Watersportvoorzieningen Smallingerland in Beeld

Watersportvoorzieningen Smallingerland in beeld

Inventarisatie en voortuitblik In opdracht van: Hanneke Schmeink RECREATIE Gemeente Smallingerland Hanneke Schmeink Dhr. W. Jans Reidkraach 8 Postbus 10.000 NL- 8465 RS Oudehaske 9200 HA Drachten T: 06-27270769 E: [email protected] Januari 2016 W: www.hannekeschmeink.nl

2 Inhoud

1 Inleiding 4 2 Ligoevers en havens 6 Overzichtskaart ligoevers en havens in Smallingerland rond De Leijen 7 Overzichtskaart ligoevers en havens in Smallingerland westzijde 8 Overzichtskaart ligoevers en havens in Smallingerland oostzijde 9 3 Aanlegvoorzieningen in het buitengebied 22 Overzicht Marrekrite aanlegplaatsen 23 4 Overige watersportvoorzieningen 30 Trailerhellingen 32 Kranen 33 Tuigsteigers 33 Visplekken 34 Strandjes en zwemplekken 35 Kano- en roeiuitstapplaatsen 36 5 Wie is de waterrecreant in Smallingerland? 37 6 Trends en ontwikkelingen 43 7 Suggesties vanuit veldverkenning en interviews voor verbeteringen voor watersportvoorzieningen 46 8 Uitgangspunten waterrecreatie vanuit gemeentelijk beleid 49 9 Conclusies en aanbevelingen 50 Bijlage 1: Consultatieronde 56 Bijlage 2: Bronnenlijst 57

3 1 Inleiding

De aanleiding Onder de noemer: "Oostelijke poort Friese Meren" wil de gemeente Om waterrecreatie in Smallingerland in de toekomst goed te kunnen Smallingerland de komende jaren inzetten op het versterken van de ontwikkelen is het van belang inzicht te hebben zowel in het huidige watersport en de relatie van de gemeente met het water. voorzieningenniveau voor waterrecreanten, als ook in de gewenste en benodigde voorzieningen. In deze rapportage een overzicht van de Het Friese Merenproject heeft afgelopen jaren veel geïnvesteerd in huidige situatie en een blik op wensen en behoeften in de toekomst. waterrecreatie in de provincie. Afgelopen jaar is het Polderhoofdkanaal geopend wat een positieve boost heeft gegeven aan het aantal boten wat De informatie is verzameld aan de hand van: interviews met de gemeentegrenzen passeert. En ook in Groningen en Drenthe wordt watersportbedrijven en -verenigingen, deskresearch van bestaande geïnvesteerd in de watersportsector met Rondje om de Noord in rapporten en studies en diverse veldverkenningen. Groningen en grenzeloos varen door Drenthe. Het onderzoek moet antwoord geven op de volgende deelvragen: In het toeristisch-recreatief ontwikkelingsplan: Drachten| Smallingerland 1. Wat is de huidige capaciteit van aanlegplaatsen van de Marrekrite, als middelpunt van de regio is het streefbeeld om Drachten en aangeven op kaart? Smallingerland als centrale middelpunt in het Noord-Nederlandse 2. Hoeveel aanlegplaatsen van de Marrekrite zijn nodig en op welke plek vaarwegennet te ontwikkelen. Aan deze ambitie wordt concreet invulling om de kansen in de watersport te benutten? gegeven via projecten als de Drachtstervaart, Oudega aan het Water, 3. Wat is de huidige capaciteit van ligplaatsen in plezierhavens Waterfront Drachten en het voorliggende onderzoek naar (gemeentelijk en particulier) in Smallingerland? watersportvoorzieningen.

4 4. Welke capaciteit aan ligplaatsen met onderscheid naar seizoensplaatsen en ligplaatsen voor botenverhuur is minimaal nodig met oog op de toekomst en op welke plekken? In de watersportsector wordt in geval van seizoensplaatsen veelal gesproken over vaste ligplaatshouders. In deze rapportage zal deze laatste term ook gebruikt worden. 5. Wat zijn de huidige trends en ontwikkelingen in de watersport waar op moet worden ingespeeld? 6. Welke voorzieningen (o.a. elektriciteit, water, vuilwateropvang, sanitair, trailerhelling c.q. boteninlaat) moeten op basis van trends en ontwikkelingen (waaronder duurzaamheid) waar worden getroffen?

Leeswijzer Deze rapportage start met verslaglegging van de huidige watersportvoorzieningen. In hoofdstuk 2 staat een overzicht van het huidige aantal ligplaatsen en type havens met aantal ligplaatsen en type havens met voorzieningenniveau en gebruikers. Hoofdstuk 3 volgt met een overzicht van de aanlegvoorzieningen in het buitengebied. Aansluitend staan in hoofdstuk 4 de overige waterrecratievoorzieningen als trailerhellingen en zwemlocaties beschreven. Hoofdstuk 5 gaat in op de waterrecreant in Smallingerland. Wie vertoeft en verblijft op en rond het water in de gemeente? Hoofdstuk 6 gaat vervolgens in op de belangrijkste trends en ontwikkelingen rond de watersport. Hoofdstuk 7 geeft vanuit interviews en veldverkenning suggesties voor verbeteringen en aanvullingen ten aanzien van waterrecreatie voorzieningen in de gemeente. In hoofdstuk 8 staat een korte weergave van de uitgangspunten vanuit beleid ten aanzien van waterrecreatie. In hoofdstuk 8 volgen de conclusies en aanbevelingen opgesteld aan de hand van de onderzoeksvragen.

5 2 Ligoevers en havens

Smallingerland beschikt over diverse soorten aanlegmogelijkheden. De Eenvoudige ligplaatshaven/oever: haven of oever bestemd voor vaste ligplaatsen zijn zeer verschillend van aard en schaal waardoor je niet ligplaatshouders. Haven wordt gebruikt als uitvalsbasis om te varen in de simpelweg kan spreken over de havens of het aantal regio. De havens bieden over het algemeen geen aanvullende aanlegmogelijkheden in 1 getal te vangen is. Om de diversiteit en de voorzieningen. Booteigenaren zijn vooral afkomstig uit directe omgeving. verschillende gebruikersgroepen te benadrukken zijn de havens in Passantenoevers: Deze oevers dienen als ontvangstrook voor Smallingeland gegroepeerd naar voorzieningenniveau en gebruikers. Bij toervaarders om dorp of achterliggende gebied te verkennen. Bij de het indelen en benoemen van de havens is gebruik gemaakt van Havens á ligplaatsen zijn geen aanvullende voorzieningen. la Carte, atlas van haventypologieën. De aanlegvoorzieningen in het Dorpshavens: Eenvoudige havens met beperkte voorzieningen water, buitengebied worden later specifiek toegelicht. stroom evt sanitair. Vooral gevuld met vaste ligplaatshouders (bewoners van dorp en leden van watersportvereniging). Passanten welkom In de gemeente wordt van oudsher de term opberghaven gebezigd. In de Passantenhavens: De ontvangstlocaties voor passanten. De ruimte voor jaren 70 werd vanuit oogpunt van natuur en landschappelijk kwaliteit aanleggen is volledig beschikbaar voor passanten. Minimaal water, recreatiebootjes uit het buitengebied geweerd. Hiervoor kwamen de stroom, sanitair aanwezig. zogenaamde opberghavens; ligplaatsen zonder aanvullende Jachthaven: Haven in combinatie met andere recreatieve functie voorzieningen voor pleziervaartuigen van inwoners van de gemeente. In (verhuur/camping). Deze havens bieden een complete de loop der tijd is merendeel van deze opberghavens uitgebreid met een ligplaatsvoorziening voor vaste ligplaatshouders en passanten. Naast of meerdere voorzieningen en/of opgegaan in een andersoortige haven. functionele ligplaats ook veelal een aantrekkelijke verblijfsplek. De voormalige opberghavens zijn opgenomen in de hierna genoemde Servicehaven: Haven gekoppeld aan watersport gerelateerde indeling. De term opberghaven komt te vervallen. onderneming verhuur/werf/(winter)stalling/schilder/verkoophaven. De

6 haven heeft in aantal gevallen wel ruimte voor vaste ligplaatshouders met voorzieningen, maar heeft geen sterke recreatieve functie. Niet specifiek toegankelijk voor passanten. Campinghaven: kleine haven zonder voorzieningen, ligplaatsen bestemd voor vaste en toeristische campinggasten. Achtertuinligplaatsen: Tot slot zijn er dan nog de zogenaamde achtertuinligplaatsen. Het betreft hier ligplaatsen die zijn gekoppeld aan woningen of bedrijven.

Overzichtskaart ligoevers en havens in Smallingerland rond De Leijen

eenvoudige ligplaatshaven/oever dorpshaven jachthaven servicehaven passantenoever passantenhaven campinghaven achtertuinligplaatsen

7 Overzichtskaart ligoevers en havens in Smallingerland westzijde

eenvoudige ligplaatshaven/oever dorpshaven jachthaven servicehaven passantenoever passantenhaven campinghaven achtertuinligplaatsen

8 Overzichtskaart ligoevers en havens in Smallingerland oostzijde

eenvoudige ligplaatshaven/oever dorpshaven jachthaven servicehaven passantenoever passantenhaven campinghaven achtertuinligplaatsen

9 Eenvoudige ligplaatshavens- en oevers Hooidammen Smalle Ee de Tike (haven ligt op grondgebied gemeente Tytstjerksteradiel) § 45 ligplaatsen, volledige bezetting § 15 ligplaatsen; wachtlijst § 25 ligplaatsen, volledige bezetting § Type schepen: kruisers, open zeilboten en § Type schepen: tot 7 meter. § Type schepen: roeiboten sloepen § Toekomst: initiatief/ambitie dorpsbelang om haven § Haven beschikt over kraantje en § Haven bestaat uit twee gedeelten. Langswal in historische staat herstellen. kanovlonder. gepacht door camping, wens tot uitbreiding. Drijvende steiger pacht door particulier (eindig)

10 Eenvoudige ligplaatshavens en -oevers Opeinde Heech Hiem Sytebuorren § Circa 70 steigers voor lokaal gebruik § Circa 20 ligplekken bij melkveebedrijf § Circa 20 ligplekken bij insteekhaven § Type schepen: kruisers en open boten.

11 Passantenoevers Opeinde Hooidammen § Circa 5 ligplekken § Type schepen: kruisers, motorjachten. § Ligperiode max 3x24 uur. § Circa 50 aanlegplekken, circa 1500 overnachtingen per jaar. § Type schepen: kruisers. § Watertappunt. § Capaciteit in hoogseizoen niet toereikend. § Geen inning liggeld sinds 2012 ivm slechte staat damwand. Meer langliggers sindsdien.

12 Dorpshavens Oudega Rottevalle § 86 ligplaatsen en passantenoever, bezettingsgraad 70% § 82 ligplaatsen en kleine passantenoever, bezettingsgraad 85% § passantenovernachtingen 2012-312, 2013-250, 2014-318, 2015-195 § Type schepen : motorjachten, kruisers, sloepen § Type schepen: motorjachten, kruisers, sloepen. § 57% uit Rottevalle § 54% uit Oudega § Voorzieningen: water, stroom en afvalinzameling. § Voorzieningen: water, stroom, sanitair, camperplaatsen (circa 100 § Restaurant op loop en paviljoen op fietsafstand. Haven ligt nabij aan camperovernachtingen per jaar) fietsknooppunten. § Café aan het water. Supermarkt op loopafstand. Nabij fietsknooppunt. § Toekomst: meer passanten ontvangen § Toekomst: uitgroeien naar jachthaven met 150 ligplaatsen en goed voorzieningenniveau.

13 Passantenhavens Passantenhavens in planvorming Moleneind De Piip Opeinde § 20 ligplaatsen in insteekhaven en steiger bij § Nog nader te bepalen § Circa 20 tot 30 ligplaatsen Langswal § Wens parkhaven met minimaal 50 ligplekken § Wens: water, stroom, sanitair, § kleine kruisers en sloepen variabele lengtes. < 10 en >10 m en volledig vuilwaterinzameling en horecavoorziening § Voorzieningen: stroom, water, voorzieningenpakket. afval/vuilwaterinzameling, sanitair, was/droger, wifi en chemische stortplaats per seizoen 2016

Jachthavens Jachthaven De Drait § Combinatie met verhuur, werf-en winterstalling, watersportwinkel § 800 ligplaatsen 48 schiphuizen, bezetting circa 35 % § Type schepen: divers motorjachten, kruiser § Uitgebreid voorzieningenniveau; naast waters, stroom, sanitair, wifi ook brandstof, vuilwaterinzameling en watersportwinkel § Toekomst: prioriteit verhuur. Haven: naast opberghaven meer aantrekkelijke verblijfsplek maken van 800 naar 250 ligplaatsen (drijvende steigers), 150 overdekt en (drijvende) vakantiewoningen.

15 Jachthaven De Veenhoop § Combinatie met camping en chalets. § 220 ligplaatsen, wachtlijst voor mn sloepen, kruisers en open zeilboten § Type schepen: 50% schepen 10-12 meter, 50% sloepen en open zeilboot § Voorzieningenniveau: water, stroom, sanitair en wifi. Horeca op loopafstand. Toekomst: uitbreiding met 2 groepsaccommodaties, 18 recreatiewoningen (combi met zorg/beperking) en restaurant. Herinrichting haven, drijvende steigers, gelijke capaciteit

16 Servicehaven Smelne Jachtcenter Mast Jachtschilders OH vd Werff § 80 ligplaatsen, 40 schiphuizen. Wachtlijst § 35 ligplaatsen, 8 schiphuizen. Vol. § 20 ligplaatsen, 12 schiphuizen. Vol § Vaste ligplaatshouders en verkoophaven. § Vaste ligplaatshouders en schepen voor § Vaste ligplaatshouders en schepen voor Enkele passant. werf/schilder. Geen passanten. werf/onderhoud § Toekomst: prioriteit bij makelaardij. Ambitie is § Toekomst: meer recreatieve functies rond werf uitbreiding verkoophaven. en werf aan open water 'Meer van Drachten'.

17 Bolt boot & speciaal transport Aspius Hengel en Watersport Divers Steven § Internationaal boottransport § Watersportwinkel, reparatie en onderhoud. circa 20 ligplaatsen § (Overdekte) winterstalling op de wal. § Verhuur visboten en valkkruiser. § Enkele ligplaatsen bij kraanfaciliteit.

18 Campinghavens Camping de Polle Minicamping de Kobbe Camping de Leijen Ladure Watersport Goëngahuizen Goëngahuizen § Haven ondersteunend aan § Haven ondersteunend aan § Circa 15 aanlegplekken gelieerd § Circa 15 aanlegplekken voor camping. camping aan camping. verhuurvloot en ondersteunend § Circa 30 ligplaatsen voor § Circa 25 ligplaatsen voor Toekomst: uitsterfconstructie camping. roeiboten, kleine zeilboten en roeiboten, sloepen en kruisers en camping. Kwaliteitsimpuls § Trailerhelling beschikbaar voor derden. sloepen. zeilboten aan langswal. gewenst. § Toekomstwens ondernemer: meer samenwerking met gemeentelijke haven

19 Achtertuinligplaatsen Drachtstervaart Sanding Opeinde Smalle Ee circa 370 ligplaatsen circa 180 ligplaatsen circa 30 ligplaatsen circa 8 ligplaatsen

Achtertuin ligplaatsen bij -niet watersport gerelateerde- bedrijven De Steven Tussendiepen circa 10 ligplaatsen circa 10 ligplaatsen

21 3 Aanlegvoorzieningen in het buitengebied

Op het gemeentelijk grondgebied van Smallingerland bevinden zich zo'n § aanlegvoorzieningen in de Geeuw. Aan de oostzijde van de Geeuw 2 72 afmeerplaatsen in het buitengebied; zogenaamde Marrekrite plekken. steigers met totale lengte van 322 meter en 2 damwanden met totale In totaal is er plaats voor zo'n 300 schepen aan eilandjes, steigers en lengte van 122 meter. Aan de westzijde 2 steigers met totale lengte oevers. Merendeel van de Marrekrite plekken in Smallingerland heeft een van 200 meter en 1 damwand van 82 meter. walverbinding. Dit betreft veelal een verbinding met grasveldje of § aanlegvoorzieningen aan het Polderhoofdkanaal in Nijbeets en bij groenstrook, niet echt een verbinding met het achterland. Met sluis. uitzondering bij de Wijde Ee waar een duidelijke verbinding is met het De huidige policy van Marrekrite is uitgaan van bestaande capaciteit van achterliggende fietspad en Polderhoofdkanaal naar het natuurterrein van de voorraad. In de toekomst zal geen uitbreiding van voorzieningen in t Fryske Gea. Een veel gehoorde opmerking is dan ook: "mooie plekken meters komen mogelijk wel een andere spreiding. Met betrekking tot de maar je kan er nergens af!". En voor de eilandjes op de Leijen geldt dat aanlegvoorzieningen in Smallingerland is beoogd om 2 van de 3 steigers in het overwegend dichtgegroeid is. Smalle Ee te vervangen binnen de gebiedsontwikkeling Oudega aan het Water. De aanlegmogelijkheid bij de Monniken Ee betreft de enige voorziening waar kamperen is toegestaan. Navolgend volgt beschrijving van In het navolgende overzicht wordt het aantal ligplaatsen geschetst per aanlegvoorzieningen in Smallingerland. Net buiten grondgebied van aanlegmogelijkheid. Hierbij is als basis genomen de gehanteerde eenheid Smallingerland liggen nog: bij de Marrekrite van 12-15 meter per schip. Per locatie is vervolgens aan § Aanlegvoorzieningen aan de noordkant van de Leijen. 5 tuigsteigers de hand van luchtfoto's een realistische inschatting gemaakt van het van 20 meter zonder walverbinding en een steiger van 40 meter aantal ligplekken. gelegen aan een eiland.

22 Overzicht Marrekrite aanlegplaatsen

Nummers in kaart corresponderen met locatie nummers in tabel. Locatie Type en lengte (meters) Aantal Wal ligplaatsen verbinding 1. Grutte Kritte 3 damwand x totaal 271 20 ✓

2. Smeliester Sân steiger 48 3 ✗ West

3. Smeliester Sân 3 x steiger totaal 180 12 ✗ Op termijn beoogt De Marrekrite 2 van de 3 steigers te laten vervallen.

24 4. Eiland Monniken damwand 221 16 ✓ Greppel

5. Eiland Monniken damwand 170 12 ✓ Ee

6. Grietmansrak 3 x steiger totaal 96 9 ✓

25 7. Kromme Ee 3 x damwand totaal 214 15 ✓ 2 x steiger totaal 80 6 ✓

8. Sitebuorster Ie steiger met meerpaal 20 2 ✓ Noord

9. Sitebuorster Ie steiger 85 6 ✓ zuid

10. 3 x meerboei 3 ✗ Sitebuorster Ie

26 11. Aegehoek 6 x damwand totaal 241 18 ✓ 3 x steiger totaal 88 6 ✗ 9 x steiger totaal 330 20 ✓

12. Janssloot damwand 150 10 ✓

13. Modderige Bol 2 x damwand 154 10 ✓ totaal 4 ✗ steiger 57

27 14. Wijde Ee 8 x steiger totaal 470 32 ✓ Steigers nabij fietsroute

15. Jelle Plantinga damwand 15 ✓ tijdelijke voorziening

16. De Leijen zuid 4 x tuigsteiger totaal 105 8 ✗ steiger 40 3 ✓

28 17. De Leijen steiger 40 3 ✓ Noordoost

18. 2 x 2 steigers 10 m met 6 ✓ Polderhoofdkanaal palenrij Veenhoop

19 2 x 2 steigers 10 m met 6 ✓ Polderhoofdkanaal palenrij

29 4 Overige watersportvoorzieningen

In dit hoofdstuk volgt een weergave van de overige watersportvoorzieningen in Gemeente Smallingerland in tekst en beeld.

roei/kano in/uitstappunt

strand/zwemplek

trailerhelling

vissteiger

tuigsteiger

T botenkraan

Overige watersportvoorzieningen rond de Leijen

30 Overzicht overige watersportvoorzieningen

31 Trailerhellingen In Smallingerland is één openbare trailerhelling bij het Djippe Gat. Bij jachthaven de Drait in Drachten en Ladure Watersport in Rottevalle kunnen gasten tegen vergoeding gebruik maken van de trailerhelling. Smelne Jachtcenter en Bolt boottransport hebben een trailerhelling primair voor eigen gebruik. In Opeinde is een trailerhelling gekoppeld aan de botenstalling bij de Hegewei. De Veenhoop heeft een trailerhelling beschikbaar voor eigen gasten en dorpsbewoners. Helling is niet beschikbaar voor derden omdat ruimte voor trailers ontbreekt.

Openbare trailerhelling Djippe Gat

32 Kranen Naast kranen in de service- en jachthavens is er een botentakel in Rottevalle, een kraantje in Rottevalle en de Tike en bij de botenopslagplaats in Opeinde.

Tuigsteigers Zoals in het vorige hoofdstuk benoemd bevinden zich in de Leijen enkele tuigsteigers in onderhoud en beheer van de Marrekrite. Daarnaast bevindt zich aan de oostzijde van het Gaastereiland nabij het nieuwe watersportgebouw zich ook een in verval geraakte tuigsteiger. Botenkraan de Tike

Tuigsteiger oostzijde Gaastereiland

33 Visplekken Op de site van sportvisserij staan diverse locaties aangemerkt als visstek. Het gaat dan niet om specifieke voorzieningen maar meer toegankelijke oevers voor vissers. Zo zijn veel visactiviteiten rond het Djippe Gat. Buiten Opeinde bevindt zich een vissteiger. Deze is geschikt voor minder validen. In de Alddrait bevindt zich tegen de woonwijk een vissteiger. Tevens ligt in de woonwijk tegen de Alddrait in de vijver een vissteiger. Aan het eind bij het Slingerpark is ook een plek ingericht geschikt voor vissen en/of zwemmen.

Vissteiger Opeinde Vissteiger Slingerpark Vissteiger in Alddrait

34 Vissteiger vijver woonwijk naast Alddrait Vislocatie langs Djippe Gat Vislocatie langs Djippe Gat Strandjes en zwemplekken In Drachten zijn op diverse plekken bij vijvers zwemvoorzieningen gerealiseerd zoals bijvoorbeeld bij het Slingepark, Parkwijck De Singels en in de dorpskom Opeinde. En in praktijk zwemt Drachtster jeugd ook bij zandstukjes bij het Gaastereiland. Dit zijn geen officiële aangewezen en gecontroleerde zwemwaterlocaties. De Leijen en het Smeliester San zijn wel door de provincie aangewezen zwemwaterlocaties.

Onofficiële zwemplek bij Gaastereiland

Smeliester San De Leijen De Leijen zuid § Ligging tussen de Smalle Ee en de Sanding. § De Leijen noord. § De leijen zuid. § Druk bezocht bij mooi weer. § Kwaliteitsimpuls in 2015 § Recent infobord geplaatst met historische info. § Bezoekers gezinnen met kleine kinderen en § Actieve surfspot. En SUP (Stand Up Paddling) § Veel fietsers en wandelaars die er stoppen. jeugd per fiets. startplaats. Broodje eten en even over meer uitkijken.

Kano- en roeiuitstapplaatsen In de gemeente liggen twee kanovlonders. Een ligt bij het roeibotenhaventje de Tike in beheer en onderhoud bij WSV De Tike. Bij Rottevalle ligt een tevens een kano-opstapplek aan het einde van de vaart in beheer en onderhoud bij de gemeente. In het Ferbiningskanaal ligt bij het Zuid een kanouitstapplek.

In 2015 is een nieuw watersportgebouw geopend voor de roeivereniging en de kanovereniging op het Gaastereiland met in- en uitstapvoorzieningen voor kanoërs en roeiers.

Kanoërs en roeiers maken over algemeen gebruik van de algemeen aanwezige voorzieningen. Echter voor kanoërs is 15 cm ideale uitstaphoogte. Een walbeschoeiingen van 30 cm is al te hoog. Daarnaast liggen vlak vogeluitwerpselen wat uitstappen glad maakt. KNWV heeft Kanovlonder de Tike afgestemd met Marrekrite dat bij vernieuwing/vervanging van Marrekrite Uitstapplek Ferbiningskanaal steigers ook een aanlegplek van kano's meegenomen wordt. Hiervoor zijn eenvoudige aanpassingen bij steigers of een stuk verlaagde walbeschoeiing.

Toiletvoorzieningen zijn door ontbreken van uitstapmogelijkheid niet altijd toegankelijk voor kanoërs en roeiers. Zo is bij Smalle Ee is een toiletvoorziening maar daar kan je niet met droge voeten uit de kano stappen.

36 5 Wie is de waterrecreant in Smallingerland?

Net als voor havens is er niet 1 type waterrecreant te benoemen. jeugdzeilcursussen verzorgd. Doel van de cursus is enthousiast en kennis Navolgend een beschrijving in woord en beeld van de diverse maken met watersport. De zeilles is bestemd voor beginners. Na twee waterrecreanten in de gemeente. jaar cursus dient een volgende stap gemaakt te worden bij een zeilschool zoals de Veenhoop. Jonge wedstrijdzeilers gaan naar Sneek of Grouw. Per Vaste ligplaatshouders in de regio jaar varen 20 kinderen in eigen boten (splash, laser, pico) en 30 in Vaste ligplaatshouders In Smallingerland betreft overwegend een mix optimisten waarvan 6 van de vereniging. Ambitie is een nieuw clubhuis van: ofwel bij de Piip of in aansluiting bij de roei-en kanovereniging bij het § kajuitmotorboten: overwegend kruisers tussen 8 en 10 meter en luxe Gaastereiland. motorjachten > 10 meter WSV de Leijen heeft circa 80 leden. Voornamelijk booteigenaren uit § zeilschepen open of met kajuit rond 22-26 ft. Rottevalle en directe achterland. Overwegend kruisers en open boten. § open motorboten: sloepen en visboten WSV Rottevalle heeft geen jeugdafdeling. Naast de watersportvereniging is in Rottevalle Stichting de Rot actief met als doel het in de vaart houden In de gemeente zijn vijf watersportverenigingen. van Skûtsje de Rot. Wekelijkse rondvaart met open inschrijving kent een WSV Drachten de Veenhoop heeft 230 leden. Grofweg de helft heeft een grote belangstelling. motorboot veelal in de buurt gelegen. De andere helft heeft een zeilboot. WSV Oudega heeft zo'n 25 leden. De WSV beheert de passantenoever in waarvan een deel in de buurt en een deel buiten de gemeentegrenzen samenspraak met de havenmeester worden voor passanten ook de lege een ligplaats heeft. De laatste zijn vooral via kinderen betrokken bij de plekken van vaste liggers hiervoor benut. De ambitie is om de WSV. Vanuit WSV Drachten de Veenhoop worden enkele tochten 'opberghaven' te ontwikkelen tot een jachthaven met goede georganiseerd en is een jeugdzeilcommissie die in de zomermaanden voorzieningen aantrekkelijk voor vaste liggers en passanten.

37 WSV De Dwerssleat heeft 35 leden praktisch allemaal uit de Tike. Liggen met roeiboot in haventje en varen s avonds een rondje, stukje Leijen of gebruiken boot voor het vissen.

WSV De Pein in Opeinde heeft leden overwegend met een boot aan de steigers in het Opeinde kanaal. Oorspronkelijk zijn de steigers op naam en mochten deze niet onderverhuurd worden. Dit leidde tot mensen in het dorp die wel een boot hadden en geen ligplaats en bewoners die geen boot maar wel een steiger hadden. In een overeenkomst tussen gemeente en watersportvereniging is het mogelijk gemaakt vrije steigers in gebruik te geven bij watersporters uit het dorp.

39 Passanten De passanten die Smallingerland momenteel aandoen zijn overwegend campervaarders en sloepenvaarders. campervaarders: (Lit-Lauwersmeerroute, Turfroute). De campervaarder heeft gelijk een camperaar op het land veel praktische voorzieningen aan boord; mogelijkheden om te koken en te overnachten en ook (elektrische) vouwfietsen behoort steeds vaker tot de basisuitrusting. De campervaarder ziet varen als ideale manier om een gebied te ontdekken. Daarbij geniet hij van het vrijheidsgevoel en zowel van de rust en de natuur als de gezelligheid en gezelschap. De campervaarder vaart een tochtje van een paar uur en meert dan aan om te relaxen of de omgeving of het achterland te verkennen. Is een verblijfsplek aangenaam dan wordt de verblijfstijd verlengd. De gemiddelde leeftijd van campervaarders op de Lits Lauwersmeer route ligt op 55-57 jaar en veelal varen ze met 2 personen. De campervaarder is in essentie self supporting maar daarbij wel ook sterk gericht op voorzieningen en activiteiten op de wal; fietspaden, musea, horeca en attracties. Verder neemt bij deze groep interesse om achterland te ontdekken toe. sloepenvaarder (vanuit Drachten, oosten Friese Meren en Polderhoofdkanaal) Een sloepenvaarder vaart overwegend een dagtocht van een uur of zes waarvan vier varende worden doorgebracht. En twee uur bestemd is voor verteer en vermaak op de wal. Een sloepenvaarder heeft weinig voorzieningen aan boord en is daardoor sterk gericht op voorzieningen op de wal. Naast de praktische voorzieningen, terras voor hapje en drankje zoekt de sloepenvaarder ook bewust de gezellige drukte op de wal. Even aanleggen om kern of winkeltjes te bezoeken.

40 Kanoërs en roeiers In Drachten bevinden zich een actieve roeien kanovereniging die recent intrek hebben genomen in een nieuwe botenloods op het Gaastereiland. De roeivereniging heeft circa 80 leden en toenemend aantal jeugdleden. Krijgen ook bezoekers van buiten Drachten die specifiek daar komen roeien vanwege vlakke vaarwater met open karakter en mogelijkheid meerdere routes te varen. Ronde Alde Feanen, ronde Burgumermeer, ronde Grouw en met opening polderhoofdkanaal ronde Akkrum. Dit is aantrekkelijk in vergelijking tot veel roeiverenigingen die aan kanalen zitten en alleen heen en weer kunnen. Roei vereniging onderzoekt de mogelijkheid van arrangementen: combi roeien en overnachten.

De kanovereniging heeft 29 leden. Kanoën is sport die vooral ook veel individueel beoefent wordt en niet in verenigingsverband. Liggen veel kano's bij woningen aan het water. Gebied leent zich goed voor kanoën, mooie routes, laag open landschap. De kanovereniging tracht via school programma antwoord op vergrijzing te vinden.

41 Hengelsporters Oeverrecreanten De hengelsport is populair in Smallingerland. De hengelsportvereniging Zowel bezoekers van campings in de buurt als eigen bevolking vertoeven Voorwaarst heeft 4300 leden en in de gemeente zijn veel hengelaars van aan het water. Met de upgrade van het strandje bij de Leijen is het diverse pluimage: vanaf de oevers en vanuit de boot. gebruik van het strandje toegenomen. Ook in toenemende mate door surfers en SUP-pers (Stand Up Paddling).

6 Trends en ontwikkelingen

Algemeen beeld opmars door. Met lokale en landelijke campagnes wordt effort gepleegd De watersportsector staat de afgelopen jaren onder druk. Na jaren van de jeugd weer te interesseren en binden aan de watersport. Ook speelt groei stagneerde zowel de verkoop van boten als het aantal de sector steeds serieuzer in op nieuwe concepten die inspelen op de bootvakanties. De vloot veroudert en de doelgroep vergrijst. Jachthavens trend wel gebruiken maar niet bezitten. Zo is de HISWA gestart met Boat moeten meer moeite doen hun ligplaatsen vol te krijgen. Daarbij moeten Share concept waarbij meerdere mensen 1 boot bezitten. ze extra moeite doen om (nieuwe) doelgroepen aan te trekken en veelal een kwaliteitsslag maken. De waterrecreant van nu vraagt om een unieke Al met al blijven attractieve voorzieningen en levendige havens belevenis en heeft behoefte aan gemak, luxe en dagrecreatieve belangrijke elementen in het totale toeristisch recreatieve product. Voor voorzieningen. waterrecreanten die graag de kant op gaan voor wandeling, museum- of horecabezoek. Als ook landrecreanten die graag vertoeven bij havens en Ondanks de stagnatie in de groei komen er in 2015 ook weer enkele waterfronten. positieve geluiden uit de branche. Zo trekt de verkoop van recreatievaartuigen (vooral gebruikte motorjachten) weer enigszins aan Navolgend staan de belangrijkste trends algemeen en in de watersport en de zeilscholen bevestigen de come back van zeilen. Daarnaast maken genoemd die relevant zijn met het oog op watersportvoorzieningen in boardsporten als kitesurfen en StandUpPaddling (SUP) een stevige een Smallingerland.

43 § Toenemend aantal varende woonboten/vakantiehuisjes Algemene trends R&T § Toename omgebouwde oude kleine beroepsvaart naar recreatievaart § Digitaal met een verhaal. Ibeacons, augmented reality § Herstel verkoop tweede hands vooral duurdere (motor) boten De § Puur en natuur: eerlijke eten, oprechte ervaringen en een echt gemiddelde verkoopwaarde van een motorjacht was € 232.346 verhaal. Authenticiteit en streekeigen met eenherkenbare regionale (Hiswa) en mede ingegeven door SAIL Amsterdam was in 2015 een identiteit en cultuurhistorie. Contact met locals: yellowbackie.nl (in toename van verkoop van sloepen. bieb Drachten in ontwikkeling: leen een Fries) § Toenemend comfort bij dagsloepen (keukentje, toilet) § Back to basic. Alleen wifi tussen 6 en 8. Natuurkampeerterreinen in § Toename van hybride en elektrische boten. Mede door stimulans van de lift Friese Meren project met stimuleren van elektrische aandrijvingen in § Belangstelling gezondheid, actieve en sportieve recreatie in boten, elektrische laadpunten en de aanleg van electric only routes natuurlijke omgeving. (routes alleen toegankelijk voor elektrisch aangedreven schepen § Consument heeft meer kwaliteitsbesef en vraagt om totaalbeleving. onder andere in Alde Feanen en het Butenfjild. Bereid meer te betalen voor kwaliteit. Ook voor kwaliteit in de vorm § Toename van sportvisboten (met name aluminium) van grotere beleving of emotionele of sociale lading. § Toename van weesboten. Boten die verwaarloosd of achtergelaten § Fusion: meer, divers en gemixt. Grillige consument vraagt om worden in havens. verrassend, uniek en origineel en liefst door elkaar. En is daarbij § Toenemend aantal 'end of life' boten. Inschatting van 2,1% van alle veeleisend en kritisch. kajuitboten in de haven verwacht men dat deze binnen 5 jaar § Meer behoefte aan sociaal contact. Gezelligheid met vrienden en gesloopt zullen worden. Voor open boten bedraagt dit percentage familie. Toename multi-generatie vakanties. 1,3% (Waterrecreatie Advies). Vraagt om aandacht en adequate § Themavakanties populair. Cultuur, wandel en fiets meest populair. inzamelstructuur. Culinair en taal meeste potentie. § Nichemarkten zijn groeimarkten: riviercruises (met actief of cultureel Recreatievaarders en vaargedrag thema, singel reizen, gezinnen met bijzondere zorgbehoefte. § Van bezit naar gebruik. Nieuwe concepten van huren en delen. Boat § Toenemende interesse agrarisch gebied en plattelandstoerisme Share, AirB&B, buurtboot.nl, varenzonderzorgen.nl, sloepdelen.nl en flexyachts.nl Waterrecreatie § Toenemende interesse voor leren zeilen. Zeilscholen kenden in 2014 Ontwikkelingen in de vloot een stijging van 9% in deelnemers. Daarbij zijn zeilcursussen in § Landelijk afnemend aantal pleziervaartuigen. Provincie Fryslân van combinatie met andere vormen van (water)sport populair. 2012-2014 stabiel op 27.000 pleziervaartuigen (Trendrapport § Sterke vergrijzing watersporter met eigen boot. 74% is ouder dan 50 toerisme, recreatie en vrijetijd 2015) jaar. (Waterrecreatieadvies)

44 § Surfen in de lift en tevens sterke opmars SUP (Stand Up Paddling) § Meer watersporters met minder vaarervaring. Leidt tot ergernis en (Trendrapport toerisme, recreatie en vrijetijd 2015) gevaarlijke situaties op het water. § Toename thrill seeking vormen van watersport. Wakeboarden aan § Watersport is een sociale sport. Watersporters varen graag met kabel, kitesurfen, flyboarden. Innovaties binnen zeilen Moth partner (57%), gezin (49%) of vrienden (46%) (Trendrapport toerisme, (draagvleugelzeilboot) recreatie en vrijetijd 2015) § Actieve watersporter is jong, bootbezitter niet. § Lokaal en landelijk Inzet sector op verjonging. Deltalloyd campagne : Jachthavens zeilen, kanoën, suppen en gamen bij jou in de buurt (Optimist on § Landelijk staat verdienmodel van jachthavens onder druk en vraagt tour.nl) om andere aanpak. Onder andere door differentiëren in prijs aanbod § Senior stapt over van zeil naar motorboot. en product, professionaliseren, onderscheiden, inspelen op flexibele § Vaarbewegingen nemen af en verblijf in haven neemt toe (verlengd wensen van de klant en samenwerken (Trendrapport toerisme, terras, varende caravan). Gemiddelde verblijftijd passanten 1,8 dag recreatie en vrijetijd 2015) (Waterrecreatieadvies). § Bezettingsgraad in havens in Friesland gemiddeld 88% § Watersporters informeren zich over toeristische mogelijkheden via (Waterrecreatie Advies). internet en havenkantoor. § Behoefte aan haven die meer is dan parkeerplek: goede § Meeste bestedingen watersporters gaan naar horeca en voorzieningen en aantrekkelijke omgeving. Watersporter wil wat zien boodschappen supermarkt en doen. § De cijfers rond bestedingen lopen in verschillende onderzoeken § Toenemende vraag naar schiphuizen ook voor kleinere enigszins uiteen. De uitgaven van watersporters worden o.a. boten/sloepen. beïnvloed door het vaargebied; kust of binnenwater en of een schip § In jachthaven van primair belang: goede ligplek, schoon sanitair, gehuurd is of in eigen bezit. Los van de absolute getallen laten de aanwezigheid winkel en horeca en toenemende mate wifi meest recente cijfers wel weer een lichte stijging van de bestedingen § Voorzieningen en kwaliteit jachthavens belangrijk motief om stad te van watersporters zien. Onderzoek van Waterrecreatie Advies in 2014 bezoeken (Waterrecreatie Advies) wijst uit dat watersporters gemiddeld € 115 per boot per dag § Haven als transferium. 44% heeft fietsen mee, 4% huurt, 25% OV en besteden in havens en steden. Voorheen lag dit gemiddelde op € 90- 50% bezoekt achterland (Waterrecreatie Advies) 95. Daarvan wordt bijna 60% uitgegeven aan horeca en boodschappen en supermarkt. Cijfers Friese Meren project (Tussenbalans 2011-2013: ‘Yn ’t sicht van ‘e Haven’) na een daling in bestedingen van watersporters tussen 2010 en 2012 ook weer een lichte stijging van € 41 naar € 44 per watersporter dag.

45 7 Suggesties vanuit veldverkenning en interviews voor verbeteringen voor watersportvoorzieningen

Uit de veldverkenning en de interviews kwam een aantal opmerkingen, § Behoefte aan meer attractieve passantenplaatsen met winkels en/of verbeterpunten en wensen en behoeften naar voren met betrekking tot horeca in nabijheid de watersportvoorzieningen. Het ontbreken van voldoende aantrekkelijke passantenplaatsen met winkels en horeca in de nabijheid wordt als gemis in de gemeente § Voorzieningen en onderhoud bij havens ervaren. In met name de dorpshavens is behoefte aan aanvullende voorzieningen die horen bij een aantrekkelijke passantenligplaats zoals wifi, toeristische Veel gehoorde opmerking is: passanten blijven weg omdat de winkel info en specifiek Rottevalle voor sanitaire voorzieningen. Daarnaast ontbreekt. Behalve in Oudega is in de gemeente geen supermarkt nabij bestaat de behoefte voor beter onderhouden steigers en meerpalen, dit het water. In praktijk blijkt het verwijsbord aan het water ook een positief betreft vooral jachthaven de Drait en de haven in Oudega. (Voor deze effect te sorteren op bezoek aan middenstand in Oudega. beide havens zijn inmiddels plannen voor een kwaliteitsimpuls.) Dit geldt ook voor de eenvoudige ligplaatshaven bij de Hooidammen, daar is de walgeschoeiing zeer slecht, echter is gepland deze in 2016 te vervangen.

§ Vuilwaterinzameling In de gemeente zijn onvoldoende plaatsen voor vuilwaterinzameling. Dit is alleen mogelijk in Drachten bij Jachthaven de Drait. In praktijk gaan watersporters niet omvaren voor het legen van de watertank. Voor het stimuleren van afgeven van vuilwater is het wenselijk dat meer havens over een vuilwaterinzameling beschikken. 46 § Aanlegvoorzieningen in het buitengebied voor het inlaten van kleine zeilbootjes die met handtrailer te water De aanlegvoorzieningen in het buitengebied worden positief gelaten worden zoals optimist of laser. gewaardeerd. De huidige kwantiteit wordt als voldoende ervaren. Wel is een sterke wens tot meer aanlegvoorzieningen met een verbinding naar § Voorzieningen voor jeugdzeilen het achterland. Daarnaast wordt de suggestie gedaan bij ontwikkeling De watersportvereniging maakt bij het jeugdzeilen gebruik van de van Oudega ook enkele Marrekrite aanlegvoorzienging te realiseren en bij Marrekrite aanlegvoorzieningen bij de Smeliester San. Feitelijke behoefte Drachten mogelijk bij het begin van Opeinderkanaal of Burmaniasloot. is niet zozeer een steiger maar een afmeerlocatie, bij voorkeur bevaarbaar vanuit vier windrichtingen, waar ook even met groepen § Routing en bebording naar Drachten vanaf het water gepauzeerd kan worden. Vanuit watersporters is behoefte aan een betere routing naar zowel Drachten als de ingang van het Opeinderkanaal naar de Lits-Lauwersmeer § Uitstap plaatsen voor kanoërs en roeiers. route. Nu is het vanaf het water onduidelijk Voor kanoërs en roeiers zijn geen specifieke uitstapplaatsen. Er is geen behoefte aan op zich zelf staande roei- of kanovlonders. Wel aan meer in § Sanitaire voorzieningen en uitstapmogelijkheden. Bij aanleg van mogelijke nieuwe voorzieningen Door diverse groepen watersporters is behoefte aan vanaf het water kan hier eenvoudig rekening mee gehouden worden. De Marrekrite toegankelijke sanitaire voorzieningen. Open boten (sloepen) en roeiers en neemt op verzoek van de KNWV bij nieuwe kades aan het eind een kanoërs beschikken niet over een eigen toiletvoorziening. En niet iedere verlaging op met eenvoudige handgrepen voor uitstappen. Ook volstaat in dagrecreant wil gebruik maken van horecagelegenheden. Tussen het buitengebied een uitsparing in de damwand op een hoogte van 15 cm Drachten en Eastermar bevinden zich geen aanlegmogelijkheden bij over een lengte van een meter. Voor roeiers geldt dat of de rigger sanitaire voorzieningen. Enkele ondernemers ondervinden hinder van eroverheen moet kunnen of juist eronder door. Laatste is uiteraard niet 'illegaal' gebruik van toiletten door passerende booteigenaren. Hierbij mogelijk bij damwand of dichte steiger. speelt de praktijksituatie dat niet iedere watersporter bereid is te betalen voor overnachting en daarmee het gebruik van sanitair ook parten.

§ Trailerhellingen Met uitzondering van in Drachten zelf is in de gemeente een beperkt aantal trailerhellingen. Vaak wordt uitgeweken naar buurgemeenten. Deels komt dit door het ontbreken van voorzieningen met name ten westen van Drachten, deels ook vanwege het feit dat men niet bereid tegen het betalen van een vergoeding voor het gebruik van de helling. In Drachten en directe omgeving is geen trailerhelling specifiek geschikt is Voorbeeld verlaagde walbeschoeiing Voorbeeld kanouitstapplaats bij Marrekrite

47 § Sportvisserij § Infovoorziening routes en vaarmogelijkheden Vanuit de sportvissers is geen directe behoefte aan meer visplekken aan Het ontbreekt aan goede informatievoorziening voor watersporters. Over grotere wateren. Daar zijn kades en oevers over het algemeen voldoende het algemeen is onvoldoende duidelijk welke rondjes er te varen zijn en toegankelijk voor vissers. Wel is behoefte aan meer vismogelijkheid in wat allemaal onderweg te doen is. Concreet valt Rottevalle letterlijk van Drachten bij de vijvers in parken en plantsoenen. Die vijvers hebben de ANWB waterkaart Friese Meren. veelal aflopende taluds en zijn daardoor niet toegankelijk zeker voor vissers met een beperking of ouderen. In het Waterplan Drachten zijn § Beroepsvaart inmiddels vijf nieuwe vissteigers opgenomen bij vijvers. Meer blijft De frequentie van beroepsvaart en de overzichtelijkheid maakt dat wenselijk met name in gebieden waar veel kinderen wonen. watersporters beroepsvaart niet als storend of gevaarlijk ervaren bij het Djippe Gat. De beroepsvaart heeft een sterk zuigende werking die wel § Zwemlocaties door praktisch alle watersporters vooral in de Monniksgreppel als In de gemeente is behoefte aan meer strandjes. Langs de Wijde Ee is 8 km negatief wordt ervaren. oever maar geen strandje. Aan de noordkant van de waterweg van de Veenhoop naar Drachten is geen enkele officiële zwemmogelijkheid. § Hoogte en diepte Vanuit Oudega is een sterke behoefte aan een zwemlocatie. De zwemplek Niet specifiek met betrekking tot voorzieningenniveau maar wel van bij de Smalle Ee is druk bezocht en de plaatselijke jeugd uit Drachten belang voor de ontwikkeling van de watersport in Smallingerland. zwemt vaak bij kleine zandstukjes bij Gaastereiland. Aan een groter strand Ondanks alle verbeteringen in kader van het Friese Meren project blijft in/rond Drachten is behoefte. hoger en dieper een wens. Er is zichtbaar meer reuring rond Polderhoofdkanaal. Alleen jammer dat niet toegankelijk is voor schepen § Horeca aan het water dieper is dan 90 cm. Op verschillende locaties laat de waterdiepte te Horeca aan het water als doelbestemming voor een vaartochtje wordt als wensen over en klinkt het verzoek om baggeren. Zo zijn genoemd haven gemis ervaren. Behalve 'Iesicht' en 'de Leijen' is er niet veel is een Hooidammen, Djippe Gat, de Sanding, Smeliester Ee en haven in de gehoorde kreet. Smalle Ee. En de bruggen op de Lits Lauwersmeer route zijn te laag voor rondvaartboten en luxe motorjachten. § Verblijfsrecreatie Er wordt een tekort aan verblijfsrecreatie aan het water aangeven. Met oog op rondtrekkende sloepvaarder die niet in boot wil overnachten wordt dit als gemis ervaren.

8 Uitgangspunten t.a.v. waterrecreatie vanuit gemeentelijk beleid

De gemeente hanteert diverse uitgangspunten in haar beleid ten aanzien - Lits-Lauwersmeerroute (uitgevoerd) van waterrecreatie. Deze uitgangspunten staan hieronder genoemd en - Oudega aan het water (in ontwikkeling) zijn afkomstig uit vigerend beleid vanuit het verleden en de volgende - Drachten - Groningen (ambitie) documenten. - Drachten - Assen (ambitie) – Alle Vaarwegen leiden naar Drachten; onderbouwing samenhang § Aantrekkelijk samenhangend aanbod van voorzieningen watersportprojecten westrand Smallingerland. Grontmij 2008 § Voldoende aanlegplaatsen voor passanten – Drachten| Smallingerland als middelpunt van de regio. Landschap § Schakelfunctie water en (land)recreatie. als kracht; diversiteit in kleinschaligheid. Toeristisch-recreatief § Een verbetering van de centrumfunctie van Drachten en de dorpen ontwikkelingsplan. Grontmij 2011 (Oudega, Rottevalle, Opeinde en De Veenhoop). § Vergroting van de recreatiemogelijkheden voor de eigen inwoners. Uitgangspunten § Verminderen van de druk op de natuur. § Geen 'wilde' ligplaatsen in het buitengebied vanuit oogpunt natuur en § Het creëren van nieuwe natuur. landschappelijke kwaliteit. § Vergroten van de leefbaarheid in de omliggende dorpen. § Realiseren van verbindingen vanuit ambitie Smalllingerland en § Toename van de bestedingen, werkgelegenheid en investeringen. Drachten als schakelpunt in Noord-Nederlandse vaarwegennet. Daarvoor wordt ingezet op: - Drachtstervaart (uitgevoerd) - Polderhoofdkanaal (uitgevoerd)

49 9 Conclusies en aanbevelingen

Op basis van inventarisatie, trends en ontwikkelingen en absolute aantallen, wel op meer diverse locaties. Daarbij gaat het om beleidsuitgangspunten zijn de volgende conclusies en aanbevelingen te aanlegvoorzieningen in het projectgebied van Oudega aan het Water en geven. Deze staan weergegeven aan de hand van de gestelde deelvragen. bij Drachten bijvoorbeeld bij het Djippe Gat, het begin van de Lits- Lauwersmeerroute en/of de Burmaniasloot. Deze locaties zijn mogelijk 1: Huidige capaciteit van aanlegplaatsen van de Marrekrite op kaart een alternatief voor 2 van de 3 steigers in Smeliester San. De capaciteit is De huidige capaciteit van de Marrekrite bedraagt circa 300 ligplekken op daar met één steiger gezien het huidige gebruik voldoende. Echter dit 72 afmeermogelijkheden aan steigers, damwanden bij oevers en gebruik is mede ingegeven door het beperkte bereikbaarheid ivm eilanden. ondieptes in het Smeliester San.

2: Benodigde aanlegplaatsen Marrekrite op welke locaties De aanbeveling is om in overleg met de Marrekrite een aantal De capaciteit van aanlegvoorzieningen in het buitengebied in de aanlegvoorzieningen te herpositioneren waarbij de aandacht gaat naar gemeente Smallingerland is voldoende zowel in de huidige situatie als eerder genoemde locaties in het vaargebied Oudega, Drachten, Opeinde. met het oog op trends en ontwikkelingen in de watersport. Tevens blijkt vanuit trends en ontwikkelingen en de interviews een In de huidige situatie zijn de aanlegplekken op een aantal locaties behoefte aan meer aanlegplaatsen met verbinding met het achterland geconcentreerd zoals bijvoorbeeld de Aegehoek. Het is wenselijk om bij (zogenaamde Blauwe Tops, toeristische overstappunten). In overleg met gelijkblijvend aantal aanlegplekken een grotere spreiding te de Marrekrite is het wenselijk nader te verkennen of meer aanlegplaatsen bewerkstelligen. Met het oog op ontwikkelingen rond Oudega en met verbindingen op fietsen wandelmogelijkheden te realiseren zijn. Drachten is in de toekomst ook niet behoefte aan meer aanlegplekken in

50 Aantal Marrekrite ligplaatsen per locatie in Smallingerland

51 3: Huidige capaciteit van ligplaatsen in havens (gemeentelijk en de camping zou graag het aantal ligplaatsen uitbreiden. De Veenhoop particulier) in Smallingerland kent een beperkte wachtlijst. Aan de oostkant bij de Drait in Drachten is In havens, in schiphuizen en op ligplekken langs oevers in Smallingerland juist sprake van een overcapaciteit. Deze onderbezetting kan veroorzaakt zijn in totaal circa 2400 ligplaatsen beschikbaar voor vaste zijn door de huidige prijs/kwaliteit verhouding. Want de in Drachten ligplaatshouders en passanten. aanwezige servicehavens Mast, OH vd Werff en Smelne liggen vol met zelfs een beperkte wachtlijst bij Smelne Yachtcentre. De haven in de Drait Zoals aangegeven in hoofdstuk 2 zijn de ligplaatsen verschillend van aard is op dit moment onvoldoende onderhouden en booteigenaren kiezen en schaal. Het weergeven van de capaciteit in één getal geeft eigenlijk daarom wellicht voor andere havens in Drachten en de Veenhoop. onvoldoende beeld van de diversiteit van de aanlegvoorzieningen in de gemeente. Om deze verscheidenheid weer te geven zijn de 4: Huidige trends en ontwikkelingen in de watersport waar aanlegmogelijkheden gegroepeerd naar verschillende havens met Smallingerland op moet inspelen verschillend voorzieningenniveau en type gebruikers. De belangrijkste ontwikkelingen in de toekomst zullen vooral zijn ingegeven door: Eenvoudige ligplaatshaven en -oevers circa 195 - Van bezit naar gebruik. Meer huur en delen en minder eigen Dorpshaven circa 170 bezit. Jachthaven circa 1050 - Afname van aantal pleziervaartuigen. Servicehaven circa 225 - Vergrijzing en overstap van zeil- naar motorboot en sloep. Passantenoever en - havens circa 75 - Haven van parkeerplek naar verblijfsplek. Campinghaven circa 85 - Campervaarder die naast varen wat wil zien en doen Achtertuinligplaatsen in woonwijken en bij bedrijven circa 600 - Toenemende interesse in boardsporten, surfen en SUP'en

De capaciteit van ligplaatsen in gemeente Smallingerland in totaliteit is op Naast de algemene trends en ontwikkelingen spelen ook gebiedseigen dit moment voldoende voor diverse scheepstypen- en maten. Er zijn kenmerken. meer vrije ligplaatsen dan dat er wachtlijsten zijn. Niet alle ligplaatsen bieden een goede prijs/kwaliteitsverhouding. Dit verklaart (naast Traditioneel gezien is de 'senior' met 'stalen kruiser' een grote groep in de geografische ligging) voor een deel dat ene haven een wachtlijst heeft en regio. Zowel uit veldverkenning als interviews komt het beeld naar voren andere haven geen volledige bezetting. dat enige verschuiving in de vloot optreed. Globaal genomen is sprake van een afname van 8-10 meter boten en neemt zowel aantal sloepen als Aan de westkant van Smallingerland is sprake een lichte ondercapaciteit. luxere motorjachten> 10 juist toe. De 8-10 meter boten zullen ook in de De eenvoudige haven bij de Hooidammen kent een volledige bezetting en toekomst afnemen maar blijft vooralsnog een grote groep in de gemeente

52 en de regio. Daarbij zal de stalen kruiser voor een deel vervangen worden aan een eenvoudige goedkope ligplaats in nabijheid van de woonplaats, door polyester varianten. waarbij beperkte voorzieningen geen probleem is. De ligplaats dient vooral als de uitvalsbasis voor het varen in de regio. Het landelijk devies Naast de traditionele campervaarders wordt met de ontwikkelingen in voor jachthaveneigenaren luidt ook: speel in op een watersporter die Oudega en Drachten en in grotere context de ontwikkeling in Noord flexibel wil zijn door te differentiëren in prijs, aanbod en product. Nederland ingespeeld op de nog steeds licht groeiende van sloepen en De beoogde verbeterslagen hebben effect op het aantal aanlegplaatsen. luxere grotere motorboten. Hieronder staan kort de veranderingen geschetst met eventuele 5: Benodigde capaciteit en locaties van ligplaatsen met onderscheid naar consequenties voor de capaciteit. vaste ligplaatshouders en ligplaatsen voor botenverhuur - In de jachthaven de Veenhoop wordt de indeling aangepast De verwachting is dat de vraag naar huurschepen en nieuwe concepten daarbij behoudt de jachthaven dezelfde capaciteit. Verhouding voor het delen van schepen zal toenemen. Het ligt echter niet in de lijn verhuur, passanten, vaste ligplaatshouders blijft ongeveer gelijk. der verwachtingen dat dit op korte termijn een explosieve groei zal zijn. Keuze wordt gemaakt voor drijvende steigers om ook in toekomst Het is eerder aannemelijk dat geleidelijk het deel eigen bootbezitters te kunnen inspelen op verschillende scheepsmaten afneemt en die ruimte letterlijk en figuurlijk ingevuld wordt de huurvloot - In Oudega beoogd men een uitbreiding van zowel het aantal en nieuwe deelconcepten. Het expliciet aangeven van hoeveel ligplaatsen ligplaatsen voor vaste ligplaatshouders als passanten. Deze op welke plek voor verhuur gewenst is met de huidige beschikbare cijfers ontwikkelingen krijgen nadere uitwerking bij het plan Oudega aan niet getalsmatig uit te drukken en te onderbouwen. Wel is evident dat op het Water. locaties waar men de haven wil laten uitgroeien tot een toegangspoort - In de ontwikkelplannen bij de Drait in Drachten halveert de tot het water voor zowel waterrecreanten als landrecreanten zoals in capaciteit naar 400 ligplaatsen, waarvan 150 overdekt. Focus Oudega en in Drachten ruimte wordt geboden voor verhuur van zowel komt te liggen bij verhuur naast de jachthavenfunctie. Ook de kleine (sloepen) als grotere recreatievaartuigen. Drait maakt keuze voor drijvende steigers voor flexibiliteit naar scheepsmaten in de toekomst. Bij verschillende havens in Smallingerland zijn concrete plannen voor het aanpassen en verbeteren van havens. Een kwaliteitsimpuls en het bieden De huidige ondercapaciteit aan de westkant van Smallingerland wordt van een aantrekkelijke verblijfsplek met goede voorzieningen sluit aan bij met gelijkblijvende capaciteit bij jachthaven de Veenhoop niet direct de veranderende behoefte van een groeiende groep waterrecreanten, die ingelost. Echter met de beoogde ontwikkelingen van Oudega aan het een voorkeur heeft voor een haven die meer biedt dan een 'parkeerplek' water is de verwachting dat een opgewaardeerde jachthaven in Oudega voor de boot. Daarnaast blijft op korte termijn een behoefte van een het tekort aan capaciteit van in de Veenhoop en Hooidammen kan groep waterrecreanten, met name lokale bevolking, die behoefte heeft ondervangen.

53 en winkels om Drachten en omstreken als aantrekkelijk vaargebied te Ten aanzien van de oostkant is de veronderstelling dat een capaciteit van positioneren. Daarom strekt het tot de aanbeveling om overeenkomstig 400 ligplaatsen bij De Drait voldoende is voor Drachten. Bij deze aanname de plannen en ontwikkelingen rond Waterfront Drachten en Oudega aan is in acht genomen: het water extra passantenplaatsen in Drachten (50 ligplekken) en Oudega - de huidige behoefte (50 ligplekken) en vanuit de opgave van het Friese Merenproject bij - de trends en ontwikkelingen in de watersport Opeinde (25 ligplekken) te realiseren. Het gaat om goede toegankelijke - het toegenomen aantal achtertuinligplaatsen in Drachten sinds aanleg aanlegvoorzieningen met goede basis voorzieningen als water, stroom, haven sanitair en wifi. Aanvullend op het bieden van de basisvoorzieningen zijn - de beoogde uitbreiding van passantenplekken in centrum Drachten. vanuit duurzaamheid ambities een vuilwaterinzameling en E-punt De ambitie om naast opberghaven meer beleving toe te voegen en meer gewenst. Daarnaast geldt: wil een passantenplek levendig en aantrekkelijk een verblijfsplek te creëren als ook de focus op verhuurvloot sluiten aan zijn dan is een extra 'plus' op de basisvoorziening een must. Een 'plus' in bij de ontwikkelingen in de markt en de ambities met Waterfront de vorm van koppeling aan horeca, winkelvoorzieningen, fietsen Drachten. Daarbij geldt wel de volgende aanbeveling om vanuit de wandelroutes of bezienswaardigheid. oorspronkelijke functie als opberghaven een capaciteit van zo'n 150 eenvoudige en goedkopere ligplaatsen te behouden. Deels om te voorzien 6: Welke voorzieningen moeten waar worden getroffen? in de huidige behoefte vanuit de regio als ook laagdrempelig ruimte te bieden voor nieuwe vaartuigen van inwoners van Drachten en directe Hieronder volgen de aanbevelingen voor enkele expliciete aanvullende omstreken. Het gaat bij eenvoudige ligplaatsen met name om de voorzieningen. boxmaten tot 6 meter, van 6-8 meter en tot 10 meter. § In Rottevalle is recent stroom aangelegd met het oog op in de toekomst passanten te kunnen ontvangen. Het bieden van sanitaire Passanten voorzieningen is voor het gastvrij ontvangen van passanten In het beantwoorden van de vraag naar minimaal benodigde ligplaatsen is essentieel. Wellicht is het aanbieden van sanitaire voorzieningen het van belang aanvullend op vaste ligplaatshouders en ligplaatsen voor gedurende het seizoen mogelijk in samenwerking met een bootverhuur de (gewenste) capaciteit voor passanten in ogenschouw te ondernemer of vereniging in Rottevalle. nemen. Om een gebied als geheel aantrekkelijk te maken voor § Het bieden van Wifi en informatievoorziening om de passant te waterrecreanten geldt een grid van een uur varen tussen afmeerplaatsen verleiden het achterland te verkennen zeer wenselijk. Dit geldt voor met goede basisvoorzieningen en vorm van vertier en vermaak. alle passantenhavens.

In de gemeente zijn nu nog onvoldoende aantrekkelijke aanlegmogelijkheden voor passanten met name in nabijheid van horeca

54 § Vanuit duurzaamheid is idealiter in elke haven een E-punt en een toepasselijk alternatief gezocht worden. Leren zeilen en jeugd laten vuilwaterinzamelingstation. Als bij passantenhavens deze kennis maken met watersport sluiten aan bij landelijke en regionale voorzieningen worden gerealiseerd is echter voldoende dekking in de uitdaging om nieuwe groepen te interesseren aan watersport. gemeente voor een adequate inzameling. § De tuigsteiger aan de oostzijde van Gaastereiland wordt niet § Voor kanoërs en roeiers zijn extra in- en uitstapmogelijkheden veelvuldig gebruikt. Deze kan vervallen. gewenst. Dit hoeven geen uitgebreide voorzieningen te zijn maar bij § In de gemeente is behoefte aan meer openbare zwemgelegenheden. nieuwe ontwikkelingen eenvoudige aanpassingen in steiger of Wellicht kan en wordt vanuit Oudega aan het Water en de ambities walbeschoeiing doorvoeren waardoor in en uitstappen mogelijk met Waterfront Drachten hier concreet invulling aan gegeven. maakt. § Vanuit de sportvisserij is behoefte aan vissteigers bij de vijvers in § Het realiseren van een trailerhelling voor kleine (zeil-)boten en Drachten. handtrailers. Dit kan in samenhang ontwikkeld worden met een § De laatste aanbeveling betreft niet zozeer het voorzieningenniveau nieuwe locatie voor de watersportvereniging of wellicht kan een maar is wel zeer relevant voor de (ontwikkeling) van waterrecreatie in dergelijke voorziening gerealiseerd bij de het strandje bij Smeliester Smallingerland. Er bestaan ideeën, zoals bijvoorbeeld het "Meer van San. Drachten" om het areaal toegankelijk vaarwater te vergroten. Een § Bij het mogelijk herpositioneren van 2 van de 3 steigers in Smeliester praktische eerste stap betreft het op diepte brengen van bestaande San dient dient in het achterhoofd gehouden te worden dat de ondiepere - en daardoor voor watersporters ontoegankelijke - watersportvereniging deze steigers intensief gebruikt bij het wateren om het vaarwater te vergroten. jeugdzeilen. Voor deze toepassing kan dan wellicht een meer

55 Bijlage 1 Consultatieronde

Onderstaande personen zijn op diverse wijze benaderd en geconsulteerd, van telefonisch, gesprekken in het veld tot interviews aan de (keuken)tafel. Watersportvereniging Drachten/De Veenhoop Dhr D Jansma, J. Drenth, H. Vonk, Fam. Kampherbeek Watersportvereniging Rottevalle/De Leijen Koop Hoekstra Watersportvereniging Oudega Watte Okkema Jachthaven de Drait Fam. Bloemhof Recreatiecentrum en jachthaven de Veenhoop Geert Jan de Jong en Marjan Schriemer Watersportverbond Anne van der Meer en Lieuwe Blanksma Recreatieschap de Marrekrite Lourens Touwen Kanovereniging de Frosken Erik Revenboer Hengelsport vereniging Voorwaarts Siebe Huizenga en Date de Vries Smelnes Jachtcenter Wypke Veenje Roeivereniging de Dragt Femmy Lieben Paviljoen de Leijen Pier Hager Staatsbosbeheer Jeffrey Huizenga Camping Hooidammen Hans Versteeg Drijvende steiger Hooidammen Mevr. Hamersma Jachthaven Kuikhorne Jittie Mozes Ladure Watersport Dhr. Lap Mast Jachtschilders Joke Zwart Plaatselijk belang De Wilgen, Smalle Ee en BuitenstVallaat Erik de Beij Diverse waterrecreanten in het gebied

56 Bijlage 2 Bronnenlijst

§ Recreatiedruk de Leijen Effectmeting 2011. Grontmij, 2012 § ANWB Waterkaart Friese Meren en Friesland § ANWB Wateralmanak § De Havengids Noord Nederland 2015 § Havens a la carte. Kenniscentrum Kusttoerisme, Robert Holmes, Monica de Vast en Rob Vrolijks, 2010 § Daarom watersport, Kenniscentrum Kusttoerisme, 2012 § Jeugd en watersport, vier schetsen voor de watersport in 2020. European Tourism Futures Institutes, 2012 § Jongeren en watersport op zoek naar gegevens. Waterrecreatie Advies 2012 § End of life boten in Nederland. Waterrecreatie Advies 2014 § Recreatietoervaart in het IJsselmeergebied. Waterrecreatie Advies 2014 § Land en water verbonden. Toekomstbeeld en strategische visie waterrecreatie Noordoost Fryslân 2025. Hanneke Schmeink en Theo de Bruin, 2013 § Yn 't sicht van 'e haven. Friese Meren Project 2013 § Trendrapport Recreatie, Toerisme 2014

Internetsites www.fryslân.frl, recreatiekaart www.marrekrite.frl Diverse bedrijfssites