemu w określonym przez niego terminie. nie rejonu przyszłych działań, niszczy wojska w rejonach ze- Należy zaznaczyć, że w obronie powinien być bezpo- środkowania oraz opóźnia przemieszczanie się odwodów i ko- średnim dysponentem jedynie najważniejszych środ- lumn logistycznych. W dotychczasowych działaniach nie stoso- ków walki występujących w strukturach tego podod- wano broni masowego rażenia. 2. „WISLANDIA” w wyniku uderzenia przeciwnika nie zdołała działu. By mógł jednak efektywnie je wykorzystać, powstrzymać jego natarcia na linii BUK, PUSZCZYKOWO, musi znać ich możliwości ogniowe i taktyczne. Po- KURNIK i przeszła do prowadzenia działań opóźniających. nadto, organizując system ognia, jest odpowiedzialny Obroną pododdziałów na linii: ROKIETNICA, CHLUDOWO, za ujęcie wszystkich środków ogniowych plutonu BIEDRUSKO przy wsparciu lotnictwa i artylerii zatrzymała jego w jeden system w okresie przygotowania walki. natarcie. Dowódca „WISLANDII” zamierza obroną pododdzia- łów na kolejnych liniach opóźniania opóźniać natarcie przeciw- W celu tworzenia warunków do jak najlepszego nika, wykorzystując zawczasu przygotowaną obronę, zatrzy- wykonania otrzymanego zadania w pierwszej kolej- mać go i tym samym stworzyć warunki do przejścia do działań ności powinien dokonać osobistego rekonesansu tere- zaczepnych. nu, w którym będzie organizował obronę i przeprowa- dzić jego ocenę pod względem taktycznym i ognio- SYTUACJA SZCZEGÓŁOWA wym. Jego wyniki powinny pomóc dowódcy w odpowiedzi na pytania: Dowódca 16 BZ zamierza: po przemieszczeniu drugich rzutów w rejon starcia, wykorzystując ogień artylerii i lotnictwa, ata- – jak ugrupować pododdział; kiem zgrupowania taktycznego (około dwóch batalionów) – jak wykorzystać charakterystyczne punkty tereno- w kierunku OKALEWO – MORASKO rozbić przeciwnika w rejo- we do wyznaczenia dozorów oraz kierowania ogniem nie OWIŃSKA – SUCHY LAS i opanować obiekt: płn. NARAMO- w walce; WICE. Wprowadzając do walki kolejne siły, spotęgować ude- – jak teren będzie wpływał na możliwości prowa- rzenie i opanować obiekt: płn. POZNAŃ. Do czasu odtworzenia zdolności bojowej bronić się na linii BIEDRUSKO – L. OKRĄGŁY dzenia ognia przez poszczególne środki ogniowe; – płd. L. ARTYLERYJSKI. – gdzie zaplanować ześrodkowania ognia; 1 bz z drsap po wyprowadzeniu z walki ześrodkował się w rejo- – od jakich rubieży terenowych planować strefy nie płd. L. LODY, gdzie kończy odtwarzanie zdolności bojowej. skutecznego ognia dla poszczególnych środków walki. ROZKAZ BOJOWY Wprowadzając pluton w rejon obrony, dowódca po- DOWÓDCY 1 PLUTONU winien wydać najpierw zarządzenie przygotowawcze, które umożliwi podwładnym stopniowe dochodzenie DO OBRONY do pełnej gotowości do walki oraz ochroni go przed Wskazuję dozory: niespodziewanym atakiem przeciwnika. Skraj L. ALEKSANDRA D – 1 – SKRAJ – 500 m; Organizacja systemu ognia jest nieodłącznym, inte- Wysoka brzoza D – 2 – WYSOKA – 400 m; gralnym elementem planowania i przygotowania wal- Wieża D – 3 – WIEŻA – 2000 m; ki, polegającym na stworzeniu warunków do racjonal- Sosna D – 4 – SOSNA – 600 m; nego wykorzystania posiadanych sił i środków. Skraj L. OKRĄGŁY D – 5 – CYPEL – 500 m. Realizowana jest podczas podejmowania decyzji, pro- 1. SYTUACJA: wadzenia rekonesansu, stawiania zadań bojowych, organizowania współdziałania oraz zabezpieczenia bo- A) przeciwnik: jowego i logistycznego walki. Przeciwnik przeszedł do obrony w odległości 10 km w kierunku południowym. Organizacja systemu ognia w obronie polega na Po odtworzeniu zdolności bojowej może jutro w godzinach ran- utworzeniu strefy ognia: przeciwpancernych pocisków nych przejść do natarcia. Prawdopodobne kierunki jego podej- kierowanych, armat bojowych wozów piechoty ścia to: i granatników przeciwpancernych oraz ciągłego D – BRZOZA – SŁUP, wielowarstwowego ognia pozostałych środków D – SOSNA – TRYGONOMETR. ogniowych przed przednim skrajem, w lukach, na

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 27 TEMAT NUMERU – OBRONA

Walczyć Tworzyć w składzie odwód pierwszego batalionu rzutu RYS. 2. MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA ORAZ ZADANIA PLUTONU ZMECHANIZO- WANEGO W OBRONIE

Bronić się na pozycji ubezpieczeń bojowych

Walczyć Opracowanie własne. w składzie odwodu batalionu

skrzydłach oraz w głębi obrony, a także na zaplano- plutonowi przede wszystkim osłonę zapór minowych waniu odcinków ognia ześrodkowanego i przygoto- oraz wzbranianie ich rozgradzania, osłonę luk i skrzy- waniu manewrów ogniem, zwłaszcza przeciwpan- deł w ugrupowaniu bojowym, płynne i bezpieczne cernym, na zagrożone kierunki. opuszczenie zajmowanego punktu oporu, a także za- System ognia broniącego się plutonu powinien jęcie zapasowych stanowisk oporu. Oprócz tego moż- zapewniać narastanie jego siły i natężenia w miarę na go wykorzystać do postawienia zasłony dymnej dla zbliżania się przeciwnika do przedniego skraju wycofującego się plutonu w kierunku stanowisk zapa- obrony1. sowych. W warunkach ograniczonej widoczności do- O powodzeniu walki obronnej będą decydować datkowo zapewni oświetlanie terenu i oślepianie w dużej mierze podstawowe środki walki, jakimi są przyrządów noktowizyjnych nacierającego przeciwni- bojowe wozy piechoty. Jednakże w bezpośrednim star- ka. Nie należy zapominać również o destrukcyjnym ciu istotny wpływ na rozstrzygnięcie walki będą miały oddziaływaniu ognia moździerza na psychikę jego pozostałe środki ogniowe, w tym środki wsparcia. żołnierzy. Trzeba pamiętać, że strzelanie pociskami Ogień plutonu zmechanizowanego w powiązaniu z za- dymnymi można prowadzić jedynie w sprzyjających porami inżynieryjnymi i manewrem pododdziałami bę- warunkach atmosferycznych (pochmurna i chłodna dzie najskuteczniejszy w sytuacji bezpośredniego star- pogoda, wiatr boczny do 3 m/s) i to na niewielkiej cia z przeciwnikiem – w bliskiej walce prowadzonej szerokości. W przypadku strzelania do celów poje- w odległości do 600 m od stanowisk ogniowych. dynczych (odkryty pododdział piechoty) zakłada się Znaczenie moździerza. Wykorzystanie moździerza zarówno ich niszczenie, jak i wzbranianie. Niszcząc kalibru 60 mm, wchodzącego w skład uzbrojenia plu- cel, uwzględnia się możliwość utraty zdolności bojo- tonu zmechanizowanego, będzie się sprowadzało wej przez obiekt pojedynczy na poziomie co najmniej głównie do wsparcia ogniowego przez prowadzenie 30%. W razie wzbraniania istnieje szansa uniemożli- ognia półpośredniego do celów lekko opancerzonych wienia lub znacznego utrudnienia przeciwnikowi wy- lub grup piechoty. Moździerz umożliwia rażenie konania manewru i prowadzenia ognia. Największą przeciwnika (grup piechoty) w ugrupowaniu pieszym skuteczność wzbraniania ogniem prowadzonym i podczas pokonywania przez niego zapór inżynieryj- z moździerza uzyska się w sytuacji udaremnienia nych. W czasie bezpośredniego starcia z przeciwni- prób rozgrodzenia i pokonania zapór inżynieryjnych2. kiem ogień wspierający powinien być maksymalnie We wszystkich etapach walki obronnej obiektami przybliżony do stanowisk ogniowych plutonu z za- ognia wspierającego prowadzonego przez moździerz chowaniem bezpiecznej odległości – co najmniej będą atakujące pododdziały zmechanizowane, pie- 300 m od pododdziału będącego w ukryciu. Ogień choty i rozpoznawcze oraz grupy rozminowania zapór wspierający z moździerza i armat BWP-1 umożliwi minowych.

1 Kierowanie ogniem pododdziałów zmechanizowanych i czołgów w walce. Szt. Gen., Warszawa 1998. 2 Ibidem.

28 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

strefy strefy rażenia zapór RYS. 3. STRUKTURA linia ubezpieczeń OBRONY bezpośrednich strefy pułapek PLUTONU ogniowych ZMECHANIZO- WANEGO

punkt oporu

drogi manewru, dowozu i ewakuacji

Opracowanie własne.

Najistotniejsze problemy, jakie ma do rozwiązania dowódca plutonu w czasie organizowania współdzia- łania, to sprecyzowanie sposobu: Przeciwnik może atakować z linii D – BRZOZA, D – SOSNA – wzajemnego zazębiania się pasów ognia podod- w sile wzmocnionej kompanii zmechanizowanej. Stwierdzono działu i sąsiadów oraz sektorów ognia najważniej- działanie śmigłowców, które mogą wykonywać uderzenia znad L. BAŻANTARNIA. szych środków ogniowych w plutonie; Ukompletowanie przeciwnika około 80%. Jego morale jest na – wskazywania celów oraz przekazywania sygna- poziomie dobrym. Wyposażony jest w wozy bojowe BWP-1 łów dowodzenia i kierowania ogniem; i czołgi T-72. – celowego i kolejnego otwierania ognia przez po- szczególne środki ogniowe; B) wojska własne: 1) 1 kz organizuje obronę: zach. Skraj L. ALEKSANDRA (pkt – wzajemnego wsparcia ogniowego w czasie wyko- 83.9) – pkt 89.7 – KOŚCIÓŁEK (297215) – z tyłu płn. Skraj L. nywania zadań; LODY (307225) – pkt 89.3 z zadaniem zatrzymania natarcia – osłony ogniem luk i skrzydeł. przeciwnika przed przednią linią obrony i niedopuszczenia do Należy przestrzegać przy tym następującej zasa- jej przerwania w kierunku RADOJEWO – BIEDRUSKO. dy: pasy ognia pododdziałów oraz sektory ostrzału Pas ognia: – na lewo: wsch. L. ALEKSANDRA – D – SKRAJ; środków ogniowych powinny się zazębiać (przeci- – na prawo: KOŚCIÓŁEK – wsch. Skraj L. ARTYLERYJSKI. nać swymi granicami) w średniej odległości strzału Linie rozgraniczenia: wzdłuż ściany lasu, wzdłuż DROGI PIŁ- bezwzględnego od podstawowych środków walki SUDSKIEGO. przeciwnika. Podczas prowadzenia przez niego 2) Na lewo organizuje obronę 2 kz: zach. L. ALEKSANDRA (pkt 83.9) – pkt 78.1 – płn. Skraj L. LODY (307225) – Skraj m. BIE- ognia należy stosować przygotowane manewry DRUSKO z zadaniem niszczenia siły żywej i środków ogniowych ogniem, zwłaszcza wewnątrz drużyn. Chodzi głów- oraz niedopuszczenia do przerwania się przeciwnika w kierun- nie o jego podział oraz przeniesienie i ześrodkowa- ku RADOJEWO – BIEDRUSKO. nie. Na szczeblu plutonu planuje się ogień ześrod- Pas ognia: kowany prowadzony z armat BWP-1 (granatem – na lewo: wzdłuż ściany L. ALEKSANDRA; – na prawo: droga asfaltowa. odłamkowym) oraz z karabinków – granatników Linia rozgraniczenia: wdłub ściany L. ALEKSANDRA, droga as- i lekkich granatników (nabojem odłamkowym). faltowa. W planowaniu ześrodkowania ognia nie uwzględnia 3) Na prawo organizuje obronę 3 kz: KOŚCIÓŁEK (297215) – się wykonywania tej formy manewru ogniem poci- pkt 98.5 – pkt. 89.3 – G. SIKORSKIEGO, niszczy siłę żywą i środki ogniowe oraz nie dopuszcza do przerwania się przeciw- skami (granatami) przeciwpancernymi. Manewr ten nika w kierunku: SUCHY LAS – CHOJNICE – BIEDRUSKO. będzie możliwy w granicach maksymalnego i mini- Pas ognia: malnego zasięgu środków ogniowych. Wykonując – na lewo: wsch. L. ALEKSANDRA – D – SKRAJ; go, należy uwzględnić najbardziej efektywne odle- – na prawo: wzdłuż DROGI ZŁOTKOWSKIEJ. głości strzelania. Linia rozgraniczenia: droga polna, wzdłuż DROGI PIŁSUD- SKIEGO. System ognia uważa się za zorganizowany, gdy są spełnione następujące warunki:

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 29 TEMAT NUMERU – OBRONA

TABELA 1. SKŁAD I UZBROJENIE ŻOŁNIERZY PLUTONU ZMECHANIZOWANEGO

Trzy drużyny zmechanizowane Załoga wozu Środki ogniowe Jednostka ognia PPK Malutka 9M14M 4 szt. armata 2A28 kalibru 73 mm PG-15W – 24 szt. OG-15W – 16 szt. PKT kalibru 7,62 mm 7,62 mm nb. z poc. ŁPS – 1400 szt. Działonowy operator/dowódca wozu 7,62 mm nb. z poc. B-32 – 200 szt. 7,62 mm nb. z poc. T-46 – 400 szt. PM-84/PM-98 kalibru 9 mm 75 szt. PW WIST-94 kalibru 9 mm 24 szt. Kierowca PM-84/PM-98 kalibru 9 mm 75 szt. Sekcja ogniowa Dowódca drużyny/ kbs Beryl kalibru 5,56 mm 300 szt. dowódca sekcji PW WIST-94 kalibru 9 mm 24 szt. Celowniczy km km PKM kalibru 7,62 mm (PKMNS) 1000/1200 szt. Młodszy strzelec/pomocnik celowniczego kbs Beryl kalibru 5,56 mm 300 szt. Celowniczy RPG RPG-7W 5 szt. Młodszy strzelec/pomocnik celowniczego kbs Beryl kalibru 5,56 mm 300 szt. 5,56 mm kbs Beryl 300 szt. Młodszy strzelec 40 mm granatnik Pallad NGO-74 –10 szt. Drużyna wsparcia Dowódca drużyny/ zastępca dowódcy kbs Beryl kalibru 5,56 mm 300 szt. plutonu PW WIST-94 kalibru 9 mm 24 szt. PPK Malutka 9M14M 4 szt. armata 2A28 kalibru 73 mm PG-15W – 24 szt. OG-15W – 16 szt. PKT kalibru 7,62 mm 7,62 mm nb. z poc. ŁPS –1400 szt. Działonowy-operator 7,62 mm nb. z poc. B-32 – 200 szt. 7,62 mm nb. z poc. T-46 – 400 szt. PM-84/PM-98 kalibru 9 mm 75 szt. PW WIST-94 kalibru 9 mm 24 szt. Kierowca PM-84/PM-98 kalibru 9 mm 75 szt. Sekcja wsparcia kbs Beryl kalibru 5,56 mm 300 szt. Dowódca sekcji PW WIST-94 kalibru 9 mm 24 szt. kbs Beryl 5,56 mm 300 szt. Strzelec granatnika lekkiego kalibru 40 mm granatnik Pallad kalibru 40 mm NGO-74 –10 szt. Celowniczy LM 60D kbs Beryl kalibru 5,56 mm 300 szt. Obsługa LM 60D LM 60D 40 szt. Strzelec/ratownik kbs Beryl kalibru 5,56 mm 300 szt.

Lp. Czynności 1 Organizacja ubezpieczenia i obserwacji TABELA 2. 2 Ocena terenu z punktu widzenia skuteczności ognia CZYNNOŚCI 3 Wybór i przygotowanie stanowisk ogniowych 4 Uzgodnienie współdziałania ogniowego PRZYGOTOWUJĄCE 5 Przygotowanie danych do prowadzenia ognia 6 Przygotowanie amunicji SYSTEM OGNIA 7 Opracowanie dokumentów 8 Stawianie zadań ogniowych W OBRONIE

Opracowanie własne (2). 30 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

– wszystkie środki znajdują się na wyznaczonych stanowiskach, 4) das – (2S-1) pkt 89.3 będzie wspierał walkę obronną naszego – funkcjonuje system rozpoznania i kierowania batalionu. Na kierunku naszego plutonu wykona dwa stałe ogniem, ognie zaporowe „CEDR” i „AKACJA”. – zgromadzono amunicję w ilości niezbędnej do 5) plsap ustawi pole minowe i zapory drutowe przed przednią linią obrony na rubieży zagłębienia terenowego. wykonania przewidywanych zadań ogniowych. C) zmiany w podporządkowaniu – dowódca sekcji wsparcia z obsługą moździerza podporządkowaną bezpośrednio dowód- WAŻNE CZYNNOŚCI cy plutonu. Pracę związaną z organizowaniem systemu ognia 2. ZADANIE: dowódca pododdziału rozpoczyna z chwilą otrzymania zadania bojowego lub z własnej inicjatywy i wy- 1) 1 pluton zmechanizowany bronić punktu oporu: zach. Skraj. konuje ją bezpośrednio w terenie (tab. 2). L. ALEKSANDRA (pkt 83.9) – pkt 89.7 – płn.-wsch. Skraj Właściwa organizacja ubezpieczenia i obserwacji L. OKRĄGŁY (303212), z tyłu na lewo droga czołgowa pozwoli uchronić pluton przed przeniknięciem ele- (309219), na prawo skraj torfowiska (302217) – z zadaniem niszczenia siły żywej i środków ogniowych przeciwnika w pasie: mentów rozpoznawczych przeciwnika, a także umoż- – na lewo: wzdłuż ściany L. ALEKSANDRA; liwi zorganizowanie obrony i uzyskanie wiadomości – na prawo: wsch. L. OKRĄGŁY – kępa brzózek. zarówno o nim, jak i o środowisku walki. Linie rozgraniczenia: droga czołgowa, droga polna. Ilość sił i środków wydzielonych do tego celu bę- Dodatkowo na lewo: droga czołgowa – grupa sosen; nie dopu- ścić do przerwania się przeciwnika w kierunku BAŻANTARNIA dzie zależeć od stopnia zagrożenia ze strony przeciw- – JEMIOŁA. nika, charakteru i rodzaju działań, właściwości środo- wiska oraz możliwości pododdziału. 3. REALIZACJA: Zasadniczym sposobem prowadzenia rozpoznania będzie obserwacja. Jest to o tyle ważne, że należy ją or- a) zamiar działania: Moją myślą przewodnią jest zniszczenie przeciwnika przed ganizować od chwili wprowadzenia pododdziału do przednim skrajem obrony. punktu oporu. Prowadzą ją doraźnie również pozostali Celem działania plutonu jest utrzymanie zajmowanego punktu żołnierze plutonu. Można do tego zadania wykorzystać oporu. Zamierzam na sygnał „WILK-1” wykonać plutonem ze- sprzęt optyczny (lornetki, celowniki), noktowizory oraz środkowanie ognia w rejonie skrzyżowania dróg na fałdzie terenowej, przy samotnej brzozie, po czym ogniem BWP-1 znisz- środki oświetlające teren i wskazujące cel. Niezależnie czyć jego środki ogniowe, dążąc do odcięcia piechoty od wo- od tego w nocy i w warunkach ograniczonej widoczno- zów bojowych i nie dopuścić do przerwania się przeciwnika ści obserwację uzupełnia się podsłuchem. w kierunku BAŻANTARNIA – JEMIOŁA. Na sygnał „WILK” je- Aby uniknąć angażowania zbyt dużej ilości środków stem w gotowości do udziału w ześrodkowaniu ognia kompanii ogniowych, celowe wydaje się, by obserwatorzy pełnili na fałdzie terenowej, przy kępie drzew. W przypadku przekroczenia przez przeciwnika drogi polnej wspólnie z sąsiadami jednocześnie funkcję ubezpieczenia bezpośredniego. z zapasowych stanowisk ogniowych ostatecznie załamuję jego Do wykonania tego zadania powinno się wyznaczyć natarcie. Po zatrzymaniu natarcia jestem w gotowości do za- obsługę karabinu maszynowego, a w wyjątkowych sy- bezpieczenia wejścia do walki kolejnych sił. Ponadto jestem tuacjach dowódca plutonu może wystawić dyżurny w gotowości do wzięcia udziału w kontrataku w środku ugrupowania kompanii. Punkt ciężkości skupię na prawym skrzydle wóz bojowy w sile załogi bojowego wozu piechoty. plutonu (1 drz). Zadania związane z ubezpieczeniem i prowadze- Ugrupowanie plutonu w linię bojową. niem obserwacji dowódca plutonu przekazuje osobi- ście podwładnym w formie zarządzeń przygotowaw- b) ROZKAZUJĘ: czych. W tym celu, stawiając je, powinien określić: 2) 1 drz bronić stanowiska oporu: lewy skraj wzg. 89.7 – TRY- – wykonawcę; GONOMETR – płn.-wsch. Skraj L. OKRĄGŁEGO, niszczyć prze- – miejsce (stanowisko) prowadzenia obserwacji ciwnika w pasie ognia: na lewo: lewy skraj stanowiska oporu (ubezpieczenia); – SOSNA, na prawo: prawy skraj stanowiska oporu – droga – niezbędne wyposażenie; polna z zadaniem rozpoznania kierunku natarcia przeciwnika we wskazanym pasie oraz niszczenia jego elementów rozpo- – zadania (dozory, pas obserwacji, krótkie wiado- znawczych. Nie dopuścić do przerwania się przeciwnika mości o przeciwniku, rejony i rubieże, na które należy w kierunku: BAŻANTARNIA – JEMIOŁA. Dodatkowo zabezpie- zwrócić szczególną uwagę, czas gotowości do działa- czyć prawe skrzydło plutonu (od strony L. OKRĄGŁEGO). nia, sposób składania meldunków, sygnały ostrzega- Na sygnał „WILK” być w gotowości do wykonania ześrodko- nia i alarmowania, miejsce dowódcy w ugrupowaniu wania ognia w ramach kompanii w miejscu jak wskazałem. Na sygnał „WILK-1” wykonać ześrodkowanie ognia w skła- plutonu). dzie plutonu. Na sygnał „GROM” lub samodzielnie od rubieży Obserwacja powinna być prowadzona w całym pa- fałdy terenowej niszczyć środki przeciwpancerne, a następ- sie ognia plutonu, który należy podzielić na poprzecz- nie opancerzone i siłę żywą przeciwnika w nakazanym pasie. ne odcinki, ograniczone charakterystycznymi przed- Na sygnał „ZAPAS” zająć zapasowe stanowisko oporu, 300 m za wzgórzem na wysokości linii drzew, maskując manewr wy- miotami terenowymi, podlegającymi kolejnej pene- cofania za pomocą zasłony dymnej. Na sygnał „BURZA” być tracji przez obserwatora, rozpoczynając od najdalsze- w gotowości do wzięcia udziału w kontrataku na prawym go (rys. 4). skrzydle plutonu. Dozory wyznacza się zwykle od lewej w prawo, w zasięgu skutecznego ognia podstawowych środków

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 31 TEMAT NUMERU – OBRONA

RYS. 4. PAS OBSERWACJI PLUTONU RYS. 5. ZASIĘG OGNIA SKUTECZNEGO ZMECHANIZOWANEGO W OBRONIE POSZCZEGÓLNYCH RODZAJÓW Z ZAZNACZONYMI STREFAMI OBSERWACJI ŚRODKÓW OGNIOWYCH PLUTONU

PPK Malutka 3000 m 3000 m dalsza strefa obserwacji LM 60D 2200 m OG 2A28 Grom 1600 m OG 2A28 Grom 1300 m Km PKT 1200 m 800 m Km PKM 1000 m średnia strefa Beryl 600 m obserwacji RPG-7 500 m Pallad 400 m 400 m Granat F-1 200 m bliższa strefa Glauberyt 150 m obserwacji MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM

Opracowanie własne.

walki. Dowódcy pododdziałów nie mogą zmieniać gi) powinno wymagać jak najmniejszego wysiłku numeracji i nazw dozorów wyznaczonych przez prze- oraz najkrótszego czasu. Stanowisko ogniowe musi łożonego. W razie konieczności można je wykorzy- zapewnić: stać, nie zmieniając jednak ich oznaczenia. – dogodne warunki do prowadzenia obserwacji Ocena terenu jest jednym z ważnych elementów i ognia; procesu wypracowywania decyzji i ma na celu zapo- – maskowanie przed naziemną i powietrzną obser- znanie się dowódców z jego charakterem, wyciągnię- wacją przeciwnika; cie wniosków dotyczących warunków organizowania – osłonę przed jego ogniem; systemu ognia oraz określenie sposobu rozmieszcze- – dogodne warunki do szybkiego i skrytego jego nia środków ogniowych. zajęcia i opuszczenia; Istota oceny terenu polega na zidentyfikowaniu po- – utrzymanie łączności wzrokowej z przełożonym zytywnego i negatywnego wpływu warunków tereno- i sąsiadami. wych, atmosferycznych i innych czynników związa- Dla bojowych wozów piechoty wybiera się je zanych z terenem na działanie zarówno wojsk własnych, zwyczaj w środku stanowiska oporu drużyny lub na jak i przeciwnika. jego skrzydle w odległości do 50 m, w maksymal- Od terenu zależą możliwości prowadzenia i obser- nym stopniu wykorzystując warunki terenowe oraz wacji ognia, w tym zwłaszcza ognia na wprost. Umie- rozbudowane pod względem inżynieryjnym stano- jętne wykorzystanie walorów terenu jest obowiązkiem wiska ogniowe (dwu- lub wielopoziomowe), za- dowódcy plutonu. Dla broniącego się pododdziału te- pewniające dogodne warunki do maskowania ren zapewniający daleki wgląd do przodu, gdy granica i ochrony oraz możliwość prowadzenia obserwacji widoczności znajduje się jak najdalej od stanowisk i ognia. ogniowych, pozwala na prowadzenie ognia i kierowa- Dane do strzelania dowódca plutonu przygotowuje nie nim w większej odległości niż zasięg ognia sku- dla wszystkich środków ogniowych będących w jego tecznego poszczególnych środków ogniowych (rys. 5). dyspozycji w celu zapewnienia możliwości prowadze- Przystępując do oceny terenu, dowódca plutonu powi- nia celnego i skutecznego ognia. Pozwoli to dowódcy nien dokonać umownie jego podziału na teren po stro- oraz strzelającym wykonać zadania ogniowe w walce. nie przeciwnika i po stronie własnej. Ten po stronie Przygotowanie danych do strzelania polega na: przeciwnika rozpozna na podstawie obserwacji, mapy, – określeniu przez dowódcę odległości (rubieży danych uzyskanych z rozpoznania itp., natomiast po skutecznego zasięgu) za pomocą dozorów i charakte- stronie własnej – zazwyczaj podczas rekonesansu. rystycznych punktów terenowych (w metrach); Dowódca plutonu powinien wskazać stanowiska – określeniu ilości amunicji potrzebnej do wykona- ogniowe (przy współudziale dowódców drużyn) dla nia manewru ogniem – ześrodkowania ogniowego; podstawowych środków walki, takich jak BWP-1 – podaniu komend do prowadzenia manewru ognio- i moździerz. Przygotowanie ich przez drużyny (zało- wego.

32 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

Przygotowanie amunicji rozpoczyna się w pierwszej 3) 2 drz bronić stanowiska oporu: na lewo od 1 drz, na le- fazie procesu dowodzenia – od momentu wydania zawo: skrzyżowanie dróg czołgowych, na prawo: prawy skraj rządzenia przygotowawczego – i trwa do czasu osią- wzg. 89.7. Niszczyć przeciwnika w pasie ognia: na lewo le- gnięcia gotowości przez system ognia. W procesie wy skraj stanowiska oporu – skrzyżowanie dróg polnych, przygotowania walki (systemu ognia) dowódca plutonu na prawo prawy skraj stanowiska oporu – samotna brzoza. Nie dopuścić do przerwania się przeciwnika w kierunku: powinien określić czas i kolejność uzupełniania amuni- droga polna – pojedyncze drzewo. Na sygnał „WILK” być cji przez drużyny. w gotowości do wykonania ześrodkowania ognia w ra- Podziału amunicji w plutonie dokonuje dowódca we- mach kompanii w miejscu jak wskazałem. Na sygnał dług ważności zadań wykonywanych przez poszcze- „WILK-1” wykonać ześrodkowanie ognia w składzie pluto- gólne drużyny (elementy ugrupowania bojowego). nu. Na sygnał „GROM” lub samodzielnie od rubieży fałdy terenowej niszczyć środki przeciwpancerne, a następnie Jeżeli amunicja została złożona na gruncie, w celu opancerzone i siłę żywą przeciwnika w nakazanym pasie. jej pobierania z kompanijnego punktu amunicyjnego Na sygnał „ZAPAS” ubezpieczać wycofanie 1 drz, a na- BWP-1 plutonu podjeżdżają w kolejności ustalonej stępnie zająć zapasowe stanowisko oporu 300 m na wyso- przez dowódcę. Ładowanie taśm i magazynków orga- kości linii drzew na lewo od 1 drzmech. Na sygnał „BURZA” być w gotowości do wzięcia udziału w kontrata- nizują w tej sytuacji dowódca plutonu i załogi. ku w środku ugrupowania plutonu. Broniącemu się plutonowi amunicję dostarcza się zazwyczaj, podjeżdżając bezpośrednio samochodem ko- 4) 3 drz bronić stanowiska oporu: na lewo od 2 drz: na fał- lejno do BWP-1 na stanowiska oporu drużyn (kontakt dzie terenowej, na lewo samotny krzak – na prawo skrzyżo- wanie dróg czołgowych z zadaniem: niszczyć przeciwnika z przeciwnikiem nie jest spodziewany) pod osłoną no- w pasie: lewy skraj stanowiska oporu – BRZOZA, na prawo cy. Załoga otrzymuje naboje do armaty w skrzyniach skrzyżowanie dróg czołgowych – SOSNA, nie dopuścić do amunicyjnych. Przed ułożeniem nabojów w przedziale przerwania się przeciwnika w kierunku: BRZOZA – – SŁUP. bojowym BWP-1 należy sprawdzić stan zasobników, Na sygnał „WILK” być w gotowości do wykonania ześrodko- przejrzeć naboje, oczyścić je ze smaru, piasku i błota, wania ognia w ramach kompanii w miejscu jak wskazałem. Na sygnał „WILK-1” wykonać ześrodkowanie ognia w skła- posegregować według rodzajów, partii ładunków i zna- dzie plutonu. Na sygnał „GROM” lub samodzielnie od rubie- ków wagowych, następnie ułożyć w zasobnikach we- ży fałdy terenowej niszczyć środki przeciwpancerne, a na- wnątrz wozu. stępnie opancerzone i siłę żywą przeciwnika w nakazanym Gdy nie ma możliwości dowozu amunicji bezpośred- pasie. Na sygnał „ZAPAS” zająć zapasowe stanowisko oporu, w pierwszej kolejności 300 m z tyłu na linii drzew na le- nio do BWP-1, ze względu na warunki terenowe lub wo od 2drz. Na sygnał „BURZA” być w gotowości do wzięcia oddziaływanie przeciwnika, organizuje się: udziału w kontrataku w środku ugrupowania plutonu. – skryte podjeżdżanie wozów bojowych pod kompanijny punkt amunicyjny (rejon uzupełniania amunicji) 5) 4 drwsp bez dowódcy sekcji ogniowej i obsługi moździe- w czasie przerw w walce w kolejności ustalonej przez rza bronić stanowiska oporu: na lewo od 3 drz, na lewo: pkt 83.9, na prawo: samotny krzak, niszczyć przeciwnika dowódcę plutonu; najczęściej wozy zbliżają się w pa- w pasie: na lewo: wzdłuż ściany L. ALEKSANDRA, na pra- rach (lub parami) – jeden BWP-1 (para) pozostaje na wo: prawy skraj stanowiska oporu – wierzba, nie dopuścić stanowisku (stanowiskach) i ubezpiecza, drugi BWP-1 do przerwania się przeciwnika w kierunku – droga czołgo- (druga para) podjeżdża w tym czasie po amunicję; wa. Na sygnał „WILK” być w gotowości do wykonania ze- środkowania ognia w ramach kompanii w miejscu jak – dowóz amunicji z użyciem wozu bojowego; wskazałem. Na sygnał „WILK-1” wykonać ześrodkowanie – donoszenie jej z kompanijnego punktu amunicyj- ognia w składzie plutonu. Na sygnał „GROM” lub samo- nego (rejonu uzupełniania amunicji) siłami załóg dzielnie od fałdy terenowej niszczyć środki przeciwpancer- (najczęściej w czasie przerw w walce). ne, a następnie opancerzone i siłę żywą przeciwnika we W kompanijnym punkcie amunicyjnym ładuje się wskazanym pasie. Na sygnał „ZAPAS” ubezpieczać wycofanie 3 drz, następnie zająć zapasowe stanowisko oporu także taśmy amunicyjne broni pokładowej dostar- 300 m z tyłu na linii drzew na lewo od 3 drz. Na sygnał czone przez załogi. W rejonie uzupełniania amunicji „BURZA” być w gotowości do wzięcia udziału w kontrata- taśmy ładuje załoga BWP-1. ku na lewym skrzydle plutonu. Jeżeli czas na to pozwoli, w obronie można składo- 6) Obsługa moździerza z dowódcą sekcji ogniowej ze sta- wać część zapasów amunicji (dodatkową dzienną nor- nowiska ogniowego 300 m z tyłu za stanowiskiem oporu mę zużycia – DOS) przy stanowisku ogniowym 4 drużyny z linii drzew niszczyć cele punktowe przeciwnika BWP-1 (najczęściej zapasowym) w niszy amunicyj- ogniem półpośrednim w pasie ognia plutonu: na lewo: le- nej, co umożliwi w razie potrzeby jej szybsze uzupeł- wy skraj stanowiska oporu 1 drużyny – wzdłuż ściany L. nianie. ALEKSANDRA, na prawo: lewy skraj stanowiska oporu 4 drużyny wsparcia – wsch. L. OKRĄGŁY – kępa brzózek. Na sygnał „WILK” być w gotowości do wykonania ześrod- DOKUMENTY DOWODZENIA kowania ognia w ramach kompanii w miejscu jak wskaza- Na podstawie przeprowadzonego rekonesansu do- łem. Na sygnał „WILK-1” wykonać ześrodkowanie ognia wódca podejmuje decyzję, gdzie rozmieścić środki w składzie plutonu. Na sygnał „OGIEŃ” być w gotowości do wzniecenia pożaru w rejonie L. BAŻANTARNIA. W cza- ogniowe oraz w jaki sposób zapewnić trwałość obro- sie wycofania plutonu na zapasowe stanowiska ogniowe ny. Przygotowuje wszystkie dane w formie szkicu na sygnał „ZAPAS” być w gotowości do zadymiania przed- działania i notatek. Opracowany plan walki (szkic niego skraju obrony i rażenia siły żywej przeciwnika wła- działania) stanowi podstawę przejścia do kolejnej fazy mującego się w rejon naszej obrony. procesu dowodzenia – stawiania zadań. Decyzję do-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 33 TEMAT NUMERU – OBRONA

RYS. 6. SZKIC OBRONY 1 PLZ

wódca plutonu przedstawia na szkicu działania i na tej – położenie przeciwnika, możliwy charakter jego podstawie stawia podwładnym zadania bojowe, działania; w których ujmuje treści dotyczące systemu ognia. – pozycje ubezpieczeń bezpośrednich (bojowych); Wykonany szkic działania powinien zawierać spo- – rozmieszczenie drużyn w obronie i punkt ciężkości; sób wykorzystania zaplanowanego systemu ognia. – pasy (sektory) ognia; W legendzie należy ująć następujące dane dotyczące – odcinki ześrodkowania ognia plutonu (dla po- systemu ognia (rys. 6): szczególnych środków ogniowych) i ich podział na – opis dokumentu (tytuł, podpis, legenda); podległe pododdziały lub środki ogniowe; – kierunek zasadniczy; – zasięg ognia skutecznego środków ogniowych; – odwzorowanie terenu; – położenie sąsiadów; – dozory; – linie rozgraniczenia (od szczebla plutonu);

34 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

– stanowiska ogniowe środków przełożonego znaj- dujące się w punkcie oporu oraz ich zadania wykony- c) wytyczne koordynujące (podać w terenie): wane na jego korzyść; – gotowość prac inżynieryjnych pierwszej kolejności: – kierunki i linie planowanych kontrataków; 171600AMAJ2014 – główne SO rozbudować do: 171200AMAJ2014 – linie wejścia do walki (pozycje ogniowe) odwodu; – gotowość systemu ognia: 171900A MAJ2014 – zapory inżynieryjne; – gotowość do obrony: 180100AMAJ2014 – rozmieszczenie pododdziałów i urządzeń logistycznych własnych i przełożonego; 4. ZABEZPIECZENIE – miejsce stanowiska dowodzenia własnego, pod- LOGISTYCZNE: władnych, przełożonego i sąsiadów. a) zaopatrzenie – w drużynach pobrać po 1/3 rdz na żołnierza; Stawianie zadań jest trzecią fazą procesu dowodze- kompanijny punkt żywnościowy do godz. 08.30 w m. CHOJNI- nia. Sprowadza się do wydania rozkazu bojowego lub CE, czynny od 08.00; BWP-1 zatankować do godz. 12.00 zarządzenia bojowego, a stopień ich szczegółowości w zajmowanym rejonie w kolejności 1, 2, 3 ,4; b) zabezpieczenie techniczne – pomoc techniczną i ewakuację zależy od przyjętej techniki dowodzenia (cel, zadanie, sprzętu realizuje PRiPT rozmieszczony w rejonie PRZEPUST na czynność). drodze polnej od godz. 11.00; Rozkaz bojowy jest podstawowym dokumentem do- c) zabezpieczenie medyczne w drużynach sprawdzić i uzupeł- wodzenia zawierającym decyzję i zamiar dowódcy. Na nić IPP oraz opatrunki osobiste; kompanijny punkt opatrun- szczeblu plutonu zmechanizowanego jest wydawany kowy płn. za linią drzew, w rejonie zakrzaczeń – czynny od godz. ... ustnie. Powinien być prosty, zwięzły i zrozumiały. Przekazywany jest podwładnym w celu zapoznania ich 5. DOWODZENIE z sytuacją i zadaniami oraz sposobem ich wykonania. I ŁĄCZNOŚĆ: Najistotniejsze treści zaplanowanego systemu ognia a) dowodzenie: są przekazywane w trzecim punkcie rozkazu. W zamia- 1) moje miejsce w środku ugrupowania plutonu; rze walki dowódca podaje sposób działania (stosowane 2) zastępca – dowódca 4 drużyny. manewry ogniem podczas realizacji zadań cząstko- wych) oraz wsparcie ogniowe (skuteczność oddziaływa- b) sygnały: nia ogniowego przełożonego). Natomiast w zadaniach 111 – gotowość: 333 – naprzód, 444 – stój WILK – ZO 1 kz; dla drużyn – sposoby wykonania zadań ogniowych WILK-1 – ZO 1 plz; w poszczególnych etapach działań. W zabezpieczeniu LOTNIK – alarm lotniczy; logistycznym podaje rejony (kierunki przemieszczania) ODBÓJ – koniec alarmu; urządzeń logistycznych (punktów amunicyjnych) oraz ZAPAS – przejście na zapasowe stanowisko ogniowe; normy zużycia amunicji. Ostatni punkt zawiera sygnały BURZA – kontratak. dowodzenia i kierowania ogniem. Bardzo ważnym elementem sprawnego stawiania za- c) kryptonimy: dań w obronie jest organizacja systemu łączności. Pod- SĘP 2 – dca 1 plz stawowy środek wykorzystywany do tego na szczeblu SĘP 21 – dca 1 drz, SĘP 22 – dca 2 drz, SĘP 23 – dca 3 drz, SĘP 24 – dca 4 drwsp plutonu to radiostacje. Do momentu rozpoczęcia natar- SĘP 25 – dca sekcji wsparcia. cia przez przeciwnika dowódca plutonu przekazuje zadania podwładnym, kontaktując się z nimi osobiście częstotliwość: oraz przez wyznaczonych łączników. Łączność radio- R – 27250 wa jest organizowana na ogólnych zasadach, radiosta- Z – 35500 cje pracują w systemie „odbiór dyżurny”. Z chwilą gdy Mój zegarek wskazuje godzinę – 06.25. przeciwnik rozpocznie natarcie, środki radiowe wykorzystuje się bez ograniczeń. Do ogłaszania alarmów WIADOMOŚCI w punkcie oporu i na stanowiskach ogniowych służą DODATKOWE środki sygnalizacji wzrokowej i akustycznej. Te pierw- 1. Sygnały dowodzenia według tabeli sygnałów. sze należy stosować z pewnym ograniczeniem ze 2. Ukompletowanie przeciwnika – 80 %, pododdziałów względu na cechy demaskujące. własnych – 95%. Przedstawione rozważania dotyczące przygotowania 3. Amunicja i MPS zostaną uzupełnione w rejonie odtwarzania zdolności bojowej. plutonu do walki, jak również czynności wykonywane 4. Dowódca 3 drz z uzupełnienia mobilizacyjnego. przez jego dowódcę w trakcie procesu decyzyjnego, 5. W 2 drz niesprawna prowadnica wyrzutni PPK. odzwierciedlają spektrum wyzwań związanych z orga- 6. 1 kz na wozach BWP-1. nizacją obrony. Z pewnością nie zostały zaprezentowa- 7. O godz. 09.00 w rejon 1 plz dowiezionych będzie 20 min ne w sposób wyczerpujący czy pozwalający bezkry- przeciwpancernych i 20 min przeciwpiechotnych. 8. Saperzy w rejonie L. ARTYLERYJSKI przygotowują zawały. tycznie stosować je podczas ćwiczeń. Jednak zasygna- 9. Droga PIŁSUDSKIEGO na wysokości GLINNO lizowanie określonych procedur być może pozwoli na zaminowana. twórcze podejście do obowiązujących instrukcji i regu- 10. Rekonesans z dowódcą kompanii o godz. 08.00 w rejonie laminów, tak aby otrzymane zadanie bojowe wykonać wzg. z TRYGONOMETREM. w jak najlepszy sposób. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 35 TEMAT NUMERU – OBRONA Budowa zapór inżynieryjnych

PRZYGOTOWANIE INŻYNIERYJNE STREFY OBRONY KOMPANII TO SKOMPLIKOWANE PRZEDSIĘWZIĘCIE, KTÓRE ANGAŻUJE ZNACZNE ŚRODKI. RÓŻNORODNOŚĆ ZADAŃ SPRAWIA, ŻE DOWÓDCA PODODDZIAŁU POWINIEN WSPÓŁPRACOWAĆ Z PRZYDZIELONYMI MU ELEMENTAMI WOJSK INŻYNIERYJNYCH.

mjr dypl. Jacek Królicki abezpieczenie inżynieryjne to zorganizowane dzenie natarcia na punkty oporu, w tym ograniczyć Zdziałanie pododdziałów polegające na przystoso- jego ruch, zadać mu straty na polach minowych lub waniu terenu do prowadzenia działań bojowych. Obej- też skierować jego uderzenia w rejony, w których mo- muje zespół przedsięwzięć i zadań, których rodzaj, że zostać zniszczony innymi środkami rażenia. W pla- zakres i czas realizacji określa dowódca, a sposób wy- nowaniu miejsc rozmieszczenia zapór inżynieryjnych konania wynika z zasad inżynierii wojskowej. Podej- uwzględnia się również potrzeby wykonania manew- mowane w batalionie, kompanii czy plutonie ma na ru elementami ugrupowania własnych pododdziałów Autor jest wykładowcą celu stworzenie odpowiednich warunków do skutecz- oraz pododdziałów przełożonego. w Zespole Inżynierii nego prowadzenia działań bojowych w różnych sytu- Zasadnicze korzyści, które wynikają z ich budowy, Wojskowej Zakładu acjach taktycznych, umożliwienia ruchu wojsk w tere- wiążą się z ograniczeniem mobilności przeciwnika Wsparcia Działań nie, zwiększenia zdolności ich przetrwania, a także zarówno na podejściach, jak i w głębi obrony własnej. w Wyższej Szkole przeciwdziałanie ruchowi przeciwnika. W jego skład Typowe zadania wykonywane przez pododdziały Oficerskiej Wojsk wchodzi: w ramach budowy zapór inżynieryjnych to: ustawia- Lądowych. – rozpoznanie inżynieryjne przeciwnika i terenu, nie pól minowych i zapór fortyfikacyjnych, a także – rozbudowa fortyfikacyjna terenu, przygotowanie obiektów do niszczenia. Są to złożone – budowa zapór inżynieryjnych i wykonywanie i pracochłonne przedsięwzięcia w sferze zarówno pla- niszczeń, nistyczno-organizacyjnej, jak i wykonawczej. Ich re- – wykonywanie przejść w zaporach (przeszkody alizowanie obejmuje umiejscowienie zapór w terenie, naturalne i rejony zniszczeń), określenie potrzebnych do tego sił i środków, ustale- – przygotowanie i utrzymanie dróg, nie terminów, budowę tych obiektów oraz wydziele- – urządzenie i utrzymanie przepraw, nie sił do ich utrzymania i ochrony. – rozminowanie terenu, Budowę zapór inżynieryjnych planuje się na całą – wydobywanie i oczyszczanie wody1. głębokość ugrupowania, łącząc je z systemem ognia i naturalnymi przeszkodami terenowymi, a także ZASADY OGÓLNE z uwzględnieniem potrzeb manewru wojsk własnych. Zapory inżynieryjne w rejonie działania kompanii Maksymalny efekt ich wykorzystania osiąga się dzię- buduje się po to, aby utrudnić przeciwnikowi prowa- ki ich różnorodności i osłonie ogniowej. W systemie

1Regulamin działań taktycznych pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych/pluton – kompania – batalion. DWLąd, Warszawa 2009, s. 346.

36 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

Zapory inżynieryjne buduje się po to, aby utrudnić przeciwnikowi prowadzenie natarcia na punkty oporu, w tym ograniczyć jego ruch, zadać mu straty na polach minowych lub też skierować jego uderzenia w rejony, w których może zostać zniszczony innymi środkami rażenia. © DIEGO CERVO/FOTOLIA

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 37 TEMAT NUMERU – OBRONA

zapór należy uwzględniać przeszkody naturalne i sztuczne. Najważniejszym elementem zapór inży- RYS. 1. SCHEMATY PÓL nieryjnych są przeciwpancerne pola minowe 2. Dowódca kompanii w rozkazie otrzymanym od do- MINOWYCH O KSZTAŁCIE wódcy batalionu powinien uzyskać informacje doty- czące wykonywanych zapór inżynieryjnych ustawia- NIEREGULARNYM nych w jego punkcie oporu przez pododdziały inżynieryjne. Na podstawie rozkazu i załączników skierowanych do niego powinien wiedzieć o: – zadaniach wykonywanych przez przełożonego w rejonie odpowiedzialności kompanii; – sposobach utrzymania i przyjęcia zapór (od pod- oddziałów inżynieryjnych); – kompetencjach dowódców lub sygnałach dotyczą- cych doprowadzenia zapór do właściwego stopnia go- odcinek pozornego pola minowego towości; – środkach do budowy zapór inżynieryjnych; – numerach zapór inżynieryjnych; – liczbie utrzymywanych przejść we własnych polach minowych w celu przepuszczania wojsk własnych oraz A o sygnałach lub kompetencjach do ich zamykania; 100 m 100 m 100 m – punktach spotkań (przejęcia) z pododdziałami in- żynieryjnymi wykonującymi zadania na korzyść kompanii w celu zorganizowania współdziałania; – rejonach zastrzeżonych przy budowie zapór inży- nieryjnych. odcinki pól minowych Dowódca pododdziału, gdy otrzyma zadanie bojowe, przystępuje do wypracowania decyzji i określenia sposobu jego realizacji. Po analizie, kalkulacji czasu oraz przekazaniu zadań przygotowawczych podległym pod- oddziałom ocenia sytuację, w której powinien: B l ocenić przeciwnika pod kątem: – składu, położenia oraz możliwości wykonania za- dań; – prawdopodobnego sposobu działania; l ocenić siły własne w aspekcie: – położenia, składu, stanu ukompletowania i stop- 100 m 100 m 100 m nia zaopatrzenia w środki walki; – możliwości wykonania zadania; – możliwości bojowych sąsiadów, przydzielonych A. Występem w przód B. Występem w tył pododdziałów inżynieryjnych oraz warunków i sposo- bów współdziałania z nimi; l dokonać oceny warunków prowadzenia działań, w tym wpływu terenu oraz sytuacji meteorologicznej. Oceniając teren na potrzeby wykonywania zapór in- RYS. 2. PRZECIWPANCERNE żynieryjnych, dowódca powinien określić: – miejsce rozmieszczenia poszczególnych zapór POLE MINOWE POGŁĘBIONE w powiązaniu z przeszkodami terenowymi i utworzo- nym systemem ognia; GRUPAMI MIN – długość i głębokość zapory minowej; – miejsca przejść w zaporach wykorzystanych przez wojska własne; – dane dotyczące gleby i pokrycia terenowego; – stałe punkty terenowe (dozory) do dowiązania 20–30m azymutów pól minowych; – miejsca nadające się na składy polowe.

2Regulamin działań wojsk inżynieryjnych wojsk lądowych (tymczaso-

MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM wy). DWLąd, Warszawa 2011, s. 36. Opracowanie własne (2). 38 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TEMAT NUMERU – OBRONA

Na tym etapie podejmowania decyzji dowódca pod- – środki (limity) do budowy zapór inżynieryjnych; oddziału powinien wykorzystać do oceny terenu in- – numery zapór minowych i obiektów do niszcze- formacje zawarte w dokumentach otrzymanych od nia oraz kompetencje odnoszące się do doprowadze- przełożonego, w opracowaniach wojskowo-geogra- nia zapór do określonych stopni gotowości bojowej; ficznych na temat obszaru działania (jeżeli będzie ta- – rejony zastrzeżone do budowy zapór oraz terminy kimi dysponował), a także z przedstawionych na ma- przedstawienia planów zapór inżynieryjnych3. pach topograficznych, ujętych w meldunkach od elementów rozpoznawczych oraz zdobytych podczas REALIZACJA rekonesansu. Dowódca kompanii, zakładając zapory inżynieryjne, Wiadomo, że nawet najbardziej wnikliwa ocena te- musi uwzględniać dokładny przebieg w terenie przed- renu, dokonana na podstawie mapy i innych dostęp- niego skraju obrony plutonowych punktów oporu. Usy- nych dokumentów, nie zastąpi dowódcy pododdziału tuowanie zapór inżynieryjnych (pól minowych) powin- bezpośredniego oglądu terenu, w którym będzie dzia- no być dowiązane do przeszkód naturalnych i sztucz- łał. To właśnie rekonesans będzie głównym wyznacz- nych w taki sposób, by uniemożliwić ich ominięcie nikiem jego decyzji odnoszącej się nie tylko do zapór (paraliżowanie ruchu wojsk przeciwnika). Ponadto mu- inżynieryjnych, lecz także do rozmieszczenia plutono- si sprzyjać prowadzeniu walki obronnej tak, by atakują- wych punktów oporu i organizacji systemu ognia, bę- cego przeciwnika razić wszystkimi środkami ogniowy- dącego głównym warunkiem skutecznego odparcia mi. Powinny one zmuszać (ukierunkować) przeciwnika natarcia przeciwnika. Dowódca musi zatem skonfron- do ich ominięcia, a w efekcie do wejścia na teren do- tować wnioski sformułowane na podstawie wykona- godny do jego rażenia przez obrońcę ogniem artylerii nych czynności w poszczególnych fazach procesu do- czy innymi środkami rażenia. W trakcie prowadzenia wodzenia z konkretnymi warunkami terenowymi walki obronnej zapory inżynieryjne powinny również i aktualnym położeniem pododdziału. W wyniku reko- ułatwiać pododdziałom kompanii wycofanie się na za- nesansu zostanie sprecyzowane zadanie własne, a tak- pasowe punkty oporu, a także uniemożliwić nacierają- że szczegółowe umiejscowienie zapór inżynieryjnych. cemu przeciwnikowi rozprzestrzenianie się na skrzydła Rekonesans organizowany przez dowódcę kompa- bronionych punktów oporu. nii posłuży określeniu miejsc ustawienia zapór inży- W zaplanowanych i ustawionych zaporach mino- nieryjnych. Dlatego też powinien uczestniczyć w nim wych trzeba uwzględniać grupy min, których celem dowódca pododdziału inżynieryjnego, który będzie będzie osłona plutonowych punktów oporu, zwłasz- ustawiał zaporę, lub dowódca pododdziału, który bę- cza ich skrzydeł lub luk między nimi. dzie wykonywał to zadanie. Rejon i rubieże ustawie- Minimalna odległość tylnego rzędu pola minowego nia zapór wskazuje dowódca batalionu w rozkazie lub od rubieży obsadzonej przez wojska własne, ze wzglę- osobiście podczas rekonesansu. Natomiast informację du na stosowane przez przeciwnika środki wybuchowe o dokładnym miejscu ustawienia zapory inżynieryjnej do wykonywania przejść w zaporach minowych, po- w terenie dowódca kompanii przekazuje wykonawcy winna być dogodna do ich osłony ogniem broni strze- (zakładającemu zaporę) z uwzględnieniem odległości leckiej. Jednocześnie należy je osłaniać minami sygna- od przedniego skraju obrony i zorganizowanego sys- lizacyjnymi oraz powiązać z zaporami mało temu ognia. widocznymi w celu uniemożliwienia przeciwnikowi Precyzowanie w terenie, gdzie mają być ustawione ich dokładnego rozpoznania i zlokalizowania w terenie. zapory inżynieryjne, jest ostatnim etapem planowania Aby utrudnić siłom przeciwnika wykrycie i rozpo- systemu zapór. Szczeblem dowodzenia, który planuje znanie pól minowych oraz wykonanie w nich przejść ten system i jego utworzenie, jest związek taktyczny (rozminowanie), trzeba pamiętać o następujących za- (oddział), biorąc przy tym pod uwagę w swoim dzia- sadach: łaniu zadania (cel) formowane przez przełożonego – nieregularnym rozmieszczaniu odcinków pól mi- oraz wnioski (prośby) przekazywane przez podwład- nowych (rys. 1); nych. Zadania dotyczące budowy zapór inżynieryj- – stosowaniu różnych schematów ustawienia min nych są przekazywane w rozkazach bojowych (dla ba- w polu minowym; talionów), które określają: – nieregularnym rozmieszczaniu rzędów min oraz – zadania odnoszące się do przygotowania zapór in- starannym ich maskowaniu; żynieryjnych (nasycenie nimi oraz obiekty do nisz- – zakładaniu pozornych pól minowych oraz pozor- czenia); nych elementów rzeczywistych pól minowych; – zadania wykonywane przez przełożonego (przez – ustawianiu min z różnymi typami zapalników; pododdziały inżynieryjne) w rejonie obrony batalionu – stosowaniu min z elementami nieusuwalności, oraz przekazania zapór; specjalnymi zapalnikami i urządzeniami powodujący- – pododdziały inżynieryjne przydzielone dla bata- mi ich detonację podczas rozpoznania wykrywaczami lionu; indukcyjnymi i mackami minerskimi;

3S. Kowalkowski: Planowanie zadań inżynieryjnych. AON, Warszawa 2010, s. 56.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 39 TEMAT NUMERU – OBRONA

– zwiększaniu głębokości pola minowego, prze- się łącznie z innymi typami zapór, np. zaporami mino- kraczającej największą długość ładunków wydłużo- wymi (minami sygnalizacyjnymi). Mogą też występo- nych stosowanych przez przeciwnika (do wykonania wać samodzielnie przed frontem broniących się pod- przejścia). oddziałów. Przeciwpancerne pola minowe, w zależności od Uwzględniając czas przeznaczony na organizację warunków terenowych i sytuacji bojowej, buduje się obrony, którego zazwyczaj jest mało, zasadniczym ro- o różnym kształcie (regularnym i nieregularnym), dzajem przeciwpiechotnej zapory fortyfikacyjnej – za- z niesymetrycznie rozmieszczonymi odcinkami w ce- pory drutowej – która powinna być stosowana w pierw- lu nieprostoliniowego usytuowania linii kontaktowej szej kolejności, jest zapora mało widoczna. Charaktery- rubieży zapór inżynieryjnych (to znaczy frontu zapo- zuje się niewielkimi wymiarami przed rozwinięciem, ry od strony przeciwnika). krótkim czasem potrzebnym na wykonanie tej czynno- Przeciwpancerne grupy min zakłada się według ści oraz dużą powierzchnią, około 10x10 m. Ze wzglę- przyjętego schematu minowania jako określoną figurę du na swoją budowę odznacza się dobrymi warunkami geometryczną: trójkąta, kwadratu lub prostokąta. Ma maskowania w terenie oraz jest skuteczna nie tylko to ułatwić wojskom własnym rozminowywanie. Aby przeciwko piechocie, lecz także pojazdom lżejszym. zwiększyć głębokość przeciwpancernych pól mino- Należy zwrócić uwagę na dokumentację sprawoz- wych, a także nieschematyczne usytuowanie linii kon- dawczą pól minowych (formularze pól minowych) MAKSYMALNY EFEKT WYKORZYSTANIA ZAPÓR INŻYNIERYJNYCH OSIĄGA SIĘ DZIĘKI ICH RÓŻNORODNOŚCI I OSŁONIE OGNIOWEJ

taktowej, ustawia się grupy min przed polami prze- z ustawianych zapór minowych, grup min, pojedyn- ciwpancernymi (rys. 2). czych min, która jest przygotowywana i sporządzana Wykonane pola minowe utrzymuje pododdział, któ- przez pododdziały wykonujące minowanie. W razie ry je zakładał (wydzielając do tego zadania zazwyczaj jakiejkolwiek zmiany dokonanej w polu minowym, część swoich sił), lub przekazuje pod ochronę dowódcy np. w ustawieniu min w celu zamknięcia przejścia kompanii, na którego korzyść zostały ustawione. w nim, w dokumentacji należy niezwłocznie wnieść Utrzymanie zapór minowych obejmuje: stosowne poprawki. – systematyczną kontrolę i zapewnienie określone- go stopnia gotowości pól minowych, zwłaszcza pod- EFEKT SYNERGII czas opadów atmosferycznych i dużych wahań tempe- Ze względu na ogrom zadań wykonywanych przez ratury w warunkach zimowych itp.; kompanię w ramach organizacji obrony oraz jej ogra- – zorganizowanie przepuszczania przez przejścia niczone możliwości realizowania prac inżynieryjnych, w zaporach pododdziałów wojsk własnych i szybkiego prawdopodobnie zapory inżynieryjne i niszczenia bę- ich zamykania w razie nagłego ataku przeciwnika; dą wykonywane (przygotowywane) najczęściej w ra- – szybkie i sprawne doprowadzenie zapór do okre- mach wsparcia inżynieryjnego siłami pododdziałów ślonego stopnia gotowości. wojsk inżynieryjnych. Planowanie zapór inżynieryjnych nie będzie się Zadania powierzane kompanii podczas przygoto- ograniczało do ustawiania pól minowych, które stano- wywania i prowadzenia obrony, związane z organizo- wią najważniejszy ich element, lecz będzie obejmo- waniem zabezpieczenia inżynieryjnego, nie należą do wało także budowę zapór fortyfikacyjnych. Na szcze- łatwych. Biorąc pod uwagę obciążenie dowódcy kom- blu kompanii, ze względu na jej potencjał panii w czasie organizowania obrony, należy wspierać i możliwości, będą budowane przeciwpiechotne zapo- jego działania osobami funkcyjnymi ze sztabu bata- ry fortyfikacyjne. Zasadniczy ich rodzaj to zapory lionu, zwłaszcza w wykonywaniu zadań zabezpiecze- drutowe, w tym: zapory mało widoczne, walce kol- nia inżynieryjnego. Podczas szkoleń doskonalących, czaste, płoty i sieci kolczaste, kozły i jeże przenośne. treningów, ćwiczeń i zajęć w terenie trzeba wprowa- Przeciwpiechotne zapory fortyfikacyjne rozmiesz- dzać zagadnienia związane z zabezpieczeniem inży- cza się przed punktami oporu, w lukach na przewidy- nieryjnym, przede wszystkim z budową zapór mino- wanych kierunkach natarcia spieszonej piechoty prze- wych w nawiązaniu do organizowanej przez kompanię ciwnika. Przeciwpiechotne zapory drutowe zakłada obrony. n

40 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WOJSKO NOWYCH CZASÓW Sojusz gwarantem stabilizacji

BEZPIECZEŃSTWO MILITARNE POLSKI MUSIMY OPRZEĆ NA TRZECH PODSTAWOWYCH FILARACH: WŁASNYM POTENCJALE WOJSKOWYM, POWSZECHNYM PRZYGOTOWANIU OBRONNYM POZOSTAŁYCH STRUKTUR PAŃSTWA ORAZ WIARYGODNYCH SOJUSZACH MIĘDZYNARODOWYCH PREZYDENT RP BRONISŁAW KOMOROWSKI FRAGMENT WYSTĄPIENIA NA ODPRAWIE KIEROWNICTWA MON I SZRP WARSZAWA, MARZEC 2014

gen. Mieczysław Gocuł ydarzenia, do jakich doszło na południowo- mentu dekompozycji koalicji antyhitlerowskiej, do W-wschodniej flance Europy powodują, że coraz upadku systemów socjalistycznych w Europie w la- częściej padają pytania o zasady funkcjonowania tach 1989–1990 i rozpadu samego Związku Socjali- Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (North stycznych Republik Radzieckich (ZSRR) w drugiej Atlantic Treaty Organization – NATO) oraz podej- połowie 1991 roku. mowane przez nią działania. Retrospekcja zasad, Pojęcie „zimna wojna” określa przede wszystkim form oraz kierunków działania Sojuszu, którego stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycz- członkiem od 15 lat jest Polska, dają możliwość zro- nej i militarnej między Układem Warszawskim a pań- Autor jest zumienia jego roli w systemie światowego bezpie- stwami niekomunistycznymi skupionymi w NATO. szefem Sztabu czeństwa. Ponadto odnosi się do stanu stosunków między bloka- Generalnego WP. mi obronnymi: Organizacją Paktu Azji Południowo- OKRES ZIMNEJ WOJNY -Wschodniej2, Organizacją Paktu Centralnego3 i poza- Dwubiegunowy układ środowiska bezpieczeństwa europejskimi państwami socjalistycznymi oraz z lat 1947–1991 stworzył atmosferę nieustannej kon- przeciwnikami USA4. Zimnej wojnie towarzyszył nie- frontacji, którą opisujemy umownym pojęciem „zim- ustanny wyścig gospodarczy i zbrojeniowy, który na wojna”1. Stan ten trwał od 1947 roku, czyli od mo- swoje apogeum osiągnął w kosmosie.

1Jako pierwszy użył tego terminu w 1945 roku brytyjski pisarz George Orwell w eseju You and the Atomic Bomb (wyd.: Tribune). Termin „zimna wojna” wykorzystał w 1947 roku B. Baruch, amerykański polityk i przemysłowiec, do opisu napięcia między dwoma byłymi sojusznikami z czasów II wojny światowej. 2 Organizacja Paktu Azji Południowo-Wschodniej (South East Asia Treaty Organization – SEATO) z siedzibą w Bangkoku, która powstała na mocy paktu z Manili 8 września 1954 roku. 3Organizacja Paktu Centralnego (Central Treaty Organization – CENTO) – istniejący w latach 1955–1979 sojusz polityczno-wojskowy, do którego należały: Iran, Irak, Pakistan, Turcja i Wielka Brytania. 4Trzecią z sił w tym okresie stanowił Ruch Państw Niezaangażowanych, utworzony z inicjatywy lewicowych rządów Egiptu, Jugosławii oraz Indii. Frakcja ta odrzucała opowiedzenie się za blokiem zachodnim lub wschodnim.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 41 WOJSKO NOWYCH CZASÓW RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC MNIEDŁO/11 RAFAŁ

Obecność w Polsce na rotacyjnych ćwiczeniach żołnierzy z innych państw NATO to nie tylko doskonała okazja do wspólnych ćwiczeń i wymiany doświadczeń, lecz także namacalny dowód na to, że Sojusz poważnie traktuje bezpieczeństwo państw członkowskich i w razie zagrożenia na ich terytorium zostaną rozmieszczone międzynarodowe siły.

Idea Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego – tego dokumentu stwierdza się, że wszelkie sprawy do- jako sojuszu polityczno-wojskowego – skrystalizowa- tyczące Traktatu… spoczywają w kompetencjach ła się w postaci podpisanego 4 kwietnia 1949 roku Rady Północnoatlantyckiej (North Atlantic Council – Traktatu Północnoatlantyckiego. Początkowym celem NAC). Jest ona zobligowana do utworzenia organów NATO była obrona militarna przed atakiem ze strony pomocniczych, których zadaniem będzie wypracowa- Związku Radzieckiego i jego satelitów, z czasem jed- nie propozycji środków zapewniających realizację po- nak organizacja stała się elementem utrzymania rów- stanowień art. 37 i 5. Ze wspomnianych zapisów wy- nowagi strategicznej między Wschodem i Zachodem. nika, że integracja działań politycznych z wojskowy- Formalnoprawne podstawy utworzenia Sojuszu oraz mi jest realizowana przede wszystkim na poziomie zasady jego działania zawarto w Traktacie…. Szcze- strategicznym. Na nim też dowódcy wojskowi opiera- gólnie ważny jest art. 55, w którym NATO stawia so- ją politykę Sojuszu zasadniczo w dwóch obszarach: bie za cel zbiorową ochronę swoich członków wszel- operacyjnym i związanym z poprawą jego zdolności. kimi środkami politycznymi i militarnymi. Strategie Sojuszu od początku stanowiły odpo- Traktat… to podstawowy akt regulujący całą dzia- wiedź na zmieniające się środowisko bezpieczeństwa. łalność struktur politycznych i wojskowych. W art. 96 Zawarty w nich kontekst polityczny wyznaczał ramy

5Artykuł 5 stanowi: Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonania prawa do indywidu- alnej lub zbiorowej samoobrony, na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podej- mując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. www.bbn.gov.pl/pl/publikacje-i-dokumenty/dokumenty/257,Traktat-polnocnoatlantycki-i-ustawa-o-jego-ratyfikacji.html/. 6Artykuł 9 stanowi: Niniejszym Strony ustanawiają Radę, w której każda z nich będzie reprezentowana w celu rozpatrywania spraw dotyczących realizacji niniejszego traktatu. Rada będzie zorganizowana w taki sposób, żeby mogła zbierać się szybko w każdym czasie. Rada utworzy takie organy pomocnicze, jakie okażą się potrzebne; w szczególności utworzy ona natychmiast komitet obrony, którego zadaniem będzie zalecanie środków w celu realizacji artykułów 3 i 5. www.bbn.gov.pl/pl/publikacje-i-dokumenty/dokumenty/257,Traktat-polnocnoatlantycki-i-ustawa-o-jego- ratyfikacji.html/. 7Artykuł 3 stanowi: Dla skutecznego osiągnięcia celów niniejszego Traktatu Strony, każda z osobna i wszystkie razem, poprzez stałą i skuteczną samopomoc i pomoc wzajemną, będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści. www.bbn. gov.pl/pl/publikacje-i-dokumenty/dokumenty/257,Traktat-polnocnoatlantycki-i-ustawa-o-jego-ratyfikacji.html/.

42 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

działalności wojskowej. Przyjęte w 1957 oraz 1968 nych. W dalszym ciągu – w planowaniu operacyjnym roku kolejne strategie opierały się głównie na koncep- – za główny teatr działań przyjmowano obszar pół- cjach amerykańskich, z założeniami których zgadzały nocnoatlantycki i Europę. się pozostałe państwa członkowskie. Pierwsza z nich została zaadaptowana przez NATO ŚRODOWISKO w 1957 roku jako Strategia zmasowanego odwetu8. BEZPIECZEŃSTWA 1991–2014 Zakładała wykonanie uderzeń jądrowych na państwa Charakteryzując funkcjonowanie NATO w Europie Układu Warszawskiego w odpowiedzi na poważniej- postzimnowojennej i w świecie, należy stwierdzić, że szy atak militarny. Więcej – dopuszczała również wraz z powstaniem nowej sytuacji geostrategicznej możliwość wykonania uprzedzającego ataku jądro- zniknęło zagrożenie wojną konwencjonalną i nuklearną wego w razie stwierdzenia zagrożenia bezpieczeń- na wielką skalę. W Koncepcji strategicznej NATO11, stwa państw Sojuszu. przedstawionej w Rzymie w roku 1991, określono, że W 1968 roku przyjęto Strategię elastycznego re- zagrożenie nagłym i zmasowanym atakiem przeciwko agowania9. Zgodnie z nią możliwe było prowadze- Sojuszowi przestało istnieć, co pozwoliło na zmniej- nia działań wojennych zarówno z wykorzystaniem szenie roli broni nuklearnej, chociaż dalej postrzega- broni jądrowej, jak i bez niej. W razie ataku państw no ją jako istotną dla zachowania pokoju. Po rozpa- Układu Warszawskiego przewidywano prowadzenie dzie Układu Warszawskiego NATO zaczęło pełnić działań o charakterze konwencjonalnym, a w sytu- funkcję stabilizacyjną, a podejmowane działania acji ich niepowodzenia – wykorzystanie taktycznej miały zapobiegać rozprzestrzenianiu się konfliktów broni jądrowej na ograniczoną skalę. Strategiczna regionalnych. Jednocześnie Sojusz przestał postrze- broń jądrowa miała być użyta dopiero wówczas, gdy gać Federację Rosyjską jako przeciwnika. zastosuje ją Związek Socjalistycznych Republik Polityczne poszukiwania nowych dróg dla Organi- Radzieckich. zacji sprawiły, że w czasie szczytu w Brukseli, Podsumowując okres zimnowojenny, należy w dniach 10–11 stycznia 1994 roku, podjęto decyzję stwierdzić, że NATO planowało prowadzić swoje o rozszerzaniu współpracy politycznej i wojskowej działania z wykorzystaniem całego arsenału także na całą Europę oraz rozpoczęciu programu „Partner- poza obszarem traktatowym. Lokalne konflikty wo- stwo dla pokoju”12 (Partnership for Peace – PdP). jenne tego okresu, zwane wojnami zastępczymi10, Spowodowało to faktyczne otwarcie Sojuszu na pozwoliły na zachowanie status quo Sojuszu oraz współpracę z państwami byłego bloku wschodniego ewolucję poglądów politycznych i wojskowych od- z perspektywą ich pełnego w nim członkostwa. Na- noszących się do charakteru oraz przebiegu potencjal- leży zaznaczyć, że rozpad ZSRR wpłynął także na nego konfliktu pełnoskalowego. Możliwe (przewidy- zmianę doktryny obronnej Federacji Rosyjskiej. We- wane) w latach pięćdziesiątych i do połowy lat wnętrzne problemy nowego państwa i słabość eko- sześćdziesiątych XX wieku przeprowadzenie uprze- nomiczna sprawiły, że w Doktrynie wojskowej FR dzających ataków jądrowych (w razie stwierdzenia z 1993 roku zerwano z przyjętą przez ZSRR w 1982 zagrożenia bezpieczeństwa państw Sojuszu) ewolu- roku zasadą nieużycia broni jądrowej jako pierwszy13. owało w stronę wykorzystania taktycznej broni jądro- Nowa doktryna dopuszczała możliwość jej zastoso- wej na ograniczoną skalę w przypadku niepowodze- wania w razie zbrojnej napaści na Federację Rosyjską nia działań o charakterze konwencjonalnym. państwa, które nią nie dysponuje, ale związanego po- Polityczne decyzje o ograniczeniu możliwości użycia rozumieniem z państwem, które ją posiada. Rosja broni jądrowej implikowały rozwój sił konwencjonal- uczyniła więc z broni jądrowej główny czynnik od-

8 Koncepcja strategiczna obrony obszaru północnoatlantyckiego (DC-6) z 1949 roku (pierwsze elementy), Ogólna strategiczna koncepcja obrony obszaru północnoatlantyckiego MC 14/2 z 1957 roku (rozwinięcie). 9Koncepcja strategiczna obrony obszaru północnoatlantyckiego MC 14/3 z 1968 roku. 10 Już na początku swojego istnienia NATO musiało odpowiedzieć na problemy związane z pogorszeniem się stosunków z ZSRR. Miejscem ogni- ska zapalnego stał się dwukrotnie Berlin (blokada w latach 1948–1949 przez ZSSR oraz kryzys berliński w 1961 roku zakończony budową mu- ru berlińskiego). Potem w sposób niebezpośredni, gdyż spoza obszaru północnoatlantyckiego wpływ na strategie NATO miały: wojna koreańska (1950–1953), kryzys sueski (1956), wojna wietnamska (1957–1972), kryzys kubański (1962), rewolucja sandinistów (1979), irańska rewolucja islamska (1979) i radziecka interwencja w Afganistanie (1973–1989). Większość tych wydarzeń określamy dzisiaj eufemistycznym pojęciem „wojny zastępczej”, czyli rozstrzyganiem sporów nie w sposób bezpośrednich starć militarnych prowadzonych na własnym terytorium, lecz zastęp- czo za pomocą działań na terytorium państwa trzeciego. 11The Alliance’s New Strategic Concept, Rzym, 8 listopada 1991 roku; tekst oryginalny w języku angielskim. www.nato.int/cps/en/natohq/offi- cial_texts_23847.htm/. 12Zasady programu opisano w dwóch przyjętych dokumentach: Dokumencie ramowym „Partnerstwa dla pokoju” oraz w Zaproszeniu do „Partner- stwa dla pokoju”. Członkami programu mogły zostać państwa uczestniczące w pracach Rady Współpracy Północnoatlantyckiej lub państwa człon- kowskie KBWE. Jego głównym celem miało być rozwijanie współpracy politycznej i wojskowej w całej Europie. 13Użycie sił zbrojnych przez Federację Rosyjską przewidziano w następujących przypadkach do: obrony suwerenności i integralności terytorialnej oraz innych żywotnych interesów FR, przeprowadzenia operacji pokojowych oraz zakończenia konfliktu zbrojnego na granicach państwa lub w ob- rębie terytorium FR, gdy zagraża to jej żywotnym interesom. Interesujące jest to, że w dokumencie nie sprecyzowano, czym są owe interesy.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 43 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

straszania ze względu na swoją słabość w innych NATO musiały zostać rozszerzone o reagowanie kry- dziedzinach. zysowe poza art. 5, a zatem poza obszar traktatowy. Polityczną decyzję w tej sprawie podjęto, przyjmując NOWE NATO nową Koncepcję strategiczną Sojuszu18 w 1999 roku Wspomniany szczyt NATO w Brukseli potwierdził na szczycie w Waszyngtonie. Dokument ten na nowo otwarcie Sojuszu na członkostwo nowych państw eu- zdefiniował cele i zadania Organizacji oraz wyzna- ropejskich. Jego uczestnicy przyjęli deklaracje o pro- czył strategiczne podejście do zagadnień bezpieczeń- wadzeniu misji zagranicznych przez Sojusz pod au- stwa w XXI wieku. Podstawowym celem NATO mia- spicjami Rady Bezpieczeństwa ONZ lub KBWE oraz ło być zapewnienie wolności i bezpieczeństwa swoim kontynuowaniu operacji nadzorującej respektowanie członkom, a także utrzymanie pokoju i stabilności strefy zakazu lotów nad Bośnią. Potępili także kon- w regionie euroatlantyckim. Sojusz zadeklarował flikt w byłej Jugosławii oraz potwierdzili integralność w ten sposób szerokie podejście do bezpieczeństwa terytorialną, niepodległość i suwerenność Armenii, międzynarodowego, uwzględniające – oprócz wymia- Azerbejdżanu i Gruzji. Zdecydowano również o podję- ru obronnego – również czynniki polityczne, ekono- ciu wysiłków przeciwko rozprzestrzenianiu broni ma- miczne i społeczne oraz związane z ochroną środowi- sowego rażenia i środków jej przenoszenia. Jednocze- ska. W celu dalszej ochrony pokoju, bezpieczeństwa śnie przyjęto koncepcję Wielonarodowych Sił Połączo- i stabilności zadeklarował używanie określonych nych (Combine Joint Task Force – CJTF) jako środka środków, to znaczy utrzymanie jedności transatlantyc- rozwoju operacji wojskowych. Ustalenia szczytu wy- kiej oraz zachowanie swojego potencjału militarnego, raźnie wskazywały na fakt, że NATO widzi potrzebę a także zapobieganie konfliktom i zarządzanie kryzy- stabilizacji sytuacji na południowej i południowo- sami. Wyrażono również otwartość na przyjęcie no- -wschodniej flance Europy. wych członków. Polityczna transformacja Sojuszu w latach 1997– Odpowiedzią Rosji na zmiany w środowisku bez- –1999 uwzględniała doświadczenia z konfliktu na Bał- pieczeństwa, w tym również na kierunki transformacji kanach oraz konieczność stabilizacji sytuacji w tym re- NATO, było przyjęcie w 2000 roku nowej Doktryny gionie. Istotny w tym okresie był specjalny szczyt wojskowej. Dokument, stwierdzając ograniczenie NATO z udziałem Federacji Rosyjskiej (27 maja 1997 możliwości tradycyjnej agresji zbrojnej przeciwko roku w Paryżu), w czasie którego podpisano z Rosją Federacji Rosyjskiej i jej sojusznikom, określał jako Akt stanowiący o podstawach wzajemnych stosunków, główne zagrożenia zewnętrzne: terytorialne pretensje współpracy i bezpieczeństwa. w stosunku do niej; próby ingerencji w jej politykę W tym samym roku zorganizowano szczyt, na któ- wewnętrzną; usiłowanie ignorowania jej interesów rym przyjęto Madrycką deklarację w sprawie bezpie- w kwestii regulowania problemów bezpieczeństwa czeństwa i współpracy euroatlantyckiej14. Zawierała międzynarodowego, także przeciwdziałanie umacnia- ona m.in. zaproszenie Czech, Polski i Węgier do człon- niu jej pozycji jako jednego z centrów wojskowych kostwa w Sojuszu (oficjalnie państwa te wstąpiły wpływających na kształtowanie bezpieczeństwa mię- w 1999 roku) oraz reformę struktur dowództwa woj- dzynarodowego oraz dyskryminację, w tym deprecja- skowego NATO15. Rada Północnoatlantycka przyjęła cję praw, swobód i ustawowych interesów obywateli również Specjalną deklarację w sprawie Bośni i Herce- Federacji za granicą. gowiny16, w której zobowiązała się do pełnej implementacji porozumienia pokojowego z Dayton oraz NATO PO 11 WRZEŚNIA 2001 ROKU ustanowienia Bośni i Hercegowiny państwem samo- Ataki terrorystyczne w USA z września 2001 roku dzielnym, demokratycznym i wieloetnicznym. Zobo- stanowiły impuls do zmiany postrzegania sytuacji wiązała się również do prowadzenia misji SFOR17 bezpieczeństwa przez Sojusz. Po raz pierwszy w hi- w celu zapewnienia pokoju w regionie. 24 marca 1999 storii uruchomił procedury związane z art. 5. Rozpo- roku, tuż po przyjęciu Polski, Węgier i Czech do Soju- częto operację „Active Endeavour” w rejonie morza szu, zaangażował się on w konflikt zbrojny w Kosowie. Śródziemnego oraz zapoczątkowano w Afganistanie. W związku z wydarzeniami na Bałkanach i zmie- Po 2001 roku, na kolejnych pięciu szczytach niającym się środowiskiem bezpieczeństwa zadania NATO19, podejmowano decyzje polityczne mające

14Podjęta na szczycie NATO w Madrycie 8–9 lipca 1997 roku. 15The NATO Military Command Structure, MC 324, zmniejszał liczbę dowództw z 65 do 20, z założeniem utrzymania dwóch dowództw strategicznych (SC ATLANTIC i SC EURPE), pięciu dowództw regionalnych (RC WEST, RC SOUTHEAST, RC EAST, RC NORTH, RC SOUTH) z podporządkowany- mi im czterema dowództwami komponentów, siedmioma połączonymi dowództwami subregionalnymi, SRIKEFLTLANT oraz SUBACLANT. 16Special Declaration on Bosnia and Herzegovina. www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_25459.htm/. 17Siły Stabilizacyjne (Stabilization Force – SFOR) – nazwa sił NATO, które po wojnie w Bośni prowadziły misję utrzymania pokoju w rejonie Bośni i Hercegowiny. Ustanowione rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1088 z 12 grudnia 1996 roku zostały zastąpione przez misję Unii Europejskiej EUFOR „Althea” w 2004 roku. 18Dokument oryginalny (j. angielski). www.nato.int/docu/pr/1999/p99-065e.htm/. 19Szczyty NATO: Rzym (28 maja 2002 roku), Praga (21–22 listopada 2002 roku), Stambuł (28–29 czerwca 2004 roku), Ryga (28–29 listopada 2006 roku) oraz Bukareszt (2–4 kwietnia 2008 roku).

44 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

na celu przeciwstawienie się nowym zagrożeniom. zdecydowały o oderwania się od Gruzji. Spotkało się Najważniejsze z nich dotyczyły: to z poparciem Federacji Rosyjskiej, która pod pozo- – zaproszenia siedmiu państw20 byłego bloku rem prowadzenia operacji pokojowej wkroczyła na wschodniego do członkostwa w Sojuszu, także sporne terytorium. Chorwacji i Albanii; Uczestnicy szczytu, mimo że partnerstwo z Rosją – utworzenia Sił Odpowiedzi NATO; uznawali za strategiczny element rozwijania bezpie- – wspierania państw członkowskich NATO w ope- czeństwa w regionie euroatlantyckim, wezwali ją do racji w Afganistanie, następnie przejęcia dowództwa wycofania żołnierzy z Osetii Południowej i Abchazji. nad Międzynarodowymi Siłami Wspierającymi Bez- 12 maja 2009 roku prezydent FR zaakceptował nową pieczeństwo (ISAF) w tym kraju (decyzję taką podję- Strategię bezpieczeństwa narodowego FR do 2020 ro- to na prośbę RFN i Holandii); ku25. Wskazywała ona na powrót Rosji jako kluczowe- – powołania do życia Rady NATO – Rosja, która go gracza na arenę międzynarodową. W katalogu za- miała rozwijać współpracę we wzajemnych relacjach; grożeń dla Federacji Rosyjskiej pierwsze miejsce – przyjęcia Planu działań NATO – Ukraina; przyznano Sojuszowi Północnoatlantyckiemu, – poparcia rezolucji nr 1441 Rady Bezpieczeństwa a szczególną uwagę zwrócono na wojny surowcowe ONZ, co pozwoliło na uczestnictwo poszczególnych (w tym kontekście pojawił się m.in. problem Arkty- członków Sojuszu w operacji koalicyjnej na terenie ki26). W nowej Strategii… wskazano na możliwość Iraku; użycia broni jądrowej w obronie przed wszelkiego ro- – wprowadzenia tzw. celu Robertsona (określał on, dzaju agresją, także konwencjonalną. że 40% sił zbrojnych państw członkowskich musi być Na szczycie w Lizbonie (2010) NATO przyjęło no- gotowe do przegrupowania, a 8% – stale uczestniczyć wą Koncepcję strategiczną Paktu Północnoatlantyc- w misjach zagranicznych21); kiego. W dokumencie tym wygenerowano trzy głów- – zakończenia misji SFOR w Bośni i Hercegowinie ne jego zadania: obronę zbiorową (art. 5 Traktatu…), (zastąpiła ją misja UE „EUFOR Althea”)22; zarządzanie kryzysowe oraz bezpieczeństwo koopera- – poparcia planu budowy przez USA tarczy antyra- tywne, czyli działania na rzecz umacniania międzyna- kietowej w Europie (zanegowany przez Federację rodowego bezpieczeństwa (partnerstwo z właściwymi Rosyjską na spotkaniu Rady NATO – Rosja 4 kwiet- państwami i organizacjami międzynarodowymi). nia 2008 roku w Bukareszcie); W tym samym roku Federacja Rosyjska wprowa- – poparcia dla integralności terytorialnej, niepodle- dziła nową Doktrynę wojskową FR 2010. Za główne głości i suwerenności Armenii, Azerbejdżanu, Gruzji zagrożenie uznano dążenie do nadania potencjałowi i Mołdawii23. militarnemu NATO zasięgu globalnego, realizowane- W latach 2002–2003 zreorganizowano także struktu- go z pogwałceniem norm prawa międzynarodowego, ry wojskowe NATO24. Rozdzielono zadania transforma- do zbliżenia infrastruktury wojskowej państw człon- cyjne (planowanie rozwoju) działalności operacyjnej. kowskich NATO do granic Rosji, w tym w wyniku roz- Liczbę dowództw zmniejszono z 20 do 11. Utrzymano szerzenia Sojuszu. W dokumencie tym potwierdzono dwa dowództwa szczebla strategicznego: ACT (Norfolk dążenie do budowy strefy wyłącznych wpływów na – odpowiedzialne za transformację, w tym budowę obszarze Wspólnoty Niepodległych Państw oraz stre- i rozwijanie zdolności Sojuszu) i ACO (Mons – odpo- fy buforowej w Europie Środkowej. wiedzialne za planowanie działań), trzy dowództwa po- W czasie szczytu NATO w Chicago w odniesieniu łączone (JFC Brunsum, JFC Naples i JC Lisbon) oraz do Strategii bezpieczeństwa i Doktryny wojskowej FR sześć dowództw komponentów (Ramstein, Northwood, poruszano tematy związane z obroną antyrakietową. Heidelberg, Izmir, Naples i Madrid). Określono także nowe podejście Sojuszu do wspólnej obrony, czyli budowania zdolności w dobie kryzysu DECYZJE Z LAT 2008–2012 gospodarczego, nazwane smart defence (SD). Szczyt NATO w Strasburgu i Kehl (3–4 kwietnia 2009 roku) odbywał się w tle konfliktu w Gruzji. WNIOSKI Z NEWPORT Władze Osetii Południowej, zachęcone ogłoszeniem NATO stoi na straży bezpieczeństwa swoich człon- przez Kosowo niepodległości (w lutym 2008 roku), ków w wymiarze globalnym. Wpływ na takie stano-

20Szczyt NATO w Pradze w 2002 roku. W jego trakcie zaproszono do członkostwa Bułgarię, Estonię, Łotwę, Litwę, Rumunię, Słowację i Słowenię. 21Comprehensive Political Guidance. NATO Basic Text. 22Szczyt NATO w Stambule w 2004 roku. 23Szczyt NATO w Bukareszcie w 2008 roku. 24Decyzję o reorganizacji struktury wojskowej Sojuszu podjęto na spotkaniu ministrów obrony państw członkowskich. Bruksela, 12 czerwca 2003 roku. 25Strategia stanowi podstawę do stworzenia ram dla kolejnych dokumentów programowych, takich jak Doktryna wojskowa FR czy Strategia na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa żywnościowego do 2020 roku. 26Unated States Geological Survey, która jako agencja rządu USA zajmuje się m.in. prowadzeniem badań nad rozmieszczeniem bogactw naturalnych, szacuje, że dno morskie Arktyki może być źródłem co najmniej 90 miliardów baryłek ropy naftowej i około 1,67 bilionów metrów sześcien- nych gazu ziemnego.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 45 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

wisko miały konflikty regionalne (Bałkany, Czeczenia czeństwa, które przewidują neutralność i utrzymanie Gruzja), wojna z terroryzmem oraz realizowane przez niezależności od większego sąsiada przy zachowa- Federację Rosyjską dążenie do utrzymania statusu niu dobrych stosunków polityczno-gospodarczych mocarstwa. Pojawiające się symptomy jej powrotu do oraz integrację ze strukturami europejskimi. tej roli, zauważalne dla czynników wojskowych i poli- Odmienne wektory celów strategicznych dopro- tycznych, starano się normować w ramach prac Rady wadziły do podjęcia przez Federację Rosyjską decy- NATO – Rosja na poziomie akceptowanym przez zji o eskalacji napięcia i wykorzystaniu wszystkich Sojusz. Wydarzenia na Ukrainie w 2014 roku spo- dostępnych (politycznych, ekonomicznych i militar- wodowały powstanie na tym polu nowej sytuacji. nych) form nacisku na władze ukraińskie. Analiza Pierwotnie planowanymi do poruszenia na nie- strategiczna konfliktu rosyjsko-ukraińskiego wska- dawnym szczycie NATO w walijskim Newport za- zuje na duże dysproporcje w możliwościach i sposo- gadnieniami były m.in.: ewentualna misja szkolenio- bach jego prowadzenia przez oba kraje27. Konfronta- wa w Afganistanie po 2014 roku, rozwój zdolności cja została określona jako hybrydowa28, to znaczy łą- obronnych Sojuszu do 2020 roku (w tym obrony an- cząca w jedno: „stare” i „nowe” sposoby prowadze- tyrakietowej) oraz rola i znaczenie więzi transatlan- nia walki, regularne i asymetryczne sposoby działa- AKTYWNE UCZESTNICTWO POLSKI W SOJUSZU ORAZ ANALIZA MECHANIZMÓW JEGO DZIAŁANIA POKAZUJĄ, ŻE NATO DOSTOSOWUJE SIĘ DO CIĄGLE ZMIENIAJĄCEJ SIĘ SYTUACJI BEZPIECZEŃSTWA

tyckich dla bezpieczeństwa Europy. Wojskowe struk- nia oraz supernowoczesne i prymitywne środki od- tury zasadniczo oczekiwały na podjęcie wiążących działywania. decyzji w sprawach Connected Forces Initiative (CFI) i smart defence, to znaczy przyszłości sił Soju- REAKCJA SOJUSZU szu po zakończeniu operacji w ramach ISAF oraz Działania dezinformacyjne prowadzone na po- dalszego rozwoju zdolności przez współpracę mię- czątku kryzysu ukraińskiego oraz paraliż ośrodków dzynarodową. Eskalacja kryzysu ukraińskiego spo- władzy ukraińskiej spowodowały, że na szczeblu So- wodowała jednak konieczność weryfikacji założeń juszu w pierwszej fazie pojawiły się problemy wstępnych. z osiągnięciem konsensusu politycznego co do jed- Mimo braku oficjalnego zaangażowania Federacji noznacznej oceny wydarzeń. Brak tego porozumie- Rosyjskiej w konflikt na Ukrainie, analiza dostęp- nia był widoczny w kwestii podjęcia zdecydowanych nych źródeł wskazuje, że podstawową jego przyczy- działań, w tym wykorzystania wszystkich narzędzi ną jest jej dążenie do odbudowy swej mocarstwowej zarządzania kryzysowego pozostających w dyspozy- pozycji i utrzymania wpływów na obszarze byłego cji NATO. Na początku marca 2014 roku w ramach ZSRR – zgodnie z obowiązującą Strategią bezpie- art. 429 Traktatu… zwołano na wniosek Polski posie- czeństwa i Doktryną wojskową FR. Obecna sytuacja dzenie NAC, w trakcie którego podjęto decyzję jest zatem wynikiem sprzeczności strategicznych ce- o przejściu do drugiej fazy procesu zarządzania kry- lów polityki bezpieczeństwa obu państw, to znaczy zysowego NATO. Brak jednomyślności spowodo- Rosji i Ukrainy. Zasadnicze rosyjskie cele strategicz- wał, że nie wykorzystano części środków reagowa- ne są definiowane jako: utrzymanie strefy wpływów, nia kryzysowego (tzw. pre-authorised), oczekując dążenie do zachowania głębi strategicznej, uzależ- w każdej sytuacji na decyzję polityczną Rady Pół- nienie gospodarcze i polityczne Ukrainy od rosyj- nocnoatlantyckiej. Jednocześnie wypowiedzi polity- skiego sąsiada oraz chęć zmiany proporcji sił w ba- ków rosyjskich i prezentowane przez dyplomację ro- senie Morza Czarnego. Uwarunkowania te są syjską stanowiska mogły być odczytane jako niosące sprzeczne z założeniami ukraińskiej polityki bezpie- oznaki zagrożenia ze strony Rosji dla państw „brze-

27Teoretycznie ukraińskie siły zbrojne prezentują znaczny potencjał militarny, który z łatwością powinien odeprzeć agresję. Potwierdzają to również oficjalne liczby sprzętu, którym dysponuje ukraińska armia. Jednak ocenia się, że jedynie od 30 do 50% tego sprzętu nadaje się do wykorzystania. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy są problemy w sferze zabezpieczenia logistycznego sił, zwłaszcza z zaopatrywaniem w materiały pęd- ne (długotrwałe procedury przetargowe i korupcja). Małe zapasy materiałowe negatywnie wpływają na poziom wyszkolenia wojsk rozmieszczonych na wschodzie i południu. Wykonywane są jedynie niezbędne przemieszczenia oraz operacje wojskowe. 28J. Robb: Brave New War. The Next Stage of Terrorism and the End of Globalization. John Wiley& Sons, Hoboken 2007. 29Artykuł 4 stanowi: Strony będą się wspólnie konsultowały, ilekroć zdaniem którejkolwiek z nich zagrożone będą integralność terytorialna, nie- zależność polityczna lub bezpieczeństwo którejkolwiek ze Stron. www.bbn.gov.pl/pl/publikacje-i-dokumenty/dokumenty/257,Traktat- polnocnoatlantycki-i-ustawa-o-jego-ratyfikacji.html/.

46 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

gowych” Sojuszu, zwłaszcza dla państw bałtyckich stały uaktualnione i zatwierdzone. Jednocześnie oraz Polski. w ramach struktur wojskowych Sojuszu rozpoczęto Sytuacja na Ukrainie wymusiła jednak na człon- prace, w wyniku których jego władze wojskowe kach Sojuszu konieczność weryfikacji oczekiwań wo- przedstawią do akceptacji Radzie Północnoatlantyc- bec planowanego na wrzesień szczytu w Newport. kiej propozycje dotyczące takich zagadnień, jak: Po 25 latach od zakończenia zimnej wojny – określenie pakietu sił, elementów dowodzenia NATO musiało uznać, że zagrożenia na wschodzie i kontroli, szkolenia oraz certyfikacji Sił Odpowiedzi Europy ponownie stały się realne. Kolejnym zagroże- NATO; niem dla NATO jest pogłębiający się kryzys na Bli- – struktury, skład i gotowość Połączonych Sił Za- skim Wschodzie i w Afryce Północnej. W wyniku daniowych Bardzo Wysokiej Gotowości; konfliktu na Ukrainie nastąpiła równocześnie zmiana – rozmieszczenie elementów dowodzenia i kiero- optyki postrzegania współpracy NATO – Rosja. wania (poziomu batalion) wraz z elementami wspar- Efektem konsultacji polityczno-wojskowych było cia i zabezpieczenia na terytorium wybranych opracowanie Planu działań na rzecz podniesienia państw Europy Wschodniej (Polski, Bułgarii, Esto- gotowości Sojuszu: (RAP). Został on formalnie za- nii, Łotwy, Litwy i Rumunii); AKTYWNE UCZESTNICTWO POLSKI W SOJUSZU ORAZ ANALIZA MECHANIZMÓW JEGO DZIAŁANIA POKAZUJĄ, ŻE NATO DOSTOSOWUJE SIĘ DO CIĄGLE ZMIENIAJĄCEJ SIĘ SYTUACJI BEZPIECZEŃSTWA

twierdzony i przedstawiony30 na szczycie w New- – uszczegółowienie roli Wielonarodowego Korpu- port. Jego założenia opierają się na czterech zasadni- su Północno-Wschodniego jako regionalnego ele- czych punktach. Pierwszy z nich to utrzymanie mentu dowodzenia Sojuszu w dziedzinie szkolenia obecności wojsk państw członkowskich Sojuszu sił i prowadzenia ćwiczeń oraz realizacji zadań doty- w krajach jego wschodniej flanki (Estonia, Łotwa, czących dowodzenia Siłami Odpowiedzi NATO Litwa, Polska, Rumunia i Bułgaria). Głównym ce- i Połączonymi Siłami Zadaniowymi Bardzo Wyso- lem stacjonowania tych sił, których wielkość okre- kiej Gotowości; ślono wstępnie na poziomie batalionu z elementami – przegląd planowania obronnego w kontekście dowodzenia oraz pododdziałami wsparcia i zabez- opracowania nowych stałych planów obrony lub przy- pieczenia, jest podkreślenie obecności Sojuszu, np. pisania konkretnych sił do planów wariantowych; przez wspólne ćwiczenia i szkolenia. – zwiększenie bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni. Kolejny filar to podniesienie gotowości bojowej Sił W 2015 roku jest planowane określenie potrzeb- Odpowiedzi NATO. Według najnowszych rekomenda- nych sił32 (komponentu morskiego, lądowego, po- cji dowódców strategicznych i uzgodnień na szczeblu wietrznego i innych) w celu zapewnienia skuteczne- Komitetu Wojskowego NATO, ma to być jednostka go odstraszania i (lub) obrony, a także wymagań wielkości brygady z elementami wsparcia lotniczego dotyczących infrastruktury logistycznej (sprzętu i morskiego, gotowa do podjęcia działań w ciągu kilku i zapasów materiałowych) oraz wsparcia przez pań- dni. Zdecydowano o zasadniczej przebudowie struktur stwo gospodarza w celu przyjęcia w państwach sił odpowiedzi sojuszu i o czasie ich gotowości do pod- wschodniej flanki sojuszniczych sił wzmocnienia. jęcia działania. Nowym elementem będą Very High Readiness Joint Task Force – VJTF. W dalszej kolej- BEZPIECZEŃSTWO POLSKI ności plan wskazuje na konieczność przygotowania Siły Zbrojne RP włączają się do implementacji odpowiedniego systemu dowodzenia dla tak przygo- Planu gotowości Sojuszu. Obecnie, na podstawie towanych jednostek z wykorzystaniem Dowództwa wniosków z konfliktu rosyjsko-ukraińskiego, jest Korpusu Północno-Wschodniego31. Korpus będzie kontynuowany proces rozwoju zdolności operacyj- gotowy do koordynacji szkolenia batalionów państw nych. Utrzymany jest także przyjęty stosownymi NATO dyslokowanych w krajach flanki wschodniej aktami prawnymi poziom finansowania SZRP. Do- i dowodzenia siłami VJTF. datkowo doskonali się system kierowania obronno- Ostatni z filarów to przegląd procedur planowania ścią, by zweryfikować część zapisów prawa po- obronnego, w tym planów wariantowych, które zo- wszechnego.

30Walles Summit Declaration. Newport, 5 września 2014 roku. www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_112964.htm/. 31Po podwyższeniu jego gotowości bojowej do statusu Sił Wysokiej Gotowości. Będzie to skutkować m.in. zwiększeniem stanu etatowego dowódz- twa. 32Poza Siłami Odpowiedzi NATO oraz Połączonymi Siłami Zadaniowymi Bardzo Wysokiej Gotowości.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 47 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

Rozwój zdolności operacyjnych powinien być nej pomocy siłom zbrojnym innych państw ukierunkowany na uzyskanie zdolności do odstrasza- w formie nieodpłatnego przekazywania mienia po- nia strategicznego. Praktycznie jest on realizowany chodzącego z zasobów wojska. Planuje się także m.in. przez pozyskiwanie drugiego Nadbrzeżnego opracowanie polityczno-strategicznej dyrektywy Dywizjonu Rakietowego, pocisków powietrze–zie- obronnej RP, rządowego programu rezerw strate- mia JASSM, zestawów artylerii rakietowej Homar gicznych oraz innych dokumentów zapewniających oraz nowych okrętów podwodnych. Trwają także możliwość elastycznego wykorzystania programu prace nad wprowadzeniem zestawów obrony po- mobilizacji gospodarki (PMG), w tym ciągłości powietrznej, w tym przeciwrakietowych średniego za- zyskiwania zaopatrzenia z importu. sięgu Wisła i krótkiego zasięgu Narew oraz bezzało- Należy też w sposób ciągły doskonalić system kie- gowych środków rozpoznawczych. rowania obronnością państwa (wielowątkowy cywil- Oprócz odstraszania należy rozwijać zdolności do ny i wojskowy na różnych szczeblach). Pomocne strategicznej obrony kraju, to jest: operacyjnego w tym będzie przeprowadzenie w 2015 roku ćwi- przygotowania jego obszaru, osiągnięcia zdolności czeń obronnych „Kraj”. Będą one realizowane do obrony cybernetycznej oraz przygotowania SZRP w sposób segmentowy i zapewnią: przegląd systemu do prowadzenia działań nieregularnych. Konieczne bezpieczeństwa narodowego (w ramach strategicznej jest również wzmocnienie „ściany wschodniej” oraz gry obronnej37), doskonalenie kierowania systemem dokonanie właściwej selekcji infrastruktury krytycz- obronnym państwa (w ramach gry wojennej38) oraz nej niezbędnej dla funkcjonowania państwa. usprawnienie wojennego systemu dowodzenia SZRP W wyniku doświadczeń z konfliktu na Ukrainie w ramach ćwiczeń dowódczo-sztabowych i ćwiczeń nowego znaczenia nabiera rozwój systemu mobili- z wojskami, w tym certyfikacji grup bojowych UE. zacyjnego państwa. Potrzebna jest intensyfikacja szkolenia rezerw osobowych, zweryfikowanie wy- BYĆ ELASTYCZNYM korzystania Narodowych Sił Rezerwowych, przy- Aktywne uczestnictwo Polski w strukturach Soju- spieszenie procesu odtwarzania zapasów wojen- szu, jak również analiza mechanizmów jego działa- nych. Należy dokonać swoistej zmiany w filozofii nia pozwalają stwierdzić, że NATO od początku ist- ustanawiania i uruchamiania programu mobilizacji nienia dostosowuje się ciągle do zmieniającej się sy- gospodarki, na przykład w wyniku możliwości se- tuacji bezpieczeństwa. Odzwierciedla to dobrze po- lektywnego realizowania planu oraz wypracowy- łożenie środka ciężkości polityki Sojuszu w odnie- wania stosownego modelu ustanawiania i zwalnia- sieniu do art. 5, który w czasie zimnej wojny stano- nia rezerw strategicznych państwa. wił esencję wszystkich podejmowanych działań Szczególnego znaczenia nabiera utrzymanie wy- w sferze wojskowej oraz skoncentrowanych na obro- datków obronnych na poziomie nie niższym niż 2% nie kolektywnej. Później środek ciężkości przesunął PKB od 2016 roku. Zobowiązanie takie, przy zało- się w kierunku operacji poza art. 5 i poza obszarem żeniu wydatkowania nie mniej niż 20% na moder- traktatowym, by po 2001 roku powracać na dawne nizację techniczną Sił Zbrojnych RP, pozwoli na miejsce, co – jak się wydaje – nastąpiło definitywnie wykonanie wszystkich zadań z tym związanych33. wraz z ostatnimi wydarzeniami na Ukrainie. Wspomniane działania, mające na celu wzmoc- Przeciwdziałanie wszelkim zagrożeniom dla So- nienie systemu obronnego państwa, powinny być juszu odbywa się zasadniczo na płaszczyźnie poli- wsparte zmianami legislacyjnymi. Zasadnicze mu- tyczno-wojskowej. Integracja decyzji politycznych szą się odnosić do ustaw o powszechnym obowiąz- z działaniami militarnymi następuje dzięki uwzględ- ku obrony Rzeczypospolitej Polskiej34 i o zarządza- nieniu w planach operacyjnych i działaniach trans- niu kryzysowym35. Ponadto powinny zostać formacyjnych ustaleń kolejnych szczytów i koncep- wypracowane uregulowania dotyczące udzielania cji strategicznych NATO. Ostatecznie pozostaje on wsparcia instytucjom państwowym w organizowa- najbardziej efektywnym elementem stabilizacji bez- niu miejsc pobytu dla uchodźców36. Należy również pieczeństwa światowego. n stworzyć uregulowania prawne umożliwiające rozmieszczenie elementów sojuszniczego systemu do- W najnowszym numerze „Polski Zbrojnej” 1/2015 wywiad z szefem wodzenia na terytorium RP oraz udzielanie doraź- Sztabu Generalnego WP.

33Na te zadania do 2022 roku zaplanowano kwotę około 137 mld zł, w tym na uzbrojenie około 100 mld zł (70%). Dodatkowe prawie 40 mld zł zostanie wydatkowane na zakupy wyposażenia i sprzętu nieobjętego programami uzbrojenia. 34 W związku z dostosowaniem wysuniętego stanowiska dowodzenia (WSyD) do nowego systemu kierowania i dowodzenia SZRP, w tym regulacja kwestii naczelnego dowódcy SZRP. 35Umożliwia reagowanie na zagrożenia militarne bez konieczności wprowadzania stanu wojennego. 36W tym m.in. stworzeniu możliwości leczenia i finansowania obcokrajowców niemających statusu uchodźcy przez podmioty medyczne nadzoro- wane przez ministra obrony narodowej, jak również jednostki medyczne wchodzące w skład sił zbrojnych. 37Z udziałem najwyższych władz państwowych. 38Z planowanym rozwinięciem centralnego stanowiska kierowania obronnością państwa.

48 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 KIERUNKI Tankowanie w powietrzu

ANALIZA MOŻLIWOŚCI TANKOWANIA W POWIETRZU WSKAZUJE NA CAŁKOWITĄ ZALEŻNOŚĆ SIŁ POWIETRZNYCH PAŃSTW EUROPEJSKICH OD AMERYKAŃSKICH ZDOLNOŚCI W TEJ DZIEDZINIE. TYMCZASEM POSIADANIE WŁASNYCH TANKOWCÓW TO NIE TYLKO KORZYŚCI MILITARNE, LECZ TAKŻE FINANSOWE.

gen. dyw. pil. dr Leszek Cwojdziński ada Europejska w grudniu 2013 roku uznała woczesnych działaniach bojowych (wnioski opraco- Rzdolność do tankowania w powietrzu (Air to Air wano na podstawie udziału lotnictwa w konflikcie Refueling – AAR) za jeden z najważniejszych pro- w Libii) oraz kluczowym znaczeniu samolotów blemów. Jednocześnie wezwała państwa członkow- transportowo-tankujących MRTT (Multi Role Trans- skie Unii Europejskiej do jego do rozwiązania w ra- port Tanker). Europejska Agencja Obrony podejmu- mach wspólnego zakupu i wymiany (pooling je wiele działań, które mają na celu zwiększenie & sharing). Natomiast Europejska Agencja Obrony możliwości w tej dziedzinie w ogólnoeuropejskim (European Defence Agency – EDA) zachęca swoich wymiarze. Jej wysiłek został dostrzeżony, czego do- Autor znajduje się członków do korzystania z komercyjnych dostaw wodem stwierdzenie: Mając na uwadze, iż aktualnie w dyspozycji Dowódcy usługi tankowania w powietrzu, traktując to jako państwa członkowskie zarządzają własnymi potencja- Generalnego Rodzajów tymczasowe wyjście. łami o charakterze narodowym, Rada Europejska Sił Zbrojnych. Zdolność tankowania w powietrzu uznano za klu- z zadowoleniem przyjmuje [...] rozwój zdolności tan- czową i niezbędną do planowania sojuszniczych kowania w powietrzu oraz czynione postępy w kierun- operacji połączonych oraz prowadzenia ciągłych, in- ku zwiększenia ogólnej wydajności i zmniejszenia roz- tensywnych działań lotniczych. Jako unikatowy proszenia związanego z tym potencjału, zwłaszcza wskaźnik potencjału bojowego, możliwość tankowa- w odniesieniu do utworzenia wielofunkcyjnego MRTT nia w powietrzu jest podstawową cechą techniczną z naciskiem w dziedzinie certyfikacji, kwalifikacji, nowoczesnych konstrukcji lotniczych i odnosi się nie wsparcia w eksploatacji i szkolenia […]1. tylko do samolotów bojowych, lecz także do pełnego W Europie mogą obecnie operować 42 tankowce spektrum platform lotniczych, w tym również w nie- 12 różnych typów. W porównaniu z zasobami ame- dalekiej przyszłości do bezzałogowych statków po- rykańskimi, które liczą ponad 550 tankowców i tylko wietrznych. czterech typów, wskazuje to na europejskie braki. Rozwiązanie docelowe, czyli zwiększenie liczby POTENCJAŁ I POTRZEBY tankowców, będzie możliwe dopiero pod koniec tej Podczas szczytu Rady Europejskiej w 2013 roku dekady lub na początku następnej. Dlatego też Euro- kolejny raz przypomniano o istotnej roli AAR w no- pejska Agencja Obrony dąży do wprowadzenia roz-

1 European Council 217/2014. Bruksela, grudzień 2013.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 49 KIERUNKI

Użytkownicy AAR Stan posiadania Prognoza dotycząca liczby tankowców Kraj w 2014 roku w 2014 rokua powietrznych w latach 2020–2025 Albania nie zakup godzin nalotu przez państwa należące do Belgia tak czwartego filaru EDAb Bułgaria nie 4xCC-130HT (Drougec Kanada tak 2xCC-150T(A-310MRTT) (Drouge) 2xCC-150T(A-310MRTT) (Drouge)c Chorwacja nie Republika Czeska tak Dania tak Estonia nie 7xC-160NG (14 samolotów zdolnych do tankowania w powietrzu, ale 10xA400M (zasobnik + 5 HDU)d Francja tak tylko siedem zestawów) (Drouge) 11xC-135FR (Boom i Drouge) 12xA-330MRTT (Drouge i Boom?) 3xKC-135R (Boom i BDA) 4xA-310MRTT (Drouge), 10xA400M (10xU/Wpods + RFN tak 4xA-310MRTT (Drouge) 6HDU) Grecja tak Węgry tak 4xKC-767 (Boom i Drouge) 4xKC-767 (Boom i Drouge) Włochy tak 9xKC-130J (Drouge) 9xKC-130J (Drouge) Litwa nie Luksemburg nie Holandia tak 2xKDC-10 (Boom) tankowce strategiczne zarządzane przez czwarty filar EDAb Norwegia tak tankowce strategiczne zarządzane przez czwarty filar EDAb a Całkowita ilość aktualnych zapasów wynika z deklaracji złożonych przez kraje członkowskie, uczestników programu, podczas posiedzenia grupy roboczej NATO AAR w kwietniu 2013 roku. Wyjątek stanowią dane dotyczące samolotów cystern C-130, które oparto na źródłach amerykańskich sił powietrznych oraz marynarki wojennej. b W ramach inicjatywy Europejskiej Agencji Obrony oraz wniosków opracowanych przez kraje należące do czwartego filaru zakłada się zbiorowy zakup przynajmniej ośmiu strategicznych tankowców. Dokładna liczba nie została jeszcze określona. c Możliwości floty AAR skończą się w roku 2020, dlatego też trzeba podjąć pilnie kroki w celu utrzymania zdolności do tankowania w powietrzu. d Całkowita liczba zestawów podskrzydłowych oznacza całkowitą liczbę samolotów A400M dostępną w wersji AAR. Dodatkowo dostępne jednostki (zestawy Hose&Drogue) nie oznaczają dostępności platform samolotu A400M w roli tankowca.

wiązań krótkoterminowych, np. leasingu samolotów europejskich krajów wyposażonych w samoloty tankujących lub też do zakupu na rynku usług tanko- F-16 (wraz z Belgią, Danią, Grecją, Włochami, wania w powietrzu. Holandią, Norwegią i Portugalią), które wymagają W Unii Europejskiej tylko siedem państw: Dania, stosowania sztywnego systemu tankowania. Francja, Hiszpania, Szwecja, Holandia, Włochy Obecne (2014) oraz przewidywane (2020–2025) i Wielka Brytania dysponuje możliwościami tanko- możliwości NATO dotyczące zdolności tankowania wania w powietrzu. Kraje te wykonują zadanie AAR w powietrzu przedstawiono w tabeli. Wynika z niej, z użyciem różnych typów statków powietrznych. że tylko trzy kraje: Francja, Włochy oraz Turcja ma- Spośród wymienionych tylko trzy: Holandia, Francja ją zdolność do tankowania z wykorzystaniem systemu i Włochy – mają tankowce wyposażone w sztywny Boom i planują ją zachować. Pięć pozostałych państw, układ zasilania (Aerial Refuelling Boom System), które eksploatują F-16, liczy na rozwiązania w ra- tak zwany Boom, niezbędny do tankowania samolo- mach programu pilotowanego przez EDA. Następne tów F-16. pięć: Czechy, Dania, Grecja, Węgry i Portugalia, dys- W przeciwieństwie do większości samolotów bo- ponujące samolotami, które mogą być tankowane jowych w Europie, które wykorzystują układ tanko- w powietrzu, jeszcze nie zdefiniowało przyszłego roz- wania paliwa typu P&D/HDU (Probe & Drouge/ wiązania odnoszącego się do zdolności tankowania Hose Drum Unit)2, Polska należy do grupy ośmiu w powietrzu. Przy takich założeniach dotyczących

2 Możliwość tankowania samolotów, które mają sondę poboru paliwa, z zasobników za pomocą węża paliwowego.

50 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 KIERUNKI

Użytkownicy AAR Stan posiadania Prognoza dotycząca liczby tankowców Kraj w 2014 roku w 2014 rokua powietrznych w latach 2020–2025 tankowce strategiczne zarządzane przez czwarty Polska tak filar EDAb Portugalia tak Rumunia nie Słowacja nie Słowenia nie 2xB-707 (Drouge) 9xA400M (9 z zasobnikiem + 3HDU) tankowce Hiszpania tak 5xKC-130 (Drouge) strategiczne zarządzane przez czwarty filar EDAb Turcja tak 7xKC-135R (Boom i BDA) 7xKC-135R (Boom i BDA) 4xTriStarK1/KC1 (K1 wycofany w 2014 roku) Wielka Brytania tak 14xVoyager KC2(A-330MRTT) (Drouge) 7xVoyager KC2 (A-330MRTT) (Drouge) 397xKC-135R/T (Boom&Drouge/BDA) 179xKC-46 (Boom i Drouge)e 59xKC-10(Boom I Drouge) 218KC-135R/T (Boom&Drouge/BDA)f 48xMC-130E/HP(Drouge) 59xKC-10 (Boom I Drouge)g 36xHC-130P/N (Drouge) 22xMC-130J (Drouge) USA tak 15xMC-130J (Drouge) 20xMC-130H (Drouge) 9xHC-130J (Drouge) 36xHC-130J (Drouge) 28xKC-130T (Drouge) 74xKC-130J (Drouge) 46KC-130J (Drouge) Razem 709 697+31h Razem (bez USA) 71 89+31 Razem (bez USA, 58 80+31 Kanady i Turcji)

e Przyjmuje się zakończenie programu KC-46 w roku 2028. W dokumencie, z którego pochodzi tabela, rok 2025 oznacza dostawę wszystkich samolotów tego programu. f Szacunkową liczbę samolotów KC-135, pozostających w eksploatacji w latach 2020–2025, określa się na zasadzie wymiany jeden KC-135 za jeden KC-46. g Amerykanie rozważają możliwość wycofania z eksploatacji w najbliższej przyszłości użytkowanej floty samolotów KC-10. Zakładają także późniejsze o kilka lat wycofanie samo- lotów KC-135R. h W ramach inicjatywy Europejskiej Agencji Obrony, opartej na pracach filaru trzeciego, zakup dodatkowych 31 podskrzydłowych zestawów U/W (under wing) oraz 15 zestawów Hose- &Drogue przekształci kolejne 31 samolotów A400M z istniejącej floty w tankowce. Na razie żaden z krajów członkowskich nie zadeklarował się jako realizator tego programu. Źródło: Air-to-Air Refueling Consolidation. An Update. Joint Air Power Competence Centre, marzec 2014.

wielkości floty tankowców będących w posiadaniu wariantów umowy ramowej: ATARES oraz MCCE. europejskich krajów NATO do roku 2025 będą one Pierwszy z nich opiera się na bezgotówkowej wy- mogły prowadzić połączoną operację z udziałem lot- mianie usług między krajami uczestniczącymi nictwa jedynie na małą skalę. w programie. Wartość każdej z nich jest obliczana Szacuje się, że europejskie zdolności w omawia- na podstawie corocznie aktualizowanej tzw. rzeczy- nej dziedzinie odpowiadają zaledwie 25% wymaga- wistej godziny lotu (EFH), ogłaszanej przez każde nych potrzeb operacyjnych3. Należy także zazna- państwo oferujące usługę. W roku 2012 wyceniono czyć, że będą się zmieniać w czasie, w zależności od ją na 8 tys. euro. Tak więc na jej podstawie holender- rozwoju sytuacji politycznej oraz wpływu innych ska oferta jednej godziny lotu dla tankowca KDC-10 geopolitycznych czynników, które obecnie są nie do to 2,93 EFH, co daje 23 440 euro, podczas gdy jedna przewidzenia. Powoduje to brak szacunkowych wyli- godzina niemieckiego tankowca A310, wyceniona czeń rocznej liczby godzin nalotu na potrzeby AAR na 3,1 EFH, to 24 800 euro. w siłach powietrznych państw europejskich. Według najnowszych badań przeprowadzonych przez Royal United Services Institute program MOŻLIWE ROZWIĄZANIA ATARES pomaga świadczyć usługi transportu po- W Europie usługi tankowania w powietrzu są ofe- wietrznego oraz tankowania w powietrzu. Jednakże rowane zazwyczaj w jednym z dwóch dostępnych potrzebny jest mechanizm komercyjny, który umożliwi

3 Lt. Col L.Donnet. EDA ARSAG, 2012.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 51 KIERUNKI

państwom ich zakup, a nie tylko handlowanie nadwyż- Szczegółowa analiza rynku usług MRTT świad- kami z puli europejskiej lub NATO4. czonych na rzecz MON pozwala na ocenę całkowi- Państwa, które preferują zawieranie umów dwu- lub tej wartości rynkowej nadwyżek godzinowych uzy- wielostronnych na zasadach ad hoc, mogą korzystać skanych dzięki potencjalnej eksploatacji dwóch ta- z usług Europejskiego Centrum Koordynacji Ruchu kich samolotów. Obecnie nasze zapotrzebowanie Wojsk (Movement Coordination Centre Europe – na usługi w programie MRTT w dziedzinie trans- MCCE), które za symboliczną opłatą roczną pełni portu strategicznego i tankowania w powietrzu to funkcję pośrednika. Koszt jednej godziny lotu tan- około 2,2 tys. godzin lotu rocznie dla dwóch samo- kowca, w zależności od okoliczności, w których od- lotów MRTT lub 1,1 tys. godzin dla jednej maszy- bywa się lot, podlega dużym zmianom. Czynniki, ny. Zakładając optymistycznie maksymalne roczne które na to wpływają, zależą od rodzaju zawartej wykorzystanie każdej platformy na poziomie umowy. Należy do nich zaliczyć: 2,6 tys. godzin (średnie dzienne – 8 godzin), dwa – rodzaj misji lotniczej oraz liczbę odbiorców i ro- samoloty generują potencjał 5,2 tys. godzin lotu, co dzaj umowy, daje nadwyżkę 3 tys. godzin rocznie ponad potrze- – dedykowany przedział czasowy misji, by narodowe. – wykorzystanie standardowo przydzielonego cza- Przedstawioną nadwyżkę obliczono zgodnie su na jej wykonanie. z obecnymi i przyszłymi potrzebami Ministerstwa Z wymienionych elementów najbardziej kosztowny Obrony Narodowej oraz rynkowymi. Koszty takich jest rodzaj misji (jej rejon, odległość, szacowane ryzy- usług zależą od ich rodzaju (transport personelu ko zrealizowania zadania) i jej wykonanie w dedyko- i sprzętu do obszarów ryzyka, tankowanie w locie wanym przedziale czasu. Mimo korzyści wskazanych itp.) i mieszczą się w przedziale od 20 tys. dolarów przez Europejską Agencję Obrony, odnoszących się za godzinę lotu dla usług transportu do 35 tys. do- do możliwości zarobkowych w sferze świadczenia larów za godzinę lotu w przypadku usługi tankowa- usług, nikt w Europie nie prowadzi takiej działalności. nia w powietrzu dla misji niededykowanych. Jedyną firmą, która oferuje omawiane usługi na całym Na podstawie przedstawionych informacji można świecie na zasadach komercyjnych, jest irlandzkie stwierdzić, że 3 tys. godzin lotu jako narodowa nad- konsorcjum Omega Air, świadczące je z wykorzysta- wyżka na rynku europejskim osiągnie wartość od niem środków amerykańskich. 60–105 mln dolarów rocznie, w zależności od rodza- Według dyrektora Omega Air, Ulika McEvaddy, ju świadczonych usług. Na przykład sprzedaż tylko oferowany przez jego firmę koszt jednej godziny lo- 2 tys. godzin – tysiąc jako usługa transportu i tysiąc tu tankowca w granicach 15 tys. dolarów to jedna jako usługa tankowania w powietrzu – mogłaby piąta kosztów porównywalnej operacji prowadzonej przynieść przychód o wartości 75 mln dolarów rocz- przez podmioty wojskowe. Konsorcjum to byłoby nie. Oczywiście wysoki koszt zakupu samolotów zainteresowane świadczeniem usług tankowania MRTT sprawia, że ich amortyzacja rozłożyłaby się w powietrzu dla państw europejskich z zastosowa- na wiele lat, jednak już sama możliwość zwrotu zaniem tankowców KDC-10. Te jednak nie mają inwestowanych środków w przypadku sprzętu woj- sztywnego łącza typu Boom i dlatego nie można ich skowego jest ewenementem. użyć do tankowania samolotów F-16. Można założyć, że sprzedaż nadwyżek godzin lotu może być prowadzona zgodnie z umową ramową POTENCJALNE KORZYŚCI między MON i MCCE oraz dwu- lub wielostronny- Gdyby strona polska zdecydowała się nabyć na mi umowami między Ministerstwem Obrony Naro- własny użytek dwa samoloty tankujące, zyskałaby dowej i poszczególnych krajami zainteresowanymi wiele nowych możliwości nie tylko w wymiarze ich nabyciem. Pozyskanie przez nasz kraj zdolności wojskowym, lecz także w aspekcie międzynarodo- do zabezpieczania zadań przez samoloty klasy wej współpracy. Dostęp do zdolności samolotu MRTT może nam zagwarantować w bardzo krót- MRTT lub korzystanie z pełnej oferty usług świad- kim czasie wejście na rynek jako operatora świad- czonych na potrzeby MON i innych resortów stwa- czącego tego typu usługi. Atrakcyjne i wciąż wzra- rzałyby szansę odniesienia znacznych korzyści fi- stające koszty tych usług pozwolą Ministerstwu nansowych. Wynikałyby one ze sprzedaży rocznej Obrony Narodowej szybko dopasować się do rynku nadwyżki godzin lotu MRTT na rynkach europej- i stać jednym z ważniejszych dostawców usług tan- skich w postaci transportu strategicznego oraz tankowania w powietrzu dla krajów europejskich użyt- kowania w powietrzu w ramach oferowanych usług kujących samoloty F-16 i inne typy statków po- pooling&shering. wietrznych. n

4 E. Quinta, H. Heidenkamp, M. Codner: Europe’s Air Transport And Air To Air Refueling Capability. RUSI, sierpień 2014.

52 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 SZKOLENIE Symulacyjne strzelanie rakietowo-artyleryjskie

OD LAT W WOJSKU POLSKIM SĄ ROZWIJANE SYSTEMY SZKOLENIOWE Z WYKORZYSTANIEM SYMULATORÓW I TRENAŻERÓW. URZĄDZENIA TEGO TYPU STAJĄ SIĘ WAŻNĄ POMOCĄ SZKOLENIOWĄ W MARYNARCE WOJENNEJ.

kmdr ppor. dr Dariusz Kloskowski

ajważniejszym czynnikiem wpływającym na zacyjnego (BCI), czterech operacyjnych do wirtualnej ob- Nchowanie wysokiej gotowości bojowej jest wła- sługi zestawów artyleryjskich oraz jednego dla instruk- ściwe wyszkolenie żołnierzy. Dzięki odpowiednio tora. W skład trenażera wchodzą urządzenia, które znaj- przygotowanej kadrze będzie możliwe prawidłowe dują się na okrętach nie tylko Marynarki Wojennej RP, wykonanie zadań nie tylko w czasie pokoju, lecz lecz także jednostek innych państw NATO. przede wszystkim podczas konfliktu zbrojnego. Nie- Stanowisko BCI służy przede wszystkim do zobrazo- zwykle ważne w systemie szkolenia jest korzystanie wania sytuacji w przestrzeni powietrznej. Pełni też funk- z symulatorów i trenażerów. Ze względu na duże cję uniwersalnego narzędzia do podglądu i zmiany cha- Autor jest wykładowcą koszty ćwiczeń z użyciem sprzętu bojowego w Mary- rakterystyki obiektów powietrznych oraz do kierowania w Centrum Szkolenia narce Wojennej RP powstała idea opracowania trena- walką powietrzną, ze szczególnym uwzględnieniem za- Marynarki Wojennej. żera, który umożliwiałby przygotowanie specjalistów stosowania rakiet typu RBS. Połączone jest ze stanowi- morskiego uzbrojenia rakietowo-artyleryjskiego. skiem instruktora, dzięki czemu ćwiczący mogą otrzy- mywać dane o sytuacji powietrznej przekazywane SYMULATOR DECYZYJNY w trybie online. Podczas ich wymiany wykorzystuje się W Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej można ten sam format przesyłania informacji co w użytkowa- prowadzić ćwiczenia z zastosowaniem trenażera przy- nych systemach dowodzenia. rządów kierowania strzelaniem systemu rakietowego Dodatkowo BCI – jako urządzenie do przedstawiania RBS-15. Pozwala on szkolonym, mającym do dyspozy- sytuacji taktycznej – służy do zobrazowania przyrządów cji odpowiednie narzędzia, podjąć decyzję – na podsta- kierowania strzelaniem. Zainstalowany monitor sytuacji wie uzyskanych i przetworzonych informacji – czy od- meteorologicznej pozwala natomiast ćwiczącym zapo- palić rakietę, czy też zniszczyć cel ogniem artylerii. Ich znać się z warunkami pogodowymi. Kierunek i pręd- działania skupiają się na wyborze sposobu strzelania, kość wiatru, temperatura oraz dane niezbędne strzelają- środków do śledzenia celu i rodzaju ognia oraz na kiero- cemu rakietami czy artylerzyście są przedstawiane na waniu przygotowaniem i startem rakiet, a także na orga- mapach cyfrowych. Do sprawnej zmiany map, np. z to- nizowaniu obserwacji i ocenie rezultatów strzelania oraz pograficznej na morską, służy system wspomagania przeniesienia i przerwania ognia. reagowania kryzysowego Alaska oraz pakiet grafiki Trenażer umożliwia przeprowadzanie ataków artyle- operacyjnej. Wprowadzenie tych dwóch programów ryjsko-rakietowych w tworzonych sytuacjach taktycz- zwiększa atuty trenażera oraz możliwość jego wyko- nych z uwzględnieniem występowania zarówno obiek- rzystania przez inne rodzaje sił zbrojnych. tów powietrznych, jak i okrętów. Urządzenie składa się Stanowisko BCI jest wyposażone także w symulator z następujących stanowisk: bojowego centrum informa- łączności UKF, przeznaczony do komunikacji między

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 53 SZKOLENIE

Okręty rakietowe uzbrojone w pociski RBS-15 to nowoczesna, ale też droga broń. Użycie symulatora pozwala szkolić obsługi z małymi kosztami.

W SKŁAD TRENAŻERA WCHODZĄ URZĄDZENIA, KTÓRE ZNAJDUJĄ SIĘ NA OKRĘTACH JEDNOSTEK PAŃSTW SOJUSZU ATLANTYCKIEGO

instruktorem a stanowiskiem operatora uzbrojenia. stosowano metodę projekcji obrazu na dwóch niezależ- Wiele symulatorów i trenażerów dysponuje systemem nych mikrowyświetlaczach ustawionych tuż przed każ- monitoringu opierającym się na telewizorach lub moni- dym okiem. Podstawą przygotowania oprogramowania torach. W omawianym trenażerze ćwiczący mogą ob- był trójwymiarowy model wymienionych armat, stano- serwować na przykład przemieszczanie się rakiety wiących uzbrojenie okrętów MWRP. Stanowiska do- i trafienie w cel lub ruch obiektu powietrznego na ekra- datkowo wyposażono w urządzenia – manipulatory nie o wymiarach 2,4x4,4 m. Obraz podają projektory i detektory – umożliwiające poruszanie się w wirtual- wizyjne umiejscowione w tylnej części ekranu. Poru- nie stworzonym środowisku. Ćwiczący, mając hełm za- szanie się jednostek pływających i obiektów powietrz- łożony na głowę, gdy nią obraca, zmienia obraz emito- nych jest możliwe dzięki zastosowaniu w trenażerze wany w goglach aktywnych. Ciekawostką jest to, że automatycznego systemu identyfikacji obiektów (Auto- stanowiska operacyjne odzwierciedlają przyrządy kie- matic Identification System – AIS). Ma on możliwość rowania strzelaniem, które są elementami typowych zobrazowania obiektów na mapie cyfrowej na podsta- systemów artyleryjskich. wie ich danych statycznych i dynamicznych. Zobrazowaniu sytuacji taktycznej, podobnie jak Niewątpliwą zaletą stanowiska BCI jest jego wyposa- na stanowisku BCI, służą rzeczywiste radary. Po- żenie w tzw. moduł kalkulacji dojścia do zadanej rubie- zwala to obserwatorowi wybrać dowolny obiekt do ży, czyli na przykład do miejsca odpalenia rakiety. Pro- śledzenia w celu określenia jego danych. Można tak- gram potrzebuje do tego celu danych o jednostce, to jest że symulować wpływ manewru własnej jednostki na określonych jej parametrów taktyczno-technicznych. inne obiekty pływające. Przykładem wykonanie Do śledzenia obiektów przez zarządzających (do- morskiego manewru antykolizyjnego. Chodzi w tym wódców) służy radar (Automatic Radar Plotting Aid – przypadku o to, by przewidzieć, co się wydarzy za ARPA). Jest to urządzenie, dzięki któremu możliwe jakiś czas, jeżeli nie zmienimy kursu okrętu albo je- jest przekazanie szkolonym zobrazowania radioloka- go prędkości. cyjnego. Stanowisko instruktora zapewnia możliwość efek- Stanowiska operacyjne są wyposażone w panele in- tywnego szkolenia załóg okrętowych. Służą temu na- teraktywne do wirtualnej obsługi systemów artyleryj- rzędzia do opracowywania złożonych ćwiczeń oraz za- skich: AK-176, AK-630M, ZU-23-2MR oraz Mk-15 rządzania nimi i oceniania ich przebiegu. Vulcan Phalanx. Wykorzystują one technologię zobra- Do opracowywania scenariuszy zadań dla szkolo- zowania stereoskopowego 3D. W rozwiązaniu tym zanych instruktorzy wykorzystują dane statyczne i dyna-

54 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 AAAA

Stanowisko BCI służy do zobrazowania przyrządów kierowania strzelaniem.

w Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej, uwzględ- niając standardy szkoleniowe określone w konwencji STCW 78/95 (Standards of Training, Certyfication and Watchkeeping for Seafarers Convention). Standardy te świadczą o jego wartości użytkowej, zwłaszcza do prowadzenia obserwacji radarowej z wykorzystaniem urządzeń radarowych i ARPA. Po- nadto trenażer pozwala na zarządzanie transmisją danych, dzięki czemu dość płynnie można zmieniać sy- tuację taktyczną na dowolnym akwenie. Zaimplemen- towane mapy cyfrowe ułatwiają stosunkowo szybkie odświeżanie sytuacji, a także zmianę skali oraz mody- W SKŁAD TRENAŻERA WCHODZĄ URZĄDZENIA, KTÓRE ZNAJDUJĄ fikacje obrazu przydatne w różnych warunkach prowadzenia działań bojowych. SIĘ NA OKRĘTACH JEDNOSTEK PAŃSTW SOJUSZU ATLANTYCKIEGO Trenażer jest nowoczesnym urządzeniem, które MARIAN KLUCZYÑSKI nie jest przeznaczone do opanowania tylko jednej umiejętności. Umożliwia bowiem przygotowanie za- równo do wykonywania zadań ogniowych, jak miczne jednostek powietrznych i pływających. Dzięki i związanych z radiolokacyjną widocznością wła- takiemu rozwiązaniu można zaprojektować każdą snych środków technicznych. Jego funkcjonalność jednostkę o dokładnie takich samych parametrach jak pozwala na wykorzystanie działania tzw. retranslato- rzeczywisty obiekt i umieścić ją na mapie cyfrowej. rów z uwzględnieniem strzelania w rzeczywiste Następnie można wprawić ją w ruch, przypisać odpo- miejsce celu. Na trenażerze można także szkolić wiedni kurs i prędkość, a nawet zadać punkty zwrotu z meteorologii, ponieważ możliwe jest analizowanie na dowolnie wybranej trasie. Tak zaprojektowane parametrów meteorologicznych na podstawie prowa- obiekty stanowią element podgrywki sytuacji taktycz- dzonej obserwacji oraz symulowanych i rzeczywi- nej. Jest ona zarazem podstawą do analizowania przez stych depesz pogodowych. operatorów na stanowiskach wykorzystania systemów Inne zadania, do jakich może służyć, to przede rakietowo-artyleryjskich. wszystkim wykorzystanie uzbrojenia artyleryjsko-ra- Stanowisko instruktora umożliwia zarządzanie ca- kietowego z zachowaniem hierarchii zdarzeń, czyli od łą infrastrukturą teleinformatyczną, zwłaszcza kiero- wykrycia obiektu, przez jego identyfikację, do ataku wanie poprawną pracą na stanowiskach operacyj- nań włącznie. nych. Jest to najistotniejsza z funkcji, ponieważ każ- Rozwiązanie to jest o wiele tańsze od zdalnego sys- dy operator musi wiedzieć, kiedy użyć swojego temu planowania użycia uzbrojenia rakietowego (Mis- uzbrojenia artyleryjskiego, czy też poinformować sile Engagement Planing System – MEPS), który sta- o wykrytym celu BCI. Będący w ukompletowaniu nowi wyposażenie okrętu MWRP projektu 660M stanowiska moduł komunikacyjny stanowi wyposa- typu Orkan. Zatem oszczędności są dość duże, zwa- żenie innych systemów dowodzenia, co pozwala na żywszy na to, że można dokonywać modyfikacji tylko komunikowanie się z nimi nawet na odległość. programowych, bez konieczności wymiany sprzętu. Efekt jest oczywiście ten sam, ponieważ panele tak- INTERDYSCYPLINARNOŚĆ tyczne są identyczne. Trenażer, oprócz zapewnienia możliwości wykony- Poza szkoleniem trenażer służy do oceny i egzami- wania ataków artyleryjsko-rakietowych, ma także in- nowania słuchaczy z uwzględnieniem wymagań okre- ne walory szkoleniowe. Dzięki temu, że zainstalowa- ślonych w konwencji STCW. Jego wielofunkcyjność no w nim rzeczywisty sprzęt, taki jak np. radary, pozwala dodatkowo egzaminować słuchaczy po ukoń- odbiorniki AIS czy radiostacje UKF, można go wyko- czeniu kursu z wykorzystania radaru i ARPA na po- rzystywać do prowadzenia zajęć specjalistycznych ziomie operacyjnym. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 55 SZKOLENIE Jak przygotowywać pilotów wojskowych?

LOTNICTWO WOJSKOWE POTRZEBUJE WYSOKIEJ KLASY SPECJALISTÓW, BEZ KTÓRYCH NAJNOWSZE OSIĄGNIĘCIA TECHNIKI NIEWIELE ZNACZĄ. REFORMA SYSTEMU KSZTAŁCENIA LOTNICZEGO MA USPRAWNIĆ SZKOLENIE PILOTÓW.

kpt.. Dariusz Bogusz ielokrotne modernizowanie systemu kształcenia nicze w Akademickim Ośrodku Szkolenia Lotni- Wlotniczego miało zapewniać wysoką jego jakość czego (AOSL) WSOSP. Wdrożenie nowej koncepcji oraz bezpieczeństwo. Ostatnie zmiany w strukturze or- kształcenia i szkolenia w WSOSP jest reakcją na ganizacyjnej jednostek odpowiedzialnych za szkolenie problemy związane z realizacją harmonogramu stu- lotnicze oraz w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Po- diów i praktyk lotniczych, potrzeby dostosowania wietrznych (WSOSP) mają poprawić efektywność te- szkolenia lotniczego pilotów wojskowych do stan- go szkolenia oraz dostosować kształcenie pilotów do dardów obowiązujących w lotnictwie cywilnym, jak Autor jest asystentem wymagań lotnictwa cywilnego – standardów Organi- również na konieczność zmniejszenia kosztów szko- w Katedrze Logistyki zacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (Inter- lenia lotniczego podchorążych. Wydziału national Civil Aviation Organization – ICAO) – rys. 1. W strukturze uczelni dużą rolę odgrywa Akade- Bezpieczeństwa Kończące się procedury zakupu samolotu szkolenia micki Ośrodek Szkolenia Lotniczego2, który odpo- Narodowego i Logistyki zaawansowanego (Advancet Jet Trainer – AJT) i odej- wiada za przygotowanie kandydatów na pilotów WSO Sił Powietrznych. ście od przemiennego systemu kształcenia powinny wojskowych w trakcie studiów w WSOSP. Placów- zapewnić prawidłowe przygotowanie pilotów do lata- ka funkcjonuje od 2009 roku i bardzo dynamicznie nia na samolotach wielozadaniowych. się rozwija. Dysponuje największą w Polsce bazą Od roku akademickiego 2012 w WSOSP obo- symulatorową do szkolenia lotniczego, a także wie- wiązuje ciągły system1 kształcenia. Oznacza to, że loma statkami powietrznymi, dzięki którym szkoli studia obejmują dwa główne etapy. Pierwszy to młodych adeptów pilotażu zgodnie z zasadami lot- kształcenie teoretyczne. Etap drugi, czyli szkolenie nictwa cywilnego. praktyczne, odbywa się w trakcie studiów magister- skich w WSOSP w bazach 4 Skrzydła Lotnictwa KSZTAŁCENIE PILOTÓW Szkolnego. Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych jest je- W etapie pierwszym podchorążowie koń czą stu- dyną uczelnią wojskową, w której podchorążowie dia inżynierskie, a potem przechodzą szkolenie lot- kształcącą się i szkolą zgodnie z potrzebami lotnic-

1 System (gr. systema – zestawienie, połączenie, układ) – zbiór elementów oraz związków i zależności między nimi, tworzące określoną całość o charakterze statycznym lub dynamicznym. W. Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1995, s. 271. 2 Utworzony w roku 2009 zarządzeniem nr 77 rektora-komendanta WSOSP w Dęblinie z 27 października 2009 roku w sprawie powołania Akade- mickiego Ośrodka Szkolenia Lotniczego. Na kierownika Ośrodka wyznaczono ppłk. pil. mgr. Macieja Wilczyńskiego, kierownikiem szkolenia został ppłk rez. pil. Tomasz Stefaniak.

56 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 SZKOLENIE

RYS. 1. REKTOR-KOMENDANT STRUKTURA WSOSP

Komenda Rektorat

Podstawowe jednostki Prorektor ds. Prorektor ds. Kanclerz organizacyjne (wydziały) kształcenia i studenckich wojskowych

Wydział Lotnictwa Dział Toku Wydział Organizacyjny Dział Studiów Personalny Organizacyjny

Katedra Płatowca Biuro Sekcja Kwestura i Silnika Karier Operacyjna

Katedra Awioniki Ośrodek Technologii Batalion Dział Materiałowo- i Systemów Sterowania Kształcenia Szkolny -Techniczny

Katedra Taktyki Biuro Centrum Szkolenia i Doskonale- Dział i Uzbrojenia Jakości Kształcenia nia Personelu lotniczego Żywienia

Katedra Zespół ds. Kształcenia Akademicki Ośrodek Dział Nawigacji na Odległość Szkolenia Lotniczego Infrastruktury

Zakład W-F Prorektor ds. Ośrodek Szkolenia Lotniczego Drukarnia naukowych Służb Ruchu Lotniczego

Wydział Bezpieczeństwa Biblioteka Ośrodek Szkolenia Sekcja Służby Narodowego i Logistyki Główna Personelu TZKOP Zdrowia

Katedra Bezpieczeństwa Biuro ds. Studium Języków Zespół Narodowego Badań i Projektów Obcych Zabezpieczenia

Katedra Archiwum Rektorat: Komenda: l l Logistyki Biuro Rektora; Wydział Wychowawczy l Stanowiska bezpośrednio z Klubem Uczelnianym; podległe (cywilne). l Pion Ochrony Informacji Katedra Nauk Niejawnych; Ogólnokształcących l Stanowiska bezpośrednio podległe (wojskowe).

Źródło: www.wsosp.pl.

TABELA 1. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNE STUDIÓW II STOPNIA W WSOSP W TRAKCIE PRAKTYK W 4 SKRZYDLE LOTNICTWA SZKOLNEGO

Semestr I Semestr II Semestr III Kształcenie 340 godz., w tym: 340 godz., w tym: 340 godz., w tym: teoretyczne – 5 tygodni (luty–marzec) –175 – 9 tygodni (luty–marzec) – 315 – 5 tygodni (luty–marzec) – 175 godz.; godz.; godz.; – 4 zjazdy* – 95 godz.; – 4 zjazdy* – 95 godz.; – e-learning – 25 godz. – e-learning – 70 godz. – e-learning – 70 godz. Praktyki 5 miesięcy (kwiecień–wrzesień) 1 miesiąc (październik) 8,5 miesiąca (marzec–listopad) zawodowe

Źródło: wystąpienie gen. bryg. pil. dr. hab. Jana Rajchela na ZLOT 2014. *Zjazdy trwają od piątku do niedzieli (3 dni po 8 godzin).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 57 SZKOLENIE

twa Sił Zbrojnych RP. Szkolenie lotnicze odbywa się mickim Ośrodku Szkolenia Lotniczego WSOSP oraz przede wszystkim w Dęblinie – stolicy lotnictwa w 41 i 42 Bazie Lotnictwa Szkolnego, które wchodzą wojskowego. Podchorążowie o specjalnościach pilo- w skład 4 Skrzydła Lotnictwa Szkolnego. Według no- tażowych kształcą się na Wydziale Lotnictwa na kie- wej koncepcji szkolenia, obowiązującej od 2012 roku, runku lotnictwo i kosmonautyka. Głównym celem Aeroklub „Orląt” i AOSL szkolą na tanich w eksploata- studiów jest przekazanie teoretycznych podstaw wie- cji samolotach tłokowych: Cessna 150, Cessna 172, dzy niezbędnej pilotowi współczesnego lotnictwa Diamond DA-20 C1, Ekstra 300, Zlin 142, Zlin 526F wojskowego. i śmigłowiec G-2 Calibri , a jednostki 4 SLSz – na PZL Podstawowa forma kształcenia i szkolenia 130 Orlik, TS-11 Iskra, An-28 Bryza, SW-4 i Mi-2. w WSOSP to studia I i II stopnia, po których ukoń- czeniu podchorążowie otrzymują tytuł magistra in- SZKOLENIE LOTNICZE żyniera. Kształcenie I stopnia (inżynierskie) trwa Akademicki Ośrodek Szkolenia Lotniczego jest siedem semestrów. Studenci wojskowi realizują jednostką organizacyjną Wyższej Szkoły Oficerskiej wówczas program podzielony na trzy moduły3: Sił Powietrznych mającą certyfikat ośrodka szkolenia – wojskowy (oficerski) – obejmuje zdefiniowane lotniczego (Flight Training Organization – FTO)5. kwalifikacje i umiejętności wojskowe, jakie powinien Za organizację i efektywność szkolenia w nim opanować przyszły oficer (1451 godzin, w tym 840 odpowiadają: kierownik szkolenia (HT)6, szef instruk- z języka angielskiego i wychowania fizycznego); torów szkolenia teoretycznego (CGI)7 i szef instrukto- – kierunkowy – umożliwia podchorążemu zdoby- rów szkolenia praktycznego (CFI)8. W szkoleniu pilo- wanie wiedzy niezbędnej do otrzymania tytułu inży- ta wojskowego Ośrodek odpowiada głównie za niera (1380 godzin); szkolenie podstawowe. Istotną jego rolą jest również – specjalistyczny – pozwala zdobyć wiedzę po- weryfikacja przydatności pilota w poszczególnych trzebną do wykonywania zawodu zgodnie z określoną etapach jego szkolenia lotniczego. Współpraca z ae- specjalnością wojskową: pilota, nawigatora, kontrole- roklubami regionalnymi9 oraz rozwinięta własna baza ra ruchu lotniczego (935 godzin). symulatorowa pozwalają na tę weryfikację już w cza- Po ukończeniu kształcenia teoretycznego i zdaniu sie szkolenia selekcyjnego. Służy do tego program egzaminu inżynierskiego podchorążowie realizują stu- „Selekcjoner”, który ma na celu monitorowanie po- dia II stopnia na kierunku lotnictwo i kosmonautyka stępów na każdym etapie szkolenia oraz umożliwia w czasie praktycznego szkolenia lotniczego w 4 Skrzy- szczegółową analizę postępów ucznia – pilota w do- dle Lotnictwa Szkolnego. Trwają one trzy semestry. wolnym elemencie pilotażu, nawet po latach. W ich trakcie podchorążowie mają 1020 godzin kształ- Szkolenie kandydatów na pilotów prowadzone cenia teoretycznego4 oraz 14,5 miesiąca praktyk zawo- w Ośrodku odbywa się według zasad obowiązują- dowych. Szkolą się wówczas praktycznie w 4 SLSz na cych w lotnictwie cywilnym i podlega nadzorowi wojskowych statkach powietrznych (tab. 1). Urzędu Lotnictwa Cywilnego. W pierwszym okresie Warunkiem ukończenia pięcioletnich studiów jest działalności do roku 2010, na podstawie certyfikatu spełnienie wymagań dydaktycznych objętych planem nr PL/FTO-1/2009/1, AOSL prowadził tylko szkole- studiów i programem nauczania, uzyskanie ocen ponie teoretyczne na licencję pilota: turystycznego sa- zytywnych w czasie praktycznego szkolenia lotnicze- molotowego PPL(A), turystycznego śmigłowcowego go oraz zdanie egzaminu oficerskiego i dyplomowego PPL(H), zawodowego CPL(A) oraz pilota liniowego (magisterskiego). ATPL i z uprawnieniami IR10. Praktyczne szkolenie lotnicze pilotów samolotów Od września 2010 roku Ośrodek szkoli praktycznie wojskowych odbywa się w: Aeroklubie „Orląt”, Akade- na licencję pilota samolotowego turystycznego

3 J. Rajchel: System kształcenia i szkolenia lotniczego w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Powietrznych. Komisja Obrony Narodowej, posiedzenie 24 lipca 2012 roku, Senat RP, s. 7. 4 J. Rajchel: ZLOT-2014 (wystąpienie na kursie szkoleniowo-metodycznym). 5 FTO – Flight Training Organization (Ośrodek Szkolenia Lotniczego) – oznacza certyfikowany ośrodek szkolenia lotniczego oferujący i prowadzą- cy szkolenia lotnicze w celu uzyskania odpowiednich licencji lub dodatkowych uprawnień. Program szkolenia kandydatów ubiegających się o uzyskanie licencji pilota samolotowego turystycznego PPL(A). Akademicki Ośrodek Szkolenia Lotniczego FTO. WSOSP, Dęblin 2010. 6 HT – Head of Training – osoba kierująca całokształtem szkolenia lotniczego w FTO, zarówno teoretycznego, jak i praktycznego. Program szkolenia kandydatów..., op.cit.; Acceptable Means Of Compliance and Guidance Material to Part-FCL. European Aviation Safety Agency 2011, s. 10. 7 CGI – Chief Ground Instructor – osoba kierująca całokształtem szkolenia teoretycznego w FTO oraz działalnością instruktorów szkolenia teoretycznego. Ibidem, s. 16. 8 CFI – Chief Flying Instructor – osoba kierująca całokształtem szkolenia praktycznego w FTO oraz działalnością instruktorów szkolenia praktycznego i symulatorowego. Ibidem. 9 Od roku 2011 szkolenie selekcyjne prowadzi Aeroklub „Orląt” w Dęblinie. D. Bogusz: Szkolenie selekcyjne kandydatów na pilotów wojskowych realizowane w Aeroklubie „Orląt”. W: Lotnictwo w doktrynach wojennych i konfliktach militarnych XX i XXI wieku. Red. R. Bartnik, B. Grenda, T. Zieliński. Warszawa 2013. 10 Uprawnienia do wykonywania lotów według wskazań przyrządów (IR – Instrument Rating). Akceptowalne sposoby potwierdzania spełnienia wy- magań (AMC) oraz materiały zawierające wytyczne (GM) do Part FCL-1 2011, s. 10.

58 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 SZKOLENIE

PPL (A)11 w pełnym zakresie na podstawie certyfika- Plan szkolenia praktycznego w powietrzu i na sytu nr PL/FTO-1/2010/1, zmieniającego wcześniejszy mulatorze w celu uzyskania licencji PPL(A) dla kan- certyfikat, który upoważniał jedynie do prowadzenia dydatów na pilotów wojskowych i studentów cywil- zajęć teoretycznych. Uzyskane uprawnienia były nych obejmuje takie zadania, jak15: loty po kręgu pierwszym krokiem dostosowującym szkolenie woj- i do strefy, loty zapoznawcze według wskazań przy- skowe do standardów obowiązujących w lotnictwie rządów oraz przeloty VFR w ruchu lotniczym kon- cywilnym. Potwierdzały zarazem, że proces ten trolowanym i niekontrolowanym. Aby zaliczyć po- w AOSL spełnia wymagania wszelkich norm zawar- szczególne zadania, uczeń – pilot musi wykonać tych w międzynarodowych przepisach dotyczących wiele ćwiczeń. szkolenia lotniczego. Przykładowy zestaw ćwiczeń dla pierwszego zada- W marcu 2013 roku Ośrodek otrzymał certyfikat, nia to: lot zapoznawczy, nauka podstawowych ele- który zwiększył jego uprawnienia. Mógł teraz pro- mentów lotu, loty szkoleniowe po kręgu, poprawianie wadzić szkolenia teoretyczne i praktyczne w celu błędów przy starcie i lądowaniu, sytuacje awaryjne, uzyskania licencji pilota zawodowego samolotowe- przeciągnięcie, korkociąg, wyprowadzanie z nienor- go CPL(A) oraz uprawnień do wykonywania lotów malnych położeń, loty doskonalące po kręgu, loty eg- według wskazań przyrządów IR(A) oraz lotów VFR zaminacyjne przed samodzielnym wylotem, loty sa- w nocy, a także uprawnień do latania na samolotach modzielne i sprawdzające po kręgu, podstawowy pilo- wielosilnikowych i tłokowych MEP(L)12. taż w strefie, loty po kręgu na małej wysokości, loty Szkolenie teoretyczne, które odbywa się w trybie sprawdzające opanowanie zadania, loty doskonalące stacjonarnym, umożliwia zdawanie egzaminu teore- po kręgu i do strefy. Z treści ćwiczeń wynika, że tycznego PPL w Urzędzie Lotnictwa Cywilnego. uczeń – pilot po zakończonym szkoleniu powinien Obejmuje ono dziewięć przedmiotów o treści i syste- opanować procedury i elementy lotu oraz umiejętno- matyce zgodnej z podpunktem C przepisów AMC1 ści niezbędne w pilotażu. FCL.21013. Szkolenie praktyczne jest realizowane W trakcie kształcenia teoretycznego już od pierw- według Programu szkolenia lotniczego zatwierdzo- szego roku studiów podchorążowie przechodzą inten- nego przez ULC. Po jego zakończeniu uzyskuje się sywne szkolenie lotnicze. Dodatkowo, po semestrach licencję PPL(A) zgodnie z wymaganiami JAR FCL parzystych, są kierowani do AOSL na pięciotygodnio- (PART FCL)14. Szkolenie lotnicze w powietrzu od- we szkolenie lotnicze. Ich celem jest zdanie egzaminu bywa się na samolotach Diamond DA-20 C1, Zlin PPL(A). Taki tok szkolenia pozwala na dostosowanie 143 LSi, Zlin 242 L i Pipper Seneca. praktyk lotniczych do zajęć teoretycznych na uczelni. Ośrodek wyposażono w symulatory lotu i trena- Można stwierdzić, że usprawnia to zarówno szkolenie żery umożliwiające szkolenie według standardów lotnicze, jak i tok studiów w WSOSP. obowiązujących w lotnictwie cywilnym i NATO. Bogata baza symulatorów składa się z: trzech sy- ETAPY SZKOLENIA mulatorów ELITE-S 612 Cessna 172 RG, pięciu Praktyczne szkolenie lotnicze pilotów w siłach po- symulatorów R ELITE Pi-35 BITD, symulatora wietrznych podzielono na cztery etapy (rys. 2) odpo- śmigłowca Głuszec oraz samolotu F-16 „Selekcjo- wiednio do zwiększających się wymagań programu, ner”, symulatora „Dezorientacja”, symulatora co ma istotny wpływ na jego organizację. Pierwsze FNTP-II śmigłowca SW-4 Puszczyk i śmigłowca trzy etapy są związane z procesem dydaktycznym re- Schweizer 300, symulatora FNTP-II samolotu alizowanym w WSOSP16. Po ich zakończeniu oficero- M-28 Bryza + MCC/ SENECA Cessna 172 RG, sy- wie – piloci rozpoczynają etap czwarty, czyli szkole- mulatora lotu samolotu TS-11 Iskra oraz PZL-130 nie taktyczne w wyznaczonych jednostkach lotniczych TC1 Orlik. zgodnie z przydziałem służbowym na poszczegól-

11 PPL(A) – Private Pilot Licence (Aeroplane) – licencja pilota samolotowego turystycznego. Według przepisów międzynarodowych JAR-FCL1 licencja pilota samolotowego turystycznego upoważnia tylko do wykonywania lotów w celach rekreacyjnych i sportowych. Posiadacz licencji PPL(A) mo- że pełnić obowiązki pilota albo drugiego pilota w każdym samolocie pod warunkiem, że nie lata odpłatnie. Pilot turystyczny– pilot mający licen- cję, która zabrania mu pilotowania statku powietrznego użytkowanego w lotach, za które jest pobierane wynagrodzenie. Program szkolenia kandydatów ubiegających się o uzyskanie licencji pilota samolotowego turystycznego PPL(A). Akademicki Ośrodek Szkolenia Lotniczego FTO, WSOSP, Dęblin 2010. 12 Approval Certificate Nr PL/ FTO- 1. Akademicki Ośrodek Szkolenia Lotniczego, WSOSP Dęblin. 13 Wytyczne nr 3 Prezesa ULC z dnia 16.07. 2012 r. w sprawie akceptowalnych sposobów potwierdzania spełniania wymagań oraz materiałów zawierających wytyczne do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 1178/2011. Dziennik Urzędowy Urzędu Lotnictwa Cywilnego, poz. 67. 14 AR FCL – Joint Aviation Requirements Flight Crew Licensing – wspólne wymagania lotnicze licencjonowania personelu lotniczego, od 19 marca 2013 roku rozporządzeniem Komisji Europejskiej nr 1178/2011 weszły w życie nowe przepisy PART FCL, które zastąpiły JAR FCL. Wytyczne nr 3 Prezesa ULC z dnia 16.07. 2012 r. w sprawie akceptowalnych sposobów potwierdzania spełniania wymagań oraz materiałów zawierających wytyczne do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 1178/2011. Dziennik Urzędowy ULC, poz. 67. 15 Program szkolenia kandydatów ubiegających się o uzyskanie licencji pilota samolotowego turystycznego PPL(A). Akademicki Ośrodek Szkole- nia Lotniczego FTO, WSOSP Dęblin 2010, s. 20. 16 Szkolenie realizowane przez Aaeroklub „Orląt”, AOSL i jednostki 4 Skrzydła Lotnictwa Szkolnego.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 59

DYDAKTYKASZKOLENIE I METODYKA

RYS. 2. ETAPY SZKOLENIA LOTNICZEGO W SIŁACH ZBROJNYCH RP

Szkolenie Szkolenie Szkolenie Szkolenie selekcyjne podstawowe zaawansowane taktyczne

ETAP I ETAP II ETAP III ETAP IV ETAP Opracowanie własne.

RYS. 3. ETAPY SZKOLENIA LOTNICZEGO KANDYDATÓW NA PILOTÓW WOJSKOWYCH O SPECJALNOŚCI PILOT SAMOLOTU ODRZUTOWEGO

ETAP I ETAP II ETAP III ETAP IV ETAP V ETAP VI

Aeroklub RP AOSL AOSL 4 SLSz 4 SLSz 4 SLSz

Opracowanie własne na podstawie nalot nalot nalot szkolenie szkolenie szkolenie Koncepcji kształcenia i szkolenia selekcyjny do PPL(A) do uzyskania podstawowe podstawowe zaawansowane praktycznego podchorążych WSOSP, IR(A) na na samolocie zatwierdzonej przez ministra obrony PZL-130TCII odrzutowym narodowej 13.12.2011 r. 20 h 30 h 65 h 129 h 71 h 43 h

RYS. 4. ETAPY SZKOLENIA LOTNICZEGO KANDYDATÓW NA PILOTÓW WOJSKOWYCH O SPECJALNOŚCI PILOT SAMOLOTU TRANSPORTOWEGO

ETAP I ETAP II ETAP III ETAP IV ETAP V

AOSL szkolenie Aeroklub RP AOSL AOSL AOSL uzupełniajce do CPL(A)

Opracowanie własne na podstawie nalot nalot szkolenie szkolenie 4 SLSz Koncepcji kształcenia i szkolenia selekcyjny do PPL(A) do IR praktyczne szkolenie praktycznego podchorążych WSOSP, do CPL(A) zaawanso- zatwierdzonej przez ministra obrony +ME wane narodowej 13.12.2011 r. 20 h 30 h 65 h 82 h 92 h

RYS. 5. ETAPY SZKOLENIA LOTNICZEGO KANDYDATÓW NA PILOTÓW WOJSKOWYCH O SPECJALNOŚCI PILOT ŚMIGŁOWCA

ETAP I ETAP II ETAP III ETAP IV ETAP V

Aeroklub RP AOSL 4 SLSz 4 SLSz 4 SLSz

Opracowanie własne na podstawie nalot nalot szkolenie szkolenie szkolenie Koncepcji kształcenia i szkolenia selekcyjny do PPL(H) podstawowe zaawanso- zaawanso- praktycznego podchorążych WSOSP, wane wane zatwierdzonej przez ministra obrony narodowej 13.12.2011 r. 20 h 50 h 95 h 40 h 37,5 h

60 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015

DYDAKTYKA I SZKOLENIEMETODYKA

RYS. 6. 90,81 88,95 87,15 86,69 86,33 STATYSTYKI ZDAWALNOŚCI KANDYDATÓW W POSZCZEGÓLNYCH Źródło: http://www.ulc.gov.pl/ pl/personel-lotniczy/komisja- OŚRODKACH -egzaminacyjna/egzaminy-teo- SZKOLENIA % retyczne. PP-AERO AOSL Heli OKL Aeroklub LOTNICZEGO WSOSP Invest Rzeszów Bielsko- ZA ROK 2012* -Bialski

l PP-AERO l Heli Invest * Wyniki kształcenia Warszawa na licencje samolotowe i śmigłowcowe liniowe: Dęblin – ATPL(A/H), licencje l AOSL WSOSP samolotowe i śmigłow- cowe zawodowe – CPL(A/H), uprawnie- Bielsko-Biała nie do wykonywania l Aeroklub Rzeszów lotów według l OKL Bielsko-Bialski przyrządów (samoloty) – IR(A).

TABELA 2. NALOT LOTNICZY OSIĄGANY W POSZCZEGÓLNYCH SPECJALNOŚCIACH NA STUDIACH PILOTAŻOWYCH W RÓŻNYCH WARIANTACH SZKOLENIA LOTNICZEGO

Dotychczasowe szkolenie Proponowany Zatwierdzony wariant szkolenia Specjalność w systemie przemiennym wariant szkolenia systemem ciągłym (obowiązujący (do 2012 r.) systemem przemiennym od roku akademickiego 2012) Pilot samolotów 250 h 210 h 292 h odrzutowych (PSO) Pilot samolotów 200 h 269 h 289 h transportowych (PST) Pilot śmigłowców (PŚ) 180 h 223 h 242,5 h TABELA 3. NALOT LOTNICZY OSIĄGANY W POSZCZEGÓLNYCH SPECJALNOŚCIACH NA STUDIACH PILOTAŻOWYCH Specjalność Aeroklub AOSL 4 SLSz Razem Pilot samolotów odrzutowych (PSO) 20 h 95 h 243 h 292 h Pilot samolotów transportowych (PST) 20 h 197 h 92 h 289 h Pilot śmigłowców (PŚ) 20 h 50 h 172,5 h 242,5 h MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM Opracowanie własne (2). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 61 SZKOLENIE

nych statkach powietrznych eksploatowanych w Si- Zaawansowane szkolenie lotnicze ma zapewnić szko- łach Zbrojnych RP17. lonemu uzyskanie podstawowych kwalifikacji pilota sa- Etap pierwszy to szkolenie selekcyjne. Służy okre- molotu bojowego oraz ocenić jego przydatność do szko- śleniu elementarnych predyspozycji lotniczych kan- lenia taktycznego (etap czwarty). Cele te są podstawą dydatów na pilotów, a ponadto: zrealizowania określonych przedsięwzięć, czyli: – zapoznaniu ich z możliwościami pilotażowymi – sprawdzenia przydatności podchorążych – pilo- samolotu; tów pod względem cech psychomotorycznych i umie- – sprawdzeniu umiejętności manualnych i psychofi- jętności właściwego podziału uwagi w locie; zycznych przed przystąpieniem do podstawowego – określenia przydatności kandydatów na pilotów szkolenia lotniczego; samolotów myśliwskich, myśliwsko-bombowych oraz – ocenie zdolności do podziału uwagi w locie; transportowych; – ustaleniu umiejętności właściwej eksploatacji sa- – sprawdzenia możliwości adaptacji kandydata na molotu; pilota wojskowego do nowych warunków panujących – określeniu przydatności ucznia – pilota jako kan- w powietrzu (elementy zastosowania bojowego); dydata na pilota samolotu wojskowego z uwzględnie- – przygotowania pilotów kończących szkolenie lot- niem rodzaju lotnictwa (jako pilot samolotu myśliw- nicze do wykonywania lotów w bojowych eskadrach skiego, transportowego lub śmigłowca)18. lotniczych; NADZÓR URZĘDU LOTNICTWA CYWILNEGO NAD AKADEMICKIM OŚRODKIEM SZKOLENIA LOTNICZEGO POZWALA NA ZAPEWNIENIE WYSOKIEJ JAKOŚCI SZKOLENIA

Podstawowe szkolenie lotnicze w Akademickim – nauczenia zwalczania celów powietrznych oraz Ośrodku Szkolenia Lotniczego, czyli etap drugi, jest naziemnych; prowadzone w trakcie pierwszych trzech lat studiów – nauczenia prowadzenia rozpoznania wzrokowo- w WSOSP. Ma na celu wyszkolenie podchorążych na -fotograficznego; poziomie minimum licencji turystycznej PPL, a jed- – doskonalenia umiejętności pilotażowych w strefie nocześnie jest drugim etapem selekcji. Dobiera się i lotach grupowych oraz nawigatorskich w lotach tra- wówczas kandydatów do trzech specjalności, to zna- sowych20. czy pilot śmigłowca, samolotu transportowego lub odrzutowego (bojowego). RÓŻNE SPECJALNOŚCI Szkolenie zaawansowane (etap trzeci) jest realizo- Szkolenie pilota samolotu odrzutowego (PSO) cha- wane w 4 Skrzydle Lotnictwa Szkolnego z wykorzy- rakteryzuje się dłuższym czasem szkolenia praktycz- staniem wojskowych statków powietrznych. Obejmuje nego w powietrzu od prowadzonego wcześniej szkolenie podstawowe i zaawansowane. To pierwsze (rys. 3). Dzięki temu podchorążowie tej specjalności, ma na celu sprawdzenie opanowania podstawowych zanim trafią do jednostek bojowych, muszą osiągnąć elementów pilotażu oraz zweryfikowanie przygotowa- nalot w liczbie 292 godzin. Zaletą tego rozwiązania nia kandydata na pilota do dalszego etapu szkolenia. jest uzyskanie uprawnień cywilnych oraz dodatkowa Wynikają z tego następujące zadania: weryfikacja umiejętności dzięki egzaminom w ULC, – przygotowanie podchorążych – pilotów do za- które podchorążowie muszą zdać na drugim roku stu- awansowanego szkolenia lotniczego, diów, by otrzymać licencję PPL(A). – sprawdzenie umiejętności pilotażowych w lotach Po szkoleniu podstawowym w 4 SLSz podchorążo- do strefy, wie – piloci opanowują nawyki związane z wykonywa- – sprawdzenie umiejętności nawigatorskich w lo- niem m.in. lotów nawigacyjnych w dzień i w nocy, lotach trasowych, tów formacjami oraz stosowania procedur IFR. Szkole- – nauczenie wykonywania lotów grupowych, nie zaawansowane jest kontynuacją szkolenia Air to – przygotowanie podchorążego – pilota do postępo- Ground (wykonywanie misji uderzeniowych oraz misji wania w sytuacjach szczególnych, COMAO), szkolenia BFM (Basic Fighter Maneuvers) – określenie przydatności kandydata do dalszego oraz szkolenia z przechwytywania taktycznego (Tacti- szkolenia lotniczego19. cal Interception – TI).

17 J. Bzymek, J. Matrzak: Szkolenie pilotów w świetle integracji sił powietrznych RP ze strukturami NATO. Rozprawa doktorska, AON, Warszawa 2001, s. 159. 18 B. Grenda: Szkolenie personelu latającego na potrzeby Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 2012, s. 44. 19 Ibidem, s. 45. 20 Ibidem, s. 49.

62 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 SZKOLENIE

Szkolenie w specjalności pilot samolotu transporto- wia im zdobywanie kwalifikacji do wykonywania za- wego obejmuje pięć etapów (rys. 4). Po nalocie selek- dań zgodnie z zasadami obowiązującymi w lotnictwie cyjnym w aeroklubie regionalnym, pod nadzorem cywilnym. O tym, jak dobrze ze swoich zadań wy- AOSL, podchorąży – pilot odbywa dalsze szkolenie wiązuje się AOSL, świadczą dane statystyczne doty- praktyczne w Ośrodku w czasie studiów inżynier- czące zdawalności w poszczególnych ośrodkach szko- skich. Podczas tego szkolenia osiąga poziom wyma- lenia lotniczego w roku 2012, opublikowane przez gany do uzyskania licencji CPL(A) oraz zdobywa Komisję Egzaminacyjną ULC (rys. 6). Wynika z nich, uprawnienia IR(A) – Instrument Rating i MEP(L) – że AOSL zajmuje pod tym względem drugie miejsce Multi Engine21. w kraju. Godne podkreślenia jest również to, że był to Kolejnym etapem jest szkolenie na samolocie początkowy okres działalności Ośrodka24. W roku M-28 Bryza, w czasie którego opanowuje umiejętno- 2013 wszyscy podchorążowie skierowani na egzami- ści związane z wykonywaniem lotów z widzialnością ny teoretyczne na licencję PPL(A) zdali je z wyni- ziemi VFR, stosowaniem procedur IFR w pozorowa- kiem pozytywnym. nych warunkach braku widoczności oraz procedur IFR w warunkach braku widzialności ziemi22. WŁAŚCIWE PODEJŚCIE Szkolenie w specjalności pilot śmigłowca składa się Nadzór Urzędu Lotnictwa Cywilnego nad AOSL25 z pięciu etapów (rys. 5). Po przejściu selekcji w Aero- pozwala na zapewnienie wysokiej jakości szkolenia lot- NADZÓR URZĘDU LOTNICTWA CYWILNEGO NAD AKADEMICKIM OŚRODKIEM SZKOLENIA LOTNICZEGO POZWALA NA ZAPEWNIENIE WYSOKIEJ JAKOŚCI SZKOLENIA

klubie RP dalsze szkolenie odbywa się w AOSL do niczego oraz rozwiązuje problem uznania kwalifikacji uzyskania licencji PPL (H) na śmigłowcu G-2 Cabri. pilotów wojskowych w środowisku cywilnym. Umożli- Szkolenie podstawowe w 4 SLSz prowadzi się z wywia bowiem pilotom z chwilą zakończenia kariery korzystaniem śmigłowca SW-4. W jego trakcie szkolo- w wojsku przejście do komercyjnych linii lotniczych. ny opanowuje umiejętność lotu po kręgu i do strefy pi- Koncepcja szkolenia systemem ciągłym pozwala na lotażu, lądowania w terenie przygodnym oraz uzyskanie około 15–20% większego nalotu w porów- sposobem samolotowym, a także wykonywania lotów naniu z wcześniejszym systemem przemiennym grupowych i stosowania procedur IFR. (tab. 2). Dzięki nalotowi w Aeroklubie „Orląt” Następnym etapem jest szkolenie zaawansowane, po i AOSL podchorąży – pilot zyskuje w zależności od którym podchorąży – pilot powinien umieć wykony- specjalności od 70 do 217 godzin praktycznego szko- wać loty w warunkach VFR spec. w dzień i loty nawi- lenia w powietrzu (tab. 3). gacyjne oraz opanować techniki pilotowania po kręgu Ciągły system szkolenia eliminuje konieczność i do strefy w nocy z widzialnością, a także lądowania wznawiania nawyków pilotażowych po długich prze- na lotnisku innym niż lotnisko startu (w tym cywilne). rwach oraz przygotowania teoretycznego przed każ- Ostatnim etapem jest szkolenie zaawansowane na dym etapem szkolenia w powietrzu. Dlatego też moż- śmigłowcu Mi-2 i uzyskanie nalotu 37,5 godzin oraz na rozszerzyć program szkolenia praktycznego26. zdobycie umiejętności z takich technik pilotowania, Dodatkowo rozwiązuje to wiele przyziemnych proble- jak: lot po kręgu i do strefy pilotażu, lądowanie w tere- mów, takich jak udzielanie urlopów, oddelegowywa- nie przygodnym oraz sposobem samolotowym, a także nie podchorążych w celu „dolatania godzin” niezbęd- imitacja lądowania autorotacyjnego23. nych do uzyskania III klasy pilota czy opóźnienia System szkolenia pilotów wojskowych wprowadzo- w rozpoczęciu praktyk przez podchorążych, którzy ny do WSOSP od roku akademickiego 2012 umożli- nie zaliczyli sesji egzaminacyjnej w terminie. n

21 ME – Multi-engine (wielosilnikowy), MEP Multi-engine Piston (samolot wielosilnikowy tłokowy). Zob. Akceptowalne sposoby potwierdzania speł- nienia wymagań (AMC) oraz materiały zawierające wytyczne (GM) do Part-FCL. Europejska Agencja Bezpieczeństwa Lotniczego. Wydanie pierwsze, 15 grudnia 2011 roku, s. 10. 22 Koncepcja kształcenia i szkolenia praktycznego podchorążych WSOSP, zatwierdzona przez ministra obrony narodowej 13 grudnia 2011 roku. 23 J. Rajchej: System kształcenia…, op.cit. 24 http://www.ulc.gov.pl/pl/personel-lotniczy/komisja-egzaminacyjna/egzaminy-teoretyczne/. 25 Podczas szkolenia w AOSL podchorążowie są kierowani na egzaminy przed komisją ULC. Umożliwia to weryfikację ich umiejętności przez nie- zależne organy władzy lotniczej. 26 J. Rajchel: System kształcenia…, op.cit., s. 11.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 63 SZKOLENIE Klasy kwalifikacyjne – wczoraj i dziś

PROFESJONALIZACJA SIŁ ZBROJNYCH ZDYNAMIZOWAŁA PROCES DOSTOSOWYWANIA WIELU DOKUMENTÓW DO NOWYCH WYMAGAŃ W CELU WŁAŚCIWEGO FUNKCJONOWANIA ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH.

płk dr Dariusz Prokopiuk

o przemianach, jakie nastąpiły w naszym kraju roku i kontynuowano z udziałem przedstawicieli Pw 1989 roku, w Siłach Zbrojnych RP funkcjono- 30 instytucji i komórek organizacyjnych MON (de- wał system klas kwalifikacyjnych (tzw. specjalistów partamentów MON, dowództw rodzajów sił zbroj- wojskowych)1, mający za podstawę prawną Decyzję nych, inspektoratów, zarządów SGWP i szefostw ro- Ministra Obrony Narodowej nr 29/MON z dnia dzajów wojsk). Ostatecznie rozporządzenie zostało 2 marca 1995 r. w sprawie uzyskiwania klas kwalifi- podpisane przez ministra obrony narodowej 1 czerw- kacyjnych przez specjalistów wojskowych i instruk- ca 2010 roku, następnie znowelizowane w 2013 roku Autor jest szefem torów spadochronowych w Siłach Zbrojnych RP. Na- (DzU nr 110, poz. 732 z późn. zm.). Oddziału Kształcenia stępnie, w ramach kodyfikacji prawa i dążenia do je- Opracowany system klas kwalifikacyjnych jest no- Zawodowego go zgodności z konstytucją, która weszła w życie wy, mimo zbieżności nazw z poprzednim, obowiązu- w Zarządzie Szkolenia – w 1997 roku, w wyniku nowelizacji Ustawy z dnia jącym do 2004 roku. Został dostosowany do służby P7 SGWP. 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku wojskowej w warunkach pełnej profesjonalizacji oraz obrony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 63a ust. 4) wy- powiązany ze specjalnościami wojskowymi (nowym dano Rozporządzenie MON z dnia 14 czerwca 2004 sprzętem i strukturami). System zapewnia wszystkim r. w sprawie nadawania, potwierdzania, podwyższa- podoficerom i szeregowym zawodowym równe szan- nia i utraty klasy kwalifikacyjnej przez żołnierzy se na wdrożenie się w proces ich uzyskiwania. czynnej służby wojskowej. W celu realizacji postanowień rozporządzenia z 1 czerwca 2010 roku oraz wobec konieczności UAKTUALNIANIE SYSTEMU uszczegółowienia zadań w Zarządzie Szkolenia – P7 W 2009 roku znowelizowano treść art. 46a ust. 4 SGWP opracowano Rozkaz nr 731/Szkol./P7 Szefa Ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojsko- SG WP z dnia 2 września 2010 r. w sprawie wdroże- wej żołnierzy zawodowych, co spowodowało ko- nia w Siłach Zbrojnych RP systemu nadawania, po- nieczność opracowania Rozporządzenia Ministra twierdzania, podwyższania i utraty klasy kwalifika- Obrony Narodowej w sprawie nadawania, potwier- cyjnej przez podoficerów i szeregowych zawodo- dzania, podwyższania i utraty klasy kwalifikacyjnej wych. Ujednolicono w nim układ kart opisu przez podoficerów i szeregowych zawodowych.Prace kryteriów kwalifikacyjnych dla wszystkich klas i spe- z tym związane zainicjowano w październiku 2009 cjalności oraz opisano zasady kierowania żołnierzy

1 Artykuł ten uzupełnia, a miejscami uściśla i koryguje informacje na ten temat zawarte w artykule Zdobywanie klas kwalifikacyjnych autorstwa kmdr. por. Leszka Januszewskiego, opublikowanym w PSZ nr 6 z 2014 r., s. 62–63.

64 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 SZKOLENIE

o określonych specjalnościach na egzaminy organizowane przez poszczególne osoby posiadające kwalifikacje właściwe dla danego korpusu osobowego. W grudniu 2010 roku pojawił się dodatkowy czynnik motywujący szeregowych i podoficerów do uzyskiwania klas kwalifikacyjnych w postaci dodatku do uposażenia. Rozporządzenie MON z dnia 15 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dodat- ków do uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych wprowadziło przepis pozwalający w odniesieniu do wszystkich podoficerów i szeregowych zawodowych, którzy zaliczyli sesję egzaminacyjną, uzyskali odpowiednią klasę kwalifikacyjną oraz otrzy- mali ocenę bardzo dobrą w opinii służbowej – przy- znać miesięczny dodatek motywacyjny ustalony z zastosowaniem mnożnika kwoty bazowej odpowiednio: 0,02 dla III, 0,06 dla II, 0,12 dla I, 0,20 dla mistrzowskiej klasy kwalifikacyjnej. W wyniku wejścia w życie Rozporządzenia MON z dnia 27 stycznia 2012 r. zmieniającego rozporządze- nie w sprawie dodatków do uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych mnożniki te wzrosły do: 0,07 kwoty bazowej dla III, 0,10 kwoty bazowej dla II, 0,17 kwoty bazowej dla I, 0,27 kwoty bazowej dla mają- cych mistrzowską klasę kwalifikacyjną. Obowiązujący Przedstawione mnożniki przełożyły się na następu- system zakłada, jący wzrost stawki dodatku stałego w przypadku po- że sesja egzaminacyjna szczególnych klas: na klasę – III klasa kwalifikacyjna z 30 do 105 zł, kwalifikacyjną – II klasa z 90 do 150 zł, składa się – I klasa z 180 do 255 zł, z części – mistrzowska klasa z 300 do 405 zł. teoretycznej i praktycznej. Wraz z wprowadzeniem Rozporządzenia MON z dnia 10 listopada 2014 r. w sprawie dodatków do uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych na- stąpiła zmiana kryterium uzyskiwania dodatku przez posiadaczy klas kwalifikacyjnych, związanego dotychczas z oceną z opiniowania rocznego. Od 2014 roku wystarczy uzyskać ocenę dobrą, co znacząco zwiększy liczbę żołnierzy uprawnionych do pobierania dodatku motywacyjnego. W wyniku konsultacji prowadzonych w środowisku podoficerów w 2012 roku decyzją ministra obrony narodowej powołano zespół zadaniowy do spraw klas kwalifikacyjnych2, który opracował pod kierunkiem Zarządu Szkolenia – P7 SGWP projekt Rozporządze- nia Ministra Obrony Narodowej zmieniającego roz- porządzenie w sprawie nadawania, potwierdzania, podwyższania i utraty klasy kwalifikacyjnej przez pod- oficerów i szeregowych zawodowych w celu udoskonalenia funkcjonującego od 2010 roku systemu klas kwalifikacyjnych. Nowelizacja rozporządzenia została podpisana 18 grudnia 2013 roku. Wprowadzone zmiany spowodowały: l obniżenie stopni etatowych przełożonych upraw-

nionych do powoływania komisji egzaminacyjnych WIŚNIEWSKI JAROSŁAW

2 Decyzja nr 80/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 21 marca 2012 r. w sprawie powołania Zespołów do przygotowania propozycji rozwią- zań w zakresie rozwoju podoficerów i szeregowych zawodowych, nadawania klas kwalifikacyjnych oraz dodatków za długoletnią służbę.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 65 SZKOLENIE

NOWE STAWKI DODATKU STAŁEGO DLA POSZCZEGÓLNYCH KLAS 405 nowa stawka stara stawka 255 150 105

zł 30 90 180 300 III klasa II klasa I klasa klasa kwalifikacyjna kwalifikacyjna kwalifikacyjna mistrzowska MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM INFORMACJI O MOŻLIWOŚCI UZYSKIWANIA KLAS KWALIFIKACYJNYCH NALEŻY SZUKAĆ U PRZEŁOŻONYCH LUB POMOCNIKÓW DO SPRAW PODOFICERÓW W MACIERZYSTYCH JEDNOSTKACH

i nadawania poszczególnych klas oraz dostosowanie – dla klasy drugiej – musi upłynąć co najmniej trzy stanowisk osób funkcyjnych do zmienionej struktury lata od daty uzyskania trzeciej klasy kwalifikacyjnej; kierowania i dowodzenia: – dla klasy pierwszej – musi upłynąć co najmniej – na trzecią i drugą klasę kwalifikacyjną – dowódca trzy lata od uzyskania drugiej klasy kwalifikacyjnej; jednostki wojskowej zajmujący stanowisko służbowe – dla klasy mistrzowskiej – musi upłynąć co naj- zaszeregowane do stopnia etatowego co najmniej pod- mniej dwa lata od daty uzyskania pierwszej klasy pułkownika; kwalifikacyjnej; – na pierwszą klasę kwalifikacyjną – dowódca jed- l rezygnację z możliwości uzyskiwania III klasy nostki wojskowej zajmujący stanowisko służbowe za- kwalifikacyjnej przez absolwentów szkół podoficer- szeregowane do stopnia etatowego co najmniej puł- skich oraz centrów i ośrodków szkolenia. Teraz kownika; wszystkich obowiązują jednolite zasady; – na mistrzowską klasę kwalifikacyjną – szef (dy- l rozwiązanie problemów żołnierzy zmieniających rektor) komórki organizacyjnej Ministerstwa Obrony stanowiska służbowe, ale mających nadal tę samą spe- Narodowej, dowódca generalny rodzajów sił zbroj- cjalność wojskową; nych, dowódca operacyjny rodzajów sił zbrojnych, ko- l doprecyzowanie trybu odwoływania się od decy- mendant główny Żandarmerii Wojskowej, dowódca zji o pozbawieniu klasy kwalifikacyjnej; Garnizonu Warszawa, szef Służby Kontrwywiadu l zwiększenie częstotliwości prowadzenia sesji Wojskowego, szef Służby Wywiadu Wojskowego; egzaminacyjnych, które mogą być organizowane na- l skrócenie okresu funkcjonowania żołnierza na wet kilka razy w roku – decyzję w tej sprawie podej- stanowisku służbowym: muje dowódca lub uprawniony organ wskazany – dla klasy trzeciej – żołnierz musi co najmniej dwa w § 2 ppkt 13. lata zajmować stanowisko służbowe w specjalności, Obowiązujący system zakłada, że sesja egzamina- w której ubiega się o przyznanie klasy; cyjna na klasę kwalifikacyjną składa się z części teo-

3 Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie nadawania, potwierdzania, podwyższania i utraty klasy kwalifikacyjnej przez podoficerów i szeregowych zawodowych (DzU nr 110, poz. 732 z późn. zm.).

66 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 SZKOLENIE

retycznej i praktycznej. Obejmuje sprawdziany wie- wyznaczenia go na nowe stanowisko (opisane nową dzy i umiejętności praktycznych z takich przedmio- specjalnością) na potwierdzenie uzyskanej klasy, ale tów, jak: taktyka, szkolenie ogniowe (strzeleckie), już w nowej specjalności (przez ten okres należy mu rozpoznanie i armie obce, szkolenie inżynieryjno- się dodatek, jeśli nadal ma ocenę przynajmniej do- -saperskie, obrona przed bronią masowego rażenia, brą z opiniowania). Prawodawca nie określił, ile razy powszechna obrona przeciwlotnicza, łączność, tere- w ciągu wspomnianych 24 miesięcy specjalista mo- noznawstwo, szkolenie medyczne oraz dodatkowo że się ubiegać o potwierdzenie klasy. Istotny jest je- z przedmiotów specjalistycznych, kierunkowych dla dynie efekt końcowy, czyli wynik egzaminu. Jeśli specjalności wojskowej danej grupy żołnierzy. jest pozytywny, następuje potwierdzenie klasy, jeże- Szczegółowe wymagania ustalono w Kryteriach li negatywny, jej obniżenie (lub utrata w przypadku uzyskiwania klas kwalifikacyjnych, w których dla trzeciej klasy). każdej specjalności określono zakres do opanowania Od momentu wprowadzenia nowego systemu wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych. nadawania klas kwalifikacyjnych dała się zauważyć Zakresy te podzielono na obowiązujące w korpusie swoista niechęć podoficerów starszych – żołnierzy, podoficerów i szeregowych oraz zróżnicowano którzy w starym systemie uzyskali określone w poszczególnych klasach. Ponadto kryteria zawie- uprawnienia z tytułu posiadanych klas kwalifika- rają ustalenia dotyczące zgłaszania się żołnierzy do cyjnych, ale je utracili po roku 2004 w wyniku udziału w sesji egzaminacyjnej. Przebieg samej sesji zmian przepisów dotyczących dodatków finanso- zależy od jej organizatora. wych. Żołnierze ci przez swoje organy przedstawi- cielskie podejmowali działania mające na celu za- DZIEŃ DZISIEJSZY pewnienie tym, których staż służby wynosił ponad Informacje o możliwości uzyskiwania klas kwali- 15 lat, możliwości przyspieszonego trybu uzyski- fikacyjnych można otrzymać od przełożonych lub wania klas – w odstępach dwuletnich. Jednak taka pomocników ds. podoficerów w macierzystych jed- propozycja nie uzyskała akceptacji Departamentu INFORMACJI O MOŻLIWOŚCI UZYSKIWANIA KLAS KWALIFIKACYJNYCH NALEŻY SZUKAĆ U PRZEŁOŻONYCH LUB POMOCNIKÓW DO SPRAW PODOFICERÓW W MACIERZYSTYCH JEDNOSTKACH

nostkach. Wszystkie procedury z tym związane re- Kadr oraz Departamentu Budżetowego i nie znala- alizuje się drogą służbową, a opracowane w SZRP zła się w nowelizacji rozporządzenia z 18 grudnia kryteria są dostępne w banku danych i zamieszczone 2013 roku. w sieci MILWAN. Mimo to – podczas prowadzonych kontroli – stwierdzono bardzo słabą znajomość POTRZEBA ZMIAN procedur uzyskiwania klas kwalifikacyjnych przez Środowisko podoficerów przez Kolegium Mężów podoficerów i szeregowych zawodowych. Zaufania Korpusu Podoficerów Zawodowych zasy- Zanim podoficer czy szeregowy zawodowy przy- gnalizowało występowanie rozbieżności w zakre- stąpi do sesji egzaminacyjnej, musi spełnić warun- sach wiedzy i umiejętności sprawdzanych podczas ki formalne określone we wspomnianym rozporzą- egzaminów na klasy kwalifikacyjne oraz potrzebę dzeniu, tzn.: zdobyć doświadczenie na stanowisku dokonania przeglądu kryteriów ich uzyskiwania. służbowym w danej specjalności wojskowej, po- Dlatego też w pierwszej połowie 2015 roku zostaną twierdzić nabytą wiedzę i umiejętności podczas eg- podjęte prace nad ujednoliceniem, we wszystkich zaminu, zajmować stanowisko służbowe w specjal- specjalnościach, kryteriów dotyczących szkolenia ności wojskowej, w której ubiega się o określoną bojowego dla poszczególnych klas i korpusów oso- klasę, oraz przez określony czas mieć klasę niższą bowych. – ten ostatni warunek odnosi się do każdej klasy Procesu tego nie należy mylić z ułatwianiem uzy- kwalifikacyjnej. skiwania poszczególnych klas kwalifikacyjnych. Za- W wyniku przekształceń organizacyjnych żołnie- rząd Szkolenia – P7 SGWP stoi na stanowisku, że rze bardzo często zmieniają specjalności wojskowe, posiadanie jej przez podoficera lub szeregowego co znacznie utrudnia im spełnienie formalnego wy- świadczy o jego ponadprzeciętnych kwalifikacjach mogu, by uzyskać trzecią klasę kwalifikacyjną. W jej i powinno nobilitować go w środowisku żołnierzy przypadku wymagany jest dwuletni okres, w czasie zawodowych. Dlatego też należałoby się zastanowić którego żołnierz nabywa praktycznych umiejętności nad opracowaniem przepisów i wprowadzeniem dla na danym stanowisku. Natomiast później, gdy po posiadaczy klas wyróżnika w formie odznaki lub na- uzyskaniu klasy trzeciej (lub wyższej) zmienił spe- szywki na mundur, pozwalającej na identyfikację cjalność wojskową, wówczas ma 24 miesiące od dnia i wyróżnienie jej posiadacza. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 67 DYDAKTYKA I METODYKA Wojska zmechanizowane a zmotoryzowane

CZY PODODDZIAŁY WYPOSAŻONE W KTO ROSOMAK POWINNY BYĆ TRAKTOWANE JAKO SIŁY LEKKIE?

mjr Piotr Puchała

ija dziesięć lat od wprowadzenia do służby przełożenie na ich doktrynalne zastosowanie na polu Mw Wojsku Polskim kołowego transportera opan- walki? Publikując ten artykuł, chcę zainicjować dys- cerzonego (KTO) Rosomak. Na podstawie doświad- kusję na ten temat. czeń z jego użycia bojowego poza granicami kraju oraz wniosków ze szkolenia jego konstrukcja została BOJOWY WÓZ PIECHOTY dopracowana. Wprowadzono kilkaset zmian w pod- A TRANSPORTER OPANCERZONY woziu i systemie wieżowym1. Zgodnie z zapisami traktatu o konwencjonalnych Autor jest zastępcą Pierwotnie, zgodnie z założeniami programu, siłach zbrojnych w Europie, termin transporter opan- dowódcy – szefem część wozów miała zostać wdrożona w wariancie cerzony oznacza opancerzony pojazd bojowy, zapro- sztabu 1 Batalionu transportera opancerzonego uzbrojonego w zdalnie jektowany i wyposażony do transportu drużyny pie- Piechoty sterowany moduł uzbrojenia (ZSMU) z wielkokali- choty, który z zasady jest uzbrojony w będącą jego Zmotoryzowanej browym karabinem maszynowym kalibru 12,7 mm, integralną lub ograniczoną częścią broń o kalibrze Legionów 12 BZ. część w wariancie kołowego bojowego wozu pie- mniejszym niż 20 mm. Natomiast termin bojowy wóz choty uzbrojonego w armatę automatyczną Bush- piechoty oznacza opancerzony pojazd bojowy, zapro- master Mk44 kalibru 30 mm. Po wyposażeniu wy- jektowany i wyposażony przede wszystkim do trans- branych oddziałów wojsk lądowych w ten sprzęt portu drużyny piechoty, który zwykle umożliwia pro- zmianom uległy ich struktury organizacyjne oraz wadzenie ognia z wnętrza pojazdu pod osłoną koncepcje użycia. I tak pododdziały piechoty dys- opancerzenia, jest uzbrojony w będącą jego ograni- ponujące Rosomakami noszą nazwę „piechota zmo- czoną lub integralną częścią armatę o kalibrze co toryzowana”. najmniej 20 mm, a niekiedy posiada wyrzutnie prze- Czy określenie to oraz stosowany powszechnie ciwpancernych pocisków rakietowych [kierowanych – znak taktyczny oddają w pełni ich charakter i prze- przyp. autora]2. znaczenie. Jaka jest różnica semantyczna w odnie- W związku z tym nie ulega wątpliwości, że KTO sieniu do wojsk zmechanizowanych oraz jakie to ma Rosomak uzbrojony w armatę kalibru 30 mm zamon-

1 Według informacji zamieszczonej w witrynie internetowej producenta. http://wzms.pl/pl/aktualnosci/sukces-modernizacji-armii-szansa-dla- -przemyslu/. [ 27.05.2014] 2 Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE), podpisany w Paryżu 19 listopada 1990 roku (DzU z 20 lutego 1995 roku), s. 3.

68 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKA

+ ARKADIUSZ DWULATEK DORSZ CAMERA /COMBAT

CZY ODDZIAŁY WYPOSAŻONE W KTO ROSOMAK NALEŻY UTOŻSAMIAĆ Z SIŁAMI CIĘŻKIMI CZY ŚREDNIMI? JAKIE ZADANIA MOGĄ WYKONYWAĆ? OTO DYLEMATY, KTÓRE NALEŻY ROZWIĄZAĆ.

towaną w wieży HITFIST-30P jest kołowym bojo- jak i elastyczności oraz adaptacyjności ich wykorzy- wym wozem piechoty. Podział ten jest również tożsa- stania, zwłaszcza jeśli chodzi o zdolność do działania my z PN-V-01002 dotyczącą terminologii i klasyfika- w środowiskach asymetrycznych. cji sprzętu pancernego3. Pod koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku PODEJŚCIE DOKTRYNALNE wraz z wprowadzeniem do uzbrojenia Wojska Polskie- I TERMINOLOGIA go BWP-1 wyróżniono pododdziały zmechanizowa- Doktrynalne narodowe ujęcie ogólnych zasad uży- ne, wyposażone w bojowe wozy piechoty, oraz cia wojsk w Regulaminie działań Wojsk Lądowych4 zmotoryzowane, dysponujące transporterami opance- wskazuje na dwa ich rodzaje – wojska pancerne rzonymi SKOT-2AP. W ramach reorganizacji struktur i zmechanizowane. Ze względu na zachowanie wła- wojsk lądowych w latach dziewięćdziesiątych wyod- ściwego stosunku ochrony do manewrowości są one rębniono pododdziały piechoty lekkiej, których środ- predysponowane do prowadzenia obrony, natarcia kiem transportu był samochód ciężarowo-terenowy, i działań opóźniających. Ponadto są użyteczne do wy- zwane także pododdziałami zmotoryzowanymi. Idąc konywania zadań jako odwody. Z kolei wojska zmoto- tym tokiem rozumowania, należy założyć, że nazew- ryzowane są przeznaczone do prowadzenia działań nictwo rodzajów wojsk i pododdziałów powinno kore- obronnych, zwłaszcza w specyficznym, sprzyjającym spondować z ich zasadniczym uzbrojeniem, które środowisku walki5. wiąże się z zadaniami wykonywanymi przez nie na Regulaminowe pojmowanie tych definicji oraz bez- polu walki. myślne ich stosowanie przez dowódców i sztaby, bez Koncepcje użycia sił zbrojnych wywodzące się merytorycznej oceny możliwości, prowadzi w złym z okresu końca zimnej wojny, propagujące zastosowa- kierunku. Jeśli bowiem przypiszemy pododdział wy- nie głównie sił ciężkich do prowadzenia tzw. zasadni- posażony w bojowe wozy piechoty (BWP-1) do wojsk czych działań taktycznych, uległy transformacji. Po- zmechanizowanych (zgodnie z nazwą etatową), regu- wrócono do idei stosowania sił lekkich – zarówno laminowo rzecz ujmując, ze względu na swoje walory w wymiarze mobilności strategicznej i operacyjnej, powinien móc skutecznie wykonywać zadania dedy-

3 Polska Norma Sprzęt pancerny. Parametry i wskaźniki porównawcze. Terminologia i klasyfikacja. PN-V-01002, PKN 1999, s. 5. 4 Regulamin działań Wojsk Lądowych. DWLąd Wewn. 115/2008. 5 Ibidem, s. 30.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 69 DYDAKTYKA I METODYKA

RYS. 1. PODZIAŁ SIŁY CIĘŻKIE SIŁY ŚREDNIE SIŁY LEKKIE SIŁ WEDŁUG ATP-3.2.1

Źródło: ATP-3.2.1 Allied Land Tactics.

kowane wojskom pancernym i zmechanizowanym. Siły średnie (brak odpowiednika w SZRP) to ta- Natomiast pododdział wyposażony w KTO Rosomak kie, których zasadniczym nośnikiem są opancerzo- (z wieżą HITFIST-30P) – zgodnie z nazwą zawartą ne, kołowe lub gąsienicowe wozy bojowe (bojowe w etacie jako przedstawiciel wojsk zmotoryzowa- wozy piechoty lub transportery opancerzone). Dys- nych – regulaminowo powinien ograniczyć się do ponują zwykle mniejszą siłą ognia i mają mniejszy prowadzenia działań opisywanych jako obronne poziom ochrony niż siły ciężkie, lecz pod względem w specyficznym środowisku. Jakie są jednak możli- manewrowości są najlepsze. wości bojowe, zwłaszcza w odniesieniu do działania Ostatni rodzaj – siły lekkie są najbardziej mobilne. w nocy, 40-letnich, niemodernizowanych nigdy bo- Przeznaczone są do działania w specyficznych śro- jowych wozów piechoty, nie trzeba chyba nikogo dowiskach walki. To one powinny zapewnić osłonę przekonywać. siłom ciężkim i średnim. Ich niedostatki w sile ognia Kolejna klasyfikacja pododdziałów jako „lekkie”, bo i poziomie ochrony mogą być zrównoważone ma- kołowe, i jako „ciężkie”, bo gąsienicowe, jest również skowaniem, rozbudową fortyfikacji polowych oraz terminologiczną ślepą uliczką. Gąsienicowy BWP-1 rozproszeniem sił6. waży około 13 t, KTO Rosomak – prawie 22,5 t w wer- Przedstawiona klasyfikacja lepiej wpisuje się sji pływającej, a w wersji dopancerzonej – 26 t. Czas w obecne i przewidywane wyzwania przyszłego po- zatem, by nie tylko twórczo interpretować regulamin, la walki. Jako kryterium podziału na pierwszy plan lecz również rozwijać i odpowiednio dostosowywać je- wysuwa się połączenie charakterystyki zasadniczego go treści do wykonywanych zadań. uzbrojenia z rolą i miejscem tych sił w działaniach Lepiej dostosowany do charakteru obecnych taktycznych (rys. 2). i przyszłych działań taktycznych wydaje się podział wojsk przedstawiony w sojuszniczej publikacji ATP- PERSPEKTYWY ZMIAN 3.2.1 Allied Land Tactics. Wyróżniono w niej trzy W dynamicznie zmieniającym się otoczeniu nale- rodzaje sił: ciężkie, średnie i lekkie (rys. 1). ży uchwycić i zdefiniować zarówno odległe, jak Siły ciężkie (można je porównać do naszych wojsk i pośrednie uwarunkowania potencjalnego obszaru pancernych i zmechanizowanych, ale w ujęciu ni- działania wojsk lądowych. Celowo nie użyłem tu ter- niejszej publikacji chodzi o wojska pancerne) dyspo- minu „pole walki”, gdyż Siły Zbrojne RP są prze- nują znaczną ochroną, manewrowością i siłą ognia. znaczone nie tylko do obrony własnego terytorium Ich zasadniczym wyposażeniem są czołgi oraz cięż- przed zagrożeniem militarnym. Zgodnie z zadania- kie bojowe wozy piechoty. Przeznaczone są zasadni- mi podsystemu obronnego, zawartymi w Białej księ- czo do działania w terenie otwartym. W pewnych sy- dze bezpieczeństwa narodowego, powinny być zdol- tuacjach uzasadnione ich użycie w specyficznych ne do obrony własnego terytorium oraz terytorium środowiskach walki będzie wymagało zapewnienia sojuszników w ramach obrony kolektywnej. Po dru- należytego ubezpieczenia przez siły lekkie. Ponadto, gie, muszą być gotowe do udziału w międzynarodo- ich mobilność strategiczna jest ograniczona, a zapo- wych operacjach poza granicami kraju, prowadzo- trzebowanie na wyspecjalizowane zabezpieczenie nych zarówno w regionie, jak i w złożonym logistyczne znaczne. środowisku o globalnej skali. Trzecim zadaniem sił

6 ATP-3.2.1 Allied Land Tactics. 2009, s. 3–2, 3–3.

70 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKA

RYS. 2. bojowy wóz piechoty transporter opancerzony KLASYFIKACJA WOJSK wojska zmechanizowane wojska zmotoryzowane ZE WZGLĘDU NA POSIADANY ZASADNICZY SIŁY ŚREDNIE SIŁY LEKKIE ŚRODEK WALKI

Źródło: ATP-3.2.1 Allied Land Tactics. zbrojnych jest zapewnienie pomocy społeczeństwu Co znamienne, daje się zauważyć małe możliwo- oraz wsparcie bezpieczeństwa krajowego [wewnętrz- ści bojowe pododdziałów zmechanizowanych ze nego – przyp. autora]7. względu na przestarzały zasadniczy środek ich Wymienione zadania i ich wieloaspektowość pro- walki – BWP-1. Ponadto siła ognia, elastyczność wadzą do jednoznacznego wniosku, że współczesne zastosowania i adaptacyjność spieszonej piechoty, i przyszłe siły zbrojne muszą się charakteryzować niezależnie od tego, czy pododdział dysponuje no- różnorodnymi cechami, przede wszystkim znaczny- woczesnym Rosomakiem, czy przestarzałym BWP-1, mi zdolnościami adaptacyjnymi i elastycznością powinny być analizowane i zweryfikowane, zwłasz- struktur organizacyjnych przy optymalizacji kosz- cza przed wprowadzeniem systemu Tytan (zaawan- tów. Nie ma przecież sprzętu i struktur organizacyj- sowany indywidualny system walki). Dlatego, spo- nych o uniwersalnym charakterze. Należy zatem glądając w przyszłość, należy zastosować podejście rozważyć wyzwania związane z działaniem w śro- systemowe i całościowe. Potrzebna jest nie tylko wy- dowisku zróżnicowanym antropologicznie, głównie miana gąsienicowych bojowych wozów piechoty, w ujęciu kulturowym i religijnym (Human Terrain), lecz niezbędne także zaprogramowanie całego syste- indukujące efekt tzw. strategicznego kaprala, czy mu z uwzględnieniem precyzyjnie określonych wy- z dominującym obecnie zjawiskiem konfliktów magań (których spełnienie będzie rozłożone w cza- „nieciągłych i nielinearnych o charakterze rozpro- sie), dotyczących cech technicznych, oraz z zastoso- szonym” (Swarming). waniem podejścia koncepcyjnego do piechoty jako Wobec tak zidentyfikowanych wyzwań, co jest rodzaju wojsk. zaskakujące, zarazem jednak i logiczne, najbardziej Modernizacja armii, a dokładnie – modernizacja adekwatnym środkiem staje się ponownie spieszo- techniczna, to rozpowszechnione obecnie pojęcie. ny żołnierz piechoty8. Należy zatem zredefiniować Oficjalnie przyjęte priorytetowe programy moder- i zwiększyć znaczenie drużyny i plutonu piechoty nizacji powinny być poddawane nieustannej anali- jako „cząstki elementarnej”. Zwłaszcza w rozumie- zie, definiowaniu wspólnych obszarów dla techniki niu rozwoju struktury organizacyjnej, ewolucji i koncepcji jej użycia, a także systemowych rozwią- szkolenia indywidualnego i zespołowego czy zań odnoszących się do procedur jej wdrażania, tak wreszcie przykładania wagi do przywództwa woj- by nie pominąć zagadnień taktycznych istotnych skowego oraz drogi kariery szeregowych i podofi- z punktu widzenia użytkownika, tj. pododdziałów cerów na kanwie profesjonalizacji. Trzeba przy tym i oddziałów wojsk lądowych. Dlatego nie można zwrócić uwagę na fakt niedostatku siły ognia i ma- zapomnieć o krokach pośrednich, aby uniknąć pa- łą liczebność drużyny i plutonu po spieszeniu z wo- radoksu w oczekiwaniu na wdrożenie nowego sys- zów bojowych, o czym pisał ppłk Michał Kuraczyk temu walki: żołnierza piechoty ubranego w oporzą- w „Przeglądzie Sił Zbrojnych” nr 4/2014. Zagadnie- dzenie z lat siedemdziesiątych z wciąż nowoczesną nie projektowania struktur organizacyjnych zasługu- w drugiej dekadzie dwudziestego pierwszego wie- je na oddzielny artykuł. ku radiostacją. n

7 Biała księga bezpieczeństwa narodowego RP. BBN, Warszawa 2013, s. 167. 8 R.B. Brown: The Infantry Squad: Decisive Force Now and in the Future. „Military Review” listopad–grudzień 2011.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 71

DYDAKTYKA I METODYKA +

SIŁY GŁÓWNE DESANTU SĄ DESANTOWANE ZWYKLE W DWÓCH RZUTACH: SZTURMOWYM I WZMOCNIENIA. RZUT SZTURMOWY STANOWIĄ PODODDZIAŁY SZTURMOWE, KTÓRYCH ZADANIEM JEST UTWORZENIE PRZYCZÓŁKA DESANTOWEGO. RZUT WZMOCNIENIA MOGĄ STANOWIĆ ELEMENTY

MARCIN GIL/6BPD MARCIN LOGISTYCZNE ORAZ PODODDZIAŁY WSPARCIA.

72 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKA Wsparcie ogniowe zgrupowań powietrznodesantowych

SPECYFIKA DZIAŁANIA ZGRUPOWAŃ BOJOWYCH TWORZONYCH ZE SKŁADU BRYGADY POWIETRZNODESANTOWEJ ZMUSZA DO INNEGO NIŻ KLASYCZNE SPOJRZENIA NA TO ZAGADNIENIE.

ppor. Karol Stęchły ykonanie zadania taktycznego po lądowaniu nodesantowy może bronić rejonu o szerokości 3–5 km W(ZTpL) to trzecia faza działań powietrznode- i głębokości do 3 kilometrów2. santowych. Rozpoczyna się wówczas, gdy siły po wy- Siły główne desantu są desantowane zwykle lądowaniu osiągną zdolność do działania, a kończy po w dwóch rzutach: szturmowym i wzmocnienia. Rzut przystąpieniu do kolejnych zadań. Można w niej wy- szturmowy stanowią pododdziały szturmowe, których różnić przedsięwzięcia związane z utworzeniem przy- zadaniem jest opanowanie obiektów, a tym samym czółka desantowego (PDes), jako zasadniczy sposób utworzenie przyczółka desantowego. Rzut wzmocnie- działania sił zgrupowania powietrznodesantowego, nia mogą stanowić elementy logistyczne oraz podod- Autor jest dowódcą oraz niewymagające jego organizowania1. działy wsparcia. plutonu moździerzy Jeśli otrzymane zadanie bojowe obliguje dowódcę Kompania moździerzy może działać plutonami w 16 Batalionie zgrupowania powietrznodesantowego do zorganizo- ogniowymi lub całością sił. Za zasadniczy sposób Powietrznodesantowym. wania przyczółka, to jego opanowanie i walka o utrzy- działania przyjmuje się jednak wariant pierwszy, manie będą obejmować szturm na obiekty bronione w którym pluton ogniowy wchodzi w skład grupy poprzez przeciwnika i ich opanowanie oraz przygotowa- wietrznodesantowej. W plutonie jest drużyna dowo- nie obrony i utrzymanie przyczółka. dzenia (wysunięci obserwatorzy ognia) oraz trzy ob- sługi moździerzy M98. PRZYCZÓŁEK DESANTOWY 6 Brygada Powietrznodesantowa nie dysponuje Jest to rejon będący pod kontrolą pododdziałów po- obecnie środkami ciągu dla moździerzy M98, które wietrznodesantowych na terenie zajętym przez prze- można desantować wraz z siłami głównymi. Wpływa ciwnika. Stanowi punkt wyjściowy do dalszych dzia- to na małą mobilność tych pododdziałów. Dlatego też łań prowadzonych przez elementy ugrupowania zakłada się, że moździerze oraz amunicja do nich po- bojowego. Lądujące w nim kolejne pododdziały od- winny być desantowane na przyszłe stanowisko ognio- twarzają zdolność bojową i precyzują zadania bojowe. we lub w jego pobliżu. Dodatkowym warunkiem jest W trakcie opanowywania przyczółka zwalczają one bliskość zrzutowiska uzupełniającego, na które zosta- znajdującego się w nim przeciwnika oraz przystępują nie dostarczona amunicja na kolejne doby walki. do obrony zdobytego terenu. Zasadniczym czynni- Jeżeli istnieje zagrożenie oddziaływaniem ogniem kiem determinującym wielkość i kształt PDes są artylerii przez przeciwnika, należy podczas planowa- obiekty szturmu. Przyjmuje się, że batalion powietrz- nia działań po desantowaniu przewidzieć jedno – dwa

1 SPO 001.00/. Działania powietrznodesantowe 6 Brygady Powietrznodesantowej, pkt 8004. 2 Ibidem, pkt 8016, 8021.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 73 DYDAKTYKA I METODYKA

RODZAJE OGNIA WYKONYWANEGO PRZEZ PODODDZIAŁY MOŹDZIERZY Zalety Ograniczenia Kiedy stosować – SO jest ukryte przed obserwacją – stosunkowo długi czas osiągania – do wsparcia ogniowego szturmu przeciwnika; gotowości; na duże obiekty; – możliwość strzelania na dużą – dość długi czas poprawiania ognia – gdy zmiana SO stanowi problem, odległość; (wydłużony obieg informacji); a w kwestii zmiany PO nie ma ograniczeń; Ogień – prowadzenie ognia salwą – możliwość prowadzenia ognia – gdy jest konieczne prowadzenie ognia pośredni (z użyciem wszystkich moździerzy); praktycznie na jednym kierunku, na znaczną odległość; – większa dokładność strzelania jego zmiana wymaga bowiem czasu; – w większości przypadków wsparcia – większe wymiary stanowiska działań na przyczółku desantowym ogniowego: minimum 80x30 m – możliwość podziału środków – cel musi być widoczny przez celownik – w razie szturmowania małych obiektów; ogniowych, ponieważ każdy z trzech w moździerzu, co ogranicza w dużej – gdy istotna jest szybka zmiana moździerzy plutonu może strzelać mierze możliwość jego ukrycia; stanowiska i osiągnięcie gotowości na innym kierunku; – ze względu na ograniczone możliwości do strzelania; Ogień – krótszy czas osiągania gotowości obserwacji zasięg ognia nie będzie – jeśli potrzebne jest użycie moździerzy półpośredni do strzelania; przekraczał zazwyczaj 2–3 km; na kilku kierunkach – nie angażuje dodatkowych sił – mniejsza dokładność w czasie i środków (drużyna rozpoznania, wstrzeliwania system łączności)

stanowiska zapasowe dla zasadniczych stanowisk W ramach organizacji przyczółka desantowego po- ogniowych. Zazwyczaj są oddalone od siebie o około szczególne plutony ogniowe mogą wspierać podod- 400–600 metrów. działy szturmujące obiekty. Sposób wykorzystania pododdziałów moździerzy będzie zależał m.in. od: WYKORZYSTANIE PODODDZIAŁÓW – wielkości obiektu szturmu, co oznacza, że dopie- MOŹDZIERZY ro odpowiednia jego wielkość pozwala na użycie Aby zapewnić wsparcie artyleryjskie pododdzia- moździerzy M98; łom szturmowym, obsługi moździerzy muszą odpo- – warunków bezpieczeństwa wynikających ze wiednio wcześnie osiągnąć gotowość do działania na strzelania blisko wojsk własnych. W czasie prowadze- swoich stanowiskach ogniowych (SO). Po opuszczenia ognia z moździerzy M98 pododdziały nie mogą niu rejonu zbiórki po desantowaniu przemieszczają znajdować się bliżej niż 400– 500 m od miejsca wy- się w rejon desantowanej tary – moździerzy i amuni- buchów pocisków. W praktyce przekłada się to na cji. Jednocześnie jeden z elementów plutonu ognio- brak możliwości prowadzenia skutecznego ognia wego powinien rozpoznać planowane miejsce roz- z broni strzeleckiej; mieszczenia stanowiska ogniowego moździerzy – możliwości transportowych moździerzy. Należy i określić jego faktyczną przydatność. Kolejną czyn- rozważyć, czy jest potrzebna zmiana stanowiska nością jest przemieszczenie moździerzy i amunicji ogniowego w trakcie walki. Jeżeli tak, to czy pluton w wybrany rejon. W związku z tym czas osiągnięcia moździerzy będzie w stanie nadążyć za plutonami gotowości do strzelania będzie zależał od: szturmowymi. – odległości między zrzutowiskiem głównym W związku z tym, że pociski OB 98 mają dużą siłę a miejscem desantowania tary, rażenia, obiekty szturmu w czasie ostrzału mogą ulec – odległości między miejscem desantowania tary zniszczeniu. Przekłada się to na wcześniejszą ich ocenę a rejonem stanowisk ogniowych, i założenie, czy w trakcie walki o utrzymanie PDes bę- – dokładności w desantowaniu tary, dą one wykorzystywane w systemie obrony (np. mosty). – ilości amunicji desantowanej w pierwszym rzucie, Wyróżnia się zasadniczo dwa rodzaje ognia, które – warunków klimatycznych i terenowych, mogą prowadzić pododdziały moździerzy w ramach – możliwości fizycznych żołnierzy, wsparcia szturmu obiektów: pośredni (z zakrytych – prawdopodobieństwa kontaktu z przeciwnikiem stanowisk ogniowych) i półpośredni (tab.). oraz konieczności ubezpieczenia własnego działania. Po rozważeniu tych uwarunkowań można sprecyzo- PRZYGOTOWANIE wać, w jakim czasie zostanie osiągnięta gotowość do STANOWISKA OGNIOWEGO strzelania i jakie ewentualnie zadania taktyczne może Dla moździerzy wybiera się je zawczasu na podsta- wykonać pododdział moździerzy. wie mapy, zdjęć lotniczych i innych źródeł danych

74 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKA

rozpoznawczych. Podczas wyboru miejsca stanowi- plutonu głosem, podając jednocześnie kierunek ata- ska ogniowego należy wziąć pod uwagę następujące ku; uwarunkowania: – jako pierwsze wycofują się te elementy, które nie – możliwość prowadzenia ognia w żądanym kie- nawiązały kontaktu ogniowego z przeciwnikiem; runku; – na sygnał pomocnika dowódcy plutonu żołnierze – bliskość zrzutowiska uzupełniającego, ułatwia- prowadzący pojedynki ogniowe z przeciwnikiem wy- jącego dostarczanie amunicji w kolejnych dobach cofują się, maskując ten manewr dymem; walki; – o pozostawieniu moździerzy oraz amunicji decy- – łatwość maskowania SO i wystrzałów (miejsca duje dowódca plutonu ogniowego, po akceptacji tej przebywania obsług); decyzji przez przełożonych. Jeżeli konieczne okaże – sposób organizacji pracy na stanowisku ognio- się ich zniszczenie, wówczas należy zawczasu wyzna- wym: rozstawienie PAB3, odległości między moź- czyć żołnierzy za to odpowiedzialnych. dzierzami, wybór miejsca na punkt amunicyjny; Na stanowisku ogniowym pluton ogniowy wyko- – możliwość zapewnienia warunków do prowadze- rzystuje tylko jeden punkt wejścia i wyjścia z niego. nia obrony okrężnej; Każda osoba zbliżająca się do stanowiska z innej stro- – odpowiednie miejsce na środki ciągu (jeżeli są). ny może być traktowana jako potencjalny przeciwnik Dogodnymi miejscami na stanowiska ogniowe są: i sprawdzana również pod kątem znajomości ustalo- zagłębienia terenowe, doliny i kotliny górskie, wąwo- nego hasła. W trakcie przebywania na SO przestrzega zy, wyschnięte koryta rzek (o odpowiedniej głęboko- się dyscypliny światła, dźwięku i ruchu. Bez większej ści), leśne polany oraz place i skwery w terenie zurba- potrzeby nikt się nie przemieszcza, nie używa światła nizowanym. i nie pali ognisk. Po zajęciu stanowiska ogniowego następuje osiąga- Pomocnik dowódcy plutonu określa stan gotowości nie gotowości do strzelania. Do czasu otwarcia ognia bojowej plutonu w poszczególnych etapach jego dzia- lub po jego wykonaniu, jeżeli nie istnieje zagrożenie łania na stanowisku ogniowym. Jest to uzależnione ze strony ognia artylerii przeciwnika, SO może funk- przede wszystkim od wykonania zadań wsparcia cjonować jako baza przejściowa. W takim przypadku ogniowego. Warianty podziału sił pod względem go- umożliwia ono również obsługę uzbrojenia i sprzętu, towości bojowej są następujące: odpoczynek i żywienie, planowanie i organizowanie – wszyscy żołnierze obsług znajdują się przy moź- przyszłych działań. dzierzach, jako ubezpieczenie działają jedynie kie- Ubezpieczenie zależy w dużej mierze od sytuacji rowcy; oznacza to pełny stan gotowości do wykonania taktycznej, w jakiej znalazła się GPD4, w której skład zadania ogniowego; wchodzi pododdział moździerzy. Niezależnie od sytu- – wszyscy żołnierze znajdują się na stanowiskach acji taktycznej do realizacji tego przedsięwzięcia nie- ogniowych, oporządzenie mają na sobie, zasobniki zbędne będzie angażowanie części sił i środków. spakowane i ułożone przed sobą; oznacza to pełny Pomocnik dowódcy plutonu sporządza szkic ubez- stan gotowości do odparcia ataku przeciwnika, opusz- pieczenia stanowiska ogniowego oraz szkic systemu czenia stanowiska ogniowego lub zerwania z nim ognia rzutu ogniowego5. Dowódca działonu natomiast kontaktu ogniowego; opracowuje szkic systemu ognia działonu. Organiza- – w pozostałych przypadkach pomocnik dowódcy cja systemu ognia polega na określeniu pasów ognia plutonu określa liczbę żołnierzy każdego działonu, i obserwacji dla poszczególnych żołnierzy działonu. którzy w danym momencie mogą odpoczywać, obsłu- Przygotowują oni dwa lub trzy stanowiska ogniowe. giwać broń lub spożywać posiłek. W razie zagrożenia atakiem przeciwnika działają pa- Przyjmuje się, że w jednym czasie może być obsłu- rami: jeden ubezpiecza, drugi pracuje. giwane 25% całości broni strzeleckiej lub jeden moź- Jeśli nie można wybrać w terenie stanowiska ognio- dzierz. Racje żywnościowe są spożywane wyłącznie wego do strzelania w postawie leżącej, żołnierze poza zezwoleniem dowódców. Zakłada się, że w jednym winni je zbudować metodą nasypową, wykorzystując czasie posiłku nie może spożywać więcej niż 50% w tym celu nawet plecaki. Zapewni to względną stanu osobowego plutonu. Spożywa się go na prze- ochronę przed odłamkami i rykoszetami. mian w parach 1–3 m za stanowiskiem ogniowym. Plan ewakuacji ze stanowiska ogniowego opraco- Żołnierze odpoczywają na stanowiskach ogniowych wuje pomocnik dowódcy plutonu. Obejmuje on spo- wykonanych przez siebie. sób alarmowania o zagrożeniu oraz plan działania na Kształt rejonu SO jest zdeterminowany przede wypadek kontaktu z przeciwnikiem. Ogólne zasady wszystkim rozmieszczeniem moździerzy. Najczęściej są następujące: ustawia się je w linii lub z ustopniowaniem, dlatego – żołnierz, który jako pierwszy wykrył przeciwni- też rejon ten ma zazwyczaj kształt okręgu lub kwadra- ka, otwiera w jego kierunku ogień i informuje resztę tu. Żołnierze powinni być w nim rozmieszczeni tak,

3 PAB – kątomierz-busola, przyrząd używany do ukierunkowania moździerzy. 4 Grupa powietrznodesantowa – utworzona na bazie kompanii szturmowej. Zasadniczo w jej skład wchodzi pluton ogniowy. 5 Rzut ogniowy stanowią obsługi moździerzy z plutonu ogniowego. Poza tym w skład tego plutonu wchodzi drużyna dowodzenia.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 75 DYDAKTYKA I METODYKA

RYS. 1. ROZMIESZCZENIE Pomocnik dowódcy plutonu wraz z radiotelefonistą znajduje się w ugru- OBSŁUG powaniu 2 działonu NA STANOWISKU OGNIOWYM

Jeden z działonów ubezpiecza RYS. 2. wprowadzanie moździerzy na SO przez pozostałych żołnierzy Pomocnik dowódcy plutonu wraz ZAJMOWANIE z radiotelefonistą STANOWISKA znajduje się na SO OGNIOWEGO

Przynajmniej jeden żołnierz RYS. 3. z każdego działonu pozostaje PRACA jako ubezpieczenie NA STANOWISKU OGNIOWYM MILITARIUM STUDIO MD (3) STUDIO MILITARIUM Opracowanie własne. 76 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKA

by poszczególne działony znajdowały się bezpośred- – dezorganizować system obrony, rozpoznania i do- nio przy swoich moździerzach, ale jednocześnie ca- wodzenia przeciwnika. Bezpośrednio przed szturmem łość stanowiła obronę okrężną (rys. 1). W ten sposób pododdział moździerzy może niszczyć elementy roz- pluton może pozostawać dłuższy czas w gotowości budowy fortyfikacyjnej punktów oporu, punkty ob- do wykonania zadania. W przypadku konieczności serwacyjne lub stanowisko dowodzenia. Może także prowadzenia ognia obsługi zajmują swoje miejsca wykonać, w ograniczonym stopniu, ogniowe przygo- przy moździerzach. Po jednym żołnierzu z obsługi, towanie ataku. Jednak poprzedzenie szturmu ostrza- np. kierowców, pozostawia się, w razie gdy są po- łem moździerzowym wyklucza częściowo efekt za- trzebni, na ich stanowiskach ogniowych jako ubez- skoczenia; pieczenie. – osłaniać nacierające pododdziały szturmowe. Harmonogram przygotowania i zajmowania stano- W przypadku dużych obiektów pododdziały moź- wiska ogniowego (rys. 2) może być następujący. dzierzy mogą prowadzić ogień do punktów oporu Jako pierwszy planowane stanowisko ogniowe przeciwnika, podczas gdy pododdziały szturmowe rozpoznaje pomocnik dowódcy plutonu wraz z ra- zbliżają się do obiektów ataku. Otwarcie ognia nastę- diotelefonistą, dowódcami działonów oraz z żołnie- puje po rozpoczęciu szturmu, co pozwala na osiągnię- rzami działonu, którzy będą ubezpieczać zajmowa- cie zaskoczenia. Zawczasu można ustalić cele plano- nie SO. Po ocenie miejsca jego rozmieszczenia po- we – na podstawie planu szturmu. Wysunięci obser- mocnik dowódcy plutonu podejmuje decyzję, czy je watorzy mogą zająć punkt obserwacyjny lub działać akceptuje. Jeżeli tak, wyznaczeni żołnierze działonu w składzie pododdziałów szturmowych. Niemniej, ze sprawdzają teren i zajmują stanowiska ogniowe na względu na dynamikę działań, pierwsze rozwiązanie czas wprowadzania plutonu w ich rejon. Zadania dla wydaje się bardziej stosowne. Koordynacją działań nich stawia dowódca działonu. zajmuje się dowódca pododdziału szturmowego, przy W tym czasie pomocnik dowódcy plutonu określa którym może się znajdować dowódca plutonu moź- dowódcom działonów miejsca ustawienia poszczegól- dzierzy. Dodatkowe zadania to osłona luk i skrzydeł, nych moździerzy, kierunek zasadniczy strzelania, wsparcie ubezpieczeń bojowych, oślepianie i zady- front plutonu itp. Po czym wraz z radiotelefonistą mianie punktów obserwacyjnych oraz środków ognio- przygotowuje swoje miejsce pracy w taki sposób, aby wych przeciwnika; spełniało określone warunki maskowania, ale było wi- – prowadzić osłonę ogniową opanowanych obiek- doczne dla dowódców i celowniczych moździerzy. tów oraz wzbraniać podejście sił przeciwnika. Atak Następnie dowódcy działonów wracają do swoich (szturm) pododdziałów powietrznodesantowych na obsług. Dowódca działonu, z którego żołnierze byli wyznaczone obiekty jest wspierany ogniem moździe- wyznaczeni do ubezpieczenia rejonu SO, zajmuje rzy lekkich. Ogień z M98 natomiast prowadzi się do miejsce przy jednej z sekcji i sprawdza rozmieszcze- celów planowych, którymi są potencjalne drogi podej- nie żołnierzy. ścia przeciwnika. Określa się je na etapie planowania Pozostałe dwa działony transportują moździerze szturmu. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, wsparcie oraz amunicję na stanowisko ogniowe. Zadanie to można również zapewnić w ramach wezwania ognia może wykonywać jeden działon, podczas gdy drugi z pola walki (Call For Fire). Pododdziały moździerzy będzie go ubezpieczał, lub też na zmianę można an- mogą wzbraniać przeciwnikowi wykonanie manewru gażować każdy z nich. Kolejność i sposób działania w trakcie szturmowania obiektu. Pozwoli to w pew- ustala pomocnik dowódcy plutonu. nym stopniu na uniemożliwienie dopływu kolejnych Po wprowadzeniu moździerzy na stanowisko jego sił w rejon starcia; ogniowe przygotowuje się je do strzelania. Pomoc- – tworzyć zasłonę ogniową podczas wycofania. To nik dowódcy plutonu może wezwać do siebie do- zadanie można wykonywać, gdy opanowany obiekt nie wódców działonów i wstępnie ustalić sektory obser- będzie utrzymywany. Ogień prowadzony do przeciwni- wacji oraz ubezpieczeń. Jako ubezpieczenie ka pozwala na bezpieczniejsze wycofanie się podod- pozostają tylko kierowcy oraz, jeśli jest taka możli- działu szturmowego. Poza amunicją odłamkowo-bu- wość, radiotelefonista. Niemniej musi on znajdować rzącą używa się granatów dymnych i oświetlających. się w pobliżu pomocnika dowódcy plutonu. Gdy pluton osiągnie gotowość do wykonywania PRZESŁANIE zadań ogniowych, pomocnik dowódcy plutonu pre- W artykule podjęto problematykę wykorzystania cyzuje dowódcom działonów sektory ognia i obser- moździerzy M98 w działaniach powietrznodesanto- wacji (rys. 3). Ci natomiast rozmieszczają podle- wych. Zamysłem było zaproponowanie innego podej- głych im żołnierzy zgodnie z otrzymanym zada- ścia niż rozwiązania instrukcyjne. Problematyka ta niem. nie została w pełni wyczerpana i wiele kwestii pozostaje nadal nierozwiązanych. Niemniej nakreślono ZADANIA TAKTYCZNE podstawowe zasady, którymi można się kierować pod- Podczas szturmu na dany obiekt pododdziały czas opracowywania procedur wsparcia ogniowego moździerzy mogą wykonywać określone zadania zgrupowań powietrznodesantowych przez pododdzia- taktyczne, w szczególności zaś: ły moździerzy. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 77 DOŚWIADCZENIA Ćwiczenia „Maple Arch ’14”

DOWÓDZTWO WIELONARODOWEJ BRYGADY Z LUBLINA ZORGANIZOWAŁO NA TERYTORIUM NASZEGO KRAJU PIERWSZE MIĘDZYNARODOWE ĆWICZENIA Z WYKORZYSTANIEM SYSTEMU SYMULACJI POLA WALKI Z CENTRUM WSPARCIA SYSTEMÓW DOWODZENIA DGRSZ.

płk rez. Tomasz Lewczak

rzeprowadzono je w dniach 8–19 września 2014 – dowódca międzynarodowego batalionu – dowód- Proku w obiektach polskiej części Wielonarodo- ca 5 Batalionu Strzelców Podhalańskich z 21 BSP. wej Brygady (LITPOLUKRBRIG), czyli brygady litewsko-polsko-ukraińskiej. Ich celem było przygoto- ETAP PRZYGOTOWAŃ wanie oddziału do osiągnięcia gotowości do wyko- Przed ćwiczeniami zrealizowano następujące nywania zadań poza granicami kraju. Temat ćwiczeń przedsięwzięcia: brzmiał: Planowanie i prowadzenie działań w ra- – zaplanowano na ich przeprowadzenie środki fi- Autor jest starszym specjalistą w Oddziale mach operacji wsparcia pokoju (Peace Support Ope- nansowe w wojskowych oddziałach gospodarczych Szkolenia rations – PSO) w strefie odpowiedzialności wielona- (WOG), które ujęto w Planie współpracy międzynaro- Międzynarodowego rodowego batalionu. Przybrały one formę ćwiczeń dowej na 2014 rok, a także środki finansowe na konfe- Inspektoratu Szkolenia dowódczo-sztabowych, wspomaganych komputero- rencje planistyczne oraz inne przedsięwzięcia szkole- DGRSZ. wo (Command Post Exercise/Computer Assisted niowe związane z przygotowaniem ćwiczeń; Exercise – CPX/CAX). Uczestniczyło w nich 15 żoł- – zorganizowano dwie przedwstępne konferencje nierzy z Kanady, pięciu z Litwy, 17 z Ukrainy oraz planistyczne (narodowe); 210 z Polski. – przygotowano rozkaz dowódcy wojsk lądowych Kluczowe osoby funkcyjne ćwiczeń to: dotyczący przygotowania ćwiczeń taktycznych z woj- – oficer programujący (Officer Scheduling Exercise skami „Maple Arch ’14”; – OSE) – był nim inspektor szkolenia Dowództwa Ge- – opracowano i przesłano pocztą dyplomatyczną neralnego RSZ; zaproszenia do dowódców wojsk lądowych Kanady, – oficer prowadzący (Officer Conducting Exercise Ukrainy i Litwy do wzięcia udziału w ćwiczeniach – OCE) – wybrano na niego dowódcę Wielonarodo- oraz w przedsięwzięciach planistycznych i szkolenio- wej Brygady (części polskiej); wych z nimi związanych; – kierownicy ćwiczeń (Exercise Directors – ExDirs) – od 28 października do 8 listopada 2013 roku pro- – to szef Sztabu Wielonarodowej Brygady (część pol- wadzono międzynarodowy kurs w języku angielskim ska) i oficer kanadyjski; na temat procedur planowania i organizowania ćwi- – szef zespołu podgrywającego dowództwo szcze- czeń z wojskami (Exercise Planning Process Course – bla nadrzędnego (Higher Control – HICON) – został EPPC). Wzięło w nim udział ośmiu oficerów z Do- nim szef S-3 Wielonarodowej Brygady; wództwa Wielonarodowej Brygady i 21 Brygady

78 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DOŚWIADCZENIA

Strzelców Podhalańskich. Kurs przeprowadzili Kana- – zapoznanie ćwiczących z sytuacją taktyczną dyjczycy w Akademii Wojsk Lądowych Ukrainy we (In Processing); Lwowie; – przeprowadzenie wstępnego szkolenia (Acade- – w dniach 20–21 listopada 2013 roku zorganizo- mics) dla kierownictwa ćwiczeń (Exercise Control – wano w Dowództwie Wielonarodowej Brygady Con- EXCON i HICON oraz dla osób zajmujących kluczo- cept Development Conference, w której uczestniczyli we stanowiska w sztabie ćwiczącego batalionu), pod- Kanadyjczycy i Polacy; czas którego przedstawiono ich ogólny scenariusz – przeprowadzono międzynarodowy kurs dotyczą- i przebieg; cy procedur planowania i organizowania ćwiczeń – obsadzenie w czasie ćwiczeń stanowisk w zespo- z wojskami (EPPC). Brało w nim udział 16 oficerów le realnego zabezpieczenia logistycznego przedstawi- z Dowództwa Wielonarodowej Brygady i 21 Brygady cielami wszystkich narodowości biorących w nich Strzelców Podhalańskich oraz ośmiu oficerów z Ukra- udział. Szefem zespołu został polski oficer. iny. Kurs zorganizowali Kanadyjczycy w dniach od W harmonogramie pracy kierownictwa ćwiczeń 27 stycznia do 7 lutego 2014 roku; odprawy komórki RLS oddzielono od odpraw komór- – wstępną konferencję planistyczną (Initial Plan- ki kontrolującej ich przebieg (Exercise Control – ning Conference – IPC) zorganizowano w dniach 10– EXCON). Pozwoliło to rozdzielić sprawy związane –14 lutego 2014 roku. Uczestniczyli w niej Kanadyj- z zabezpieczeniem ćwiczeń od spraw stricte operacyj- ZASADNICZYM czycy, Ukraińcy, Litwini i Polacy; nych i ćwiczebnych. CELEM ĆWICZEŃ – przeprowadzono od 9 do 17 czerwca 2014 roku Zaplanowanie, zorganizowanie i przeprowadzenie BYŁO SZKOLENIE główną konferencję planistyczną (Main Planning ćwiczeń napotykało wiele trudności. Zasadniczym SZTABU Conference – MPC); problemem była skomplikowana sytuacja polityczno- BATALIONU – zorganizowano końcową konferencję planistyczną -militarna na Ukrainie. Wydarzenia w tym kraju za- W MIĘDZYNA- (Final Planning Conference – FPC), która trwała od kłóciły trwający już proces planistyczny. W ich wyni- 7 do 11 lipca 2014 roku. W wyniku ustaleń zawartych ku wprowadzono wiele istotnych zmian. Przykładem RODOWYM podczas konferencji planistycznych opracowano umo- inna forma przedsięwzięcia – zamiast ćwiczeń z woj- SKŁADZIE wy techniczne (Technical Arrangement), których za- skami (Field Training Exercise – FTX) były dowód- akceptowanie przez ministra obrony narodowej stano- czo-sztabowe wspomagane komputerowo, a także in- wiło podstawę do przeprowadzenia ćwiczeń; ne miejsce ich przeprowadzenia. Z Ośrodka Szkolenia – opracowano rozkaz dowódcy generalnego RSZ Poligonowego Wojsk Lądowych – Nowa Dęba prze- w sprawie ich przeprowadzenia; niesiono je do polskiej części obiektów Wielonarodo- – od 8 do 12 września 2014 roku przeprowadzono wej Brygady. Zmniejszono też znacznie liczbę ćwi- kurs operatorów systemu symulacji pola walki (Joint czących żołnierzy i przesunięto o tydzień termin roz- Conflict and Tactical Simulation – JCATS). poczęcia ćwiczeń. Miesiąc później odbyły się także Ponadto minister obrony narodowej wydał decyzję główna i końcowa konferencje planistyczne. w sprawie pobytu żołnierzy z Kanady, Litwy i Ukra- iny na terenie Rzeczypospolitej Polskiej w związku PRZEBIEG ĆWICZEŃ z ich udziałem w ćwiczeniach. Zgodnie z przyjętą koncepcją przeprowadzono je Zasadniczym celem tego przedsięwzięcia szkole- w języku angielskim w dwóch etapach. W pierwszym niowego było przygotowanie sztabu batalionu wielonarodowy sztab batalionu realizował planowanie w międzynarodowym składzie do podejmowania de- działań zgodnie z procedurami obowiązującymi cyzji (Military Decision Making Process – MDMP) w NATO (Military Decision Making Process – oraz dowodzenia pododdziałami w czasie operacji MDMP). Ćwiczący pod nadzorem kanadyjskich men- wsparcia pokoju (Peace Support Operation – PSO). torów planowali działalność batalionu w strefie odpo- Zamierzano także doskonalić współdziałanie między wiedzialności. Ćwiczenia „Maple Arch ’14” rozpo- żołnierzami państw sygnowanych do składu LITPO- częły się wydaniem rozkazu (Operational Order – LUKRBRIG. OPORD) dowódcy Międzynarodowej Brygady (Mul- Oficerowie z Dowództwa Wielonarodowej Bryga- tinational Brigade – MNBde) dla Litewsko-Polsko- dy ćwiczyli w dowództwie przełożonego (HICON) – -Ukraińskiego Batalionu (LITPOLUKRBAT) do pro- byli członkami zespołu zabezpieczenia logistyczne- wadzenia działań. Po zatwierdzeniu decyzji dowódca go (Real Logistic Support – RLS). Ich głównym za- batalionu złożył meldunek o gotowości do działania daniem było zasilanie w informacje ćwiczącego oraz wydał rozkaz (LITPOLUKRBAT OPORD) dla sztabu batalionu (Request for Information – RFI) podwładnych (dowódcy kompanii i plutonów będą- oraz przekazywanie danych niezbędnych do podej- cych w Lower Control – LOCON). mowania kolejnych decyzji i kierowania walką pod- Etap ten obejmował również szkolenia dotyczące ległych pododdziałów. opracowania scenariusza ćwiczeń, procesu podejmo- Zarówno w trakcie spotkań, jak i przed rozpoczę- wania decyzji oraz JCATS dla LOCON. ciem ćwiczeń brano pod uwagę wnioski, jakie wyge- W etapie drugim rozpoczęła się realizacja otrzyma- nerowano z ćwiczeń „Maple Arch ’13”. Dodatkowo nego zadania. Sztab batalionu przystąpił do kierowa- zrealizowano takie przedsięwzięcia, jak: nia działaniami utworzonych elementów ugrupowania

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 79 DOŚWIADCZENIA

bojowego. Zgodnie z planem podawania wiadomości Ćwiczący dowódcy kompanii i plutonów (będący (MEL/MIL) sztab batalionu reagował na incydenty w LOCON) składali meldunki do batalionowego Cen- i zdarzenia, w których uczestniczyli ćwiczący dowód- trum Kierowania Działaniami Taktycznymi (Tactical cy kompanii i plutonów. Operation Centre – TOC) o podejmowanych działa- O działaniach podległych pododdziałów informo- niach, wykorzystując do tego celu środki łączności. wano z wykorzystaniem ćwiczebnej sieci informa- tycznej (Exercise Net – EX-NET) za pomocą informa- SPOSTRZEŻENIA cji rozpoznawczych (Intelligence Report – W czasie omówienia ćwiczeń (AAR) podkreślano INTREP), rozkazów (OPORD), zarządzeń (Fragmen- zarówno jego pozytywne strony, jak i negatywne, tary Order - FRAGO) i e-maili oraz zgodnie z syste- czyli problemy, które w kolejnych edycjach należało- mem meldunkowym batalionu ujętym w jego stałych by rozwiązać. procedurach operacyjnych (Standard Operational Pro- Aspekty pozytywne były następujące: cedures – SOP). l osiągnięto cel ćwiczeń, to znaczy zacieśniono Do ćwiczeń przygotowano około 70 sytuacji głów- relacje między żołnierzami z Litwy, Ukrainy, Ka- nych. Jednak, w zależności od reakcji dowództwa ba- nady i Polski oraz stworzono warunki do prowadze- talionu, kierownictwo wprowadzało dodatkowe zda- nia operacji wsparcia pokoju w ramach struktury rzenia w celu jego ukierunkowania zgodnie z przyję- LITPOLUKRBRIG; tym scenariuszem. Monitorowanie prawidłowego po- l zrealizowano proces podejmowania decyzji dawania wiadomości, zgodnie ze scenariuszem ćwi- oraz planowania działań (Operational Planning Pro- czeń, należało do: szefa scenariusza (Scenario Mana- cess – OPP) i wydano stosowne rozkazy do ich pro- ger), oficera z komórki podawania wiadomości (Main wadzenia; Event List/Main Incident List – MEL/MIL) oraz ob- l właściwie opracowano wymagane dokumenty serwatorów (Senior Metter Experts/OCT – Observer planistyczne, w tym: Controller Trainers). Sytuację w strefie odpowiedzial- – specyfikację ćwiczeń (Exercise Specification ności batalionu obrazowano z wykorzystaniem syste- – EXSPEC), mu symulacji pola walki (Joint Conflict and Tactical – umowy techniczne (Technical Arrangements Simulation – JCATS). Były to pierwsze międzynaro- – TAs) z Litwą, Ukrainą i Kanadą, dowe ćwiczenia, które zabezpieczało polskie Cen- – plan ćwiczeń (Exercise Plan – EXPLAN), trum Wsparcia Systemów Dowodzenia. Stopniowe – rozkaz operacyjny (Operational Order – wprowadzanie epizodów (symptomy zdarzeń, które OPORD), później nastąpiły) doprowadziło do kluczowych wy- – standardowe procedury działania batalionu (Stan- darzeń stanowiących istotę sytuacji w strefie odpowie- dard Operational Procedures – SOPs); dzialności i „zmusiło” ćwiczący sztab batalionu do l rekonesanse do ćwiczeń przygotowano właści- podejmowania właściwych decyzji oraz prowadzenia wie oraz przeprowadzono w odpowiednim czasie; działań. Przykładowe zdarzenia to: l zabezpieczenie logistyczne i medyczne oraz – cywilny protest – reakcja pododdziałów batalionu miejsca pracy były profesjonalnie przygotowane; na demonstrację zbrojną (około 300 osób) wokół bazy l Dowództwo i Sztab Wielonarodowej Brygady batalionu; oraz dowództwo i sztab ćwiczącego batalionu przeja- – zwalczanie terroryzmu i przestępczości krymi- wiały dużą inicjatywę w planowaniu działań oraz sta- nalnej – opracowanie Koncepcji prowadzenia dzia- wianiu zadań i ich wykonywaniu; łań (Concept of Operation – CONOPS) oraz prze- l zabezpieczenie teleinformatyczne oraz łączności szukanie miejscowości (Cordon&Search – C&S), zrealizowano na najwyższym poziomie planistyczno- w której znajdował się ukryty magazyn uzbrojenia -organizacyjnym; partyzantów; l dowództwo batalionu profesjonalnie przeprowa- – reagowanie na oddziaływanie uzbrojonych grup – dzało spotkania z przedstawicielami lokalnych władz; reakcja na uzbrojony pododdział partyzantów; l omówienie ćwiczeń w batalionie przygotowano – odparcie ataku na kolumnę logistyczną – najecha- właściwie i odpowiednio przeprowadzono; nie na IED, określenie strat w ludziach i sprzęcie, l polscy uczestnicy ćwiczeń byli dobrze przygoto- podjęcie rannych przez powietrzny środek ewakuacji wani do wykonywania zadań na swoich stanowiskach medycznej (Medical Evacuation – MEDEVAC); pracy, również pod względem znajomości języka an- – wsparcie ludności cywilnej – pomoc w zorganizo- gielskiego. waniu tymczasowego obozu dla uchodźców w strefie Negatywne aspekty, które ujawniły się w trakcie odpowiedzialności batalionu. ćwiczeń, to: Dodatkowo przećwiczono reakcję na atak na bazę l słabe przygotowanie obsad komórek LOCON do batalionu oraz na kolumnę organizacji pozarządo- prowadzenia operacji wsparcia pokoju na poszczegól- wych (Non-Governmental Organization – NGO), nych szczeblach dowodzenia. Powinny mieć praktycz- utratę łączności z patrolem podczas wykonywania zane doświadczenie w następujących dziedzinach: dania, a także zabezpieczenie głównego szlaku komu- – dowódcy plutonów – dotyczące mobilnych (na nikacyjnego i logistycznego. pojazdach) punktów kontrolnych (Vehicle Check Po-

80 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DOŚWIADCZENIA

ints – VCPs), punktów obserwacyjnych (Observation Points – OPs) oraz użycia sił szybkiego reagowania (Quick Reaction Forces – QRF) na pojazdach; – dowódcy kompanii – odnoszące się do kontroli tłumu, użycia sił natychmiastowego reagowania (Ra- KORZYŚCI pid Reaction Forces – RRF) na śmigłowcach, tworzenia kordonu i przeszukiwania terenu zurbanizowane- go (Cordon and Search); – niedociągnięcia w wykorzystywaniu systemu sy- EFEKTY SZKOLENIOWE ORAZ INNE mulacji pola walki. Poza tym zasadne byłoby rozszerzenie zakresu pod- KORZYŚCI UZYSKANE W ĆWICZENIACH: grywania sytuacji o wykraczające poza łańcuch do- – lepsze zgranie oficerów sztabu brygady i batalionu wodzenia (White Cell). z Ukrainy, Litwy i Polski w ramach Wielonarodowej Brygady (LITPOLUKRBRIG) w prowadzeniu operacji GODNE POLECENIA wsparcia pokoju; Ćwiczenia „Maple Arch ’14” były pierwszym mię- – wyższy poziom wyszkolenia dowództwa i sztabu mię- dzynarodowego batalionu oraz dowódców pododdzia- dzynarodowym przedsięwzięciem zorganizowanym łów (kompanii i plutonów) pod względem planowania z wykorzystaniem systemu symulacji pola walki i dowodzenia w trakcie prowadzenia operacji pokojo- JCATS, znajdującego się w Centrum Wsparcia Syste- wych mów Dowodzenia DGRSZ. W trakcie negocjacji w zróżnicowanych środowiskach walki; z Kanadą, Ukrainą i Litwą (na wniosek Polski) wy- – wypracowanie praktycznych procedur międzynarodo- wego zabezpieczenia logistycznego i medycznego pracowano bardzo korzystną z finansowego punktu w ramach LITPOLUKRBRIG; widzenia formułę ich prowadzenia (stosowaną – zacieśnienie współpracy bilateralnej między państwa- w praktyce od 2012 roku), zaakceptowaną przez szefa mi biorącymi udział w ćwiczeniach; Sztabu Generalnego WP również w odniesieniu do te- – usprawnienie sposobu opracowywania międzynarodo- wych ćwiczeń przez zespół autorski; gorocznej edycji. Polega ona na tym, że państwo, na – promowanie naszego kraju oraz sił zbrojnych podczas którego terytorium są organizowane ćwiczenia, za- DV DAY i Dnia Kulturalnego, a także przez codzienne pewnia bezpłatne wsparcie dla pozostałych uczestni- profesjonalne zabezpieczanie przebiegu ćwiczeń i kie- ków ćwiczeń w następującym zakresie: transportery rowanie nimi; opancerzone, wozy bojowe i pojazdy (wraz z kierow- – doskonalenie umiejętności Centrum Wsparcia Syste- mów Dowodzenia DGRSZ planowania i prowadzenia cami, działonowymi i dowódcami pojazdów); uzbro- ćwiczeń międzynarodowych oraz narodowych z wyko- jenie; amunicja ślepa; paliwo; zakwaterowanie; bieżą- rzystaniem systemów symulacji pola walki; ca woda; energia elektryczna itp. Państwo przyjeżdża- – opanowanie umiejętności opracowywania dokumen- jące pokrywa jedynie koszty wyżywienia. Taka for- tów prawnych ćwiczeń (Technical Arrangement) wspólnie z poszczególnymi państwami biorącymi muła sprawia, że wszyscy biorący udział w ćwicze- w nich udział; niach ponoszą znacznie mniejsze koszty związane – wyższy poziom realnego zabezpieczenia teleinforma- z przemieszczeniem uzbrojenia i sprzętu wojskowego tycznego ćwiczeń; do kraju, w którym są prowadzone ćwiczenia. Ponad- – przećwiczenie procedur przekraczania granicy pań- to istotnie ułatwia procedury celne dotyczące przekra- stwa przez pododdziały innych armii. czania granicy. W wyniku negocjacji uzyskano możliwość uczest- niczenia w międzynarodowych bezpłatnych kursach (na Ukrainie i w Polsce) na temat procesu planistycz- nego ćwiczeń oraz operatorów JCATS. Umiejętność wykorzystywania uzbrojenia i sprzętu wojskowego CDC, IPC). Kurs operatorów JCATS zaplanowano pododdziałów z krajów, które wchodzą w skład LIT- przed samymi ćwiczeniami, w miejscu ich przepro- POLUKRBRIG, jest niezwykle istotna i może być wadzenia, by po jego zakończeniu mogli płynnie włą- przydatna zwłaszcza w sytuacjach, gdy może być za- czyć się w ćwiczenia. grożone życie lub zdrowie ćwiczących. Ponadto umie- Proces planistyczny i organizacyjny ćwiczeń z serii jętności te zwiększają profesjonalizm żołnierzy. Przy- „Maple Arch” jest bardzo dobrym przykładem, jak kładem opanowania umiejętności posługiwania się można – dzięki długofalowej, konstruktywnej, mię- różnym sprzętem wojskowym są żołnierze wojsk spe- dzynarodowej współpracy – realizować efektywnie cjalnych. przedsięwzięcia szkoleniowe przy niewielkich nakła- Kursy dotyczące planowania ćwiczeń (EPPC) oraz dach finansowych. dla operatorów JCATS zaplanowano w tak logicznych Ćwiczenia te planowano w bardzo trudnym okresie (z punktu widzeniu procesu planowania i organizowa- transformacji Dowództwa Wojsk Lądowych w część nia ćwiczeń) terminach, że pozwoliły zapoznać się składową Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił z teorią, a podczas części praktycznej opracować do- Zbrojnych. Nie ułatwiało to wykonania tego ambitne- kumenty na najbliższą konferencję planistyczną (np. go zadania. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 81 DYDAKTYKADOŚWIADCZENIA I METODYKA

Skuteczność rażenia ogniowego

PODCZAS XIV ZMIANY PKW W AFGANISTANIE POLSKIE SIŁY ZADANIOWE KORZYSTAŁY M.IN. ZE WSPARCIA AMERYKAŃSKIEJ BATERII ARTYLERII. WSPÓŁPRACA Z AMERYKANAMI BYŁA DOSKONAŁĄ OKAZJĄ DO ZAPOZNANIA SIĘ W WARUNKACH REALNEGO DZIAŁANIA ZE STOSOWANYMI PRZEZ NICH ROZWIĄZANIAMI ORAZ SPRZĘTEM.

por. Marek Sieradzki

sparcie ogniowe stanowi jeden z podstawowych przeciwnika, natomiast odpowiednia dokładność za- Welementów działań uwzględnianych w czasie leży od zastosowanych środków i sposobów określa- planowania i wykonywania zadań przez pododdziały nia współrzędnych celów oraz nastaw do ognia sku- zarówno w czasie walki obronnej i natarcia, jak tecznego, a także od przygotowania strzelania i kiero- i w warunkach konfliktu asymetrycznego. Skuteczny wania ogniem1. Spełnieniu tych wymagań służy ogień artylerii niszczy lub obezwładnia środki ognio- korzystanie z nowoczesnych narzędzi, które pozwolą we przeciwnika, blokuje drogi podejścia albo też razi w krótkim czasie i z dużą precyzją przygotować i wy- Autor jest zastępcą jego punkty obserwacyjne oraz, co się z tym wiąże, konać celny ogień. dowódcy baterii artylerii chroni wojska własne i pozwala na zrealizowanie za- rakietowej w 5 Lubuskim dania. Jego efektywność zależy od terminowości i do- AMERYKAŃSKIE WSPARCIE Pułku Artylerii. kładności wykonania, właściwego wyboru środka ra- Działania pododdziałów PKW wspierał ogniem żenia oraz zaskoczenia ogniem. pluton artylerii amerykańskiej, wyposażony w dwie Terminowość osiąga się m.in. dzięki utrzymywaniu haubice ciągnione M777A2 kalibru 155 mm, jedną stałej gotowości bojowej i ciągłemu śledzeniu działań M119A2 kalibru 105 mm oraz dwie zapasowe (float

1 Instrukcja strzelania i kierowania ogniem pododdziałów artylerii naziemnej. Cz. I. SWRiA ART. 817/93, s. 8.

82 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKADOŚWIADCZENIA I METODYKA

Skuteczność rażenia ogniowego

HAUBICA M777A2 KAL. 155 mm

ma wbudowany system nawigacji GPS typu DAGGER, US DOD (2) dzięki czemu współrzędne są określane z dokładnością do 1 m

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 83 DOŚWIADCZENIA

guns), będące magazynem części zamiennych w razie ło to obserwację terenu na odległość 20 km, podświe- awarii strzelających dział. Zadania wsparcia ogniowe- tlanie celu oraz określanie jego współrzędnych za po- go wykonywał w ramach systemu ochrony bazy przed mocą wskaźnika laserowego. ostrzałami moździerzowymi i rakietowymi. Wspierał Biorąc pod uwagę wyniki strzelań, do oceny do- także plutony manewrowe podczas działań prowadzo- kładności przyjęto następujące przedziały uchyleń: nych w rejonie odpowiedzialności poszczególnych – do 50 m w donośności i 30 m w kierunku; zgod- zgrupowań. nie z instrukcją FM 6-30 przy takich wartościach Zadania wykonywano zgodnie z procedurami: od- uchylenia wybuchu uznaje się trafienie w cel i nie po- powiedzi przeciwogniowej (Counter Fire – CF), we- prawia ognia (z wyjątkiem określania poprawek pod- zwania ognia z pola walki (Call for Fire – CFF) oraz czas tworzenia celu pomocniczego lub burzenia)2; treningów artyleryjskich (Fire Mission – FM). Istotną – do 100 m w donośności i 70 m w kierunku; rolę odgrywały zadania ogniowe typu FM, których – do 200 m w donośności i 150 m w kierunku. celem było nękanie oraz zniechęcanie i niedopuszcza- W odniesieniu do norm dokładności dla artylerii nie przeciwnika do zajmowania wcześniej przygoto- gwintowanej określonych w naszym programie strze- wanych stanowisk ogniowych. Pełniły one również lań WRiA, które wynoszą: 2%D, 0-08K na ocenę bar- ważną funkcję prewencyjną – był to tzw. pokaz siły dzo dobrą; 3%D, 0-12K na ocenę dobrą i 4%D, (Show of Force). Wykonywano je przede wszystkim 0-20K, gdy nastawy do ognia skutecznego określono w rejonach aktywności przeciwnika, tzn. w pobliżu na podstawie pełnych danych3 – pierwsze dwa przyję- stanowisk ogniowych, z których prowadzono ostrzał te przedziały, dla wszystkich donośności, w całości bazy lub najczęściej ataki na patrole. zawierają się w normach na ocenę bardzo dobrą, nato- Działania pododdziałów artylerii koordynował miast trzeci przedział dla donośności 9 km jest równy i nadzorował koordynator wsparcia ogniowego ocenie dostatecznej, dla donośności zaś 12 i 15 km (KWO) z centrum operacji taktycznych (TOC), do byłaby to ocena dobra (tab. 1, rys. 2 i 3). którego obowiązków należało planowanie wsparcia Jak wynika z rysunku 2, dla donośności 9 km ogniowego, przygotowanie i prowadzenie treningów w 87% zadań ogniowych uzyskano trafienie w cel, ogniowych oraz kierowanie działaniami w razie ko- a 13% wymagało wprowadzenia poprawek nie więk- nieczności otwarcia ognia w ramach odpowiedzi szych niż 100 m w donośności i 70 m w kierunku. Dla przeciwogniowej lub na wezwanie ognia z pola walki. 12 km procent ognia niewymagającego poprawek wy- Koordynator współdziałał z włączonym w struktury nosił 80%, natomiast 15% wymagało korekty do TOC punktem kierowania ogniem (Fire Direction 100 m w donośności i 70 m w kierunku, a 5% popra- Centre – FDC), którego zadaniem było przygotowanie wiono nie więcej niż 200 m w donośności i 150 m nastaw do strzelania oraz przekazanie ich na stanowi- w kierunku. Dla donośności 15 km liczba zadań ska ogniowe, prowadzące ogień do określonego celu. ogniowych, w których uzyskano trafienie w cel pierw- Algorytm działania od wykrycia celu do otwarcia szym pociskiem, zmniejszyła się do 62%, wartości ognia przedstawiono na rysunku 1. zaś w drugim i trzeci przedziale dokładności wzrosły W ramach wsparcia ogniowego amerykański plu- odpowiednio do 28 i 10%. ton artylerii wykonał 139 zadań ogniowych, w tym Uzyskane wyniki wskazują na bardzo dobrą do- również takie, których celem było zadymianie kładność, zwłaszcza podczas strzelania na odległość i oświetlanie terenu. Strzelano do celów pojedyn- nie większą niż połowa maksymalnej donośności. czych znajdujących się w odległości średnio 9, 12 lub Zwiększenie odległości strzelania powoduje zmniej- 15 km. Nastawy do prowadzenia ognia skutecznego szenie dokładności, jednak wciąż dającej się zakwali- określano na podstawie pełnych danych o warunkach fikować jako bardzo dobra i dobra. Niestety, nie było strzelania. Używano amunicji odłamkowo-burzącej możliwości przeprowadzenia strzelania na odległość i dymnej o maksymalnym zasięgu 22 km w przypad- maksymalną dla tej amunicji, tj. 22 km, jednak z du- ku haubic kalibru 155 mm M795 HE oraz 14 km żym prawdopodobieństwem można założyć, że zma- w odniesieniu do haubic kalibru 105 mm M1 HE. lałaby znacznie wartość przedziału pierwszego, Współrzędne celów określano z wykorzystaniem ar- a wzrosła pozostałych dwóch. tyleryjskiego przyrządu dalmierczo-rozpoznawczego Jak wynika z rysunku 3, dla donośności 9 km uzy- (APDR) oraz sprawdzano z użyciem programów gra- skano 58% wykonania zadań ogniowych, gdy nie by- ficznych TIGR i PSS-SOF. Ten drugi służy do oceny ło potrzeby wprowadzania poprawek, 37% w prze- dokładności współrzędnych oraz strat niezamierzo- dziale drugim i 5% w przedziale trzecim. Wyniki te nych (Collateral Damage Estimation – CDE). Skutki są zbliżone do uzyskanych przez haubicę M777A2 ognia obserwowano z wykorzystaniem zarówno przy donośności 15 km, co potwierdza regułę stopnio- APDR, jak i PTDS oraz systemu kamer zamontowa- wego zmniejszania dokładności w przypadku strzela- nych na aerostacie na wysokości 300 m. Umożliwia- nia powyżej połowy maksymalnej donośności, która

2 Field Manual 6-30. Tactics, Techniques and Procedures for Observed Fire and Fire Support at Battalion Task Force and Below. Department of the Army, s. 152, 158. 3 Program strzelań Wojsk Rakietowych i Artylerii Wojsk Lądowych. DWLąd Wewn. 87/2006, s. 95.

84 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DOŚWIADCZENIA

dla M119A2 wynosi 14 km. Jednak uzyskane wyniki kowej pocisków, liczby i rodzaju posiadanych ładun- wciąż można określić jako bardzo dobre, oznaczające ków danej partii, a także odchyłek temperatury ładun- bardzo dużą dokładność. ków i odchyłek balistycznych właściwości pocisków, zapewniała optymalne wykonanie zadania. Każde NOWOCZESNE NARZĘDZIA działo miało w wyposażeniu przyrząd do określania Dokładność ognia prowadzonego przez pluton artyle- odchyłek prędkości początkowej pocisków – M90 Ve- rii skłania do analizy czynników, które złożyły się na tak locimeter, dzięki czemu możliwa była aktualizacja war- dużą jego skuteczność. Ważna jest przede wszystkim re- tości każdego z nich, a także ładunku i partii na bieżą- alizacja przedsięwzięć przygotowania strzelania i kiero- co podczas strzelania, pod warunkiem wystrzelenia co wania ogniem4 lub – jak określono w amerykańskiej in- najmniej sześciu pocisków w czasie 20 min dla uzyska- strukcji FM 6-40 – spełnienie pięciu wymogów doty- nia najdokładniejszych danych6. Dla porównania, w ro- czących dokładnego ognia bez wstrzeliwania (five dzimym dywizjonie haubic 2S1 znajduje się jedna sta- requirements for accurate predicted fire)5, na które skła- cja balistyczna na 24 działa. dają się dokładne: położenie jednostki strzelającej (ac- Spełnienie kolejnego czynnika, a mianowicie znajo- curate firing unit location), położenie celu (accurate tar- mość rzeczywistych meteorologicznych warunków get location), dane balistyczne (accurate weapon and strzelania zapewniał aktualny i dokładny komputerowy OBSERWACJE UCHYLEŃ WYBUCHÓW PIERWSZEGO POCISKU OD CELU DLA KAŻDEGO ZADANIA OGNIOWEGO WSKAZUJĄ NA BARDZO DUŻĄ DOKŁADNOŚĆ OGNIA ammunition information), dane meteorologiczne (accu- komunikat meteorologiczny (Computer Met Messa- rate meteorological information) oraz dokładne przygo- ge)7. Pozyskiwał go zestaw Meteorological Measure- towanie nastaw (accurate copmutational procedures). ment Set Profiler, który łączył się z satelitą przekazują- Jeżeli chodzi o spełnienie pierwszego wymogu przez cym dane meteorologiczne. Następnie komunikat ten haubicę M777A2, każda ma wbudowany system nawi- zestawiano z wykorzystaniem komputera z oprogramo- gacji GPS typu DAGGER, dzięki czemu współrzędne waniem PRO-FILER od poziomu wysokości jednostki są określane z dokładnością do 1 m. W haubicy strzelającej co 1000 m do poziomu maksymalnej M119A2 zastosowano natomiast przenośny GPS typu wierzchołkowej strzelania dla danego sprzętu, po czym DAGGER, charakteryzujący się tą samą dokładnością. wysyłano do komputera balistycznego punktu kierowa- W odniesieniu do drugiego warunku konieczne jest nia ogniem (FDC) plutonu ogniowego. wykorzystanie oprogramowania TIGR i PSS-SOF. Pro- Dane pozyskiwane przez zestaw PRO-FILER ważne cedura z tym związana była następująca. Po wykryciu były dla każdej jednostki strzelającej w promieniu celu i podaniu współrzędnych przez PTDS obraz ob- 10 tys. mil, aktualizowane standardowo co dwie godzi- serwowanego obszaru odnajdywano na elektronicznej ny (co godzina od 12.00 do 16.00 ze względu na duże mapie zgodnie z programem TIGR, po czym określano zmiany temperatury), z możliwością wysłania przez na nowo współrzędne, następnie potwierdzano ich do- FDC zapotrzebowania (Met Message Request) i otrzy- kładność, korzystając z programu PSS-SOF z autory- mania w ciągu 10 s najbardziej aktualnych danych do- zacją do ich oceny oraz CDE. Tak ustalone współrzęd- tyczących określonego celu na daną godzinę. Do przy- ne charakteryzowały się dokładnością kategorii dru- gotowania meteorologicznego w naszym dywizjonie giej, tj. od 7 do 15 metrów. jest wykorzystywany system sondowania atmosfery Znajomość uzbrojenia i amunicji, którymi dysponu- BAR, z którego dane uważa się za aktualne przez 4 go- jemy, tj. przede wszystkim odchyłek prędkości począt- dziny. Jak wynika z doświadczeń zdobytych w Afgani-

4 Instrukcja strzelania…, op.cit., s.17. 5 Field Manual 6-40 Tactics, Techniques and Procedures for Field Artillery Manual Cannon Gunnery. Department of the Army, Washington 1999, s. 245. 6 Ibidem, s. 59. 7 Ibidem, s. 313.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 85 DYDAKTYKADOŚWIADCZENIA I METODYKA

TABELA 1. WYNIKI DOKŁADNOŚCI STRZELAŃ Donośność [m] 9000 12 000 15 000 1 2 3 1 2 3 1 2 3 Przedziały dokładności ∆d ≤ 50, ∆d ≤ 100, ∆d ≤ 200, ∆d ≤ 50, ∆d ≤ 100, ∆d ≤ 200, ∆d ≤ 50, ∆d ≤ 100, ∆d ≤ 200, ∆k≤ 30 ∆k ≤ 0 ∆k ≤150 ∆k ≤ 30 ∆k ≤ 70 ∆k ≤ 150 ∆k ≤ 30 ∆k ≤ 70 ∆k ≤ 150

Liczba zadań ogniowych w danym przedziale dla M777A2 14 2 0 16 3 1 18 8 3 kalibru 155 mm Procent 87 13 0 80 15 5 62 28 10 Liczba zadań ogniowych w danym przedziale dla M119A2 25 16 2 – – – – – – kalibru 105 mm Procent 58 37 5 – – – – – – Opracowanie własne. 3,5–37,5 km Excalibur TABELA 2. Zasięg: 8–37 km

30 km RAP WYNIKI OBSERWACJI STRZELAŃ Trajektoria: 22 km HE tylko górną Zasięg POCISKIEM grupą kątów XM982 Średni błąd Haubica kołowy: EXCALIBUR 2–10 m M777A2 KALIBRU 155 MM Szybkostrzelność Czas lotu: 5 pocisków/2 min 1 min 15 s–3 min 00 s ciągła: 2 pociski/min Zadanie Pocisk Obserwacja Nieruchomy, 1x155 mm 14 km HE obserwowany cel XM982 9 m PRAWO* pojedynczy Excalibur Zasięg Nieruchomy, 1x155 mm obserwowany cel XM982 7 m PRAWO* pojedynczy Excalibur

1,5–19,5 km RAP * Wyniki obserwacji podane zgodnie z nomenklaturą amerykańską w metrach, w kolejności: wielkość uchylenia i kierunek.

Masa 3773 kg Szybkostrzelność: 6 pocisków/2 min ciągła: 3 pociski/min

Obsługa Zadanie Pocisk Obserwacja Nieruchomy, obserwowany cel pojedynczy, D = 8717 m; 4x155 mm 36 m KRÓTKI, 11 m PRAWO* sposób określenia nastaw – na podstawie pełnych M795 HE 200 m KRÓTKI*, niewybuch danych o warunkach strzelania; z zapalnikiem 27 m KRÓTKI, 6 m PRAWO* trajektoria – górną grupą kątów (high angle) XM1156 PGK Obsługa 200 m KRÓTKI*, niewybuch 4x155 mm 15 m LEWO* Nieruchomy, obserwowany cel pojedynczy, D = 14 429 m; M795 HE 15 m LEWO* Masa sposób określenia nastaw – na podstawie pełnych danych z zapalnikiem 15 m LEWO* 2050 kg o warunkach strzelania; trajektoria – tor płaski (low angle) Haubica M119A2 XM1156 PGK 15 m LEWO* * Wyniki obserwacji podane zgodnie nomenklaturą amerykań- ską w metrach, w kolejności: wielkość uchylenia i kierunek. 86 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKADOŚWIADCZENIA I METODYKA

RYS. 1. ALGORYTM RYS. 2. WYNIKI STRZELAŃ HAUBICY POSTĘPOWANIA M777A2 POCISKIEM ODŁAMKOWO- OD WYKRYCIA CELU -BURZĄCYM M795 HE, M107 HE ORAZ DO OTWARCIA OGNIA DYMNYM M119A1 SMK

87 80 Wykrycie celu przez jeden z systemów 1. 62

PTDS (Persistent LCMR Threat Detection (Lightweight Counter 28 System), BSP Mortar Radar) 13 15 5 10 0 9000 m 12 000 m 15 000 m ∆d ≤ 50, ∆k≤ 30 ∆d ≤ 100, ∆k≤ 70 ∆d ≤ 200, ∆k≤ 150 2. Przekazanie obrazu lub (i) współrzędnych do TOC RYS. 3. WYNIKI 5 STRZELAŃ HAUBICY 37 M119A2 3. Przygotowanie do otwarcia ognia POCISKIEM Szef zmiany TOC KWO ODŁAMKOWO- 1. Dekonfliktacja 1. Sprawdzenie i udokładnienie 58 strzelania artylerii współrzędnych, przekazanie FDC -BURZĄCYM M1 (wojska własne, danych o położeniu celu. HE I DYMNYM amerykańskie, 2. Zamknięcie przestrzeni powietrz- Afghan National nej na kierunku strzelania. M84A1 SMK Security Forces, 3. Ocena efektywnego promienia ra- Air Operations, żenia oraz ryzyka spowodowania ∆d ≤ 50, ∆k≤ 30 ∆d ≤ 100, ∆k≤ 70 ∆d ≤ 200, ∆k≤ 150 Joint Terminal strat wśród ludności cywilnej. Attack Controller). 4. Ocena wariantów i wybór najsku- FDC Opracowanie własne. 2. Prowadzenie ob- teczniejszego, zarazem najmniej serwacji celu, po- ryzykownego sposobu rażenia. 1. Przyjęcie współrzędnych od KWO. zytywna identyfi- 5. Przedstawienie dowódcy opcji uży- 2. Przedstawienie opcji rażenia celu. kacja celu, stwier- cia artylerii oraz ryzyka strat nieza- 3. Przygotowanie danych do strzela- dzenie oznak mierzonych (CDE). nia i przekazanie ich do działa. życia. 6. Przekazanie komendy do otwarcia 4. Przekazanie komendy do otwarcia ognia. ognia.

4. Komenda do otwarcia ognia

Zadanie Pocisk Obserwacja TABELA 3. MILITARIUM STUDIO PK/US DOD STUDIO MILITARIUM Nieruchomy, obserwowany cel pojedynczy, D = 8717 m; 4x155 mm 36 m KRÓTKI, 11 m PRAWO* WYNIKI sposób określenia nastaw – na podstawie pełnych M795 HE 200 m KRÓTKI*, niewybuch OBSERWACJI danych o warunkach strzelania; z zapalnikiem 27 m KRÓTKI, 6 m PRAWO* trajektoria – górną grupą kątów (high angle) XM1156 PGK STRZELAŃ 200 m KRÓTKI*, niewybuch POCISKIEM 4x155 mm 15 m LEWO* Nieruchomy, obserwowany cel pojedynczy, D = 14 429 m; M795 HE 15 m LEWO* M795 HE sposób określenia nastaw – na podstawie pełnych danych z zapalnikiem 15 m LEWO* o warunkach strzelania; trajektoria – tor płaski (low angle) Z ZAPALNIKIEM XM1156 PGK 15 m LEWO* XM1156 PGK Opracowanie własne. PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 87 DOŚWIADCZENIA

stanie, użycie BAR w rejonie odpowiedzialności było Excalibur świetnie nadaje się do strzelania do celów praktycznie niemożliwe ze względu na duże natężenie w pobliżu rejonów zabudowanych, kiedy istnieje duże ruchu statków powietrznych wykonujących zadania bo- zagrożenie spowodowania strat wśród ludności cywilnej jowe oraz – co się z tym wiąże – brak możliwości za- (CDE). Może być stosowany z zapalnikiem natychmia- mknięcia strefy powietrznej dla balonu na wysokości stowym, zbliżeniowym oraz ze zwłoką (point detona- kilkudziesięciu kilometrów na 1–2 godziny. ting, proximity, delayed), co umożliwia strzelanie do Ostatnią wskazaną składową są dokładne procedury różnego rodzaju obiektów, np. z zapalnikiem PD do ob- obliczania nastaw. Wykonaniu ich służy systemu dowo- sług karabinów maszynowych i granatników przeciw- dzenia i kierowania ogniem kolejnej generacji. pancernych lub odkrytej artylerii, z zapalnikiem PX – AFATDS – Advanced Field Artillery Tactical Data do partyzantów podkładających IED albo środków System – umożliwiał obliczanie nastaw do strzelania ogniowych na dachach budynków czy z zapalnikiem dla każdego rodzaju sprzętu artyleryjskiego i każdego DLY – do przeciwnika znajdującego się w kilkupiętro- rodzaju zadania ogniowego. Automatycznie obliczał wych budynkach z betonu o grubości stropu przekra- dane na podstawie pomiaru odchyłek prędkości począt- czającej 30 cm. Istotną cechą tego pocisku jest zabez- kowej pocisków każdego działa, pobierał drogą radio- pieczenie, które w momencie uchylenia większego niż wą lub przez sieć Centrix komunikat meteo z kompute- 30 m od celu spowoduje nieuzbrojenie zapalnika i upa- ra PRO-FILER oraz dysponował aktualizowaną na bie- dek bez wyrządzenia szkód. żąco mapą satelitarną, która automatycznie generowała Podczas XIV zmiany PKW w Afganistanie wykona- wysokość celu oraz była połączona z amerykańskim no dwa zadania z użyciem amunicji precyzyjnego ra- system GPS – BFT (Blue Force Tracking) i stanowi- żenia – pocisku XM982 Excalibur kalibru 155 mm. skiem dowodzenia przyszłości (Command Post of the Strzelano na odległość 14 490 m. Współrzędne celu Future – CPOF), dzięki czemu wyświetlała położenie określono z wykorzystaniem APDR oraz programu każdego pododdziału wojsk własnych. Możliwe było PSS-SOF, komunikat meteorologiczny zaktualizowa- także podłączenie do systemu C-RAM (systemu rada- no 10 min przed strzelaniem. Do obserwacji celu uży- rów przeciwmoździerzowych LCMR) i otrzymanie po to systemu PTDS, określając uprzednio odległość od kilku sekundach od wystrzału współrzędnych środka celu do charakterystycznych punktów na zboczu, wi- ogniowego przeciwnika. docznych z kamer systemu oraz na zdjęciach satelitar- Zastosowanie opisanych narzędzi i rozwiązań po- nych programu PSS-SOF, dzięki czemu z dużą do- zwoliło na osiągnięcie bardzo wysokiego współczynni- kładnością można było określić uchylenia wybuchów ka ognia skutecznego pierwszym pociskiem (First Ro- od celu. Oba pociski wystrzelone w odstępie około und Fire For Effect8). Należy jednak zauważyć, że wraz 15 min uchyliły się od celu w granicach podawanych ze wzrostem donośności zmniejszała się skuteczność. przez producenta (tab. 2). Podczas strzelania na maksymalną odległość należało- Pluton został również zaopatrzony w zapalniki nowe- by założyć, że prawdopodobieństwo trafienia w cel go typu, nadające zwykłej amunicji odłamkowo-burzą- pierwszym pociskiem będzie bardzo małe, wręcz zni- cej właściwości amunicji „blisko precyzyjnej” (near pre- kome, co z kolei wydłuży czas wykonania zadania, cision) o średnim błędzie kołowym nie większym niż ograniczy skuteczność oraz narazi na odpowiedź prze- 50 m dla wszystkich donośności9. Zapalnik XM1156 ciwogniową przeciwnika. PGK (Precision Guidance Kit) pełni dwie funkcje, tj. zapalnika oraz – mając nadajnik GPS – urządzenia na- AMUNICJA PRECYZYJNEGO RAŻENIA prowadzającego. Na kadłubie zapalnika umieszczono Była istotnym elementem zapewniającym bardzo dwa zestawy brzechw, z których jeden powoduje ruch dużą dokładność ognia artylerii bez względu na odle- obrotowy przeciwny do ruchu wskazówek zegara (a tak- głość strzelania. Do tej kategorii należy pocisk że ruchu obrotowego pocisku), drugi zaś nadaje właści- XM982 Excalibur kalibru 155 mm, który może być wości sterujące, dzięki czemu możliwa jest korekcja to- wystrzelony z każdego działa tego kalibru mającego ru lotu pocisku. cyfrowy system kierowania ogniem, umożliwiający Zastosowanie zapalnika PGK powoduje, że podczas zaprogramowanie zapalnika. Wykorzystanie systemu strzelania amunicją odłamkowo-burzącą można uzy- nawigacji GPS oraz zamontowanych na kadłubie ru- skać ogień skuteczny, czyli rażenie celu pierwszym po- chomych brzechw pozwala na korekcję toru lotu poci- ciskiem (serią) z bardzo dużym prawdopodobieństwem sku i dzięki temu trafienie w cel z dokładnością do również w odległości większej niż połowa donośności, 10 m niezależnie od tego, czy strzelanie odbywa się aż po donośność maksymalną. Warunkiem uzyskania na 8, 15 czy 37 km. Warunkiem uzyskania takiej do- zakładanej dokładności jest określenie współrzędnych kładności jest dysponowanie współrzędnymi celu co celu z błędem nieprzekraczającym 50 m, optymalnie najmniej kategorii drugiej oraz aktualnym komputero- zaś TLE (Target Location Error) poniżej 10 m10 oraz wym komunikatem meteorologicznym. spełnienie pozostałych warunków dokładnego ognia.

8 Ibidem, s. 304. 9 Product Manager – Guidance Precision Munitions and Mortar Systems. Urgent Material Release OEF 2013, s. 7. 10 Ibidem, s. 5.

88 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DOŚWIADCZENIA

Podczas treningów ogniowych amerykańscy artyle- cych największe znaczenie należy zaliczyć odmienne rzyści wykonali dwa zadania ogniowe z użyciem zapal- zasady prowadzenia obserwacji i poprawiania ognia ar- ników PGK łącznie ośmioma pociskami. Strzelano do tylerii. Zgodnie z instrukcją SIKO PAN12 obserwator nieruchomych, pojedynczych celów obserwowanych podaje wyniki obserwacji wybuchu w stosunku do ce- w odległości 8,7 i 14,5 km, współrzędne celów okre- lu w kolejności: w kierunku (w tysięcznych) i w donoś- ślono z wykorzystaniem APDR oraz programu PSS- ności (w metrach). W artylerii USA natomiast zgodnie -SOF (Precision Strike Suite for Special Operations z instrukcją FM 6-3013 obserwator przekazuje do pod- Forces), do obserwacji zaś zastosowano APDR oraz oddziału strzelającego gotowe poprawki w kierunku system PTDS (tab. 3). Uzyskane wyniki strzelań po- (w metrach) i w donośności (w metrach). Podczas we- twierdzają dużą dokładność oraz ograniczony rozrzut zwania ognia przez polskiego obserwatora, skierowa- pocisków z zapalnikiem PGK, a także ograniczenia nego do pododdziału sojuszniczej artylerii lub odwrot- związane z ich użyciem. W pierwszym zadaniu strzelanie, nieuwzględnienie tych różnic może doprowadzić nie górną grupą kątów spowodowało nieprawidłowe do błędnego przyjęcia danych do strzelania i w rezulta- WAŻNYM działanie urządzenia naprowadzającego i uchylenie po- cie do niewykonania zadania. DOŚWIADCZENIEM cisków o około 200 m, gdy producent podał, że sytu- Odmienne są również procedury ładowania pocisku PŁYNĄCYM acja taka może wystąpić podczas strzelania na celowni- i osiągania gotowości do otwarcia ognia. Zgodnie z in- ku poniżej 500 mils oraz powyżej 900 mils11. strukcją działoczynów pododdziałów artylerii naziem- Z UDZIAŁU Drugie zadanie ogniowe, wykonane w zalecanym nej działo gotowe do otwarcia ognia jest wycelowane do W OPERACJI POZA przedziale, okazało się bezbłędne, co potwierdza prze- celu i załadowane. W artylerii USA działa nie ładuje się GRANICAMI KRAJU znaczenie zapalnika PGK, tzn. ma on zapewnić do- przed wydaniem komendy do otwarcia ognia, w rezul- POWINNO BYĆ kładność strzelania pociskami odłamkowo-burzącymi tacie wystrzał następuje po około 10 s od komendy UZMYSŁOWIENIE na odległość powyżej połowy donośności maksymal- „Ognia” w przypadku strzelania płaskotorowo i około POTRZEBY nej. Potwierdzono również zadziałanie zabezpieczenia, 30 s, jeśli strzela się górną grupą kątów. Nieuwzględnie- WPROWADZENIA które powoduje nieuzbrojenie zapalnika w razie uchy- nie tych wartości podczas różnego rodzaju kalkulacji, KOMÓREK lenia większego niż 150 metrów. zwłaszcza strzelania do celów ruchomych, spowoduje WSPARCIA najprawdopodobniej przyjęcie błędnych danych. Nie OGNIOWEGO DO WNIOSKI I PROPOZYCJE można też pominąć zasadniczej kwestii, jaką jest różnica PODODDZIAŁÓW Współpraca z amerykańskim plutonem artylerii oka- między tysięczną a mils. W polskiej artylerii jest stoso- zała się szansą na zebranie wielu doświadczeń oraz po- wana tysięczna oparta na okręgu 60-00, natomiast w ar- OGÓLNO- równanie procedur i możliwości, a także identyfikację miach sojuszu – mils opierający się na okręgu 6400. WOJSKOWYCH barier. Bardzo duża dokładność ognia wskazuje, że za- W rezultacie powstaje różnica, która podczas wspólnego stosowanie odpowiednich technologii, zarówno pod- wykonywania zadań może prowadzić do przyjęcia błęd- czas przygotowania strzelania i kierowania ogniem, jak nych danych lub konieczności ich przeliczania, co wiąże i samego strzelania, jest podstawą osiągnięcia pożąda- się z wydłużeniem czasu reakcji ogniowej. nego efektu w postaci first round fire for effect (ognia Równie ważnym doświadczeniem płynącym z udzia- skutecznego uzyskanego pierwszym pociskiem, serią). łu w operacji poza granicami kraju powinno być uzmy- Istotną rolę odgrywa dokładność określenia współ- słowienie potrzeby wprowadzenia komórek wsparcia rzędnych, możliwość ciągłego pomiaru odchyłki pręd- ogniowego do pododdziałów ogólnowojskowych. Na kości początkowej, dysponowanie najbardziej aktualny- szczeblu kompanii powinien być to oficer wsparcia mi i dokładnymi informacjami o warunkach meteoro- ogniowego (Fire Support Officer – FSO), odpowie- logicznych, właściwe przygotowanie nastaw do dzialny za planowanie wsparcia ogniowego dla kompa- strzelania czy wreszcie zastosowanie amunicji precy- nii, wsparcie dowódcy kompanii podczas podejmowa- zyjnego rażenia, która pozwala zaskoczyć przeciwnika nia decyzji o użyciu artylerii oraz koordynowanie dzia- celnym ogniem na bardzo dużej odległości. Spełnienie łań podległego mu zespołu wsparcia ogniowego (Fire tych wymagań zapewnia dużą dokładność rażenia Support Team – FST), składającego się z trzech sekcji ogniowego, wpływa na mniejsze zużycie amunicji oraz wysuniętych obserwatorów, przydzielanych po jednej przedłużenie żywotności własnej artylerii, która w do- do każdego plutonu. Na szczeblu batalionu powinna to bie stosowania współczesnych systemów namierzania być komórka wsparcia ogniowego, której FSO jest prze- toru lotu pocisków może nie mieć czasu na danie strza- łożonym funkcjonalnym oficerów wsparcia ogniowego łu po poprawieniu nastaw, a powinna w tym momencie w kompaniach. Planuje on wsparcie ogniowe na pozio- znaleźć się na kolejnym stanowisku ogniowym w goto- mie batalionu, a ponadto pełni dyżury w centrum opera- wości do wykonania następnej celnej salwy. cji taktycznych batalionu jako KWO z zadaniem wspar- Współdziałanie z plutonem artylerii było także oka- cia decyzji dowódcy dotyczącej użycia artylerii. Taka zją do wyodrębnienia różnic i barier, jakie mogą wystą- sama rola, tylko w brygadzie, przypadałaby oficerom pić podczas wspólnego wykonywania zadań. Do mają- sekcji koordynacji wsparcia ogniowego. n

11 Ibidem, s. 12. 12 Instrukcja strzelania i kierowania..., op.cit. 13 Field Manual 6-30…, op.cit.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 89 PRAWO Nowe uprawnienia

OD LIPCA 2015 ROKU BĘDZIE MOŻLIWE PROWADZENIE PRZEZ ŻANDARMERIĘ WOJSKOWĄ POSTĘPOWAŃ W SPRAWACH ŻOŁNIERZY I PRACOWNIKÓW WOJSKA ZARÓWNO W RAMACH POWSZECHNEGO, JAK I WOJSKOWEGO PROCESU KARNEGO, CO POZWOLI JEJ MONITOROWAĆ FAKTYCZNY STAN PRZESTĘPCZOŚCI W POLSKIEJ ARMII.

ppłk Leszek Rusoń

godnie z art. 1 Ustawy o Żandarmerii Wojskowej uprawnionego w przedmiocie prowadzenia postępowań Zi wojskowych organach porządkowych z dnia 24 dotyczących wydawania pozwoleń na broń oraz spraw- sierpnia 2001 r.1 jest ona wyodrębnioną i wyspecjalizo- dzania sposobu jej przechowywania)10. waną służbą wchodzącą w skład Sił Zbrojnych RP. Zali- cza się ją również do jednego z organów ochrony po- GENERALIA rządku prawnego w Wojsku Polskim2. Jej zadania okre- Poszczególne zadania ujęte w przepisach konkret- ślono nie tylko w ustawie o żandarmerii3 czy w Ustawie nych ustaw mają dla Żandarmerii Wojskowej charakter Autor z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji4, lecz też w innych ak- szczegółowo i precyzyjnie określonych dziedzin kom- jest komendantem tach o randze ustawy. Można tu wymienić przepisy re- petencyjnych. Na ich podstawie można wyodrębnić Wydziału ŻW w Gdyni. gulujące problematykę postępowania cywilnego i admi- główne sfery jej zainteresowania, które można ująć nistracyjnego (czynności asystencyjne)5 oraz karnego w postaci generalnych zadań. Należą do nich m.in.: i karnoskarbowego (zadania organu postępowania przy- – prewencyjno-zapobiegawcza ochrona dyscypliny gotowawczego)6, także w sprawach o wykroczenia (pro- wojskowej, bezpieczeństwa i porządku publicznego wadzenie czynności wyjaśniających)7, jak i dyscyplinar- i to zarówno na terenie obiektów wojskowych, jak nego (np. stosowanie środków zapobiegawczych)8, pra- i w miejscach publicznych; wa o uchu drogowym (np. kontrola ruchu drogowego)9 – współdziałanie z krajowymi oraz zagranicznymi czy obrotu prywatną bronią i amunicją (zadania organu organami i służbami właściwymi w sprawach bezpie-

1 DzU 2001 nr 123, poz. 1353. 2 S. Przyjemski: Ochrona porządku prawnego w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Przeszłość, teraźniejszość, perspektywy. Gdańsk 2005, s. 288, 299. 3 Artykuł 4 wskazanej ustawy, który sam w sobie stanowi otwarty katalog zadań Żandarmerii Wojskowej. 4 Artykuł 2 Ustawy o Policji. DzU 2011 nr 287, poz. 1687. 5 Na przykład art. 163 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego. DzU 2014 poz. 101; art. 48 § 5 Ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w admini- stracji. DzU 2005 nr 229, poz. 1954. 6 Artykuł 663 Kodeksu postępowania karnego. DzU 1997 nr 89, poz. 555; art. 53 § 38 pkt 4 Kodeksu karnego skarbowego. DzU 2013 poz. 186. 7 Artykuł 85 § 2 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. DzU 2013 poz. 395. 8 Na przykład art. 36 ust. 2 Ustawy o dyscyplinie wojskowej. DzU 2009 nr 190, poz. 1474. 9 Artykuł 129 ust. 4 Ustawy „Prawo o ruchu drogowym”. DzU 2012 poz. 1137. 10 Na przykład art. 9 Ustawy o broni i amunicji. DzU 2012 poz. 576.

90 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKAPRAWO

Nowe właściwości Żandarmerii Wojskowej we wskazanym kształcie przysporzą tej służbie dodatkowych zadań i obowiązków. + SYLWIA GUZOWSKA SYLWIA

czeństwa i porządku publicznego oraz policją wojsko- pośrednio lub pośrednio na wzajemne relacje między wą armii różnych państw, w tym udział w operacjach organem państwowym, jakim jest ŻW, a obywatelem. stabilizacyjno-bojowych na podstawie wiążących RP porozumień – umów międzynarodowych; ISTOTNA ZMIANA – wykrywanie przestępstw i wykroczeń, w tym skar- Za taką należy uznać nowelizację Kodeksu postępo- bowych, popełnianych przez osoby podlegające właści- wania karnego11 (kpk), która w sferze dotyczącej ŻW wości podmiotowej ŻW oraz ujawnianie i ściganie ich wejdzie w życie 1 lipca 2015 roku. Wprowadza ona no- sprawców. watorskie, o rewolucyjnym znaczeniu, zmiany proce- Zamiarem autora nie jest wskazanie środków czy też dury karnej dotyczące w szczególności postępowania sposobów mających prowadzić do osiągnięcia celu wy- sądowego, wzorowane na anglosaskim procesie kar- nikającego z wymienionych zadań generalnych. Wyda- nym. Sprowadzają się one, mówiąc najkrócej, do sce- je się, że przynajmniej w środowisku wojskowym wie- dowania inicjatywy dowodowej sądu na rzecz stron dza na temat uprawnień żandarmerii jest rozpowszech- procesowych, jakimi na tym etapie będą z jednej strony niona, a jej działania służbowe, takie jak weryfikacja prokurator, z drugiej – oskarżony wraz z adwokatem. oświadczeń majątkowych, procedowanie dotyczące Celem artykułu nie jest jednak omawianie głównego wydawania pozwoleń na broń prywatną żołnierzy, woj- nurtu rozwoju prawa karnego procesowego w naszym skowa kontrola ruchu drogowego, pilotowanie kolumn kraju, lecz wskazanie na tym tle incydentalnej, chociaż wojskowych, sprawdzanie przestrzegania przepisów istotnej zmiany dotyczącej właściwości proceduralnej ubiorczych czy profilaktyka antynarkotykowa lub anty- ŻW. Wpisuje się ona w konkretyzację uprawnień zmie- alkoholowa – są znanym od lat, stałym elementem co- rzających do realizacji trzeciego z wskazanych general- dziennej służby jej żołnierzy. nych jej zadań, związanych z wykrywaniem prze- Szczegółowe omawianie tych zagadnień byłoby swe- stępstw oraz ściganiem ich sprawców. go rodzaju truizmem, dlatego też za istotniejsze należy Właściwości Żandarmerii Wojskowej zmodyfikowa- uznać popularyzowanie, zwłaszcza wśród żołnierzy no dwoma prostymi, powiązanymi ze sobą zabiegami, i pracowników wojska, wiedzy odnoszącej się do należącymi do sfery techniki legislacyjnej. Z jednej wszelkich zmian w prawie, które mogą wpływać bez- strony wykreślono art. 663 kpk ujmujący karno-pro-

11 Opublikowana w Ustawie z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. DzU 2013 nr 202, poz. 1247.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 91 PRAWO

cesową jej właściwość odnoszącą się wyłącznie do stek wojskowych o postawieniu w stan oskarżenia pod- spraw podlegających orzecznictwu sądów wojsko- ległych im żołnierzy lub pracowników lub o przedsta- wych, z drugiej – właśnie ją, jako organ procesowy, do- wieniu im zarzutów; pisano do pkt. 1 art. 312 kpk. Tym samym nadano mu – częstego niepodawania przez podejrzanych w spra- nowe brzmienie, które ze względu na swą doniosłość wach cywilnych faktu pełnienia służby wojskowej lub warte jest zacytowania: zatrudnienia w resorcie MON w celu ukrycia swego sta- […] art. 312. Uprawnienia Policji przysługują także: tusu podejrzanego przed przełożonymi wojskowymi; 1) organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeń- – wyznaczania żołnierzy lub pracowników wojska na stwa Wewnętrznego, Służby Celnej, Centralnego Biura wyższe lub związane z większą odpowiedzialnością Antykorupcyjnego oraz Żandarmerii Wojskowej, w za- (majątkową, dotyczącą ochrony informacji niejawnych kresie ich właściwości […]. itp.) stanowiska służbowe mimo postawienia ich w stan Wykreślenie art. 663 kpk nie oznacza, że ŻW pozba- oskarżenia lub nawet nieprawomocnego skazania przez wiono właściwości w sprawach podlegających orzecz- powszechny wymiar sprawiedliwości, na przykład za nictwu sądów wojskowych. Przeciwnie, usunięcie tego przestępstwa przeciwko mieniu; zapisu jest konsekwencją rozszerzenia jej uprawnień – wydawania wymienionym osobom (żołnierzom) dzięki prawidłowej interpretacji cytowanego przepisu. poświadczeń bezpieczeństwa przez piony ochrony wła- W uproszczeniu można się pokusić o stwierdzenie, że ściwych dowódców jednostek, mimo że istnieją prze- pomijając podmiotową problematykę odpowiedzialno- słanki do odmowy wydania takowego dokumentu, wy- ści żołnierzy i pracowników SZRP poza granicami kra- nikające z faktu niedawania rękojmi zachowania ju oraz ścigania żołnierzy i pracowników sił zbrojnych tajemnicy z racji albo przedstawionych zarzutów o po- innych państw, to krajowe sądy wojskowe (a przez ode- pełnienie określonych kategorii cywilnych przestępstw, słanie wynikające z art. 663 kpk również ŻW) są wła- albo pozostawania w zainteresowaniu powszechnych ściwe w sprawach dotyczących żołnierzy służby czyn- organów ścigania, choćby tylko z powodu udziału nej oraz osób z nimi współdziałających (w zakresie w zorganizowanej grupie przestępczej; przestępstw wojskowych oraz innych popełnianych – pozostawiania na stanowiskach służbowych wiążą- przez nich – co istotne – praktycznie wyłącznie na tere- cych się z codziennym kontaktem z osobami odmien- nie jednostek i obiektów wojskowych lub na ich szkodę nej płci żołnierzy lub pracowników wojska będących albo związanych z wykonywaniem obowiązków służ- w wojsku przełożonymi (współpracownikami) mimo bowych) oraz pracowników wojska (w odniesieniu do skazania ich (nawet nieprawomocnie) za przestępstwa wybranych nielicznych typów czynów zabronionych przeciwko wolności seksualnej (zgwałcenie, inne czyn- z części wojskowej kodeksu karnego12)13. ności seksualne, a nawet pedofilia). Następstwem tak określonej właściwości było to, że Nikłym pocieszeniem może być to, że osoby funk- poza jurysdykcją wojskową, z wyłączeniem sytuacji cyjne, np. wyznaczające żołnierzy (osoby) na newral- naprawdę wyjątkowych, znalazła się większość prze- giczne stanowiska, nie miały wiedzy na temat ich stępstw popełnianych przez żołnierzy poza terenem uprzedniego skazania przez sądy cywilne. Pozostanie jednostki oraz praktycznie prawie wszystkie tego typu jednak faktem, że awansowana (wyznaczona na stano- popełniane przez pracowników wojska. Ze względu na wisko) zostaje osoba, która ze względu na popełnione to, że na żadnym z organów nie ciążył obowiązek mo- przestępstwo nie powinna dostąpić tego zaszczytu, nitorowania „przestępców wojskowych” naruszających a sam skutek powoduje szkodę w szeroko pojętym inte- porządek prawny poza właściwością sądownictwa woj- resie służby wojskowej oraz zwyczajnym ludzkim po- skowego, doszło do pojawienia się specyficznej szarej czuciu sprawiedliwości. strefy w postaci niewiedzy poszczególnych organów Przykłady negatywnych następstw braku monitoro- wojskowych na temat faktycznego obrazu przestępczo- wania odpowiedzialności karnej żołnierzy i pracowni- ści w Siłach Zbrojnych RP. ków wojska poza wojskowym wymiarem sprawiedli- Taka sytuacja spowodowała praktyczne, negatywne wości można by mnożyć. Umiejscowienie zatem odpo- konsekwencje w codziennej działalności służbowej wiednio Żandarmerii Wojskowej zgodnie z nowym wojskowego wymiaru sprawiedliwości i dowódców brzmieniem art. 312 kpk spowoduje, że wskazane ne- jednostek, a także w sferze bezpieczeństwa informacji gatywne konsekwencje nie będą więcej występować – niejawnych czy polityki właściwego reagowania na po- zagrożenie to zostanie wyeliminowane. Z powołanego jawiających się w szeregach wojska sprawców prze- przepisu wynika, że uprawnienia procesowe Policji bę- stępstw. Przykładowo można wskazać niektóre z zaist- dą przysługiwać ŻW w zakresie jej właściwości. niałych nieprawidłowości. Dotyczyły one m.in.: Z chwilą wykreślenia art. 663 kpk uprawnienia Żan- – zbyt rzadkiego lub późnego powiadamiania przez darmerii Wojskowej w odniesieniu do popełnianych cywilne sądownictwo i prokuraturę (nawet wbrew na- przestępstw będą mieć umocowanie wyłącznie w Usta- kazom kodeksowym14) właściwych dowódców jedno- wie o Żandarmerii Wojskowej…. Takie skonstruowanie

12 Ustawa z dnia 06.06.1997 r. „Kodeks karny (kk)”. DzU 1997 nr 88, poz. 553. 13 Artykuł 647 § 1 kpk, 648 kpk oraz 317 § 2 kk. 14 Artykuł 21§ 1 i 2 kpk.

92 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 PRAWO

jej kompetencji karno-procesowych spowoduje, że bę- owana przez prokuratora lub sąd cywilnego wymiaru dzie ona właściwa do podjęcia działań w przypadku sprawiedliwości. Przykładem śledztwa w sprawach ofi- popełnienia czynów zabronionych przez ustawę pod cerów starszych prowadzone do tej pory przez ŻW nie- groźbą kary przez: koniecznie będą rozpatrywane, jak dotychczas, przed – wszystkie osoby podlegające kognicji sądów woj- wojskowym sądem okręgowym16, lecz mogą po prostu skowych, a więc zgodnie z dotychczasowymi właści- znaleźć swój procesowy finał przed sądem rejonowym wościami wynikającymi z treści art. 663 kpk; właściwym dla miejsca popełnienia przestępstwa. – żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową bez Należy podkreślić fakt związany z sądownictwem względu na miejsce oraz charakter popełnionego prze- powszechnym w sprawach prowadzonych przez Żan- stępstwa. Dotyczy to zarówno czynów stypizowanych darmerię Wojskową. W działaniach tej służby dozwo- w kk, jak i określonych w ustawodawstwie pozakodek- lone staną się niektóre środki i formy procedury karnej sowym; stosowane do tej pory jedynie przez organa powszech- – innych żołnierzy niebędących w czynnej służbie ne. Zaliczyć do nich można wyłączone obecnie z woj- wojskowej w czasie noszenia przez nich mundurów oraz skowego procesu uproszczone tryby postępowania kar- ZAWĘŻONE odznak i oznak wojskowych zarówno wewnątrz, jak i na nego, takie jak: prywatnoskargowy, nakazowy czy KOMPETENCJE zewnątrz jednostek wojskowych, również i w tym przy- przyspieszony oraz związaną z tym ostatnim rozszerzo- PROCESOWE padku bez względu na typ czynu zabronionego; ną podstawę prawną zatrzymania osoby podejrzanej17. ŻANDARMERII – pracowników zatrudnionych w jednostkach woj- Nowe właściwości Żandarmerii Wojskowej we wska- WOJSKOWEJ BYŁY skowych i to zarówno w stopniu, w jakim podlegają zanym kształcie przysporzą tej służbie dodatkowych za- ZWIĄZANE orzecznictwu sądów wojskowych (art. 317 § 2 kk), jak dań i obowiązków. Skalę tego zjawiska będzie można (I POKRYWAŁY SIĘ) i w związku z ich zatrudnieniem i zachowaniem się ocenić najszybciej po roku od chwili wprowadzenia no- Z KOGNICJĄ podczas pracy w tych jednostkach (w tym pracowni- wych regulacji. Niezależnie jednak od zwiększonego SĄDOWNICTWA ków naukowych uczelni wojskowych czy oddziałów obciążenia tej formacji rozszerzenie jej procesowej wła- WOJSKOWEGO wart cywilnych); ściwości powinno być postrzegane jako korzystne zja- – wszelkie inne osoby przebywające na terenach lub wisko. Umożliwi bowiem bieżącą obserwację i analizę w obiektach jednostek wojskowych, w tym w szczegól- zagrożeń w korpusach osobowych oraz w poszczegól- ności przez pracowników specjalistycznych uzbrojonych jednostkach, garnizonach czy rodzajach sił zbrojnych formacji obronnych, innych (obecnych i potencjalnych. Jednocześnie w konkretnych sytuacjach będzie nych przyszłych) wykonawców cywilnych i to bez zapobiegać „psuciu” wojska przez odpowiednio wcze- względu na charakter popełnionego przestępstwa; sne informowanie uprawnionych podmiotów: Departa- – osoby niebędące żołnierzami, współdziałające mentu Kadr MON, dowódców i organów kadrowych w popełnieniu przestępstw z wszystkimi wymieniony- jednostek wojskowych czy ich pełnomocników ochrony mi osobami (współsprawcy, pomocnicy, sprawcy kie- – o istnieniu (lub braku) przeciwwskazań do podejmo- rowniczy czy polecający, podżegacze, prowokatorzy wania konkretnych personalnych decyzji dotyczących czy paserzy)15. poszczególnych żołnierzy i pracowników wojska. Z katalogu wykroczeń wynika, że zarówno w zakresie podmiotowym, jak i rzeczowym właściwość karno- REFLEKSJE -procesowa Żandarmerii Wojskowej obejmuje nowe ka- Zwiększenie karno-procesowej kompetencji Żandar- tegorie osób – potencjalnych sprawców przestępstw merii Wojskowej nie powoduje jednak żadnych zmian oraz nowy katalog zdarzeń przestępnych (w przypadku odnoszących się do jej właściwości karnoskarbowej czy niektórych podmiotów faktycznie ograniczony jedynie związanej z procedurą w sprawach wykroczeń. Te ure- pomysłowością ustawodawcy). gulowania pozostają, niestety, bez zmian, co pozwala Właściwość orzecznicza sądownictwa wojskowego ocenić omówioną regulację jako pozytywną, lecz jedno- oraz zakres działania prokuratury wojskowej nie zmie- cześnie niedokończoną i niepotrzebnie pozostawiającą niają się pod tym względem, dlatego też rozszerzenie w obrębie jednego i tego samego organu ścigania zbęd- uprawnień ŻW o dodatkowe kategorie osób i czynów ne rozbieżności i odrębności w ramach posiadanej przez spowoduje w praktyce pewien dualizm odnoszący się niego właściwości podmiotowo-przedmiotowej. do procesowej podległości ŻW zarówno wojskowemu, Taki stan rzeczy, o ile jest zrozumiały i znany funk- jak i powszechnemu wymiarowi sprawiedliwości. Z te- cjonariuszom danej służby, o tyle dla zwykłego oby- go punktu widzenia osoba (żołnierz), wobec której żan- watela wprowadza niepotrzebny i mało przejrzysty darmeria będzie prowadzić postępowanie karne, wkrót- system prawny, który podważa jego zaufanie do pań- ce nie będzie „podpadała” wyłącznie pod prokuratora stwa i jego instytucji. Pod tym względem należałoby i sędziego wojskowego, ale musi liczyć się z tym, iż mi- postulować podjęcie kolejnych inicjatyw ustawodaw- mo że to ŻW realizuje czynności procesowe, to finalna czych zmierzających do ujednolicenia właściwości odpowiedzialność może być w jej (jego) przypadku kre- proceduralnej Żandarmerii Wojskowej. n

15 W zakresie całego katalogu por. art. 3 ust. 2 Ustawy o ŻW… 16 Artykuł 654 § 1 pkt 1 kpk. 17 Artykuł 646 kpk (w brzmieniu obowiązującym od 1.07.2015 r.) i art. 244 § 1 kpk in fine.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 93 LOGISTYKA Materiały eksploatacyjne do pojazdów mechanicznych

UTRZYMANIE JAK NAJWYŻSZEGO POZIOMU SPRAWNOŚCI TECHNICZNEJ SPRZĘTU WYMAGA NIE TYLKO DOŚWIADCZENIA, LECZ TAKŻE WIEDZY, JAKICH ŚRODKÓW I KIEDY UŻYĆ, BY NIE DOPROWADZIĆ DO JEGO AWARII.

st. chor. Dariusz Woźniak siłach zbrojnych1 stosuje się różnego rodzaju Paliwa przeznaczone do silników o zapłonie iskro- Wpaliwa 2 płynne i gazowe oraz sporadycznie sta- wym muszą spełniać następujące wymagania: łe. Obecnie najważniejsze są paliwa płynne. Po- – szybko i sprawnie tworzyć jednorodną mieszankę wszechnie wykorzystuje się też inne materiały eksplo- paliwowo-powietrzną o odpowiednim składzie w do- atacyjne służące do zapewnienia sprawności technicz- wolnych warunkach pracy silnika, dobrze odparowy- nej pojazdów, ich wyposażenia i podzespołów, a także wać oraz umożliwiać pewny rozruch silnika; do przeprowadzania okresowych zabiegów konserwa- – zapewniać normalne bezdetonacyjne spalanie; Autor jest pracownikiem cyjnych (rys. 1). Zagadnienia te normują przepisy – nie wytwarzać dużej ilości substancji smolistych; Służby Czołgowo- branżowe służby materiałów pędnych i smarów3, któ- – wykazywać dużą trwałość podczas składowania -Samochodowej re korespondują z przepisami innych służb4. Ważne i transportu. w 17 WOG. dane zawierają karty charakterystyki produktu mps Paliwa do silników o zapłonie samoczynnym nato- publikowane przez gestora5 w momencie jego wpro- miast powinny charakteryzować się: wadzania do sił zbrojnych. – równomiernym dopływem do cylindrów we wszystkich warunkach eksploatacyjnych (co za- PALIWA PŁYNNE leży od lepkości, temperatury mętnienia i krzepnię- W pojazdach i sprzęcie techniki lądowej stosuje się cia, zawartości wody i zanieczyszczeń mechanicz- zasadniczo w zależności od typów silników benzyny nych); silnikowe do silników z zapłonem iskrowym [WB 95, – dobrą zdolnością rozpylania i mieszania się z po- WB 95 z dodatkiem antyrecesyjnym, benzyna bezoło- wietrzem, łatwością rozruchu silnika; wiowa 98 (w ramach zakupów doraźnych)] oraz oleje – łatwością zapłonu (odpowiednia temperatura sa- napędowe do silników z zapłonem samoczynnym. mozapłonów paliwa);

1 D. Woźniak: Obsługiwania i remonty UiSW. Założenia, zakres, organizacja. Dodatek do „Przeglądu Wojsk Lądowych” 2011 nr 6. 2 A. Dudek: Oleje smarowe Rafinerii Gdańskiej. MET-PRESS, Gdańsk 1997; Instrukcja o gospodarce materiałowej służby materiałów pędnych i smarów. DD/4.21.3.03; J. Michałowska: Paliwa, oleje, smary. WKiŁ, Warszawa 1977; A. Podniało: Paliwa, oleje i smary w ekologicznej eksploatacji. WNT, Warszawa 2002. 3 Instrukcja o gospodarce materiałowej..., op.cit.; Wytyczne Szefa Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych z dnia 22.12.2011 r. w sprawie utrzymania i kontroli jakości materiałów pędnych i smarów w Siłach Zbrojnych RP (z późn. uzupełnieniami). 4 Instrukcja o gospodarowaniu sprzętem służby czołgowo-samochodowej. DD/4.22.2; Instrukcja zarządzania eksploatacją uzbrojenia i sprzętu wojskowego w siłach zbrojnych RP. Zasady ogólne. DD/4.22.13; Instrukcja o zasadach i organizacji przechowywania oraz konserwacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego. DD/4.22.8. 5 Decyzja nr 435 MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie określenia funkcji gestorów i centralnych organów logistycznych sprzętu wojskowego w resorcie obrony narodowej.

94 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015

DYDAKTYKA I LOGISTYKAMETODYKA +

MATERIAŁY PĘDNE, OLEJE I SMARY WYKORZYSTYWANE W POJAZDACH I SPRZĘCIE WOJSKOWYM TECHNIKI LĄDOWEJ SĄ ISTOTNE DLA ZAPEWNIENIA ICH SPRAWNOŚCI TECHNICZNEJ ODPOWIEDNIO DLA DANEJ GRUPY

EKSPLOATACJI I PRZECHOWYWANIA GOLISZEK MAGDALENA

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 95 DYDAKTYKALOGISTYKA I METODYKA

RYS. 1. PODZIAŁ RYS. 2. WYBRANE KLASY MATERIAŁÓW LEPKOŚCIOWE OLEJÓW EKSPLOATA-

CYJNYCH -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50 0C SAE 0W SAE 5W/30 SAE 5W/40 PALIWA OLEJE SMARY PŁYNNE SMAROWE PLASTYCZNE SAE 5W/50 SAE 10W/30 SAE 10W/40 SAE 15W/40 SAE 20W/30 PRODUKTY SAE 20W/20 MATERIAŁY SPECJALNE SAE 20W/40 EKSPLOATACYJNE SAE 20W/50 SAE 5W MATERIAŁY SAE 10W KONSER- SAE 30 WACYJNE SAE 40 SAE 50 MILITARIUM STUDIO MM STUDIO MILITARIUM

Opracowanie własne.

– odpornością na tworzenie się nadmiernej ilości – ograniczać do minimum zużycie powierzchni trą- osadów; cych w czasie pracy silnika, co zależy głównie od od- – trwałością w czasie przechowywania, bez działań powiedniej lepkości i smarności oleju; korodujących. – zapewniać łatwe uruchamianie zimnego silnika we W siłach zbrojnych przez cały rok ze względu na wszystkich możliwych warunkach eksploatacyjnych; temperaturę krzepnięcia olejów zimowych stosuje – skutecznie chłodzić silnik i uszczelniać luzy; się olej IZ-40 (temperatura krzepnięcia -40°C) i olej – nie wytwarzać dużej ilości nagaru i innych szko- IZ-50 (temperatura krzepnięcia -50°C). dliwych wytrąceń; W zbiornikach sprzętu wojskowego wyłączonego – nie dopuszczać do korozyjnego zużycia części; z eksploatacji wymienia się benzynę samochodową – eliminować zanieczyszczenia mechaniczne co dwa lata, oleje napędowe – co cztery lata6. Paliwa i przeciwdziałać szkodliwemu wpływowi wody. te sprawdza się zgodnie z testem B-2. W klasyfikacji lepkościowej SAE wyróżnia się sześć klas olejów zimowych: 0W, 5W, 10W, 15W, OLEJE SMAROWE 20W i 25W [W – Winter (zima)] oraz pięć klas ole- Oleje silnikowe są środkami smarnymi, których za- jów letnich: 20, 30, 40, 50 i 60 (rys. 2). Klasy uszere- daniem jest ochrona silnika7. Zapobiegają bezpośred- gowano według wzrastającej lepkości, lecz symbol niemu kontaktowi jego metalowych elementów, mini- klasy nie oznacza jej wartości. Większość produko- malizując tarcie, a więc zmniejszają skutecznie jego wanych olejów silnikowych jest wielosezonowa, ozna- zużycie. Przyczyniają się ponadto do uszczelnienia czana np.: 10W/40, 15W/40, 20W/40. Można je sto- i chłodzenia tłoków, czyli do zwiększenia stopnia sować zarówno zimą, jak i latem. W niskiej tempera- sprężania mieszanki, dzięki czemu większa jest moc turze charakteryzują się lepkością oleju zimowego silnika. Ich zadaniem jest m.in. smarowanie, chłodze- (ułatwiony rozruch), w wysokiej zaś mają lepkość nie, uszczelnianie, utrzymanie czystości oraz ochrona oleju letniego (zapewnione dobre smarowanie węzłów przed korozją. wysokotemperaturowych). Oleje silnikowe powinny spełniać następujące wy- W tabeli 1 (s. 98) przedstawiono niektóre typy po- magania: jazdów i sprzętu wojskowego eksploatowane w siłach

6 Instrukcja o gospodarce materiałowej..., op.cit.; Wytyczne Szefa Inspektoratu Wsparcia..., op.cit. 7 A. Dudek: Oleje smarowe..., op.cit.; J. Michałowska: Paliwa, oleje..., op.cit.; A. Podniało: Paliwa, oleje i smary..., op.cit.

96 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKA I LOGISTYKAMETODYKA

Fot. 1. Zniszczone półpanewki Fot. 2. Zużycie kompozycji półpanewek

Fot. 3. Widok koła talerzowego Fot. 4. Przegub napędowy ARCHIWUM AUTORA (6) AUTORA ARCHIWUM Fot. 5. Widok uszkodzeń silnika S-47 Fot. 6. Zużycie kawitacyjne łopatek

zbrojnych oraz podstawowe dane dotyczące norm zu- peratury, wysokiemu ciśnieniu cząstkowemu, obecno- życia paliwa, pojemności poszczególnych układów ści skroplin, pyłu i ścieru. W tabeli 2 (s. 98) przedsta- oraz rodzaju stosowanego oleju silnikowego. wiono podstawowe parametry wybranych olejów. Jednym z podstawowych warunków prawidłowej Zadania olejów przekładniowych to: współpracy elementów układu kinematycznego, np. – zmniejszenie do minimum oporów tarcia; wał korbowy – łożysko ślizgowe, jest zachowanie wa- – zabezpieczenie przed nadmiernym zużywaniem runków tarcia płynnego. Ich niespełnienie skutkuje się współpracujących elementów przekładni, co wiąże zniszczeniem w trakcie eksploatacji cienkościennych się z zapewnieniem odpowiedniej warstewki oleju półpanewek korbowodowych. Na fotografii 1 przedsta- między nimi; wiono zniszczone półpanewki silnika typu S-359 na – ochrona zespołów przekładni przed korozją; skutek zalania układu smarowania zmieszanym olejem – dobre odprowadzenie ciepła powstającego pod- silnikowym. Z kolei fotografia 2 jest przykładem tzw. czas pracy przekładni ze względu na trudne warunki przytarcia półpanewek innego silnika typu S-359. Po pracy (duże i zmienne obciążenia, znaczne prędkości szczegółowej weryfikacji okazało się, że przyczyną obrotowe, niska i wysoka temperatura). było zatykanie się magistrali olejowej wywołane prze- W pojazdach wojskowych są stosowane następujące kroczeniem terminu wymiany oleju silnikowego, czyli oleje: niewykonaniem obsługi okresowej typu OO-2 zgodnie – SAE 75 – głównie w rejonach arktycznych, gdzie z cyklem obsługowym podanym przez producenta. panuje wyjątkowo niska temperatura, Oleje przekładniowe chronią przekładnie przed koro- – SAE 80 – przede wszystkim zimą w umiarkowa- zją, neutralizują kwasy oraz zapobiegają typowym nej strefie klimatycznej, uszkodzeniom, takim jak powstawanie wżerów koro- – SAE 85 – zimą w krajach o łagodnym klimacie, zyjnych i zatarć (punktowe zgrzewanie się elementów – SAE 90 – w umiarkowanej strefie klimatycznej z następującym po nim rozdzieleniem pod wpływem przez cały rok, obciążenia mechanicznego)8. Ponadto w takich ele- – SAE 140 – w okresie letnim, mentach maszyn, jak koła zębate, łożyska, sprzęgła – SAE 250 – w klimacie gorącym (tropikalnym). cierne czy hamulce, gwarantują wymaganą lekkobież- Przykład prawidłowej współpracy podzespołu – ność. Ten środek smarny musi sprostać wahaniom tem- przedniego mostu napędowego pojazdu Mercedes

8 Ibidem.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 97 LOGISTYKA

TABELA 1. WYBRANE TYPY POJAZDÓW (PODSTAWOWE DANE) Norma Pojemność Pojemność układu Typ pojazdu zużycia układu smarowania silnika Rodzaj oleju paliwa paliwowego pojemność UHSiS 65 Superol SAE CB 50 T-72 340 ON 1200 57 Unocal C4 Fluid 65 Superol CB 20W/50 Dragon PT-91 560 ON 1200 57 Unocal C4 Fluid BWP-1 95 ON 460 58 Superol SAE CB 50 Honker 15 ON 100 6 Lotos 15W/40 Tarpan 12,5 E-94 110 7 Lotos 15W/40 WZT 2 330 ON 833 82 Superol SAE CB 50 WZT 3 330 ON 1200 65 Superol SAE CB 50 BRDM 2 39 E-94 290 9,5 Superol SC/CB 15W/40 Alanda Leopard 2A4 450 ON 1160 90 O-236

TABELA 2. WŁASNOŚCI WYBRANYCH OLEJÓW

Olej Hipol Własności Olej PL Olej PZ 10 15 15F 15MF 15ZF 30 Klasa lepkości wg SAE SAE 140 SAE 90 SAE 80 SAE 90 SAE 90 SAE 90 SAE 90 SAE 140 Klasa jakości wg API API GL1 API GL1 API GL4 API GL5 API GL5 API GL5 API GL5 API GL5 Lepkość kinematyczna 28,4–32,4 17,9–22,0 9–12 15–20 14–24 min. 17,5 15–24 25–30 w temp. 100ºC [mm2/s] Wskaźnik lepkości min. – – 90 90 95 95 90 90 Temperatura krzepnięcia -5 -15 -30 -20 -25 -18 -20 -10 [ºC] maks. Temperatura zapłonu 180 170 190 200 200 220 200 200 [ºC] min.

TABELA 3. WYBRANE SMARY (PRZEZNACZENIE) Zakres temp. Temp. Nazwa smaru Rodzaj smaru Przeznaczenie stosowania [ºC] kroplenia [ºC] powierzchnie ślizgowe w nowoczesnych Albion 215 litowy -30 do +60 185 samochodach osobowych łożyska toczne i mechanizmy bardzo obciążone, LMP litowy -55 do +70 170 pracujące w niskiej temperaturze łożyska zamknięte, napełnione w czasie montażu, ŁT-42 litowo-wapniowy -30 do +120 180 pracujące bez wymiany smaru ŁT-4S2 litowy -30 do +130 175 łożyska toczne nowoczesnych samochodów i pojazdów ŁT-4S3 -20 do +130 STP wapniowy -30 do +40 80 do podwozi, przegubów, sworzni pióra resorów, łańcuchy, gwinty śrub, otwarte koła wapniowy Grafitowy -20 do +40 77 zębate, inne silnie obciążone powierzchnie tarcia sproszkowany (nie nadaje się do łożysk) Smar do przegubów sodowy do +40 115 do przegubów krzyżakowych wałów napędowych krzyżakowych

Opracowanie własne (3).

98 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 LOGISTYKA

290GD po przebiegu 450 tys. km – przedstawiono na – w zakonserwowanym sprzęcie po okresie dłuż- (PODSTAWOWE DANE) TABELA 1. WYBRANE TYPY POJAZDÓW fotografii 3. Pojazd jest poddawany pełnemu cyklowi szym niż rok, ale tylko w razie konieczności urucho- obsługowemu, który obejmuje okresową wymianę mienia układu oraz bezpośrednio przed użytkowa- oleju przekładniowego. niem sprzętu10. Oleje hydrauliczne są używane powszechnie Okresy wymiany olejów użytkownik sprzętu ustala w układach roboczych dźwigów na podwoziach koło- na podstawie instrukcji eksploatacyjnych. wych i gąsienicowych, w samochodach transportowo- -załadowczych (np. do transportu rakiet i torped), jak SMARY PLASTYCZNE również w pojazdach typu half-track oraz z urządze- Służą11 do smarowania łożysk tocznych, ślizgowych niami typu HIAB, a także w sprzęcie służącym do i linearnych, powierzchni ślizgowych, kół zębatych prac magazynowych9. i innych elementów zębatych. Zapewnia to ochronę Zadaniem tych olejów jako płynów hydraulicznych przeciwkorozyjną oraz zapobiega objawom zmęcze- jest zapewnienie możliwie bezstratnego przenoszenia nia materiału ze względu na jego wiek. Smary muszą mocy hydraulicznej z pompy do silnika lub do siłowni- pozostawać przy tym miękkie i plastyczne również ka. Ponadto smarują ruchome części, chronią przed ko- w niskiej temperaturze, a w wysokiej nie mogą się rozją i usuwają zanieczyszczenia z układu hydrauliczne- roztapiać. go. Oleje te muszą być odporne na starzenie się i od- Ze względu na przeznaczenie smary stałe dzielą się działywanie wysokiego ciśnienia oraz charakteryzować na przeciwcierne oraz ochronne i konserwacyjne się zdolnościami lubrykacyjnymi i adhezyjnymi. Jako (tab. 3). Są one przeznaczone do stosowania w: ciecze robocze w napędach hydrostatycznych i hydroki- – łożyskach ślizgowych (SM-2, SM-3), netycznych powinny mieć następujące własności: – łożyskach ślizgowych i tocznych pracujących – odpowiednią lepkość, by do minimum zmniej- w podwyższonej temperaturze (SŁG), szyć straty energii na pokonanie wewnętrznego tarcia – łożyskach tocznych (ŁT-1, ŁT-3/3S, ŁT-4), w warstwie oleju; – podwoziach (STP glinowy), – w miarę stałą lepkość przy zmianie temperatury – resorach i przekładniach zębatych mocno obcią- w okresie letnim i zimowym; żonych. – dobre własności smarne; W zależności od zakonserwowania i czasu konser- – małą skłonność do tworzenia utrzymującej się wacji wyróżnia się: wazeliny techniczne (do części piany, która powoduje zmianę własności cieczy robo- metalowych i połączeń elektrycznych), smary prze- czej oraz zapowietrzenie elementów układu; ciwkorozyjne ŁT – antykory (do łożysk) oraz smary – dużą trwałość chemiczną, niezbędną w trudnych ochronne TDM, ANTYKOR-1, SP-1 i MT-16p. Do warunkach pracy oleju (wysoka temperatura, duże na- ich głównych zadań należy zmniejszenie tarcia i zuży- ciski, kontakt z powietrzem); cia elementów maszyn (smary przeciwcierne), ochro- – antykorozyjność (nie powinny powodować koro- na powierzchni metalowych przed korozją (smary zji metalowych części urządzeń oraz niszczyć ich ochronne) oraz zapewnienie szczelności węzłów try- uszczelnienia); bologicznych. – odporność na tworzenie emulsji z wodą. Na fotografii 4 pokazano połączenie układu: swo- Ponadto nie powinny powodować rozdrabniania za- rzeń zwrotniczy – przedni przegub napędowy w sa- nieczyszczeń, które odkładają się w zbiorniku i na fil- mochodzie opancerzonym typu BRDM. W rozwiąza- trach. niu tym połączenie jest smarowane okresowo przez W wojsku najczęściej używa się olejów hydraulicz- smarowniczki. Ponadto w przegubie pracuje smar. nych z rafinerii krajowych. Są to oleje z rodziny hy- W przypadku eksploatacji w terenie lub brodzenia droli: 10, 20, 30, 40, 50, 70 – do przekładni hydrau- układ ten jest bardzo skuteczny. licznych w mechanizmach sterujących i regulujących oraz olej Boxol 26 – do układów hydraulicznych pra- PRODUKTY SPECJALNE cujących w trudnych warunkach, czyli do hydrome- Płyn do chłodnic12 stosowany w pojazdach wojsko- chanicznych skrzyń biegów, mechanizmów wspoma- wych jest niskozamarzający lub wielosezonowy. Pod- gających układ kierowniczy oraz do niektórych ukła- stawowe właściwości fizykochemiczne typowego pły- dów hydrokinetycznych. nu to: Oleje w układach smarowania sprzętu wojskowego – skład: 49% glikolu etylenowego, 50% wody i 1% wymienia się według następujących zasad: inhibitorów korozji i utleniania; – w eksploatowanym sprzęcie po określonych w in- – postać: przezroczysta opalizująca ciecz; strukcjach eksploatacyjnych: przebiegu kilometrów, – barwa: różowo-czerwona; przepracowaniu motogodzin, czasie (miesiące/lata); – pH: 7,5–9,5;

9 Ibidem. 10 Instrukcja o gospodarce materiałowej..., op.cit.; Wytyczne Szefa Inspektoratu Wsparcia..., op.cit. 11 A. Dudek: Oleje smarowe..., op.cit.; J. Michałowska: Paliwa, oleje..., op.cit.; A. Podniało: Paliwa, oleje i smary..., op.cit. 12 Ibidem.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 99 LOGISTYKA

– temperatura krzepnięcia: ≤ -35ºC; Płyny do usuwania kamienia kotłowego w sprzęcie – temperatura wrzenia: 107,5ºC; starszej generacji stosuje się zgodnie z zaleceniami – gęstość: 1,070 g/cm3 w 20ºC; okresowo do płukania układów chłodzenia i chłodnic. – rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalni- Rozcieńcza się je w następujących proporcjach: kach: alkoholach alifatycznych, aldehydach, ketonach, – kwas mlekowy: 6000 g na 10 l wody, kwasie octowym i pirydynie; – bezwodnik chromowy: 20 g na 10 l wody, – prężność par (glikol): 0,1 kPa; – soda kaustyczna i dwuchromian potasu: 1000–1200 g – temperatura zapłonu (glikol): 115ºC (tygiel na 10 l wody (do wszystkich typów silników), otwarty); – fosforan trójsodowy i nafta (450 g i 550 g na 10 l – granice wybuchowości (glikol): dolna 3,2%, wody), górna 53%; – woda, soda kaustyczna i nafta (do mycia chłodnic – temperatura samozapłonu: (glikol) > 400ºC; i układów). – temperatura rozkładu (glikol): około 500–600ºC. Płyny hamulcowe powinny spełniać takie wymaga- Płyn do chłodnic wymienia się w układach chłodze- nia, jak oleje przeznaczone do układów hydraulicz- nia techniki wojskowej co dwa lata lub zgodnie z in- nych17. Muszą to być ciecze nieściśliwe, o odpowiedniej strukcją obsługi13. lepkości, której dolna granica zależy od szczelności Uszkodzenia często spowodowane przez człowieka to układu, górna – od wzrastającego oporu przepływu. pęknięcia chłodnicy, kadłuba lub głowicy silnika w wy- Ich główną cechą powinna być mała zmienność lep- niku eksploatacji pojazdu, na przykład po wycieku pły- kości wraz ze zmianą temperatury, a temperatura krzep- nu chłodzącego lub jego zamarznięciu14. Na fotografii 5 nięcia niższa od możliwej lub spodziewanej temperatu- pokazano uszkodzenie tulei bloku silnika gaźnikowego ry eksploatacji układu18. typu S-47, będące skutkiem zlekceważenia przez użyt- W większości pojazdów wojskowych stosuje się kra- kownika zasad konserwacji i przechowywania sprzętu jowe płyny hamulcowe o następujących oznaczeniach wojskowego, określonych w normach dotyczących i właściwościach: m.in. cyklu kontrolno-przeglądowego, w tym wymiany – R-1 – płyn o barwie czerwonej, stanowiący miesza- płynu chłodzącego. W związku z tym doszło do uszko- ninę oleju rycynowego z alkoholem n-butylowym dzenia bloku silnika, pęknięcia tulei oraz zakleszczenia w stosunku wagowym 1:1 wraz z inhibitorami korozji, i popękania pierścieni tłoków. Dodatkowo nałożyła się przeznaczony do bębnowych układów hamulcowych. na to korozja powierzchniowa i punktowa15. Temperatura początku wrzenia to minimum 190ºC; Bardzo często przyspieszonemu zużyciu (niezależnie – R-3 – płyn o barwie zielonej, złożony z glikoli, ete- od działań człowieka) lub wręcz zniszczeniu ulegają rów i dodatków uszlachetniających, o temperaturze pompy, układy pneumatyczne i hydrauliczne16. W przy- wrzenia minimum 190ºC i temperaturze zapłonu mini- padku pomp niszczenie elementów konstrukcyjnych mum 82ºC. Przeznaczony jest do układów hamulco- części przepływowych i przewodów może być spowo- wych wyposażonych w tarczowe hamulce umiarkowa- dowane: nie obciążone. Producenci niektórych pojazdów stosują – erozją wywołaną głównie cząstkami stałymi znaj- go również do hamulców bębnowych. Spełnia wymaga- dującymi się w przepływającej cieczy; nia normy krajowej PN-C-40005 oraz normy amery- – korozją wynikającą z własności fizykochemicznych kańskiej FMVSS 116. Można go mieszać z płynami ha- cieczy (np. kamieniem kotłowym) i materiału pompy; mulcowymi klasy DOT-3 oraz R-3; – kawitacją powstałą na skutek zmniejszenia ciśnie- – R-3S – płyn o barwie żółtej, temperaturze wrzenia nia poniżej wartości krytycznej w danej temperaturze. minimum 230ºC i temperaturze zapłonu minimum Typowe przykłady zużycia poszczególnych elemen- 83ºC. Stosowany jest do tarczowych układów hamulco- tów pomp wirowych pokazano na przykładzie pompy wych silnie obciążonych; wodnej silnika S-359. Na fotografii 6 widać wyraźnie – DOT-3 – przewidziany do układów hamulcowych wykwity i wżery erozyjne na łopatkach metalowego i sprzęgłowych samochodów osobowych, ciężarowych wirnika oraz kanale wodnym korpusu pompy. i motocykli, w których jest zalecane stosowanie płynu Wspomnianym zjawiskom towarzyszą niekiedy pro- klasy DOT-3 lub R-3/205. Charakteryzuje się tempera- cesy mające charakter dynamiczny, występują zakłóce- turą wrzenia suchego powyżej 220ºC. Jest kompatybil- nia w pracy, wzrasta poziom hałasu i drgań, co prowadzi ny z innymi płynami hamulcowymi klasy DOT-4, do awarii i zniszczenia poszczególnych elementów. DOT-3 oraz R-3/205. Najczęściej używa się go w ukła-

13 Instrukcja o gospodarce materiałowej..., op.cit.; Wytyczne Szefa Inspektoratu Wsparcia..., op.cit. 14 D. Woźniak: Praktyczna identyfikacja niektórych procesów zużycia i awarii w pojazdach wojskowych. „Przegląd Wojsk Lądowych” 2012. http// polska-zbrojna.pl. Archiwum; D. Woźniak, J. Woźniak, L. Kukiełka: Awarie i zużycie eksploatacyjne pojazdów. Wyd. RRFS NOT, Słupsk 2008. 15 D. Woźniak, M. Kłonica: Exploitation wearing and car part malfunctions. Monograph Advanced Technologies in Production Engineering. Soci- etas Scientiarum Lublinensis, Lublin 2009; D. Woźniak: Motoryzacyjne aspekty korozji. „Rzeczoznawca Samochodowy” 2007 nr 4. 16 D. Woźniak: Praktyczna identyfikacja niektórych procesów..., op.cit.; tenże: Obsługiwania i remonty UiSW..., op.cit. 17 A. Dudek: Oleje smarowe..., op.cit.; J. Michałowska: Paliwa, oleje..., op.cit.; A. Podniało: Paliwa, oleje i smary..., op.cit.; D. Woźniak, L. Kukiełka: Płyny hamulcowe – podstawowe kryteria oceny. Wyd. RRFS NOT, Słupsk 2010. 18 J. Michałowska: Paliwa, oleje..., op.cit.

100 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 TABELA 4. ŚRODKI KONSERWACYJNO-OCHRONNE Typ środka Norma Charakterystyka i zastosowanie Uwagi konserwacyjnego lub WT do ochrony wyrobów precyzyjnych, takich jak przyrządy pomiarowe i elementy Olej ochronny PN-79/ maszyn precyzyjnych oraz podczas transportu w niskiej temperaturze (-5ºC); Antykol N C-96081 przeciwdziała zakleszczaniu i sklejaniu tych wyrobów stosuje się do konserwacji międzyoperacyjnej krótkookresowej i finalnej, jak również jako jako 3, 5 WITPiS środek myjący i odwadniający; stosowany w roztworze nafty Antykor lub oleju Koncentrat W-68 i 10% roz- WT-15/71/A maszynowego 10-Z do wykonania zabiegów konserwacyjnych wyrobów twór w naf- metalowych z żeliwa i stali, przechowywanych w magazynach cie Antykor Fluidol MLP ZN-80-CZSP zawiera wosk, lanolinę oraz dodatki poprawiające właściwości użytkowe; (lakier bitumiczny) /D-14/470 stosowany do profili zamkniętych nadwozi samochodowych do długookresowej konserwacji styków w układach elektrycznych; do Elektrosol WITPiS wykonywania zabiegów konserwacyjnych połączeń elektrycznych (złącza, S-PM TWT 36/85 gniazda, cokoły żarówek, klemy akumulatorów, zaciski itp.) Elektrosol R-2, zamienniki: do przeprowadzania zabiegów konserwacyjnych zespołów elektronicznych; Kontakt D-7557 Kontakt 2000 2000 Dold jest przeznaczony do konserwacji styków i kontaktów złotych, natomiast Issezhein/ RFN Dold lub Kontakt 40 Kontakt 40 – styków srebrnych, posrebrzanych i z innych materiałów ZN-87/ projekt Wosk ochronny zawiera woski, dodatki stabilizujące i dyspergujące, modyfikatory i rozpuszczalnik WITPiS WU-IIIB węglowodorowy; chroni metale czarne i kolorowe; obojętny dla gumy WT-33-01 uniwersalny wielofunkcyjny środek do konserwacji wyrobów żeliwnych, WITPiS stalowych oraz wykonanych z metali lekkich i kolorowych, a także stopów; Multakor WD TWT-38-86 może być stosowany do ochrony elementów sprzętu wojskowego, zwłaszcza wewnętrznych (np. wnętrze lufy w czołgach); usuwa zanieczyszczenia potowe do zabezpieczenia i utrzymania sprawności technicznej takich precyzyjnych mechanizmów, jak mechanizmy zegarowe, kłódki, zawiasy, zamki itp.; Inchibol WT producenta nie nadaje się do ochrony powierzchni narażonych na bezpośrednie oddziaływanie czynników atmosferycznych Inhibitor WCHA WT producenta tabletki zawierają zestaw inhibitorów Smar GOI-54 P, GOST/3276-89 do konserwacji metodą smarową na zimno i gorąco zamiennik Aereshell 14 DEF 2261 Smar Ciatim 201, GOST/6267-74 do konserwacji i smarowania łożysk tocznych i kół zębatych na zimno zamiennik Nyco Grease 51 NIL-G-81322D zawiera petrolatum lub cerezynę i olej rafinowany; do konserwacji metodą Wazelina techniczna PN-57/C-96120 smarową na zimno i gorąco przez zanurzanie lub smarowanie (na gorąco w temperaturze 90–110ºC) Smar maszynowy SM-2 PN-57/C-96130 do konserwacji metodą smarową na zimno przez smarowanie i rozcieranie do konserwacji i smarowania łożysk tocznych, przegubów itp. na zimno lub Smar stały ŁTG PN-63/C-96147 gorąco przez wciskanie, rozcieranie i zanurzanie Smar grafitowy PN-59/C-96153 do konserwacji stalowych lin wciągarek, resorów samochodowych itp. do mycia, usuwania osadu, kurzu i innych zanieczyszczeń ze styków elektrycznych Spirytus przez szczotkowanie lub przecieranie z użyciem pędzla, szczotki lub szmat Papier antykorozyjny uszlachetniony bez oddziaływania korozyjnego; gramatura: odmiana gładka 60 g/m2; PN-76/P-50450 (odmiana 4) do owijania bezpośredniego wyrobów metalowych, do wykładania skrzyń Papier antykorozyjny nasycony lotnym inhibitorem korozji LIK: azotyn sodu i urotropina w stosunku z lotnym inhibitorem PN-76/P-50450 1:1; gramatura 52 g/m2; do zabezpieczania wyrobów ze stali i żeliwa korozji LIK (odmiana 7) Folia polietylenowa na pokrowce parowodoszczelne i osłonowe stabilizowana sadzą Eter do oczyszczania i odtłuszczania delikatnych powierzchni do konserwacji wyrobów gumowych przez nacieranie z użyciem szmaty, pędzla Talk techniczny i szczotki rafinowana alkalicznie; do mycia, usuwania smaru ochronnego i kąpieli typu Nafta antykor PN-55/C-96043 „W” przez zanurzanie i szczotkowanie na zimno Silikażel (żel krzemionkowy BN-64/601301 w postaci pakietów osuszających wkładanych do wnętrza pokrowców lub wąskoporowaty, zastępczo KSM opakowań hermetycznych; do osuszania statycznego przez wchłanianie żel krzemionkowy GOST/295647 wilgoci konfekcyjny) Czyściwo bawełniane do mycia, czyszczenia, wycierania wyrobów Taśma izolacyjna do uszczelniania opakowań, mocowania podkładek, oklejania Rozpuszczalnik EKO do mycia i odtłuszczania powierzchni przez zanurzanie i szczotkowanie na zimno Opracowanie własne. PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 101 LOGISTYKA

dach hamulcowych starszych pojazdów. Spełnia wyma- dwa lata, a dla pojazdów w przechowywaniu co cztery gania norm międzynarodowych: FMVSS 116, ISO lata20 lub zgodnie z instrukcją producenta. 4925, SAE J1703 oraz krajowej PN-C-40005; Płyny amortyzatorowe charakteryzują się niską tem- – DOT- 4 – stosuje się go w systemach hydraulicz- peraturą krzepnięcia i dużą wartością wskaźnika lepko- nych i sprzęgłach samochodowych we wszystkich po- ści21. Stosowane są w: amortyzatorach czołgowych jazdach samochodowych zgodnie z zaleceniem produ- (mieszanina 90% gliceryny dynamitowej i 10% alkoho- centa. Ma doskonałe właściwości użytkowe – jego tem- lu etylowego), stabilizatorach armat (olej mineralny peratura wrzenia wynosi ponad 260°C i jest mieszalny MGE-10A i dodatki) oraz amortyzatorach samochodo- z innymi płynami hamulcowymi klasy DOT-4. Odpo- wych (olej wrzecionowy lub inne typy płynów amorty- wiada wymaganiom norm międzynarodowych: zatorowych). FMVSS 116, ISO 4925, SAE J170 oraz krajowej PN-C-400053; ŚRODKI KONSERWACYJNO-OCHRONNE – DOT-5.1 – przeznaczony do stosowania w hydrau- Materiały konserwacyjne są oferowane przez produ- licznych układach hamulcowych i sprzęgłowych pojaz- centów w różnych postaciach, pod różnymi nazwami dów samochodowych wyposażonych w układy ABS, i w różnych opakowaniach. Są powszechnie stosowane EDS czy ESP, w pojazdach o dużej mocy, pracujących w motoryzacji22, m.in. jako: w ekstremalnych warunkach eksploatacji oraz w samo- • materiały i środki do mycia karoserii i szyb oraz chodach sportowych. Spełnia wymagania międzynaro- zmywania asfaltu i smoły; dowych norm: FMVSS 116, ISO 4925, SAE J1703 oraz • materiały i środki do odrdzewiania chemicznego krajowej PN-C-40005. (kwas fosforowy, woda, bezwodnik kwasu chromowe- Krajowe płyny do układów hamulcowych można sto- go) oraz mechanicznego (papiery, płótna, pasty); sować w każdej temperaturze, gdyż ich temperatura • tzw. kosmetyki samochodowe, np.: zapachy, pianki, krzepnięcia wynosi poniżej -50°C (223 K). Charaktery- plaki, szampony; zują się następującymi własnościami fizykochemiczny- • woda destylowana itp.; mi: • materiały i środki konserwacyjno-ochronne: – małą lepkością (niezmienna pod wpływem tempe- – koncentrat W-68 (8–10% dodatku do nafty); ratury), – do konserwacji smarowej (inhibitor P 3–4% do kon- – niewielkim oporem przepływu (szybkość działa- serwacji silnika, smar działowy, smar antykorozyjny); nia), – do ochrony powierzchni (trójskładnikowy inhibitor – zapewnianiem szczelności układów, korozji, lakier bitumiczny, farby, papier antykorozyjny). – trwałością w czasie eksploatacji i przechowywania, Środki tego typu są przeznaczone do wykonywania – niewytwarzaniem osadu i niepowodowaniem ko- zabiegów konserwacyjnych w pojazdach wojskowych23. rozji, Nabywa się je w handlu detalicznym. Muszą mieć jed- – neutralnością dla gum i tworzyw. nak wymagane atesty ekologiczne24 i określoną przy- Układ hamulcowy pojazdu jest właśnie tym, który datność czasową do użycia. Ich parametry ochronne ulega stosunkowo często przyspieszonemu zużyciu. Od- ciągle się zmieniają. W tabeli 4 zaprezentowano niektó- nosi się to zwłaszcza do układów hydraulicznych, re środki konserwacyjno-ochronne wykorzystywane do w których cieczą roboczą jest płyn hamulcowy. konserwacji pojazdów i innego sprzętu wojskowego Niszczący wpływ m.in. korozji wżerowej, erozji podczas przechowywania. i utleniania oraz kawitacji19 dotyczy przewodów hamul- Przedstawione materiały pędne, oleje i smary wyko- cowych, zwłaszcza metalowych, cylindrów hamulco- rzystywane w pojazdach i sprzęcie wojskowym techniki wych i w nieco mniejszym stopniu pomp hamulcowych. lądowej są istotne dla zapewnienia ich sprawności tech- Mimo stosowania wysokiej jakości płynów hamulco- nicznej odpowiednio dla danej grupy eksploatacji wych oraz nowoczesnych urządzeń typu separatory czy i przechowywania. Zaprezentowano również praktycz- dodatkowe filtry nie można jednak w tym układzie zu- ne aspekty związane z przeznaczeniem i wymaganiami pełnie uniknąć kawitacji. Jednym z zasadniczych sposo- jakościowymi materiałów pędnych i eksploatacyjnych bów zapobiegania temu zjawisku jest okresowa wymia- stosowanych w wojskowych pojazdach mechanicznych. na płynu hamulcowego, połączona najczęściej z płuka- Analizę wzbogacono dobranymi przykładami typo- niem całego układu, wykonywana według wojskowych wych uszkodzeń i awarii, powodujących pogorszenie przepisów branżowych dla pojazdów w użytkowaniu co stanu technicznego pojazdów i ich podzespołów. n

19 D. Woźniak: Kawitacja w pojazdach. „Przegląd Wojsk Lądowych” 2008 nr 5; tenże: Motoryzacyjne aspekty..., op.cit. 20 Instrukcja o gospodarce materiałowej..., op.cit. 21 A. Dudek: Oleje smarowe..., op.cit.; J. Michałowska: Paliwa, oleje..., op.cit.; A. Podniało: Paliwa, oleje i smary..., op.cit. 22 D. Woźniak: Obsługiwania i remonty UiSW..., op.cit. 23 D. Woźniak: Obsługiwania i remonty UiSW..., op.cit.; D. Woźniak, L. Kukiełka: Przechowywanie i konserwacja pojazdów i sprzętu w wojsku – zarys. Wyd. RRFS NOT, Słupsk 2007. 24 D. Woźniak, L. Kukiełka, J. Woźniak: Ekologistyka w eksploatacji pojazdów wojskowych – niektóre aspekty. „Autobusy, Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe” 2012 nr 5.

102 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 MILITARIA System Horus A dla artylerii

BEZZAŁOGOWE SYSTEMY POWIETRZNE STANOWIĄ WAŻNY ELEMENT ZWIĘKSZANIA SKUTECZNOŚCI RAŻENIA OGNIOWEGO. ICH GŁÓWNĄ ZALETĄ JEST DOSTARCZANIE DANYCH DO ZOBRAZOWANIA SYTUACJI W CZASIE RZECZYWISTYM.

ppłk dr Marcin Józef Zawodniak ozwój środków artyleryjskich zmierza w kierun- znania obrazowego wykonują bezzałogowe systemy Rku zwiększania ich maksymalnej donośności oraz powietrzne klasy mini (Horus A), występujące pod na- wprowadzania do nich precyzyjnej amunicji czy też zwą FlyEye. Sprzęt ten znajduje się w strukturze puł- doskonalszych zautomatyzowanych systemów kierowa- ków artylerii, a konkretnie w baterii rozpoznania będą- nia ogniem. Uwzględniając uwarunkowania współcze- cej pododdziałem dywizjonu dowodzenia. snego pola walki, można stwierdzić, że skuteczna reali- Jednakże należy zaznaczyć, że wykorzystywanie tego zacja ogólnego wsparcia ogniowego1 wymaga od typu BSP na potrzeby zadań ogniowych przez poszcze- Autor jest dowódcą pododdziałów artylerii dysponowania w czasie rzeczy- gólne dywizjony pułku nie wyklucza w przyszłości dywizjonu dowodzenia wistym danymi rozpoznawczymi, które pozwolą na zmiany umiejscowienia tych elementów rozpoznaw- 11 Pułku Artylerii. efektywne prowadzenie ognia. czych tak, by zapewnić pododdziałom ogniowym moż- liwość samodzielnego i autonomicznego prowadzenia ROZPOZNANIE Z POWIETRZA zarówno rozpoznania, jak i działalności ogniowej na Wyposażanie jednostek artylerii wsparcia ogólnego różnych kierunkach i w różnych etapach walki. w nowej jakości sprzęt wiąże się również ze zmianami środków rozpoznania artyleryjskiego, które obejmują SAMOLOT I SYSTEM nowoczesne urządzenia rozpoznania wzrokowego i ra- Bezzałogowy system powietrzny klasy mini (Horus diotechnicznego oraz bezzałogowe statki powietrzne A) – FlyEye pozwala na prowadzenie obserwacji (BSP), przeznaczone do prowadzenia rozpoznania obra- w trudnych warunkach terenowych. Umożliwia skrytą zowego. Wprowadzenie tych ostatnich ma szczególne obserwację oraz analizowanie danych rozpoznawczych znaczenie dla zapewnienia możliwości pozyskiwania w czasie rzeczywistym w dzień i w nocy, jak również w czasie rzeczywistym informacji z obszarów szczegól- ocenę zarejestrowanych danych po przelocie. Najistot- nego zainteresowania (Named Area of Interest – NAI) niejsza z punktu widzenia potrzeb artylerii wydaje się bez potrzeby kierowania tam innych elementów rozpo- możliwość natychmiastowego określenia współrzęd- znania, np. ogólnowojskowego. nych obserwowanych obiektów systemu. Głównym Tendencje te oraz potrzeby spowodowały, że w jed- elementem zestawu jest bezzałogowa platforma po- nostkach artylerii wsparcia ogólnego zadania rozpo- wietrzna, którą w zależności od charakteru wykonywa-

1 Ogólne wsparcie ogniowe – to wykonywanie zadań ogniowych do sił i środków przeciwnika znajdujących się poza strefą bezpośredniej styczno- ści wojsk. Por. Regulamin działań taktycznych artylerii (brygada, pułk). DWLąd, Warszawa 2002, s. 10–11.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 103 MILITARIA RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC MNIEDŁO/11 RAFAŁ +

Możliwość wykorzystania systemu klasy mini-Horus stanowi nową jakość w zdolności rażenia ogniowego artylerii, uwzględniając w tym skuteczność ognia, osiąganą dzięki dokładności oraz aktualności danych rozpoznawczych.

nych zadań można wyposażyć w jedną z trzech głowic: nież wprowadzać zmiany w czasie jego trwania. Lą- obserwacyjną, fotograficzną lub treningową. Zasadni- duje również samodzielnie w miejscu wskazanym cze elementy wyposażenia systemu ujęto w tabeli. przez operatora. Analiza zasadniczych właściwości rozpatrywanego systemu rozpoznania obrazowego po- MOŻLIWOŚCI zwala stwierdzić, że może on wykonywać różnorodne Wykonywanie zadań rozpoznawczych z wykorzy- zadania rozpoznawcze związane bezpośrednio z dzia- staniem rozpatrywanego systemu pozwala na sprawne łalnością ogniową artylerii. Ma on możliwość: i stosunkowo szybkie dotarcie platformy latającej – prowadzenia rozpoznania obrazowego pola walki, w nakazany rejon (maksymalna prędkość lotu to – wykrywania oraz klasyfikacji celów, 120 km/h), przy pułapie operowania do 1000 m nad – transmisji w czasie rzeczywistym zobrazowania te- poziomem rozpoznawanego terenu. Jednakże, renu, uwzględniając czas prowadzenia rozpoznania – określania współrzędnych prostokątnych płaskich (105 min) oraz czas niezbędny na dotarcie nad wska- wykrytych obiektów, zany rejon, trzeba zauważyć, że możliwości zapew- – wsparcia kierowania ogniem wojsk rakietowych nienia danych pododdziałom artylerii przez ten śro- i artylerii, dek zależą bezpośrednio od odległości do celów czy – współpracy z ZZKO Topaz, też obiektów będących przedmiotem zainteresowania. – dostarczania danych rozpoznawczych o sytuacji na Należy przy tym podkreślić łatwość użytkowania polu walki w czasie rzeczywistym w dzień i w nocy. zestawu, gdyż platforma startuje „z ręki”(fot.). Można Możliwości te przekładają się na zasadnicze zada- także zaplanować przed startem trasę jej lotu, jak rów- nia, jakie stoją przed rozpatrywanym sprzętem i jakie

104 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015

MILITARIA

Maksymalna prędkość lotu 120 km/h Bezzałogowa platforma powietrzna, którą w zależności od charakteru wykonywanych zadań można wyposażyć w jedną z trzech głowic: obserwacyjną, fotograficzną lub treningową. Pułap operowania do 1000 m 11 kg nad poziomem masa startowa rozpoznawanego 1,8 m (maks.) terenu długość

3,6 m rozpiętość skrzydeł

UMIEJSCOWIENIE BSP FLYEYE ZASADNICZE ELEMENTY W STRUKTURZE PUŁKU ARTYLERII SKŁADOWE BSP FLYEYE Nazwa ogólna Liczba [kpl.] Pułk artylerii Platforma latająca 3

Naziemna stacja nadawczo-odbiorcza 1 dywizjon dowodzenia Mobilna stacja nadawczo-odbiorcza 1

Stacja kierowania i kontroli ( SKiK) 1

bateria rozpoznania Stacja analizy danych rozpoznawczych 1

Dysk zewnętrzny do zapisu parametrów lotu 3

pluton rozpoznania Moduł rozpoznawczy z głowicą zintegrowaną do 3 artyleryjskiego prowadzenia obserwacji dzienno-nocnej MILITARIUM STUDIO PK/WB ELECTRONICS STUDIO MILITARIUM

Opracowanie własne. muszą zostać wykonane, by sprostać wymaganiom rażenia ogniowego artylerii, uwzględniając w tym sku- współczesnego pola walki. Do głównych, realizowa- teczność ognia osiąganą dzięki dokładności oraz aktu- nych przez obsługi systemu w ramach wszystkich ro- alności danych rozpoznawczych. Argumentem przema- dzajów działań taktycznych, należą: wiającym za potrzebą i zasadnością stosowania takich – rozpoznanie celu, w tym określenie jego współ- środków rozpoznawczych jest ich przydatność w wyko- rzędnych prostokątnych płaskich, nywaniu przez pododdziały, zwłaszcza przez artylerię – dozorowanie terenu, wsparcia ogólnego, zadań w ramach targetingu. – wsparcie kierowania ogniem pododdziałów wojsk Mobilność, niewielkie wymiary, dokładność oraz własnych, zdolność wykonywania zadań w nocy, jak również ła- – ocena skutków uderzeń, twość użytkowania stanowią bezsprzecznie walory roz- – ochrona wojsk, patrywanego sprzętu, który jest środkiem rozpoznaw- – wsparcie działań informacyjnych, czym doskonale uzupełniającym stosowane do tej pory. – wsparcie obrazowe innych elementów ugrupowa- Uwzględniając efekt wykorzystywania BSP, postrze- nia bojowego, które mogą odczytywać przekazywane gany chociażby przez pryzmat dostarczanego zobrazo- informacje. wania sytuacji w czasie rzeczywistym, można zauwa- Możliwości wykorzystania bezzałogowego systemu żyć, że środki rozpoznania obrazowego będą coraz czę- powietrznego klasy mini (Horus A) przez pododdziały ściej stosowane nie tylko w pododdziałach artylerii, artylerii, w tym na potrzeby prowadzonego przez nie lecz także w innych rodzajach wojsk. Potwierdzają to ognia, pozwalają stwierdzić, że wprowadzenie tego doświadczenia zdobywane podczas operacji prowadzo- środka z pewnością stanowi nową jakość w zdolności nych poza granicami kraju. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 105 DOŚWIADCZENIAMILITARIA Platforma bojowa CV90

W DRUGIEJ DEKADZIE XXI WIEKU CV90 JEST WCIĄŻ JEDNYM Z NAJNOWOCZEŚNIEJSZYCH WOZÓW W SWOJEJ KLASIE. ZARÓWNO POJAZD BAZOWY, JAK I NOWY ARMADILLO TO INTERESUJĄCE PROPOZYCJE W RODZINIE GĄSIENICOWYCH WOZÓW OPANCERZONYCH.

Paweł Przeździecki

mawiana maszyna powstała ponad 30 lat temu salności. Postanowiono nie rezygnować przy tym Ow Szwecji. Na przełomie lat siedemdziesiątych z odpowiedniego stopnia ochrony załogi oraz prze- i osiemdziesiątych XX wieku Försvarsmakten (siły wożonego desantu. zbrojne Królestwa Szwecji) sformułowały wymaga- Szwedzka armia uznała, że opracowanie konstruk- nia stawiane następcom używanych od 1966 roku cji należy powierzyć własnemu przemysłowi zbroje- transporterów opancerzonych Pbv 302 oraz ich spe- niowemu, mogącemu się pochwalić dobrymi roz- cjalistycznych wersji. wiązaniami. Zadanie to zlecono firmie HB Utvec- Autor jest starszym Wzorem innych państw postanowiono, że podsta- kling AB, będącej własnością spółek Hägglunds specjalistą wowym wariantem będzie bojowy wóz piechoty. i Bofors. Prace nad programem Stridsfordon 90 w Wojskowym Centrum Najważniejsze wymagania dotyczyły dużej ruchli- (Strf 90, czyli bojowy wóz na lata dziewięćdziesiąte, Edukacji Obywatelskiej, wości oraz dzielności terenowej w warunkach klima- powszechnie używano jednak angielskiego skrótu publicystą zajmującym tycznych i terenowych Szwecji. Za szczególnie waż- CV90) rozpoczęto w 1983 roku. Dwa lata później się bronią pancerną. ne uznano uzbrojenie o dużej skuteczności i uniwer- podpisano kontrakty na skompletowanie pięciu pro-

106 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DOŚWIADCZENIAMILITARIA +

Nowatorski, heksagonalny i renderowany system kamuflażu potrafi wtopić pojazd w otaczający go teren

W 2011 ROKU MIĘDZYNARODOWY KONCERN BAE SYSTEMS PRZEDSTAWIŁ KOLEJNĄ ODMIANĘ CV90120. ZOSTAŁA ONA UZBROJONA W ARMATĘ KALIBRU 120 MM LLR NIEMIECKIEGO RHEINMETALLA. BAE SYSTEMS

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 107 MILITARIA

totypowych kadłubów. Ponadto wykonawca miał opancerzonej wersji. Na wieży i kadłubie zastoso- opracować cztery warianty wież dla wozów w konfi- wano moduły dodatkowego pancerza. Pod dnem ka- guracji: BWP, transporter opancerzony i pojazd dłuba zamontowano płytę zwiększającą odporność przeciwlotniczy, różniące się liczbą członków zało- na wybuchy min, wnętrze przedziałów załogowych gi (dwóch lub jeden) oraz zastosowanymi układami wyłożono zaś wykładziną przeciwodpryskową. naprowadzania uzbrojenia i systemem kierowania Z powodu dodania zasobników dla żołnierzy desan- ogniem. Wyniki testów wykazały, że lepszym roz- tu przewożonych wewnątrz pojazdu ich liczba wiązaniem jest wieża dwuosobowa. Na tym etapie zmniejszyła się do sześciu. Wprowadzone zmiany zdecydowano się również na wybór głównego spowodowały wzrost masy bojowej do prawie uzbrojenia dla BWP – została nim armata Boforsa 27,6 tony. kalibru 40 mm, opracowana na podstawie konstruk- Kolejną, zamówioną przez szwedzką armię od- cji słynnej armaty przeciwlotniczej z lat trzydzie- mianą był samobieżny zestaw przeciwlotniczy Lvkv stych XX wieku. 90. Jego masa wynosiła 24 t. Miał on powiększoną Pierwszy prototyp kadłuba dostarczono w grud- wieżę z nowym systemem kierowania ogniem oraz niu 1985 roku, pozostałe ukończono w ciągu kolej- rozbudowanymi systemami łączności i identyfikacji nych trzech lat. Skompletowane wozy posłużyły do „swój–obcy”. Uzbrojenie główne pozostawiono bez różnego rodzaju prób, które zakończyły się przyję- zmian, ale zwiększono maksymalny kąt podniesie- ciem BWP Strf 9040 do uzbrojenia. W 1991 roku nia armaty z +35o do +50o. Na stropie z tyłu wieży rozpoczęto produkcję seryjną. Pierwszy bojowy zamontowano antenę radaru. Załogę wozu stanowi- wóz piechoty z pierwszej serii trafił do służby ło siedmiu żołnierzy, w tym dwóch operatorów sta- w 1994 roku. Równocześnie trwały próby nad od- cji radiolokacyjnej. mianami specjalistycznymi. W 1998 roku do służby trafiły wozy kierowania ogniem artylerii Epbv 90 oraz pojazdy dowodzenia SZWEDZKIE CV90 szczebla batalionu Stripbv 90. W obu konstrukcjach Ogółem w latach 1994–2002 siły zbrojne Króle- wieże zostały pozbawione armaty kalibru 40 mm, stwa Szwecji otrzymały 509 wozów rodziny CV90. a pozostawione wycięcie zamknięto modułem pan- Większość z nich stanowiły bojowe wozy piechoty cernym. W niektórych przypadkach montowano Strf 9040 (40 oznacza kaliber uzbrojenia główne- drewnianą atrapę uzbrojenia. Epbv 90 wyposażono go). Ich konstrukcja była modyfikowana w celu w dodatkowe systemy nawigacji, w tym satelitarne, zwiększenia możliwości bojowych na polu walki. transmisji danych oraz łączności. Załogę stanowiło Drugą wersją wozu był Strf 9040A, wprowadzony sześciu żołnierzy. Natomiast Stripbv 90 zaadaptowa- do wojsk w 1997 roku. Został on wyposażony no na potrzeby dziewięciu żołnierzy, w tym sześciu w udoskonalony system kierowania ogniem oraz oficerów sztabowych. Oba wozy uzbrojono w kara- układ nawigacji. Armata miała dwupłaszczyznową bin maszynowy montowany po lewej stronie wieży stabilizację, pozwalającą na prowadzenie celnego (Epbv 90) lub w jednym z włazów (Stripbv 90). ognia w ruchu. Masa bojowa wzrosła z 22,6 do Ostatnim wprowadzonym do uzbrojenia szwedz- 23,1 tony. kiej armii pojazdem z omawianej rodziny był wóz W 2000 roku rozpoczęto produkcję pojazdów zabezpieczenia technicznego Bgbv 90. Wyposażo- w wersji Strf 9040B. Ze względu na wzrost masy no go w wyciągarkę o maksymalnym uciągu 72 t zmodyfikowano zawieszenie, co przyczyniło się (z zestawem zbloczy), żuraw o udźwigu 2,5 t oraz również do poprawy stabilności podczas strzelania. lemiesz przydatny do kotwiczenia pojazdu podczas Unowocześniono oprogramowanie systemu kiero- pracy. Bgbv 90 ma czteroosobową załogę, jego ma- wania ogniem, wymieniono także pulpity sterowa- sa bojowa wynosi około 22,5 tony. nia działonowego i dowódcy. Możliwe było także strzelanie amunicją programowalną. W celu popra- W ZAGRANICZNEJ SŁUŻBIE wy bezpieczeństwa załogi i desantu siedziska wy- Poza rodzimymi siłami zbrojnymi producent wo- posażono w nowe pasy oraz dodatkowe osłony. zów rodziny CV90 zabiegał o kontrakty zagranicz- Liczba miejsc do przewożenia żołnierzy zmniejszy- ne. Początkowo przygotowano dwa warianty eks- ła się z ośmiu do siedmiu. portowe: CV9025 i CV9030, różniące się uzbroje- W 2013 roku kilkanaście Strf 9040B zmodernizo- niem głównym, złożonym z armaty odpowiednio wano do wariantu ekspedycyjnego. Wozy o ozna- kalibru 25 lub 30 mm. Z czasem powstawały różne czeniu Strf 9040B1 wzięły udział w misji ONZ podwarianty, opracowane na podstawie konkretnych w Liberii. Przemalowano je na jednolity zielony ko- wymagań zagranicznych klientów. Wprowadzano lor oraz zastosowano m.in. dodatkowy zasobnik również kolejne udoskonalenia techniczne i techno- z tyłu wieży i reflektor sprzężony z armatą. Ponadto logiczne. Od 2004 roku CV90 jest oferowany przez zamontowano układ klimatyzacji, a wnętrze wyło- koncern BAE Systems. żono wykładziną przeciwodpryskową. Na początku lat dziewięćdziesiątych szwedzkimi W 2002 roku rozpoczęły się dostawy BWP budo- BWP zainteresowali się Norwegowie. W czasie te- wanego według standardu Strf 9040C, najsilniej stów porównawczych konstrukcja Hägglundsa oka-

108 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 MILITARIA

CV9030N POJAZD JEST UNIWERSALNĄ PLATFORMĄ, NA KTÓREJ PODSTAWIE MOŻNA ZBUDOWAĆ długość 6,55 m ZARÓWNO BOJOWY WÓZ PIECHOTY, załoga JAK I POJAZDY SPECJALISTYCZNE. wysokość Przedział desantowy, Armata Mk 44 2,7 m z którego na zewnątrz Bushmaster II + prowadzą duże kalibru 30 mm pancerne drzwi szerokość 3,1 m MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM MEDIEARKIV FORVARETS

Masa bojowa 26 t Silnik o mocy 600 KM Przedział bojowy nakryty obrotową wieżą +

Stanowisko kierowcy umożliwia łatwy dostęp do wszystkich systemów układu jezdnego

ARMADILLO – modułowa, wielozadaniowa

BAE SYSTEMS (3) BAE SYSTEMS platforma gąsienicowa

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 109 MILITARIA BAE SYSTEMS NAJNOWSZE TECHNOLOGIE UŻYTE W ARMADILLO, M.IN. INNOWACYJNY SYSTEM OBSERWACJI OTOCZENIA, POZWOLĄ ZWIĘKSZYĆ SKUTECZNOŚĆ BOJOWĄ DESANTOWANEJ PIECHOTY ORAZ JEJ BEZPIECZEŃSTWO

zała się najlepsza, pozostawiając w tyle prototyp pojazdy rozpoznawcze i dowodzenia. W czasie przy- hiszpańsko-autriackiego ASCOD-a, brytyjskiego gotowywania specyfikacji udoskonalonych wozów Warriora oraz amerykańskiego M2A2 Bradleya. wzięto pod uwagę doświadczenia z ich użycia W1993 roku siły zbrojne Królestwa Norwegii przy- w czasie misji afgańskiej. Położono nacisk na zwięk- jęły do uzbrojenia BWP CV9030N, zamawiając 104 szenie odporności na ostrzał oraz wybuchy min. Ten egzemplarze uzbrojone w armatę Mk 44 Bushma- ostatni wymóg miał związek z wydarzeniem z 2010 ster II kalibru 30 mm, umieszczoną w nowej wieży. roku, gdy jeden z użytkowanych w Afganistanie Norweskie wozy bojowe różniły się także m.in. CV9030NF1 najechał na IED. W wyniku eksplozji większym zapasem paliwa, zastosowaniem amorty- zginął kierowca wozu. Ponadto wyposażenie elek- zatorów obrotowych zamiast tarciowych oraz dodat- troniczne zamówionych pojazdów ma zapewniać kowym opancerzeniem. Otrzymały również silniki lepszą świadomość sytuacyjną załogi. o mocy zwiększonej z 550 do 600 KM. Masa bojo- Po Norwegach na zakup CV9030 zdecydowali się wa CV9030N wzrosła do około 26 ton. Szwajcarzy. W 1999 roku szwajcarskie siły zbrojne Na potrzeby operacji poza granicami państwa zamówiły 186 egzemplarzy, w tym 154 bojowe 17 BWP zmodyfikowano do standardu CV9030NF1. wozy piechoty i 32 wozy dowodzenia. CV9030CH Wyposażono je w dodatkowe osłony przeciwmino- (w Szwajcarii oznaczony jako Schützenpanzer we, system klimatyzacji oraz kamerę cofania. Użyto 2000, czyli Spz 2000) otrzymał nową, produkowaną ich w czasie operacji Międzynarodowych Sił lokalnie wieżę, a drzwi w tylnej ścianie kadłuba za- Wsparcia Bezpieczeństwa (ISAF) w Afganistanie. stąpiono opuszczaną rampą z awaryjnym lukiem W 2012 roku rząd Norwegii zadecydował o zaku- służącym do ewakuacji. Podniesiono strop kadłuba pie kolejnych wozów rodziny CV90 – łącznie nad przedziałem desantowym i umieszczono na nim 144 egzemplarzy (41 fabrycznie nowych, 103 mo- dodatkową wieżyczkę obserwacyjną z osobnym dernizowane). Tym razem oprócz 74 BWP kontrakt włazem, przeznaczoną dla dowódcy przewożonej opiewał m.in. na wozy zabezpieczenia technicznego, drużyny. W celu zwiększenia bezpieczeństwa

110 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 MILITARIA

w czasie jazdy w warunkach górskich w Spz 2000 IED. Jeden z nich, przeprowadzony latem 2010 ro- zastosowano drugi niezależny obwód hamulcowy. ku, zakończył się śmiercią dwóch żołnierzy duń- Wszystkie zmiany oraz dodatkowy pancerz spowo- skich. Siła wybuchu przewróciła wóz do góry dnem, dowały zwiększenie masy bojowej do 28,7 t, co wyco świadczy o dużym wagomiarze użytego ładunku. musiło zastosowanie 680-konnej jednostki napędo- Doświadczenia z ostatnich kilkunastu lat wskazują wej dla utrzymania dotychczasowych charaktery- jednak, że IED stanowią śmiertelne zagrożenie na- styk przyspieszenia. wet dla najcięższych maszyn, takich jak czołgi pod- Rok po Szwajcarach szwedzkie BWP zamówili stawowe. Finowie, uznając, że zaprojektowany z myślą o dzia- łaniach w warunkach Półwyspu Skandynawskiego ANATOMIA CV90 pojazd będzie przydatny również dla nich. Dostawy Zaprojektowano go tak, aby stanowił uniwersalną 102 egzemplarzy CV9030FIN zakończyły się platformę, na której podstawie można zbudować w 2005 roku. W trakcie kompletowania kadłuba zarówno bojowy wóz piechoty, jak i pojazdy spe- wprowadzono liczne udoskonalenia, podobne jak cjalistyczne. Wspólnym elementem różnych ma- w wozach Strf 9040 późniejszych serii. Dlatego fiń- szyn należących do omawianej rodziny jest samo- skie wersje określa się również jako CV9030 Mk II. nośne nadwozie wraz z zespołem napędowym Istotną różnicą między CV9030FIN a innymi wa- i układem jezdnym. riantami eksportowymi było zmniejszenie mocy sil- Kadłub CV90 zbudowano w typowym dla bojo- nika do 625 KM, skutkujące wydłużeniem żywot- wych wozów piechoty układzie konstrukcyjnym. ności oraz zwiększeniem niezawodności jednostki. Przednią część samonośnego nadwozia po prawej W 2004 roku do grona użytkowników BWP ro- stronie zajmuje przedział napędowy. Po lewej znaj- dziny CV90 dołączyli Holendrzy. Umowa opiewała duje się przedział kierowania ze stanowiskiem kie- na zakup 184 pojazdów (później zamówienie zwięk- rowcy, dla którego przewidziano indywidualny szono do 193 egzemplarzy) w nowej kompletacji właz, w dnie kadłuba zaś za jego fotelem umiesz- CV9035 Mk III, uzbrojonych w armatę Bushmaster czono luk ewakuacyjny. Za siedziskiem kierowcy III kalibru 35 mm. Podobnie jak w przypadku wo- znajduje się przejście do dalszej części kadłuba. zów szwajcarskich, dostęp do przedziału desanto- Wykorzystanie tej przestrzeni zależy od odmiany wego zapewniała opuszczana rampa. W CV9035NL CV90. W wariancie bojowego wozu piechoty prze- wprowadzono zmodernizowany system kierowania znaczono ją na przedział bojowy, nakryty obrotową ogniem z przyrządami obserwacyjno-celowniczymi wieżą. Przechodzi on w przedział desantowy, z któ- dowódcy i działonowego z niezależnymi termowi- rego wychodzi się na zewnątrz przez duże pancerne zorami. Zastosowano dodatkowe opancerzenie mo- drzwi. Żołnierze desantu siedzą wzdłuż burt, twa- dułowe chroniące przed przeciwpancernymi podpo- rzami do siebie. Zrezygnowano tym samym z roz- ciskami artyleryjskimi oraz automatyczny układ sa- wiązania charakterystycznego dla wczesnych bojo- moobrony DAS. Ten ostatni został wyposażony wych wozów piechoty, takich jak radzieckie BMP- w czujniki opromieniowania wiązką lasera. Układ 1/2, niemieckie Mardery i amerykańskie Bradleye, umożliwia automatyczne postawienie zasłony dym- w których przedział desantowy był podzielony na nej oraz generuje ostrzeżenia dla załogi wozu, dwie części, a żołnierze siedzieli plecami do siebie w tym informacje dla kierowcy pozwalające na wy- i mogli, teoretycznie, prowadzić ogień z broni indy- konanie skutecznego uniku. Moc silnika dla widualnej przez specjalne otwory w burtach. Uzna- CV9035NL o masie ponad 35 t wzrosła do 816 koni no, że taki układ utrudnia efektywne wykorzystanie mechanicznych. przestrzeni, wywiera negatywny wpływ na wygodę W 2013 roku, w ramach redukcji liczebności sił i stan psychiczny żołnierzy, a skuteczność wspo- zbrojnych, Holandia postanowiła sprzedać 44 wozy. mnianego ostrzału jest iluzoryczna. W stropie W październiku 2014 roku ogłoszono, że pojazdy umieszczono za to dodatkowe włazy umożliwiające zakupią siły zbrojne Estonii (dla jednego batalionu żołnierzom desantu obserwację otoczenia i, w razie zmechanizowanego). konieczności, użycie uzbrojenia indywidualnego. Ostatnim zagranicznym użytkownikiem omawia- Samonośne nadwozie CV90 wykonano metodą nych pojazdów stała się Dania, która w 2005 roku spawania ze stali pancernej. Odpowiednio ukształ- zamówiła 45 egzemplarzy w wersji zbliżonej do ho- towany pancerz przedni zapewnia prawdopodobnie lenderskiej. Masa bojowa CV9035DK wynosiła nie- odporność na pociski przeciwpancerne co najmniej spełna 32 t, dlatego zdecydowano się na zastosowa- kalibru 23 mm. Zagraniczne warianty BWP otrzy- nie 750-konnej jednostki napędowej. mały dodatkową osłonę, która być może zwiększy Duńskie BWP wzięły udział w operacji w Afgani- ochronę do poziomu umożliwiającego przetrwanie stanie. Zostały zaadaptowane na potrzeby prowa- ostrzału przeciwpancerną amunicją podkalibrową dzenia działań w Azji Środkowej – zastosowano armat kalibru 30 milimetrów. m.in. pokrycia maskujące Barracuda oraz zestawy W odniesieniu do boków wozu właściwości pancerza listwowego. W czasie służby CV9035DK i układ opancerzenia chronią wóz przed ogniem bro- parokrotnie stawały się celem ataków z użyciem ni strzeleckiej piechoty oraz wielkokalibrowych ka-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 111 MILITARIA

rabinów maszynowych kalibru 12,7–14,5 mm. łami nośnymi za pomocą wahaczy wleczonych. Za Sprzyja temu konstrukcja grodziowa burt. Między tłumienie drgań kadłuba odpowiadają amortyzatory płytami pancernymi lewego boku, na półce nadgą- tarciowe (w wozach norweskich zamienione na hy- sienicowej, umieszczono główny zbiornik paliwa drauliczne obrotowe). oraz akumulatory. Po drugiej stronie nadwozia ana- Właściwości układu jezdnego, tj. stosunkowo du- logiczne miejsce zajmują m.in. elementy układu ża powierzchnia oporowa i rozłożenie ciężaru wozu chłodzącego zespół napędowy oraz odprowadzają- na 14 kół nośnych, umożliwiło osiągnięcie stosun- cego spaliny. W przestrzeni między płytami pance- kowo małego nacisku jednostkowego. Przeprowa- rza znajdują się zasobniki z narzędziami. dzone w 1984 roku testy dwóch pojazdów produkcji Zwiększeniu przeżywalności służy stosunkowo brytyjskiej firmy Alvis, czołgu rozpoznawczego niska sylwetka kadłuba, utrudniająca wykrycie FV101 Scorpion oraz transportera opancerzonego wozu. Umiejscowienie ujścia układu odprowadzania Stormer, pozwoliły na praktyczne potwierdzenie spalin umożliwia zmniejszenie sygnatury termicz- znaczenia tego współczynnika dla pokonywania te- nej w przypadku obserwacji z przedniej strefy. renu pokrytego głębokim śniegiem. Dla 22-tonowe- Sercem CV90 jest zespół napędowy, złożony go Strf 9040 wartość tego parametru wynosiła nie- z silnika wysokoprężnego firmy Scania DS14 oraz spełna 0,5 kg/cm2, mniej niż w przypadku Bradleya hydromechanicznego układu przeniesienia mocy. (0,55 kg/cm2 dla podstawowej wersji M2), Warriora Stosowane są różne warianty jednostki napędowej i BMP-2 (po 0,66 kg/cm2). Oczywiście wzrost masy

OBECNE DZIAŁANIA BOJOWE CV90 W AFGANISTANIE POZWOLĄ NA ZEBRANIE WNIOSKÓW EKSPLOATACYJNYCH, KTÓRE ZADECYDUJĄ O JEGO DALSZYM ROZWOJU

o pojemności nominalnej 14 lub 16 l i mocy od 550 wariantów rozwojowych i eksportowych spowodo- do 816 KM. Ośmiocylindrowy silnik został zbudo- wał zwiększenie nacisku jednostkowego (np. do wany w układzie widlastym, z turbodoładowaniem 0,75 kg/cm2 w odniesieniu do 29-tonowego i chłodzeniem powietrza doładowującego. Hydro- CV9030CH). mechaniczny układ napędowy Allison X-300-5 jest montowany w BWP Bradley i Warrior. W skład POTENCJAŁ ROZWOJOWY układu wchodzi przekładnia hydrokinetyczna ze Od początku realizacji programu CV90 zakładano sprzęgłem blokującym, planetarna skrzynia biegów opracowanie samobieżnego moździerza. Zaadapto- oraz różnicowa przekładnia hydrostatyczna, a także waniu kadłuba wozu sprzyjała jego duża nośność zespół hamulców wielotarczowych. Układ ma czte- i pojemność oraz wytrzymałość konstrukcji. ry biegi do przodu i dwa wsteczne, umożliwia skręt W 2002 roku skompletowano prototyp Gvkpbv z dowolnym obliczeniowym promieniem skrętu 90120, uzbrojony w podwójny moździerz kalibru oraz obrót pojazdu wokół własnej osi z taśmami gą- 120 mm systemu AMOS, zamontowany w obroto- sienic przewijanymi w przeciwnych kierunkach. wej wieży. Program nie zakończył się jednak przy- Zespół napędowy jest zintegrowany w tzw. power- jęciem pojazdu do uzbrojenia. pack, jego wymiana w warunkach polowych zaj- Jeszcze w połowie lat dziewięćdziesiątych opra- muje około godziny. Maksymalna prędkość na dro- cowano wariant niszczyciela czołgów (według kla- dze wynosi około 65–70 km/h i ponad 40 km/h na syfikacji międzynarodowej jest to po prostu lekko biegu wstecznym. Szwedzkie BWP przyspieszają opancerzony czołg). Strf 90105 powstał we współ- od 0 do 30 km/h w ciągu 7 s, co jest bardzo dobrym pracy z francuskim koncernem GIAT. Na kadłubie wynikiem. zamontowano wieżę z gwintowaną armatą CN105/ Układ jezdny składa się z łącznie z14 dwutarczo- G2 kalibru 105 mm. Pojazd otrzymał względnie nowych kół jezdnych, pary kół napędzających umiesz- woczesny wówczas system kierowania ogniem z pa- czonych z przodu kadłuba, dwóch kół napinających noramicznym przyrządem obserwacyjno-celowni- (połączonych z obsługiwanym zdalnie przez kie- czym dowódcy. rowcę mechanizmem regulacji naciągu) z tyłu oraz W 1998 roku powstała kolejna wersja, znana jako dwóch zestawów gąsienic o szerokości 535 mm. Strf 90120. Tym razem w powiększonej wieży za- Gąsienice mają konstrukcję łącznikową i demonto- montowano skonstruowaną przez szwajcarską firmę wane gumowe nakładki. CV90 ma niezależne za- RUAG armatę CTG kalibru 120 mm. Próby maszy- wieszenie na drążkach skrętnych, połączonych z ko- ny wypadły zachęcająco, jednak Szwedzi nie zdecy-

112 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 MILITARIA

dowali się na przyjęcie jej do uzbrojenia. Prototyp dzielność w terenie, oraz gąsienice z tworzywa przeznaczono kilka lat później na eksport. Wóz ozna- sztucznego. Na demonstratorze zamontowano zdal- czony jako CV90120-T wyposażono w nowoczesny nie sterowane stanowisko karabinu maszynowego system kierowania ogniem oraz aktywny systemem z głowicą obserwacyjną Lemur oraz system aktyw- ochrony AMAP-ADS i system samoobrony DAS. nej ochrony LEDS-150. Dzięki rezygnacji z wieży Efektownie odmalowany stał się propozycją BAE transporter zyskał znaczny zapas nośności, pozwa- Systems jako wóz wsparcia ogniowego lub po prostu lający na instalowanie dodatkowego opancerzenia, czołg lekki. W 2007 roku pojazdem starano się – uzbrojenia lub wyposażenia. Według oficjalnych da- bezskutecznie – zainteresować Siły Zbrojne Rzeczy- nych Armadillo jest odporny na wybuchy min z ła- pospolitej Polskiej. dunkiem odpowiadającym 10 kg TNT. Opancerze- W 2011 roku koncern BAE Systems przedstawił nie chroni prawdopodobnie przed skutkami ostrzału kolejną odmianę CV90120. Została ona uzbrojona amunicją podkalibrową kalibru 30 mm, przynaj- w armatę kalibru 120 mm LLR niemieckiego mniej od czoła pojazdu. Rheinmetalla. Wóz był zarazem demonstratorem Nowsza odmiana transportera, testowana od 2013 nowatorskiego pokrycia maskującego w paśmie roku przez siły zbrojne Danii, otrzymała opance- podczerwieni o nazwie Adaptiv. W jego skład rzoną nadbudówkę nad przedziałem bojowym. wchodzą kamery termalne, których zadaniem jest W czerwcu 2014 roku zaprezentowano kolejny de- rozpoznanie sygnatury termicznej bezpośredniego monstrator, wyposażony w innowacyjny system ob-

OBECNE DZIAŁANIA BOJOWE CV90 W AFGANISTANIE POZWOLĄ NA ZEBRANIE WNIOSKÓW EKSPLOATACYJNYCH, KTÓRE ZADECYDUJĄ O JEGO DALSZYM ROZWOJU

otoczenia pojazdu, oraz kilkaset sześciennych pa- serwacji otoczenia. W jego skład wchodzi zespół neli mocowanych do pancerza. Każdy z paneli mo- kamer panoramicznych oraz hełmy z wyświetlacza- że być niezależnie schładzany lub podgrzewany, mi przeziernymi systemu Q-Sight. Dzięki temu dzięki czemu pojazd wtapia się w tło dla obserwa- rozwiązaniu członkowie załogi oraz desantu zajmu- tora używającego kamery termalnej. Możliwe jest jący miejsca w pojeździe mogą „widzieć przez pan- również „wyświetlanie” na pokryciu obrazu naśla- cerz”. Dodatkowo na wyświetlacz mogą być rzuto- dującego sygnaturę cieplną na przykład auta oso- wane różnego rodzaju informacje taktyczne, m.in. bowego. o położeniu własnych oddziałów. Q-Sight umożli- W latach 2008–2009 koncern opracował koncep- wia również sprzęgnięcie hełmu ze zdalnie stero- cję modułowej wielozadaniowej platformy gąsieni- wanym stanowiskiem uzbrojenia – podobne roz- cowej, w założeniu o masie od 22 do 40 t, opartej na wiązanie od lat jest wykorzystane w lotnictwie woj- konstrukcji i podzespołach CV90. W ramach pro- skowym. BAE Systems rozważa wprowadzenie gramu, który otrzymał nazwę Armadillo („pancer- hybrydowego napędu spalinowo-elektrycznego. Po- nik”), opracowano warianty bojowego wozu piecho- sunięcie to umożliwiłoby znaczną redukcję zużycia ty, wozu zabezpieczenia technicznego, transportera paliwa, dzięki czemu wydłużyłby się zasięg lub, po opancerzonego, wozów wsparcia logistycznego, do- zmniejszeniu zapasu paliwa, zwiększyła nośność wodzenia i ewakuacji medycznej, a także samobież- konstrukcji. nego moździerza. Podsumowując, można stwierdzić, że w drugiej Pierwszym demonstratorem nowej gałęzi rodziny dekadzie XXI wieku CV90 pozostaje wciąż jednym CV90 był prototyp transportera opancerzonego, po- z najnowocześniejszych wozów w swojej klasie. Za- kazany w 2010 roku. Kadłub pojazdu został pod- równo pojazd bazowy, jak i nowy Armadillo są inte- wyższony, dzięki czemu zwiększyła się objętość resującą i perspektywiczną propozycją bazy dla ca- przedziału desantowego, w którym przygotowano łej rodziny gąsienicowych pojazdów opancerzo- miejsca dla siedmiu żołnierzy. Transporter pozba- nych, także jako nośnik różnego rodzaju uzbrojenia wiono wieży, cała trzyosobowa załoga zajmuje oraz pojazdów specjalistycznych. Niewątpliwą zale- miejsce w kadłubie. Dla zachowania dobrej świado- tą CV90, poza ciągłym rozwojem konstrukcji mości sytuacyjnej pozostawiono do dyspozycji z uwzględnieniem najnowszych osiągnięć techniki dowódcy nieruchomą wieżyczkę z wieńcem pery- wojskowej, jest udział w działaniach bojowych skopów. Zmodyfikowano układ jezdny – w wozie w Afganistanie, co pozwoli na zebranie cennych zastosowano aktywne zawieszenie, zwiększające wniosków eksploatacyjnych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 113 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE Strategiczne wojska rakietowe Rosji

FEDERACJA ROSYJSKA, DZIĘKI NUKLEARNEJ SPUŚCIŹNIE PO ZWIĄZKU RADZIECKIM, WCIĄŻ POZOSTAJE JEDNYM Z DWÓCH ŚWIATOWYCH SUPERMOCARSTW.

ppłk dr Marek Depczyński

osyjskie związki taktyczne i operacyjne strate- nych (ZT) wzrosła do czterech. W rejonie wspo- Rgicznych rakiet balistycznych kontynuują tradycje mnianego poligonu pozostawały 22, 54 i 56 Brygada swych radzieckich odpowiedników. Od 13 maja do Specjalna, a od 1950 roku w rejonie Kamyszyn 15 sierpnia 1946 roku, zgodnie z postanowieniem utrzymywano 23 Brygadę Specjalną. Po reorganiza- Rady Ministrów ZSRR, na poligonie Kapustin Jar cji, od 15 marca 1953 roku rakietowe związki tak- sformowano 22 Brygadę Specjalną (BS) szefa arty- tyczne otrzymały nową numerację i nazwę. Jedno- lerii odwodu naczelnego dowódcy (OND), którą cześnie do roku 1955 w skład odwodu naczelnego Autor jest starszym uzbrojono w rakiety R-1 (radziecka kopia V-2). Po- dowódcy włączono trzy kolejne. specjalistą w Zarządzie wstanie pierwszej jednostki rakietowej nowego typu Dysponowano wówczas następującymi związkami Rozpoznania i WE ułatwiło wypracowanie zasad wykorzystania rakiet taktycznymi: 22 Inżynieryjną Brygadą Specjalnego Inspektoratu Rodzajów balistycznych w działaniach operacyjnych. W latach Przeznaczenia (IBSP), przemianowaną na 72 IBSP Wojsk DGRSZ. 1950–1952 liczba rakietowych związków taktycz- i przebazowaną do Gwardejska (obwód kaliningradzki);

114 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 /2015 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE

MOSKWA NADAL INWESTUJE W NARZĘDZIA DECYDUJĄCE O BEZPIECZEŃSTWIE

W WYMIARZE

GLOBALNYM. +

TOPOL-M

Może razić cele na odległość 11 tys. kilometrów RUSSIA MOD RUSSIA

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 /2015 115 WSPÓŁCZESNE ARMIE

23 IBSP, przemianowaną na 73 IBSP – rejon Kamy- wane 12, 15 oraz 22 IBSP. Mimo początkowych nie- szyn; 54 IBSP, przemianowaną na 85 IBSP – rejon Ka- powodzeń 12 lipca 1958 roku zdecydowano o moder- pustin Jar oraz 56 IBSP, przemianowaną na 90 IBSP nizacji R-7 do wariantu R-7A4. Jednocześnie na poli- i przebazowaną do Kremenczug. Sformowano także gonie Bajkonur rozpoczęto formowanie pierwszej jed- w maju 1955 roku 77 Inżynieryjną Brygadą Specjalne- nostki wyposażonej w rakiety R-7A, które oficjalnie go Przeznaczenia w rejonie Biełokorowiczi, 80 – w re- przyjęto do uzbrojenia 20 stycznia 1960 roku. jonie Kapustin Jar oraz 233 – w rejonie Klincy. Pojawienie się rakiet R-12 i R-7 zmieniło przezna- W skład struktury organizacyjnej tych związków czenie brygad rakiet balistycznych, o których wyko- wchodziły trzy dywizjony rakiet, każdy z dwoma bate- rzystaniu decydował naczelny dowódca. Jednak riami startowymi, z których każda była wyposażona o przyszłości radzieckiej broni rakietowej przesądził w wyrzutnie rakiet balistycznych, łącznie sześć wyrzut- wynik wrześniowego pokazu zorganizowanego w 1958 ni rakiet balistycznych R-1 lub R-21. Brygady, utrzymu- roku na poligonie Bajkonur. Obecny na pokazie I se- jąc zdolność do wykonania uderzeń jądrowych na cele kretarz KC KPZR, N.S. Chruszczow, komentując wy- rozmieszczone na europejskim teatrze działań wojen- nik startu rakiety R-11, stwierdził: Rakiety mogą i po- nych (ETDW), pozostawały w podporządkowaniu for- winny stać się groźną bronią i pewną tarczą ojczyzny. mowanych na czas wojny frontów. Do 1953 roku za W 1959 roku w zachodnich rejonach ZSRR przystą- kierowanie działaniami jednostek rakietowych odpo- piono do masowej budowy obiektów przeznaczonych wiadał IV Oddział Głównego Zarządu Artylerii Sztabu na miejsca bazowania zestawów z rakietami balistycz- Generalnego. nymi średniego zasięgu R-12 oraz R-5M, zdolnych do W marcu 1953 roku utworzono stanowisko zastępcy wykonywania uderzeń jądrowych na cele w odległo- szefa zarządu artylerii ds. jednostek rakietowych, ści do 2 tys. kilometrów. a w marcu 1955 roku w Ministerstwie Obrony ZSRR – stanowisko zastępcy ministra ds. uzbrojenia specjalne- NOWY RODZAJ SIŁ ZBROJNYCH go oraz techniki rakietowej, które objął marszałek arty- Prawdziwy przełom nastąpił 17 grudnia 1959 roku. lerii M.I. Niedielin. 2 czerwca 1956 roku do uzbrojenia Wtedy to dekretem Rady Ministrów ZSRR nr 1384/615 przyjęto rakietę balistyczną R-5M2. Do końca 1958 ro- w ramach SZ ZSRR utworzono nowy rodzaj sił zbroj- ku arsenał rakietowy wzbogacił się o platformę R-123. nych – strategiczne wojska rakietowe specjalnego prze- Do grudnia 1958 roku, oprócz inżynieryjnych bry- znaczenia (SWR). Stanowisko ich dowódcy objął mar- gad specjalnego przeznaczenia, w strukturach odwodu szałek M.I. Niedielin. Dowództwo nowego rodzaju sił naczelnego dowódcy na bazie jednostek Lotnictwa Da- zbrojnych wraz z centralnym stanowiskiem dowodze- lekiego Zasięgu (LDZ) sformowano cztery samodziel- nia i węzłem łączności sformowano 31 grudnia ne pułki rakiet (701, 496, 739 oraz 185). Funkcjono- 1959 roku w rejonie Odyncowo (obwód moskiewski). wały w nich dwa dywizjony rakiet, każdy w składzie W skład SWR włączono: 12 Główny Departament dwóch baterii startowych z wyrzutnią rakiet balistycz- Ministerstwa Obrony, odpowiedzialny za nadzorowa- nych R-12. Ponadto do jednostek rakietowych włączo- nie amunicji jądrowej; inżynieryjne brygady specjalno dowództwa trzech dywizji Lotnictwa Dalekiego nego przeznaczenia, podporządkowane dotychczas Zasięgu. zastępcy ministra obrony ZSRR; pułki rakiet oraz do- W sierpniu 1958 roku 72, 90 oraz 233 Inżynieryjną wództwa trzech dywizji lotniczych; arsenał uzbroje- Brygadę Specjalnego Przeznaczenia, po przezbrojenia rakietowego; bazy i magazyny uzbrojenia specjal- niu w operacyjno-taktyczne rakiety R-11, przekazano nego; 4 Centralny Państwowy Poligon Wojskowy Ka- w podporządkowanie wojsk lądowych. Potencjał od- pustin Jar; 5 Naukowo-Badawczy Poligon Wojskowy wodu naczelnego dowódcy uzupełniły nowo sformo- Bajkonur; Samodzielną Stację Badawczą w m. Klu-

1 R-2, numer indeksu 8K38, kod NATO SS-2 Sibling. Pierwszy test startowy przeprowadzono 30 sierpnia 1949 roku. Ponaddwukrotnie większy za- sięg (600 km) uzyskano, zwiększając masę startową pocisku oraz modyfikując wykorzystywane paliwo (alkohol etylowy zastąpiono metylowym). Głowica bojowa R-2 oddzielała się od rakiety nośnej w chwili ponownego wejścia w atmosferę. Zastosowany układ kierowania radiowego zapew- niał utrzymanie celności rakiety na poziomie zbliżonym do R-1. Do uzbrojenia przyjęto ją 27 listopada 1951 roku. 2 R-5M, numer indeksu 8K51, kod NATO SS-3 Shyster, zasięg 1,2 tys. km. Pozostawała w eksploatacji do 1967 roku. Jako pierwsza osiągnęła zdolność do przenoszenia ładunku jądrowego. Test startowy z ładunkiem jądrowym przeprowadzono w lutym 1956 roku. 3 R-12, numer indeksu 8K63, kod NATO SS-4 Sandal. Pierwsze wersje wprowadzono 1 stycznia 1963 roku. Zmodernizowaną wersję, odpalaną z silosu 8K63U, przyjęto do uzbrojenia 5 stycznia 1964 roku. Do 1965 roku rozwinięto około 608 naziemnych wyrzutni R-12 oraz R-12U. R-12 pozostawały w uzbrojeniu do chwili wypełnienia zobowiązań redukcyjnych. Ostatnią rakietę zniszczono 23 maja 1990 roku. 4 R-7A, kod NATO SS-6 Sapwood. Postanowieniem KC KPZR 20 maja 1954 roku uruchomiono program rozwoju pierwszej rosyjskiej strategicznej rakiety balistycznej R-7. W 1957 roku konstrukcja osiągnęła gotowość do poddania jej testom startowym. Pierwszy, przeprowadzony 15 maja, za- kończył się niepowodzeniem – rakieta uległa zniszczeniu. Kolejną próbę startu (11 czerwca) odwołano z przyczyn technicznych. Pierwszy udany start rakiety odbył się 12 lipca 1957 roku, jednak z przyczyn technicznych uległa ona zniszczeniu. 21 sierpnia tegoż roku przeprowadzono pierwszy pełny test R-7. Z wyrzutni na poligonie Bajkonur dokonano 4 października 1957 roku startu rakiety nośnej R-7, która wyniosła w przestrzeń kosmiczną pierwszego sztucznego satelitę Ziemi, tym samym początek ery podboju kosmosu zbiegł się w czasie z przełomem w historii rozwoju radzieckiej triady jądrowej. 17 grudnia 1959 roku zakończono procedury włączania do systemu dyżurowania bojowego pierwszych dwóch zesta- wów strategicznych rakiet balistycznych R-7.

116 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

czy na półwyspie Kamczatka; 4 Instytut Naukowo- Grupy Uderzeniowej liczbą 351 wyrzutni (w tym 47 -Badawczy w Bolszewie (obwód moskiewski). silosów stacjonarnych)5. Zgodnie z koncepcją rozwinięcia zachodniej strate- Wzrostowi ilościowemu towarzyszyło przyjęcie do gicznej grupy uderzeniowej rakiet średniego zasięgu uzbrojenia kolejnych środków przenoszenia broni ją- (ponad 650 wyrzutni rakiet), na podstawie dyrektywy drowej, w tym rakiet R-14U6 oraz R-167 w wersji na- ministra obrony ZSRR z 25 maja 1960 roku, w latach ziemnej, co z kolei umożliwiło sformowanie dwóch ra- 1960–1961 sformowano pierwsze dwa związki opera- kietowych grup uderzeniowych, w tym rakiet średniego cyjne (ZO) strategicznych wojsk rakietowych specjal- zasięgu oraz strategicznych rakiet balistycznych. nego przeznaczenia. Dynamizując proces formowania Jednocześnie z rozbudową potencjału Zachodniej Zachodniej Grupy Uderzeniowej, do 1 lipca 1960 roku Grupy Uderzeniowej w 1960 roku sformowano kolejne w skład tych wojsk włączono dowództwa dwóch armii jedenaście związków taktycznych. Do 10 marca 1961 Lotnictwa Dalekiego Zasięgu. Utrzymywane inżynie- roku weszły one w skład 3, 5, 7, 8 i 9 Korpusu SWR ryjne brygady specjalnego przeznaczenia oraz pułki ra- z dowództwami w Kirowie, Władymirze, Omsku, Czy- kiet przeformowano w dywizje i brygady rakiet śred- cie i Chabarowsku. Po sformowaniu 57 DSWR w skła- niego zasięgu. W ramach reorganizacji dokonano na- dzie SWR pozostawało około 40 związków taktycz- stępujących zmian: nych z 3–4 pułkami rakiet (w niektórych dywizjach na- – Dowództwo 43 Armii Lotnictwa Dalekiego Zasię- wet 7–10 pułków)8. gu (Winnica) do 1 września 1960 roku przeformowano w 43 Armię Strategicznych Wojsk Rakietowych Spe- EWOLUCJA SYSTEMÓW UZBROJENIA cjalnego Przeznaczenia (ASWR), której podporządko- Pierwsze rakiety balistyczne (generacja 0), przyjęte wano 19, 35, 37, 43, 44 oraz 46 Dywizję SWR do uzbrojenia na przełomie lat 1959–1963, charaktery- (DSWR); zowały się niskim poziomem gotowości bojowej, małą – w Smoleńsku sformowano dowództwo 50 ASWR, żywotnością, niewielką celnością oraz skomplikowany- któremu do 10 października 1960 roku podporządko- mi procedurami eksploatacyjnymi. Radzieckie zestawy wano: 24 DSWR (d. 72 IBSP), 29 DSWR (d. 85 IBSP), rakietowe ustępowały tym samym amerykańskim plat- 31 Gwardyjską Briańsko-Berlińską DSWR (d. 83 DL), formom klasy Atlas-F oraz Tytan I. W 1962 roku w dys- 32 Hesońską DSWR (d. 12 IBSP) i 33 Gwardyjską pozycji strategicznych wojsk rakietowych specjalngo Świrską DSWR (d. 15 IBSP). przeznaczenia pozostawało 30 wyrzutni rakiet R-16 W 1961 roku skład 50 Armii Strategicznych oraz R-7A, które nie stanowiły przeciwwagi dla około Wojsk Rakietowych Specjalnego Przeznaczenia po- 203 amerykańskich strategicznych rakiet balistycznych. większono o 58 Dywizję, w październiku 1962 roku Przyjęcie do uzbrojenia rakiety LGM-30 Minuteman włączono do niej także przebazowaną z Omska w październiku 1962 roku potwierdziło niewystarczają- 49 Gwardyjską Stanisławsko-Budapesztańską ce parametry radzieckich pocisków R-7A, które od DSWR (d. 213 IBSP). Dynamika rozwijania Za- 1964 roku w celu zrównoważenia amerykańskiego po- chodniej Grupy Uderzeniowej skutkowała gwałtow- tencjału jądrowego zastępowano modelem R-99. nym wzrostem liczby wyrzutni rakiet balistycznych W latach 1966–1968 liczba radzieckich stacjonar- średniego zasięgu. I tak w 1961 roku było ich 144, nych wyrzutni strategicznych rakiet balistycznych w 1963 – 296 (w tym osiem silosów stacjonarnych), zwiększyła się z 333 do 909 i pod koniec 1970 roku a w 1964 – 330 wyrzutni, w tym 26 silosów stacjo- wyniosła 1361 sztuk. Dążąc do uzyskania zdolności narnych. W lutym 1965 roku włączenie w system pokonywania amerykańskiego systemu obrony prze- dyżurowania bojowego silosów startowych 647 Puł- ciwrakietowej, do uzbrojenia SWR przyjęto zmoderni- ku Rakiet 40 DSWR zamknęło potencjał Zachodniej zowaną rakietę R-36O10. Jedyny pułk dyslokowany

5 Na obszarze Białoruskiej SRR w styczniu 1965 roku w składzie czterech DSWR pozostawało 17 pułków oraz 155 wyrzutni rakiet, w tym 140sztuk R-12, 4 sztuki R-12U (346 Pułk Rakiet), 8 sztuk R-14 (428 Pułk Rakiet) oraz 3 sztuki R-14U (428 Pułk Rakiet). 6 R-14U, numer indeksu 8K65U, kod NATO SS-5 Skean. Przyjęta do uzbrojenia 24 kwietnia 1961 roku. W styczniu 1962 roku w system dyżuro- wania włączono pierwszy pułk rakiet przezbrojony w R-14U. 7 R-16, numer indeksu 8K64, kod NATO SS-7 Saddler. Dwustopniowa strategiczna rakieta balistyczna. Test startowy przeprowadzono 2 lutego 1961 roku, rakiety weszły do eksploatacji w listopadzie tegoż roku. W 1965 utrzymywano około 186 sztuk R-16 i R-16U rakiet, w linii do 1977 roku. Prze- zbrajanie pułku w Niżnym Tiagile w zestawy R-16U rozpoczęto 5 lutego 1963 roku. Natomiast 15 lipca tegoż roku do uzbrojenia przyjęto wariant R-16U – podziemny silos. 8 Dowództwa około 24 dywizji sformowano do 30 maja 1961 roku z elementów 22 brygad oraz dwóch dywizji lotniczych. 9 R-9, numer indeksu 8K75, kod NATO SS-8 Sasin. Dwustopniowa rakieta strategiczna I generacji na paliwo ciekłe bazowania naziemnego oraz w silosach, głowica bojowa wieloładunkowa. Opracowana na podstawie decyzji RM ZSRR z 3 maja 1959 roku. Do uzbrojenia przyjęta postanowieniem RM ZSRR nr 553–211 z 12 lipca 1965 roku. W latach 1964–1976 dysponował nimi 290 Pułk Omsk, od 1969 roku: 10 Pułk 93 Brygady Rakiet Tjumeń, 28 DSWR (289, 119, 656 Pułk) w Kozielsku, 329 i 63 Pułk w Plesiecku i 676 Pułk 201 Brygady Rakiet Bajkonur. 10 R-36O, numer indeksu 8K69. Zmodernizowana konstrukcja rakiety umożliwiała lot na niskich orbitach, co w połączeniu ze zorientowanymi na północ radarami amerykańskiego systemu wczesnego ostrzegania zapewniało warunki do skrytego osiągnięcia terytorium USA z pozostałych kie- runków. Głowica bojowa przenosiła pojedynczy ładunek jądrowy o mocy 1–3 Mt. Zgodnie z postanowieniami układu SALT II w styczniu 1983 roku rakiety R-36O wycofano z uzbrojenia. Na podstawie konstrukcji R-36O opracowano kosmiczne rakiety nośne Cyklon.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 117 WSPÓŁCZESNE ARMIE

W LATACH 1966–1968 LICZBA STACJONARNYCH WYRZUTNI STRATEGICZNYCH RAKIET BALISTYCZNYCH ZWIĘKSZYŁA SIĘ Z 333 DO 909 I W 1970 ROKU WYNIOSŁA 1361 SZTUK

w rejonie Bajkonuru, który dysponował 18 wyrzutnia- z głowicami typu MIRV (Multiple Independently Tar- mi tego typu, włączono 25 sierpnia 1969 roku w sys- getable Reentry Vehicle – rozdzielna, wieloładunko- tem dyżurów bojowych. W 1970 roku zakończono re- wa głowica bojowa z ładunkami naprowadzanymi na organizację strategicznych wojsk rakietowych specjal- cel w trybie indywidualnym) zwiększało zdolności nego przeznaczenia. Dotychczasowe korpusy rakieto- SWR, które osiągnęły status trzonu radzieckiej triady we zastąpiły 27, 31, 33 oraz 53 Armia SWR. jądrowej. W 1970 roku środki przenoszenia SWR sta- Jednocześnie z reorganizacją do uzbrojenia tych nowiły około 74% ogólnej liczby platform przenosze- wojsk przyjęto zmodernizowaną platformę R-3611, nia broni jądrowej ZSRR, dlatego też ich potencjał przygotowaną do przenoszenia ładunków termojądro- przeznaczono do wykonania zasadniczych zadań wych oraz pokonywania systemów obrony przeciwra- w ramach pierwszego uderzenia jądrowego. System kietowej. Do 1972 roku w 13, 33, 41, 59, 62 i 57 dowodzenia strategicznymi wojskami specjalnego DSWR utrzymywano łącznie 288 wyrzutni R-36 i jej przeznaczenia, wyposażony w zautomatyzowane sys- modyfikacji. Równocześnie z R-36 w 1967 roku do temy kierowania, zapewniał centralizację z wyklucze- uzbrojenia 4 i 56 DSWR przyjęto kolejną platformę niem możliwości przeprowadzenia nieautoryzowane- strategiczną II generacji UR-10012. Podsumowaniem go startu. Zautomatyzowane systemy kontroli stanu radzieckiej odpowiedzi na amerykańską LGM-30 technicznego rakiet na wyrzutniach uprościły oraz Minuteman było wprowadzenie do wojsk rakiety przyspieszyły procedury diagnostyki i startu. RT-213. Pierwszy pułk rakiet z 14 DSWR z platforma- Zmiany konstrukcyjne oraz wprowadzenie kontene- mi RT-2 (dziesięć silosów) włączono w system dyżu- rów i silosów startowych zwiększyły żywotność wy- rowania bojowego 8 grudnia 1971 roku. rzutni, natomiast wielkość rejonu startowego oraz spo- Przyjęcie do arsenału strategicznych rakiet bali- sób rozmieszczenia dziesięciu wyrzutni pułku rakiet stycznych II generacji (UR-100, R-36 oraz RT-2) w razie bezpośredniego uderzenia jądrowego na jedną

11 R-36, numer indeksu 8K67, kod NATO SS-9 Scarab. Strategiczna rakieta balistyczna II generacji, odpowiednik amerykańskiej Tytan II, opracowana według rozwiązań konstrukcyjnych rakiety R-16U. Prace nad jej opracowaniem rozpoczęto 12 maja 1962 roku. Platforma została wyposa- żona w inercyjny system kierowania z kanałem radiokorekcji toru lotu. Program testów zakończono w maju 1966 roku. Platformę wdrażano od 5 listopada. Oficjalnie przyjęto ją do uzbrojenia SWR 21 lipca 1967 roku, prace modernizacyjne (głowica MIRV) uruchomiono w grudniu. Zmoder- nizowaną wersję przyjęto do uzbrojenia w 1970 roku z indeksem 8K67P. Przygotowana była do przenoszenia pojedynczego ładunku termojądro- wego o mocy 18 lub 25 Mt lub głowicy MIRV z trzema ładunkami o mocy 2, 3 lub 5 Mt. 12 UR-100, numer indeksu 8K84, kod NATO SS-11 Sego. Dwustopniowa rakieta balistyczna II generacji na paliwo ciekłe bazowania lądowego (silos). Program badawczo-rozwojowy uruchomiono postanowieniem RM ZSRR z 30 marca 1963 roku, testy startowe wykonywano od 15 kwietnia 1965 do 24 listopada 1966 roku. Do uzbrojenia w SWR została przyjęta na podstawie postanowienia RM ZSRR nr 705–235 z 21 lipca 1967 roku. W latach 1966–1972 rozwinięto 990 silosów startowych dla około 950 rakiet UR-100 i UR-100M. W UR-100 zainstalowano autonomiczny, inercyjny układ naprowadzania na aktywnym odcinku toru lotu według wcześniej zaprogramowanych danych. UR-100 przenosiła pojedynczy ładu- nek jądrowy o mocy 1 Mt. Platforma była składowana i instalowana w silosie z użyciem kontenera transportowo-startowego, umożliwiającego zdalne przeprowadzanie procedur kontroli przedstartowej oraz startowej. W 1969 roku rozpoczęto testy zmodyfikowanej wersji UR-100. Moderniza- cją objęto system naprowadzania z możliwością przecelowania pocisku po starcie oraz głowicy po oddzieleniu. Głowicę typu MIRV początkowo z trzema ładunkami, następnie z sześcioma o mocy 350 Kt każdy doposażono w udoskonalone systemy pokonywania obrony przeciwrakietowej. Nową wersję pod nazwą UR-100 UTTH (numer indeksu 15A20U) przyjęto do uzbrojenia SWR w 1970 roku. Zasięg UR-100UTTH zmniejszono do 10,5 tys. km. Pierwszy pułk rakietowy z UR-100UTTH włączono w system dyżurowania bojowego pod koniec 1973 roku. Kolejną modyfikację UR-100K (indeks 15A20) przyjęto do uzbrojenia w 1971 roku. W nowej wersji zmniejszono z 1,4 do 1,1 tys. m wartość średniego odchylenia pocisku od celu, poprawiono konstrukcję rakiety nośnej, skrócono czas osiągnięcia gotowości startowej oraz wydłużono gwarantowany czas eksploatacji rakiet. Ostatnie UR-100K wycofano z uzbrojenia SWR w 1994 roku. 13 RT-2, numer indeksu 8K98, kod NATO SS-13 Savage. Trzystopniowa rakieta balistyczna II generacji bazowania lądowego (silos) na paliwo sta- łe. Program badawczo-rozwojowy uruchomiono postanowieniem RM ZSRR nr 839/379 z 21 lipca 1959 roku. Testy startowe wykonywano od 4 listopada 1966 roku. Do uzbrojenia SWR została przyjęta 18 grudnia 1968 roku wraz z zestawem 15O98. Rakietę wyposażono w inercyjny system naprowadzania, wykonujący zadania kierowania lotem od startu do oddzielenia jednoładunkowej termojądrowej głowicy bojowej o mocy 0,6 Mt, oraz system pokonywania obrony przeciwrakietowej. Promień trafienia ładunku w cel określono na 1,8 tys. m. 16 stycznia 1970 roku rozpoczęto testy zmodernizowanej wersji zestawu 15PO98P z rakietą 8K98P. Modernizacja obejmowała system kierowania oraz głowicę bojową, którą przy- stosowano do przenoszenia pojedynczego ładunku o mocy 750 Kt. Do podpisania układu START I w systemie dyżurowania bojowego pozostawa- ło 40 sztuk RT-2P (w dokumentacji START I określona jako RS-12). Zgodnie z porozumieniem w latach 1992–1995 wszystkie RT-2 zostały wycofane z uzbrojenia SWR. Konstrukcja rakiety RT-2 stanowi pomost między II a III generacją radzieckich strategicznych rakiet balistycznych. W 1980 roku w ramach kolejnej modernizacji na podstawie RT-2 opracowano pociski rakietowe do pierwszych mobilnych zestawów rakietowych TEMP-S, RSD-10 Pionier oraz RT-2PM (RS-12M Topol).

118 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

W LATACH 1966–1968 LICZBA STACJONARNYCH WYRZUTNI STRATEGICZNYCH RAKIET BALISTYCZNYCH ZWIĘKSZYŁA SIĘ Z 333 DO 909 I W 1970 ROKU WYNIOSŁA 1361 SZTUK

z nich zapewniały utrzymanie zdolności operacyjnej w zestawy TEMP-2S15. Równocześnie w system dyżu- przez pozostałe. W połowie lat siedemdziesiątych rowania bojowego włączono 396 Pułk Rakiet 33 Dywi- XX wieku osiągnięcie równowagi przez potencjały ją- zji SWR, uzbrojony w mobilne zestawy rakiet średnie- drowe USA i ZSRR zbiegło się w czasie z przyjęciem go zasięgu RSD-10 Pionier16. Wycofując z uzbrojenia porozumienia o ograniczeniu liczby strategicznych sys- rakiety R-14 oraz R-12U, kolejne pułki rakiet (306, temów rakietowych. SALT I (Strategic Arms Limita- 369, 398 i 404) z 33 Dywizji oraz z 32 Dywizji (249, tion Talks), podpisany 26 maja 1972 roku, uruchomił 346, 402, 428 i 835) przezbrojono w zestawy RSD-10. proces wycofywania z uzbrojenia najstarszych syste- W lutym 1981 roku pierwsze RSD-10 UTTH trafiły do mów rakietowych R-9A oraz R-16. 170 Pułku, następnie do pozostałych pułków rakiet (56, W drugiej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku 376, 403, 638) ze składu 49 Dywizji 50 Armii SWR. wzrost precyzji uderzeń jądrowych oraz rozwój syste- W styczniu 1984 roku w 14 rejonach operacyjnego mów rozpoznania wskazywał, że każdy silos startowy rozwinięcia pozostawało 48 pułków rakiet uzbrojonych może zostać wyeliminowany z działań w ramach w zestawy RSD-10. Oprócz 31, 33 i 49 Dywizji SWR pierwszego uderzenia jądrowego. Posadowienie no- z 50 Armii SWR w zestawy RDS-10 przezbrojono 4, 8, śników broni jądrowej na mobilnych wyrzutniach 23, 29, 35, 37, 39, 40, 42, 43, 80 oraz 83 Dywizję gwarantowało ich ukrycie, tym samym przetrwanie SWR. W składzie każdego pułku rakiet pozostawały pierwszego uderzenia i zachowanie zdolności do wy- trzy dywizjony startowe, razem dziewięć wyrzutni. konania odwetowego uderzenia jądrowego. Wyrzutnie stacjonowały w metalowych hangarach typu Uruchamiając program modernizacji strategicznych 15U111 Krona z rozsuwanym dachem, co ograniczało wojsk rakietowych specjalnego przeznaczenia w poło- skuteczność środków rozpoznania przeciwnika. wie lat sześćdziesiątych XX wieku, rozpoczęto testy W 1987 roku w systemie dyżurowania utrzymywano pierwszych zestawów mobilnych14. Jednak dopiero około 650 zestawów RSD-10 Pionier, z tej liczby około w 1976 roku w system dyżurowania bojowego tych 75% wyrzutni pozostawało w gotowości do niszczenia wojsk włączono pierwsze dwa pułki rakiet uzbrojone celów w Europie oraz na Bliskim Wschodzie. Pozo-

14 RT-20P, numer indeksu 8K99, kod NATO SS-15 Scrooge. Opracowana w grudniu 1964 roku na bazie podwozia czołgu T-10M (obiekt 821). Pro- gram testów startowych rozpoczęto w październiku 1967 roku. Zestaw nie został przyjęty do uzbrojenia. RT-15, numer indeksu 8K96, kod NATO SS-14 Scamp, program badawczo-rozwojowy dwustopniowej rakiety średniego zasięgu na paliwo stałe posadowionej na wzmocnionym podwoziu czołgu ciężkiego uruchomiono 4 kwietnia 1961 roku. Po zakończeniu testów w 1968 roku zestaw skierowano do produkcji seryjnej, jednak- że w 1970 po dziesięciu startach, na podstawie decyzji Ministerstwa Obrony ZSRR, program wdrażania zestawów RT-15 wstrzymano (przejęto około 30 zestawów rozmieszczonych na Białorusi oraz w azjatyckiej części ZSRR). 15 TEMP-2S, numer indeksu 15Ż42, kod NATO SS-16 Sinner. Mobilny zestaw z trzystopniową rakietą balistyczną na paliwo stałe. Program badawczo-rozwojowy zestawów rakietowych TEMP-2S oraz Gnom w wersji stacjonarnej oraz mobilnej uruchomiono dekretem RM ZSRR nr 185/60 z 6 marca 1966 roku (rozkaz MO ZSRR z 15 kwietnia 1965 roku zainicjował program nieoficjalnie). Postanowieniem nr 374/142 z 24 maja 1968 roku do dalszych prac skierowano wariant obejmujący rakietę na paliwo stałe przenoszoną przez mobilny zestaw na podwoziu gąsienico- wym oraz kołowym o masie odpowiednio 60 oraz 70 t. Do produkcji seryjnej skierowano zestaw TEMP-2S (SALT II RS-14) na podwoziu MAZ-547A z rakietą 15Ż42. Zasięg pocisku wynosił 10,5 tys. km, głowica bojowa przenosiła pojedynczy ładunek termojądrowy o mocy 0,65-1,5 Mt. Średni promień trafienia to od 450 do 1640 m. Testy startowe prowadzono w latach 1972–1974. Produkcja i testy kolejnych wersji rozwojowych zestawu TEMP-2S przerwało podpisanie porozumienia SALT II. Do 1978 roku w linii utrzymywano około 50 tych zestawów, w 1979 wyprodukowano około 200 rakiet, z tego około 60 posadowiono na wyrzutniach. Zgodnie z oceną amerykańskich ekspertów po 1979 roku w eksploatacji utrzymywano około 100 zestawów. Zestawy TEMP-2S wycofano z linii w 1985 roku, redukcję kontynuowano do 1987. 16 RSD-10 Pionier z dwustopniową rakietą średniego zasięgu 15Ż45, kod NATO SS-20. Prace projektowe uruchomiono w 1971 roku, wykorzystu- jąc gotowe rozwiązania z zestawu TEMP-2S. Platformę uzbrojono w głowicę MIRV. Wszystkie elementy zestawu posadowiono na podwoziu MAZ-543A oraz MAZ 543M. W jego skład wchodziły: wyrzutnia 15U106 lub 15U136, pojazdy przygotowania i zabezpieczenia startowego 15W116 (lub 15W132), ruchomy agregat – elektrownia 15N1061M, wozy dowodzenia 15W55, 15W81, 15W82, wozy łączności i dowodzenia 15W57 Bre- lok oraz R-133, pojazdy zmiany dyżurnej, ochrony oraz warty K15JA55, ruchoma stołówka 15T117, pojazd socjalny 15T118 oraz wóz dowodzenia z systemem nawigacji 15JA56 (BTR-70). Testy zestawu prowadzono od 21 września 1974 roku do 9 stycznia 1976 roku. Przyjęto go do uzbrojenia zgodnie z decyzją RM ZSRR nr 177/67 z 11 marca 1976 roku. Pierwsze egzemplarze przekazano wojskom 31 sierpnia 1976 roku. Od 10 sierpnia 1979 roku realizowano program modernizacyjny, obejmujący nową rakietę 15Ż53. W efekcie: zmniejszono do 450 m średni promień trafienia, zwiększono zasięg do 5,5 tys. km. Zmodernizowany zestaw RSD-10 Pionier UTTH przyjęto do uzbrojenia 17 grudnia 1980 roku. Do roku 1980 w SWR pozostawało 135 sztuk RSD-10, do końca 1982 ich liczba wzrosła do około 300. Do maja 1983 roku z ogólnej liczby 351 wyrzutni 108 znajdowało się na obszarze na wschód od Uralu. W eksploatacji utrzymywano rakiety: od 1976 roku – 1Ż45 z głowicą jednoładunko- wą RSD-10 (15P645), od 1977 – 1Ż45 z głowicą MIRV RSD-10 (15P645K), od 1980 – 1Ż53 z głowicą MIRV RSD-10 (15P653), od 1988 – 1Ż57 z głowicą MIRV RSD-10 Pionier 3 (15P157) na MAZ 7916.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 119 WSPÓŁCZESNE ARMIE

stałe 25% było gotowych do wykonania uderzeń na cych i perspektywicznych systemów obrony przeciw- cele dyslokowane w Azji oraz na terytorium USA. rakietowej, a także pozwalały na zdalne przecelowa- nie rakiet tuż przed ich startem. POROZUMIENIA ROZBROJENIOWE Pod koniec lat siedemdziesiątych na rozwój SWR Zestawy Pionier były liczne i dopiero porozumienie wpływały dwa zasadnicze ograniczenia. Pierwsze – to START I, zawarte na początku lat dziewięćdziesią- zobowiązanie, że w potencjalnym konflikcie ZSRR tych, zobowiązujące do redukcji 728 rakiet balistycz- jako pierwszy nie użyje broni jądrowej. Kolejnym by- nych średniego zasięgu, skutkowało rozformowaniem ło podpisanie 18 czerwca 1979 roku porozumienia 58 pułków rakiet uzbrojonych w RSD-1017. Tymcza- SALT II. Zgodnie z nim obie strony zdecydowały się sem oprócz formowania komponentu mobilnego zredukować liczbę środków przenoszenia do poziomu SWR w latach 1973–1985 do uzbrojenia przyjęto no- 2,3 tys. sztuk, z czego tylko 1320 mogło przenosić we stacjonarne zestawy rakietowe z rakietami bali- głowice wieloładunkowe. Tymczasem decyzją Rady stycznymi III generacji z głowicami MIRV, w tym Ministrów ZSRR z 21 czerwca 1983 roku uruchomio- RS-16 z silosem 15P71618, zestawy RS-20A/B19 z si- no kolejny program badawczy, którego celem było losem 15P714 oraz RS-1820. przygotowanie następcy R-36MUTTH. Testy prototy- Mimo znaczącej redukcji liczby rakiet oraz zmniej- pu przeprowadzono w latach 1986–1988, dalsze prace szenia sumarycznego ekwiwalentu trotylowego posia- rozwojowe nad RSS-40 Kurier przerwano w 1991 ro- danych ładunków jądrowych zwiększyła się efektyw- ku po podpisaniu porozumienia START I. ność bojowa komponentu uderzeniowego strategicz- W kolejnym etapie rozwoju strategicznych wojsk ra- nych wojsk rakietowych specjalnego przeznaczenia. kietowych specjalnego przeznaczenia główny wysiłek Wyrzutnie rakietowe oraz stanowiska dowodzenia modernizacyjny skupiono na zwiększaniu żywotności pododdziałów rakietowych rozmieszczono w obiek- zestawów rakietowych oraz odporności rakiet i wyrzut- tach odpornych na uderzenia bronią jądrową. W dzie- ni na uderzenia przeciwnika. Do uzbrojenia tych wojsk dzinie naprowadzania rakiet i ładunków wdrożono przyjęto strategiczne rakiety balistyczne IV generacji, elementy, które umożliwiały pokonywanie istnieją- w tym mobilne zestawy RT-2PM21, które rozwinięto

17 Od sierpnia do końca 1988 roku z rejonów startowych 4 i 23 DSWR metodą startów zlikwidowano 72 rakiety, metodą wybuchową zniszczono 582 15Ż45 oraz 15Ż53 oraz rozmontowano 1215 głowic bojowych. Ostatnie rakiety zlikwidowano 12 maja 1991 roku. Jednocześnie wykonywano zadania związane z utylizacją 509 mobilnych wyrzutni 15U106 oraz 15U136, a także 126 pojazdów transportowo-załadowczych. 18 RS-16 z rakietą MR UR-100, numer indeksu 15A15 (15A16), kod NATO SS-17 Spanker. Modernizację rakiet UR-100 rozpoczęto na podstawie decyzji RM ZSRR nr 682–218 z 19 sierpnia 1970 roku. Testy nośnika MR UR-100 (indeks 15A15) przeprowadzono w latach 1972–1974. Do uzbrojenia z głowicą MIRV przyjęto ją 30 grudnia 1975 roku. Pierwszy pułk rakiet 7 DSWR Wypołzowo z RS-16 włączono w system dyżurowania bojowego 6 maja 1976 roku. Pod koniec roku 1977 liczbę wyrzutni RS-16 zwiększono do 50. W 1979 roku w uzbrojeniu pozostawało 150 wyrzutni z MR UR-100 w dwóch zasadniczych rejonach: Bałagoje oraz 10 DSWR Kostroma. W tymże roku część MR UR-100 wymieniono na wersję MR UR-100UTTH (15A16). Do końca 1984 roku rakiety MR UR-100 zastąpiono zmodernizowaną wersją. Do 1991 roku w SWR pozostawało 47wy - rzutni, ostatnie zlikwidowano w 1995 roku. 19 RS-20, numer indeksu 15A14, kod NATO SS-18 Satan. Zmodernizowana rakieta balistyczna III generacji R-36. Program modernizacji rozpoczę- to w 1972 roku. Zmodernizowaną jednoładunkową wersję R-36M (RS-20A, 15A14) przyjęto do uzbrojenia 20 listopada 1978 roku. Kolejna wersja (15A18-1) z głowicą MIRV weszła do uzbrojenia 29 listopada 1979 roku. Do tegoż roku w SWR utrzymywano 190 wyrzutni R-36M, które do 1982 roku zastąpiono wersją R-36MUTTH (indeks 15A18, RS-20B) z 10-ładunkową głowicą MIRV. R-36MUTTH przeznaczono do niszczenia bronionych celów punktowych oraz celów powierzchniowych na obszarze do 300 tys. km2 w sytuacji oddziaływania elementów systemu obrony przeciwrakietowej. W 1987 roku w eksploatacji pozostawało 308 silosów z R-36MUTTH w 13, 59, 57, 37, 62 i 38 DSWR (w DSWR 30–64 wyrzutnie). Pierwszy pułk RS-20A (R-36M) z 13 DSWR Dombarowski włączono w system dyżurowania 25 grudnia 1974 roku. Pierwsze trzy pułki z R-36MUTTH z 13, 63 i 57 DSWR rozpoczęły dyżurowanie 18 września 1979 roku. 20 RS-18 z rakietą UR-100N, numer indeksu 15A30, kod NATO SS-19 Stiletto. Kolejna modernizacja nośnika UR-100. Prace projektowe uruchomiono w 1967 roku pod nazwą UR-100N. Testy startowe przeprowadzone w latach 1973–1975 potwierdziły możliwość wariantowego (1, 4 i 6 ła- dunków) konfigurowania głowicy MIRV. Pierwszy pułk rakiet RS-18 z 8 DSWR Jura włączono w system dyżurowania 26 kwietnia 1975 roku. Ze- staw przyjęto do uzbrojenia 30 grudnia 1975 roku i wdrażano do 60 DSWR Tatiszczewo od 18 grudnia 1976 roku. W wyniku modernizacji, w czerwcu 1979 roku, do uzbrojenia przyjęto UR-100NUTTH (indeks 15A35). Do końca tegoż roku w składzie SWR pozostawało 240 wyrzutni z rakietami UR-100N oraz ich modyfikowaną wersją. W latach 1980–1983 rakiety UR-100N z jednoładunkową głowicą bojową zastąpiono wersją UR-100NUTTH z głowicą MIRV. W 1984 roku liczba RS-18 wynosiła 360. Od 1987 roku rozpoczęto proces ich stopniowego wycofywania z uzbrojenia SWR. Po rozpadzie ZSRR oraz podpisaniu porozumienia START I ze 130 rakiet UR-100NUTTH z 19 DSWR Chmielnicki oraz 8 DSWR Jura zde- montowano głowice bojowe. Wszystkie ukraińskie wyrzutnie rakiet UR-100NUTTH zlikwidowano w 1998 roku, natomiast pozostałe 120 rakiet do lutego 1999 roku przekazano Rosji. W 1991 roku SWR dysponowały 300 wyrzutniami UR-100NUTTH. W wyniku redukcji do 2008 roku rakiety UR-100N pozostawały w 60 DSWR (60 wyrzutni) oraz 28 DSWR Kozielsk (50 wyrzutni). W wyniku ratyfikacji porozumienia START II wszystkie wie- loładunkowe głowice bojowe (sześć ładunków, każdy o mocy 0,5–07 Mt) przenoszone przez rakiety UR-100NUTTH powinny zostać wycofane z uzbrojenia lub zastąpione modelami z jednoładunkową głowicą bojową. 21 RT-2PM (RS-12M Topol), numer indeksu rakiety 15Ż58, kod NATO SS-25 Sickle. Trójstopniowa rakieta balistyczna na paliwo stałe z jednoładun- kową głowicą o mocy 0,55 Mt i masie około 1 tony. Program badawczo-rozwojowy zrealizowano w latach 1983–1985. Zestaw przyjęto do uzbrojenia na nośniku kołowym MAZ-7310 (następnie MAZ-7917). Procedury startowe możliwe są do przeprowadzenia w dowolnym punkcie trasy patrolowania bojowego. Czas gotowości do startu wynosi około 2 min. Zgodnie z warunkami porozumienia START II 360 wyrzutni zestawu RT-2PM miano zre- dukować do końca 2007 roku. W 1986 roku na bazie RT-2PM rozpoczęto program Skorost (balistyczna rakieta średniego zasięgu).

120 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE

RYS. 1. STRUKTURA ORGANIZACYJNA STRATEGICZNYCH WOJSK RAKIETOWYCH W 1991 ROKU

DOWÓDZTWO SWR Jednostki dowodzenia wsparcia i zabezpieczenia

27 ASWR 31 ASWR 33 ASWR 43 ASWR 50 ASWR 53 ASWR WŁADYMIR ORENBURG OMSK WINNICA SMOLEŃSK CZYTA

7 DSWR 8 DSWR 23 DSWR 19 DSWR 34 DSWR 4 DSWR Wypołzowo Jura Kańsk Chmielnicki Lida Drowianaja 28 DSWR 13 DSWR 36 DSWR 43 DSWR 30 DSWR 27 DSWR Kozielsk Dombarowski Krasnojarsk Pierwomajsk Mozyr Swabodnyj 10 DSWR 42 DSWR 38 DSWR 46 DSWR DSWR 5 DSWR Kostroma Niżnyj Tiagił Dżierżawińsk Kremenczug Postawy Jasnaja 54 DSWR 56 DSWR 39 DSWR 29 DSWR Tejkowo Berszet Nowosybirsk Irkuck 60 DSWR 59 DSWR 41 DSWR Tatiszczewo Kartały Alejsk 14 DSWR 57 DSWR Joszkar Ola Zangistobe 62 DSWR w fazie formowania Użur

RYS. 2. STRUKTURA ORGANIZACYJNA SWR W 1996 ROKU

DOWÓDZTWO SWR Jednostki dowodzenia wsparcia i zabezpieczenia

27 ASWR 31 ASWR 33 ASWR 53 ASWR WŁADYMIR ORENBURG OMSK CZYTA

7 DSWR 42 DSWR 8 DSWR 23 DSWR 4 DSWR Wypołzowo Niżnyj Tiagił Jura Kańsk Drowianaja 28 DSWR 56 DSWR 13 DSWR 35 DSWR 29 DSWR Kozielsk Berszet Dombarowski Barnauł Irkuck 10 DSWR 59 DSWR 36 DSWR Kostroma Kartały Krasnojarsk 54 DSWR 39 DSWR Tejkowo Nowosybirsk 60 DSWR 41 DSWR Tatiszczewo Alejsk 14 DSWR 62 DSWR Joszkar Ola Użur Opracowanie własne (2). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 121 WSPÓŁCZESNE ARMIE

w dywizjach SWR objętych redukcją rakiet średniego gwałtownie zahamowanym tempie modernizacji par- zasięgu. W 1984 roku w rejonach planowanej dyslo- ku rakietowego oznaczało wymuszoną redukcję po- kacji rozpoczęto budowę infrastruktury stacjonarnej tencjału. Ponad 56% platform oraz około 78% ładun- oraz rozbudowę inżynieryjną tras patrolowania bojowe- ków jądrowych utrzymywano w komponencie stacjo- go. Wdrażanie zestawów do związków taktycznych narnym, pozostałe stanowiły potencjał komponentu SWR rozpoczęto w 1985 roku. Pierwszy pułk rakiet mobilnego. z 14 Dywizji SWR z zestawami RT-2PM włączono do Po rozpadzie ZSRR poza granicami Rosji pozostały systemu dyżurowania 23 lipca 1985 roku. Przezbroje- 284 strategiczne rakiety balistyczne (46 egzemplarzy nie objęło pułki rakiet z 4, 7, 8, 23, 35, 39, 42, 54 oraz RT-23UTTH, 130 sztuk UR-100NUTTH i 108 sztuk 51 DSWR. W 81 nowych systemów przezbrojono rów- R-36UTTH) oraz znalazło się 2320 ładunków jądro- nież dziewięć pułków rakiet z 32, 33 i 49 DSWR. wych. Zawarty układ START I23 zobowiązywał do Po rozpadzie ZSRR, do 27 listopada 1996 roku, ze- około 50% redukcji potencjału jądrowego. Ponadto stawy RT-2PM wycofano z terytorium Republiki Bia- jednostronna deklaracja M. Gorbaczowa skutkowała łorusi. Dążąc do zrównoważenia amerykańskiej prze- wstrzymaniem wdrażania mobilnych zestawów wagi, po wprowadzeniu do uzbrojenia rakiet klasy RS-23UUTH oraz wycofaniem z uzbrojenia 503 stra- MX, postanowieniem RM ZSRR z 9 sierpnia 1983 ro- tegicznych rakiet balistycznych, w tym 134 platform ku uruchomiono program badawczo-rozwojowy plat- z głowicami MIRV. W konsekwencji potencjał ją- formy, którą traktowano jako broń odpowiedzi na drowy zredukowano o 51,3% (5 tys. ładunków jądro- pierwsze uderzenie jądrowe. wych). Do 1991 roku, wraz z przerwaniem amerykań- Kolejowy zestaw 15P961 rakiet balistycznych skiego programu rakiet MX, mobilne zestawy rakiet RT-23UTTH22 przyjęto do uzbrojenia 29 listopada RT-23UTTH wykonujące regularne patrole bojowe 1989 roku. Opracowano także nową rakietę w wersji uziemiono w rejonach dyslokacji. stacjonarnej (indeks 15Ż60). Do czerwca 1991 roku zgodnie z układem o redukcji broni nuklearnej krótkiego i średniego zasięgu (In- EFEKT ZMIAN POLITYCZNYCH termediate Range Nuclear Forces – INF24) zakończono Pierwsze zmiany geopolityczne i pierwsze objawy redukcję rakiet balistycznych średniego zasięgu. Tym zapaści ekonomicznej, które zapoczątkowały rozpad samym rozformowano dowództwo 50 Armii SWR ZSRR, rozpoczęły etap, w którym na terytorium re- oraz 46 DSWR z 33 Armii SWR i 53 DSWR z 27 Ar- publik: rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej oraz Ka- mii SWR. Redukcją objęto także 30, 33 i 34 DSWR. zachstanu utrzymywano siedem typów zestawów ra- Łącznie rozformowano pięć związków taktycznych kietowych oraz liczne modyfikacje rakiet balistycz- oraz 58 pułków, w tym 45 z zestawami RSD-10 oraz nych. Z ogólnej liczby 1398 rakiet, przenoszących 13 z rakietami R-12 (rys. 1). Jednocześnie przekazy- łącznie 6612 ładunków jądrowych (stan 1września wano zestawy mobilne RT-2PM, które stanowiły 1990 roku), około 40% stanowiły platformy II genera- uzbrojenie 4, 7, 8, 14, 23, 35, 39, 42, 51 i 54 DSWR, cji z głowicami MIRV, wymagające wymiany, co przy do 30, 33 i 34 DSWR.

22 RT-23UTTH, numer indeksu 15Ż61, kod NATO SS-24 Scalpel. Konstrukcyjnie zestaw odpowiadał ograniczeniom porozumienia SALT II. Testy realizowano od 27 lutego 1985 roku do 22 grudnia 1987 roku. Program nośnika dla rakiety rozpoczęto w 1982 roku. Jesienią 1987 roku zestaw kolejowy 15P961 z rakietą 15Ż61 w trybie doświadczalnym wdrożono do pułku rakiet 10 DSWR Kostroma. W skład zestawu wchodziła trzystopniowa rakieta balistyczna na paliwo stałe w układzie „tandem” o konstrukcji zbliżonej do amerykańskiej MX. Rakieta przenosiła głowicę MIRV z dziesięcioma ładunkami o mocy 500–550 Kt każdy. Inercyjny system kierowania i naprowadzania umożliwiał kierowanie lotem rakiety oraz od- dzielenie ładunków głowicy bojowej. Średni promień odchylenia od celu na dystansie 10 tys. km określono na poziomie 200 m. W pułku rakiet pozostawał jeden zestaw kolejowy, w tym: trzy lokomotywy M62, trzy wagony – wyrzutnie z ruchomym stropem, trzy wagony dowodzenia, trzy wagony zmiany dyżurnej oraz trzy wagony-elektrownie. Wagony-wyrzutnie mogły wykonywać zadania startowe samodzielnie lub w składzie kolejo- wym. W rejonie bazowania elementy zestawu pozostawały w oddzielnych schronohangarach rozmieszczonych około 4 km jeden od drugiego. Prze- prowadzenie pełnych procedur startowych rakiety z wyrzutni kolejowej było możliwe w dowolnym punkcie trasy patrolowania bojowego. Testy zestawu stacjonarnego wykonywano od 31 lipca 1986 roku do 23 września 1987 roku. Pierwszy pułk rakiet 8 DSWR Jura przezbrojono w stacjonarne RT-23UTTH 19 sierpnia 1988 roku. Do lipca 1991 roku do uzbrojenia SWR przyjęto 56 stacjonarnych zestawów RT-23U. Z tej liczby po rozpadzie ZSRR jedynie dziesięć zestawów pozostało na terytorium Federacji Rosyjskiej (pozostałe na terytorium Ukrainy). 23 START I (Strategic Arms Reduction Treaty) z 31 lipca 1991 roku. Dla każdej ze stron określono ogólne limity środków przenoszenia (po 1,6 tys. sztuk) oraz limity przenoszonych ładunków jądrowych (do 6 tys.). Dodatkowo, ogólna liczba ładunków jądrowych przenoszonych przez platformy naziemne oraz atomowe okręty podwodne nie mogła przekroczyć 4,9 tys. sztuk, z tej liczby jedynie 1,1 tys. ładunków mogło być przenoszone przez mobilne zestawy rakietowe, a 1540 – przez rakiety z głowicami wieloładunkowymi (w przypadku SWR limit 154 sztuk RS-20). Układ zezwalał na posiadanie w składzie SWR do 250 ruchomych wyrzutni rakiet strategicznych balistycznych, w tej liczbie 125 zestawów kolejowych oraz 110 mobilnych RT-2PM. Zgodnie z postanowieniami porozumienia ZSRR było zobowiązane do zredukowania w określonym czasie około 36% strategicznych rakiet balistycznych bazowania lądowego (400 sztuk) i morskiego (500 sztuk), tym samym zredukować o 41,6% liczbę posiadanych ładun- ków jądrowych. Zobowiązania redukcyjne USA to likwidacja 28,8% ogólnej liczby platform przenoszenia oraz 43,2% ładunków jądrowych. 24 NFI (Intermediate Range Nuclear Forces) – układ o redukcji broni nuklearnej krótkiego i średniego zasięgu (500–5000 km), podpisany 8 grudnia 1987 roku przez ZSRR i USA. Wszedł w życie 1 czerwca 1988 roku. Redukcją objęto: 149 rakiet R-12 (ostatnią utylizowano 23 maja 1990 roku), 12 rakiet R-14 (ostatnią utylizowano w sierpniu 1989 roku), 405 rozwiniętych i 245 składowanych mobilnych zestawów RSD-10 Pionier (ostatnie utylizowano 12 maja 1991 roku) oraz mobilnych zestawów 9K-71 Oka.

122 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Dekretem z 12 listopada 1991 roku samodzielne niu przez ponad 50% systemów rakietowych gwaranto- dotychczas strategiczne wojska rakietowe specjalnego wanego okresu eksploatacji, SWR nadal stanowiły wia- przeznaczenia włączono w skład strategicznych sił rygodne narzędzie gwarantujące Rosji bezpieczeństwo powstrzymywania nuklearnego25. Fakt pozostawania w wymiarze globalnym. Angażując jedynie 9% stanu elementów SWR na terytorium czterech nowo po- osobowego sił zbrojnych i generując 6–8% wydatków wstałych państw (Rosji, Kazachstanu, Białorusi budżetu obronnego państwa, ten rodzaj wojsk pozosta- i Ukrainy) ułatwiał i przyspieszał ich dekompozycję. wał efektywnym narzędziem odstraszania i powstrzy- Podpisany 23 maja 1992 roku w Lizbonie protokół mywania jądrowego. Przebieg pierwszej kampanii uzupełniający układ START I zobowiązywał sukceso- w Czeczenii, potwierdzając niewielką wartość rosyj- rów ZSRR do przekazania Rosji przejętego potencja- skich sił konwencjonalnych, uzasadnił wzrost nakła- łu jądrowego oraz przystąpienia do traktatu o nieproli- dów na SWR oraz ich znaczenie w systemie bezpie- feracji broni atomowej. Kończąc drugi etap procesu czeństwa państwa29. denuklearyzacji byłych republik oraz uregulowania Preferencyjne traktowanie strategicznych wojsk ra- w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw kwestii kietowych specjalnego przeznaczenia w warunkach broni jądrowej, podpisano kolejne porozumienie reduk- ograniczanych wydatków obronnych stanowiło podłoże cyjne – START II26. przyszłego konfliktu między Sztabem Generalnym W ramach zobowiązań do końca 1996 roku zakoń- a Ministerstwem Obrony. Objęcie stanowiska ministra czono wycofywanie z uzbrojenia strategicznych rakiet obrony przez marszałka I. Sergiejewa łączyło się z wy- balistycznych II generacji oraz kontynuowano likwida- daniem 16 czerwca 1997 roku dekretu w sprawie inte- cję 154 strategicznych rakiet. Ponadto, mimo prób na- gracji SWR oraz samodzielnych komponentów wojsk cjonalizacji komponentów SWR, zakończono denukle- kosmicznych. Połączenie trzech niezależnych struktur, aryzację byłych republik ZSRR. W efekcie potencjał oprócz usprawnienia systemu dowodzenia, pozwoliło SWR zredukowano o osiem związków taktycznych zredukować liczebność wojsk, a w aspekcie ekono- oraz dowództwa dwóch armii (rys. 2). Zasadnicza micznym skutkowało redukcją wydatków bezpośred- część potencjału tych wojsk pozostawała rozlokowana nich. W praktyce integracja oznaczała rozformowanie w zachodniej i centralnej części Rosji. Do 1994 roku około 50 jednostek i instytucji (redukcja około 50 tys. redukcja UR-100K i UR-100U spowodowała rozformo- etatów). wanie 5 i 27 DSWR27 z 53 Armii. Zmniejszając koszty utrzymania, do 1997 roku W 1995 roku na terytorium Ukrainy rozformowano w SWR zrealizowano zasadniczą część zobowiązań dowództwo 43 Armii SWR i rozpoczęto redukcję układu START I30. Na likwidację oczekiwały 32 zesta- 130 zestawów UR-100NUTTH oraz 46 zestawów wy R-36UTTH, których redukcja oznaczała osiągnię- RT-23UTTH z likwidowanych 19 i 43 DSWR. We cie poziomu 154 ciężkich platform, tym samym wypeł- wrześniu 1996 roku rozwiązano grupę SWR w Kazach- nienie zobowiązań dotyczących liczby ładunków jądro- stanie oraz zakończono wycofywanie nośników i głowic wych przenoszonych przez platformy mobilne. z 38 i 57 DSWR z 33 Armii SWR (104 zestawy W 1997 roku po 12 wyrzutni kolejowych pozostało R-36MUTTH). Na terytorium Białorusi zakończono li- w 10, 36 i 56 DSWR. Kontynuowana od 1994 roku kwidację trzech DSWR rozformowanej 50 Armii SWR. modernizacja zestawów RT-2PM zapoczątkowała pro- Do końca 1996 roku ekwiwalent dziewięciu pułków gram badawczo-rozwojowy zestawu RT-2PM231. wycofano do Rosji i włączono w skład aktywowanych Dane z prognozy rozwoju SWR wskazywały, że: 7, 14 oraz 35 Dywizji SWR28. W 1996 roku, przy ponad – większość z 165 zestawów UR-100NUTTH z lat 40% niedoborze środków finansowych oraz przekrocze- 1980–1984 wyczerpie resurs eksploatacyjny w latach

25 S.J. Main: The Strategic Rocket Forces 199 2002. Defence Academy of the UK, CSRC 2002, s. 3. 26 START II – podpisany 3 stycznia 1993 roku, dotyczył redukcji strategicznych rakiet balistycznych (głowice MIRV), liczby aktywnych ładunków do 3–3,5 tys. sztuk. Ratyfikowany przez USA 26 stycznia 1996 roku, odrzucony przez parlament Federacji Rosyjskiej. Traktat nie wszedł w życie. USA wycofały z uzbrojenia dziesięciogłowicowe LGM-118A Peacekeeper oraz zmniejszyły liczbę ładunków z trzech do jednego w głowicach LGM-30G Minuteman III. 27 Obiekty 27 DSWR od 1994 roku wykorzystywane jako rejon testowy nr 2 Swabodnyj. Pięć z 60 silosów startowych UR-100K/UR-100U przysto- sowano do startów rakiet nośnych ROKOT (wersja UR-100N). 28 P. Podwig: Russian Strategic Nuclear Forces. Moskwa 2001, s. 152. 29 Uwzględniając ograniczenia traktatu SALT II, rosyjska Rada Bezpieczeństwa postanowiła w 1997 roku, że do 2010 roku około 55% głowic strategicznych pozostanie na platformach morskich. Po wyznaczeniu na stanowisko ministra obrony marszałka I. Sergiejewa proporcje odwrócono na korzyść SWR jako głównego komponentu SSJ. 30 W SWR wypełnianie postanowień układu START I zakończono w 2001 roku. Równocześnie z redukcją zestawów UR-100NUTTH i R-36MUTTH/ R-36M2 wdrażano nowe RT-2PM2. 31 RT-2PM2, numer indeksu rakiety 15Ż65, kod NATO SS-27 Sickle B (RS-12M2 Topol-M). Pierwszą informację o RT-2PM2 Topol-M opublikowa- no w 1993 roku, testy rozpoczęto 20 grudnia 1994 roku. Wdrażanie wersji stacjonarnej rozpoczęto w 1997 roku, wykorzystując silosy UR-100N w 60 DSWR. W grudniu 1998 roku w system dyżurowania włączono pierwszy pułk rakiet RT-2PM2 bazowania stacjonarnego. Kolejne cztery puł- ki osiągnęły gotowość operacyjną w 1999, 2000, 2003 oraz 2005 roku. W roku 2008 w składzie 60 DSWR pozostawało 48 operacyjnych wyrzutni rakiet RT-2PM2.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 123 WSPÓŁCZESNE ARMIE

TABELA 1. SKŁAD SWR, LICZBA I TYPY ZESTAWÓW STRATEGICZNYCH RAKIET BALISTYCZNYCH W 2008 ROKU ZO/ZT MSD Liczba PR Liczba rakiet Typ rakiet 27 ASWR Władimir 23 219 7 DSWR Wypołzowo 2 18 RT-2PM 28 DSWR Kozielsk 5 49 UR-100NUTTH 14 DSWR Joszkar Ola 3 27 RT-2PM 1 9 RT-2PM 54 DSWR Tejkowo 2 15 RT-2PM2 5 51 UR-100NUTTH 60 DSWR Tatiszczewo 5 50 RT-2PM2 (silos) 31 ASWR Orenburg 11 89 8 DSWR Jura 2 12 RT-2PM 13 DSWR Dombarowski, 4 41 R-36MUTTH/R-36M2 42 DSWR Niżnyj Tiagił 5 36 RT-2PM 33 ASWR Omsk 17 133 35 DSWR Barnauł 5 36 RT-2PM 39 DSWR Paszino koło Nowosybirska 5 36 RT-2PM 29 DSWR Irkuck 3 27 RT-2PM 62 DSWR Użur Kraj Krasnojarski 4 34 R-36MUTTH/R-36M2 RAZEM w 2008 roku 51 441*

*Po włączeniu dziewięciu mobilnych i dwóch stacjonarnych wyrzutni RT-2PM2 w 54 oraz 60 DSWR. Opracowanie własne.

2001–2005. Część z nich może być utrzymana do 2009 sporów podczas jego ratyfikowania, które dodatkowo roku (tab. 1). Przedłużenie czasu eksploatacji rakiet do podsycała decyzja dotyczącą rozszerzenia NATO 25 lat może opóźnić ich wycofanie z uzbrojenia; o kolejne kraje byłego bloku wschodniego. – dla rakiet R-36MUTTH z lat 1979–1983 pierwot- ny dziesięcioletni resurs przedłużono do 15 lat, a wy- UTRZYMAĆ PRZEWAGĘ cofanie zaplanowano na lata 1994–1998. Zmoderni- Mimo zapaści ekonomicznej w 1998 roku Rosja zowane egzemplarze z Kazachstanu mogły pozostać nadal inwestowała w narzędzia przydatne w global- w służbie do lat 2003–2005. Przedłużenie resursu do nym konflikcie jądrowym. Ewolucja zagrożeń w no- 25 lat umożliwi ich utrzymanie do lat 2010–2013; wej doktrynie obronnej, uwypuklając konflikty kon- – gwarantowany okres eksploatacji rakiet wencjonalne w wymiarze lokalnym i regionalnym, RT-23UTTH i RT-2PM wynosił 10–15 lat. Zapewnia- wskazywała na możliwość modyfikacji priorytetów ło to ich utrzymanie w linii do 2005–2010 roku; budżetowych rosyjskiego Ministerstwa Obrony. – w razie ratyfikacji układu START II wszystkie plat- W 2000 roku interwencja prezydenta w sprawie kon- formy strategiczne z głowicami MIRV należy wycofać cepcji budowy rosyjskich sił zbrojnych do 2015 roku do 2003 roku. Redukcja dotyczyła 154 rakiet pozbawiła komponent jądrowy uprzywilejowanej R-36UTTH. Zmniejszenie liczby ładunków z sześciu do pozycji. Dekret nr 337 z 24 marca 2001 roku, wpro- jednego w głowicach 105 zestawów UR-100NUTTH wadzając zmiany organizacyjne w siłach zbrojnych, pozwoli na ich dalszą eksploatację. W arsenale SWR zdeprecjonował strategiczne wojska rakietowe spe- pozostanie 105 platform strategicznych UR-100NUTTH cjalnego przeznaczenia do rangi samodzielnego ro- oraz około 360 rakiet RT-2PM. dzaju wojsk. W rezultacie redukcji strategicznych rakiet bali- Kolejne symptomy przyspieszenia redukcji poten- stycznych z głowicami MIRV potencjał SWR zostałby cjału i postępującej deprecjacji SWR stanowiło zmniejszony prawie ośmiokrotnie, potencjał uderze- oświadczenie prezydenta o możliwości redukcji licz- niowy całości sił rosyjskiej triady jądrowej uległby by ładunków jądrowych do 1,5 tys. oraz podpisany ponaddwukrotnemu zmniejszeniu, natomiast skutecz- układ SORT32. W ramach redukcji do 2002 roku zli- ność rosyjskiego uderzenia odwetowego również zo- kwidowano stacjonarne zestawy RT-23UTTH, rozfor- stałaby zmniejszona prawie dwukrotnie. Warunki za- mowano 4 DSWR i 53 Armię SWR. Natomiast wartego porozumienia START II stały się przyczyną 51 DSWR przekazano do 33 Armii SWR, równowa-

32 SORT (Strategic Offensive Reductions Treaty) z 24 maja 2002 roku – zobowiązanie do redukcji głowic do 1,7–2,2 tys. w terminie do 31 grudnia 2012 roku. W SORT potwierdzono ważność układu START I, jednakże brak mechanizmów weryfikacji i kontroli wykonania przyjętych zobowią- zań powoduje, że stanowi jedynie deklarację i nie jest wiążącym układem międzypaństwowym.

124 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

żąc potencjał rozformowanej 41 DSWR. W 2003 roku dziły możliwość przedłużenia resursu nośników do po jednostronnym wyjściu USA z układu ABM za- roku 2031. Równocześnie priorytety realizowanego wieszono wykonywanie postanowień START II w od- programu zbrojeniowego, przy założeniu wzrastające- niesieniu do platform z głowicami MIRV. Wstrzyma- go tempa wdrażania nowych zestawów, w tym no także wycofywanie z eksploatacji rakiet RT-2PM2 i RS-2436, oprócz redukcji najstarszych ze- R-36MUTTH, które pierwotnie planowano zakończyć stawów rakietowych obejmowały przedłużenie resur- do 2007 roku. Najstarsze rakiety R-36 zamierzano po- sów eksploatowanych systemów, gwarantując utrzy- zostawić w linii do lat 2007–2010, pozostałym prze- manie ich w służbie do roku 2014–2016. dłużono resurs do lat 2014–2016. W ramach modernizacji SWR założono ich ukom- W 2003 roku wycofanie sześciu zestawów pletowanie w 80% w systemy nowej generacji, pod- R-36MUTTH z 59 DSWR wskazywało na początek czas gdy 20% miały stanowić systemy o przedłużo- jej rozformowywania. Likwidacja dwóch pułków nym resursie. 42 DSWR skutkowała redukcją 18 zestawów W 2008 roku z eksploatacji wycofano pięć nośni- RT-2PM. W latach 2002–2003 wycofanie z dyżurów ków R-36MUTTH oraz 26 sztuk UR-100NUTTH. bojowych kolejowych zestawów RT-23UTTH po- Resurs tych drugich z 28 i 60 DSWR wydłużono do twierdziło rozpoczęcie rozformowywania 56 31 lat37. W 2008 roku gotowość operacyjną osiągnął i 36 DSWR33. W 2004 roku redukcja tych zestawów piąty pułk rakiet z 60 DSWR. Modernizacja sprzętu wskazywała na zamiar zlikwidowania 59 DSWR. w tej Dywizji zapewniła warunki do utrzymania no- Łączna liczba zestawów mobilnych RT-2PM zmniej- śników UR-100NUTTH w 28 DSWR. 16 grudnia szyła się do 315, co świadczyło o rozformowaniu co 2008 roku w system dyżurowania bojowego najmniej trzech pułków. W 2005 roku rozpoczęto 54 DSWR włączono pierwszy pułk wyposażony ostatni etap likwidacji mobilnych RT-23UTTH i roz- w mobilne nośniki RT-2PM2. Jednocześnie rozpoczę- formowania 10 DSWR34. to przezbrajanie drugiego pułku oraz przygotowania Redukcja zestawów RT-2PM potwierdziła rozfor- do zmiany uzbrojenia kolejnych. mowanie dwóch pułków z 8 DSWR. W 2006 roku Redukcja potencjału jądrowego oraz reorganizacja redukcja 15 zestawów RT-23UTTH zakończyła roz- struktur dowodzenia w latach 1991–2008 potwierdzi- formowywanie 10 DSWR. Wycofanie 15 zestawów ły, że w 2008 roku, mimo utraty 50–60% potencjału, R-36MUTTH wskazywało na rozformowanie trzech SWR z liczbą 430 platform i 1605 ładunkami jądro- pułków, natomiast redukcja dziewięciu zestawów wymi decydowały o rosyjskiej pozycji na liście świa- RT-2PM oznaczała likwidację kolejnego pułku towych potentatów broni jądrowej. W składzie mobil- z 8 DSWR35. Znacząca redukcja potencjału jądrowego nej oraz stacjonarnej grupy SWR pozostawały trzy w latach 1990–2006, brak ratyfikacji układu START armie oraz dwanaście dywizji. Dysponowały one pię- II oraz zakończenie testów mobilnej wersji zestawu cioma typami strategicznych rakiet balistycznych IV RT-2PM2 (12 grudnia 2006 roku proces przezbraja- oraz V generacji, w tym czterema stacjonarnymi nia 54 DSWR) świadczyły o możliwości powrotu do (45% ogólnej liczby rakiet i 85% ładunków jądro- koncepcji oparcia w latach 2014–2016 trzonu triady wych) oraz dwoma mobilnymi. jądrowej na platformach mobilnego komponentu W kolejnym etapie reorganizacji, zgodnie z Planem SWR z głowicami MIRV. przebudowy SZ FR do 2016 r. oraz Kierunkami dal- W 2007 roku łączny wynik redukcji potencjału szego rozwoju do 2020 r., założono kontynuowanie SWR stanowił ekwiwalent dziewięciu pułków przyjętych zobowiązań odnoszących się do redukcji z 49 zestawami RT-2PM oraz jednego pułku z pięcio- potencjału oraz reorganizacji struktur z utrzymaniem ma zestawami R-36MUTTH i UR-100NUTTH. Re- szczebla dywizji. Do 2016 roku w SWR mają pozo- zultatem redukcji było rozformowanie 23 DSWR. stać 27 i 33 Armia oraz dziewięć dywizji. Rozformo- W ramach modernizacji do 54 DSWR wprowadzono wanie 31 Armii oraz 14 i 7 Dywizji przebiega zgod- trzy mobilne zestawy RT-2PM236. 16 grudnia nie z harmonogramem wyczerpywania się resursu 2007 roku drugi dywizjon przezbrajanego pułku zo- systemów uzbrojenia. W 2009 roku potwierdzono wy- stał włączony w system dyżurów bojowych. Testy cofanie 58 zestawów rakietowych, tym samym liczbę startowe zestawu UR-100NUTTH i rakiety platform zredukowano do 383, a ładunków jądrowych R-36MUTTH z 29 października 2007 roku potwier- do 1355. Redukcją objęto najstarsze typy platform

33 W 2003 roku z 56 DSWR wycofano 9, z 10 DSWR – 15. 36 DSWR po wycofaniu do 14 kwietnia 2002 roku 12 zestawów, mimo uwzględnienia w MoU (Memorandum of Understanding) START, w styczniu 2003 roku pozostawała w fazie rozformowania. 34 W 1994 roku z 46 sztuk RT-23UTTH: 10 w silosach i 36 mobilnych. W 1996 roku na Ukrainie zlikwidowano 46 sztuk. W 2002 roku w SWR po- zostawało 36 mobilnych RT-23UTTH, utylizację rakiet kontynuowano do 2007 roku. 35 29 listopada 2005 roku przeprowadzono test startowy rakiety RT-2PM z 1985 roku. Gwarantowany czas eksploatacji wydłużono do 23 lat. 36 29 maja 2007 roku – test monoładunkowej RS-24, 25 października – test RS-24 z głowicą MIRV, 26 listopada 2008 roku – trzeci test. RS-24 wzmocni potencjał SWR do pokonywania systemów obrony przeciwrakietowej, tym samym możliwości powstrzymywania jądrowego. 37 22 października 2008 roku przeprowadzono test startowy UR-100NUTTH i wydłużono resurs do 2031 roku. Rakietę przyjęto do uzbrojenia 17 grudnia 1980 roku, łącznie 360 silosów. Pierwsze pułki z UR-100NUTTH włączono w system dyżurowania w styczniu 1980 roku.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 125 WSPÓŁCZESNE ARMIE

z przedłużonym okresem eksploatacji38. Jednocześnie W grudniu tegoż roku utrzymywany potencjał SWR kontynuowano modernizację, której główny wysiłek stanowił konglomerat sześciu typów 295 rakiet skupiono na wdrażaniu stacjonarnych i mobilnych ze- w wersjach stacjonarnej (45% platform przenoszą- stawów RT-2PM239 oraz przezbrajaniu w mobilne ze- cych 85% ładunków nuklearnych) i mobilnej, a ponad stawy RS-24. W 2010 roku realizacja pierwotnego 70% zestawów rakietowych IV generacji przekroczy- planu rozwinięcia do 2015 roku około 34 mobilnych ło gwarantowany okres eksploatacji. zestawów RT-2PM2 została zablokowana i ograniczy- W kolejnym etapie modernizacji przezbrajaniem ła się do utrzymania 18 zestawów w dwóch pułkach w rakiety RS-24 objęto 28 DSWR (stacjonarne) oraz 54 DSWR. 39 DSWR (mobilne). Gwarantowany dwudziestoletni W ramach redukcji potencjału do stycznia 2010 ro- okres eksploatacji rakiet RT-2PM2 oraz RS-24 po- ku z eksploatacji wycofano 18 rakiet R-36MUTTH, zwala na ich utrzymanie do lat 2020–2030. Systema- 12 zestawów UR-100UTTH i 30 RT-2PM. Kontynu- tycznie wydłużany resurs starszych nośników zapew- ując testy najstarszych nośników40, liczbę operacyj- nia ich wykorzystanie odpowiednio: R-36MUTTH do nych ładunków jądrowych zredukowano do 1090. 2017 roku, UR-100UNTTH do roku 2020, RT-2PM Główny wysiłek modernizacyjny skupiono na wdra- do 2019 roku44. Zakładane tempo modernizacji prze- żaniu stacjonarnej wersji zestawów RT-2PM241 oraz widuje osiągnięcie 60% poziomu nasycenia SWR no- mobilnych zestawów RS-24. wymi zestawami rakietowymi w 2016 roku oraz 98% W 2011 roku, wycofując z eksploatacji dziesięć ze- poziomu w 2021 roku. stawów UR-100UTTH oraz około 30 rakiet RT-2PM, Redukcji i modernizacji potencjału SWR towarzy- liczbę operacyjnych ładunków jądrowych zmniejszo- szy redukcja stanu osobowego oraz reorganizacja ele- no do 1007. Włączając w system dyżurowania bojo- mentów systemu logistycznego, połączona z integra- wego w 54 DSWR pierwszy pułk z mobilnymi zesta- cją elementów outsourcingu. Do 2016 roku założono wami RS-24, do przezbrojenia przygotowano kolejny także zakończenie optymalizacji i modernizacji ele- oddział42. Liczba stacjonarnych wyrzutni RT-2PM2 mentów systemu dowodzenia45. w szóstym pułku 60 DSWR wzrosła do sześciu. W grudniu 2012 roku zakończono przezbrajanie We wrześniu 2011 roku przeprowadzono nieudany i modernizację 54 Dywizji SWR. Dwa pułki, 285 oraz test startowy rakiety RS-24 z głowicą MIRV 43. 773, wyposażono w mobilne zestawy RS-24, kolejny

38 10 kwietnia 2009 roku z Plesiecka wykonano test startowy RS-12M w celu przedłużenia gwarantowanego okresu eksploatacji rakiet do 22 lat. Nośnik z 1987 do sierpnia 2007 roku pozostawał w 54 DSWR. 29 lipca 2009 roku z Bajkonuru, w ramach programu Dniepr, dokonano startu RS-20. W przestrzeń kosmiczną wyniesiono sześć satelitów. 10 grudnia 2009 roku na poligonie Kapustin Jar przeprowadzono test startowy RS-12M w celu przedłużenia okresu eksploatacji rakiet z 1987 roku (w latach 1987–2007 nośnik pozostawał w 54 DSWR). 24 grudnia 2009 roku z rejonu 13 DSWR wykonano test startowy RS-20W w celu przedłużenia eksploatacji do 23 lat. Nośnik był eksploatowany 21 lat. 39 10 marca 2009 roku w system dyżurowania 54 DSWR włączono drugi dywizjon mobilnych RT-2PM2 przezbrajanego pułku (dywizjon, w skła- dzie trzy baterie startowe, łącznie trzy wyrzutnie rakiet oraz ruchomy punktu dowodzenia). W marcu 2009 roku w uzbrojeniu SWR pozostawało 50 stacjonarnych i 15 mobilnych RT-2PM2. Do 2009 roku planowano zakończenie przezbrajania drugiego pułku rakietowego 54 DSWR oraz kontynuowanie przezbrajania 60 DSWR w stacjonarne zestawy RT-2PM2. 40 15 czerwca 2010 roku z rejonu 13 DSWR w ramach programu Dniepr przeprowadzono start rakiety RS-20B. Nośnik z 1983 roku wycofano z uzbrojenia w 2009 roku. 28 października 2010 roku z Plesiecka wystartowała RS-12M w celu potwierdzenia charakterystyk w okresie przedłu- żonego resursu eksploatacji. Nośnik pochodził z 1987 roku. Do roku 2007 rakieta RS-12 pozostawała w 54 DSWR. Jej resurs przedłużono do 23 lat. 5 grudnia 2010 roku z poligonu Kapustin Jar wystartowała rakieta RS-12M w celu określenia możliwości przedłużenia do 23 lat resursu rakiet z 1987 roku. 41 28 grudnia 2010 roku w system dyżurowania bojowego 60 DSWR włączono 6 Pułk Rakietowy w składzie dwóch wyrzutni stacjonarnych RT-2PM2 oraz stanowiska dowodzenia pułku. 42 Od 17 grudnia 2010 roku pułk rakietowy w składzie stanowisko dowodzenia oraz jeden dywizjon, od 4 marca 2011 roku w składzie SD i dwa dywizjony. Od 5 sierpnia 2011 roku w system dyżurowania bojowego włączono pierwszy pułk rakietowy RS-24 w pełnym składzie etatowym trzech dywizjonów. Od 5 lipca do 27 listopada 2011 roku zrealizowano II etap przygotowania drugiego pułku do przezbrojenia w zestawy RS-24. 27 grudnia 2011 roku w system dyżurowania 54 DSWR włączono drugi pułk rakietowy z RS-24 w składzie stanowisko dowodzenia oraz dwa dywizjony. 43 27 września 2011 roku z kosmodromu Plesieck z wykorzystaniem wyrzutni mobilnej przeprowadzono nieudany test startowy RS-24 JARS z gło- wicą wieloładunkową. Po starcie rakieta upadła w rejonie startowym. 44 17 sierpnia 2011 roku z rejonu 13 DSWR 31 ASWR przeprowadzono test RS-20B. Nośnik pochodził z 1983 roku, w 2008 roku wyłączono go z dyżurów operacyjnych. 3 września 2011 roku z Plesiecka wykonano test RS-12M, nośnik z 1988 roku, do marca 2011 roku pozostawał w dyżurze 39 DSWR/33 ASWR. W 2011 roku około 10% operacyjnych RS-12M stanowiły nośniki z 1988 roku. 27 września 2011 roku z Plesiecka przeprowadzono nieudany test RS-24 z głowicą MIRV. 3 listopada 2011 roku ponownie z Plesiecka wykonano test startowy RS-12M w celu określenia możliwości przedłużenia resursu rakiet do 25 lat z nośnikiem z 1987 roku. Do 2007 roku pozostawała w dyżurze bojowym. 27 grudnia 2011 roku z Bajkonuru odbył się test UR-100NUTTH w celu przedłużenia resursu z 32 do 33 lat. Nośnik pochodził z 1978 roku, w latach 1979–2009 pozostawał w dyżurze 60 i 28 DSWR. 45 W latach 2009–2011 wdrażano zautomatyzowany system dowodzenia IV generacji. Od 2008 roku do wymiany informacji między CSD SWR a SD ASWR oraz między CSD SWR a SG wykorzystywano kanały VTC. Do kwietnia 2011 roku cyfrowe środki łączności wdrożono w CSD SWR, SD 27 i 31 ASWR oraz 10 ZT. Przejście na cyfrowe środki łączności przewidziano do 2012 roku, do 2013 roku cyfrowe środki łączności otrzymają centra i ośrodki szkolenia SWR, do 2020 roku całość SWR przejdzie na cyfrowe technologie przekazu danych.

126 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE

RYS. 3. ZWIĄZKI TAKTYCZNE SWR W LATACH 2011–2014

DOWÓDZTWO SWR Odyncowo/Moskwa Jednostki dowodzenia wsparcia i zabezpieczenia

27 ARMIA SWR 31 ARMIA SWR 33 ARMIA SWR UCZELNIE WŁADYMIR ORENBURG OMSK OŚRODKI SZKOLENIA

14 DYWIZJA SWR 13 DYWIZJA SWR 23 DYWIZJA SWR Joszkar Ola Dombarowski Kańsk ZT przezbrojone 28 DYWIZJA SWR 42 DYWIZJA SWR 35 DYWIZJA SWR Kozielski? x SS-19 Niżnyj Tiagił Barnaul ZT przezbrajane 7 DYWIZJA SWR 8 DYWIZJA SWR 39 DYWIZJA SWR ZT objęte przezbrojeniem Wypołzowo Jura Nowosybirsk ZT redukowane 60 DYWIZJA SWR 29 DYWIZJA SWR Tatiszczewo Irkuck 54 DYWIZJA SWR 62 DYWIZJA SWR Tejkowo Użur

RYS. 4. PROGNOZOWANA DYNAMIKA MODERNIZACJI SYSTEMÓW SWR W LATACH 2011–2020

140

120

100

80 R-36M2 UR-100NUTTH 60 RS-12M 40 RT-2PM2 SILOS RT-2PM2 MOB 20 RS-24 MOB RS-24 SILOS 0 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 PK STUDIO MILITARIUM

Opracowanie własne (2).

TABELA 2. POTENCJAŁ STRATEGICZNY WOJSK RAKIETOWYCH W STYCZNIU 2014 R. Typ rakiety Liczba wyrzutni Liczba i moc ładunków Ładunki razem RS-20W 46 10 x 500 (800) MIRV 460 UR-100NUTTH 30 6 x 400 MIRV 180 RT-2PM TOPOL 117 1 x 800 117 RT-2PM2 TOPOL-M (mobilna) 18 1 x 800 18 RT-2PM2 TOPOL-M (silos) 60 60 x 800 60 RS-24 JARS (mobilna) 33 4 x 100 132 RS-24 JARS (silos) ? 4 x 100 ? RAZEM 304 967

Opracowanie własne na podstawie: Hans M. Kristensen, Robert S. Norris: Russian nuclear forces 2014, Bulletin of the Atomic Scientists, marzec 2014, s. 76–78.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 127 WSPÓŁCZESNE ARMIE

321 oraz 235 Gwardyjski Iwanowski Pułk Rakiet – Gdy zakończono przezbrajanie związków taktycz- w mobilne zestawy RT-2PM246. Jednocześnie nych SWR w zestawy RT-2PM2, wysiłek moderniza- w 60 Dywizji SWR liczba stacjonarnych zestawów cyjny skupiono na zdynamizowaniu dostaw mobil- RT-2PM2 wyniosła 60 (sześć pułków, w tym: 86, 31, nych i stacjonarnych zestawów RS-24 JARS49. Dzięki 271, 165, 122 oraz 104 Saratowski Pułk Rakietowy). Do temu osiągnięty w 2012 roku około 30% wskaźnik końca 2012 roku w SWR pozostawało łącznie około modernizacji do roku 2016 ma wynosić około 60% 100 zestawów RS-24 oraz RT-2PM2, tym samym sto- i w latach 2020–2021 wzrosnąć do około 95–98%. pień nasycenia SWR nowoczesnymi systemami walki W latach 2012–2013, opierając się na zaadaptowanej osiągnął poziom około 30% (rys. 3). rakiecie balistycznej morskiego bazowania R-30 Bu- W 2012 roku podjęto decyzję o przezbrajaniu w mo- ława, rozważano możliwość powrotu do zarzuconych bilne i stacjonarne zestawy RS-24 kolejnych związków programów kolejowych wyrzutni strategicznych ra- taktycznych SWR, w tym (rys. 4): kiet balistycznych (tab. 2). – 28 Dywizji SWR w składzie 74 Briański, 168 Kału- W lipcu 2013 roku do 54 DSWR przekazano partię ski oraz 373 Pułk Rakiet, uzbrojone w stacjonarne dziewięciu nowych pojazdów wsparcia i zabezpiecze- UR-100NUTTH. Przezbrajanie w stacjonarne zestawy nia inżynieryjnego, kolejne cztery otrzymały w sierp- RS-24 rozpoczęto w lipcu 2012 roku47; niu 29 i 39 DSWR. Jednocześnie 54 DSWR wyposa- – 39 DSWR w składzie 382 Gwardyjski Berdski, żono w pojazdy wsparcia Listwa50 oraz pierwsze wozy 428 Gwardyjski Zwienogrodzki oraz 357 Pułk, Rakiet rozpoznania i obrony BTR Tajfun-M z bezzałogowymi uzbrojone w RT-2PM; statkami powietrznymi. W ramach modernizacji do – 42 DSWR w składzie 142 Jarosławski, 433 końca 2013 roku w zestawy RS-24 JARS przezbrojono i 804 Pułk Rakiet, uzbrojone w RT-2PM48; jeden pułk oraz dwa dywizjony rakietowe kolejnego – 14 DSWR w składzie 290, 697 i 779 Pułk Rakiet pułku, prawdopodobnie 39 DSWR. RT-2PM. Modernizację rozpoczęto we wrześniu Do końca 2014 roku zaplanowano przekazanie oko- 2014 roku. ło 22 zestawów RS-24 Jars, tym samym objęcie prze- Równocześnie rozpoczęto przygotowania do moder- zbrojeniem dwóch pułków 42 DSWR oraz jednego nizacji i przezbrajania: pułku 39 DSWR51. W styczniu 2014 roku rozpoczęto – 13 DSWR w składzie 175, 206, 368, 494, 621 i 767 modernizację wyrzutni stacjonarnych dla rakiet RS-24 Pułk Rakiet, uzbrojone w R-36MUTTH; w 28 DSWR52. Ponadto do 39 i 42 DSWR przewidzia- – 29 DSWR w składzie 586 Świrski, 344 i 92 Pułk no przekazanie siedmiu pojazdów wsparcia i zabezpie- Rakiet, uzbrojone w RT-2PM. czenia inżynieryjnego towarzyszących mobilnym W grudniu 2012 roku stopień nasycenia nowoczesny- wyrzutniom RS-24 Jars. W 2014 roku zaplanowano mi systemami walki mieścił się w granicach 25–30%. wyposażenie 54 DSWR w dwa zestawy Listwa. W uzbrojeniu pozostawało sześć typów rakiet balistycznych (po trzy w wersji mobilnej i stacjonarnej). W dys- KIERUNKI ZMIAN pozycji SWR utrzymywano 384 stacjonarne i mobilne Biorąc pod uwagę realizację dwóch programów ba- platformy zdolne do przenoszenia łącznie około 1090 dawczo-rozwojowych, wskazano, że w latach 2014–2015 ładunków jądrowych, co stanowiło około 62% platform możliwe jest przyjęcie do uzbrojenia nowego nośnika oraz 54% strategicznych ładunków jądrowych. na paliwo stałe. Testowany jest zestaw RS-26 Rubież

46 W dniach 18–23 marca 2013 roku komisja z dowództwa SWR kontrolowała gotowość bojową dwóch pułków rakietowych na mobilnych SS-27 ze składu 54 DSWR. W ramach kontroli po osiągnięciu wyższych stanów gotowości bojowej elementy pułków rakietowych wyszły na trasy patrolowania bojowego. 47 W dniach 19–21 marca 2013 roku kontrolowano stan prac w ramach przezbrojenia 28 DSWR w RS-24. W 28 DSWR wstrzymano rozformowanie trzech pułków rakiet, eksploatację RS-18 wydłużono do 32 lat. 48 26 czerwca 2013 roku w 183 Centrum Szkolenia SWR (Plesieck) ponad 200 oficerów z 1 Pułku Rakietowego 39 DSWR zakończyło przeszka- lanie na mobilne RS-24. W lipcu 2013 roku w Centrum prowadzono szkolenie kadry z 42 DSWR. W dalszej kolejności szkolenie na stacjonarnych RS-24 obejmie kadrę 28 DSWR. Włączenie w system dyżurowania bojowego pierwszych pułków RS-24 w 39, 42 i 28 DSWR planowano na gru- dzień 2013 roku. 49 21 marca 2011 roku premier Federacji Rosyjskiej podkreślił, że w ramach modernizacji przewidzianej na lata 2011–2020 w ciągu kolejnych trzech lat zostanie wydzielone około 15 mld rubli na rozwój i produkcję broni rakietowej. Inwestycje będą skutkować podwojeniem produkcji broni rakietowej w 2013 roku. Globalne wydatki na zakup tej broni do 2020 roku zamykają się w granicach 77 mld rubli. 50 Zestaw jest przeznaczony do zdalnego wykrywania min oraz improwizowanych urządzeń wybuchowych, a także ich neutralizacji za pomocą sta- cji radiolokacyjnej i promieniowania o wysokiej częstotliwości (impuls elektromagnetyczny blokuje zapalniki). Zestaw wykrywa ładunki wybuchowe w odległości około 100 m w sektorze 30 stopni. Pojazd został opracowany jako element wsparcia i zabezpieczenia mobilnych zastawów rakietowych RS-24 Jars. 51 7 lipca 2014 roku w 183 Centrum Szkolenia SWR ponad stu oficerów, chorążych i podoficerów kolejnego pułku 39 DSWR rozpoczęło drugi etap przeszkalania – miesięczne szkolenie do obsługi zestawów RS-24 Jars. 52 Do końca 2014 roku pierwszy pułk przezbrojony w RS-24 Jars ma osiągnąć gotowość z czterema wyrzutniami oraz stanowiskiem dowodzenia. W sierpniu gotowość osiągnęły dwie wyrzutnie. W 2014 roku przezbrojenie realizowano łącznie w pięciu pułkach, w tym w jednym z wyrzutniami stacjonarnymi.

128 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE RUSSIA MOD RUSSIA

DO 2020 ROKU STRATEGICZNE WOJSKA RAKIETOWE SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA MOGĄ DYSPONOWAĆ OKOŁO 180–200 PLATFORMAMI PRZENOSZENIA ORAZ OKOŁO 750–800 ŁADUNKAMI OPERACYJNYMI

(zmodernizowana wersja RS-24 Jars-M) o zwiększonej W programie podkreślono możliwość wykorzystania precyzji rażenia głowicy MIRV i lepszych zdolno- ciężkiej platformy strategicznej jako konwencjonalnego ściach manewrowych oraz możliwości pokonywania narzędzia precyzyjnego rażenia aktywnych środków zarówno współczesnych, jak i perspektywicznych sys- obrony przeciwrakietowej przeciwnika rozmieszczo- temów obrony przeciwrakietowej53. nych w przestrzeni kosmicznej (około dziesięć ładun- Oprócz zestawów RS-26 Rubież od 2012 roku jest re- ków pozornych ułatwiających obezwładnienie systemu alizowany program badawczo-rozwojowy Awangard, do- obrony)54. W razie stwierdzenia symptomów rozwija- tyczący nowego ciężkiego nośnika na paliwo ciekłe (wy- nia elementów systemu obrony przeciwrakietowej rzutnie stacjonarne) Sarmata, który w latach 2018–2020 w kosmosie strona rosyjska deklaruje gotowość powro- zastąpi eksploatowane w 13 i 62 DSWR rakiety bali- tu do programu kolejowych zestawów strategicznych styczne R-36MUTTH (prototyp w 2014 roku). rakiet balistycznych55.

53 Następca RS-24 oraz RT-2PM2 testowany był 27 września 2011 roku z kosmodromu Plesieck. Test zakończył się niepowodzeniem, rakieta upa- dła w odległości około 10 km od wyrzutni (usterka w pierwszym stopniu platformy). 23 maja 2012 roku z kosmodromy Plesieck z wyrzutni mobilnej dokonano startu nowej rakiety balistycznej. Pojedyncza głowica bojowa osiągnęła rejon poligonu Kura. 24 października 2012 roku przeprowadzono start z wyrzutni mobilnej na poligonie Kapustin Jar – głowica szkolno-bojowa osiągnęła cel na poligonie Szar-Szagan. Czwarty test odbył się 6 czerwca 2013 roku z wyrzutni mobilnej na poligonie Kapustin Jar. Głowica osiągnęła cel na poligonie Bałhasz. 3 października 2013 roku był kolejny test startowy RS-26 Rubież. 54 We wrześniu 2012 roku podczas spotkania ministra obrony Federacji Rosyjskiej i sekretarza obrony USA strona rosyjska otrzymała propozycję dotyczącą możliwości zastąpienia części głowic jądrowych strategicznych rakiet balistycznych głowicami konwencjonalnymi (broń termobaryczna lub pakiety elementów kinetycznych ważące 15 kg ze zubożonego uranu U-238 o zwiększonej zdolności penetracji). 55 18 grudnia 2013 roku opracowywany w Moskiewskim Instytucie Technologii Cieplnych kolejowy zestaw rakietowy może pod względem efektyw- ności działania (głowice MIRV) być porównany z DSWR uzbrojoną w stacjonarne zestawy rakietowe. Zakończenie fazy projektowej nowego zestawu kolejowego planowano w pierwszej połowie 2014 roku. W zestawie przewidziano wykorzystanie prawdopodobnie strategicznych rakiet balistycznych RS-24 Jars (lub modernizowanych RS-26). Rakieta długości 22,5 m mieści się w wagonie chłodni długości 24 m. Zmniejszona masa rakiety nie powoduje zwiększenia dopuszczalnego nacisku na oś wagonu – zestaw może się poruszać po wszystkich drogach kolejowych Rosji. Radzieckie kolejowe zestawy rakietowe wycofano z uzbrojenia i zredukowano w 2005 roku.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 129 WSPÓŁCZESNE ARMIE

W rezultacie redukcji potencjału, powodowanej de- Analizując ewolucję SWR, należy stwierdzić, że gradacją zdolności utrzymywanych systemów uzbroje- sformowany w epoce N. Chruszczowa i rozwinięty nia, udział SWR w potencjale strategicznych sił jądro- w czasach L. Breżniewa element radzieckiej triady ją- wych zmniejszy się z około 75% w latach 2011–2012 drowej w okresie gorbaczowskim uplasowano na cze- do 30–35% w 2020 roku. Koniec gwarantowanego le radzieckich sił zbrojnych. Mimo znacznej redukcji okresu eksploatacji platform IV generacji będzie skut- potencjału podczas dwóch kadencji B. Jelcyna oraz kować ich wycofaniem w latach 2017–2020 oraz roz- w początkowym etapie prezydentury W. Putina utrzy- formowaniem części związków taktycznych. W ciągu mywany kosztem sił konwencjonalnych komponent kolejnych 4–6 lat udział najstarszych nośników z po- jądrowy gwarantował bezpieczeństwo państwa w wy- ziomu około 72% w 2012 roku obniży się do około miarze globalnym. Ponadto, w warunkach zapaści po- 35–40% w roku 2016. Osiągnięcie zakładanego celu zostałych elementów triady, SWR jako narzędzie poli- warunkuje wycofanie ponad 50% zestawów IV gene- tyczne decydowały o utrzymaniu pozycji racji oraz ich dalsza redukcja do poziomu około 2–5% supermocarstwa oraz stwarzały warunki do przepro- w 2020 roku. wadzenia reform zarówno w kraju, jak i w samych si- Utrzymywane w latach 2012–2014 tempo moderni- łach zbrojnych. zacji było niewystarczające. Wprowadzanie nawet do Podjęta w 1997 roku decyzja o integracji wojsk ko- około 20 nowych platform rocznie nie zapobiegnie re- smicznych i SWR, stanowiąc pragmatyczne rozwiąza- dukcji do 2020–2025 roku liczby zasadniczych syste- nie, odzwierciedlała nie tyle zamiary dotyczące refor- mów uzbrojenia SWR do 200–210 strategicznych ra- mowania sił zbrojnych, ile słabość ekonomiczną kiet balistycznych. Gwarantowany, dwudziestoletni państwa stojącego u progu kryzysu finansowego. okres eksploatacji około 78 platform RT-2PM2 oraz W kolejnym etapie zmiany w układzie geopolitycz- około 100–120 RS-24 umożliwia ich utrzymanie do nym oraz ewolucja charakteru i skali zagrożeń przesą- 2020–2030 roku w składzie 7–8 związków taktycz- dziły o konieczności zmiany priorytetów w rozwoju nych. rosyjskiej armii, tym samym o redukcji potencjału Podsumowując, należy stwierdzić, że do 2020 roku i deprecjacji SWR, podniesionych wcześniej do rangi strategiczne wojska rakietowe specjalnego przezna- samodzielnego rodzaju sił zbrojnych. Skupienie wy- czenia mogą dysponować około 180–200 platformami siłku na konsolidacji potencjału konwencjonalnego przenoszenia oraz około 750–800 ładunkami opera- komponentu sił zbrojnych w latach 1998–2008 skut- cyjnymi – potencjałem gwarantującym utrzymanie kowało postępującą redukcją elementów SWR dyslo- zdolności odstraszania i powstrzymywania jądrowe- kowanych na południowo-wschodnim obszarze Rosji go56. Dlatego też realizowany do roku 2018 program oraz wzmocnieniem potencjału nuklearnego na środ- badawczo-rozwojowy Awangard – ciężkiej platformy kowoazjatyckim i zachodnim kierunku strategicznym. na paliwo ciekłe z dziesięciogłowicowym ładunkiem Implementowane do 2008 roku zmiany organizacyjne MIRV – może stanowić jedyny rosyjski argument stanowiły wypadkową wypełnienia zobowiązań re- w przypadku niewypełnienia zobowiązań traktatu dukcyjnych nałożonych układami START I oraz START III lub rozbudowy amerykańskiej tarczy anty- w końcowym etapie START II. rakietowej w Europie, czy też przeniesienia zbrojeń Głębokie zmiany strukturalne oraz redukcja poten- w przestrzeń kosmiczną. Ponadto, sygnalizowana cjału, wpisując się w kolejne programy transformacji w odniesieniu do tego programu w 2012 roku możli- triady jądrowej, odpowiadały uwarunkowaniom geo- wość wykorzystania nośnika w konfiguracji konwen- politycznym oraz ekonomicznym Rosji. Stan jako- cjonalnego środka walki wskazuje na szanse pozyska- ściowy potencjału SWR w latach 2009–2014 gwaran- nia w 2018 roku strategicznego systemu precyzyjnego tował utrzymanie zdolności strategicznego rażenia zdolnego do niszczenia obiektów dyslokowa- powstrzymywania jądrowego. nych w dowolnym punkcie globu. Realizowany rów- W perspektywie roku 2020, mimo około 50% re- nocześnie z projektem Awangard program badawczo- dukcji, tarcza nuklearna nadal będzie decydować -rozwojowy Rubież świadczy o możliwości przyjęcia o pozycji Rosji w wymiarze globalnym. Brak wystar- w latach 2014–2015 kolejnej generacji nośników na czających zdolności produkcyjnych, tym samym wol- paliwo stałe, zdolnych do pokonywania systemów ne tempo modernizacji, wskazują na możliwość obrony przeciwrakietowej, a tym samym o kontynu- utrzymania w latach 2016–2020 parytetu sił w odnie- acji rozwoju technologii rakietowej. sieniu do potencjału USA57. n

56 Arsenały: USA, Federacji Rosyjskiej, Wielkiej Brytanii, Francji, Chin, Indii, Pakistanu oraz Izraela to łącznie około 19 tys. ładunków, co w porów- naniu z rokiem 2011 (20 530) wskazuje na redukcję o około 1,5 tys. ładunków. W gotowości jest utrzymywanych około 4,4 tys. ładunków. Go- towość operacyjną osiągnęło około 2 tys. ładunków. Zmniejszenie globalnych zapasów określono jako wypadkową redukcji arsenałów Stanów Zjednoczonych oraz Federacji Rosyjskiej w ramach START III. Stockholm International Peace Research Institute. „Oxford University Press”. SIPRI Yearbook 2012. 57 Komponent naziemny amerykańskiej triady nuklearnej w 2011 roku to 250 sztuk Minuteman III MK-12A (MIRV x 350 ładunków nuklearnych) i 200 sztuk Minuteman III MK-21. R.S. Morris, H.M. Kristensen: Nuclear Notebook, US nuclear forces 2010. “Bulletin of the Atomic Scientists” 2010 nr 3, s. 57–70.

130 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015

WSPÓŁCZESNE ARMIE Amerykańskie ośrodki szkoleniowe w Europie

UTRZYMYWANIE NA WYSOKIM POZIOMIE ZDOLNOŚCI BOJOWEJ ODDZIAŁÓW AMERYKAŃSKICH STACJONUJĄCYCH W TEJ CZĘŚCI ŚWIATA JEST MOŻLIWE DZIĘKI UTWORZENIU PRZEZ US ARMY ODPOWIEDNIEJ INFRASTRUKTURY.

płk rez. Tomasz Lewczak owództwo Połączonego Międzynarodowego – Inicjatywa Wsparcia Szkolenia w Europie (Tra- DSzkolenia (Joint Multinational Training Com- ining Support Activity Europe – TSAE), mand – JMTC) jest najważniejszą instytucją zajmują- – Centrum Szkolenia Połączonych Rodzajów Wojsk cą się przygotowaniem poza terytorium USA żołnie- (Combined Arms Training Center – CATC), rzy, pododdziałów i oddziałów oraz dowódców niż- – Zespół BADGER – Szkoleniowy Zespół Połączo- szego szczebla dowodzenia Sił Amerykańskich w Eu- nego Międzynarodowego Przeciwdziałania Improwi- ropie (US Army Europe – USAREUR) oraz z państw zowanym Urządzeniom Wybuchowym (Joint Multi- Autor jest starszym sojuszniczych do prowadzenia działań militarnych national C-IED Training Team – BADGER Team). specjalistą w Oddziale i operacji wsparcia pokoju (Peace Support Opera- Szkolenia tions – PSO) w kontekście aktualnych globalnych za- MIĘDZYNARODOWY OŚRODEK Międzynarodowego grożeń zgodnie z amerykańską strategią aktywnego W Centrum Osiągania Połączonej Międzynarodo- Inspektoratu Szkolenia zapewniania bezpieczeństwa. wej Gotowości prowadzi się: DGRSZ. Zasadnicze elementy JMTC są rozmieszczone na – szkolenie indywidualne polegające na doskonale- terytorium RFN w Ośrodku Szkolenia Poligonowego niu umiejętności żołnierzy (niemożliwe do zrealizo- w Grafenwohr (Grafenwohr Training Area – GTA) wania w garnizonie) zarówno w ramach szkolenia ze- oraz na poligonie w Hohenfels (Hohenfels Training społowego, jak i odrębnych, specjalistycznych kur- Area – HTA). W jego skład wchodzą następujące cen- sów. Oferta ośrodka obejmuje pakiet standardowy, tra, ośrodki i zespoły szkoleniowe: a także szkolenia prowadzone na zapotrzebowanie da- – Centrum Osiągania Połączonej Międzynarodowej nej jednostki wojskowej (złożone z odpowiednim wy- Gotowości (Joint Multinational Readiness Center – przedzeniem); JMRC) wraz z Hohenfels Training Area, – szkolenie zespołowe w trakcie ćwiczeń, jak rów- – Grafenwohr Training Area, nież podczas odrębnych przedsięwzięć (szkolą się – Centrum Międzynarodowego Szkolenia Wojsk pododdziały od plutonu do batalionu) realizowanych Specjalnych (International Special Training Center – w formie: ćwiczeń dowódczo-sztabowych (Command ISTC), Post Exercises – CPXs), ćwiczeń sztabowych (Staff – Centrum Połączonej Międzynarodowej Symulacji Exercises – SXs) oraz ćwiczeń mających na celu pod- (Joint Multinational Simulation Center – JMSC), niesienie poziomu wyszkolenia pododdziału (Enhan- – Szkoła Wojskowa Podoficerów (Non Commis- ced Situational Exercises – ESXs). Ćwiczenia CPXs sioned Officer Academy – NCOA), i SXs przygotowują przede wszystkim sztaby szczebla

132 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE

+ US DOD

HOHENFELS – SCENARIUSZE ĆWICZEŃ SĄ WCIĄŻ AKTUALIZOWANE, TAK BY UWZGLĘDNIAŁY NIE TYLKO BIEŻĄCE, LECZ TAKŻE I PRZEWIDYWANE ZAGROŻENIA

batalionu i brygady do działania w specyficznych wa- działy będą w nim uczestniczyć (od drużyny do runkach pola walki. Instruktorzy (Observer Coach brygady). By zapewnić realizm szkolenia, uwzględ- Trainers – OCTs) wnikliwie analizują i oceniają nia się udział środków walki występujących na te- wszystkie aspekty pracy i funkcjonowania ćwiczące- atrze działań (lotnictwo, śmigłowce, różnego ro- go sztabu, natomiast podczas ESXs wprowadzają ta- dzaju środki ogniowe własne i przeciwnika, siły kie incydenty i wydarzenia (Master Events List/Ma- i środki rozpoznania oraz zabezpieczenia logistycz- ster Incidents List – MEL/MIL), które gwarantują nego i medycznego); osiągnięcie określonego przez dowódcę (batalionu, – szkolenie poza obiektami ośrodka (Exportable brygady) poziomu wyszkolenia. Dotyczy to przede Training Capability – ETC), dysponuje on bowiem ta- wszystkim zespołowych zdolności do udziału w dzia- kimi możliwościami w dowolnym miejscu na świecie. łaniach militarnych oraz operacjach wsparcia pokoju. Ponadto jest w stanie zapewnić instruktorów, systemy Przedsięwzięcia szkoleniowe najczęściej są planowa- symulacji pola walki i „narzędzia” do dokonywania ne na kanwie prowadzonych operacji, np. w Afgani- analiz, a nawet udział pododdziału przeciwnika (Op- stanie czy Kosowie. Ośrodek może opracować rów- posing Forces – OPFOR), np. sił konwencjonalnych, nież inne scenariusze przebiegu ćwiczeń oraz realizo- partyzanckich czy nawet grup przestępczych. W ostat- wać program szkolenia dowódców (Leader Training nim czasie dodano jeszcze wykonywanie ataków cy- Program – LTP), służący przygotowaniu ich do udzia- bernetycznych. Ponadto może przygotować i przepro- łu w operacjach poza granicami kraju lub w określo- wadzić szczegółowe omówienie danego zadania szko- nych ćwiczeniach. Poza oddziałami i pododdziałami leniowego (After Action Review – AAR). wojsk lądowych w szkoleniu mogą również uczestni- Główne przedsięwzięcia szkoleniowe (ćwiczenia) czyć siły specjalne (Special Operations Forces – są realizowane na terenie Hohenfels Training Area. SOF), dla których opracowuje się odpowiedni pro- Poligon Hohenfels znajduje się w Bawarii, w połu- gram; dniowej części RFN, około 70 km od granicy z Cze- – szkolenie związane z wyjazdem kolejnej zmiany chami. Ma 163 km2 powierzchni. Powstał w 1938 rodo udziału w operacji poza granicami kraju na ku na potrzeby szkolenia żołnierzy Wehrmachtu. podstawie natowskich lub międzynarodowych po- W 1951 roku tereny te przeszły w podporządkowanie rozumień (zawieranych w zależności od potrzeb). armii USA i do 1956 roku służyły szkoleniu amery- Odpowiedzialny za nie decyduje o jego tematyce, kańskich żołnierzy. W tym właśnie roku na poligonie stopniu trudności oraz jakie pododdziały lub od- pojawiły się pierwsze pododdziały innych państw

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 133 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE

KOMPLEKSY TRENINGOWE

Lotnisko Grafenwohr

RFN

Grafenwohr

Hohenfels 44 Lotnisko skomputeryzowane strzelnice Vilseck OŚRODEK do strzelania z uzbrojenia czołgów, BAWARIA SZKOLENIA bojowych wozów piechoty, transporterów opancerzonych POLIGONOWEGO i artylerii oraz z broni strzeleckiej pododdziałów zmechanizowanych W GRAFENWOHR i zmotoryzowanych POLIGON W HOHENFELS teren strzelnicy strefa uderzenia Szkoli 2 strefa szkolenia 163 km biura, magazyny, kwatery wojskowe 0 5 km

MILITARIUM STUDIO MS/US ARMY STUDIO MILITARIUM 60żołnierzy rocznie 000

NATO. W 1988 roku w Hohenfels utworzono Com- dywane zagrożenia. W ich ramach przygotowuje się bat Manoeuvre Training Center (CMTC), przezna- wojska do udziału w operacjach: bojowych (Major czone do prowadzenia szkolenia USAREUR oraz wy- Combat Operations – MCO), antyrebelianckich (Co- dzielonych batalionów manewrowych 7 Armii USA. unter – Insurgent Operations – COIN) i stabilizacyj- W grudniu 2005 roku poligon podporządkowano nych (Security Operations/Stability Operations – Centrum w celu wspierania jego zadań. SOSO). Wspomniany poligon współpracuje z ośrod- Głównym obiektem szkoleniowym jest duży, skła- kami szkolenia na terenie USA przez Kierownictwo dający się z około stu budynków, ośrodek zurbanizo- Centrum Szkolenia Bojowego (Combat Training Cen- wany. Odbywają się tutaj ćwiczenia sprawdzające ter Directorate – CTC-D), co umożliwia nie tylko sto- (Mission Rehearsal Exercises – MREs) wszystkich sowanie jednolitych koncepcji doktrynalnych, lecz tak- kolejnych zmian przygotowujących się do udziału że korzystanie z doświadczeń zgromadzonych w Cen- w operacji pokojowej w Kosowie i Afganistanie. Tutaj trum Szkolenia Bojowego (Combat Training Center – szkolą się również wojskowe i policyjne zespoły do- CTC). W strukturze ośrodka poligonowego występują radcze (Military Advisor Teams/Police Advisor Te- następujące pododdziały lub grupy: Grupa Operacyjna ams – MATs/PATs) przed wyjazdem do Afganistanu. (Operation Group – Op Group), pododdziały sił prze- Co roku na poligonie Hohenfels ćwiczy ponad ciwnika (OPFOR), Ośrodek Szkolenia Rozjemców 60 tys. żołnierzy ze Stanów Zjednoczonych i innych Ćwiczeń Taktycznych (Observer/Controler – O/C) państw Sojuszu. Ważnym elementem ćwiczeń jest do- Academy), Ośrodek Kursów Dowódczych (Leaders skonalenie umiejętności działania w tzw. współczes- Training Program – LTP) oraz Element Zabezpiecze- nym środowisku operacyjnym (Contemporary Opera- nia Grupy Operacyjnej (Operations Group Support tional Environment – COE) brygadowych zespołów Element – OGSE). bojowych (Brigade Combat Teams – BCTs), w tym pancernych i zmechanizowanych BCTs (Heavy SZKOLENIE OGNIOWE BCTs), zmotoryzowanych BCTs (Stryker BCTs) i ae- Prowadzone jest w Grafenwohr Training Area. Znaj- romobilnych BCTs (Airborne BCTs). dują się tu 44 skomputeryzowane strzelnice do strzela- Scenariusze ćwiczeń są wciąż aktualizowane, tak nia z uzbrojenia czołgów, bojowych wozów piechoty, by uwzględniały nie tylko bieżące, lecz także i przewi- transporterów opancerzonych i artylerii oraz z broni

134 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

strzeleckiej pododdziałów zmechanizowanych i zmoto- wych wspieranych komputerowo (Command Post ryzowanych. Poligon dysponuje również dwoma lotni- Exercises/Computer Assisted Exercises – CPX/CAX). skami (Grafenwohr Army Airfield i Vilseck Army Symulowane środowisko zastępuje oddziały lub pod- Airfield). oddziały zaangażowane w ćwiczenia; Głównym jego przeznaczeniem jest doskonalenie – gaming – gry komputerowe, używane jako demon- umiejętności ogniowych (strzeleckich), począwszy od stracyjne narzędzia indywidualnego sposobu działania żołnierzy piechoty, na załogach czołgów i obsługach (wizualizacja możliwych sposobów działania) lub jako środków artyleryjskich skończywszy. Prowadzone jest sprzężony w sieć system szkolenia od drużyny do gru- tu również szkolenie na temat zasad wsparcia po- py bojowej. Gry komputerowe są wykorzystywane wietrznego pododdziałów wojsk lądowych (Close Air głównie na szczeblu drużyny, plutonu i kompanii (np. Support – CAS). Strzelnice umożliwiają strzelanie do Virtual Battle Space 2 – VBS2). różnego rodzaju celów: stałych, ukazujących się oraz W Centrum żołnierze uczą się również, jak postę- ruchomych. Tworzone są z nich pola tarczowe dla za- pować w kontaktach z mediami. Służy temu sieć glo- pewnienia maksymalnego realizmu pola walki. balnych informacji (Global News Network – GNN), W GTA znajdują się również strzelnice w budynkach umożliwiając im udział w symulowanym programie (shoot houses) oraz zautomatyzowane strzelnice sytu- telewizyjnych wiadomości, w konferencjach praso- acyjne (Interim Battle Area Complex – IBAX). Ele- wych i wywiadach. JMSC współpracuje z oficerami menty systemu monitoringu i kontroli rozmieszczone do kontaktów z mediami (Public Affair Officers – w Centrum Nadzoru i Kontroli GTA (kamery, czujni- PAOs) jednostek wojskowych oraz szkoli dowódców ki itp.) pozwalają na bieżąco śledzić przebieg szkole- różnych szczebli dowodzenia, jak udzielać wywia- nia, a po jego zakończeniu dokonać podsumowania dów oraz orientować się w zaangażowaniu mediów i oceny szkolonych. w sprawy realnego świata i ich wpływie na zacho- dzące w nim zmiany. Ponadto zapewnia scenariusze NA POTRZEBY WOJSK SPECJALNYCH do ćwiczeń oraz drukowane zdjęcia z mediów i filmy International Special Training Centre (ISTC), będą- wideo. ce międzynarodową instytucją szkoleniową umożliwia- Centrum oferuje także inne możliwości wirtualnego jącą doskonalenie określonych umiejętności dowódców szkolenia, do czego służą takie narzędzia, jak: i żołnierzy z amerykańskich oraz sojuszniczych jedno- – zestaw do nauki języka obcego (Tactical Language stek sił specjalnych, znajduje się w Pfullendorf. Jednym Trainer – TLT), przeznaczony do jego opanowania lub z priorytetów jest maksymalne ograniczanie kosztów, doskonalenia umiejętności posługiwania się nim (pod co osiąga się m.in. dzięki wielokrotnemu wykorzysta- kątem wykorzystywania w działaniach bojowych). Ak- niu określonych środków materiałowo-technicznych tualnie możliwa jest nauka takich języków obcych, jak: oraz prowadzeniu szkolenia różnych jednostek przez pasztu, dari, arabski, francuski i indonezyjski; tych samych instruktorów (specjalistów). – Elect BiLAT, czyli trenażer wirtualnych negocjacji, który przygotowuje do nich dowódców (Key Leader CENTRUM SYMULACJI POLA WALKI Engagements – KLE). Pozwala na zbieranie dodatko- Głównym celem Joint Multinational Simulation wych informacji przed konkretnym spotkaniem lub ne- Center jest maksymalne ułatwienie przygotowania od- gocjacjami; powiednich elementów do dowodzenia pododdziałami – symulator do szkolenia ratowników medycznych i oddziałami w trakcie działań bojowych dzięki integra- wojsk lądowych (Tactical Combat Casualty Care – cji symulowanych środowisk walki i wykorzystaniu TC3). Służy do opanowania technik działania i proce- osiągnięć najnowszej techniki (Live, Virtual, Construc- dur operacyjnych (Tactics, Techniques & Procedures – tive, Gaming Simulation – LVCG). TTPs) niezbędnych do wykonywania zadań, jakie stoją W Centrum są stosowane następujące rodzaje sy- przed ratownikami medycznymi na polu walki. Symu- mulacji: lator pomaga szkolić, następnie oceniać nabyte umie- – live simulation – rzeczywista symulacja wykorzy- jętności związane z oceną stanu zdrowia rannych i cho- stywana podczas ćwiczeń z wojskami (Field Training rych, z indywidualnym ich traktowaniem oraz przygo- Exercises – FTX); szkoleni dysponują różnorodnymi towaniem do ewakuacji z pola walki. systemami uzbrojenia, np. Multiple Integrated Laser Ośrodki Joint Multinational Simulation Center znaj- Engagement System 2000 (MILES 2000); dują się w Grafenwohr, Kaiserslautern, Schweinfurt, – virtual simulation – wirtualna symulacja; żołnierz Baumholder i Vicenza (Włochy). lub pododdział uczestniczą w szkoleniu w odwzoro- Na uwagę zasługuje infrastruktura Kaiserslautern wanym operacyjnie obszarze. Jest ono prowadzone Mission Training Complex (K-MTC). To przede w realnym czasie w symulowanym terenie. Wirtualne wszystkim pięć dużych sal wykładowych, w których symulatory są często używane w połączeniu z różny- zmieści się do 35 szkolonych w każdej, oraz najwięk- mi typami uzbrojenia (np. Combined Arms Tactical sza z zainstalowanym systemem dowodzenia podod- Trainers – CATT); działami i oddziałami wojsk lądowych (Army Mis- – constructive simulation – konstruktywna symula- sion Command System – AMCS) z 11 stanowiskami cja, wykorzystywana w ćwiczeniach dowódczo-sztabo- pracy na najnowocześniejszym obecnie tzw. stanowi-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 135 WSPÓŁCZESNE ARMIE

sku dowodzenia przyszłości (Command Post of the systemy symulacyjne pola walki. Ponadto organizuje Future – CPOF), serwerze bojowego dowodzenia szkolenie lub współdziałanie sił kilku rodzajów wojsk. (Battle Command Server) i CPOF Server. We wszyst- W każdym roku w CATC szkoli się ponad 10 tys. kich salach wykładowych istnieje możliwość odtwarza- żołnierzy i pracowników wojska z USA i państw so- nia prezentacji multimedialnych. W K-MTC szkoleni juszniczych. mogą także wykorzystać program dowodzenia wojska- Training Support Activity Europe w latach 2010– mi (Mission Command Program – MCP) oraz dosko- –2014 zrealizowało wiele przedsięwzięć szkolenio- nalić umiejętności w ramach Cyfrowego Uniwersytetu wych w Europie (EUCOM) i Afryce (AFRICOM). (Digital University – DU) w określonych systemach Były to ćwiczenia „Southern Accord ’12” i „Shared dowodzenia. Accord ’13 w ramach wsparcia AFRICOM oraz jako Cyfrowy Uniwersytet przygotowuje jednostki woj- wsparcie EUCOM: „Stead Fast Jazz ’13”, „Saber Strike skowe, indywidualnych operatorów oraz dowódców ’11, ’12, ’13, ’14”, „Rapid Trident ’11, ’12, ’13, ’14”, różnych szczebli dowodzenia do udziału w operacjach a także „Immediate Response ’11, ’12”. poza granicami kraju z zastosowaniem szeroko rozumianego Mission Command System (MCS). Do przy- ZESPOŁY SZKOLENIOWE gotowania oddziału pod względem osiągania gotowo- Joint Multinational C-IED Training Team – ści operacyjnej służy program osiągania gotowości BADGER Team (Mobile Training Team) jest podsta- przed wyjazdem w obszar operacji (Pre-Deployment wowym zespołem szkolącym w dziedzinie przeciw- Readiness). działania improwizowanym urządzeniom wybucho- Uniwersytet może prowadzić szkolenie zarówno wym. Eksperci z BADGER Team, mając bogate do- w obiektach Centrum, jak i w wybranej jednostce woj- świadczenie i umiejętności, szkolą uczestników róż- skowej dzięki mobilnym zespołom szkoleniowym nych kursów. Zespół Defeat the Device (DtD) zapew- (Mobile Training Teams – MTTs). Oferuje następujące nia zarówno żołnierzom amerykańskim, jak i z innych poziomy cyfrowego szkolenia: państw NATO oraz partnerom z ISAF pakiet szkole- – pierwszy dla żołnierzy indywidualnych oraz do- niowy pozwalający na profesjonalne przygotowanie wódców niższego szczebla dowodzenia (Individuals komponentów wojskowych do prowadzenia działań and Leaders); w różnych środowiskach walki. Oferuje kilka kursów – drugi dla załogi, drużyny i sztabów niższych szcze- na temat: bli dowodzenia (Crew/Section/Staff Training); – improwizowanych urządzeń wybuchowych, – trzeci dla jednostki wojskowej i jej sztabu (Unit/ zwłaszcza systemów inicjowania ich wybuchów, kon- Staff Drills); strukcji oraz materiałów wybuchowych uzyskiwanych – czwarty jako ćwiczenia dowódczo-sztabowe w warunkach domowych (Home Made Explosives – (Functional Command Post Exercises – FCPX); HME) używanych do produkcji IEDs; – piąty jako zintegrowane ćwiczenia dowódczo-szta- – rodzajów robotów i ich wykorzystywania; bowe (Integrated Command Post Exercises – ICPX). – urządzeń zmniejszających zagrożenie użyciem Program o nazwie „Wywiad i bezpieczeństwo” IEDs (Electronic Counter Measures – ECM); (Intelligence and Security – I&S) wspiera nowo – sposobów działania i procedur operacyjnych (Tac- utworzoną European Foundry Platform (EFP), prze- tics, Techniques and Procedures – TTPs), dotyczących znaczoną do szkolenia żołnierzy US Army Europe używania sprzętu do oczyszczania dróg z IEDs (Route (USAREUR) oraz państw sojuszniczych. Jest on Clearance Equipment – RCE); sponsorowanym przez wojska lądowe narzędziem – do poruszania się w terenie, w którym istnieje za- służącym do zwiększania zdolności rozpoznawczych grożenie występowaniem IEDs (dla kierowców). wojsk. Ćwiczenia sytuacyjne (Situational Training Exerci- Szkolenie z prowadzenia wywiadu osobowego (Hu- ses – STXs) są często połączone ze szkoleniem z zakre- man Intelligence – HUMINT) wspomaga nowy, do- su Defeat the Device (DtD). Zespoły BADGER opra- skonale wyposażony moduł indywidualnego przesłu- cowują scenariusze STX C-IED do bezpośredniego chania (Individual Interrogation Module – IIM). wsparcia szkolenia, np. działanie spieszonych żołnierzy Pozwala na tworzenie środowiska ułatwiającego opa- lub przemieszczanie się pojazdów w warunkach zagro- nowanie umiejętności prowadzenia przesłuchań jeń- żenia występowaniem IEDs. ców lub osób podejrzanych o popełnienie określonych przestępstw. Służy także do przygotowania dowódców JAKIE KORZYŚCI? niższych szczebli dowodzenia do udzielania wywia- Z przedstawionej bogatej oferty ośrodków szkolenia dów. Może być używany jako pomoc w realizacji należy w miarę możliwości korzystać, by poznać naj- określonych przedsięwzięć szkoleniowych lub w po- nowsze trendy szkoleniowe i zastosować je w naszych łączeniu np. z Virtual Battle Space 2. jednostkach wojskowych. Warto dokonać analizy tema- Combined Arms Training Center jest przeznaczone tów poszczególnych kursów proponowanych przez Do- do szkolenia specjalistów oraz dowódców niższych wództwo Połączonego Międzynarodowego Szkolenia szczebli dowodzenia z poszczególnych rodzajów pod kątem ewentualnego skierowania na nie przedsta- wojsk. Wykorzystuje do tego celu symulatory oraz wicieli polskich sił zbrojnych. n

136 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 HISTORIA Decydująca rola manewru

W CZASIE KAMPANII OBRONNEJ 1939 ROKU NASZA ARMIA PONIOSŁA KLĘSKĘ M.IN. ZA SPRAWĄ ZNACZNEJ PRZEWAGI MANEWROWEJ PRZECIWNIKA. JEDNYM Z PRZYKŁADÓW KLUCZOWEJ ROLI MANEWRU W TEJ KAMPANII SĄ DZIAŁANIA 4 DYWIZJI LEKKIEJ WEHRMACHTU.

Krzysztof Fudalej uż w chwili napaści Rzeszy Niemieckiej na Polskę łudniowym brzegu Wisły. XVIII KA atakował siłami J1 września 1939 roku sytuacja operacyjna Wojska 2 Dywizji Pancernej (2 DPanc) na lewym skrzydle, Polskiego była bardzo trudna. Przeciwnik dysponował 4 Dywizji Lekkiej (4 DL) w centrum oraz 3 Dywizji przewagą liczebną oraz znaczną techniczną. Poza tym Strzelców Górskich (3 DSG) na prawym skrzydle. jego wojska zajmowały korzystne pozycje wyjściowe, umożliwiające w wielu miejscach obchodzenie pol- DYWIZJA LEKKA skich pozycji lub przenikanie między nimi. Wejście We- W 1939 roku w Wehrmachcie istniały cztery tzw. Autor jest specjalistą hrmachtu na Słowację i wystąpienie tego państwa jako dywizje lekkie (Leichte Division). Szczegółowa struk- w Wojskowym Centrum agresora sprawiły, że nieaktualny stał się obowiązujący tura organizacyjna każdej z nich była nieco odmienna. Edukacji Obywatelskiej jeszcze do lata 1939 roku plan ogólny naczelnego wo- Generalnie były to dywizje zmechanizowane o nieza- dza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego stoczenia bi- kończonej i częściowo jeszcze improwizowanej organi- twy granicznej z wykorzystaniem Armii „Kraków”, ma- zacji, docelowo mające zostać przekształcone w dywi- jącej w jego zamyśle tworzyć tzw. piwot, a zatem zabez- zje pancerne. Część ich pododdziałów dziedziczyła tra- pieczać od południa odwrót w kierunku centrum kraju dycje kawaleryjskie, lecz organizacyjnie podlegały one Armii „Łódź” czy „Poznań”. wojskom pancernym Wehrmachtu. Z powodu oskrzydlenia Armii „Kraków” od połu- 4 Dywizja Lekka, dowodzona przez gen. mjr. Alfre- dnia konieczne stało się wystawienie Armii „Karpaty”, da Ritter von Hubicki, była dawną austriacką Dywizją która jednak do wybuchu wojny nie została w pełni Szybką Bundesheer, uzupełnioną pododdziałami ukompletowana i nie mogła stanowić istotnego czynni- z dawnej austriackiej 1 Dywizji Piechoty (1 DP). Dy- ka w planowaniu operacyjnym. Jednocześnie rankiem wizję utworzono w marcu 1938 roku po włączeniu 1 września 1939 roku na styku stref rozgraniczenia Ar- Bundesheer do Wehrmachtu. Docelowo miała się stać mii „Kraków” i „Karpaty” w Beskidzie Żywieckim do 9 Dywizją Pancerną (9 DPanc). W jej strukturze orga- działań zaczepnych z rejonu wyjściowego Namestovo – nizacyjnej w 1939 roku znalazły się: sztab, kompania – Tvrdosin – Trstena (Słowacja zachodnia) przystąpiły łączności, 10 Pułk Strzelców Konnych z dwoma bata- wojska XVIII Korpusu Armijnego (XVIII KA) gen. lionami, 11 Pułk Strzelców Konnych z dwoma batalio- piech. Eugena Beyera z 14 Armii Wehrmachtu, których nami, 9 Pułk Rozpoznawczy z dwoma batalionami natarcie, zmierzające do dotarcia od południa do Kra- (motocyklowy i samochodów pancernych), 102 Pułk kowa, od razu zagroziło odcięciem całego lewego Artylerii z dwoma dywizjonami, 33 Batalion Pancerny skrzydła Armii „Kraków”, zajmującego pozycje na po- (trzy kompanie czołgów), 50 Batalion Przeciwpancer-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 137 HISTORIA

4 DYWIZJA LEKKA LICZYŁA NIESPEŁNA 10 TYS. ŻOŁNIERZY, ALE BYŁA NASYCONA NOWOCZESNYM SPRZĘTEM WOJSKOWYM

ny, 86 Batalion Saperów oraz służby kwatermistrzow- cztery działa piechoty kalibru 75 mm i trzy armaty skie. Dywizja liczyła niespełna 10 tys. żołnierzy, ale przeciwpancerne kalibru 37 mm. Była to bardzo ory- była nasycona nowoczesnym sprzętem wojskowym. ginalna i nietypowa struktura – na poziomie pułku nie Dysponowała m.in. 60 czołgami, 75 samochodami było żadnych pododdziałów wsparcia, np. kompanii pancernymi, 24 haubicami kalibru 105 mm, 20 działa- pułkowych, całość sił została skupiona w batalionach. mi piechoty kalibru 75 mm, 50 działami przeciwpan- Dysponowały one potężną jak na owe czasy siłą cernymi kalibru 37 mm oraz 24 moździerzami kalibru ognia, były zmotoryzowane i mogły działać samo- 81 mm i 45 granatnikami kalibru 50 mm. Ponadto na dzielnie. Natomiast dowódca Dywizji miał do dyspo- czas walk przydzielono jej kompanię z 47 Batalionu zycji dużą liczbę pododdziałów wsparcia, które mógł Karabinów Maszynowych, uzbrojoną w 12 armat szyb- przydzielać stosownie do potrzeb. kostrzelnych kalibru 20 milimetrów. Zgodnie z niemiecką manierą struktura Dywizji mia- Należy zwrócić uwagę, że w skład Dywizji wcho- ła architekturę otwartą. Etatowy skład pododdziałów dziły tylko cztery bataliony piechoty zmotoryzowanej z chwilą wyruszenia w pole ulegał zaś rozmyciu na oraz mogący zostać spieszony batalion motocyklowy rzecz formowanych doraźnie grup zadaniowych (grup o podobnej sile. Każdy batalion miał po trzy kompa- bojowych), w których skład wchodziły elementy z róż- nie liniowe i kompanię wsparcia oraz pluton saperów. nych pułków, batalionów i dywizjonów. W ten sposób Każdy batalion piechoty w pułkach strzelców kon- dowódca każdej grupy zadaniowej dysponował podod- nych liczył ponad tysiąc żołnierzy (pułk – 2,2 tys. działami dedykowanymi do różnych zadań (bronie po- żołnierzy), w tym 26 oficerów, 157 podoficerów łączone – piechota, saperzy, artyleria, czołgi lub samo- i 858 szeregowych. Ich uzbrojenie stanowiły w każdej chody pancerne), mógł zatem z powodzeniem reago- kompanii jako broń zespołowa 22 karabiny maszyno- wać na zaistniałą sytuację taktyczną. Niemcy dzielili we oraz trzy granatniki kalibru 50 mm. Kompania dywizyjne pododdziały wsparcia, takie jak dywizjony wsparcia miała sześć moździerzy kalibru 81 mm, czy bataliony, na baterie, plutony lub kompanie, przy-

138 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 HISTORIA DAS BUNDESARCHIV DAS

dzielając je następnie do grup zadaniowych (bojowych) z 1 Brygady Górskiej miał charakter działań opóźniają- opartych na batalionach piechoty (batalionowa grupa cych, które były względnie skuteczne dzięki licznym bojowa), dając ich dowódcom swobodę taktyczną. zatorom i zniszczeniom na drogach, które w warunkach górskich, kanalizujących drogi natarcia wojsk PRZYKŁAD PIERWSZY – RABKA zmotoryzowanych (4 DL posuwała się kolumnami Pas natarcia Dywizji wyznaczono w widłach rzek wzdłuż tylko jednej centralnej drogi Czarny Dunajec – Czarna Orawa (od zachodu) i Czarny Dunajec (od – Raba Wyżna), przyniosły zysk w postaci powolnego wschodu) w ogólnym kierunku na Rabkę i dalej My- przemieszczania się przeciwnika. Oczywiste było jed- ślenice. Generał von Hubicki do wykonania zadania nak, że jego wyjście na tyły Armii „Kraków” jest tylko bliższego Dywizji (Rabka) podzielił ją na trzy grupy kwestią czasu. W tej sytuacji jej dowódca gen. bryg. manewrowe, nazwane od nazwisk dowódców pułków Antoni Szyling już rankiem 1 września nakazał jedyne- bądź batalionów: Grupa Rozpoznawcza Vichytil, Gru- mu będącego w jego dyspozycji odwodowemu oddzia- pa Brehrmer i Grupa Apell. Ponadto samodzielnie łowi zmotoryzowanemu (i jednej takiej jednostce w ca- działała Grupa Hauenschildt w sile batalionu samocho- łym Wojsku Polskim) – 10 Brygadzie Kawalerii (10 dów pancernych, mająca czasowo wykonywać zadania BK) płk. dypl. Stanisława Maczka powstrzymanie nie- dalekiego rozpoznania nie na rzecz Dywizji, lecz do- mieckich kolumn zmechanizowanych na styku Beskidu wództwa Korpusu. Przeciwnikiem agresorów była tyl- Żywieckiego i Wyspowego, przynajmniej do czasu ko rozproszona 1 Brygada Górska Armii „Kraków”. zorganizowania odwrotu z obszaru Śląska. Dzięki mo- Niemcy przekroczyli granicę o godzinie 5.35, a do toryzacji Brygada płk. Maczka, rozmieszczona w rejo- wieczora 4 Dywizja Lekka wyszła na linię Arkabuz – nie Krakowa, zdołała szybko przemieścić się w nakaza- – Bielanka – Nowy Targ. Nie opanowano samej Rabki, ny rejon, rankiem 2 września przystępując do walki mimo to praktycznie całe Podhale znalazło się w rę- w rejonie Jordanowa i Rabki (podporządkowano jej kach napastników. Opór 1 Pułku Piechoty KOP również 1 Pułk Piechoty KOP). Jej przeciwnikiem były

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 139 HISTORIA

pododdziały 2 Dywizji Pancernej oraz 4 Dywizji Lek- 10 Pułk Strzelców Konnych. Po kilku godzinach walk kiej. Dzięki szybkiej decyzji gen. A. Szylinga, który od pododdziały 4 DL zdobyły Lubień, Pcim i Stróżę, pod- razu dostrzegł zagrożenie o doniosłym znaczeniu ope- chodząc pod Myślenice. Działania zaczepne, choć ko- racyjnym, niemiecki zamysł szybkiego oskrzydlenia i rzystne, zostały przerwane rozkazem z godziny 16.00, zniszczenia Armii „Kraków” już na linii granicy nie nakazującym Dywizji odejście w kierunku wschodnim. został urzeczywistniony. Dowództwo 14 Armii, zdając sobie sprawę z trwają- Wojska niemieckie w terenie górskim nie mogły po- cego już odwrotu Armii „Kraków”, postanowiło wyko- czątkowo wykorzystać swej olbrzymiej przewagi li- nać daleki rajd na tyły sił polskich i ponownie je czebnej i 2 września obie dywizje manewrowe XVIII oskrzydlić na południe od Wisły. KA nie zdołały rozbić wzmocnionej obrony 10 BK, po- Walki stoczone w Beskidach od 1 do 4 września cha- woli spychając ją na północ. 4 Dywizja Lekka dopiero rakteryzowały się nietypowym przebiegiem, jak na wa- wieczorem opanowała Rabkę, a jej oddziały zajmowa- runki kampanii 1939 roku. Przede wszystkim obie stro- ły o zmierzchu pozycje w rejonie Rabka – Raba Wyżna ny posługiwały się wojskami o trakcji motorowej, choć – Nowy Targ. Tymczasem w celu lepszej koordynacji różnica potencjałów była znaczna. Jednak ze względu działań niemieckich dywizji o trakcji mechanicznej na rzeźbę terenu napastnik nie mógł wykorzystać tego rankiem 3 września przeszły one pod rozkazy nowo atutu, dzięki czemu obrońca, prowadząc zręczne dzia- przybyłego na front dowództwa XXII Korpusu Armij- łania opóźniające, nie tylko nie pozwolił rozbić swych nego (XXII KA) gen. kaw. Ewalda von Kleista. skromnych sił, lecz także przez 72 godziny skutecznie Generał von Hubicki, mając przed sobą masyw wzbraniał siłom niemieckim realizację ich operacyj- Lubonia Wielkiego, postanowił obejść go z dwóch nych zamiarów. stron – przez Skomielną Białą od zachodu i Mszanę Obie strony były przywiązane do dróg. Obronę stałą Dolną od wschodu. Na pierwszym z tych kierunków zastąpiła obrona manewrowa, siły wprowadzano do odnotowano silny opór 10 Pułku Strzelców Konnych walki stopniowo oraz wykonywano kontrataki ze 10 BK, który dopiero pod koniec dnia wycofał się na wsparciem broni pancernej. Niemcy nie dążyli za północ, do Tenczyna. Siły główne 4 Dywizji Lekkiej wszelką cenę do przełamania obrony atakiem czoło- nacierały jednak po wschodniej stronie Lubonia Wiel- wym, lecz szukali dróg jej obejścia i wykonania ude- kiego, szosą Rabka – Mszana Dolna, gdzie próbowały rzenia ze skrzydeł. Z kolei kawaleria płk. Maczka, po się im przeciwstawić tylko słabe pododdziały 1 Bryga- stwierdzeniu przeważających sił przeciwnika, w tym dy Górskiej (1 PG). Ich zorganizowany opór uległ rozwiniętej artylerii, odchodziła na kolejną pozycję wkrótce załamaniu. Po opanowaniu Mszany Niemcy opóźniania. skierowali się na północny zachód z zamiarem dotarcia Z racji uwarunkowań operacyjnych strona polska do Lubienia i wyjścia na tyły 10 Brygady Kawalerii. stała na przegranej pozycji, ponieważ natarcie XVIII Ostatecznie wraz z końcem dnia zostali powstrzymani Korpusu Armijnego, następnie XXII Korpusu Armij- na podejściach do tej miejscowości. nego zostało precyzyjnie wykonane na styku Armii W sytuacji głębokiego oskrzydlenia pozycji 10 BK „Kraków” i Armii „Karpaty”, której rozwinięcie było od wschodu, wieczorem płk Maczek zarządził jej od- dopiero w toku. W efekcie najpierw 4 Dywizja Lekka wrót z Tenczyna do Lubienia, gdzie zorganizowano mogła oskrzydlić 10 Brygadę Kawalerii od wschodu, obronę z wykorzystaniem sił 10 Pułku Strzelców a 4 września XXII KA, odepchnąwszy po czterech Konnych. Zajęcie Mszany Dolnej przez 4 DL i współ- dniach walk 10 BK i 1 BG na północ, uzyskał wolną działającą z nią od wschodu 3 Dywizją Strzelców przestrzeń operacyjną na kierunku Nowy Sącz – Górskich oznaczało wyjście XXII Korpusu Armijne- – Dunajec, co było olbrzymim sukcesem. Zachwianie go na tyły Armii „Kraków” i uzyskanie swobody ope- obrony Armii „Kraków” od południa oznaczało bo- racyjnej na kierunku północno-zachodnim, w stronę wiem zachwianie obrony wszystkich polskich armii Limanowej. Z tego też powodu 10 BK została podzie- i otwarcie drogi w głąb kraju. lona. Wzmocniony 24 Pułk Ułanów skierowano okrężną drogą przez Myślenice, Wiśniową i Kasinę PRZYKŁAD DRUGI – TARNÓW Wielką ku Mszanie od północnego zachodu w celu za- Na linii Dunajca nacierającą w kierunku rzeki mknięcia dróg prowadzących na tyły Armii „Kraków”. przez Tymbark, Limanową, Lipnicę Murowaną Jednocześnie gen. A. Szyling zarządził generalny od- i Czchów 4 Dywizję Lekką powinna była zatrzymać wrót swej Armii na wschód. polska 24 Dywizja Piechoty, rozładowywana z trans- Rankiem 4 września 4 Dywizja Lekka wznowiła portów w rejonie Tarnowa i przydzielona do Armii działania zaczepne z zadaniem dotarcia przez Myśleni- „Karpaty” (następnie Armii „Małopolska”). Nie zdo- ce do Krakowa. Jednocześnie pod Kasiną Wielką do- łała ona jednak do tego czasu ześrodkować się w na- szło do boju spotkaniowego jednego ze wzmocnionych kazanym rejonie. Już 5 września w późnych godzi- batalionów Dywizji i polskiego 24 Pułku Ułanów. Na nach popołudniowych oddziały wydzielone 4 Dywizji głównym kierunku działań 4 DL niemiecki 11 Pułk Lekkiej dotarły do Dunajca i pod Zakliczynem nawią- Strzelców Konnych starł się pod Lubieniem z polskim zały kontakt bojowy z obsadzającymi wschodni brzeg 10 Pułkiem Strzelców Konnych. W tym samym kierun- pododdziałami 24 DP. Niemcy dotarli również do ku z Kasinki Małej atakował również niemiecki Nowego Sącza i pod Wojnicz. Strona polska zdołała

140 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 HISTORIA

wysadzić mosty, ale obrona na Dunajcu nie miała dzenia w warunkach boju spotkaniowego i działań ma- spoistego charakteru. Siły główne 24 Dywizji ześrod- newrowych. Liczebnie słabsza, ale znacznie silniejsza kowały się w rejonie Tarnowa, jej skrzydła wisiały ogniowo i mobilniejsza 4 Dywizja Lekka rozbiła w próżni. W rejon Tarnowa podążała z północnego 24 Dywizję Piechoty, przełamując jej obronę na linii zachodu, w ramach osłony odwrotu Armii „Kraków”, Dunajca, paraliżując odwrót i uniemożliwiając zorga- 10 Brygada Kawalerii płk. Maczka. Miała ona jednak nizowanie obrony na kolejnej rubieży. Sukces ten osią- kilka godzin straty w stosunku do oddziałów 4 DL, gnięto dzięki zastosowaniu manewru, wyszukaniu sła- operujących na południe od osi jej marszruty. bych miejsc w obronie przeciwnika oraz dynamiczne- O świcie 6 września pod Zakliczynem grupa bojowa mu zwiększeniu uzyskanego powodzenia. Obie strony 4 Dywizji Lekkiej (wzmocniony batalion piechoty) dysponowały taką samą świadomością sytuacyjną, po- sforsowała Dunajec, zdobywając przyczółek pod nieważ polskie lotnictwo rozpoznało, następnie śledzi- Wróblowicami, na południe od Tarnowa. W ciągu ło ruch pododdziałów 11 Pułku Strzelców Konnych przedpołudnia na przyczółku, dzięki szybko zbudowa- w kierunku na Gromnik, ale zupełnie inne były możli- nym mostom pontonowym, znalazły się kolejne dwie wości reakcji. Dowódca 24 Dywizji Piechoty nie dys- batalionowe grupy bojowe. Strona polska starała się blo- ponował mobilnym odwodem manewrowym, który kować przyczółek dwoma batalionami piechoty odpo- mógłby zaangażować przeciwko przenikającej na jego wiednio z 38 i 17 Pułku Piechoty 24 Dywizji Piechoty, tyły niemieckiej grupie batalionowej. Z kolei dowódca SZYBKOŚĆ ale nie zdołała obsadzić dróg biegnących na południe. niemiecki, dzięki pełnej mechanizacji, mógł wykorzy- DZIAŁAŃ Wykorzystała to niemiecka grupa batalionowa mjr. Re- stać ten sukces w ciągu paru godzin, koncentrując na NIEMIECKICH inischa (wzmocniony II Batalion 11 Pułku Strzelców kierunku, gdzie uzyskał powodzenie, siły główne swo- DYWIZJI Konnych), która spod Zakliczyna przez Wilczyska, jej Dywizji i narzucając przeciwnikowi walkę w naj- MOTOROWYCH Ciężkowice i Gromnik dokonała dalekiego obejścia po- mniej dla niego korzystnej sytuacji – w czasie odwrotu. BYŁA W 1939 zycji 38 i 17 Pułku od południa, a tym samym podwa- Należy zaznaczyć, że do porażki 24 DP doszło dopiero ROKU SZOKIEM żyła obronę całej 24 DP na Dunajcu. wówczas, gdy opuściła ona doraźne stanowiska obron- ZARÓWNO Jednocześnie w ciągu dnia wzmocniony 9 Pułk Roz- ne, na których jej pododdziały względnie skutecznie poznawczy 4 DL opanował na zachodnim brzegu stawiały opór 6 września atakującym Niemcom. Zbyt DLA SZTABU Dunajca rejon Wojnicza i przeciął szosę Brzesko – szeroki pas obrony uniemożliwił jednak przeciwdziała- NACZELNEGO – Tarnów, blokując najkrótszą drogę odwrotu na nie niemieckim zamysłom sforsowania Dunajca, a za- WODZA, wschód 10 Brygadzie Kawalerii, która w tej sytuacji miar prowadzenia aktywnej obrony linii rzeki metodą JAK I DLA musiała obchodzić ten obszar od północy. Stwierdziw- działań manewrowych prowadzonych przez pułki pie- DOWÓDCÓW szy fakt wyjścia na swe tyły niezidentyfikowanych li- choty nie mógł zdać egzaminu wobec szybko prze- POSZCZEGÓLNYCH czebnie, ale ocenianych jako znaczne zmechanizowa- mieszczających się zgrupowań przeciwnika. ZWIĄZKÓW nych sił przeciwnika, nocą z 6 na 7 września dowódz- W czasie walk 7 września nie istniała już z kolei TAKTYCZNYCH two 24 DP podjęło decyzję o odwrocie spod Tarnowa, zwarta linia frontu, obie strony manewrowały swymi porzuceniu linii Dunajca i odejściu do Dębicy oraz na oddziałami. Dywizja Lekka, atakując tylko z południa linię rzeki Wisłoka. i pomocniczo z zachodu, nie starała się zamknąć 24 DP Generał von Hubicki, gdy uzyskał informacje o od- w okrążeniu, nie mając na to sił, lecz dążyła do zadania wrocie sił polskich, postanowił temu przeciwdziałać. jej możliwie dużych strat w boju spotkaniowym. Celem 7 września nakazał opanować nie tylko Tarnów, lecz niemieckiego dowódcy nie było unicestwienie prze- także położone na wschód od niego Pilzno, przecina- ciwnika za wszelką cenę, zwłaszcza kosztem czasu, jąc atakiem od południa główną drogę odwrotu lecz przede wszystkim pozbawienie go możliwości sta- 24 Dywizji Piechoty i tym samym paraliżując zamiar wiania skutecznego oporu na określonej rubieży. Jej jej odejścia za Wisłokę. Zadanie to wykonywały trzy opanowanie przez 4 Dywizję Lekką przyniosło daleko- silnie wzmocnione bataliony piechoty, wsparte bata- siężne skutki operacyjne. Straciła ona wówczas zainte- lionem motocyklistów. Tarnów zajęto 7 września resowanie odchodzącą na południe 24 DP i podjęła dal- o godzinie 15.00, Pilzno trzy godziny później. Na osi sze natarcie wprost na wschód. odwrotu Tarnów – Pilzno ogniem artylerii i atakami czołgów oraz piechoty zmotoryzowanej zostały rozbi- PRZYKŁAD TRZECI – te siły główne 38 Pułku Piechoty oraz 3 Batalionu POŚCIG I OPÓŹNIANIE 17 Pułku Piechoty. Tylko 39 Pułk Piechoty 24 DP Wydarzenia następnych dni przyniosły kolejne nie- zdołał w należytym porządku wycofać się za Wisło- zwykłe doświadczenia taktyczne i operacyjne, ponie- kę, pozostałe polskie pułki uczyniły to w rozproszeniu waż bodaj po raz pierwszy w historii wojen zmechani- i z dużymi stratami. Obrona linii rzeki była niemożli- zowane (motorowe) związki taktyczne obu stron prowa i już nocą z 7 na 8 września zdezorganizowana wadziły z jednej strony pościg, z drugiej – jego Dywizja wycofała się na południowy wschód, odsła- opóźnianie. Rankiem 8 września 4 DL rozpoczęła na- niając drogę na Rzeszów i zrywając kontakt operacyj- tarcie w kierunku Rzeszowa, forsując Wisłokę i jeszcze ny między Armią „Kraków” i „Karpaty”. przed południem oddziałami wydzielonymi opanowu- Walki w dniach 6–7 września pokazały olbrzymie jąc Dębicę i Ropczyce. Próbujący wycofywać się znaczenie inicjatywy oraz agresywnego stylu dowo- w kierunku Rzeszowa 1 Batalion 53 Pułku Piechoty

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 141 HISTORIA

został zniszczony częściami wzdłuż głównej drogi. wschód od Łańcuta. Po drodze znoszono niewielkie O godzinie 13.00 Niemcy dotarli już do Trzciany, za- grupy maruderów, w tym 2 Dywizjon Artylerii 24 Puł- grażając bezpośrednio Rzeszowowi. Tempo ich natar- ku Artylerii. W tym momencie dalsze natarcie na cia było imponujące. Na korzyść 4 Dywizji Lekkiej Przeworsk, w kierunku północnym, mogło doprowa- i XXII Korpusu Armijnego przemawiał fakt, że teren dzić do okrążenia 10 BK, ale celem nadrzędnym było działań, jako obszar byłego zaboru austriackiego, miał kontynuowanie natarcia w kierunku Sanu. Nacierając stosunkowo gęstą i dobrze utrzymaną sieć dróg, co zatem dalej na wschód, Niemcy zbliżyli się wieczorem miało olbrzymi wpływ na sprawność marszu kolumn do Radymna już nad samą rzeką. Generał von Hubicki, motorowych. widząc powodzenie rajdu Grupy „Iwand”, osłabił zgru- 4 Dywizja Lekka nie opanowała 8 września Rze- powanie pod Łańcutem, wydając wieczorem rozkaz do szowa z marszu. Stało się to dzięki interwencji marszu drogą południowej grupy pościgowej kolejnego 10 Brygady Kawalerii płk. St. Maczka. Na podstawie batalionu piechoty. meldunków o katastrofalnym w skutkach spłynięciu Wobec ryzyka okrążenia w Łańcucie (od północy na południe 24 Dywizji Piechoty skierowano ją na ten pojawiły się też czołgi 2 DPanc), nocą z 9 na 10 wrze- kierunek, aby możliwie jak najdłużej powstrzymywa- śnia 10 Brygada Kawalerii opuściła bronione miasto NIEMIECKIE ła nacierającego przeciwnika. Inaczej jednak niż i wycofała się na Przeworsk, następnie za San, w rejon ZWYCIĘSTWA w Beskidach, nie miała ona tutaj możliwości wyko- Jarosławia. Jej odwrót nie był najlepiej zorganizowany, POLEGAŁY rzystania terenu z powodu strat bojowych i możliwo- lecz ostatecznie zakończył się sukcesem. Rano podod- NIE NA FIZYCZNYM ści manewrowych środków walki (czołgi Vickers nie działy 4 Dywizji Lekkiej zajęły Łańcut, jednocześnie ZNISZCZENIU nadążały za rzutem kołowym). Była ponadto słabsza Grupa „Iwand” wyszła nad San pod Radymnem, prze- GŁÓWNYCH SIŁ niż w pierwszych dniach wojny. W otwartej walce cinając magistralę kolejową Jarosław – Przemyśl. Na PRZECIWNIKA, z 4 Dywizją Lekką zostałaby szybko unicestwiona. zatarasowanej składami kolejowymi linii przechwyco- LECZ PRZEDE Pułkownik St. Maczek zdawał sobie z tego sprawę, no olbrzymie ilości wyposażenia wojskowego i wzięto WSZYSTKIM dlatego też zdecydował się na działania opóźniające – licznych jeńców. NA ICH WYMANE- walkę z oddziałami wydzielonymi przeciwnika i po- Na wieść o obecności pododdziałów 4 DL koło wstrzymywanie ich do czasu rozwinięcia sił głównych Radymna dowództwo Armii „Małopolska” ewakuowa- WROWANIU ORAZ niemieckiej dywizji, w tym jej artylerii. Wówczas to ło się z Przemyśla do Lwowa. Obrona linii Sanu nie by- NARZUCENIU wykonałby odskok na kolejną rubież opóźniania. Do- ła zorganizowana i jedna z batalionowych grup bojo- IM WALKI NA kładnie w ten sposób 8 września rozegrano walkę pod wych Dywizji utworzyła wkrótce przyczółek koło JAK NAJBARDZIEJ Rzeszowem. Do wieczora gen. von Hubicki zaanga- Duńkowic. Dopiero po południu w jego rejonie pojawi- KORZYSTNYCH żował w działania trzy wzmocnione bataliony piecho- ły się pierwsze pododdziały polskie. Tempo działań DLA SIEBIE ty i batalion motocyklistów, ale jeszcze bez całej arty- Niemców było tak duże, że płk Maczek, który przybył WARUNKACH lerii. Zmierzch przerwał aktywne działania już na w ten rejon z Jarosławia w celu zapoznania się z sytu- przedmieściach miasta, dokąd cofali się polscy kawa- acją, stał się bezpośrednim celem ognia żołnierzy nie- lerzyści. W nocy płk Maczek zarządził odwrót do mieckiej Dywizji i tylko szczęśliwym trafem nie poległ Łańcuta, ustanawiając wysuniętą pozycję w Krasnem w ostrzelanym samochodzie. 10 BK nie miała sił na (jej obronę powierzono 24 Pułkowi Ułanów). skuteczne przeciwdziałanie forsowaniu Sanu przez Rankiem 9 września 4 DL bez walki zajęła Rzeszów, 4 DL. Wieczorem blokowała przyczółek zaledwie jed- w tym uchwyciła most na Wisłoku. Dowódca Dywizji nym szwadronem 24 Pułku Ułanów. wydzielił z niej dwie silne grupy pościgowe w sile 11 września 4 DL umacniała przyczółek na Sanie wzmocnionych grup batalionowych („Vichytil” w rejonie Radymna, przemieszczając tam siły główne i „Iwand”, każda z batalionem piechoty, plutonem sa- i budując przeprawy mostowe. Jednak wobec widocz- perów, drużyną łączności, kompanią pancerną lub sa- nej słabości przeciwnika jej dowódca nakazał rozpo- mochodów pancernych oraz dwiema bateriami hau- znanie walką w kierunku na Krakowiec – w drodze na bic), jeszcze tego dnia zamierzając osiągnąć San wraz Lwów. W Krakowcu stwierdzono obecność polskiego z przyczółkami na wschodnim brzegu. Reszta Dywizji 10 Pułku Strzelców Konnych 10 BK, która po raz ko- miała przemieszczać się za nimi. lejny starała się zagrodzić drogę 4 Dywizji Lekkiej. Grupa „Vichytil” przed południem dotarła pod Brygada płk. St. Maczka próbowała przesłonić Lwów, Krasne, nawiązując walkę z pododdziałami 10 Brygady ale XXII Korpus Armijny nie miał za zadanie opano- Kawalerii, odrzuconymi po kilku godzinach do Łańcuta wanie miasta. Jako ważniejszy cel uznano zniszczenie (siedziba pokojowa 10 BK). O godzinie 15.00 rozpo- wciąż cofającej się wzdłuż Wisły na wschód armii częły się zaciekłe walki o miasto. Próba obejścia gen. A. Szylinga. XXII KA miał wykonać zwrot na Łańcuta przez Albigową i Markową nie powiodła się północny wschód i w rejonie Rawy Ruskiej zabloko- wobec kontrataków podkomendnych płk. St. Maczka. wać drogi odwrotu dywizji Armii „Kraków” oraz za- W tej sytuacji w późnych godzinach popołudniowych grozić od południa dopiero organizowanej Armii pod Łańcut podeszły siły główne 4 DL. Jednocześnie „Lublin”, odcinając obie od Lwowa i tzw. przedmo- w tym samym czasie na południu pościgowa Grupa ścia rumuńskiego. Ewentualne powodzenie tego ma- „Iwand” dokonała dalekiego obejścia rejonu walk, zaj- newru oznaczałoby przekreślenie zamiarów polskiego mując po południu Jaworniki Polskie i Pantalowice na naczelnego wodza zorganizowania obrony w połu-

142 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 HISTORIA

dniowo-wschodniej Polsce z użyciem wojsk wycofa- jonie Lwowa, natomiast Niemcy 13 września wkroczy- nych tam z linii Wisły. li do Rawy Ruskiej i Telatyna. Stąd, zgodnie z rozka- Działania 4 Dywizji Lekkiej w dniach 8–11 września zem, mieli uderzyć na odległy Chełm. miały charakter pościgu opóźnianego przez 10 Bryga- Niemcy operowali na tyłach polskich armii, w wol- dę Kawalerii. Ze względu na szczupłość sił działania nej przestrzeni operacyjnej. Dziennie pokonywali teraz polskiej brygady nie zakończyły się sukcesem – tem- nawet 60 km. Nocą rozkazy uległy zmianie, celem stał po natarcia przeciwnika się nie zmniejszyło, nie uda- się Włodzimierz Wołyński. Należało sforsować Bug ło się także zadać mu większych strat. Dywizja Lekka pod Kryłowem i spróbować uchwycić miasto, w któ- sforsowała Wisłokę, Wisłok i San. Zdobyła Dębicę, rym, jak słusznie przypuszczano, mogło się znajdować Rzeszów, Łańcut. Celem gen. von Hubickiego było stanowisko dowodzenia marszałka Rydza-Śmigłego. jak najszybsze dotarcie i sforsowanie Sanu, bez oglą- 14 września pododdziały 4 Dywizji Lekkiej po wydania się na skrzydła, i unikanie przewlekłych walk. konaniu dalekiego rajdu osiągnęły Hrubieszów, podod- Dowódcy grup pościgowych mieli dużą autonomię działy rozpoznawcze natomiast dotarły do Bugu pod działania i operowali jako oddziały wydzielone, mogli Kryłowem, sforsowały go i uchwyciły przyczółek na jednak liczyć na szybkie i efektywne wsparcie sił wschodnim brzegu. Sztab naczelnego wodza został głównych Dywizji zarówno w przypadku natknięcia tymczasem ewakuowany z pobliskiego Włodzimierza się na zorganizowaną obronę, jak i w razie zwiększe- Wołyńskiego. Miasto zostało doraźnie przygotowane nia własnego powodzenia. do obrony, jego improwizowany garnizon przystąpił si- 4 Dywizja Lekka operowała samodzielnie, bez kon- łami wydzielonymi do kontrataków z zamiarem znisz- taktu łokciowego z innymi dywizjami, nawet z 2 DPanc czenia lub przynajmniej zablokowania przyczółka. Głę- XXII Korpusu Armijnego, choć działania tej ostatniej bokość rajdu wykonanego przez 4 Dywizję Lekką miały pewien wpływ na sytuację sąsiada. Dywizja w dniach 12–14 września była tak duża, że jej podod- Lekka nacierała przy tym szybciej i wydajniej niż dy- działy logistyczne oderwały się od bazy zaopatrzenio- wizja pancerna, 95% jej pojazdów miało trakcję koło- wej 14 Armii, wciąż znajdującej się za Sanem. Paliwo wą lub półgąsienicową (ciągniki artyleryjskie), a nie dla pojazdów zaczęły dostarczać więc samoloty trans- gąsienicową. Niewielka liczba czołgów byłaby wadą portowe, zrzucające beczki na spadochronach, ale dzia- w razie dłuższych, cięższych walk z dobrze przygoto- łania takie nie zaspokajały wszystkich potrzeb. wanym do niej przeciwnikiem, ale 4 DL nie stanęła 15 września gen. von Hubicki otrzymał rozkaz obej- w tych dniach przed takim wyzwaniem. W działaniach ścia Włodzimierza Wołyńskiego, sforsowania Bugu manewrowych, prowadzonych na przestrzeni wielu ki- pod Uściługiem i zaatakowania Kowla. Przygotowując lometrów, przy względnie dobrej sieci dróg, efektyw- się do wykonania tego zadania, oddziały 4 DL zaanga- niejsze niż czołgi okazywały się samochody pancerne, żowały się w walki pod Kryłowem i Uściługiem, stara- licznie występujące w Dywizji, a uzbrojone nie gorzej jąc się utrzymać przyczółek i zdobyć drugi. Oddziały niż ówczesne wozy pancerne Wehrmachtu. Przepusto- polskie stawiały tu, zdaniem Niemców, nadspodziewa- wość sieci drogowej, choć jak na ówczesne warunki nie twardy opór. Dywizja operowała jednak w zupeł- polskie bardzo dobra, była ograniczona nośnością mo- nym oderwaniu od sił własnych, z odsłoniętymi tyłami, stów. Nawet w 4 DL w czasie walk pod Łańcutem wy- dlatego też pułkiem rozpoznawczym osłaniała się także stąpił problem z wejściem na czas do walki artylerii, na kierunku Hrubieszowa i Zamościa. Dalsze zaopa- gdyż holujące haubice ciągniki półgąsienicowe nie mo- trywanie w paliwo i amunicję, w razie przekroczenia gły towarzyszyć motocyklistom i piechocie na samo- Bugu i dotarcia aż do Kowla, uznano za niemożliwe. chodach ciężarowych z powodu słabości miejscowych W późnych godzinach popołudniowych zmieniono roz- przepraw i grząskich wokół nich gruntów. kazy. 4 Dywizja Lekka miała odejść częścią sił spod Włodzimierza w rejon Rawy Ruskiej. Jednocześnie na- PRZYKŁAD CZWARTY – dal zamierzano utrzymywać dwoma grupami batalio- WŁODZIMIERZ WOŁYŃSKI nowymi zdobyte już przyczółki na Bugu, co oznaczało, 12 września XXII Korpus Armijny przystąpił do że poszczególne grupy bojowe Dywizji miały teraz śmiałego manewru o dalekosiężnych skutkach opera- operować na znacznym obszarze, nawet w odległości cyjnych. Z przyczółka pod Radymnem 4 Dywizja Lek- 60 km w oderwaniu od siebie, mając przeciwnika za- ka wyruszyła do natarcia na Krakowiec, gdzie natknęła równo na wschodzie i północy, jak i na zachodzie. się na obronę 10 Brygady Kawalerii, przełamaną po Przesunięcie samodzielnych zgrupowań Dywizji po- kilku godzinach manewrem oskrzydlającym przez nownie na zachód i południe, co nastąpiło 16 września, Wielkie Oczy. Brygada polska wycofała się wówczas wymusiła świadomość, że luka między XXII Korpusem w stronę Jaworowa. Po południu gen. von Hubicki wy- Armijnym a niemieckimi dywizjami piechoty forsujący- dał rozkaz zmiany kierunku natarcia ze wschodniego mi San jest tak duża, że uchodzące na południowy na północno-wschodni, w kierunku na Rawę Ruską. wschód związki Armii „Kraków” i „Lublin” przez To- W wyniku tego manewru w Niemirowie zostały rozbi- maszów Lubelski i Rawę mogą się przebić do Lwowa. te resztki dywizjonu rozpoznawczego 10 BK. Było to Dlatego 2 DPanc i 4 DL miały wyjść w rejon Zamość – już ostatnie starcie między pododdziałami 4 DL – Tomaszów Lubelski – Rawa Ruska z zadaniem prze- i 10 BK. Podkomendni płk. St. Maczka pozostali w re- chwycenia sił polskich, okrążając je od wschodu.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 143 HISTORIA

Działania w dniach 12–15 września wykazały ol- powania się w rejon Jarosławia i Przemyśla, co spraw- brzymie możliwości manewrowe i rajdowe dywizji nie wykonano do 23 września, mimo styczności o trakcji mechanicznej. W ciągu 72 godzin 4 DL prze- z wojskami polskimi. Zakończyło to udział 4 Dywizji była dystans 150 km, a oddziały wydzielone pokonały Lekkiej w kampanii 1939 roku. go w niewiele ponad 48 godzin. Działania prowadzono Walki pod Tomaszowem Mazowieckim udowodni- na dalekich tyłach przeciwnika, którego cofające się ar- ły dużą wartość pododdziałów 4 DL także w działa- mie, wykorzystujące tabor opierający się na zwierzę- niach obronnych. Duże nasycenie batalionowych grup tach pociągowych, zostały oskrzydlone i wyprzedzone bojowych bronią zespołową oraz wydatne wsparcie o 80–100 km i dwa dni marszu. Mimo oderwania się umiejętnie koordynowanego ognia artylerii umożli- od własnej bazy zaopatrzeniowej Dywizja Lekka za- wiało powstrzymywanie natarć, a lokalne włamania chowała możliwość manewru. były odzyskiwane kontratakami. Z drugiej strony, po raz pierwszy przyszło żołnierzom Dywizji Lekkiej PODSUMOWANIE brać udział w bitwie z tak silnym przeciwnikiem, co Ostatnim etapem udziału 4 Dywizji Lekkiej w kam- uwidoczniło jej ograniczenia – zaledwie cztery bata- panii 1939 roku były bitwy pod Tomaszowem Lubel- liony piechoty i batalion motocyklowy nie mogły skim (18–20 września z wojskami gen. Tadeusza w sposób zwarty obsadzić obszaru, który powierzono Piskora – Armia „Kraków” i „Lublin”) i Zamościem im do obrony, co umożliwiło stronie polskiej przeni- (20–22 września z wojskami Frontu Północnego gen. kanie przez pozycje niemieckie. Stefana Dęba-Biernackiego, zwana też drugą bitwą Działania 4 Dywizji Lekkiej w kampanii 1939 roku pod Tomaszowem Lubelskim). Miały one odmienny są doskonałym materiałem do analizy roli manewru na charakter od wcześniejszych działań. Tym razem XX-wiecznym polu walki oraz przyczyn szybkiej klę- Niemcy prowadzili działania obronne. 17 września na ski ówczesnego Wojska Polskiego. Mogą być pomocne wiadomość o wkroczeniu na ziemie Rzeczypospolitej również współcześnie. Armii Czerwonej pozostałe jeszcze na linii Bugu pod- Choć od opisanych wydarzeń minęło ponad 70 lat, oddziały 4 DL odeszły na zachód, dołączając do po- wiele wniosków, jakie można z nich wyciągnąć, pozo- zostałych sił Dywizji na linii Zamość – Tomaszów staje wciąż aktualnych. Szybkość działań niemieckich Lubelski. Na czas bitwy związek taktyczny podpo- dywizji motorowych była w 1939 roku szokiem za- rządkowano VIII Korpusowi Armijnemu. W toku równo dla sztabu naczelnego wodza, jak i dla dowód- ciężkich walk pod Tomaszowem 4 DL, siłami trzech ców poszczególnych związków taktycznych, np. batalionowych grup bojowych wspartych przez pod- płk. Krzyżanowskiego z 24 Dywizji Piechoty. To wła- oddziały 2 DPanc i 28 DP, utrzymała ostatecznie zaj- śnie wówczas znalazła potwierdzenie w praktyce teo- mowane pozycje, uniemożliwiając wojskom polskim retyczna koncepcja działań opartych na wojskach wywalczenie wolnej drogi na Lwów, w wyniku czego zmechanizowanych, zdolnych ponownie nadać walce 20 września armia gen. T. Piskora złożyła broń. charakter manewrowy. Jeszcze tego samego dnia 4 Dywizja Lekka prze- 4 Dywizja Lekka przeszła, walcząc, od Nowego grupowała się na pozycje na linii Zamość – Łaszczów, Targu i Rabki po Włodzimierz Wołyński w ciągu zmieniając front ze skierowanego na zachód na 14 dni, forsując po drodze Dunajec, Wisłokę, wschód i północny wschód, od razu przystępując do Wisłok, San i Bug. Tempo działań i świadomość sy- intensywnych walk. W dniach 21–22 września pod- tuacyjna dzięki rozpoznaniu lotniczemu i szerokie- oddziały niemieckie po raz pierwszy utraciły w wyni- mu zastosowaniu łączności radiowej były bardzo du- ku prowadzonych z wielkim poświęceniem polskich że. Inicjatywa dowódców niższego szczebla, odpo- natarć kilka bronionych miejscowości, poniosły rela- wiednio zbilansowane pod względem struktury tywnie duże straty i musiały nieznacznie się wycofać, batalionowe grupy bojowe oraz dobra koordynacja ale zasadnicza pozycja obronna Dywizji nie została na poziomie dywizyjnym umożliwiły odniesienie przełamana. Natarcie polskie na Tomaszów Lubelski, wielu sukcesów. Zwycięstwa polegały nie na fizycz- tym razem prowadzone z północnego wschodu, zosta- nym zniszczeniu głównych sił przeciwnika, lecz ło ponownie odparte. Dowódcy niemieccy podkreśla- przede wszystkim na ich wymanewrowaniu oraz nali, że wielokrotnie pododdziały polskie, dowodzone rzuceniu im woli walki na jak najbardziej korzyst- bezpośrednio przez oficerów (major, pułkownik), ata- nych dla siebie warunkach. Poszukiwano luk w obro- kowały ich pozycje z ogromną determinacją, ale sche- nie, starano się przemieszać jak najszybciej, wyzy- matycznie, ponosząc olbrzymie straty. Z powodu bra- skując do maksimum efekt zaskoczenia i brak czasu ku zwartych linii obronnych (obrona punktowa miej- na zorganizowanie po stronie polskiej obrony kolej- scowości i punktów terenowych, utrzymywanie nych rubieży. Gdy jednak 4 Dywizja Lekka miała za styczności przez patrole) niektórym jednostkom przeciwnika związek o podobnej jak ona mobilności gen. Dęba-Biernackiego udało się jednak przeniknąć i wynikających z tego możliwości manewrowych – między liniami 4 DL do Puszczy Solskiej. Niespo- 10 Brygadę Kawalerii – czynnikiem rozstrzygają- dziewanie 22 września, gdy walka była jeszcze w to- cym okazywała się przewaga liczebna, zwłaszcza si- ku, gen. von Hubicki otrzymał rozkaz przekazania ła ognia. Ten ostateczny argument miał wówczas, tak zajmowanych pozycji dywizjom piechoty i przegru- jak i dziś, zasadnicze znaczenie. n

144 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 RECENZJE

ROBOTY BOJOWE BEZZAŁOGOWE SYSTEMY WALKI

O TYM, ŻE PRZYSZŁE POLE WALKI BĘDZIE NASZPIKOWANE RÓŻNEGO RODZAJU ROBOTAMI BOJOWYMI WYRĘCZAJĄCYMI ŻOŁNIERZA W WYKONYWANIU NAJBARDZIEJ NIEBEZPIECZNYCH ZADAŃ, NIE TRZEBA NIKOGO PRZEKONYWAĆ.

rodkiem pełniącym podobną funkcję są obecnie platformy Wiele uwagi poświęca systemom uzbrojenia, jakie mogą być pod- Śbezzałogowe, wykorzystywane przez wszystkie rodzaje sił wieszone (zamontowane) na statkach bezzałogowych. Analizując zbrojnych. Wykonują one zadania w powietrzu nieprzerwanie lotnicze systemy rażenia, do najczęściej stosowanych zalicza poprzez kilkadziesiąt godzin bądź w toni wodnej, schodząc na głę- ciski kierowane AGM 114 Hellfire II, amunicję BAT oraz rakiety bokość, której człowiek bez specjalistycznego wyposażenia nie Spike. Przedstawia również typy uzbrojenia, jakie mogą przeno- jest w stanie osiągnąć. W wojskach lądowych roboty zadomowiły sić bezzałogowe wiropłaty. Rozważając zastosowanie perspekty- się głównie w wojskach inżynieryjnych, wspomagając saperów wicznych środków walki, twierdzi, że na platformach latających w rozpoznawaniu i neutralizowaniu EOD lub oczyszczaniu terenu nie będą montowane systemy laserowe ze względu na ich cię- z przedmiotów niebezpiecznych. O tym właśnie traktuje książka żar. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można domniemywać, że gen. dyw. pil. dr. Leszka Cwojdzińskiego. Autor, podejmując temat mogą one być wykorzystywane jako nosiciele środków służą- platform bezzałogowych, proponuje inne podejście do zawartego cych do obezwładniania elektronicznego systemów łączności w naszych dokumentach aparatu pojęciowego. Sugeruje posługi- przeciwnika. wanie się terminem „bezzałogowe systemy walki”, lepiej oddają- Przewidując zwiększenie wykorzystania systemów bezzałogo- cym złożoność zagadnienia, gdyż bezzałogowy statek powietrzny wych, autor twierdzi, że jest to uzależnione od postępu technicz- (BSP) jest tylko częścią systemu, w skład którego wchodzą urzą- nego oraz miniaturyzacji zarówno urządzeń przeznaczonych do dzenia obsługiwane przez wyszkolony personel, zapewniający prowadzenia rozpoznania (w tym elektronicznego), jak i środków prawidłowe wykonanie zaplanowanych zadań. walki, w które mogą być wyposażone. Zauważa przy tym, że będą W ramach próby klasyfikowania i kategoryzacji systemów mor- one służyć do wynoszenia na orbitę okołoziemską małych sateli- skich, lądowych i powietrznych posługuje się zapisami zawarty- tów, jak również środków do zwalczania rakiet balistycznych. Su- mi w dokumentach NATO lub stosowanymi w armii USA. Zapo- geruje, że będą powstawać konstrukcje uniwersalne, łączące znaje z pracami nad systemami bezzałogowymi, uwzględniając w sobie cechy samolotu i śmigłowca, by zwiększyć wszechstron- rodzime rozwiązania techniczne i prezentując wybrane systemy ność ich użycia przez siły zbrojne – od zadań polegających na bezzałogowe. Na uwagę zasługuje uniwersalne urządzenie Tac- zwalczaniu przeciwnika na ziemi i w powietrzu do związanych tical Robotic Controller do zarządzania działaniami różnych plat- z ewakuacją rannych z pola walki i transportem zaopatrzenia. form bezzałogowych. W związku z ich użytkowaniem nie tylko Wspomniana uniwersalność będzie dominować również w syste- przez siły zbrojne istnieje potrzeba uregulowań prawnych ich wy- mach morskich. Platforma ta będzie mogła operować na wodzie korzystania, zwłaszcza w przestrzeni powietrznej i środowisku i pod wodą oraz wykonywać lot nisko nad powierzchnią morza. morskim. Systemy te powinny mieć możliwość przenoszenia różnorodnego Autor omawia stan prac nad tymi zagadnieniami w Unii Europej- uzbrojenia, a także transportowania małych zespołów żołnierzy skiej oraz przybliża rozwiązania, jakie zastosowano w wybranych w celu wykonania specyficznych zadań. Nawiązując do rozwoju krajach. Nawiązując do międzynarodowego prawa konfliktów bezzałogowych systemów lądowych, autor wskazał prace kon- zbrojnych, głosi żelazną zasadę, że jedynie człowiek powinien de- strukcyjne zmierzające do opracowania nanorobotów. cydować o użyciu uzbrojenia, jakie znajduje się na pokładzie plat- W opracowaniu przytacza przykłady projektów naszych konstruk- formy bezzałogowej. torów, które dorównują innym rozwiązaniom w danej klasie lub je Podejmuje również zagadnienie niesprawności poszczególnych przewyższają. Należy zatem ufać, że ich trud nie zostanie zaprze- układów, w tym napędowego. Dokonuje ich analizy na podstawie paszczony i zaprezentowane na łamach opracowania systemy eksploatacji tych platform w armii USA. bezzałogowe będą dominować w naszych siłach zbrojnych. n

Leszek Cwojdziński: Bezzałogowe systemy walki. Charakterystyka, wybrane problemy użycia i eksploatacji. Wojskowa Akademia Techniczna 2014.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 145 Dear Readers,

the first 2015 issue of Przegląd Sił Zbrojnych (The Armed Forces Review) is devoted to defense – one of the primary types of tactical activities. The authors share their thoughts and experience in that aspect and present defensive combat potential of a platoon and a mechanized company and their probable position defense scenarios. A crucial problem in achieving by the Polish Armed Forces the air-refueling capability is discussed in this issue. The author suggests that the Polish Air Force should purchase two aircraft adjusted to air-refueling of the F-16 aircraft type or other, which will also allow for offering inflight refuelling chargeable services to other armies. The following article is on training the candidates for the pilots of jet and transport aircraft and helicop- ters. A major role in the training system is played first by the Academic Center of Aviation Training in Dęblin, then by the 4th Aviation Training Wing. The preparation system for operating the RBS-15 missiles and other artillery armament of the Polish Na- vy ships for artillery fire is a subject of the next article. The author features the trainer installed in the Train- ing Center of the Polish Navy (Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej) and presents its performance in simulating missile and artillery attacks in various situations at sea. The author of the article on the differences between mechanized and motorized forces shares his opinions on the subject. He further presents his opinions on light forces, as well as the pros for their use on the battle- field. A participant of the Maple Arch 2014 Exercise conducted by the Polish command of the Lithuanian-Pol- ish-Ukrainian Brigade (LITPOLUKBRIG) shares his experience. He presents the preparation stage and the exercise itself, emphasizing the professionalism of command and Polish officers. Last but not least are the articles on: the cooperation of US artillery units and the troops of the 14th rota- tion of the Polish Military Contingent; the strategic missile forces of the Russian Federation, their origin, evolution of organizational structure and equipment; and, in the historical article, on the activities of the German 4th Light Division in the Polish September Campaign of 1939, and their encounters with, inter alia, the Polish 10th Cavalry Brigade commanded by Colonel Stanisław Maczek.

Enjoy reading! Editorial Staff

WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Sił Zbrojnych” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozo- limskie 97, 00-909 Warszawa lub e-mail: [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokład- ny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, jak również imiona rodziców. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Instytut przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek.

146 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKA KWARTALNIK BELLONA

9 5 LAT DO- ŚWIADCZEŃ W BUDOWA- NIU BEZPIE- CZEŃSTWA NARODO- WEGO PERIODYK NAUKOWY www.polska-zbrojna.pl

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2015 147 NUMER 1 | STYCZEŃ–LUTY 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

- 10 2015 ROK

POLSKA POLSKA ZBROJNA telefonicznie: +4822 684 04 00 telefonicznie: e-mailem: [email protected] [email protected] e-mailem: PRENU NA MERATA MERATA W CENIE W CENIE ROCZNA: na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 na konto: 12 WYDAŃ 12 WYDAŃ ZAMÓW PRENUMERATĘ PRENUMERATĘ ZAMÓW 10 stycznia 2015 roku wysyłki jest wpłata 65 zł do 10 stycznia 2015 roku rozpoczęcia Warunkiem listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 97 Aleje Jerozolimskie 00-909 Warszawa, Instytut Wydawniczy, Wojskowy listownie: NUMER 1 | STYCZEŃ–LUTY 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH