Jaarverslag Militaire Inlichtingen- En Veiligheidsdienst (MIVD)

Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst JAARVERSLAG 2007 Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst JAARVERSLAG 2007

Voorwoord

Hierbij presenteer ik het elfde jaarverslag van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) over het jaar 2007. Naast het uitvoeren van de inlichtingentaken behorend bij het militair optreden van Nederland in de wereld, zijn in dit verslag aandachtsgebieden opgenomen waar de dienst zich in 2008 op zal richten.

Ondersteuning van de Nederlandse missie in Afghanistan is voor de dienst ook in 2008 een prioriteit. De ondersteuning van de Nederlandse bijdrage aan de militaire missie in Tsjaad vormt voor de MIVD een andere prioriteit dit jaar.

In 2007 werd de aandacht van de MIVD gericht op wereldwijde proliferatie van massavernietigingswapens en de ontwikkelingen rond chemische en biologische wapens. Daarnaast vormde het onderwerp internationaal terrorisme een aandachtspunt uit het oogpunt van de contra- inlichtingen- en veiligheidstaak. De werkzaamheden van de MIVD zijn tevens geconcentreerd op de dreiging tegen defensiebelangen via spionage, radicaal islamisme, rechtsextremisme en antimilitarisme. Nationale en internationale samenwerking is voor de dienst cruciaal, vandaar dat hieraan in het jaarverslag aandacht wordt besteed. De ontwikkelingen op het gebied van (contra)inlichtingen- en veiligheid en de bedrijfsvoering van de dienst komen eveneens aan de orde.

Aangezien de MIVD via de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten 2002 over bijzondere bevoegdheden beschikt, is het in onze democratische samenleving belangrijk dat de dienst transparant is in zijn publieke verslaglegging. Het jaarverslag wordt dan ook besloten met het hoofdstuk ‘Sturing en Verantwoording’. Dit jaarverslag vormt de publieke verantwoording over de handelwijze van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst over het afgelopen jaar.

De minister van Defensie E. van Middelkoop

3 Inhoudsopgave

Voorwoord 3 Afrika 23 Inhoudsopgave 4 Democratische Republiek Congo en Burundi 23 Ethiopië-Eritrea 25 Hoofdstuk 1 | Taak, behoeftestelling, realisatie 6 Somalië 25 Wettelijke taak 7 Uganda 25 Inlichtingen- en Veiligheidsbehoefte Defensie en Aanwijzingsbesluit Buitenland 8 Tsjaad en Centraal-Afrikaanse Republiek 25 Jaarplan 8 West-Afrika 25 Aandachtsgebieden 8 Zimbabwe 25 Samenvatting activiteiten MIVD 2007 9 Capaciteitenplanning MIVD 2008 9 Hoofdstuk 4 | Inlichtingentaak: proliferatie 26 Nucleaire ontwikkelingen 27 Hoofdstuk 2 | Inlichtingentaak: militair optreden 10 Iran 27 Afghanistan ISAF 11 Noord-Korea 28 Balkan EUFOR 12 Ontwikkelingen chemische en biologische wapens 28 Irak NTM-I 15 Niet-statelijke actoren 28 UNTSO 15 Statelijke actoren 28 EU BAM Rafah 15 Overbrengingsmiddelen 28 UNIFIL 15 Militaire techniek 28 MONUC / EUSEC / EUPOL 16 Technologische ontwikkelingen 29 UNMIS / UNAMID 17 Proliferation Security Initiative 30

Hoofdstuk 3 | Inlichtingentaak: aandachtsgebieden 18 Hoofdstuk 5 | Contra-inlichtingen- en veiligheidstaak: internationaal terrorisme 32 Caraïbisch Gebied en Latijns-Amerika 19 Ontwikkelingen mondiale jihad 34 Nederlandse Antillen & Aruba 19 Statelijke ondersteuning van terrorisme 34 Venezuela 20 Terrorisme en georganiseerde criminaliteit 35 Colombia 20 Buitenlandse strijders 35 Suriname 21 Informatiejihad 35 Voormalige Sovjet-Unie 21 Het Global Islamic Media Front 37 Russische Federatie 21 Terrorisme op de Balkan 37 Andere voormalige Sovjetrepublieken 21 Piraterij en maritiem terrorisme 37 Azië 22 Indonesië 22 Hoofdstuk 6 | Contra-inlichtingen en veiligheidstaak: overige aangelegenheden 38 China 22 Contraspionage 39 Midden-Oosten 23 Radicaal islamisme en de krijgsmacht 39 Iran 23 Rechts-extremisme 40

4 Antimilitarisme 40 Reorganisaties 56 Veiligheidsbevordering 41 Uitzendingen 56 Industrieveiligheid 41 Bezetting 57 Veiligheidsonderzoeken 42 Arbeidsomstandigheden 57 Informatiebeveiliging 43 Peoplesoft 57 ICT-onderzoek 43 Automatisering 57 Elektronische veiligheidsonderzoeken 43 Digitalisering 59 Archieven 59 Hoofdstuk 7 | Ontwikkelingen op (contra)inlichtingen- en veiligheidgebied 44 Integrale veiligheid 59 Inlichtingen- en veiligheidsketen Defensie 45 Materieelbeheer 59 Defensie Inlichtingen en Veiligheids Raad 46 Huisvesting 59 Nationale veiligheid 46 Task Force Counter Improvised Explosive Devices (TF-CIED) 47 Hoofdstuk 10 | Sturing en verantwoording 60 Informatievoorziening 47 Verantwoordelijkheid 61 Open Source Intelligence (OSINT) 47 Raad voor de Nationale Veiligheid 61 Imagery Intelligence (IMINT) 47 Comité Verenigde Inlichtingendiensten Nederland 62 Medical Intelligence (MEDINT) 47 Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten 62 Classified Intelligence (CLASSINT) 47 Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten 62 Verzoeken tot inzage en klachtbehandeling 63 Hoofdstuk 8 | Samenwerking 48 Jaarverslag 63 Nationale samenwerking 49 Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) 49 Nationale Sigint Organisatie (NSO) 50 Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) 50 Coördinerend Overleg Terrorismebestrijding 50 Contraterrorisme Infobox 50 Internationale samenwerking 51 Bilateraal 51 Multinationaal 52 NAVO 52 Europese Unie 53

Hoofdstuk | 9 Bedrijfsvoering 54 Organisatieontwikkeling 55 Begroting 55

Inhoudsopgave 5

I Taak, behoeftestelling en realisatie

Wettelijke taak De taken van de MIVD zijn vastgelegd in de Wet op de inlichtingen- en veiligheids diensten 2002 en de Wet veiligheidsonderzoeken.

De Inlichtingentaken behelzen onder meer het verrichten van onderzoek in verband met de handhaving en bevordering van de internationale rechtsorde voor zover de krijgsmacht daarbij is of kan worden betrokken. Voorts wordt onderzoek verricht naar het potentieel en de strijdkrachten van andere mogendheden. In het kader van de zogeheten buitenlandtaak verricht de MIVD onderzoek betreffende andere landen, ten aanzien van onderwerpen met een militaire relevantie die door de minister-president, in over- eenstemming met de betrokken ministers, zijn aangewezen.

In het kader van de contra-inlichtingen- en veiligheidstaken worden veiligheidsonderzoeken uitgevoerd naar (aspirant)functiona- rissen voor vertrouwensfuncties bij Defensie, versie, terrorisme en extremisme. Tevens deze ministeries dreiginganalyses op ten maar ook onderzoeken naar activiteiten die stelt de MIVD op verzoek van de minister behoeve van de bewaking en beveiliging van de veiligheid of paraatheid van de krijgs- van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrela- personen en objecten, indien sprake is van macht kunnen schaden, zoals spionage, sub- ties en de minister van Justitie samen met militaire relevantie.

Taak, behoeftestelling en realisatie 7 Inlichtingen- en Veiligheidsbehoefte Aandachtsgebieden Defensie en Aanwijzingsbesluit Het Jaarplan MIVD geeft een nadere uitwer- Buitenland king, in tijd en capaciteit, van de aandachts- Richtinggevend voor de planning van de gebieden waarop de MIVD zich het komende MIVD zijn enerzijds de jaarlijks door de jaar verwacht te gaan richten. De aandachts- minister van Defensie vast te stellen Inlich- gebieden omvatten landen en regio’s, maar tingen- en Veiligheidsbehoefte Defensie ook specifieke thema’s en onderwerpen. De (IVD) en anderzijds de Aanwijzing onder- intensiteit en diepgang waarmee de MIVD werpen Wet op de inlichtingen- en veilig- de ontwikkelingen op de diverse aandachts- heidsdiensten van de minister-president gebieden volgt, zijn te onderscheiden in drie (Aanwijzingsbesluit Buitenland) met betrek- categorieën. Die categorieën zijn: king tot de MIVD en de AIVD. a. Categorie I: gebieden waar de krijgsmacht Jaarplan permanent of voor crisisbeheersingsope- Het Jaarplan MIVD geeft inzicht in de toe- raties aanwezig is (dit zijn tevens de aan- deling van de personele en materiële capaci- dachtsgebieden die direct van invloed zijn teit, gebaseerd op de IVD en het Aanwij- op de taakstelling van eenheden); zingsbesluit Buitenland. De MIVD en de b. Categorie II: gebieden waar de krijgsmacht AIVD stemmen hun jaarplannen af. De voor crisisbeheersingsoperaties kán wor- minister van Defensie stelt het Jaarplan den ingezet, gebieden die gezien hun lig- MIVD vast, nadat dit is besproken in een ging van invloed (kunnen) zijn op onderraad van de ministerraad, de Raad voor lopende crisisbeheersingsoperaties en de Nationale Veiligheid. Het jaarplan 2006 is landen en/of thema’s die een specifiek voor 2007 marginaal aangepast. belang hebben voor het Nederlandse veiligheidsbeleid; c. Categorie III: gebieden die relevant zijn voor het Nederlandse veiligheids- en defensiebeleid, waardoor het tijdig signaleren van ontwikkelingen in die gebieden van belang is (de zogenoemde indicator and warning-functie).

Voor de aandachtsgebieden onder categorie I en II wordt gevraagd en ongevraagd een breed scala aan producten geleverd. Waar nodig worden bijzondere middelen ingezet. Voor aandachtsgebieden onder categorie III worden wel inlichtingen verzameld, maar in principe geen producten op voorhand gepland, tenzij ontwikkelingen met betrekking tot een bepaald gebied dit (op ad-hoc basis) rechtvaardigen.

8 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst Samenvatting activiteiten MIVD 2007 De MIVD heeft zich in 2007 met name gericht op het ondersteunen van de krijgsmacht bij de uitvoering van de operatie in de Afghaanse provincie Uruzgan en het ondersteunen van het verlengingsbesluit van de missie. Daartoe werd ten behoeve van de defensieleiding en de commandant Task Force Uruzgan (TFU) een breed scala aan (contra)inlichtingen- en veiligheidsproduc- ten opgesteld. De inlichtingen- en veiligheid- sanalyses bestemd voor de commandant TFU gaven een verwachting van de situatie in het inzetgebied. Mede op basis van deze analyses werd de commandant in staat gesteld zijn eenheden effectief in te zetten en de daarbij benodigde beveiligingsmaatregelen te treffen. Hij werd ter plaatse ondersteund door een National Intelligence Support Team (NIST) van de MIVD.

Over de situatie op de Balkan, met name Bosnië-Herzegovina en de toestand rond Kosovo, in het Midden-Oosten en in delen van Afrika werden analyses opgesteld die een prognose gaven over het inlichtingen- en veiligheidsbeeld op zowel de kortere als Daarnaast heeft de MIVD zich vanuit eerder ondersteunen van de krijgsmacht bij het uit- de langere termijn. Afnemers van deze ana- genoemde invalshoeken in 2007 gericht op voeren van deze operatie. lyses waren onder meer de defensieleiding de ontwikkelingen rond terrorisme, contra- De situatie op de Balkan, met name de ont- en de ministeries van Algemene Zaken en spionage, radicaal islamisme (vooral binnen wikkelingen met betrekking tot Kosovo, zal Buitenlandse Zaken. De nucleaire aspiraties de krijgsmacht), rechts-extremisme en anti- in 2008 eveneens nauwlettend worden van Iran en Noord-Korea werden geanaly- militarisme. Ten slotte heeft de dienst ook in gevolgd. Tevens zal aandacht worden besteed seerd. Daarover werd gerapporteerd aan 2007 de veiligheidsbevorderende taak uitge- aan de ontwikkelingen in Afrika, met name diverse opdrachtgevers van de MIVD. Naar voerd. in het Grote Merengebied en rond de Hoorn de proliferatie van zowel massavernietigings- van Afrika, en in het Midden-Oosten. Hierbij wapens als conventionele wapensystemen Capaciteitenplanning MIVD 2008 zal de ondersteuning van de Nederlandse bij- werd onderzoek verricht. Gezien de besluitvorming in het parlement drage aan de militaire missie in Tsjaad een De bevindingen over de proliferatie van om de Nederlandse bijdrage aan de crisisbe- belangrijke rol spelen. Ook aan de thema’s wapensystemen zijn van belang voor de heersingsoperatie in Uruzgan te verlengen terrorismebestrijding, proliferatie van massa- krijgsmacht. Immers, tijdens operaties kan met twee jaar, tot 2010, zal het zwaartepunt vernietigingswapens, contra-inlichtingen en de krijgsmacht te maken krijgen met derge- van de inlichtingen- en veiligheidsinspan- extremisme binnen de krijgsmacht zal de lijke systemen. ning van de MIVD ook in 2008 liggen op het MIVD in 2008 aandacht besteden.

Taak, behoeftestelling en realisatie 9

II Inlichtingentaak: militair optreden

Dit hoofdstuk gaat in op de gebieden in de Afghanistan ISAF teit voor de MIVD. Niet alleen Defensie, wereld waar in 2007 in het kader van crisis- De inlichtingenondersteuning van de opera- maar ook de ministeries van Buitenlandse beheersingsoperaties eenheden of personen tie in de Afghaanse provincie Uruzgan, en de Zaken en Algemene Zaken, bondgenoten en van Defensie zijn uitgezonden en waarover, besluitvorming omtrent (de verlenging van) nationale en internationale organisaties wer- derhalve, door de MIVD werd gerapporteerd. die operatie, was in 2007 de hoogste priori- den van inlichtingenproducten voorzien. De

Inlichtingentaak: militair optreden 11 operaties in Afghanistan, en in het bijzonder heid van de Taliban, van en naar Pakistan, de operatie in Uruzgan, waren van grote bleef in 2007 intact. De ontwikkelingen in invloed op de capaciteit van de MIVD. De uit- Pakistan op politiek en veiligheidsgebied voering van alle met deze complexe en dyna- maakten de situatie op dit gebied nog com- mische operatie samenhangende taken plexer. vergde een grote inzet van het personeel. Jaarlijks wordt circa 25 procent van het mili- De wijze van optreden van de Taliban ver- taire MIVD-personeel uitgezonden. Vanwege schilde afgelopen jaar niet wezenlijk van die de vele uitzendingen, in combinatie met een in vorige jaren, hoewel grootschalige con- groot aantal vacatures, is een tekort aan mili- frontaties met ISAF- en coalitietroepen in tair personeel ontstaan. Sinds kort kunnen 2007 zoveel mogelijk werden vermeden. Dit burgermedewerkers (op vrijwillige basis) blijkt bijvoorbeeld uit de Operatie Spin Ghar eveneens uitgezonden worden, na het volgen in de Baluchi-vallei in Uruzgan. De inzet van van een korte militaire opleiding. allerlei vormen van Improvised Explosive Devi- ces – IEDs, beter bekend als ‘bermbommen’ De inspanningen rond de Nederlandse mis- – en het aantal zelfmoordaanslagen nam in sie in Afghanistan zijn in 2007 ten koste 2007 verder toe. In juni 2007 mislukte een gegaan van andere taken. Zo is de analyse - aanval van de Taliban op het districtshuis van capaciteit voor relevante ontwikkelingen in Chora. In dezelfde periode slaagden de strij- de voormalige Sovjet-Unie (met uitzondering ders er wel in grote delen van het district van de Russische Federatie) en in het Verre Deh Rawood te infiltreren en te bezetten. Oosten tijdelijk verlaagd, waardoor de diep- De MIVD verwacht dat Deh Rawood, Chora, gang van deze analyses minder was dan Mirabad en Tarin Kowt ook in 2008 belang- gebruikelijk. rijke doelwitten van de Taliban zullen blijven. Verwacht mag worden dat ook in 2008 suc- Naar alle waarschijnlijkheid blijven in 2008 De MIVD heeft ook in 2007 gezorgd voor ces en tegenslag voor ISAF elkaar zullen factoren als tribale tegenstellingen, drugspro- dreigingsanalyses en veiligheidsappreciaties In 2007 verliep het opbouwen van duur- afwisselen. De MIVD voorziet dat 2008, net blematiek en de gebrekkige ontwikkeling van over de situatie in het zuiden van Afghani- zame, geloofwaardige en betrouwbare natio- als 2007, in het teken zal staan van voortdu- nationale instituties evenals in voorgaande stan. Daarbij stonden de veiligheid van de nale instituties in zuidelijk Afghanistan, net rend gewapend verzet van de Taliban. Hierbij jaren een negatieve rol spelen. Daarom zijn Nederlandse eenheden en de kans van slagen als in 2006, moeizaam. De bestaande insti- kunnen interne fricties binnen de Taliban en drugsbestrijding en de opbouw van een func- van de Nederlandse missie tijdens de uitvoe- tuties bevonden zich over het algemeen in ontwikkelingen in Pakistan het veiligheids- tionerend nationaal bestuur twee aspecten ring centraal. een opbouwfase en waren gevoelig voor cor- beeld verder compliceren. Daarnaast zullen die van grote invloed zijn op de veiligheidssi- ruptie. politieke en veiligheidsontwikkelingen, ook tuatie en de mogelijkheden voor duurzame Politieke en militaire successen werden afge- De regering in Kabul zocht daarom alterna- binnen het gewapende verzet, steeds nadruk- stabilisatie. wisseld met tegenslagen. De Taliban hebben tieve oplossingen, zoals de inschakeling van kelijker in het teken komen te staan van de in 2007 de veerkracht en vasthoudendheid stam- en dorpsoudsten, om de veiligheid te presidentsverkiezingen, die volgens de Balkan EUFOR getoond om hun revolte vol te houden; dit garanderen. Door het uitblijven van (signifi- grondwet in 2009 moeten plaatsvinden. De betrokkenheid van de internationale ondanks de internationale militaire presen- cante) versterking van de Afghaanse (veilig- Gezien de hoge kosten van verkiezingen gemeenschap op de Balkan, met inbegrip tie. Hierbij konden zij rekenen op voldoende heids)structuren voerde de International Sta- wordt onderzocht of de presidentsverkiezin- van de militaire aanwezigheid, blijft nog steun van, of in ieder geval acceptatie door, bilisation and Assistance Force (ISAF) in 2007 gen gecombineerd kunnen worden met de jaren noodzakelijk. Op dit moment zijn nog delen van de bevolking in Zuid-Afghanistan. wederom meer taken op veiligheidsgebied parlementsverkiezingen, die een jaar later ongeveer 95 Nederlandse militairen ingezet Ook de grensoverschrijdende bewegingsvrij- uit dan was voorzien. moeten plaatsvinden. op de Balkan. In Bosnië en Kosovo, de gebie-

12 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst den waar de internationale gemeenschap in toe en was er sprake van een verwijdering 2007 met troepen present was, zijn de tussen Servië en de EU. onderliggende problemen niet opgelost. Bovendien manifesteerden zich ook in 2007 Het uitgangspunt van de internationale op de Balkan extremisme en islamitisch fun- gemeenschap is te bezien hoe de militaire damentalisme. De MIVD besteedde aandacht inspanningen op de Balkan in omvang te aan de mogelijk destabiliserende gevolgen reduceren. Tegen de achtergrond van een van deze fenomenen, met name daar waar nog steeds instabiele Balkan is het van die gevolgen zouden kunnen hebben voor de belang verstoringen van het vredesproces belangen van Nederland en de inspanningen vroegtijdig te kunnen signaleren. Toerei- van de Nederlandse krijgsmacht. kende inzet van inlichtingendiensten is dan ook onontbeerlijk. De dreigingen waarmee De verwevenheid van Kosovaarse (politieke) internationaal (militair) personeel in Bosnië- leiders met dubieuze structuren, waaronder Herzegovina en Kosovo ook in 2007 te (georganiseerde) criminaliteit en (religieus) maken kreeg, lijken indirect en lokaal van extremisme, zal de komende jaren een aard. In Kosovo waren vertegenwoordigers belangrijk aandachtspunt zijn. van de internationale gemeenschap inciden- teel doelwit van acties. Voor de nabije toe- Etnisch-Albanese politici in Kosovo zien de komst is het de vraag in hoeverre de interna- internationale (met name civiele) presentie tionale gemeenschap wordt beschouwd als als een op termijn ongewenste beperking van een bedreiging voor de belangen van de ver- de soevereiniteit van Kosovo. In dat licht kan schillende partijen. Mocht één van de par- die presentie na het uitroepen van de onaf- tijen de internationale gemeenschap inder- hankelijkheid in februari 2008 tot fricties lei- daad als obstakel voor de eigen ambities den. Vaststaat dat het volgen van de insta- zien, dan vergroot dat de kans dat vertegen- biele veiligheidssituatie in Kosovo van belang woordigers van de internationale gemeen- is, met het oog op de aanwezigheid van schap direct bij geweldsincidenten betrokken Nederlanders in onder meer EULEX- en raken. De internationale gemeenschap zal in KFOR-missies. dat geval alleen adequaat kunnen ingrijpen De situatie rond Kosovo vormde in 2007 een als de inlichtingendiensten tijdig informatie belemmering voor de normalisering van de verstrekken en zorgen voor voldoende waar- internationale betrekkingen van Servië. Het schuwingstijd. land bleef onvoorwaardelijk gekant tegen de onafhankelijkheid, terwijl de internationale In Bosnië-Herzegovina zorgden interetni- gemeenschap in toenemende mate neigde sche tegenstellingen ook in 2007 voor het naar erkenning van een onafhankelijk uitblijven van een effectief staatsgezag, Kosovo. Servië heeft de in februari 2008 uit- vooral op centraal, maar ook op lokaal geroepen onafhankelijkheid van de Repu- niveau. De door de internationale gemeen- bliek Kosovo niet erkend en etnische Serviërs schap nagestreefde overdracht van taken en in Kosovo hebben, gesteund door Belgrado, bevoegdheden aan Bosnische politici en hiertegen protesten georganiseerd. Hierdoor gezagsdragers vond nauwelijks plaats. In nam begin 2008 de spanning op de Balkan 2007 was zelfs sprake van een politieke con-

Inlichtingentaak: militair optreden 13 frontatie tussen de internationale gemeen- gemeenschap zijn ontevreden over (het uit- schap en Bosnische politici. Dit kwam het blijven van) nieuwe ontwikkelingen in het gezag en het aanzien van de internationale vredesproces, zoals afgesproken in het gemeenschap niet te goede. Het vredespro- akkoord van Ohrid. De aandacht van de ces in Bosnië-Herzegovina bevond zich al internationale gemeenschap voor Macedonië met al in een impasse, in sommige opzich- was in 2007 groot, vooral vanwege de situa- ten zelfs in regressie. De dominante, mono- tie in naburig Kosovo en de nauwe onder- etnische politieke partijen vertoonden een linge banden tussen de Albanezen in deze nieuwe zelfverzekerdheid ten opzichte van regio’s. De toegenomen internationale de internationale presentie en hun bereid- betrokkenheid is van belang bij het oplossen heid internationale richtlijnen na te leven, van interetnische spanningen en het begelei- nam af. den van de verdere Euro-Atlantsiche integratie van Macedonië. In Macedonië is het stabilisatieproces, op gang gekomen na het vredesverdrag van De MIVD blijft ook in 2008 de ontwikkelin- Ohrid, nog niet afgerond. Zolang etnische gen in Kroatië, Montenegro en Albanië vol- Macedoniërs en etnische Albanezen elkaar in gen, waarbij de aandacht uitgaat naar de ver- meerderheid blijven wantrouwen, is interna- wezenlijking van de Euro-Atlantische tionale begeleiding een essentiële voor- aspiraties van deze drie landen. De Neder- waarde voor een meer stabiele ontwikkeling landse bijdrage aan de EUFOR-missie duurt van het land. Delen van de etnisch-Albanese vooralsnog tot juni 2008.

14 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst Irak NTM-I UNTSO De MIVD onderzocht in 2007 – en dat zal in Nederland nam in 2007 deel aan de NATO Nederland participeert met elf militaire waar- 2008 worden voortgezet – de radicale groe- Training Mission in Iraq (NTM-I). De NTM-I nemers, en periodiek een stafofficier, in de pen in de Palestijnse gebieden die met ondersteunt de opbouw van Iraakse veilig- United Nations Truce Supervision Organization geweld pogen de toenadering tussen de heidseenheden. Nederland droeg met zeven (UNTSO), de VN-missie die de bestands lij- Palestijnse Autoriteit (PA) en Israël te militairen bij aan deze missie; reden voor de nen tussen Israël, Syrië en Libanon obser- verstoren. MIVD om de veiligheidssituatie ter plaatse te veert. volgen. De MIVD besteedde in dit verband aandacht EU BAM Rafah In de loop van 2007 daalde het aantal aan het Israëlisch-Palestijnse conflict, de toe- De MIVD besteedde in 2007 aandacht aan geweldsincidenten in heel Irak aanzienlijk, stand in Libanon en de politiek-militaire hou- de door Hamas gedomineerde Gazastrook, ook al eisten aanslagen en geweldplegingen ding van Syrië in de regio. omdat de geweldsdreiging door radicale dagelijks slachtoffers en werd daardoor de Palestijnse groeperingen vanuit het gebied opbouw van een veilig en zelfstandig Irak aanzienlijk was. De MIVD voorzag tevens de verstoord. Het sektarisch geweld in Bagdad nam af, niet zozeer vanwege het afnemen militaire staf van de Europese waarnemings- van de interetnische en interreligieuze span- missie (EU Border Assistance Mission Rafah, ningen, maar omdat de scheiding van de ver- EU BAM Rafah), waaraan ook door Neder- schillende bevolkingsgroepen nagenoeg vol- land werd deelgenomen, van inlichtingen tooid is, vooral in het voordeel van de over de veiligheidssituatie in het gebied. De sjiieten. De ‘surge’, de samenwerking tussen Europese Unie overweegt de grenscontrole de Verenigde Staten en de Sunnieten tegen rondom Gaza uit te breiden. Al-Qai’da en de wapenstilstand met Al-Sadr hebben hier ook aan bijgedragen. Dit laat UNIFIL onverlet dat het geweld tussen het verzet en Het bevoorradingsschip Hr.Ms. Amsterdam de Coalitie, en tussen sektarische groepen heeft per 1 maart 2008 zijn deelname aan de onderling, nog immer zorgwekkend is. maritieme component van de United Nations Interim Force in Lebanon (UNIFIL) beëindigd. De MIVD ondersteunde de Nederlandse Sinds december 2006 maakte Nederland deelname aan NTM-I door middel van inlich- deel uit van het internationale vlootverband tingen- en veiligheidsrapportages over poli- dat het gebied voor de Libanese kust contro- tiek-militaire aspecten, maar ook door brie- leert op illegale wapentransporten. Daarmee fings, dreiginganalyses en werkbezoeken aan droeg het schip bij aan veiligheid en stabili- het inzetgebied. Ondanks het verminderde teit in de regio. De UNIFIL-missie is actief geweld blijft de missie risicovol. Daarom sinds resolutie 1701 van de Veiligheidsraad besteedde de MIVD het afgelopen jaar veel van de Verenigde Naties in augustus 2006 aandacht aan het veiligheidsbewustzijn van werd aangenomen. Doel van deze resolutie is de Nederlandse NTM-I-militairen. Ook in de stabilisering van de Libanese regio. Con- 2008 zijn ontwikkelingen op dit terrein van trole van de grenzen om de herbewapening belang voor het beschermen van de eigen van Hezbollah te voorkomen, is hierbij eenheden (force protection), actief in de essentieel. De missie assisteerde ook bij de NTM-I. Nederland blijft tot half augustus training en wederopbouw van de Libanese 2008 deelnemen aan de missie in Irak. kustwacht en marine.

Inlichtingentaak: militair optreden 15 De MIVD-rapportages over Libanon hadden betrekking op de opstelling van landen in de regio, in het bijzonder van Syrië, jegens Liba- non. Daarnaast is de situatie in Libanon voor Nederland van belang, omdat het tribunaal dat is belast met het onderzoek naar de moord in 2005 op ex-premier Hariri, in Leid- schendam wordt gehuisvest. De missies in Irak, Libanon, Syrië en Gaza worden naar verwachting in 2008 voortgezet en daarom zullen deze aandachtsgebieden ook komend jaar nauwlettend door de MIVD worden gevolgd.

MONUC / EUSEC / EUPOL De MIVD volgde de ontwikkelingen in het Grote Merengebied vanwege de deelname van Nederlandse militairen aan de VN-missie MONUC (Mission Organisation des Nations Unies au Congo, tot maart 2007), en de EU- missies EUSEC (EU Security Mission for Congo) en EUPOL Kinshasa (European Police Mission in Kinshasa). Ook nam Nederland deel aan de VN-inspanningen in het kader van BINUB (Bureau Inté- gré des Nations Unies au Burundi). Deze missie is bedoeld om de Burundese regering te ondersteunen bij het verwezenlijken van de staatsveiligheidshervormingen, het proces van ontwapening, demobilisatie en reïntegra- tie van voormalige rebellen, confidence buil- ding en samenwerking tussen de verschillende groepen in geïntegreerde veiligheidsorganen en ministeries. De internationale gemeenschap, waaronder Nederland, blijft ook in 2008 betrokken bij de ontwikkelingen in de Democratische Republiek Congo en Burundi, en om die reden blijft de MIVD ook in 2008 aandacht schenken aan de regio.

16 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst regering in Khartoum en opstandelingen in Zuid-Sudan, verliep eveneens moeizaam. Belangrijke dossiers werden door Khartoum onvoldoende voortvarend ter hand genomen. Vertegenwoordigers van het zuiden dreigden daarop met een regeringscrisis om een door- braak te forceren. Deze crisis werd weliswaar bezworen, maar het zuiden lijkt steeds meer op weg naar afscheiding. De vraag is echter of dit proces vreedzaam zal verlopen. De aanwezigheid van omvangrijke oliereserves in het grensgebied tussen noord en zuid leidt nu al tot oplopende spanningen. In het geval Zuid-Sudan zich zou willen afscheiden, zouden die spanningen gemakkelijk tot uit - barsting kunnen komen. De pogingen om in Zuid-Sudan een functionerend en betrouw- baar bestuursapparaat op te bouwen hadden in 2007 mondjesmaat succes. Voor veel burgers echter bleef onveiligheid de realiteit van het dagelijks bestaan.

De MIVD heeft in 2007 inlichtingen- en vei- UNMIS / UNAMID ligheidsappreciaties geleverd ten behoeve van In de Sudanese regio Darfur was in 2007 de voorbereiding en de uitvoering van de onverminderd sprake van een ernstige crisis. Nederlandse deelname aan de VN-missies Mensenrechtenschendingen waren aan de UNMIS (United nations Mission in the Sudan) orde van de dag. De regering in Khartoum in Zuid-Sudan en UNAMID in Darfur. De bleef zich echter verzetten tegen een grotere situatie in het land zal derhalve ook in 2008 invloed van de internationale gemeenschap gevolgd blijven worden. bij het vredesproces in Darfur. De missie van de Afrikaanse Unie, AMIS (African Union Mission in the Sudan), werd eind 2007 voortgezet in de vorm van een hybride missie van de Afrikaanse Unie en de Verenigde Naties, UNAMID (United Nations African Union Mis- sion in Darfur). Een mogelijke Nederlandse bijdrage aan UNAMID bevindt zich nog in de planningsfase.

De uitvoering van het ‘Noord-Zuid Akkoord’, het vredesakkoord uit januari 2005 tussen de

Inlichtingentaak: militair optreden 17

III Inlichtingentaak: aandachtsgebieden

Caraïbisch Gebied en Latijns-Amerika haar campagne tegen de illegale gewapende In verband met de aanwezigheid van de groeperingen voort. Sinds 2004 is een door Nederlandse krijgsmacht op de Nederlandse Brazilië geleide VN-missie actief in Haïti. Antillen en Aruba besteedde de MIVD aan- Deze missie wordt in 2008 voortgezet. dacht aan landen en ontwikkelingen die invloed kunnen hebben op de veiligheids - Nederlandse Antillen & Aruba situatie in de regio. Voor Suriname bestond Voor de MIVD is de permanente militaire in 2007 bijzondere belangstelling in verband aanwezigheid van Nederland op de Neder- met de training van Nederlandse militairen landse Antillen en Aruba reden om ontwik- in dat land. kelingen op de Boven- en Benedenwindse eilanden op hoofdlijnen te volgen, voor zover Het Caraïbisch gebied speelt vanwege de lig- deze van invloed zijn op de taakuitoefening ging een belangrijke rol bij de doorvoer van door de Nederlandse krijgsmacht. Dit hield drugs vanuit Zuid-Amerika naar de Ver- met name verband met de antidrugsopera- enigde Staten en Europa. Aan de doorvoer ties die eenheden van de Koninklijke Marine van drugs zijn vaak andere vormen van cri- in de regio uitvoerden. minaliteit verbonden, zoals mensensmokkel, witwassen van geld en illegale wapentrans- De Nederlandse Antillen en Aruba hadden porten. Een cumulatie van bovenstaande de afgelopen jaren te kampen met diverse internationale criminaliteitsvormen kan een sociaal-economische problemen. De vooral voedingsbodem vormen voor (het faciliteren drugsgerelateerde criminaliteitscijfers op van) terrorisme. Curaçao lieten, onder meer door Neder- landse hulp, in vergelijking met voorgaande In de regio deden zich in 2007 geen nieuwe jaren een neerwaartse trend zien. Ontwikke- gewapende conflicten voor en er bestond der- lingen op het gebied van de georganiseerde halve geen noodzaak voor externe militaire criminaliteit op Sint Maarten waren zorgelijk interventie. De Colombiaanse regering zette voor de stabiliteit van het eiland.

Inlichtingentaak: aandachtsgebieden 19 De veiligheid van het Nederlandse defensie- inspanningen van de MIVD met betrekking De president geeft aan Latijns-Amerikaanse personeel op de eilanden is voor de MIVD tot dit deel van het Koninkrijk, niet zal veran- en Caraïbische integratie de hoogste buiten- een voortdurend punt van aandacht. In 2007 deren. De inspanningen van de MIVD zijn er landpolitieke prioriteit. Venezuela zal trach- was er nauwelijks sprake van een specifiek tevens op gericht om, tezamen met relevante ten zijn invloed in de regio verder te vergro- tegen Nederlandse militairen gerichte drei- partners, te komen tot verbeterde samenwer- ten. De hoge olieprijzen geven Venezuela ging, noch op het gebied van georganiseerde king in de inlichtingen- en veiligheidsketen daarbij de nodige armslag. Dit kan van criminaliteit, noch op het gebied van subver- binnen het Koninkrijk. invloed zijn op de Benedenwindse eilanden. sie, sabotage of terrorisme. De MIVD had De MIVD zal de ontwikkelingen in de regio ook aandacht voor mogelijke invloeden van- Venezuela aandachtig blijven volgen. uit buurlanden op de Nederlandse Antillen In januari 2007 begon president Chávez van en Aruba. Venezuela aan een nieuwe regeerperiode van Colombia zes jaar. In een referendum in december De aandacht van de MIVD voor Colombia Defensie en buitenlandse betrekkingen zul- 2007 werden de voorstellen voor verdere vloeide ook in 2007 voort uit de Nederlandse len, bij de staatkundige hervorming van de ingrijpende grondwetswijzigingen afgewe- deelname aan internationale operaties tegen Antillen die voor 2008 is voorzien, een zen. President Chávez heeft evenwel aange- de drugshandel in de Caraïbische regio. koninkrijkstaak blijven. Dat betekent dat de geven dat hij de hervormingsvoorstellen op Hierbij speelde zowel de geografische nabij- betrokkenheid van Defensie, en daarmee de andere wijze wil doorvoeren. heid van de Benedenwindse Eilanden als de

20 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst status van Colombia als grootste producent strijding. Het in 2007 begonnen ‘December- en exporteur van cocaïne een rol. moordenproces’ en de aanpak van de georga- In Colombia werd het politieke toneel gedo- niseerde criminaliteit moeten bijdragen aan mineerd door de strijd tussen de regering en de versterking van de rechtsstaat in Suri- illegale gewapende groeperingen. Bij deze name. De doorvoer van drugs via Suriname groeperingen speelden drugsbelangen een naar Europa blijft een bron van zorg. grote rol. Nieuwe criminele verbanden met Ondanks de aanwezigheid van een grote isla- paramilitaire kenmerken ontstonden, deels mitische gemeenschap speelt de radicale door herleving van oude groeperingen, deels islam in Suriname geen rol. met geheel nieuwe deelnemers. De MIVD blijft de binnenlandse veiligheids- De pogingen van de regering om met illegale situatie in Suriname ook in 2008 volgen om gewapende groeperingen tot een vredespro- eventuele (veiligheids)risico’s voor de trai- ces te komen, verliepen moeizaam. Ondanks nende Nederlandse militairen en de Neder- de voortdurende guerrilla-activiteiten is de landse belangen en burgers in Suriname tij- veiligheidssituatie in Colombia de laatste dig te onderkennen. jaren, door de toegenomen inzet van leger en politie, verbeterd. De kracht en effectiviteit Voormalige Sovjet-Unie van de illegale gewapende groeperingen zijn sterk verminderd. Gevolg was dat guerrilla- Russische Federatie en drugsactiviteiten zich steeds meer naar de Het monitoren van de stabiliteit van de Rus- grensgebieden met buurlanden hebben ver- sische Federatie werd, vanwege het grote plaatst. Het risico van terroristische activitei- nucleaire arsenaal en de omvangrijke krijgs- ten in de regio wordt niet hoog ingeschat. macht, door de MIVD van belang geacht. Desalniettemin zal de MIVD de politieke en Parallel aan de binnenlandse ontwikkelingen militaire ontwikkelingen in Colombia blijven vormde het Russische buitenland- en veilig- volgen. heidsbeleid een punt van blijvende aandacht. De buitenlandse politiek van Rusland drukte Suriname in 2007 een stempel op belangrijke interna- De aandacht van de MIVD voor Suriname tionale dossiers en had tevens directe uitstra- houdt verband met de militaire samenwer- lingeffecten op lidstaten van de NAVO. Poli- king en de historische band tussen Suriname tiek-militaire ontwikkelingen, alsmede het en Nederland. Vanwege de halfjaarlijkse Russische streven naar behoud en intensive- jungletraining van Nederlandse militairen in ring van zijn invloed in strategisch belang- Suriname richtte de MIVD zich in 2007 rijke gebieden, waren voor de MIVD redenen vooral op de binnenlandse veiligheidssituatie om de aandacht op Rusland, en dan met in Suriname en op de politieke ontwikkelin- name op de politiek-militaire aspecten, gen en stabiliteit op de langere termijn. gevestigd te houden.

De in 2005 aangetreden regering toonde Andere voormalige Sovjetrepublieken vooral op veiligheidsgebied daadkracht en De relatie tussen Rusland en andere voorma- boekte vooruitgang bij de criminaliteitsbe- lige Sovjetrepublieken – in het bijzonder

Inlichtingentaak: aandachtsgebieden 21 Georgië, Oekraïne en Wit-Rusland – stond Als uitvloeisel van het in augustus 2005 ren. De normalisering van de situatie in bedreiging voor de (regionale) Nederlandse het afgelopen jaar in de belangstelling. De ondertekende vredesakkoord tussen de Indo- Atjeh biedt de Indonesische regering de belangen. De regionale en mondiale aspira- aandacht van de MIVD richt zich hierbij, nesische regering en de afscheidingsbewe- mogelijkheid meer aandacht te geven aan de ties van China – de uitgebreide Chinese acti- naast interne militaire aangelegenheden, met ging Gerakan Aceh Merdeka – Beweging voor situatie in Papua. Een oplossing ligt in begin- viteiten in Afrika springen in het oog – en name op samenwerking van deze landen met Vrij Atjeh (GAM) vonden in Atjeh in decem- sel in de adequate implementatie van de het (groeiend) militair potentieel rechtvaardi- enerzijds de Russische Federatie en ander- ber 2006 lokale verkiezingen plaats. Inmid- autonomiewet van 2001. Tot op heden is gen echter de belangstelling van de MIVD. zijds de NAVO en EU. De ambitie van dels is de situatie in Atheh aanzienlijk gesta- deze echter onder de maat gebleven. Ontwikkelingen met betrekking tot de Chi- Oekraïne en Georgië om in de toekomst lid biliseerd. Er vinden de laatste tijd weer iets nese strijdkrachten, de proliferatie van con- te worden van de NAVO en de Russische meer incidenten plaats, maar dat kan niet China ventionele en non-conventionele wapensyste- weerstand hiertegen vormen in dit kader een worden gezien als een zorgwekkende trend. China vormde vanuit militair perspectief, men, de buitenlandpolitieke activiteiten en belangrijk onderwerp. Omdat zij deels gere- Post-tsunami en post-conflict activiteiten hel- ondanks de groei van zijn militair en econo- de interne stabiliteit van het land zijn in dat lateerd zijn aan voorgaande en een bron van pen mee de stabilisatie in Atjeh te bevorde- misch potentieel, in 2007 geen directe kader de belangrijkste aandachtsgebieden. onrust blijven vormen, zijn ook de zogenoemde frozen conflicts in Georgië (Zuid- Ossetië en Abchazië), Azerbeidzjan (Nagorno-Karabach) en Moldavië (Trans-Dnjestrië) een punt van aandacht voor de MIVD.

Azië

Indonesië In Indonesië had de MIVD in 2007 vooral aandacht voor de positie van de strijdkrachten binnen de democratische verhoudingen en voor de manier waarop de autoriteiten omgingen met de ontwikkelingen in met name Atjeh en Papoea. Met betrekking tot de Indonesische strijdkrachten Tentara Nasional Indonesia (TNI) zijn in 2007 stappen gezet op weg naar een verdere institutionalisering van de democratische inbedding van het leger. De twee belangrijkste en meest controversiële steun- pilaren van (de macht en invloed van) de TNI, namelijk het economische zakenimpe- rium en de territoriale organisatie, blijven een belangrijke factor die hervormingen bemoeilijken. Om de ontwikkelingen rond de TNI goed te kunnen duiden, volgde de MIVD ook gerelateerde contraterrorisme- en politieke aspecten.

22 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst Midden-Oosten Iran De MIVD richtte zich in 2007 op het Mid- Iran zette in 2007 onder de ultraconserva- den-Oosten vanwege de vooraanstaande tieve president Ahmadinejad de polarise- plaats van deze regio in het veiligheidsbeleid rende en vaak provocerende buitenlandse van het Westen. Politieke, sociaal-economi- politiek voort. Het bewind in Teheran ver- sche en etnisch-religieuze spanningen en breedde echter ook de samenwerking met de conflicten beïnvloedden de stabiliteit in dit regeringen van Irak en Afghanistan in het gebied. kader van de wederopbouw van deze landen. De stabiliteit in de regio wordt op de korte Tegelijkertijd onderhield Iran echter nauwe termijn bepaald door de strijd tegen het betrekkingen met oppositionele groepen in internationale terrorisme, het Israëlisch- deze landen. Voorts steunde Iran radicaal- Palestijnse vraagstuk, de aanslagen en span- islamitische groepen elders in de regio, zoals ningen in Irak en het nucleaire programma de Libanese Hezbollah en de Palestijnse van Iran. De brugfunctie van het Midden- Hamas. De MIVD verwacht dat Iran de inge- Oosten richting Centraal-Azië en de binnen- slagen koers voortzet, waardoor het land landse situatie in olieproducerende landen onder toenemende internationale druk zal die gevolgen kunnen hebben voor de veilig- komen te staan. De verwachting is dat de heidsbelangen van het Westen, waren even- spanningen tussen Iran en het Westen in eens redenen voor de MIVD de ontwikkelin- 2008 blijven bestaan. Evenals in 2007 zal de gen in de regio te volgen. controverse tussen Iran en de internationale In de meeste landen in de regio speelden in gemeenschap inzake het Iraanse nucleaire 2007 sociaal-economische tegenstellingen, programma het belangrijkste punt van dis- in sommige landen kwamen daar ook cussie zijn. Deze controverse is ook van etnisch-religieuze tegenstellingen bij. Radi- invloed op de stabiliteit in de regio. caal-islamitische groeperingen in de regio grepen die omstandigheden aan om de per- Afrika ceptie van een groeiende westerse, met name Het Nederlandse beleid ten aanzien van Amerikaanse, invloed in de regio, te verster- Afrika ging en gaat er van uit dat een inter- ken. Hierdoor is een agressief antiwesterse nationale, geïntegreerde inspanning noodza- ideologie gegroeid, op grond waarvan mili- kelijk is, zowel op diplomatiek en militair tante radicaal-islamitische elementen aansla- gebied, als op het gebied van ontwikkelings- gen pleegden, ook tegen westerse doelen. samenwerking. Doel van deze inspanningen Veel regimes in de regio kwamen door deze is het stabiliseren van de gespannen situatie ontwikkelingen in toenemende mate onder in delen van Afrika. De MIVD besteedde in druk te staan. Enerzijds drong het Westen dat verband vooral aandacht aan conflictre- aan op (meer) democratische hervormingen, gio’s, met name het gebied rond de Grote terwijl anderzijds lokale conservatieve en Meren en Sudan. militante krachten hervormingen juist afwe- zen. Een structureel probleem was ook in Democratische Republiek Congo 2007 de sterk achterblijvende economische en Burundi groei, gecombineerd met een hoge bevol- De aandacht van de MIVD voor het Grote kingsgroei en grote werkloosheid. Merengebied was in 2007 gericht op het pro-

Inlichtingentaak: aandachtsgebieden 23 24 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst ces van hervorming van de staatsveiligheid in Eritrea eiste de onmiddellijke en onverwijlde Tsjaad en de Democratische Republiek Congo en in tenuitvoerlegging van de beslissing van de Centraal-Afrikaanse Republiek Burundi, op de veiligheidssituatie in beide Eritrea Ethiopia Boundary Commission De ongeregeldheden en vijandelijkheden in landen en op het goed nabuurschap tussen (EEBC), terwijl Ethiopië een dialoog wilde Tsjaad en de Centraal-Afrikaanse Republiek, beide landen en hun buurlanden. over de precieze loop van de grens. Er is die het directe gevolg zijn van de crisis in In de Democratische Republiek Congo en vooralsnog geen zicht op een oplossing van Darfur, waren voor de VN aanleiding voor Burundi werd weliswaar vooruitgang geboekt deze impasse. De troepenaantallen aan beide het instellen van Mission in the Central op bestuurlijk gebied, op het terrein van de zijden van de grens zijn fors toegenomen. African Republic and Chad (MINURCAT). mensenrechten en inzake de hervorming van Een hernieuwde grensoorlog, hoewel een De EU-missie EUFOR / Tchad / RCA maakt de staatsveiligheid, maar er is nog een lange kostbare optie voor beide landen, blijft een samen met MINURCAT deel uit van de weg te gaan. Mede daardoor is de situatie in reële optie. multidimensionale presentie waartoe met de regio nog verre van stabiel. Nieuwe crises VN Veiligheidsraadresolutie 1778 is besloten. blijven, door de vele niet-opgeloste conflicten Somalië Dat is reden voor de MIVD om ook in 2008 in de regio, tot de mogelijkheden behoren. De snelheid waarmee het Ethiopische leger de ontwikkelingen in deze landen te blijven Daarbij kan gedacht worden aan conflicten eind 2006 een einde maakte aan de heer- volgen. over de eigendomsrechten van nieuwe rijk- schappij van de Union of Islamic Courts dommen in de grensgebieden, zoals olie en (UIC) in Somalië staat in scherp contrast met West-Afrika gas, en de verdeling van staatsinkomsten. de chaos en onrust waarin het land zich nu, De toestand in West-Afrika was ook in 2007 Een alomvattende regeling voor de hele regio ruim een jaar later, bevindt. Het Somalische redelijk stabiel. De stabiliteit in Liberia en lijkt niet binnen handbereik. verzet tegen de Ethiopische aanwezigheid is Sierra Leone werd stapsgewijs versterkt. In omvangrijk en niet met militaire middelen te Ivoorkust escaleerde de crisis niet verder. Het De veiligheidssituatie in 2007 werd gedomi- verslaan. De overgangsregering was zwak en proces om de feitelijke tweedeling van het neerd door de pogingen om de nog actieve verdeeld, en bleek in 2007 niet in staat haar land ongedaan te maken, bleef echter broos. gewapende groeperingen te pacificeren, door machtsbasis te verbreden. De missie van de Buurland Guinee was bij voortduring een het nieuw leven inblazen en verbeteren van Afrikaanse Unie in Somalië (AMISOM) pro- bron van zorg: zolang de opvolging van de bestaande ontwapenings-, demobilisatie- en beerde met zeer beperkte middelen haar bejaarde dictator Conté onzeker blijft, blijven reïntegratieprogramma’s, en door de training mandaat uit te voeren, maar kon in 2007 spanningen de kop opsteken. van de veiligheidsorganen. De controle op de weinig klaarspelen. eigen grenzen door de Democratische Repu- Zimbabwe bliek Congo en Burundi stelde weinig voor, Uganda In Zimbabwe is de eens zo solide economie waardoor er weinig zicht was op vluchtelin- Eind 2007 zijn serieuze onderhandelingen volledig ingestort. Belangrijke buurlanden genstromen en wapensmokkel, de handel in begonnen over een vredesakkoord tussen de weigerden hun invloed aan te wenden om illegaal gewonnen grondstoffen en grens- Ugandese regering en de Lord’s Resistance president Mugabe tot opstappen te bewegen. overschrijdende activiteiten van gewapende Army (LRA). Een mislukking van deze onder- Een democratisch alternatief voor president groepen. De regio heeft dringend behoefte handelingen is niet ondenkbeeldig gezien de Mugabe ligt daarom nog steeds niet binnen aan duidelijke grensdemarcatie en -controle spanningen binnen de LRA. Dit zal niet handbereik. Het lijkt erop dat de buurlanden en aan interregionale samenwerking op het alleen nadelig uitpakken voor de veiligheids- hopen op een paleisrevolutie tegen de presi- gebied van veiligheid, energie en handel. situatie in Uganda, maar ook voor de situatie dent vanuit zijn eigen politieke partij. Buiten in zowel Zuid-Sudan als in de oostelijke het toenemend aantal mensen dat, meestal Ethiopië-Eritrea delen van de Democratische Republiek om economische redenen, het land ont- De kwestie rond de grensdemarcatie tussen Congo. De MIVD zal de ontwikkelingen ook vlucht, heeft de Zimbabwaanse crisis geen Ethiopië en Eritrea bleef in 2007 onopgelost. in 2008 blijven volgen. regionale uitstraling.

Inlichtingentaak: aandachtsgebieden 25

IV Inlichtingentaak: proliferatie

Nucleaire ontwikkelingen

Iran Iran streeft naar een volledige beheersing van de nucleaire splijtstofcyclus, van ertswin- ning tot en met de productie van kernener- gie, en in 2007 boekte het land verdere vooruitgang in het nucleaire programma. Het afgelopen jaar waren er verschillende ontwikkelingen op het gebied van het ultracentrifugeprogramma voor uranium - verrijking. Zo is Iran begonnen met de installatie van ultracentrifuges in zijn onder- grondse verrijkingsinstallatie. In het laatste kwartaal van 2007 bereikte Iran de eerst gestelde mijlpaal: het had een totaalaantal van 3000 ultracentrifuges geïnstalleerd. De hoeveelheden licht verrijkt uranium die Iran daar tot dusver heeft geproduceerd, blijven echter ver achter bij de verwachtingen voor een installatie met een dergelijke omvang en capaciteit. Iran bouwde in 2007 gestaag verder aan de zwaarwateronderzoeksreactor nabij Arak. Deze reactor blijft een punt van zorg, omdat deze zou kunnen worden gebruikt voor de productie van plutonium, in een samenstelling die geschikt is als grond-

Inlichtingentaak: proliferatie 27 stof voor een kernwapen. De MIVD blijft de geprobeerd te plegen. De gebruikte wapens wikkeling van nieuwe ballistische raketten. programma van Iran en Syrië. De aandacht nucleaire ontwikkelingen in Iran in 2008 bleken echter zeer primitief van aard. Ook Het doel van Iran is een groter bereik, gro- van de MIVD richtte zich daarom ook op dan ook nauwgezet volgen. voor de nabije toekomst wordt niet verwacht tere nauwkeurigheid en een betere inzetbaar- Noord-Korea, om inzicht te krijgen in de ont- dat zij een aanzienlijk hoger technisch heid van de raketten. Parallel aan de ontwik- wikkelingen in het land zelf en om de gevol- Noord-Korea niveau zullen bereiken. Op de langere ter- keling van door vloeibare brandstof gen van de export naar landen als Iran en Noord-Korea voerde in 2006 een onder- mijn echter kan een hoger technisch niveau, aangedreven raketten is ook de ontwikkeling Syrië te bepalen. grondse kernproef uit en toonde zo aan over door technologische vooruitgang en door van door vaste brandstof aangedreven ballis- de kennis en middelen te beschikken om een kennis en ervaring, mogelijk wel worden tische raketten voortgezet. Een dergelijke Militaire techniek eigen kernwapen te produceren, met alle bereikt, waardoor de CBRN-dreiging van de parallelle ontwikkeling vindt ook in Syrië Het volgen van militair-technische ontwikke- mogelijk negatieve gevolgen van dien voor de kant van niet-statelijke actoren zou toene- plaats. In Syrië ligt de focus nog steeds op de lingen is voor de MIVD van belang om een stabiliteit in de regio. In 2007 voerde het men. De MIVD onderzoekt daarom nieuwe, verbetering van de effectiviteit en de inzet- inschatting te kunnen maken van de drei- land onderhandelingen met de internatio- drempelverlagende technieken die kunnen baarheid van het bestaande arsenaal ballisti- ging van bestaande en toekomstige conven- nale gemeenschap om zijn nucleaire pro- leiden tot een verhoogde CBRN-dreiging. sche raketten, niet op het vergroten van het tionele wapensystemen in (potentiële) risico- gramma te bevriezen in ruil voor veiligheids- Ook wordt onderzocht of niet-statelijke acto- bereik. landen en (potentiële) inzetgebieden. De garanties en internationale hulp. De ren in staat zijn hun kennis van en ervaring MIVD had daarom in 2007 onverminderd Verenigde Staten overwogen Noord-Korea met CBRN-wapens te verhogen. Noord-Korea is volgens de MIVD een belang- aandacht voor wapentechnische en technolo- van de lijst van statelijke sponsoren te rijke leverancier van technologie, kennis en gische ontwikkelingen. Daarnaast werd schrappen in het kader van een multilateraal Statelijke actoren materiaal voor het overbrengingsmiddelen- onderzoek verricht naar de belangrijkste leve- akkoord over het nucleaire wapenpro- Bepaalde landen die in de belangstelling ranciers van moderne wapensystemen en gramma. Dit is echter nog niet gebeurd, staan van de MIVD, zoals Iran, Syrië en wapentechnologie aan (potentiële) risicolan- omdat er nog geen definitief akkoord is en Noord-Korea, blijken door de snelle ontwik- den. omdat Noord-Korea in december 2007 een keling van hun industrie steeds beter in staat belangrijke, eerder overeengekomen dead- zelfstandig grondstoffen voor CBRN-wapens De MIVD heeft in 2007 informatie verza- line miste om aanvullende informatie te ver- te ontwikkelen en te produceren. Hierdoor meld en geanalyseerd over land-, zee-, lucht- strekken. kan men deze activiteiten eenvoudiger voor en ruimtegebonden wapen- en sensorsyste- de buitenwereld verborgen houden. Deze men en over de proliferatie van moderne Hoewel Noord-Korea heeft aangegeven zijn landen leken voorts een intensievere onder- wapensystemen. In dit kader werd onder plutoniumproductiereactor te zullen sluiten, linge samenwerking na te streven om de ont- meer onderzoek gedaan naar specifieke blijft de MIVD in 2008 de ontwikkelingen in wikkeling en productie van chemische en lucht- en grondgebonden wapen- en sensor- het nucleaire wapenprogramma van het land biologische wapens te vereenvoudigen. Deze systemen, zoals het technisch onderzoek volgen. Daarnaast blijft de rol van Noord- samenwerking betrof de uitwisseling van naar de werking van ‘bermbommen’ (IEDs – Korea als proliferator van wapens waarvoor grondstoffen, materieel en kennis. De MIVD Improvised Explosive Devices). nucleaire expertise benodigd is, een aan- zal de gesignaleerde trend op de voet blijven Op maritiem gebied werd het overzicht van dachtspunt voor de dienst. volgen. de platformen en wapensystemen die in risicolanden in gebruik zijn, geactualiseerd. Ver- Ontwikkelingen chemische en Overbrengingsmiddelen der werden enkele maritieme platformen en biologische wapens Op het gebied van overbrengingsmiddelen maritiem-technische ontwikkelingen nader richtte de aandacht van de MIVD zich in bestudeerd. Niet-statelijke actoren 2007 vooral op Iran, Syrië en Noord-Korea. Op ruimtevaartgebied werd onderzoek ver- In 2007 hebben niet-statelijke actoren aan- Iran is in het afgelopen jaar doorgegaan met richt naar nieuwe technologische ontwikke- slagen met CBRN-wapens (chemisch, biolo- het verder ontwikkelen van het bestaande lingen en ruimtevaartactiviteiten van de gisch, radiologisch, nucleair) gepleegd of arsenaal aan ballistische raketten en de ont- belangrijkste risicolanden.

28 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst Technologische ontwikkelingen voor commandovoering en centra voor data- De MIVD volgde ook in 2007 de ontwikke- analyse. Raketten worden steeds sneller en lingen op het gebied van fundamentele en wapensystemen steeds moeilijker waarneem- toegepaste fysica en technologie, voor zover baar door toepassing van nieuwe deze van invloed kunnen zijn op militaire (stealth)technologieën. Het onderzoek naar wapensystemen en de uitvoering van mili- de operationele toepassing van directed energy taire operaties. Op dit terrein bestaat een weapons (zoals laser- en radiofrequentie- voortdurende wisselwerking tussen civiele en wapens) gaat voort. Verschillende toepassin- militaire technologische ontwikkelingen. De gen, zoals verblinding door laagvermogenla- toepassing van COTS-componenten (Com- sers en het verstoren van sensoren met hoog- mercial Off The Shelf) in technologisch hoog- vermogenlasers, zijn inmiddels operationeel. waardige wapensystemen is inmiddels gemeengoed. Als gevolg van de toepassing De MIVD voorziet dat informatie- en com- van micro- en nanotechnologie worden municatietechnologie, nanotechnologie, wapensystemen kleiner, beschikken ze over maar ook de ontwikkeling van nieuwe mate- verbeterde technische capaciteiten en zijn ze rialen een steeds grotere invloed zullen krij- nauwkeuriger. gen op de constructie en de wijze van inzet van wapen- en sensorsystemen. Deze techno- De afhankelijkheid van geavanceerde compu- logieën leiden tot onbemande wapen- en sen- tertechnologie en satellietafhankelijke plaats- sorsystemen en werken in hoge mate auto- bepaling- en communicatiesystemen wordt noom. De verwachting is dat het gebruik van steeds groter. Wapensystemen maken in toe- onbemande systemen voor communicatie, nemende mate deel uit van informatie- verkenning en offensieve taken ook in risico- netwerken die wereldwijd flexibel inzetbare landen sterk zal toenemen. De controle over wapensystemen koppelen aan knooppunten en communicatie met lucht-, zee- en grond-

Inlichtingentaak: proliferatie 29 zeeroutes aangevoerd; routes die ook gebruikt kunnen worden voor de aanvoer van nucleaire goederen. Noord-Korea en Syrië sloten in augustus 2007 een samenwer- kingsakkoord op het terrein van handel, wetenschap en technologie.

In 2008 blijft de MIVD inlichtingenondersteuning leveren over de maritieme aspecten van het PSI. Het monitoren van scheepsbe- wegingen van en naar risicolanden wordt gecontinueerd. Iran en Noord-Korea, maar ook andere potentiële leveranciers van (onderdelen voor) massavernietigingswapens, blijven onderzocht worden. De bestaande samenwerkingsinitiatieven worden in 2008 voortgezet om de informatiepositie verder te verbeteren.

gebonden bemande en onbemande systemen onderzocht de MIVD de activiteiten van (PSI). Doel van dit initiatief is het verhinde- verloopt steeds meer via satellieten. De (internationale) koopvaardijschepen, ren van de illegale proliferatie van massaver- MIVD besteedde daarom in 2007 aandacht scheepseigenaren en rederijen (inclusief nietigingswapens. aan de militaire (offensieve) toepassing van onderliggende verbanden) die mogelijk ruimtevaartontwikkelingen op het gebied van betrokken zijn bij deze proliferatie. Door De samenwerking tussen Noord-Korea, Syrië navigatie, communicatie en waarneming. informatie-uitwisseling met partners werd op en Iran had in 2007 de aandacht van inlich- dit terrein een verbeterde informatiepositie tingendiensten wereldwijd. Syrië diende ook Proliferation Security Initiative gerealiseerd. De MIVD nam in 2007 deel in het afgelopen jaar als een veilig doorvoer- In het kader van het voorkomen van de pro- aan internationale bijeenkomsten in het land voor raketcomponenten en -technologie liferatie van massavernietigingswapens kader van het Proliferation Security Initiative uit Noord-Korea. De goederen werden via

30 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst Inlichtingentaak: proliferatie 31

Contra-inlichtingen- en veiligheidstaak: V internationaal terrorisme

Het internationale veiligheidsdebat werd in 2007 gedomineerd door de publicatie van drie openbare samenvattingen van de Ameri- kaanse National Intelligence Estimates (NIE): één over al-Qa’ida, één over Irak en één over Iran. Een NIE is een rapportage over en beoordeling van een specifiek (Amerikaans) veiligheidsonderwerp die wordt uitgebracht door de gezamenlijke inlichtingendiensten van de Verenigde Staten.

De NIE over al-Qa’ida onderstreepte dat het terreurnetwerk zich had gereorganiseerd en in de tribale gebieden in Pakistan een belangrijke uitvalsbasis had gecreëerd, van waaruit terreuroperaties werden gecoördi- neerd. Volgens de NIE speelt het terroristen- netwerk weer een centraal aansturende rol.

De NIE over Irak vormde een belangrijke bijdrage aan de discussie in de Verenigde Sta- ten over zowel de voorgenomen troepenuit- veer 500 incidenten per week in december zoveel weerstand op te roepen dat er zelfs breiding als het tijdstip van terugtrekking 2007. Er werd gehoopt en verwacht dat een een beweging ontstond met als belangrijkste van Amerikaanse militairen uit Irak. Door de verbetering van de veiligheidssituatie zowel doel de zittende regering te vervangen. troepenuitbreiding nam het geweld in delen tot verzoening als tot een effectiever rege- van Irak in 2007 af. Zo daalde het aantal vei- ringsbeleid zou leiden. De regering van pre- Naar verwachting nemen de Verenigde Sta- ligheidsincidenten met 60 procent tot onge- mier al-Maliki bleek binnenlands echter ten medio 2008 een besluit over een (fase-

Contra-inlichtingen- en veiligheidstaak: internationaal terrorisme 33 ring van de) troepenvermindering in Irak. De faciliteiten. Er zijn aanwijzingen dat ook Iraakse minister van Defensie Qadir gaf aan Europese jihadstrijders inmiddels gebruik dat Irak tot 2012 internationale hulp nodig maken van deze faciliteiten, net als van de zal hebben voor het stabiliseren van de veilig- nieuwe trainingsfaciliteiten in de tribale heidssituatie. gebieden in Pakistan en Kashmir.

In 2007 verschenen op verschillende jihadistische webfora in de wereld oproepen tot het plegen van aanslagen. Ook werd openlijk gediscussieerd over de keuze van doelwitten en het tactisch en/of strategisch belang van bepaalde aanslagen.

In november 2007 verklaarde Gilles de Ker- Ontwikkelingen mondiale jihad chove, de EU-coördinator voor terrorismebe- Al-Qa’ida ontwikkelde zich in 2007 tot meer strijding, dat al-Qa’ida momenteel de groot- dan alleen een terreurbeweging. Het netwerk ste bedreiging voor de veiligheid van Europa legde zich ook toe op de ideologie en de ver- vormt. Met name de nieuwe terroristische spreiding van het gedachtegoed van de mon- structuren in Noord-Afrika en het Midden- diale jihad. Met lokale organisaties werden Oosten vormen een bedreiging. Vertegen- allianties gesloten om de slagkracht in ver- woordigers van deze netwerken hebben schillende regio’s verder te vergroten en om expliciet aangegeven hun strijd te willen uit- waar mogelijk vrijhavens te creëren. breiden naar andere regio’s, waaronder Europa. Het doel van het terreurnetwerk al-Qa’ida is de onrust in verschillende regio’s in de Statelijke ondersteuning van wereld uit te buiten en zo het Westen in het terrorisme algemeen en de Verenigde Staten in het bij- Van de landen die door de Verenigde Staten zonder tot een uitputtingsoorlog te dwingen. officieel worden aangemerkt als statelijke Zo werd het afgelopen jaar de weg vrij- sponsoren van terrorisme, staan Syrië en gemaakt voor aanvallen op joden in de Pales- Iran het meest in de belangstelling. De Syri- tijnse Gebieden en elders. Er zijn steeds ster- sche regering zou politieke en materiële kere aanwijzingen dat al-Qa’ida in de steun leveren aan onder andere Hezbollah. Palestijnse Gebieden voet aan de grond heeft Het gaat dan met name over het doorsluizen gekregen. van wapens uit Iran naar Hezbollah.

In Libanon uitte Fatah al-Islam herhaaldelijk Het afgelopen jaar richtten de Verenigde Sta- dreigingen in de richting van UNIFIL, Israël ten zich vooral op de Iraanse Revolutionaire en het Libanese leger. Soennitische groepe- Garde die, volgens de Amerikanen, nauw ringen in de Palestijnse vluchtelingen- betrokken was bij de ondersteuning van het kampen in Libanon boden potentiële jihad- internationaal terrorisme. In januari 2008 strijders in 2007 opleidings- en trainings - plaatste het Amerikaanse ministerie van

34 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst Financiën een aantal personen, maar ook het Een zorgelijke ontwikkeling was in 2007 de Informatiejihad televisiestation al-Zawra, op een zwarte lijst verdere stijging van het aantal zogeheten Ontwikkelingen in de gebieden waar de omdat zij verantwoordelijk werden gehouden falende staten, van 11 in 1996 tot 26 begin mondiale jihad actief is, met name de gewa- voor het aansturen en het ondersteunen van 2007, het merendeel in Afrika. Terreurorga- pende strijd in Irak en Afghanistan, waren gewelddadige aanvallen in Irak. nisaties, in het bijzonder groepen op salafis- aanleiding voor jihadisten een propaganda- tische en/of wahabitische grondslag, buitten oorlog via internet en andere massamedia te Terrorisme en georganiseerde de situatie in die landen in hun voordeel uit. voeren. Het belang dat de jihadistische criminaliteit gemeenschap hecht aan de informatiejihad In de jaren negentig nam de staatssponso- Voor inlichtingendiensten waren vooral de werd onderstreept door Ahmed al-Wa’athuq ring van terrorisme drastisch af en moesten raakvlakken van de niet-statelijke actoren Billah, woordvoerder van het Global Islamic terroristische organisaties op zoek naar alter- met het formele systeem van belang (bijvoor- Media Front, de spreekbuis van al-Qa’ida op beeld vrijhandelszones, belastingparadijzen, internet. niet-transparante transport- en luchtvaartre- gistraties, niet-transparante bedrijfsregistra- De herdenking van de aanslagen van 11 sep- ties en landen met grote wapenoverschotten). tember 2001 ging gepaard met de versprei- Criminele en terroristische organisaties ding van ten minste zes belangrijke audio- bewandelden wegen, de zogeheten pijplei- en videoboodschappen op jihadistische dis- dingen, die de kans op ontdekking verklei- cussiefora waarin werd opgeroepen de ter- nen en het hoogste financieel gewin garande- reur tegen het Westen en een aantal islamiti- ren. Door een goede interstatelijke sche landen op te voeren. Uit dit media- samenwerking wordt het voor criminele en offensief van al-Qa’ida werden aanwijzingen terroristische organisaties steeds lastiger om voor de komende periode afgeleid wat betreft deze pijpleidingen in stand te houden. de doelgebieden van het terreurnetwerk. De doelgebieden die werden genoemd, waren, natieve financiële bronnen. Met name orga- Buitenlandse strijders naast Afghanistan en Irak, Pakistan, de nisaties als Hezbollah en al-Qa’ida slaagden Buitenlandse strijders in dienst van al-Qa’ida Palestijnse Gebieden, Jemen, Sudan en erin inkomsten te genereren uit criminele zijn in Irak al jaren verantwoordelijk voor Europa. activiteiten. Een trend is dat internationale grote aantallen zelfmoordaanslagen, hoewel criminele en terroristische netwerken in toe- zij naar schatting slechts tien procent van het As-Sahab, het ‘mediaproductiebedrijf’ van al- nemende mate expertise uitwisselen. Zo totaal aantal opstandelingen in Irak uitma- Qa’ida, produceerde in 2007 ongeveer gebruiken criminele organisaties terroristi- ken. negentig boodschappen. Deze boodschappen sche methodes om hun doelen te bereiken. Bij een inval in september 2007 door het verschenen op internet, CD en DVD, en wer- Terroristische organisaties zijn op hun beurt Amerikaanse leger in een tentenkamp van den in verschillende talen aangeboden. Het actief in drugssmokkel, het vervalsen van een rekruteringsnetwerk voor buitenlandse gebruik van ondertitels in het Engels, Duits, identiteitspapieren en het witwassen van de strijders in Irak aan de Syrische grens werd Deens en vele andere talen toonde dat de opbrengsten uit criminele activiteiten. De een lijst gevonden met 740 namen van bui- boodschappen in toenemende mate gericht meest duidelijke en duurzame relatie tussen tenlandse strijders die zich sinds augustus waren op het Westen. terroristische en criminele organisaties ligt 2006 bij al-Qa’ida in Irak hadden gevoegd. op het terrein van de narcotica. Hier is de Gebleken is dat een groot deel van de nieuwe Er was in 2007 sprake van een groeiend aan- samenwerking intensief en bestrijkt zij het buitenlandse strijders uit Saoedi-Arabië tal, schijnbaar onafhankelijke media die de gehele spectrum van transport tot straathan- (veertig procent) en Noord-Afrika (veertig boodschappen van al-Qa’ida en andere ter- del. procent) afkomstig is. reurorganisaties onder een steeds groter

Contra-inlichtingen- en veiligheidstaak: internationaal terrorisme 35 36 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst publiek verspreidden. Hoewel de invloed en gebruikt als doorvoergebied voor drugs bin- het bereik van islamistische cq jihadistische nen Europa. websites moeilijk waren te bepalen, bestond de indruk dat de boodschappen in toene- Piraterij en maritiem terrorisme mende mate een beroep doen op jonge Ame- De MIVD bracht in 2007 de wereldwijde ont- rikaanse en Europese moslims. Ze lijken in wikkelingen in kaart met betrekking tot te spelen op de woede die in die kringen mogelijke bedreigingen op het gebied van bestaat over de ‘oorlogen’ in Irak en Afghani- maritiem terrorisme en piraterij. Het doel stan, en op het beeld dat de islam wordt aan- van maritiem terrorisme is het verspreiden gevallen. Militante islamisten produceerden van angst onder de bevolking door het beïn- vaak niets verhullende video-opnames van vloeden of verstoren van economische activi- autobomaanslagen in Irak en hiphopvideo’s teiten en van de politieke stabiliteit. Bij pira- met al even gruwelijke beelden, die beschik- terij gaat het vooral om persoonlijk geldelijk baar werden gesteld aan westerse websites gewin. Bijzondere aandachtsgebieden zijn als YouTube. Op deze wijze proberen ze het hierbij het Midden-Oosten, delen van de beeld, dat jongeren van de oorlogen in Irak Afrikaanse regio en Indonesië. Overige en Afghanistan hebben, te beïnvloeden. gebieden met een verhoogd risico op piraterij en maritiem terrorisme komen aan de orde Het Global Islamic Media Front indien deze defensierelevant zijn. Op de Duitstalige website van het Global Islamic Media Front verscheen begin 2007 een videoclip van Sawt al-Khilafah (Stem van het Kalifaat), de online nieuwsdienst van dat- zelfde front, gericht tegen de aanwezigheid van Duitse en Oostenrijkse troepen in Afgha- nistan. In november 2007 werd op dezelfde website een videoboodschap uitgebracht, waarin beide landen werden opgeroepen hun troepen uit Afghanistan terug te trekken. Ook werden de Oostenrijkse autoriteiten aangespoord de begin september 2007 in Wenen gearresteerde terreurverdachten vrij te laten.

Terrorisme op de Balkan De MIVD besteedde in 2007 ook aandacht aan het onderwerp terrorisme op de Balkan. Kwaadwillende elementen ervaren de regio als een omgeving waar zij zonder problemen kunnen reizen en verblijven en waar ze de ruimte hebben aanslagen elders in Europa voor te bereiden. De Balkan wordt tevens

Contra-inlichtingen- en veiligheidstaak: internationaal terrorisme 37

Contra-inlichtingen en veiligheidstaak: VI overige aangelegenheden

Contraspionage lige eigen burgers die nu woonachtig zijn in dat op verschillende wijze trachten te berei- De inspanningen van buitenlandse inlichtin- het doelland. Deze burgers verzamelen infor- ken. De niet-gewelddadige stroming kiest gen- en veiligheidsdiensten in Nederland matie uit open bronnen en gaan (langdurige) voor Da’wa (missie) of prediking van een blijven zich richten op het verwerven van vriendschapsbanden aan met personen die radicaal-islamitische ideologie onder mos- informatie over geavanceerde technieken en kennis dragen van informatie waar de betref- lims die, naar het oordeel van de radicalen, systemen. Vitale onderdelen van industrie en fende inlichtingendienst belangstelling voor het zicht op het ware geloof zijn kwijtgeraakt. bedrijfsleven vormen een doelwit voor het heeft; dat kan zijn op het gebied van politiek, Radicale boodschappers roepen hun geloofs- verkrijgen van hoogwaardige technologische economie, wetenschap of technologie. genoten op de moderne (westerse) normen informatie en kennis over lopende technolo- De activiteiten van buitenlandse inlichtingen- en waarden af te zweren en stimuleren hun gische ontwikkelingen. Ook bedrijven die diensten worden door de MIVD nauwlettend geloofsgenoten terug te keren naar en te (gerubriceerde) defensieopdrachten uitvoe- gevolgd. leven conform het gestelde – volgens hun ren, vormen een gewild doelwit. De MIVD interpretatie – in de oorspronkelijke bronnen maakt deze defensiebedrijven bewust van de Radicaal islamisme en de krijgsmacht van de islam. risico’s door middel van voorlichtingssessies Ook in 2007 was de MIVD alert op het De gewelddadige vorm van de radicale islam over de activiteiten en methodes van buiten- onderkennen van tekenen die konden wijzen kiest echter voor de jihad in de vorm van landse inlichtingendiensten. op het radicaliseren van (islamitische) perso- deelname aan de heilige oorlog. nen of groepen van personen binnen de Buitenlandse diensten hechten er groot krijgsmacht. De uitzending van Nederlandse In de hedendaagse radicale islam zijn deze belang aan vroegtijdig geïnformeerd te zijn troepen naar de Afghaanse provincie opvattingen met name terug te vinden in het omtrent beleid, plannen en ontwikkelingen Uruzgan, de publiciteit rondom deze missie neo-salafisme. Aanhangers van deze funda- in het bedrijfsleven en de krijgsmacht. en de standpunten van diverse politieke par- mentalistische, radicale vorm van de islam Daarom vormen personen uit het bedrijfsle- tijen inzake de islam, hielden in 2007 de willen terug naar de tijd van de profeet en ven en de krijgsmacht een aantrekkelijk doel- gemoederen binnen de (radicale) moslimge- verwerpen tajdid (vernieuwing) en ijtihad wit. De scheiding tussen militaire en civiele meenschap bezig. (zelfstandig redeneren). Zij interpreteren, informatie is inmiddels vrijwel weggevallen. Er zijn binnen de radicale islam grofweg vanuit een antirationalistische houding, de Om inlichtingen te vergaren, gebruiken bui- twee hoofdstromingen te onderscheiden die religieuze bronnen letterlijk en verwerpen tenlandse inlichtingendiensten vaak voorma- een gemeenschappelijk doel hebben, maar alle niet-islamitische hervormingen.

Contra-inlichtingen en veiligheidstaak: overige aangelegenheden 39 De MIVD verrichtte ook in 2007 onderzoek 2006 gelijk gebleven, ook de onderwerpen naar radicaal islamisme binnen de krijgs- van de meldingen waren vrijwel dezelfde. macht en richtte zich daarbij primair op het Het betrof het bekladden van defensieobjec- onderkennen van personen in dienst van ten met runentekens, nazi-symbolen, discri- Defensie die een radicaal islamitisch gedach- minerende teksten en leuzen en meldingen tegoed aanhangen en uitdragen. Immers, van personen die lid waren van of gelieerd aanhangers van de radicale stroming veraf- waren aan rechts-extremistische partijen en schuwen de westerse levensstijl en zien de organisaties of daar steun aan verleenden. internationale vredestroepen in bijvoorbeeld Veel meldingen hadden verder betrekking op Afghanistan als bezettingsmacht. De Neder- personen die zich schuldig zouden hebben landse deelname aan de missie in Uruzgan gemaakt aan (vermeend) rechts-extremisti- maakt de positie van de Nederlandse krijgs- sche uitlatingen en gedragingen. Niet alle macht extra kwetsbaar. Bovendien zijn de gedragingen die als rechts-extremistisch wer- aanhangers van de radicale islam veelal terug den gemeld, dienden echter als zodanig in te vinden onder jongeren tussen de 18 en 25 politieke of ideologische zin te worden aan- jaar. gemerkt. Soms bleek er, na onderzoek, sprake van andersoortig ongewenst gedrag, De door de MIVD uitgevoerde onderzoeken zoals misplaatste humor, ruwe opleidings- naar vermeende radicalisering van defensie- methoden, machogedrag of ander wange- personeel vinden veelal plaats in nauwe drag. Als deze door de MIVD onderkende samenwerking met de AIVD. ongewenste gedragingen mogelijk strafbare feiten opleverden, werden de Koninklijke Rechts-extremisme Marechaussee of het Openbaar Ministerie De MIVD verricht onderzoek naar rechts- geïnformeerd. extremistische partijen, organisaties, groeperingen en personen. De vraag die hierbij cen- Betrokkenheid van (aspirant)defensieperso- traal staat, is of de veiligheid en paraatheid neel bij (mogelijk) rechts-extremisme wordt van de krijgsmacht op enig moment in in alle gevallen onderzocht door de MIVD, gevaar worden gebracht. Concreet richt het waarbij in voorkomende gevallen nauw onderzoek zich op het onderkennen van per- wordt samengewerkt met de AIVD. Indien sonen of groepen van personen binnen de de resultaten van een onderzoek daartoe aan- defensieorganisatie die het rechts-extremisti- leiding geven, wordt negatief geadviseerd sche gedachtegoed aanhangen en uitdragen. over de aanstelling tot militair en wordt de Een belangrijke indicator is of en in welke afgifte van een ‘Verklaring van Geen mate deze personen lid zijn van, dan wel Bezwaar’ (VGB) geweigerd, of wordt de VGB (actief) steun verlenen aan rechts-extremisti- die is vereist voor het vervullen van een ver- sche partijen en organisaties. trouwensfunctie niet afgegeven of ingetrokken. In 2007 hebben verschijningsvormen van rechts-extremisme zich wederom slechts in Antimilitarisme beperkte mate gemanifesteerd binnen Defen- De MIVD onderzoekt activiteiten door (radi- sie. Het aantal meldingen is ten opzichte van caal)linkse organisaties of personen die

40 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst afbreuk doen aan het functioneren van de Activisten die zich richten tegen het uitzet- geconstateerd, tegen 32 in 2006. De dalende defensie-organisatie, de defensie-industrie of beleid van de Nederlandse regering, voerden lijn die zich in 2005 aftekende, heeft zich van militaire bondgenoten die aanwezig zijn in 2007 geregeld actie tegen het uitzetcen- daarmee voortgezet. Desondanks worden op Nederlands grondgebied. De aandacht trum ‘Kamp Zeist’ te Soesterberg. Ook het ook in 2008 acties verwacht tegen militaire richtte zich in 2007 met name op individuen naastgelegen terrein van het Militair Lucht- objecten of tegen bedrijven die met Defensie en groepen die hun onvrede over aan defen- vaart Museum kreeg met acties te maken. De worden geassocieerd. sie gerelateerde zaken door (vernielings) acties liepen uiteen van activisten die zich acties kenbaar willen maken. aan een toegangspoort vastketenden tot het De MIVD draagt bij aan de beperking van de De manieren van actievoeren, alsook de the- bekladden van op het terrein opgestelde (potentiële) schade aan defensiebelangen als ma’s waren in 2007 vergelijkbaar met voor- vliegtuigen. De tot dan toe onbekende actie- gevolg van acties, door bewakings- en beveili- gaande jaren. Thema’s waren, naast oorlog in groep ‘Geen Wapens, Geen Cellen’ wilde zo gingspersoneel te adviseren en, voor zover het algemeen, ‘kernwapens’, ‘wapenhandel’ een relatie leggen tussen Defensie en het uit- mogelijk, vooraf te waarschuwen voor op en ‘de missie in Afghanistan’. zendbeleid. Ook dit jaar waren in clownkos- handen zijnde acties. tuum uitgedoste personen een aantal malen Antimilitaristen zochten het afgelopen jaar demonstratief actief rond militaire activitei- Veiligheidsbevordering samenwerking met personen uit de vredes- ten, onder meer bij de marinepresentie tij- De MIVD registreert veiligheidsincidenten beweging om gezamenlijk in actie te komen dens de Wereldhavendagen in Rotterdam en die zich bij of in relatie tot Defensie hebben tegen de uitzending van Nederlandse militai- de eerder genoemde NAVO-top in Noord- voorgedaan. Deze registratie biedt op termijn ren naar Afghanistan en tegen de wapenhan- wijk. de mogelijkheid dergelijke incidenten syste- del, om op die manier publiek en politiek te In 2007 zijn 29 antimilitaristische acties matisch en trendmatig op contra-inlichtin- beïnvloeden. Voorbeelden van gezamenlijke gen- en veiligheidsaspecten te analyseren. Op acties waren de demonstraties in oktober basis van zo’n analyse kan Defensie gericht 2007 tijdens de NAVO-top te Noordwijk en maatregelen nemen om aspecten van veilig- in december in Den Haag tijdens het Kamer- heid en beveiliging te verbeteren. De MIVD debat over de verlenging van de missie in werkt in dit verband nauw samen met de Afghanistan. Beveiligingsautoriteit van het ministerie van In december 2007 werd in vier steden ‘gecol- Defensie. lecteerd’ voor de Joint Strike Fighter (JSF). Reden was, zo viel te lezen in een pamflet, Recent is bij Defensie een meldplicht inge- een rapport van de Algemene Rekenkamer voerd inzake contra-inlichtingen- en veilig- over de kosten van de JSF. De collecte was heidsgerelateerde incidenten. Ook deze mel- bedoeld om het publiek te wijzen op deze dingen worden geanalyseerd en leiden tot kosten. Het pamflet was ondertekend door conclusies op het gebied van veiligheid en ‘Campagne tegen Wapenhandel’, een antimi- beveiliging. De MIVD verstrekt in dat ver- litaristische groep die onderzoek doet naar band (veiligheids)adviezen aan belangheb- Nederlandse betrokkenheid bij wapen- benden bij Defensie. handel. Industrieveiligheid Antimilitaristen voerden ook zelfstandig Industrieveiligheid omvat de beveiliging van actie, vooral knip- en kladacties. Soms wer- personeel, materieel en gegevens bij civiele den acties geclaimd, soms werden hit-and- bedrijven die zijn belast met de uitvoering run-acties uitgevoerd zonder claim. van gerubriceerde of risicogevoelige defen-

Contra-inlichtingen en veiligheidstaak: overige aangelegenheden 41 sieopdrachten. Het werkterrein omvat der- of aldaar worden gegenereerd. Deze bedrij- halve de gehele defensieorganisatie en alle ven en instituten worden geadviseerd over de bedrijven die voor Defensie gerubriceerde implementatie van de door Defensie opge- dan wel risicogevoelige opdrachten uitvoe- legde beveiligingseisen. Ook wordt de nale- ren. ving gecontroleerd. In 2007 werden ongeveer 550 bedrijven ingeschakeld voor Ook in 2007 werd vastgesteld dat Neder- gerubriceerde defensieopdrachten, ongeveer landse bedrijven doelwit waren van (pogin- honderd minder dan in 2006. gen tot) bedrijfsspionage. Meestal ging het om buitenlandse inlichtingendiensten die Veel defensieopdrachten hebben een multi- proberen hoogwaardige, technologische nationaal karakter. Daarom adviseerde de informatie te vergaren. MIVD ook bedrijven op beveiligingsgebied Door bedrijven goed voor te lichten over de die deelnamen aan NAVO-opdrachten, zoals werkwijze van de tegenpartij, kan schade bijvoorbeeld bij het helikopterproject NH90. door bedrijfsspionage worden voorkomen Tevens werden bedrijven, in samenwerking dan wel beperkt. In het kader van defensie- met de ministeries van Economische Zaken opdrachten of bondgenootschappelijke en Buitenlandse Zaken, geadviseerd en voor- samenwerking kan aan bedrijven en onder- gelicht om zo de proliferatie van militaire zoeksinstituten gerubriceerde en risicogevoe- technologie te voorkomen. van veiligheidsonderzoeken naar (aspirant) In 2007 zijn 30.958 veiligheidsonderzoeken lige informatie beschikbaar worden gesteld In 2007 werd tijdens de relatiedagen voor de vertrouwensfunctionarissen bij het ministe- aangevraagd. Doorgaans werden de uitge- defensieorderbedrijven extra aandacht rie van Defensie en bij de defensieorderbe- voerde veiligheidsonderzoeken binnen de besteed aan de (ongewenste) verspreiding drijven. Alle militaire functies en ongeveer wettelijke termijn van acht weken uitgevoerd. van technologie. Ook gaven MIVD en AIVD tachtig procent van de burgerfuncties bij In 2007 werd deze termijn in ongeveer vijf voorlichting over aspecten van bedrijfsspio- Defensie zijn vertrouwensfuncties. In het procent van de gevallen overschreden, nage waarmee het bedrijfsleven kan worden kader van deze veiligheidsonderzoeken wor- meestal omdat er veiligheidsrelevante antece- geconfronteerd. Het Defensie Inlichtingen- den drie categorieën onderscheiden: initiële denten werden geconstateerd die aanleiding en Veiligheidsinstituut verzorgde in 2007 onderzoeken naar sollicitanten, hernieuwde gaven tot vervolgonderzoek, maar soms ook trainingen over contra-inlichtingen en veilig- onderzoeken naar reeds bij Defensie werk- omdat een (aspirant) vertrouwensfunctiona- heid voor beveiligingsfunctionarissen en pro- zaam personeel en onderzoeken naar perso- ris gedurende de laatste vijf jaar niet in jectleiders van defensieorderbedrijven. neel van defensieorderbedrijven. Nederland woonde. In een dergelijk geval dient onderzoek te worden gedaan in het bui- Technologische ontwikkelingen op het gebied van commercieel vrij verkrijgbare Overzicht aangevraagde veiligheidsonderzoeken in aantallen luchtopnamen brachten een discussie op gang over de effectiviteit van het Koninklijk Jaar 2004 2005 2006 2007 Besluit Luchtfotografie en het beleid inzake Aantal aanvragen 30.252 32.249 33.032 30.958 satellietopnamen. Overzicht weigering afgifte / intrekkingen verklaring van geen bezwaar Veiligheidsonderzoeken Binnen de MIVD is het Bureau Personele CATEGORIE 2004 2005 2006 2007 Veiligheid (BPV), ingevolge de Wet veilig- Weigeringen 61 98 217 200 heidsonderzoeken, belast met de uitvoering Intrekkingen 11 19 13 12

42 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst tenland en vraagt de MIVD, indien mogelijk, dergelijke melding kan aanleiding zijn voor ICT-onderzoek aan buitenlandse inlichtingendiensten om het opstarten van een hernieuwd veiligheids- De MIVD verrichtte in 2007 onderzoek naar informatie te verschaffen. onderzoek. In 2007 leidden hernieuwde de ICT-omgevingen binnen Defensie. Dit onderzoeken in een aantal gevallen tot onderzoek richtte zich vooral op omstandig- Naar verwachting zal de vraag naar veilig- intrekking van de VGB. heden waaronder (gerubriceerde) defensiege- heidsonderzoeken structureel hoog blijven, In 2007 is een begin gemaakt met het digita- gevens in verkeerde handen zouden kunnen vanwege de wervingsinspanning, reorganisa- liseren van het archief veiligheidsonderzoe- vallen en op illegale modificaties van eigen ties en het inhuren van extern personeel bin- ken van de dienst en in 2008 zijn de netwerken. Daarnaast werden de mogelijkhe- nen de krijgsmacht. Net als in 2007 zal ook bedrijfsprocessen binnen het BPV aan de den bekeken om de onderzoeksmethodiek in 2008 de uitzending van (militair) perso- beurt. De digitalisering van zowel archief als met betrekking tot ICT-omgevingen te verbe- neel in het kader van diverse crisisbeheer- processen zal bijdragen aan het verkorten teren. singsoperaties tot een toename van (her- van de doorlooptijd van veiligheidsonderzoe- nieuwde) veiligheidsonderzoeken leiden. Dit ken. Elektronische veiligheidsonderzoeken vanwege het feit dat NAVO-regelgeving voor- Met de AIVD zal ook in 2008 overleg plaats- De MIVD verricht onderzoek naar de aanwe- schrijft dat militairen in uitzendgebieden een vinden over de uitvoering van veiligheidson- zigheid van afluisterapparatuur en/of mis- hogere clearance nodig hebben: ‘B-onder- derzoeken, over nieuwe ontwikkelingen op configuraties van telecommunicatie- syste- zoek’ in plaats van ‘C-onderzoek’ is dan dit gebied en over het uitwisselen van per- men op defensie- of daaraan gerelateerde noodzakelijk. soonsgegevens. locaties in binnen- en buitenland. Deze Een ‘Verklaring van Geen Bezwaar’ (VGB) onderzoeken worden uitgevoerd op locaties wordt afgegeven als op basis van een veilig- Informatiebeveiliging waar hooggerubriceerde informatie wordt heidsonderzoek geen reden bestaat om een In algemene zin is de beveiliging van elektro- besproken dan wel verwerkt. Het betreft persoon niet te plaatsen op een vertrouwens- nische gegevens binnen Defensie op orde. vooral vergader- en werkruimten. Het afgelo- functie. Het aantal weigeringen (200) en De kans op incidenten wordt door de toene- pen jaar heeft de MIVD 68 ruimten, één intrekkingen (12) van de VGB was in 2007 mende complexiteit van de gebruikte techno- vrachtzending en twee voertuigen onder- vrijwel hetzelfde als in 2006. Meestal was de logie en de beveiliging daarvan wel steeds zocht. Bij geen van deze onderzoeken werd reden voor weigering of intrekking van de groter. De eenvoudige verkrijgbaarheid van afluisterapparatuur gevonden. Wel was in VGB gelegen in geconstateerde justitiële audio-, video-, ontvangst- en zendapparatuur, enkele gevallen sprake van misconfiguratie antecedenten. Vergeleken met 2004 en 2005 van netwerkanalyzers en aanverwante soft- van de bestaande telecommunicatie-infra- zijn meer veiligheidsmeldingen binnen- ware vergroot de dreiging tegen de infrastructuur en van gebreken in de organisatori- gekomen die van invloed zijn op het al dan structuur van Defensie. Het onderzoek naar sche en fysieke beveiligingsmaatregelen. niet afgeven van de VGB. Daarnaast is de de staat van beveiliging en incidentonder- MIVD strenger geworden als het gaat om de zoek wordt daardoor complexer. De groot- justitiële antecedenten openlijke geweldple- schaligheid van dergelijke onderzoeken ging en mishandeling. Ten slotte is scherper groeit. De inbedding van beveiliging in de gekeken naar antecedenten die een onder algemene bedrijfsprocessen binnen Defensie alle omstandigheden getrouwelijke uitoefe- is een voortdurend punt van aandacht. Ade- ning van de (defensie)functie in de weg kun- quate organisatorische en procedurele maat- nen staan. regelen kunnen de elektronische veiligheid Binnen het ministerie van Defensie zijn verder verhogen. De beveiligingsadviezen commandanten verplicht veiligheidsrele- van de MIVD zijn bedoeld om het bewust- vante incidenten waarbij defensiepersoneel zijn binnen de organisatie te verhogen en de is betrokken, aan de MIVD te melden. Een situatie verder te verbeteren.

Contra-inlichtingen en veiligheidstaak: overige aangelegenheden 43

Ontwikkelingen op (contra)inlichtingen- VII en veiligheidgebied

Inlichtingen- en veiligheidsketen Defensie Defensie heeft in het voorjaar van 2007 besloten de hoofdlijnen van het rapport van de Onderzoeksgroep Inlichtingen en Veilig- heid Defensie (OIVD 2006) over te nemen en zowel de MIVD als de operationele inlichtingen- en veiligheidsonderdelen binnen Defensie verder te versterken. Dit resulteerde in een eerste versterking van de MIVD met zeventig functies in 2007.

In 2007 is begonnen met het verwerken van de aanbevelingen van de OIVD. De directeur MIVD is verantwoordelijk voor de uitvoering van het project Versterking Inlichtingenke- ten, dat drie delen omvat: reorganisatie en versterking van de MIVD, oprichting en versterking van de J2 (ondersteuning van de Commandant der Strijdkrachten met operationele inlichtingen door de MIVD) van de Directie Operaties en oprichting en versterking van een defensiebrede operationele inlichtingencapaciteit. Gecombineerd met de andere aanbevelingen van de OIVD wordt zo gewerkt aan de opbouw van een daadwerke- lijke keten van capaciteiten bij Defensie. Een

Ontwikkelingen op (contra)inlichtingen- en veiligheidgebied 45 apart projectteam neemt de uitwerking van omdat werd geconstateerd dat de Neder- de maatregelen ter hand. De versterking van landse samenleving kwetsbaar is. Het ant- de MIVD zal gefaseerd plaatsvinden en loopt woord op bestaande en nieuwe dreigingen door tot in 2013. kan niet door één ministerie worden gegeven. De strategie beschrijft hoe het kabinet Veel verbeteringen die momenteel worden de nieuwe aanpak gaat realiseren. Het kabi- uitgewerkt en doorgevoerd, zijn benoemd net geeft aan, mede gebaseerd op ervaringen door de OIVD, maar worden zeker ook in het buitenland, zich terdege te beseffen gevoed – en bevestigd – door operationele dat de uitwerking en invoering van een ervaring, met name door ervaringen opge- nieuwe strategie tijd zal vergen. daan tijdens de missie in Afghanistan. Daarom zijn veel inspanningen gericht op In het kader van de Strategie Nationale het verbeteren van de ondersteuning van Veiligheid heeft de MIVD in 2007 samen operaties, onder meer door de invoering van met de AIVD in het deelgebied Rijksbrede het Joint Collection and Fusion Concept Analyse een bijdrage geleverd aan het Werk- (JCFC). programma 2007-2008. Dit programma Dit concept voorziet in het integreren van beoogt, onder andere aan de hand van een enerzijds de uitzendelementen (personeel en drietal thema’s, een helder inzicht te geven materieel) van de MIVD en anderzijds de in de manier waarop de bij de strategie inlichtingencapaciteit die door de operatio- horende werkwijze vanaf 2009 vorm zou nele commando’s (voormalige krijgsmacht- moeten krijgen. delen) is ingebracht in een missie. Hierdoor Strijdkrachten, de hoofddirecteur Algemeen ken rond inlichtingen en veiligheid, zoals Daartoe hebben MIVD en AIVD in 2007 beschikt een commandant te velde over een Beleid, de hoofddirecteur Financiën en Con- opleiding, organisatie, personeelsbeleid of meegewerkt aan een programma rond het robuuste inlichtingencapaciteit. Belangrijke trol, de directeur Juridische Zaken en de investeringen. thema Polarisatie en Radicalisering. Beide voorwaarde voor deze manier van werken is directeur MIVD. Laatstgenoemde vervult de diensten leverden een bijdrage aan het de aanwezigheid van een veilig netwerk, rol van Inlichtingen- en Veiligheid Autoriteit, De DIVR is in 2007 twee keer bijeen geweest opstellen van een vijftal scenario’s. In 2008 waarover inlichtingen kunnen worden gedis- hetgeen betekent dat hij leidend is bij het en heeft toen onder meer gesproken over de zal een nieuwe set scenario’s over het thema tribueerd. Voor de totstandkoming van een opstellen van de agenda van de DIVR en uitwerking van de aanbevelingen van de Polarisatie en Radicalisering worden opge- dergelijk netwerk zijn in 2007 belangrijke krijgsmachtbrede inlichtingen- en veiligheid- OIVD, loopbaanbeleid, de Wet op de inlich- steld en daaraan zullen AIVD en MIVD een stappen genomen. aangelegenheden bewaakt. Deze autoriteits- tingen- en veiligheidsdiensten 2002 en de vergelijkbare bijdrage leveren. functie betreft nadrukkelijk geen formele inlichtingenondersteuning bij lopende opera- Defensie Inlichtingen en zeggenschap, zoals bij andere autoriteits- ties. Gebleken is dat hierdoor inlichtingen- Task Force Counter Improvised Explosive Veiligheids Raad functies met een wettelijke grondslag, maar en veiligheidszaken hoger op de ambtelijke Devices (TF-CIED) Op grond van de aanbevelingen van de OIVD een signalerende functie richting de (leden agenda zijn komen te staan en dat belang- Eind 2007 heeft de Commandant der Strijd- is besloten tot de oprichting van de Defensie van de) DIVR. rijke onderwerpen slagvaardiger worden krachten de MIVD verzocht om te onderzoe- Inlichtingen en Veiligheids Raad (DIVR) om behandeld. Het is de intentie om ongeveer ken of de bijdrage aan de Task Force Counter te komen tot verdergaande coördinatie van In de DIVR wordt op het hoogste ambtelijke vier keer per jaar een DIVR bijeen te roepen. Improvised Explosive Devices (TF CIED) geïn- de inlichtingen- en veiligheidstaken en -orga- niveau integraal over de prioriteiten voor de tensiveerd kan worden. Dit tegen de achter- nisaties binnen Defensie. De DIVR wordt MIVD en de andere inlichtingen- en veilig- Nationale veiligheid grond van het feit dat er het afgelopen jaar voorgezeten door de secretaris-generaal en heidsonderdelen van Defensie gesproken. Medio 2007 is in de ministerraad de Strate- aanzienlijk meer, en meer verschillende soor- heeft een MIVD-functionaris als secretaris. Daarnaast heeft de DIVR een adviestaak met gie Nationale Veiligheid vastgesteld. Tot deze ten, bermbommen (IEDs – Improvised Explo- De andere leden zijn de Commandant der betrekking tot krijgsmachtbrede vraagstuk- interdepartementale strategie is besloten sive Devices) werden gebruikt tegen de troe-

46 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst pen van de Task Force Uruzgan. Besloten is, De MIVD is lid van de International Open de MIVD en de rest van de krijgsmacht laten gelet op de urgente operationele behoefte, Source Working Group (IOSWG). De IOSWG zien. De analyse van dit beeldmateriaal een speciaal Counter IED team MIVD op te is een groep van OSINT-specialisten en - vormt een essentieel onderdeel van het richten. Het team zal zich voor de duur van managers van inlichtingen- en veiligheids- onderzoek naar de proliferatie van massaver- de operatie in Afghanistan richten op de ana- diensten uit twaalf landen die jaarlijks bij- nietigingswapens, de daarbij behorende over- lyse van en rapportage over regionale IED- eenkomen om technische en inhoudelijke brengingsmiddelen alsmede bij het monito- netwerken. zaken te bespreken en de samenwerking te ren van de relevante militaire ontwikkelingen bevorderen. De MIVD is in samenwerking in de landen waarvoor de MIVD zich interes- Informatievoorziening met de AIVD in 2008 gastheer van de seert. De satellieten luchtbeelden worden IOSWG Conferentie. door bureau IMINT geanalyseerd en ver- Open Source Intelligence (OSINT) Teneinde meer inzicht te krijgen in de werkt in producten die vervolgens het ana- De Wet op de Inlichtingen- en Veiligheids- (on)mogelijkheden van het gebruik van inter- lyse- en productieproces van de MIVD onder- diensten stelt dat voordat van bijzondere ver- net als informatiebron voor inlichtingendien- steunen en/of binnen of buiten de proces. Op het gebied van Intelligence, Surveil- wervingsmiddelen gebruik mag worden sten is in samenwerking met de AIVD in krijgsmacht worden gebruikt bij de planning lance and Reconnaissance (ISR) loopt binnen gemaakt, eerst open bronnen gebruikt moe- 2007 een internetseminar georganiseerd, en uitvoering van operaties. In 2007 was de krijgsmacht een aantal projecten ter ver- ten worden. In 2007 is de sectie OSINT gere- voor medewerkers van MIVD en AIVD, en sprake van belangrijke nieuwe ontwikkelin- sterking van de inlichtingenketen. organiseerd, uitgebreid verzelfstandigd. Met (op uitnodiging) voor belangstellenden van gen op het gebied van het aanbod en de de AIVD vindt regelmatig overleg plaats over andere organisaties zoals NCTb en collega’s beschikbaarheid van commerciële satelliet- Medical Intelligence (MEDINT) operationele en technische OSINT-zaken en uit het buitenland. beelden met de komst van een aantal nieuwe Op het gebied van MEDINT wordt invulling over het gezamenlijk verwerven van com- satellieten. Vanuit bureau IMINT worden gegeven aan de wens om inlichtingen te pro- merciële bronnen. Personeel wordt over en Imagery Intelligence (IMINT) dergelijke ontwikkelingen nauwlettend duceren over de algehele gezondheidssituatie weer opgeleid om inzicht te krijgen in Het jaar 2007 heeft een verdere groei in het gevolgd en de nieuwe opties worden inmid- in landen die behoren tot het interessegebied elkaars methodieken. gebruik van satellieten luchtbeelden binnen dels ook actief ingezet binnen het productie- van de MIVD. Hiertoe is een samenwerking gestart met de Geneeskundige Medische Dienst van Defensie waarbij OSINT de bronnen aanlevert en instructies geeft om die bronnen adequaat te kunnen gebruiken.

Classified Intelligence (CLASSINT) De MIVD heeft in het jaar 2007 een groei in de hoeveelheid gerubriceerde informatie gezien. Daardoor wordt een steeds grotere druk gelegd op de netwerken die deze informatie beheren en zal in de komende jaren een steeds grotere behoefte bestaan aan uitbreiding van deze (internationale) netwerken en optimalisering van de informatiestromen. CLASSINT legt zich tevens toe op een optimale informatievoorziening van de inlichtingenentiteiten in de uitzendgebieden.

Ontwikkelingen op (contra)inlichtingen- en veiligheidgebied 47

VIII Samenwerking

Nationale samenwerking Taak van het team is om invulling te geven ring. Alle producten van de unit worden In 2007 is de samenwerking met verschil- aan de wettelijke taken van beide diensten namens beide diensten uitgegeven. De unit lende nationale instanties geïntensiveerd. met betrekking tot alle inlichtingen- en vei- zal in 2008 operationeel zijn en wordt Het convenant van 2006 inzake de samen- ligheidsaspecten op het gebied van de pro- gehuisvest bij de MIVD. werking tussen de AIVD en de MIVD kreeg liferatie van massavernietigingswapens en in 2007 een vervolg en dat leidde tot con- overbrengingsmiddelen. Belangrijk voordeel Het doel van de samenwerking tussen beide creet vormgegeven samenwerking. De van een gezamenlijk team is het voorkomen diensten is meer synergie te behalen. In het bestaande samenwerking met de ministeries van doublures in de werkzaamheden en het kader van de uitvoering van het Aanwijzings- van Algemene Zaken, Justitie en Buiten- bijdragen aan een doeltreffende taakuitvoe- besluit 2008 vindt bij voortduring intensieve landse Zaken werd in 2007 voortgezet.

Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) Op basis van het convenant dat in 2006 tussen AIVD en MIVD werd gesloten, werden dossiers en taakgroepen geïdentificeerd die voor samenwerking in aanmerking kwamen. In 2007 werden operationele samenwerkingsverbanden verder uitgewerkt en geïm- plementeerd. In de strijd tegen asymmetri- sche dreigingen (dreigingen voortvloeiend uit irregulier optreden) ontstond het inzicht dat gezamenlijk optreden, waar mogelijk, nodig was. In 2007 is begonnen met de voorbereidin- gen voor de oprichting en huisvesting van een gezamenlijke unit contraproliferatie.

Samenwerking 49 afstemming en samenwerking plaats. Ook rijksrelaties de Nationaal Coördinator Terro- doel vitale overheidsinstanties, bedrijven en op andere terreinen is sprake van nauwere rismebestrijding (NCTb) gemandateerd publieks- en bedrijfssectoren, zoals havens, samenwerking of bestaan concrete voorne- beveiligingsmaatregelen te nemen om terro- luchthavens, spoorwegen, chemische indus- mens in die richting, bijvoorbeeld op het ristische dreigingen tegen personen, objec- trie, gas-, water- en olie-installaties en finan- gebied van open source intelligence, vertaal- ten, openbare voorzieningen en bepaalde ciële instellingen, duidelijk te maken welke capaciteit, interne informatiehuishouding en evenementen het hoofd te bieden. Het betreft staat van alertheid en welke maatregelen veiligheidsonderzoeken. AIVD en MIVD hier personen, objecten, openbare voorzie- nodig zijn om het risico van een terroristi- werken al langer intensief samen in de ningen en evenementen binnen de grenzen sche aanval te reduceren. Iedere sector komt Nationale Sigint Organisatie. van het Koninkrijk. Ook defensiepersoneel eens per half jaar aan de beurt. De MIVD kan worden ingezet voor of ter ondersteu- heeft daartoe zitting in het Afstemmings- Nationale Sigint Organisatie (NSO) ning van de beveiligings- of bewakingstaken. overleg Alertering, dat wordt voorgezeten In 2007 werd de oprichting van de Nationale door de NCTb. De bijdragen van de MIVD Sigint Organisatie (NSO) afgerond, de orga- Het stelsel Bewaken en Beveiligen is inge- bestonden uit dreiginganalyses over de ver- nisatie is na een lange periode van voorberei- steld om dreigingen in Nederland te kunnen schillende sectoren. ding op 26 mei officieel gestart. Het doel is kwantificeren en kwalificeren. Binnen het om zo efficiënt mogelijk aan de vraag van stelsel werken onder meer de MIVD, de De samenwerking met de NCTb resulteerde MIVD en AIVD naar de interceptie van niet- AIVD en het Korps landelijke politiediensten in 2006 in de ondertekening van een conve- kabelgebonden telecommunicatie tegemoet (KLPD) nauw samen. In het stelsel Bewaken nant inzake verdere samenwerking en infor- te komen. De verwerving van inlichtingen is en Beveiligen worden personen, objecten en matie-uitwisseling op het gebied van terroris- een essentiële schakel in het inlichtingenpro- diensten opgenomen vanwege het nationale mebestrijding. Dit convenant werd in 2007 ces. De drie hoofdtaken van de NSO zijn in belang dat met hun veiligheid en ongestoord (verder) geoperationaliseerd. dat kader: het verwerven van verbindings- functioneren is gemoeid. In het kader van dit inlichtingen voor de MIVD en AIVD, het uit- stelsel participeren MIVD, AIVD en KLPD in Coördinerend Overleg voeren van een toegepast onderzoek gericht het Afstemmingsoverleg Bewaken en Beveili- Terrorismebestrijding op innovatie en continuïteit van de intercep- gen, dat wordt voorgezeten door de Coördi- De MIVD neemt deel aan het Coördinerend tie en het instandhouden van expeditionaire nator Bewaken en Beveiligen van de NCTb. Overleg Terrorismebestrijding. In dit operati- capaciteiten die ter ondersteuning van bij- oneel samenwerkingsoverleg, onder voorzit- voorbeeld crisisbeheersingsoperaties kunnen De bijdrage van de MIVD aan het stelsel terschap van de NCTb, hebben ook de AIVD, worden aangewend. De NSO is beheersmatig Bewaken en Beveiligen bestond in 2007 ver- het Openbaar Ministerie (OM), de Belasting- ondergebracht bij de MIVD en wordt gezags- der uit het beschikbaar stellen van analyses dienst, de Koninklijke Marechaussee, het matig door beide diensten gezamenlijk aan- over landen die Nederlandse bewindslieden Korps landelijke politiediensten (KLPD), de gestuurd. De interceptietaak van de NSO is en Tweede Kamerleden gedurende het jaar Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en gericht op twee doelen: het ontvangen en bezochten. Dreiginginschattingen en -analy- het ministerie van Justitie zitting. De MIVD opnemen van door de diensten van belang ses zijn opgesteld in het kader van bezoeken levert in dit overleg een bijdrage aan het for- geachte, niet-kabelgebonden telecommunica- van buitenlandse bewindslieden aan Neder- muleren van het beleid met betrekking tot tie door gerichte en ongerichte interceptie en land. Daarnaast leverde de MIVD nog drei- terrorismebestrijding. het verkennen van de ether (searchen). ginginschattingen en -analyses over onder meer evenementen en objecten in Neder- Contraterrorisme Infobox Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding land. In het kader van de terreurbestrijding is in (NCTb) 2004 de Contraterrorisme Informatiebox In Nederland is namens de ministers van In 2005 is het Nationaal Alerteringssysteem (CT-Infobox) opgericht. De CT-Infobox is een Justitie en Binnenlandse Zaken en Konink- van kracht geworden. Dit systeem heeft tot samenwerkingsverband van AIVD, KLPD,

50 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst IND, MIVD, OM, FIOD-ECD en de Konink- De wijze van samenwerking met partner- lijke Marechaussee op het gebied van terro- diensten is vastgelegd in Memoranda of rismebestrijding en is ondergebracht bij de Understanding. Op basis van bestaande net- AIVD. Doel is het uitwisselen van specifieke werken kan snel aansluiting worden gevon- informatie over personen die op enigerlei den bij multilaterale verbanden, indien wijze betrokken (lijken te) zijn bij islamitisch optreden van de krijgsmacht in coalitiever- terrorisme of daarmee verwante activiteiten. band dit vereist. Binnen de CT-Infobox wordt informatie met betrekking tot personen integraal geanaly- In de praktijk zijn diverse vormen van seerd. Daarnaast dient de CT-Infobox als samenwerking met partners mogelijk. Naast forum waarin gezamenlijke adviezen worden de in de Memoranda of Understanding afge- opgesteld over bijvoorbeeld het treffen van sproken uitwisseling van (contra)inlichtin- verstoringmaatregelen. genproducten kunnen partnerdiensten elkaar (schriftelijk) vragen stellen. Ook vindt De steeds intensievere samenwerking tussen frequent bilateraal overleg tussen analisten de diensten binnen de CT-Infobox werpt plaats. vruchten af. Dankzij de participatie in de CT- In multinationaal verband participeert de Infobox is het zicht van de MIVD op moge- MIVD in de inlichtingen- en veiligheidsacti- lijke radicalisering onder (voormalig) defen- viteiten van de NAVO en de Europese Unie. siepersoneel en mogelijke betrokkenheid van Zo worden kernvragen van beide organisa- (voormalig) defensiepersoneel bij terroristi- ties in behandeling genomen en worden sche netwerken en terroristische activiteiten integrale (contra)inlichtingenproducten uit- duidelijk verbeterd. gewisseld.

Initiatieven op onder meer procedureel, Bilateraal zijdse belangen wordt in de inlichtingen- methodisch en ICT-gebied, zowel binnen de De MIVD werkt zowel binnen als buiten het wereld aangeduid als strategische kennis. In CT-Infobox als binnen de MIVD, om de NAVO-bondgenootschap samen met buiten- 2008 worden de strategische kennis en de naslagmogelijkheden, samenwerking en ana- landse partnerdiensten. Dit is noodzakelijk vernieuwde methodes benut en uitgebreid lyse verder te verbeteren, zullen in 2008 wor- om de eigen informatiepositie te toetsen en om meer efficiëntie en effectiviteit te bereiden voortgezet. te verbeteren. Iedere partner heeft een eigen ken. profiel en een specifieke informatiepositie. Internationale samenwerking Om informatie van partnerdiensten adequa- Bilaterale internationale samenwerking is Internationale samenwerking op het gebied ter te kwalificeren is in 2007 de aanzet gege- een dynamisch proces, waarbij, naar priori- van inlichtingen en veiligheid vindt plaats in ven tot het ontwikkelen van een meer teit, nieuwe relaties worden aangegaan, bilateraal, multilateraal en/of multinationaal geavanceerde methode om partnerinformatie bestaande relaties worden geïntensiveerd en verband. Er bestaan samenwerkingsverban- te duiden. Bilateraal verkregen informatie niet-effectieve relaties worden beëindigd. den inzake Afghanistan, Irak, de Balkan, wordt zorgvuldig gewogen en, waar nodig, Trans-Kaukasië, Afrika en het Midden-Oos- gedepolitiseerd alvorens het verder wordt De primaire partners van de MIVD zijn voor- ten, maar ook op het gebied van thematische gebruikt. namelijk te vinden onder de NAVO- en EU- onderwerpen als militaire technologie, terro- Bij bilaterale samenwerking en informatie- bondgenoten en coalitiepartners buiten de rismebestrijding en proliferatie van massa- uitwisseling is altijd sprake van wederzijdse NAVO. Ook in 2007 zijn nieuwe partners vernietigingswapens. belangen. De kennis van en over die weder- gezocht die een bijdrage kunnen leveren aan

Samenwerking 51 de verbetering van de informatiepositie, aan van inlichtingen verloopt via een speciaal de toetsing daarvan of aan specifieke (enkel- ontworpen, gerubriceerd computernetwerk, voudige) MIVD-producten. Thematisch dat uitwisseling van inlichtingen mogelijk werkt de MIVD samen met partnerdiensten, maakt tussen de MIVD en het NAVO-hoofd- instituten en instellingen ter ondersteuning, kwartier, de operationele hoofdkwartieren en toetsing of verwerving van informatie die het tactische niveau, maar ook tussen de nodig is voor de primaire taak: de bescher- MIVD en de diensten van de overige NAVO- ming van de eigen expeditionaire eenheden; landen. In 2007 is verder gewerkt aan de uit- en de secundaire taken, zoals contraprolifera- breiding en verdere ontwikkeling van dit net- tie en contraterrorisme. werk.

Multinationaal In 2006 is op initiatief van de MIVD een Multinationale samenwerking op inlichtin- informatieomgeving ingericht waarbinnen gengebied speelt zich voornamelijk af bin- de landen die deelnemen aan ISAF snel en nen de NAVO en de EU. Hierbij worden op volledig informatie kunnen delen. Het gaat verschillende niveaus inlichtingen gedeeld daarbij om informatie die direct van belang en wordt beleidsmatig samengewerkt op het is voor het plannen en uitvoeren van taken terrein van doctrine en standaardisatie. De door eenheidscommandanten van ISAF-zuid samenwerking met counterparts bij de opera- en die zodoende direct bijdraagt aan de vei- tionele hoofdkwartieren van zowel NAVO als ligheid van de eenheden. Deze informatie- EU vindt plaats op strategisch en operatio- omgeving, die is ingebed in de bestaande neel niveau. structuren van NAVO, is in 2007 voortgezet en verbeterd. Vergeleken met bilaterale informatie-uitwisseling bestaan op multinationaal niveau Ook op beleidsmatig niveau vindt binnen beperkingen in de mate en snelheid van NAVO samenwerking plaats. De NATO informatie-uitwisseling. Belangrijkste oor- Intelligence Board (NIB), die twee keer per zaak is de zogenoemde third-party rule, die jaar bijeenkomt, is hierbij het hoogste als vuistregel voorschrijft dat inlichtingen- besluitvormend orgaan. De directeur MIVD diensten geen analyses aan derden verstrek- is lid van de NIB. De NIB neemt zelfstandig ken als daarin ook informatie van een part- beslissingen op het gebied van inlichtingen ner is verwerkt. en veiligheid, maar adviseert ook het Militair Comité van de NAVO over te nemen beslui- Internationaal participeert de MIVD in een ten. In de NIB komen vooral onderwerpen groot aantal samenwerkingsverbanden op aan de orde als de verbetering van de uitwis- diverse deelgebieden zoals open source seling van inlichtingen of de verbetering van intelligence, imagery intelligence, human de inlichtingenondersteuning van operaties, intelligence en verbindingsinlichtingen. maar ook worden er studies geïnitieerd en toekomstverkenningen uitgevoerd. Zo zijn in NAVO 2007 onder meer initiatieven genomen op Binnen NAVO worden inlichtingen op ver- het gebied van inlichtingensamenwerking in schillende niveaus gedeeld. De uitwisseling inzetgebieden, inlichtingenopleidingen,

52 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst imagery intelligence, cyber defense en counter lingen binnen de I&V-deelgebieden, maar IED. De oprichting van het Intelligence Fusion ook op het gebied van samenwerking, tech- Centre (IFC), dat in 2007 de status van full nologische ontwikkelingen, doctrine en stan- operational capability bereikte, was één van de daardisatie. Daarnaast is de directeur MIVD initiatieven die bijdroegen aan een verbete- eind 2007 voorzitter geworden van de Board ring van de uitwisseling van inlichtingen. De of Governors van de NATO BICES Agency. MIVD ondersteunt het IFC en levert perso- BICES staat voor Battlefield Information Col- neel. Een laatste activiteit van de NIB is het lection and Exploitation systems. afgeven van richtlijnen inzake diverse NAVO-beleids- en planningsdocumenten en Europese Unie NAVO-inlichtingenproducten. Ten behoeve van de inlichtingenondersteuning van EU-missies vindt uitwisseling van De MIVD participeert ook in verschillende inlichtingen plaats met de Intelligence Divi- NAVO-werkgroepen en -overlegfora op het sion van de Militaire Staf van de EU (EUMS). gebied van inlichtingen en veiligheid. In Indien nodig levert de MIVD mensen voor deze werkgroepen en overlegfora vindt de operationele hoofdkwartieren van de EU. afstemming plaats ten aanzien van ontwikke- Ook werkt de dienst samen met het EU Situ-

ation Centre (EU SITCEN), het European Daarnaast participeert de MIVD in het Pro- Satellite Centre (EUSC) en het European ject Team Intelligence van het EDA. Dit team Defence Agency (EDA). Vanwege de toename is onderdeel van het Capability Directorate van het aantal EU-missies, zowel militair als van het EDA, bedoeld om de Europese civiel, neemt de vraag van EUMS naar pro- defensiecapaciteiten te verbeteren ten ducten van de MIVD toe. behoeve van operaties in het kader van het Europees Veiligheids- en Defensiebeleid Op beleidsmatig niveau vindt binnen EU (EVDB). In het Project Team Intelligence samenwerking plaats in het Intelligence Direc- wordt de voortgang gevolgd van de verschil- tors Conclave, waar overleg wordt gevoerd lende projecten die worden uitgevoerd door over de verbetering van de samenwerking en het EDA. Lopende projecten in 2007 hadden de inlichtingenondersteuning van EU-mis- betrekking op software- en applicatieontwik- sies. In 2007 zijn in dat verband initiatieven keling ten behoeve van inlichtingen- genomen ter verbetering van de inlichtinge- uitwisseling en -analyse, op imagery intelli- nondersteuning van EU Rapid Response Ope- gence, maar ook op de ontwikkeling van rations. Ook zijn er plannen voor het opzet- opleidingen voor specifieke inlichtingen- en ten van een netwerk voor het uitwisselen en veiligheiddeelgebieden zoals open source delen van inlichtingen met EUMS. intelligence.

Samenwerking 53

IX Bedrijfsvoering

De stafafdelingen Control en Ondersteuning door control een prominentere plaats in het binnen de MIVD zien er op toe dat de mid- primaire proces en bij de totstandkoming delen waarover de dienst beschikt, doeltref- van primaire producten te geven. De stafaf- fend en doelmatig worden ingezet. Planning deling Control heeft het Jaarplan MIVD en control, juridische zaken, personeel en 2007 opgesteld, waarin de aandachtsgebie- organisatie, (documentaire) informatievoor- den van de MIVD werden beschreven. Ver- ziening, integrale veiligheid, interne onder- der heeft deze afdeling in 2007 verbeter- steuning en ondersteuning van uitzendingen onderzoeken uitgevoerd ten aanzien van zijn de onderwerpen waar deze stafafdelin- specifieke operationele processen. De staf- gen zich mee bezighouden. afdelingen Beleid en Control geven gezamenlijk invulling aan de ambitie van de Organisatieontwikkeling dienst om aan te sluiten bij de Beleid-, Plan-, Defensie heeft in de Kamerbrief Wereldwijd en Begrotingscyclus van Defensie. Dienstbaar het belang van een goede inlich- tingenpositie onderstreept. Om dat te berei- Begroting ken werden de aanbevelingen van de toen- Onderstaande tabel geeft de realisatie van de malige Onderzoeksgroep Inlichtingen en begroting van de MIVD in 2007 weer. Veiligheid Defensie (OIVD 2006) om de totale inlichtingenketen bij Defensie te versterken, overgenomen. Voor die versterking Realisatie 2007 Bedragen Percentage wordt in 2008 ongeveer tien miljoen euro Personele uitgaven € 48.000.000 64,5 % gereserveerd. Dat bedrag stijgt jaarlijks tot resulterend in 120 extra formatieplaatsen in Materiële uitgaven € 12.250.000 16,5 % ruim achttien miljoen euro in 2011. Ook voor 2013. In 2008 wordt de dienst al met 31 for- Investeringen € 9.350.000 12,5 % de jaren daarna is een structurele financiële matieplaatsen versterkt. Geheime uitgaven € 4.800.000 6,5 % dekking voorzien. Als essentieel onderdeel van de inlichtingenketen bij Defensie wordt De OIVD adviseerde eveneens de control- Totaal € 74.400.000 100% ook de MIVD vanaf 2008 jaarlijks versterkt, functionaliteit van de MIVD te versterken

Bedrijfsvoering 55 Organogram Hoofdstructuur MIVD

D-MIVD PD-MIVD DEVILS ADVOCATE

STAFAFDELING STAFAFDELING BELEID CONTROL

KABINET STAFAFDELING ONDERSTEUNING

AFDELING AFDELING AFDELING AFDELING NATIONALE AFDELING INLICHTINGEN CONTRA-INLICHTINGEN MILITAIRE OPERATIES SIGNALS INTELLIGENCE SIGINT GEHEIME INLICHTINGEN & VEILIGHEID ORGANISATIE OPERATIES

Reorganisaties behandeling van het cVRP werd de imple- Het afgelopen jaar stond in het teken van een mentatiedatum doorgeschoven naar 2008. aantal reorganisaties. Ten eerste de personele Deze reorganisatie omvat, naast een uitbrei- uitbreiding (project Quickwins), waarbij aan ding met 31 formatieplaatsen in 2008, een de MIVD zeventig permanente en negen tij- herstructurering van de organisatie. delijke (tot 1 januari 2008) functies werden toegevoegd. Tevens zijn het afgelopen jaar voorbereidin- Deze reorganisatie was de eerste stap in het gen in gang gezet voor een reorganisatie van traject Versterking Inlichtingen- en Veilig- het stafelement inlichtingen en veiligheid bij heidsketen bij Defensie die in de periode de Commandant der Strijdkrachten, voor de 2007-2013 moet worden gerealiseerd. Vanaf herinrichting van de ICT-organisatie van de 1 november 2006 werkte de dienst volgens dienst en de Defensiebrede Operationele een werkorganisatie die vooruitloopt op de Inlichtingen Capaciteit. Deze reorganisaties komende herstructurering van de MIVD. worden in 2008 uitgevoerd en maken deel huidige personeelsafdeling van de MIVD ken aan uitzendregio’s lag dat aantal op 43 uit van de versterking van de inlichtingen- en overgaat naar de bestuursstaf van Defensie. militairen en 12 burgers. De reguliere func- In 2007 is, als vervolgstap in het traject Ver- veiligheidsketen. In de praktijk blijft de afdeling de MIVD ties van de uitgezonden medewerkers bleven sterking Inlichtingen- en Veiligheidsketen, ondersteunen. voor de duur van de uitzending, maar ook tij- het concept Voorlopig Reorganisatie Plan De laatste lopende reorganisatie betreft de dens de voorbereiding en het aansluitend (cVRP) voor de tweede tranche van de reorga- herinrichting van Personeel en Organisatie. Uitzendingen (compensatie)verlof, onbezet. Dit probleem nisatie opgesteld. De bedoeling was om deze Deze reorganisatie maakt deel uit van de In 2007 werden iets meer MIVD-medewer- wordt grotendeels opgelost zodra bij de afde- tweede tranche in september 2007 te imple- defensiebrede ‘Samson A2A’-maatregel. Voor kers uitgezonden dan in 2006; het ging om ling Militaire Operaties een groep uitzend- menteren, maar door een vertraging in de de dienst betekent deze reorganisatie dat de 77 militairen en 20 burgers. Voor werkbezoe- bare medewerkers is geplaatst.

56 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst soneel in de rangen kapitein en majoor bij de strijdkrachten een Risico Inventarisatie en en hun leidinggevenden kunnen vanaf dat Operationele Commando’s, die militair per- Evaluatie (RI&E) bij de MIVD uit. Op basis moment personele aangelegenheden elektro- soneel leveren aan de MIVD, is niet opgelost. van de bevindingen werd een plan van aan- nisch verwerken. pak voor verbetering van de arbeidsomstan- Arbeidsomstandigheden digheden opgesteld voor een aantal MIVD- Automatisering De in 2006 ingezette daling van het ziekte- locaties. Dit plan wordt in 2008 uitgevoerd. De stafafdeling Ondersteuning richtte zich in verzuim naar 3,9 procent kreeg in 2007 geen 2007, naast de uitvoering van het reguliere vervolg. Het gemiddelde verzuimpercentage Peoplesoft technisch beheer van de ICT-middelen, lag met 5,8 procent zelfs iets boven het Sinds begin 2007 is het voor medewerkers hoofdzakelijk op de voorbereiding van de niveau van 5,2 procent in 2005. Het verzuim van de MIVD mogelijk zelf zaken als verlof- inrichting van de nieuwe beheerorganisatie bij de MIVD week overigens niet af van het aanvragen en ziekmeldingen in te voeren. voor het project Herinrichting Technische gemiddelde ziekteverzuim bij Defensie. Ook Het nieuwe, geïntegreerde netwerk bij Infrastructuur. Om de nieuwe infrastructuur, de gemiddelde verzuimfrequentie steeg in Defensie maakte dergelijke geautomati- ATLAS genaamd, goed te kunnen beheren, 2007, van 1,2 naar 1,4 dag per verzuim. seerde diensten mogelijk. Een aantal andere zijn de ICT-beheerders omgeschoold. Er wer- applicaties, zoals de aansluiting op elektroni- den in 2007 externe specialisten ingehuurd In 2007 voerde de veiligheidsdeskundige van sche personeelsdossiers, wordt naar verwach- ter ondersteuning. de Arbodienst van de Commandant der Zee- ting in mei 2008 gerealiseerd. Medewerkers Verder werd een aantal nieuwe projecten in beheer genomen. Zo werd een begin gemaakt met het op elkaar afstemmen van de werkprocessen van de twee interne ICT- beheerorganisaties in het kader van de voorgenomen integratie van beheerafdelingen in de loop van 2008. De vraag naar meer breedbandige verbindingen voor de uitwisseling van informatie met uitgezonden MIVD-elementen blijft hoog. Ten behoeve van de uitgebreide inzet in Afghanistan en op de Balkan zijn diverse nieuwe satellietverbindingen gerealiseerd en bestaande verbindingen opgewaardeerd.

Bezetting Over het kalenderjaar 2007 kende de MIVD een gemiddelde vullinggraad van 87 procent. Door uitbreiding in het kader van het eerder- genoemde project Quickwins bedroeg de vul- ling begin januari 2007 84 procent. In 2007 zette de trend dat militaire functies steeds vaker door burgerpersoneel worden inge- vuld, zich voort. Het tekort aan militair per-

Bedrijfsvoering 57 58 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst Digitalisering In 2007 is begonnen met het digitaliseren van het archief veiligheidsonderzoekdossiers. De ingescande dossiers vormen de basis voor de verdere digitalisering van de documenten- stroom. Het documentair structuurplan voor het verder digitaliseren is gereed; de digitale workflow wordt in 2008 gerealiseerd. De in 2007 aangekondigde organisatorische en personele versterkingen op dit terrein werden niet gerealiseerd.

Archieven De Centrale Archief Selectiedienst heeft in 2007 enige vertraging opgelopen in het beschrijven van de oude MIVD-archieven. De achterstallige werkzaamheden worden in 2008 voortvarend ter hand genomen. Inter- departementaal overleg over het Basis Selec- tie Document, dat de grondslag moet vormen voor de selectie van te vernietigen archiefbescheiden, resulteerde in 2007 nog niet in de definitieve vaststelling. Naar verwachting wordt in 2008 een concept van het Basis Selectie Document vastgesteld.

Integrale veiligheid In het kader van de integrale interne veiligheid werd in 2007 een aantal personele, organisatorische en materiële maatregelen afgekondigd om de veiligheid binnen de MIVD bevorderen. De bedrijfshulpverlening (BHV) bij de MIVD Materieelbeheer matie-uitbreiding en de invulling van De maatregelen voorzien ook in de fysieke is zowel kwalitatief als kwantitatief op orde. De MIVD heeft in 2007 het vernieuwde bestaande vacatures leidden tot een steeds controle van medewerkers op het meenemen In 2007 werd een succesvolle ontruimings- materieelbeheer stapsgewijs geïmplemen- krappere huisvesting. Naar verwachting van gegevensdragers en gerubriceerd materi- oefening gehouden. Bij eerdere oefeningen teerd. Tevens werd een begin gemaakt met komt in 2008 tijdelijk extra kantoorruimte aal. Ook werden het afgelopen jaar voorberei- was gebleken dat de communicatie bij alar- het centraliseren van alle activiteiten op het elders op het terrein van de Frederikkazerne dingen getroffen voor de invoering van een mering niet goed functioneerde en daarom gebied van materieelbeheer; een proces dat beschikbaar. Een permanente oplossing zal, nieuwe defensiepas in 2008. werd in 2007 een nieuw geautomatiseerd in 2008 wordt afgerond. in verband met de herinrichting van de Daarnaast was er aandacht voor de veilig- BHV-systeem geïntroduceerd. kazerne, enige tijd op zich laten wachten. heidsaspecten die voortvloeiden uit nieuw- Dat systeem heeft inmiddels zijn waarde Huisvesting bouw, verbouwingen en verhuizingen op bewezen; bij twee ernstige incidenten vol- De huisvesting van de MIVD in de Frederik- diverse MIVD-locaties. deed het prima. kazerne was in 2007 ontoereikend. De for-

Bedrijfsvoering 59

X Sturing en verantwoording

Verantwoordelijkheid invulling van de taakopdracht is opgenomen De RNV is wegens het vertrouwelijke karak- Het functioneren van de MIVD valt onder de in een geheime bijlage bij het besluit. ter van de onderwerpen afwijkend van de politieke verantwoordelijkheid van de minis- De MIVD legt verantwoording af aan de andere onderraden van de ministerraad voor ter van Defensie. De minister stelt de aan- minister van Defensie over de inhoud en de wat betreft samenstelling, vervanging van dachtspunten van de MIVD vast en legt over voortgang van de door de minister-president leden en verslaglegging. De onderwerpen die het werk van de dienst verantwoording af aan aangewezen onderzoeken in het kader van de besproken worden in de RNV, worden voor- het parlement. De minister legt het Jaarplan buitenlandtaak. De minister van Defensie bereid in het Comité Verenigde Inlichtingen- MIVD ter vaststelling voor aan de Raad voor rapporteert periodiek aan de minister-presi- diensten Nederland en het Gezamenlijk de Nationale Veiligheid. De directeur van de dent over de wijze waarop de MIVD de Comité Terrorismebestrijding. MIVD legt, mede door het Jaarplan MIVD, onderzoeken uitvoert en over de vorderingen verantwoording af aan de minister van van deze onderzoeken. Ook worden perio- Agendapunten in de RNV waren in 2007 Defensie over de wijze waarop de MIVD zijn diek gezamenlijke rapportages van MIVD, onder meer de jaarplannen van de MIVD en taken uitvoert. AIVD, het ministerie van Buitenlandse de AIVD, de aanwijzing van onderwerpen in Zaken en de Coördinator voor de Inlichtin- het kader van de Inlichtingentaak Buitenland De minister-president heeft een coördine- gen- en Veiligheidsdiensten aangeboden aan van de diensten, alsmede de rapportages rende taak inzake de bestrijding van terro- de minister-president. inzake deze taak. Daarnaast bespreekt de risme en op het gebied van inlichtingen en RNV iedere drie maanden het Dreigings- veiligheid. Deze onderwerpen raken aan de Raad voor de Nationale Veiligheid beeld Terrorisme Nederland (DTN) en de bij- taakstelling van de inlichtingen- en veilig- De Raad voor de Nationale Veiligheid (RNV) behorende beleidsimplicaties. Het DTN heidsdiensten, de AIVD en de MIVD. Jaar- is een onderraad van de ministerraad. De wordt opgesteld door de Nationaal Coördina- lijks worden door de minister-president RNV bespreekt onder leiding van de minis- tor Terrorismebestrijding (NCTb). De minis- onderwerpen van onderzoek aangewezen; ter-president vraagstukken met betrekking ter van Defensie en de directeur MIVD infor- onderzoek dat wordt uitgevoerd door de dien- tot de nationale veiligheid. Van de RNV meerden de RNV ook in 2007 over dreiging- sten. De opdracht tot het uitvoeren van maken, naast de minister-president, de vice- appreciaties in de gebieden waar de Neder- onderzoek wordt omschreven in een open- premiers, en de ministers van Binnenlandse landse krijgsmacht actief is. De veiligheids- baar Aanwijzingsbesluit, dat wordt gepubli- Zaken en Koninkrijksrelaties, Buitenlandse situatie in Afghanistan nam in dat verband ceerd in de Staatscourant. De gedetailleerde Zaken, Justitie en Defensie deel uit. een zeer prominente plaats in.

Sturing en verantwoording 61 Comité Verenigde pen, proliferatie van massavernietigingswa- de Commissie) is onder meer belast met het evenals de Commissie van Onderzoek onder Inlichtingendiensten Nederland pens en de veiligheidssituatie in de gebieden toezicht op de rechtmatigheid van de uitvoe- voorzitterschap van dr. J.T. van den Berg naar Het Comité Verenigde Inlichtingendiensten waar de Nederlandse krijgsmacht actief is. ring door de MIVD van de Wet op de inlich- de betrokkenheid van Nederlandse militairen Nederland (CVIN) is het voorportaal van de Veel aandacht was er voor de veiligheidssitu- tingen- en veiligheidsdiensten 2002 en de bij mogelijke misstanden tijdens gesprekken RNV. Het CVIN bespreekt onderwerpen met atie in de Afghaanse provincie Uruzgan. In Wet veiligheidsonderzoeken. De Commissie met gedetineerden in Irak, dat de MIVD- nationale en internationale inlichtingen- en 2007 werd ook gesproken over de mogelijke bestaat uit drie leden, te weten: Mr. I.P. medewerkers zich niet aan marteling hebben veiligheidsdimensies. Enkele van die onder- gevolgen op inlichtingen- en veiligheidsge- Michiels van Kessenich-Hoogendam (voorzit- schuldig gemaakt. werpen waren in 2007: de jaarplannen van bied van de komende staatkundige verande- ter), Mr. A.H. van Delden (de opvolger van de MIVD en de AIVD, de aanwijzing van ringen van de Nederlandse Antillen. Mr. C. Fasseur) en B.A. Lutken. De Commis- Twee onderzoeken die in 2007 werden opge- onderwerpen in het kader van de Inlichtin- sie wordt ondersteund door een ambtelijk start, lopen nog: één naar de samenwerking gentaak Buitenland, alsmede de rapportages Commissie voor de Inlichtingen- en secretaris en een staf van juridisch onderzoe- met buitenlandse inlichtingen- en veilig- inzake deze taak. Daarnaast werden inlich- Veiligheidsdiensten kers. In het kader van deze toezichthoudende heidsdiensten en één naar de nakoming van tingen- en veiligheidsvraagstukken bespro- De Tweede Kamer oefent de parlementaire taak verricht de Commissie onderzoeken en de toezeggingen van de minister van Defen- ken, aan terrorisme gerelateerde onderwer- controle uit op de activiteiten van de MIVD rapporteert daarover. Deze rapporten zijn sie naar aanleiding van eerdere aanbevelin- en de AIVD. Gezien het vertrouwelijk karak- openbaar, met uitzondering van de delen die gen van de Commissie. ter van de informatie is daartoe de Commis- inzicht geven in de werkwijze, bronnen en sie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdien- het actuele kennisniveau van de MIVD. De Overige steekproeven en onderzoeken in sten (CIVD) ingesteld. De diensten minister van Defensie zendt het openbare 2007 hadden betrekking op de behandeling verstrekken vertrouwelijke informatie aan gedeelte van een toezichtrapport met zijn van verzoeken tot inzage door de MIVD en deze commissie. De CIVD bestaat uit de frac- reactie aan de beide Kamers der Staten-Gene- op de uitwisseling van gegevens tussen de tievoorzitters in de Tweede Kamer. De Socia- raal. Het vertrouwelijke gedeelte wordt voor- MIVD en de Immigratie- en Naturalisatie- listische Partij heeft er voor gekozen geen zit- gelegd aan de Commissie voor de Inlichtin- dienst en de samenwerking tussen de MIVD ting te nemen in de CIVD. Afsplitsingen van gen- en Veiligheidsdiensten van de Tweede en de Koninklijke Marechaussee. partijen maken geen deel uit van de CIVD. Kamer. De Commissie treedt tevens op als De CIVD brengt over haar werkzaamheden onafhankelijk extern adviseur van de minis- De Commissie van Toezicht fungeert tevens verslag uit aan de Tweede Kamer. Dit schrif- ter van Defensie bij de behandeling en beoor- als klachtadviescommissie. In 2007 heeft de telijke verslag is gedeeltelijk openbaar. deling van tegen de MIVD ingediende klach- Commissie de minister geadviseerd inzake De CIVD vergadert regelmatig met de minis- ten. de afhandeling van vier klachten van één kla- ter van Defensie, waarbij ook de directeur ger over de MIVD. MIVD aanwezig is. Het gerubriceerde jaar- In 2007 heeft de Commissie drie toezicht- verslag van de MIVD is een vast onderwerp rapporten opgesteld die betrekking hadden In de Wet op de inlichtingen- en veiligheids- op de agenda, maar ook de veiligheidssituatie op het werk van de MIVD. Het eerste rapport diensten 2002 is een notificatieverplichting rond de crisisbeheersingsoperaties waaraan betrof een onderzoek naar de uitvoering van opgenomen. Deze verplichting houdt in dat de Nederlandse krijgsmacht deelneemt. De de Wet veiligheidsonderzoeken. De Commis- de MIVD vijf jaar na de beëindiging van operatie in Afghanistan was in dat verband sie concludeerde dat de veiligheidsonderzoe- bepaalde bijzondere bevoegdheden beoor- een belangrijk onderwerp in 2007. ken van de MIVD plaatsvinden in overeen- deelt of verslag kan worden uitgebracht aan stemming met de bepalingen van deze wet de persoon ten aanzien van wie de bevoegd- Commissie van Toezicht en die van de Wet op de inlichtingen- en vei- heid is uitgeoefend. betreffende de Inlichtingen- ligheidsdiensten 2002. Het tweede rapport De Commissie wordt geïnformeerd over de en Veiligheidsdiensten onderzocht het optreden van MIVD-mede- gehanteerde beleidskaders op basis waarvan De Commissie van Toezicht betreffende de werkers bij het ondervragen van gedetineer- is bepaald of verslag wordt uitgebracht of Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (hierna: den in Irak. De Commissie concludeerde, niet.

62 Jaarverslag 2007 | Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst Verzoeken tot inzage en de Commissie door de minister ongegrond klachtbehandeling verklaard. Begin 2007 waren nog vier verzoeken uit 2006 in behandeling, deze zijn in 2007 alle Een in 2006 door de minister afgehandelde vier binnen de wettelijke termijn van drie klacht is door klager in 2007 aan de Natio- maanden afgehandeld. In 2007 heeft de nale Ombudsman voorgelegd. Deze klacht is MIVD twaalf verzoeken om kennisneming nog in behandeling. ontvangen, waarvan er eind 2007 nog zes in behandeling waren. Van deze twaalf verzoe- Jaarverslag ken hadden er vier betrekking op eventueel De minister van Defensie stuurt elk jaar vóór aanwezige gegevens over de aanvrager zelf, 1 mei het openbare jaarverslag van de MIVD twee op gegevens over overleden familiele- aan het parlement en de Commissie van Toe- den en zes op gegevens over een bestuurlijke zicht. In dit jaarverslag wordt verantwoor- aangelegenheid. Ten opzichte van 2006 is ding afgelegd over de activiteiten en werk- het aantal ingediende verzoeken licht geste- zaamheden in het afgelopen jaar en waar gen. Het aantal verzoeken om kennisneming mogelijk wordt vooruitgekeken naar de van gegevens over een bestuurlijke aangele- onderwerpen waarop de MIVD zich het genheid nam toe van één naar zes. De komende jaar zal richten. omvang en complexiteit van deze verzoeken heeft gevolgen voor de duur en intensiteit Het gerubriceerde jaarverslag wordt aangebo- van de afhandeling. den aan de minister-president, de Commis- sie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdien- Geen van de besluiten inzake een verzoek sten (CIVD) van de Tweede Kamer en de om kennisneming leidde in 2007 tot gerech- Commissie van Toezicht. Het gerubriceerde telijke procedures door de verzoeker. verslag wordt besproken in het mondeling overleg tussen de CIVD en de minister van In 2007 zijn bij de minister door één klager Defensie. vier klachten ingediend over het optreden van de MIVD. Deze klachten zijn conform de bepalingen in artikel 83 van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2002 door de minister voor advies aan de Commis- sie van Toezicht voorgelegd. De klachten omvatten verschillende onderdelen. De eerste klacht werd door de minister ongegrond geacht en bij dat oordeel is het advies van de Commissie op één onderdeel na overgenomen. De overige drie klachten zijn door de Commissie gezamenlijk behandeld. Klager heeft gedurende de procedure een onderdeel van deze klachten ingetrokken. Voor het overige zijn de klachten conform het advies van Dit jaarverslag is afgesloten op 1 maart 2008.

Sturing en verantwoording 63 COLOFON

UITGAVE Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst Postbus 20701, 2500 ES Den Haag

VORMGEVING EN DRUK Drukkerij Hub. Tonnaer b.v. Kelpen-Oler

FOTOGRAFIE Ministerie van Defensie, Verenigde Naties, Europese Unie, TNO, US Army en Marinus Kroes