Periodiek Voor De Cultuurhistorie Van Smallingerland N R 29

Nr 29 – oktober 2012 – oktober 29 Nr Smelne’s Erfskip

▪ Lading en vlag ▪ Open Monumentendag ▪ Vreewijk en de familie Dorhout ▪ Zilversmid uit de anonimiteit ▪ Bemint ▪ De natuur van It Eilân ▪ Toen & Nu ▪ Untstean fan De Feanhoop ▪ Skûtsjejier ▪ Bijzonder Boek ▪ Ie-Sicht Periodiek voor de cultuurhistorie van Smallingerland voor de cultuurhistorie van Periodiek In dit nummer: Omslagfoto:1 De Roek Zie pagina 6-7 Dekte de vlag de lading van (foto Jaap vander Wal) Smelne’s Erfskip nog wel? 5 toen De Hoofdbrug in Drachten nu opent deze nieuwe rubriek 20

De Open Monumentendag had als thema: Groen van Toen. Jaap van der6 It& ûnstean fan De Veenhoop hat Wal doet verslag van de activiteiten op 8 en 9 september 2012 fêst mei turf te krijen, maar hoe sit dat no krekt? Jochum Dijkstra hat it andert Zeer velen zullen zich nog het oude Vreewijk herinneren, maar het roemruchte etablissement 8 bestaat niet meer. Geert van der Veer licht de Skûtsjejier: er staat doopceel van stichters, bewoners en pand heel wat op stapel 12 voor 201324 Onze ‘zilver-auteur’ Sietze van der Meulen onderwierp een avondmaalsbeker aan een minutieus onderzoek, met verrassende resultaten Nog meer ‘toen’ in de ook al nieuwe rubriek Bijzonder Boek. Met de kennis van toen De column van Peter Karstkarel gaat over: wordt aan u voorgesteld 15 25 door Jaap van der Wal In deel 2 van hun verhaal over Ie- 26 Sicht zijn Hiltsje Bakker en Lieuwe It Eilân heeft de laatste jaren een van de Velde in de roerige tweede metamorfose ondergaan. Henk de helft van de vorige eeuw beland Vries weet van de hoed en de rand 18 30 Korte berichten

Smelne’s Erfskip is een uitgave van de gelijk- Bestuur Smelne’s Erfskip Redactie Smelne’s Erfskip C namige stichting, die zich inzet voor behoud Voorzitter – Tiny Derks Bart Friso, Bearend Veltman en en ontwikkeling van cultuurhistorische waar- Vice-voorzitter – vacature Jaap van der Wal den in de gemeente Smallingerland. Penningmeester – Bauke Roorda o Smelne’s Erfskip verschijnt drie keer per jaar. Secretaris – Jaap van der Wal Redactieadres Algemeen adjunct – Roelof Hazelhoff Jaap van der Wal – redactiecoördinator a.i. Donateurs Kompagnonswei 40 l Het donateurschap heeft betrekking op een E – [email protected] 9221 SX Rottevalle volledig kalenderjaar. Voor donateurs is het T – 0512 34 10 58 (secretaris) 0512 34 10 58 blad gratis en zij krijgen het thuisbezorgd. E – redactie@smelneserfskip.nl f Minimumbijdrage € 10,--. Voor donateurs Overige contactgegevens op: met postbezorging van dit blad is dit € 15,--. www.smelneserfskip.nl Vormgeving en opmaak Bankrekening – 305104985 ten name van Jaap van der Wal, Rottevalle o Penningmeester Smelne’s Erfskip,Drachten Helpdesk Genealogie Druk Losse nummers – € 3,95 E – [email protected] Telenga Media, Franeker n 3 oktober 2012

Over lading en vlag

Iedereen zal het beamen: we leven in een spannende tijd. Het kán u niet ontgaan zijn: ons blad ziet er heel anders uit. De oude Grieken wisten het al: panta rhei, alles stroomt, ‘gedoogt’ het voor gevallen waarin het van belang is dat een We worden doodgegooid met negatieve berichten over de Nog meer kleur, een andere en meer gevarieerde opmaak, alles verandert. Het geldt ook voor Smelne’s Erfskip. Met eigennaam goed uitkomt. Dat is bij ons ook zo. Bovendien, economische situatie. Wat en hoe het zal gaan gebeuren een andere letter en er vallen nog wel meer nieuwe details ons twintigjarig jubileum vorig jaar realiseerden we ons dat onze naam staat al ruim twintig jaar met ‘ in de statuten. weet niemand maar te ontdekken. Als u een extra sterk. En het leidde tot het nadenken over de vraag of De naam van het blad had geen apostrof. Dat werkte verwar- één ding is zeker: er pagina terugbladert ziet anno 2012 onze huisstijl en vooral het logo nog wel bij onze ring in de hand. Daarom hebben we ook hier voor Smelne’s zal verder bezuinigd u zo’n verandering bij organisatie paste. Het antwoord was nee, eigenlijk niet. Want Erfskip gekozen en het is dus niet meer Smelnes erfskip. Van de voorzitter gaan worden en ie- de inhoudsopgave. Niet Van de redactie al is het een mooi logo, met een fijnzinnige pentekening, het dereen zal daarmee meer een droge opsom- roept toch vooral het beeld van de beginjaren op. Van een ■ Kleuren te maken krijgen. In dat licht is het bericht opmerkelijk dat ming van de artikelen met auteur en paginanummer, maar groep actievoerders die knokten voor het behoud van oude, De drie kleuren – ons kleuren-DNA zou je kunnen zeggen – uit een representatief onderzoek van TNS Nipo blijkt dat de een speels overzicht. Wij hopen dat de lezers, nieuwsgierig monumentale gebouwen. Twintig jaar later is dat aspect veel komt in de opmaak van blad, website, briefpapier, etc. steeds helft van de Nederlanders bereid is jaarlijks een bedrag te gemaakt, er snel een aantal artikelen uitpikt om die te gaan minder dominant en zijn er heel andere aspecten en activitei- terug. Daarnaast krijgt in het blad elk artikel van twee of betalen voor het beschermen, onderhouden en eventueel lezen. ten bij gekomen. In een artikel in ons magazine van oktober meer pagina’s een eigen kleur, bijvoorbeeld duidelijk zicht- herstellen van cultuurhistorisch erfgoed. Maar het formaat van het blad is ook anders, het is aanzien- vorig jaar heeft Loes de Vries dat gedetailleerd uit de doeken baar in de smalle balk bovenaan. Bij één pagina pas ik een Of dit nu ook betekent dat de verschillende initiatieven in lijk breder en een klein beetje hoger. Al deze veranderingen gedaan. variabele opmaak toe die overigens voor vaste rubrieken in onze gemeente op ons werkveld gemakkelijker financieel zijn direct of indirect voortgevloeid uit ons nieuwe logo. Op Dat heeft ons doen besluiten een nieuw logo te gaan voe- elk nummer terugkeert, zoals de column van Peter Karstkarel haalbaar zullen worden is nog maar de vraag, maar ik hoop de volgende pagina staat een verdere toelichting en achter- ren, met een bijbehorende huisstijl. Hieronder wordt een en en de twee nieuwe rubrieken (zie verderop). van wel. Hoe dit ook uit zal pakken, op dit moment slaan in grondinformatie. ander toegelicht. ieder geval in onze gemeente de bezuinigingsdiscussies de ■ Letter initiatieven nog niet dood. Dat was het uiterlijk, maar, laten we wel wezen, het gaat ■ Logo Als broodletter heb ik de Scala van de Nederlandse typograaf Ik noem: natuurlijk om het ‘innerlijk’, om de inhoud. En zoals u van Martin Majoor gekozen. Het is een moderne letter, die toch – Het door de gemeente Smallingerland uitroepen van 2013 ons gewend bent, is die weer heel veelzijdig. De twee zeer klassiek oogt, met een open tekstbeeld en die naar mijn als Skûtsjejier. Op pagina 24 van dit magazine wordt daar geslaagde evenementen van de Open Monumentendag(en) smaak goed bij de inhoud van ons blad past. De letter is er aandacht aan besteed. in het weekend van 8 en 9 september 2012 krijgen ruime zowel met schreef (de kleine ‘haaltjes’ aan de letters) als – De grote verbouwing van de bibliotheek met wellicht als aandacht. Niet alleen op het voorkaft en de middenpagina, schreefloos (dit artikel heeft de schreefloze variant). Word-ge- mogelijkheid daar straks ook een Historisch Informatie- maar ook met twee foto-impressies en een artikel over It bruikers kennen het verschil wel van de Times New Roman, punt te kunnen vestigen . Eilân. een schreefletter in vergelijking met de schreefloze Arial. – De aangekondigde renovatie van het Stijlhuis in de Toren- Voor de koppen zal ik ook nog andere fonts toepassen. straat onder leiding van Museum Dr888. Vreewijk, je hoeft de naam van dit vroeger alom bekende etablissement maar te laten vallen of de verhalen komen ■ Formaat We staan in ieder geval hier niet stil. Integendeel. En bij veel los. Maar hoe zit het met de geschiedenis van het pand en Het logo heeft de vorm van een platte rechthoek. Dat is gra- U zult gemerkt hebben dat het blad breder is geworden: 230 van deze zaken is Smelne’s Erfskip nadrukkelijk betrokken. van de familie Dorhout, die de bouwers en bewoners ervan fisch een aantrekkelijke verbetering ten opzichte van het oude mm, het was 210 mm. Het is nu 300 mm hoog, een beetje Dit betekent, naast de al langer lopende ‘normale’ zaken, waren. logo, dat een boven de naam uittorenend element had. hoger, 3 mm. Maar vooral die grotere breedte geeft mij meer extra veel werk voor vrijwilligers en bestuur. We doen dat We hebben nog zo’n bekende horecagelegenheid voor u: De steenrode kleur staat voor de gebouwde omgeving en dan flexibiliteit in de opmaak waardoor het blad levendiger wordt. graag en met plezier. Ie-Sicht. In dit nummer het tweede en laatste deel van het vooral de monumenten daarin. De kleur is een iets lichtere Dit brengt mij er toe om uw aandacht te vestigen op de va- vervolgverhaal over de bijzondere historie van Ie-Sicht. variant van de oude huiskleur. ■ Nieuwe rubrieken cature die bestaat in het bestuur. Kent u iemand die u daar Groen verwijst naar de landschappelijke elementen, zoals de Nog meer veranderingen, twee nieuwe rubrieken. De ene geschikt voor vindt of zou u het zelf willen en kunnen doen? Dan komen we nog een onbekende – maar nu niet meer wijkenstelsels, veenpolders en parken. gaat over boeken: Bijzonder Boek, de andere over Toen & Nu. Zo ja, neem dan contact met ons op. We gaan vervolgens – Drachtster zilversmid tegen, de achtergrond van het ont- Het voor ons gebied zo belangrijke water staat met de in gesprek om te kijken of het ‘klikt’, zodat we samen aan staan van De Veenhoop wordt ons duidelijk en het Skûtsjejier kronkelige blauwe lijn centraal: de Oer-Ee, Drait, Lits, wijken, ■ Opmaak de verdere ontwikkeling van Smelne’s Erfskip kunnen gaan wordt geïntroduceerd. Aan de linkerkant heeft de voorzitter vaarten, meertjes, pingo’s, dobben, etc. In die lijn valt ook Toen ik begin 2010 met de opmaak in kleur begon, heb ik werken. het ook al over dit nieuwe cultuurhistorischte jaar. het silhouet van een gezicht in te herkennen. Dat represen- ervoor gekozen om qua structuur en formaat zo veel moge- teert het immateriële erfgoed. Uiteraard niet zonder reden, lijk aan te sluiten op de eerdere edities. Met het nieuwe logo Tiny Derks En dan wachten er ook nog twee nieuwe rubrieken op uw want de – nog steeds groeiende – aandacht voor het immate- en de nieuwe kleuren is de tijd aangebroken om intensiever aandacht, de ene gaat over boeken en de andere over Toen riële erfgoed is een van de kenmerkende ontwikkelingen van gebruik te gaan maken van de talloze mogelijkheden die kleur & Nu. de afgelopen twintig jaar. Je hoeft alleen maar naar de inhoud te bieden heeft. Natuurlijk moet het geen ‘wild-west’ worden, van de magazines te kijken om dat te kunnen constateren. want de opmaak moet in dienst blijven staan van de inhoud. We hopen dat u de andere aanpak van ons blad als positief De blauwe apostrof hoort bij het water, maar is vooral een Daar gaat uiteindelijk om. Maar ik hoop wel te bereiken dat zult ervaren en we wensen u veel lees- en kijkplezier toe! wat ‘frivool’ grafisch element. u met nog meer plezier ons blad zult lezen en bekijken. Uw reacties en suggesties zijn bijzonder welkom! Bearend Veltman, Bart Friso en Jaap van der Wal Over die apostrof: eigenlijk is het fout, het hoort zonder. Het Groene Boekje is daar duidelijk over, maar het Witte Boekje Namens het bestuur van Smelne’s Erfskip, Jaap van der Wal 4 5 oktober 2012 Smelne’s Erfskip Smelne’s 1

Tekst en foto’s Jaap van der Wal Groen van toen

Open Monumentendag op zaterdag Groen van toen 8 en zondag 9 september 2012

Zaterdag Onder stralende omstandigheden kan wethouder Nieske Ketelaar [1] in het Thalenpark na het welkomstwoord van Jaap van der Wal de Open Monumentendag officieel openen. Fokke Frieswijk [2] is in het thema Groen van toen gedoken. Uit de wordingsgeschiedenis van deze streek legt hij verbindingen 1 2 tussen de Stijlkleuren, groen van toen en van nu. Daarna gaan twee groepen op stap. Onderweg vertellen de twee gidsen Erik Tilma en Douwe de Haan (van de afdeling Groen van 3 de gemeente) het nodige over de talrijke aspecten van het groen 1 dat we onderweg tegenkomen. Zo passeert niet alleen de filisofie van het groen in de Stationsweg, maar ook de twee levensbomen [3] in het Haersmapark. Na het Haersmapark [4], RijksHBS, Noor- derbuurt – met onder meer de plataan op het Franse pleintje en Beter Wonen worden de gasten in de Grote Kerk op koffie en koek onthaald. Het Reidingpark [5] is het volgende doel, waarna het gerenoveer- 2 de Burefen met zijn bijzondere watergang volgt. Na de eeuwen- oude Zuiderbegraafplaats [6] kunnen de wandelaars bijkomen in de fraaie entourage van de museumtuin [7]. 4 5

3 4 7

Zondag Het is alweer schitterend weer. Met vier zeilpramen – die twee keer heen en terug varen – gaan we vandaag naar It Eilân-West onder Goëngahuizen. Per praam mogen er maximaal 12 gasten mee, zodat er in totaal voor 96 mensen plaats is. Zoveel hebben zich ook opgegeven! Uitgeluid door Aukje Klazenga en Geertje de Beer [1] worden de trossen losgegooid en vertrekken om 13.00 uur de eerste twee groepen [2]. 7 Doel is het meest westelijke puntje van Smallingerland, dat via de Modderige Bol en twee nauwe sluisjes [3] 8 9 bereikt wordt. Hier krijgen de drie gidsen van It Fryske Gea het woord. Sjoerdtsje de Groot, Jitske Wedman 12 en Cees van der Meulen hebben zich uitstekend voorbereid – het is de eerste keer dat er een excursie op It Eilân gehouden wordt! – en zij weten veel te vertellen over het prachtige gebied [4]. Dat begint al met het hooi [5], en zo volgt er veel meer. De kinderen (en volwassenen...) leren ook nog hoe je van een rietblad een 10 11 5 fraai scheepje kunt maken [6]. Het eiland kent twee heel verschillende gezichten (zie ook pagina 18-19): wetter en reiden aan de zuidkant 6 [7] en bûtlân aan de noordkant. Dit weideland is op de foto op de middenpagina goed te zien. Aan het einde van wandeling over het dijkje komt de grootste spinnenkopmolen van Friesland – De Roek – steeds duidelijker in beeld – zie het voorkaft en de middenpagina. Hij kan zowel onderaan [8] als in de kop [9] van binnen bekeken worden. De molenaars Jan Peanstra en Johannes Terpstra (en de wind...) laten de molen draaien en vertellen boeiend over dit prachtige rijksmo- nument uit 1832. 6 Na al dit moois wordt het toch ook weer tijd voor de terugtocht [10]. De jongste van het gezelschap zit – 7 zonder vaarbewijs – aan het helmhout [11]. Maar het komt allemaal goed, we meren veilig aan in de jacht- oktober 2012 haven van De Veenhoop [12]. Smelne’s Erfskip Smelne’s Tekst Geert van der Veer | Afbeeldingen van tuin en Vreewijk Collectie auteur | Afbeeldingen van personen Familie Dorhout

Vreewijk was in de vorige eeuw een begrip in Drachten en verre omstreken. Hier werden talloze bruiloften en andere feesten ge- vierd, dansavonden gehouden, vergaderingen georganiseerd en wat niet al. Bovendien kon er gegeten worden in het restaurant Over Vreewijk is in de loop der tijd al het een en ander getrouwd is. Hij heeft me ’s verteld hoe of hij aan haar gekomen schreven. De publicaties bevatten echter een aantal feiten is: ‘Je moet weten Bernard, ik was knecht in …. (de naam ben dat aan de voorkant was uitgebouwd. die anno nu niet correct blijken te zijn. Door onderzoek zijn ik vergeten) en was er met nog een paar jongens, er was daar Maar het begon met de familie Dorhout, die er ‘gewoon’ woonde... nieuwe gegevens boven water gekomen die in het hier vol- toen kermis. M’n kameraden hadden iemand om kermis mee gende verhaal zijn verwerkt. Ik beperk mij tot het huis in zijn te houden, alleen ik niet. Nu was er nog een meisje over en ze bewoonde staat, waarin vanaf 1869 de familie Dorhout woont. zeiden tegen mij: “Toe nou kerel, ga jij nu met dat meiske uit, ze valt misschien nog wel mee”’. ■ Wie ontwierp Vreewijk? Kleinkind Bernardus is de naam van de plaats waar zijn groot- Binnen de familie Dorhout heeft men het altijd jammer gevon- vader heeft gewerkt vergeten. De ontmoeting met zijn late- den geen bouwtekening van het huis te hebben met daarop re vrouw Margaretha Johanna Hulsewé heeft waarschijnlijk Vreewijk te Drachten wellicht vermeld de naam van de architect. In de maand fe- plaats gehad in Engelum (hierover later meer). bruari van het jaar 1868 wordt in de Leeuwarder Courant echter driemaal de aanbesteding van een ‘Heerenhuis te Noorder Na het overlijden van Bernardus’ vader in 1864 is er een grote Dragten’ aangekondigd. ‘De bestekken van het huis zijn vanaf erfenis te verdelen; dit maakt hem financieel onafhankelijk. 15 Februari te bekomen bij boekhandelaar A. Plantinus Jz. te Op 12 mei 1869 trouwen ze vanuit de ouderlijke woning van en de familie Dorhout Dragten. De briefjes moeten worden ingeleverd bij de heer B. de bruid te Usquert. Zij komt uit een rijke Groninger boerenfa- Dorhout aldaar en nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij de milie. Zoals gebruikelijk in deze kringen worden er huwelijkse heer D. Duursma, gemeente-architect aldaar’. Is Durk Duurs- voorwaarden opgesteld. ma dan de ontwerper van het huis geweest...? Het royale herenhuis met de naam Vreewijk wordt gebouwd in 1868/’69 op het terrein naast de aangekochte boerderij. ■ Bernardus Dorhout Op 1 november 1867 komen op het kantoor van notaris Eilard ■ Het gezin van Bernardus en Margaretha Jacobus Attema te Drachten bijeen: Wiebe Popkes van der Het echtpaar Dorhout krijgt zes kinderen die alle op Vreewijk Vlugt, landbouwer te Noorder Dragten, verkoper, en Bernar- worden geboren. Vier kinderen overlijden in het eerste levens- dus Dorhout, zonder beroep, wonende te Beetgum, koper. jaar; dat dit een stempel drukt op de gemoedstoestand van de Het verkochte is de boerenplaats aan de tegenwoordige Folge- moeder moge begrijpelijk zijn. ren 12 plus een aantal percelen land daarachter en op de hoek Margaretha mag op medisch advies geen kinderen meer krij- van de Folgerenlaan. gen. De kleinzoon schrijft: ‘M’n grootmoeder verveelde zich, Wie is deze Dorhout die zo’n groot bezit kan kopen? Hij is werd wispelturig, waardoor m’n grootvader prikkelbaar werd. de zoon van Lambertus Dorhout en zijn tweede vrouw Dide- Ze hadden veel ruzie en verdriet in die tijd, waardoor vader rika Adema. Als Bernardus zes jaar is, overlijdt zijn moeder op en m’n oom een slechte opvoeding kregen en jong naar kost- 31-jarige leeftijd. Zijn vader staat er nu alleen voor met zeven school gestuurd werden’. kinderen uit twee huwelijken; van de oorspronkelijk acht kin- Margaretha heeft nu niets meer te doen en zij krijgt heimwee deren is er dan al een overleden. naar het Groninger Hoogeland. Vandaar Bernardus’ klein- dat Bernardus zo zoon met dezelfde goed is dat hij daar naam heeft een dag- een grote boerderij boek bijgehouden laat bouwen, waar en schrijft daarin ze maar kort wo- over zijn grootva- nen. Na een verblijf der onder andere van een paar jaar in het volgende: ‘Mijn de stad Groningen, grootvader was keren ze weer terug dom, heeft de H.B.S. naar Vreewijk om afgelopen of iets dat uiteindelijk in Ha- er op leek, verder ’n ren bij Groningen te landbouwschool, gaan wonen. Daar is toen als knecht Bernardus niet wéér practisch gaan wer- wil verhuizen blijken en heeft toen ven zij definitief in mijn grootmoeder Haren wonen. Hier ontmoet, met wie overlijdt Bernardus hij ongelukkig ge- in 1919. 8 9 oktober 2012 Smelne’s Erfskip Smelne’s Vreewijk te Drachten en de familie Dorhout Vreewijk te Drachten enDe de Zaanse familie Grietman Dorhout

■ Korte voorgeschiedenis van Bernardus geen onaardige jongen was, maar ‘dat er niet veel bij zat’. Lambertus Dorhout laat rond 1915 het huis Simmerwille aan Zijn kleinzoon schrijft in zijn dagboek dat zijn grootvader dom Van Dijk heeft contact met Bernardus en ze spreken over de de Folgeren 4 bouwen, zodat zijn kinderen en kleinkinderen is en direct er achteraan dat hij de HBS of iets dergelijks heeft tijd dat beide bij de boer werkten. Als Dorhouts oudste zoon naar Drachten kunnen komen en er een logeerplaats hebben. gedaan, dus zo dom was hij ook weer niet. Hij is blijkbaar naar school moet, gaat Bernardus op een zondagmiddag naar Er komt een abrupt einde aan dit gelukkige leven als ‘Mijn- meer een man van hand- dan van hoofdwerk. meester Van Dijk om hem en zijn vrouw uit te nodigen voor heer’ Dorhout in 1916 plotseling overlijdt op Het Noord te In september 1872 solliciteert onderwijzer Jan van Dijk naar een bezoek aan Vreewijk om over de zoon te spreken. Blijk- Drachten. Zijn begrafenis is volgens zijn laatste wil uitgevoerd: de baan van hoofdonderwijzer aan de school van de Noor- baar is er een klik tussen beiden: na die tijd komen ze gere- op een boerenkar wordt hij naar Leeuwarden gebracht en daar derdwarsvaart. Hij wordt aangenomen en betrekt het huis geld bij elkaar op bezoek en wandelen ze veel in de mooie bijgezet in het familiegraf op de particuliere familiebegraaf- naast de school. Na zijn pensionering schrijft hij jarenlang in tuin van Vreewijk. ‘In de tuin waren prachtige bloembedden, plaats ten noorden van Leeuwarden. Zijn vrouw gaat met de de Leeuwarder Courant over zijn leven, ook in de tijd dat hij te boomgaard en een heerlijke druivenkas’ schrijft Van Dijk. Over kinderen naar Groningen. Hierna staat Vreewijk leeg tot 1920, Drachten woonde. Hij schrijft uit de begintijd bij zijn komst in mevrouw Dorhout schrijft hij ‘dat ze nogal een drukke dame onder beheer van huisbewaarder Anne Groenewoud. Boven: Vreewijk nog als woning in gebruik, omstreeks 1905 Drachten: ‘In de Folgeren stond toen een nog nieuwe buiten- was en wat overdreven in haar spreken en doen’. Hieronder: Vreewijk als hotel in 1932 plaats met den naam Vreewijk er voor op, en daarin woonden De weduwe van Bernardus Dorhout, Lambertus’ moeder Mar- een paar jongelui met twee nog kleine kinderen. De man heet- Als Dorhout met zijn vrouw in 1877 naar de tentoonstelling van garetha Johanna Hulsewé, keert in 1920 terug naar Drachten te B. Dorhout en kwam van Leeuwarden. De heer Dorhout en oudheden in Leeuwarden wil, vraagt hij of meester Van Dijk en woont tot haar overlijden in 1928 op Vreewijk. ik kenden elkaar nog eenigszins uit onze jongensjaren. Door- met zijn vrouw mee gaat en de paarden wil mennen. Koetsier/ Lambertus’ weduwe Leopoldine trouwt met huisarts Willem dat wij beiden een boerentijdvak achter den rug hadden. Ter- tuinman Hendrik is niet zo vertrouwd met paarden; zo kan Groeneveld. Zij overlijdt in 1954 te Groningen. (Haar leven wijl ik als boerenknechtje bij K. Veeman te Engelum woonde, Van Dijk aan Hendrik laten zien hoe je paarden in bedwang met huisarts Groeneveld staat eveneens beschreven in het verkeerde hij een tijdlang bij een boer op Dijksterhuizen, vlak houdt. (Als Hendrik mende, gebeurden er altijd ongelukken familieboek.) bij Engelum.’ Hij schrijft ook dat er gezegd werd dat Bernardus en steigerden de paarden zodat mevrouw Dorhout niet meer mee wilde als hij de teugels in handen had.) ■ Verkoop Vreewijk ■ Tuin Kort daarop begeleidt Van Dijk mevrouw Dorhout en haar Nadat het huis is ontruimd en boelgoed is gehouden, wordt Bij Vreewijk wordt een prachtige zuster op een reis door Duitsland naar een kuuroord te Lie- het volgens de advertentie in de Leeuwarder Courant van 19 tuin aangelegd waarvan nogal benstein in de buurt van Eisenach. Mijnheer Dorhout heeft april 1928 uit de hand te koop aangeboden. ‘Het buitengoed eens is gedacht dat tuinarchitect geen zin om mee te gaan; hij zorgt voor een vervanger aan Vreewijk is zeer gunstig gelegen bij de tramhalte Folgeren en Lucas Pieter Roodbaard (1782– school en regelt alle kosten. Zo kan Van Dijk, die graag reist, heeft tien vertrekken, ruime kelder en grote zolders en is voor- 1851) de ontwerper was. als ‘chaperon’ mee. zien van electrisch licht en vele andere gerieflijkheden. Het is Enige tijd geleden is Aly van der omringd door een wandelbos met veel opgaand hout en een Mark uit Hardegarijp een onder- ■ Lambertus Dorhout en Leopoldine Marie Freyling tuin met vruchtbomen, hokken en dergelijke.’ zoek gestart naar de voorouders Als zoon Lambertus Dorhout in oktober 1898 trouwt met Het huis wordt gekocht door de heer Atema uit Drachtster- van haar man. Hierbij heeft zij de Belgische Leopoldine Marie Freyling vestigt dit paar zich compagnie die er een café-restaurant met ontspanningsplaats een voorouder ontdekt, Lamber- in Vreewijk, dat door zijn ouders beschikbaar is gesteld. wil exploiteren. De raad stemt na een langdurige discussie tus Vlaskamp en diens zoon Ger- Maar eerst iets over zijn leven voor het huwelijk. Hij is op met negen tegen zes stemmen in met het voorstel een ver- rit Vlaskamp, beiden van beroep 20 maart 1870 te Drachten op Vreewijk geboren. Op acht- gunning af te geven. tuinarchitect. Zij hebben enkele jarige leeftijd gaat hij naar een kostschool in Amersfoort en tientallen tuinen in Friesland en daarna in 1883 naar de HBS in deze plaats. Na de HBS is hij Bij de sterfhuisinventaris na het overlijden van Lambertus daarbuiten ontworpen; zo ook de student te Delft; hij leidt daar een losbandig leven, ontmoet Dorhout in 1916 worden alle vertrekken genoemd, zoals: ‘wes- tuin bij Vreewijk, ontworpen door een Belgische actrice die hij volgt naar België. Hij maakt telijke bovenkamer, bovenportaal, achterslaapkamer, zolder, zoon Gerrit. Het ontwerp van schulden en toont later berouw tegenover zijn ouders, die dienstbodenkamer, de gang, noordervoorkamer, eetkamer, deze tuin is bewaard gebleven bij de schulden voor hem betalen; ook krijgt hij geld om te gaan zuidervoorkamer, het kantoor, jongensslaapkamertje, achter- de familie Dorhout. handelen in België, waar hij zijn latere vrouw ontmoet. Zij slaapkamer, tuinkamertje, kelder, keuken, wagenhuis, schuur Planten en bomen voor veel van komt uit Namen en zij trouwen op 1 oktober 1898 te Ant- en lytshuis. Aan vee is er aanwezig; zes pinken, driejarig zwart deze tuinen worden door de jaren werpen, waar haar ouders wonen. ‘De komst in Drachten merriepaard, achtjarig merriepaard met veulen, drie vaarsen- heen geleverd door de firma Bos- van de uitsluitend Frans sprekende Poldine, zoals zij wordt koeien, zes enterrieren, zes oudere melkkoeien, een stier, vijf gra uit Bergum. De administratie genoemd, heeft wel enig opzien gebaard. Wandelt zij met kalveren en ongeveer honderd kippen, kuikens en hanen, vijf bij deze firma is goed gedocu- haar man op mooie zomeravonden in een modieuze rode volle bijenkorven’. menteerd en bewaard gebleven. avondcape, dan zeggen de inwoners tegen elkaar: “Mijnheer Zo kunnen wij lezen hoeveel Dorhout heeft zeker iemand van de kermis getrouwd”.’ In de Drachtster Courant van 3 juni 1955 is meer te lezen over bomen en planten er bij Vreewijk Hun inkomsten komen uit de boerderij die naast Vreewijk het huis. Na zestig jaar door de familie Dorhout te zijn be- zijn gebruikt. Op het ontwerp van staat en Lambertus krijgt een jaargeld van zijn ouders. woond, krijgt het huis Vreewijk een horecafunctie, tot het in de tuin staan behalve de ‘plaisier- De vier kinderen uit het huwelijk laten zich later zeer positief 2004 wordt afgebroken. ■ tuin’ ook een moestuin en een uit over hun ouders, dat zij zeer gelukkig getrouwd waren. Bronnen en literatuur prieeltje ingetekend. Ook het leven op Vreewijk hebben zij ervaren als een heel - Nederlandsch Patriciaat (1993) jaargang 77 gelukkige periode in hun leven. - Dorhout, Pieter, Kroniek van de familie Dorhout (2007), Tresoar D21988 10 11

Lambertus en Léopoldine met hun vier kinderen (vlnr) oktober 2012 Margaretha Johanna, Bernardus, Marie Josephe Elise en Pieter Smelne’s Erfskip Smelne’s Tekst en foto’s Sietze van der Meulen

In tegenstelling tot het werk van veel an- ■ Hervormde Gemeente dere ambachtslieden kan van zilver aan De Hervormde Gemeente van Drachten de hand van de keurtekens een op een is in het bezit van vier zilveren avond- worden vastgesteld door wie een voor- maalsbekers. Deze bekers zijn niet werp gemaakt is. Ter bescherming van gelijktijdig aangeschaft, maar dateren de consument heeft de overheid reeds uit verschillende periodes. De oudste is eeuwen geleden een systeem ontwor- volgens de inscriptie in 1680 in het bezit pen, dat de koper de garantie bood dat van de kerk gekomen. Omdat deze beker het door hem aangeschafte zilver van die ze na toetsing en goedbevinden van geen keurtekens draagt, is de maker het door overheidswege vastgestelde de gildekeurtekens voorzagen. ervan niet bekend. Twee bekers zijn in gehalte was. Omdat het recht tot het keuren van 1829 gemaakt door Drachtster zilver- De verplichting aan de zilversmid om zilver na 1695 slechts aan de steden smeden, de ene door Rein Sipkes Zijlstra zijn werkstukken van zijn eigen merk te voorbehouden was, is het begrijpelijk en de andere door Jacob Kamminga voorzien (het meesterteken), biedt ons dat Drachten geen eigen zilversmids- Kijlstra. nu de mogelijkheid om van praktisch gilde gehad heeft. Zilversmeden uit De zilvermerken op de vierde beker laten ieder stuk zilver de vervaardiger te ach- Drachten werden geacht zich te vervoe- zien dat deze in 1787 in Sneek gekeurd terhalen. Zijn deze meestertekens vanaf gen bij de keurmeesters van het gilde in is. Van het bijbehorende meesterteken de oprichting van het Koninkrijk der de dichtstbijzijnde stad. Voor ons gevoel was tot voor kort niet bekend door welke Nederlanden in 1814 door registratie bij is dat Leeuwarden en we zien dan ook zilversmid dat gebruikt werd, sterker de Waarborg genoegzaam bekend en in dat in de eerste helft van de achttiende nog, het was zelfs onduidelijk hoe het In de acht- standaardwerken op te zoeken, voor die eeuw de Drachtster zilversmid Henricus merk gelezen moest worden. Het hoeft tiende en de tijd ligt de situatie gecompliceerder, ze- Ludinga zijn zilver in die stad liet keuren. ons na lezing van de vorige alinea dan negentiende ker als we ons vizier richten op Friesland Dat blijkbaar ook andere motieven een ook niet te verbazen, dat in het stan- en op Drachten in het bijzonder. rol konden spelen, blijkt uit het feit dat daardwerk Merken van Friese Goud- en eeuw beoefen- later in die eeuw enkele zilversmeden uit Zilversmeden van Elias Voet jr. dit merk den in Drach- ■ Gildetijd Drachten hun zilver in Sneek ter keu- aan een onbekende zilversmid uit Sneek ten maar liefst Voor de afschaffing van de gilden in ring aanboden. Dit zal verderop nog ter werd toegeschreven. 1798 was de situatie wat het systeem sprake komen. zo’n dertig zil- van zilverkeuring betreft in Friesland in ■ Een silveren Nagtmaals Beeker versmeden hun grote lijnen als volgt. Iedere zilversmid ■ Buitenstaanders Hoe kunnen we er nu achter komen mooie ambacht. had de plicht al zijn werkstukken van zijn Over deze plattelandszilversmeden welke zilversmid dit merk gebruikt heeft? eigen meesterteken te voorzien. Hij gaf was tot voor kort vrij weinig bekend. Zij Tot mijn grote verbazing kan dat soms Toch brengen daarmee aan garant te staan voor het moesten wel hun zilver in de stad laten heel eenvoudig zijn. Simpelweg door ze het in de ge- gehalte. Zilver van het tweede gehalte keuren, maar omdat ze geen lid konden in de bewaard gebleven kasboeken van schiedschrijving mocht hij daarna zonder verdere plicht- zijn van het gilde, komt hun naam, in de Hervormde Gemeente te kijken of plegingen verkopen. Dit betrof meestal tegenstelling tot die van veel stedelijke daar een vermelding van de aankoop te van Smallinger- kleine gebruiksvoorwerpen, zoals zilversmeden, niet voor in de gilde- en vinden is. En die blijkt er te zijn! land niet verder geboortelepels, doosjes, tasbeugels en andere stadsarchieven. Zij worden in de dan een figuran- dergelijke. Grotere stukken waren prak- literatuur meestal omschreven als on- tenrol. Onterecht, tisch altijd van het eerste gehalte. Deze bekende zilversmid, werkzaam bijvoor- moest hij ter controle bij de keurmees- beeld te Leeuwarden of te Sneek. Zo is want hun nalaten- ters van het zilversmidsgilde aanbieden, van Henricus Ludinga, die vanaf circa schap vormt een be- 1711 tot zijn dood in 1753 het zilversmid- Bij de openingsfoto (vorige pagina) langwekkend deel van sambacht uitoefende in Drachten, pas De inscriptie op de beker luidt: sinds ongeveer tien jaar bekend dat het In het rekeningenboek van de diakenen onze cultuurhistorie. onbekende Leeuwarder merk HL aan staat als uitgave op 29 december 1787 Dese Avondmaals Beeker behoort aan de Diaconie van de Noorder en hem toegeschreven mag worden. Dat is vermeld: Zuider Dragten en is door haar des te opvallender omdat zijn naam in aangekogt als Dom. Pompeius de archieven van de grietenij Smallinger- Aan Jacob Saakes voor een silveren van der Tuuk aldaar Predekant Nagtmaals Beeker Be Taalt was Den 31 Desember Anno land vele tientallen malen met de ver- weegt 16 Lood en 1½ Engels 25-16-0 1787 Zilversmid uit de anonimiteit de uit Zilversmid melding ‘meester zilversmid’ voorkomt. van maken 8-10-0 van het snijden 6-0-0 Aan de keerzijde is een afbeelding van het Dat archiefonderzoek op dit terrein tot samen 40-6-0 Heilig Avondmaal aangebracht (foto op de verrassende resultaten kan leiden, komt volgende pagina) in dit artikel opnieuw aan het licht. (Snijden: het graveren van de beker) 12 13 oktober 2012 Smelne’s Erfskip Smelne’s Zilversmid uit de anonimiteit C o l u m n Peter Karstkarel

En daarmee lijkt het probleem dat Jacob Sakes een broer was van de naam van de onbekende van de Gorredijkster zilversmid Sneker zilversmid te zijn opge- Sjoerd Sakes Gaastra, die als lost, en weten we meteen wie meesterteken een merk met zijn deze Drachtster avondmaalsbeker initialen SG gebruikte. Hoewel ik Bemint heeft vervaardigd. De naam van de de naam Gaastra archivalisch niet zilversmid Jacob Sakes was ons tot ben tegengekomen met betrekking In de jaren zeventig was mijn belang- kwam in Emmen in 1965 de Heilige Geestkerk, zonder nu toe uit de archieven wel bekend, tot Jacob Sakes, ga ik er vanuit dat stelling voor architectuur gewekt en de Corbusiaanse expressiviteit. Gesloopt; we hoeven maar we wisten niet welk meesterte- hij deze wel gebezigd heeft, en dat hij ken hij gebruikte. evenals zijn broer een merk gebruikte ging ik me vooral verdiepen in oude er geen traan om te laten. Daarvóór ontwierp Bekink met de eerste letters van zijn naam, in monumenten: kerken, stinzen en sta- in 1960 in Groningen de Mariakerk, wel heel Corbu- ■ Jacob Sakes, mr. zilversmid dit geval Jacob Gaastra. We zouden het ten, stadhuizen en zo. Maar jonge architectuur ontging siaans. Deze kerk is aan sloop ontkomen en is door Jacob Sakes werd op 12 augustus 1742 merk dan kunnen duiden als de letters me evenmin. Toen ik net een boekje over de beroemde gereformeerden in gebruik genomen. Zij wilden het Zeer toepasselijk draagt de avondmaalsbeker te Heerenveen gedoopt. Hij was een een voorstelling van het Heilig Avondmaal IG door elkaar, waarbij opgemerkt moet Frans-Zwitserse architect Le Corbusier had gelezen, glas-in-loodraam met de Maria-litanie van Max Rene- zoon van Sake Minnes en Antje Tjebbes. worden dat in die tijd voor de letter J zo- liep ik in Drachten, achter het gemeentehuis, langs het man niet handhaven en het is opgeslagen. Omstreeks 1772 heeft hij zich als zilver- den zoals we zouden verwachten, is niet wel de J als de I geschreven kon worden. voormalige Franciscanerklooster. Ik draaide me om en Voor de Goddelijke Verlosserkerk ontwierp deze Max smid in Drachten gevestigd, waar hij zijn duidelijk. Dat leden van de Drachtster zag Le Corbusier. Reneman (1923-1978) de expressionistische wand- bedrijf uitoefende aan de Zuidkade op zilversmedenfamilie Van Manen hun zil- Hiermee lijkt het probleem van de onbe- schildering in laag reliëf op de voorgevel. De prachtige de hoek met de Kerkstraat. Jacob Sakes ver in Sneek ter keuring brachten, heeft kende ‘Sneker’ zilversmid te zijn opge- Een eerste verraste indruk, want ik wist dat de meester boodschap Bemint valt op temidden van het ordinaire is overleden in 1790. Hij werd begraven wellicht te maken met familiebanden die lost. Bovendien mag Jacob Sakes vanaf van het Nieuwe Bouwen niks in Nederland, laat staan stedelijke reclamegeweld. De voorstellingen van een op het kerkhof van Zuiderdrachten in er bestonden met de Sneker tak van die nu door het leven gaan als Jacob Sakes in Drachten had gebouwd. Bovendien had het gebouw vogel, een vis, een oog, een hand en watergolven kun- ‘een van de beste graeven leggende ten familie. Voor Jacob Sakes is dat verband Gaastra. Dat er na het bekend worden naast Corbusiaanse expressie toch ook een zekere nen symbolisch worden geduid. noorden van ‘t Fondament daer de Sui- niet aangetoond. Feit is dat hij, voor hij van dit merk nu meerdere stukken van bescheidenheid, bepaald niks voor Le Corbusier. Bij der Dragster Kerk gestaen heeft’. zich in Drachten vestigde, een aantal zijn hand opduiken, mogen we als een Uit zijn in 1773 met Trijntje Pieters ge- jaren in Joure woonachtig was. Wellicht belangrijke verrijking van het Drachtster navraag bleek het de rooms-katholieke Goddelijke Binnen is er een zee van licht. Dankzij het hol gebogen sloten huwelijk werd een zoon geboren. heeft hij daar zijn opleiding genoten en erfgoed beschouwen. ■ Verlosserkerk die in 1962 door de Groninger architect dak komt er noorderlicht binnen, dat prachtig op de Deze Pieter Jacobs de Vries zou vanaf bestonden er van daaruit reeds banden Coen Bekink was ontworpen. De eerste naoorlogse tegenoverliggende hoge wand achter het brede liturgi- 1796 de zilversmederij van zijn vader met het gilde in Sneek. rooms-katholieke kerk van Friesland. sche centrum valt. Van de oostzijde valt licht binnen voortzetten. door grote glaspuien. De andere wanden zijn gesloten ■ Interpretatie Er volgden spoedig meer, nieuwbouw op plekken waar en daartussen is een verticale lichtspleet ingevuld De reden waarom Jacob Sakes zijn zilver Nu we weten dat de beker door Jacob fraaie neogotische kerken hadden gestaan: in Franeker met glas-in-lood in een abstractie ontworpen door in Sneek liet keuren, en niet in Leeuwar- Sakes gemaakt is, kunnen we ons (1963), Wytgaard (1966) en Jirnsum (1966). Ontwor- de Drachtster kunstenaar Wim Gerritsma. Kunste- afvragen hoe we het pen door de vaste architect van het bisdom: Herman naar Marius van Beek is er in geslaagd met een groot merk moeten interpre- van Wissen, ook uit Groningen. De sloop vond ik een corpus tegen de achterwand zowel de kruisiging als de teren. Duidelijk is dat schande en de nieuwe blokkendoos-achtige kerkza- verrijzenis van Christus te verbeelden. Hoe ingetogen het merk omschreven len maakten het erger. Dan de Drachtster kerk! Coen gebouw en kerkruimte ook zijn, het resultaat is met de kan worden als een Bekink is ook de zakelijke kant opgegaan. Na Drachten monogram (een aantal kunstwerken: monumentaal. ■ letters door elkaar) in een contour onder een kroon. De tot nu toe heersende gedachte dat het als CE gelezen zou moeten worden, lijkt niet houdbaar. We zouden verwachten dat Jacob Sakes een merk JS gebruikte, maar dat is evenmin het geval.

De oplossing van dit Achterkant van een lepel vervaardigd door Jacob Sakes. De merken op de bodem van de avondmaalsbeker met links het probleem vinden we Boven de gravering van het gekroonde medaillon meesterteken van Jacob Sakes. Verder met de klok mee het pro- als we zijn familierela- met schoenmakersattributen zien we duidelijk zijn vinciewapen, de jaarletter K van 1787 en het stadskeur van Sneek. meesterteken. (Collectie auteur) ties nagaan. Dan blijkt 14 15 oktober 2012 Smelne’s Erfskip Smelne’s 16 17 Tekst Henk de Vries, directeur It Fryske Gea | Luchtfoto Luuk Wagter | Overige foto’s It Fryske Gea

■ Bûtlân/simmerpolder ■ Laagveen-moerasgebied Het noordelijke deel van It Eilân-west werd niet moeras, maar De waarde van een laagveen-moerasgebied is af te lezen aan bûtlân/simmerpolder, net als It Eilân-oost. Hier wordt de aan- de verschillende stadia van verlanding, dat zijn alle natuur- wezigheid van dotterbloemen en grutto’s nagestreefd. In dit typen tussen open water van een petgat en moerasbos. Het deel is ook een doel is op It Eilân vooral de jonge stadia van de verlandings- windmolen verre- reeks te versterken. Daarom zijn nieuwe petgaten gegraven, zen – De Roek – die voor open water met veel ondergedoken waterplanten (zoals eigendom is van de fonteinkruiden en waterviolier), drijvende waterplanten (zoals Stichting Polder- krabbescheer en witte waterlelie), en moerasplanten die met

Grutto molens De Lege hun stengels in het water staan (zoals riet en lisdodde). Midden. De molen Om de rietontwikkeling te helpen, zijn er rietzoden in het ge- houdt de waterpei- bied geplant en wordt het waterpeil in ongeveer tien jaar lang- len in de sloten op zaam op het gewenste niveau gebracht. een goede hoogte. (Op de luchtfoto bovenaan staat De Roek in de rode cirkel.) Voor de vogels moet de bodem zacht zijn, zodat ze met hun tere snavels daarin hun voedsel kunnen vinden. Maar de bo- De natuur van It Eilân dem moet ook zoveel voedingstoffen bevatten, dat er een bloemrijke begroeiing ontstaat, die in het voorjaar niet te hoog en dicht is. Het voedsel van de jonge kuikens bestaat namelijk uit de insecten op de bloemen en de kuikens zijn te klein om zich door een dichte en hoge grasmat te verplaatsen. Daar- De eilanden It Eilân bij Goëngahuizen en De Burd bij Grou wa- men van de boerengraslanden van weleer. Tenminste, dat was naast wordt het gras pas gemaaid als de kuikens groot zijn. ren een tiental jaren geleden nog landbouwgebied. Op beide het idee. Het liep even anders, maar met een mooi resultaat. Het beheer van dit weidevogelgrasland steekt dus erg nauw. Vanaf linksboven met de klok mee: eilanden stonden boerderijen, die alleen via het water bereik- Het wordt op It Eilân-west uitgevoerd door de agrarische na- Waterviolier baar waren. Een eiland in het Lage Midden van Fryslân is na- In het verleden hebben de bewoners van It Eilân-west zich ja- tuurvereniging It Bûtlân. In de winter kan dit graslanddeel Waterlelie tuurlijk bijzonder, maar het vormde, bij het moderner worden renlang gekeerd tegen de aanvankelijke wetter en reidenplan- Waterdrieblad onder water komen. Dat is niet alleen gunstig voor de ont- Roerdomp in het van de landbouw, een enorme handicap voor de aan- en af- nen van It Fryske Gea voor dit gebied. Toen deed de moge- wikkeling van het weidevogelgebied, maar kan ook helpen om riet voer van voer en melk. Beide eilanden zijn weliswaar via een lijkheid van het Particulier Beheer zich voor, dat sterk door wateroverlast elders te voorkomen. pontje bereikbaar – De Burd via Grou en It Eilân via de Kobbe- de overheid werd ondersteund. Hiermee werd de verdere wei onder Goëngahuizen – maar de afgelegen ligging vormde aankoop van grond door een natuurbeschermingsorganisatie ■ Wetter en reiden meer en meer een belemmering voor het goed uitoefenen van eerst uitgesloten. Maar het bood ook nieuwe kansen en die Het zuidelijke deel van It Eilân-west bestaat uit wetter en rei- het boerenbedrijf. werden hier gegrepen. Samen met de particuliere eigenaren den, de helft van het jaar in open verbinding met de Friese is een nieuw plan (zie onderstaande tekening) gemaakt voor boezemwateren, de andere helft van het jaar hiervan afgeslo- ■ Van landbouw- naar natuurbestemming It Eilân, dat niet alleen bestaat uit wetter en reiden, maar ook ten met drie sluizen. Toen in de negentiger jaren van de vorige eeuw besloten werd uit weidevogelgrasland. Dat plan is in het najaar van 2008 uit- Om de ontwikkeling van wetter en reiden mogelijk te maken een ecologische hoofdstructuur (een netwerk van onderling gevoerd. zijn petgaten in verschillende maten en dieptes uitgegraven. verbonden natuurgebieden) in Nederland aan te leggen, wer- Het vrijkomende materiaal is door Wetterskip Fryslân gebruikt den beide gebieden aangewezen om uiteindelijk in natuur om om midden over It Eilân een boezemkerende winterkade te Het beheer van dit gebied bestaat, naast het waterbeheer in te zetten. In de jaren daarna stopten de betrokken boeren of maken. Hierover ligt nu een wandelpad. De gewenste rietzo- de eerste tien jaar, vooral uit het ‘niets doen’. Dit betekent dat werden verhuisd naar meer geschikte landbouwgebieden. De men zullen via het geleidelijk, over een periode van circa tien het gebied de tijd krijgt om zich als een waardevol natuurge- gronden kregen daarna een natuurbestemming en een najaar omhoog zetten van het waterpeil worden ontwikkeld. bied te ontwikkelen. Mogelijk dat rietlanden na enige jaren ge- tuurbeheerder. Voor een deel is dit It Fryske Gea, maar voor Recreatie maaid gaan worden, om te zorgen dat ze rietlanden blijven en een deel zijn het ook particulieren. Vooral de samenwerking niet in bos gaan doorschieten. tussen een natuurorganisatie en particuliere eigenaren voor

Gemaal Bûtlân het tot stand komen van het natuurplan op It Eilân-westArcheologische vindpla atsenwas Windmolen (mogelijke locatie) ■ Toegankelijkheid Te verwijderen dam Regelbare stuw en duiker Dam Dam en duiker vernieuwend. Afsluitbare onderleider Keersluis bestaand Over It Eilân-west is, zoals hierboven al vermeld, een wandel- Aan te leggen keersluis Waterinlaat Overstort

Regelbare waterinlaat Te graven sloot Te dempen sloot Sloot pad aangelegd, op het kaartje aangeven met groene rondjes. Sloot, profilering volgens principeprofiel Wetter & Nieuwe damwand (loswal) Aanpassen damwand Wandelpad Reiden ■ Een nieuw plan met een nieuwe beheersvorm Winterkade Zomerkade Dat is zowel vanaf aanlegplaatsen aan de Sitebuorster Ie, als Kade 5-10 meter terug zetten Met stortsteen verzwaren Bûtlan Rietland Nadat het oostelijke deel van It Eilân bij GoëngahuizenWate r al eer- Woonboten Wonen via de pont (en in de winter een bruggetje) aan het eind van de grens_eilanwest der was ingericht als natuurgebied, was zo’n tien jaar geleden Wonen Kobbewei, bereikbaar. Verder is op de plaats van voormalige het wachten op de afrondende aankopen op het westelijke Inrichtingsschet Butlân en boerderij De Roek een binnenhaventje aangelegd, met plaats Wetter en Reiden It Eilân West

deel van dit gebied om er ook natuur van te maken. Wetter! en e r s d 12 septemebri 2007 voor vijf recreatiearken. ■ l a n r schaal 1:2.000 d e e N

e n i l j o m 6 1

reiden zouden in de oorspronkelijke plannen de plaatsr inne- o v n n e n p l a

e e n g r o 18 19 e r t e a l i s r e oktober 2012 G L D

DLG Regio Noord Wonen

Bronnen: © De auteursrechten en databankenrechten: Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2004

Kaartnummer:20070305LDJ01 Smelne’s Erfskip Smelne’s Niet voor niets staat links het &-teken prominent in de titel toen & nu van deze rubriek. Want toen en nu horen bij elkaar. Zonder toen geen nu en omgekeerd geldt het al evenzeer. Untstean fan De Feanhoop In deze rubriek gaan we voor een bepaalde plaats in de tijd terug, aan de hand van oude foto’s. Maar we laten ook zien hoe het nu toen is, zoals wij het kennen. Zo wordt de ontwikkeling zichtbaar en de vooruitgang ook, al zal de lezer bij dat laatste nog wel eens een Hjoed-de-dei kenne we De Feanhoop yn it westen fan Smel- vraagteken plaatsen. lingerlân as in selsstannich doarpke mei in eigen skoalle, Deze rubriek staat ook op www.smelneserfskip.nl, met meer foto’s. Daar wordt hij vaker ververst, waarbij de eerdere edities restaurant, kamping en feestterrein. nu blijven staan, dus de moeite waard om regelmatig even te kijken! Foar 1955 foel De Feanhoop ûnder Boarnburgum. Yn dat jier kaam it beslút fan de gemeenteried om fjouwer nije doarpen fan de grûn te tillen, wêrûnder De Feanhoop. Der is mear oer dit doarp te fertellen. Hoe is it ûntstien en & wannear wie dat?

De hoofdbrug in Drachten faciliteerde jarenlang het weg- en scheepvaartverkeer. Het kruispunt van weg en vaart was het hart van het centrum. En vandaag de dag is dat nog zo, ook al is het water verdwenen. (Maar als het goed is, keert het water in 2016 aan één kant terug.) Drie generaties bruggen vormden de verbinding over de Drachtstervaart tussen Noorder- en Zuiderbuurt. De eerste was een houten ophaalbrug, fraai afgebeeld op een litho van P.A. Schipperus uit 1874 (linksboven). In xxxx kwam er een nieuwe ophaalbrug, maar nu van staal, rechtsboven op een foto van omstreeks xxxx. Deze deed dienst tot 1932 en werd toen vervangen door de basculebrug van de omstreeks xxxx gemaakte foto linksonder. Toen in 1964 de Drachtstervaart gedempt werd, bete- kende dat uiteraard ook het einde van de basculebrug. Veel later, in 1996, verscheen er hier toch weer een staalconstructie: het carillon, zelf onder de zomertooi onzichtbaar op de foto rechtsonder.

20 21 oktober 2012 Smelne’s Erfskip Smelne’s Tekst en afbeeldingen Jochum Dijkstra | Luchtfoto Luuk Wagter Untstean fan De Feanhoop

■ Foar 1800 Cruyswech en oare. Se lizze op it plak kollega’s bekonkurrearre. Syn earste spinnekoppen wêze, mar we De droege turven binne opsteapele ta Yn âlde tiden wennen der yn it gebiet fan it lettere De Feanhoop. Yn it kader frou stoar al gau. De twadde frou wie in hâlde it mar op in ienfâldich hege hichte. De namme ‘De Veenhoop’ oan de westkant fan Boarnburgum net loftsûnder stean in pear foarbylden. jonge rike widdo, Corneliske Andringa. type, in tsjasker. Der stiet fan de minútplan krijt hjir in sichtbere folle minsken. Allinne op de Flearbosk De faak foarkommende namme it Har folk hie in protte lân, huzen, heide gjin boerepleats dêr’t we yn ûndersteuning op de kaart. De kant fan stienen in pear pleatsen en fierderop Craenlandt sloech net allinne op it gebiet en feangrûn yn besit. Pel waard by de dy tiid in mûne ferwachtsje Boarnburgum út falt op troch in hiele hiest Goaingahuzen. Winters wie it dat no oan de westkant fan it Polder ‘Hoofdelijke Omslag’, in gemeentlike kinne, sa as op de Flearbosk searje útfeante wetterplassen, saneamde yn dizze hoeke fan de gritenij wiet, it Hoofdkanaal leit, nee, it wie in flakte dy’t belesting, as heechste oanslein. dat wat fierder nei it westen petgatten. Sjoch hjirfoar it kaartfragmint bûtewetter hie dan frij spul. Simmers him folle wider útstrekte. Der wie doe leit. Dêr binne sels trije boppeoan side 23 en haadstik 23 fan it as it sompige lân ôfsiigd wie kamen feanlân, boulân en healân neffens de Yn in nijsgjirrich artikel yn it tydskrift mûnen om it boerelân boek Smallingerland op de kaart, dat yn de boeren fan alle kanten om de ferkeapsgegevens. Fan healân is sprake It Beaken nr 5/6 fan it jier 1980 lit P. droech te hâlden. 2010 troch Smelnes Erfskip útjûn is. It is mieddens te meanen. Dat barde mei as der skreaun wurdt oer ‘mad’. van Schaik ús sjen dat Piter Klazes Pel De draaiende ynstallaasjes dúdlik, de graverij by De Feanhoop is yn de seine, in grut mes op in lange stok. nochal wat besit yn it easten fan de midden yn it fjild, nr 97 en de earste helte fan de njoggentjinde ieu Mei in linige swaai wist in oefene mier ■ Fean gemeente Smellingerlân hie en hiel wat nr 87, ha in oare betsjutting. yn folle gong. (meander) deis in pûnsmiet, in tredde Der wie mear te heljen as allinne hea. út’e wei sette yn de buert fan Drachtster Se wize op ferfeaning, de part fan in bunder del te lizzen. Wyn Under de griene seade siet in ferburgen Kompenije. turfskuorre kadasternûmer We kinne stelle dat ien fan de grûnlizzers en sinne dienen har wurk en al gau koe laach fean. Dat ferburgen pakket wie Hy kocht grûn dêr’t it fean fanôf groeven 94 bewiist soks. De mûnen fan it doarp hjirmei yn byld komt, it is de lichte frucht oer de Drachtster en troch de ieuwen hinne allinne mar wie, makke der boerelân fan en liet oan de eastkant fan de feart de hear Piter Klazes Pel. Hy stie oan Boarnburgumer Heawei of oer it wetter kostberder wurden. Fan it westen út der inkelde pleatsen bouwe. Foaral op moatte der foar soargje de widze, net omdat er froedmaster ôffierd wurde. kamen de ûndernimmers om it fean te lettere leeftyd, doe’t er de dokterssaken datûde feanwurkers har wie, wòl om’t er hjir as ynvestearder de winnen. It wie in kwestje fan tiid, dan oan syn soan oerliet ferdjippe er him tsjinst ferrjochtsje kinne: foarsichtich op gong brochte minsklike Troch de ieuwen hinne wie it fjild by de kaam de winning oan Boarnburgum ta. yn lânboufraachstikken. Hy waard in it stekken fan fean. Yn de aktiviteiten, de feanterij, fuortsette. Hy grutgrûnbesitter yn eigendom rekke. Se Guon minsken hienen dat blykber yn’e foarbyld en foartrekker yn Fryslân. OAT’s ha de twa perselen joech de earste polderkes foarm, hy wie brûkten de mieddens as jildbelizzing. gaten, se besochten it lân yn besit te mei de mûne de omskruwing yn 1832 de besitter fan twa wurkjende Yn âlde beskriuwingen foar 1800, de krijen. Mar ek yn it westen fan de gemeente wie ‘veenland als hooiland’, mei wettermûntsjes, hy wie de eigener fan de Proklamaasjeboeken, komme we faak De bekende skriuwer Van der Aa dizze man warber. En dat al op jongere oare wurden de feangraverij earste huzen op De Feanhoop dêr’t de de ferkeap fan perselen tsjin. We lêze (1792-1857) fan it ‘Aardrijkskundig leeftyd. As we de kadastergegevens fan wurdt belêste as wie it in stik wurknimmers fan him wennen. fjildnammen dy’t no noch werkenber Woordenboek’, in searje fan 14 dielen, 1832 bestudearje komme we syn namme healân. De namme P.K. Pel wurdt yn Drachten binne, sa as het Craenlandt, het Diep meldt oer Boarnburgum: ‘Westwaarts tsjin yn de OAT’s, in boek mei gegevens yn eare hâlden troch in strjitnamme. Yn (in âld streamke), de Leppedyk, de vindt men veel laag hooiland, dat ‘s oer de perselen dy’t op de minútplans P. K. Pel wie yn de earste it doarp De Feanhoop fertsjinnet er wis winters onder water loopt, en veel (de earste kadasterkaartsjes, sjoch it helte fan de njoggentjinde en wrachtich ek in oantinken. ■ … 4 mad aen oostzijde de Grietmanscamp, vergraven land of putten, waarin kaartsje boppe-oan side 23) yntekene ieu in wichtige ynvestearder oock een mad, iten 5 mad bi Tiaard Gaukes In detail fan it minútplan Boarnburgum 1832, het Craenland gebruikt, derdehalf mad in het Craenlandt, riet wast. In het jaar 1819 is onder binne. Hy is eigener fan in keppeltsje C, tredde blêd (troch de skriuwer bewurke). Hjir sjogge wy de yn dizze hoeke fan namme ‘De Veenhoop’. Neiskrift en tank wervende met Gialt Jelles erven twee mad bi Boornbergum eene nieuwe veenderij huzen yn de hoeke fan de Drachtster Smellingerlân. In oare kaart De perselen mei in oranje kleur binne fan Pel. Opfallend is dat – Peter Terpstra ûntduts dat de heit fan P.K. Pel, G(e)adde Gauw gelegen, Item, een string van aangelegd, die met polderdijken en Heawei en de Feanhoopster Feart. We se allegear oan de Feanhoopster Feart lizze. út dy tiid, dy fan Huguenin dus Klaas Pieters Pel, al yn 1806 in hoek lân halff mad, en een string van een groot mad, molens is voorzien, en de Veenhoop lêze dêr de namme ‘De Veenhoop’. (It Nr 109 skuorre of tinte, nr 110, 111 en 112 húskes en nr 113 in (fragmint ûnderoan), jout in oan it Grytmansrak yn besit hie. Mooglik is hy bet twee pondemate lands, dezelve aenpart skuorke. genoemd wordt’. plak dêr’t no it parkearterrein fan de oanfolling op dit ferhaal. We de earste feangraver hjir. De fraach bliuwt: wa over hooch ende leech, met feenen boulan- Fierderop nr 95 en 96 huzen, nr 97 mûne, nr 94 turfskuorre en liet de Feanhoopster Feart grave. den, Hjir sjogge we dat de namme fan De sylskoalle is.) nr 87 noch in mûne. De húskes steane op it plak dêr’t tsjintwur- sjogge yn de neamde hoeke – Mei tank oan Jan Post foar de transkripsjes dich it parkearterrein fan de sylskoalle leit. … Ennius Idema en E. Botnia in qlt. alsvoren; Feanhoop brûkt wurdt, faaks foar it De minsken dy’t dêr wenje, sille hjir oan in moaie rige turfbulten. fan de fragminten út de Proklamaasjeboeken. te Beetsterzwaag, kopen 4 mad hooiland in het Kraanland; aan de Leppedijk in een stuk earst yn skriftlike stikken. Wa lei dy it wurk wêze. In eintsje fierder oan de van 8 mad ; gekocht van Jan Beernts en Saep polderdiken oan, wa betelle de mûnen? feart sjogge we ek bebouwing: in pear Fragmint fan de kaart dy’t Huguenin om 1820 hinne makke hat Walle dr. voor 48 g.gld, 16 febr 1647. Neffens my hie Piter Klazes Pel der mei blokjes oan de feart en it lân yn noch ... echteluiden twee mad maden gelegen in het te meitsjen. ien. Ek der wat húskes, in turfskuorre Craenlandt, wesende de vijfdepart van tien en in mûntsje om it nije polderke mad, aldaer de 8 madt gelegen zijn in een ■ Pel droech te hâlden. En noch fierder wer in stuk ende de twee mad in een ander stuck, Syn heit festige him yn Drachten en mûntsje, no deun oan de feart, mei op in verscheijden plaatsen, strekkende de acht mad uiten oosten van sekere poel, over de wurke him op ta in hege gemeentlike itselde perseel in turfskuorre. Wa wie de Cruijswech tot het Diep, amtner. De soan Piter Klazes Pel (1797 driuwende krêft efter dizze ûntjouwing? – 1878) krige in goede oplieding. Hy As eigener fan dizze beboude … zijnde de huizinge ende hooiberg op de Fleerbosch staande, onder de klokslag van waard nei Amsterdam stjoerd om dêr besittingen fine we de namme fan de Boornbergum op de landschaps landen bij de by in dokter in oplieding te folgjen foar hear Piter Klazes Pel út Drachten. weeskinderen olderen bewoond en gebruikt hielmaster. As jongeman fan tweintich geweest; …. Ende verkocht door tussenspre- ken van Jelke Syurdts en Rommert Douwes, slagge er foar it eksamen en waard De swarte blokjes op it kaartsje stelle en grietman en secretaris als Taxateurs voor earst ‘dokter’ te Oentsjerk. Nei in pear húskes en mûntsjes foar. By de mûnen de somma van 975 g.gld. (bl 20) …. jier gong er nei Drachten dêr’t er trije stiet net wat foar soarte. It kinne 22 23 oktober 2012 Smelne’s Erfskip Smelne’s ijzonder oek Na het jaar van de Archeologie (2009), het Rink van der Veldejaar (2010) en het Thijs en Evert Rinsemajaar (2011/12), staat 2013 in het teken van het Skûtsje. De organisatie van dit nieuwe cultuurhistorisch jaar is in BBoekenrubriek waarin een lezer vertelt waarom hij/zij eenB boek over geschiedenis bijzonder handen van de gemeente in samenwerking met Smelne›s Erfskip, de bibliotheek, Museum Dr8888 en vindt. Jaap van der Wal trapt af met een boek van een in diverse opzichten ‘on-grijze’ auteur. vertegenwoordigers van diverse Smallingerlandse skûtsje-stichtingen. Hieronder leggen de organisa- toren (onder wie onze voorzitter) van het Skûtsjejier uit wat er zoal gaat gebeuren.

Voor de historie van Drachten zijn de scheepswerven en de scheepvaart met skûtsjes erg belangrijk geweest. In 2013 willen we iedereen kennis laten maken met alle facetten van de skûtsjes: de historie van de schepen en de werven, het verschil tussen het vroegere en hedendaagse vrachtvervoer Liefhebbers van boeken over geschiedenis – ik vermijd met opzet de term geschiedenis- over het water en kunst, muziek en eten in het teken van het skûtsje. boek – komen in Nederland goed aan hun trekken. Een willekeurige greep uit onze Neder- Het jaar wordt op 23 maart 2013 geopend in Museum Dr8888 door Klaas Jansma. Gedurende lands auteurs laat dat goed zien: Johan Huizinga, Jan & Annie Romein, Fik Meijer, Arie van het jaar vinden er diverse activiteiten voor jong en oud in de gemeente plaats. Deursen, Auke van der Woud, Geert Mak, Maarten van Rossum, Ad van Liempt, Suzanna Jansen, Floris Cohen, Frank Westerman. Opvallend is dat in de laatste decennia de weten- ■ Turfrace schappers concurrentie hebben gekregen van een ander slag auteurs, vaak journalisten. En We zijn van plan om in april een Turfrace te organiseren met start en finish op de Dracht- daarbinnen zit nog weer een deelgroep die hun eigen familiegeschiedenis of een andere stervaart (bij het Slingepark). De Turfrace is een wedstrijd tussen skûtsjes waarbij op een persoonlijke betrokkenheid als vertrekpunt gebruikt voor boeiende beschrijvingen van his- aantal plaatsen vracht aan of van boord moet worden gezet. torische gebeurtenissen.

■ Van skûtsje tot containerschip Aan dat rijtje auteurs uit de eerste alinea kunnen we sinds kort nog een naam toevoegen, In het najaar komen we met activiteiten rond het thema Van skûtsje tot containerschip. die van Rutger Bregman. Hij debuteerde – 23 (!) jaar oud – met het boek Met de kennis van Dit wordt onder meer vormgegeven door diverse schepen die in de Haven komen te toen. Ook al is afgestuurd historicus, zijn boek is bepaald geen droge acade- liggen – van skûtsje tot containerschip – en te bezichtigen zijn. mische kost. Met verve en met een scherpe, vaak geestige pen legt hij in 42 korte hoofdstukken verbanden tussen toen en nu. Want, zo is zijn stelling, ■ Dag van het Water van het verleden kun je leren. Daarmee bevindt hij zich in goed gezelschap In Rottevalle wordt op 6 juni de Dag van het Water gehouden. De eigenaren van – Cicero vond dat ook al – maar er zijn toch ook veel historici die zijn stel- De Rot uit Rottevalle organiseren een aantal activiteiten tijdens de feestweek lingname niet delen. ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de Compagnie der Rot- tevalster Vaarten en het Vallaat. Bregman slaagt erin zijn punt te maken. Weliswaar niet in elk hoofdstuk even overtuigend, maar hij laat wel duidelijk zien dat goed naar de geschie- ■ Drachtstervaarthappening denis kijken tot relativering van hedendaagse ontwikkelingen kan leiden. De Veenhoop, 30 juli 2012: De vaart komt er in! Onder dit motto wordt in het voorjaar van 2013 een Een mooi voorbeeld is de ‘tsunami van islamisering’. Bregman stelt daar de D’Halve Maen in actie happening georganiseerd rondom de Drachtstervaart. We denken aan ‘tsunami van katholisering’ in het midden van de negentiende eeuw tegen- (foto Jaap van der Wal) een concert in combinatie met een Drachtsterzondag. over. De protestanten kwamen in het geweer tegen de dreigende katholieke dominantie en dit leidde zelfs tot het aftreden van de regering. In dit hoofdstuk, maar ook ■ Klompkesilen en wedstrijd Bouw een bootje in andere, veegt hij en passant de vloer aan met politici die of geen benul hebben van ge- Omdat we graag een breed publiek willen trekken wordt er een wed- schiedenis of er voor eigen gebruik naar willekeur (foutief) uit graaien. strijd Bouw een bootje georganiseerd voor kinderen en jeugd in combinatie met klompkesilen. Dit vindt in augustus 2013 plaats. Vaak is het boek prikkelend en zet het je aan het denken. Dat begint al in het eerste hoofdstuk, over het ontstaan van de democratie in het oude Athene en de relatie daarvan met ■ Iepenloftspul de democratie van nu. In de slotalinea staan onder meer deze zinnen: ‘Een land kan ook We onderzoeken op dit moment de mogelijkheid in samenwer- te democratisch zijn. (…) Het is een van de grootste misverstanden van onze tijd dat goed king met schouwburg de Lawei om een Iepenloftspul te ontwik- bestuur ook per definitie democratisch bestuur is’. kelen. Dit zou dan in het najaar worden opgevoerd. Voor veel lezers van ons blad zal het hoofdstuk ‘Jongeren hebben meer aan een 65-pluspas’ Dit alles plus nog veel kleinere verhelderend zijn. Daarin laat Bregman onder meer niets over van het idee dat de mensen activiteiten belooft 2013 tot elkaar vroeger zo goed hielpen. Sterker nog, omdat dit veel te weinig gebeurde, vond de een bruisend Skûtsjejier overheid het zelfs nodig om een ‘onderhoudsplicht’ voor verwanten in te stellen. Pas in te maken! 1961 werd die verzacht.

Een bijzonder boek dus. Op 23-jarige leeftijd al zo kunnen schrijven over toen in combinatie met nu: in de toekomst zullen we vast meer van Rutger Bregman horen! 24 25 oktober 2012

Boekinformatie: ISBN 9789023472124 – € 18,50 Smelne’s Erfskip Smelne’s Tekst en oude foto’s Hiltsje Bakker en Lieuwe van der Velde | Foto’s 2012 Jaap van der Wal

Na 1960 ging het in economisch opzicht steeds beter. De toe. Zeilscholen, die de jeugd het zeilen leerden, hadden het mensen beschikten over meer geld en meer vrije tijd. Boten en druk. Op het terras van Ie-Sicht werden vaak de meegebrachte caravans werden aangeschaft en vakantie raakte in de mode. boterhammen genuttigd door de jeugd. Er werd streng op toe- Op Ie-Sicht kon daarom alles niet bij het oude blijven. gezien dat het geen rommeltje werd. Na afloop moest alles De nieuwe eigenaar van Ie-Sicht, Durk Bakker, greep zijn kan- weer netjes worden achtergelaten, zo niet, dan kreeg de zeil- sen als recreatie-ondernemer en moderniseerde. Hij begon school de volgende keer prompt een verbod om aan te meren. met de installatie van een Norton-pomp die water van tachtig Ie-Sicht meter diepte oppompte naar een groot reservoir op de twee- Ook de camping kon worden uitgebreid. Door ruilverkaveling de verdieping. Gastenkamers kregen een wastafel en wc met kwam grond beschikbaar, grenzend aan de bestaande cam- doorspoeling. Het bleef bij koud water met een hoog ijzerge- ping. Daardoor konden staanplaatsen groter worden gemaakt, halte waardoor het water wat bruinig kleurde. Maar dat was noodzakelijk omdat de omvang van caravans ook toenam. toen nog geen probleem. Afvalwater werd afgevoerd naar een Verder werd nog een stuk gereed gemaakt voor nog eens vijf- grote ondergrondse septictank. Voor de bereiding van maal- tien stacaravans. De camping had daarmee ruimte voor der- tijden en consumpties gebruikte men nog wel de regenwater- tig stacaravans met riolering. Bovendien kreeg iedere caravan pomp, maar er was intussen grote vooruitgang geboekt. aansluiting op water en stroom, sommigen op aardgas, maar dit was voor eigen rekening. Anderen hielden het bij de bu- ■ Steeds meer voorzieningen tagasfles. In 1976 bouwde men op het uiterste puntje van de Op 12 mei 1960 ruilden de families Bakker en Liemburg van camping nog een dienstwoning. woonplaats. Het gezin Bakker verhuisde tijdelijk naar de Hooi- dammen. De familie Liemburg vertrok naar de Veenhoop om daar de winkel voort te zetten. Zo kon Bakker de uitbreiding en modernisering van Ie-Sicht beter ter hand nemen. Dat was ook nodig, want inmiddels nam de recreatie een grote vlucht en werd Ie-Sicht te klein. In de winter van 1960 kreeg de eetzaal, met een stenen uitbouw en aangepaste kap, een pas- sender onderkomen en beschikte het hotel over meer gastenkamers. De komst van elektriciteit, bovengronds aangelegd vanuit Oudega, bleek een schot in de roos. Een grote boiler Op de golven van de recreatie (tachtig liter) zorgde voor warm water en een slaapkamer werd verbouwd tot badkamer met douchegelegenheid.

In deel 1 over het wel en wee van Ie-Sicht Door ruilverkaveling bleef de polder ook ‘s winters vrijwel droog, op een klein perceeltje na aan de voorkant van de brug. hebt u kennis gemaakt met de pioniers. Van- Na de grote verbouwing van 1964/’65 stond Ie-Sicht er zo bij, com- Begon het te vriezen dan kon men weldra schaatsen op het pleet met een inmiddels flink uitgebreide camping. De Hooidambrug af 1932 probeerden zij een mooi bedrijf en landijs. Ie-Sicht serveerde dan snert en chocolademelk. Door is op deze foto nog een draaibrug, later werd dat een ophaalbrug. daarmee een bestaan op de te bouwen in de daling van de waterstand kwam achter Ie-Sicht een extra stuk grond beschikbaar. Dit bood Bakker de kans om achter het ■ De grote uitbouw van Ie-Sicht polder De Hooge Warren. Dat viel niet mee, hotel een camping aan te leggen. Dat kwam ook de gemeente Weer bleek Ie-Sicht te klein. Daarom bouwde men in 1978 de zo leerden we uit het vorige nummer van dit goed uit, want zo konden caravans aan het zicht worden ont- gevel van het gebouw zes meter naar voren. Andere mogelijk- blad. Ging het vanaf de zestiger jaren van de trokken. Er werd een wc met washok gebouwd met een sep- heden voor uitbreiding waren er niet. Het moest in het land- tictank in de grond. Warm water ontbrak nog, maar de verbe- schapsbeeld passen en dus mocht er aan de buitenkant weinig vorige eeuw gemakkelijker? tering was groot. Caravans groeiden in omvang en werden op veranderd worden. Na veel moeite kreeg Bakker tenslotte een den duur stacaravans met vaste staanplaatsen. Geen gedoe bouwvergunning. meer met komende en gaande vakantiegasten met auto en Allereerst werd de nieuwe voorkant opgebouwd, vervolgens caravan of tent. het dak in orde gemaakt en tenslotte de oude voorgevel ver- wijderd. Ondanks de winterse omstandigheden kon veilig ■ Drukte op en aan het water worden doorgewerkt. Het twee verdiepingen tellende gebouw Het werd druk op en aan het water en Ie-Sicht bleek opnieuw kreeg deels een plat dak. Dit bleek geen bezwaar, want vanuit te klein. In de winter van 1964/’65 vond een grote verbouwing de omgeving verstoorde dit niet het aanzicht. Een grote klus, plaats. Er kwam een ruime eetzaal bij, er boven slaapkamers, want ook de eerste en tweede verdieping werden meegetrok- een wc plus extra doucheruimte. Ie-Sicht beschikte inmiddels ken. De tweede verdieping bleef één grote kale ruimte. Aan over zeventien hotelkamers. de voorzijde van de eerste verdieping werden de slaapkamers Welvaart en vrije tijd namen verder toe. Zeilboten werden vergroot. Elke kamer kreeg een douche en wc, een inpandig mooier en groter, motorboten namen in aantal en afmeting balkon met twee comfortabele stoelen en een tafeltje. 26 27 oktober 2012 Smelne’s Erfskip Smelne’s Ie-Sicht De Zaanse GrietmanIe-Sicht

De kamers aan de achterzijde veranderden weinig. Eén kamer Ie-Sicht had een seizoenvergunning. Akkerman liet deze ech- ■ De recente jaren in vogelvlucht werd linnenkamer, in de doucheruimte plaatste men een groter verlopen. Nu moest hij het personeel ook ’s winters door- In november 1994 verkocht Bakker de cam- te verwarmingsketel die het gebouw van centrale verwarming betalen. Hij dacht Ie-Sicht ook dan rendabel te kunnen maken, ping als geheel aan de staanplaatshouders. voorzag. Het terras reikte nu bijna tot aan het water met ge- maar dat bleek een misrekening. In een rechtszaak, in eerste Dit onder voorwaarde deze onder te brengen noeg ruimte voor een voetpad en aanlegplaats. instantie door Akkerman verloren, was de Rabobank al opge- in een op te richten Coöperatieve Vereniging. staan om zijn recht op aflossing te halen. Ook de belasting- Dat werd gerespecteerd en notarieel vastge- Tijdens de verbouwing kreeg Bakker een maagperforatie, ook dienst liet beslag leggen. legd. In februari 1996 werd Ie-Sicht gekocht stelde men vast dat zijn hart niet in orde was. Terwijl in Fries- De veiling, door de Rabobank in werking gezet, kon niet meer door Jansma. Om gezondheidsredenen deed land alles ontregeld was door de barre winterse omstandighe- worden teruggedraaid. Evenmin toen Akkerman alsnog zijn deze Ie-Sicht in maart 1999 weer van de hand. den (1979), werd Bakker geopereerd in het UMCG te Gronin- rechtszaak won. Ie-Sicht werd daarop in vier kavels geveild: 1e De nieuwe eigenaren Setz-Paassen gingen gen. Gevolg: een nieuwe hartklep en vier omleidingen. Het het pand Ie-Sicht, 2e de woning achter op de punt van de cam- spoedig failliet. In december 2001 traden als harde werken was gebeurd. Ie-Sicht moest worden verkocht. ping, 3e de camping, 4e het stuk weiland erachter. Ook werd de nieuwe eigenaren aan Gerlof Bleeker, Coby verplichting opgelegd tot lozing op de riolering naar de Veen- Visser en Douwe Hoekstra aan. Nu kreeg ■ Ie-Sicht tot twee maal toe in de veiling hoop. Kosten ongeveer twee ton. Ie-Sicht aan de voorzijde een uitgiftebuffet, In maart 1980 werd Ie-Sicht openbaar geveild. Jaring Akker- David Veenstra uit Grouw werd de nieuwe eigenaar van Ie- het terras aan de linkerkant werd uitgebreid man, jarenlang de uitbater van Club Champino aan de Zuid- Sicht. Zoon Piet deed de exploitatie. De camping en het aan- en rechts realiseerden zij een uitbouw voor kade in Drachten, liet alles grondig restaureren en de hele in- grenzende land werd door Bakker teruggekocht. Die woonde meer gastenkamers. Al met al een gigantisch boedel vervangen. Bij een vaste klant van Ie-Sicht leidde dit tot intussen in Nij-Beets en verhuisde in 1990 naar Drachten. De verschil met tachtig jaar geleden! de volgende ontboezeming. ‘Ie-Sicht roept bij ons associaties voormalige dienstwoning op de camping ging naar een parti- op met zeiltochten in ruig weer. Met eierzoeken en schaats- culier. Hierboven: Ie-Sicht in de loop der jaren linker kolom, van boven naar beneden: 1932 – omstreeks 1950 – 1960 tochten. Het was altijd een veilige haven waar je op krachten rechterkolom: na 1964/’65 – na 1978 – na 1985 (de foto is in 2003 gemaakt) kon komen. Sinds dit jaar (1980) heeft Ie-Sicht een drastische ■ De ramp hieronder: na de uitbreiding (rechts op de foto) van 2008 (de foto is van 30 juli 2012) gedaantewisseling ondergaan. De caféruimte (met bar) is in In juni 1984 overkwam de familie Veenstra een ramp. Ie-Sicht Traditioneel wordt de tweede wedstrijd van het SKS-Skûtsjesilen op De Veenhoop gezeild, on- de bekende bruine kroegensfeer uitgevoerd. In dit gedeelte zal brandde totaal af. Slechts een stukje van de wc-groep bij de derste foto (2012) en inzet (1979). In 2012 was het weer beduidend beter dan in 1979... ook degene, die het oude Ie-Sicht heeft gekend en gewaar- eetzaal, bleef overeind. De oorzaak van de brand is nooit hele- deerd, zich dadelijk thuis voelen. Maar als je dan de eetzaal maal achterhaald maar kwam wel op het verkeerde moment. binnen stapt – eigenlijk zouden we moeten zeggen, schrijdt Het vakantieseizoen stond voor de deur met hét evenement – dan is het of je in een heel andere wereld terecht komt. op Ie-Sicht, it Skûtsjesilen op De Veenhoop. Een ruime en lichte zaal die een bepaalde sjiek uitstraalt. Dit vooral dankzij de geraffineerde blauwe kleurschakeringen. Of je je er in zeilpak of eierzoekuitrusting thuis zult voelen is een vraag. Maar Akkerman gaat er van uit dat hij, wat het restau- rantgedeelte betreft, het niet in de eerste plaats moet hebben van het gros der varensgasten, maar vooral van ‘blik-mensen’, zijnde automobilisten die vanaf de walkant van het beweeg op en van het water willen genieten en ook een goede keuken weten te waarderen.’

Gedurende de winter van 1984/’85 werd Ie-Sicht herbouwd, onder voorwaarde dat alles binnen honderd dagen moest gebeuren. Aannemer J. Heeringa uit Witmarsum klaarde de klus in de strenge winter met een Elfstedentocht en met vijf en dertig onwerkbare dagen. Dit keer bleef een tweede verdieping achterwege maar Ie-Sicht behield nagenoeg hetzelfde aan- Ie-Sicht na de grote uitbouw van 1978. Deze foto is vooral ook interes- zien. Binnen werd de vorige indeling vrijwel gehandhaafd waar sant omdat het veerpontje De Grietman (zie het artikel in het vorige nummer) er op staat. De foto moet in de beginperiode van het pontje alles bijeen getrokken kon worden middels vouwwanden. Bo- zijn gemaakt, want de Grietman voer vanaf begin mei 1983 en dit Ie- ven kwamen er twee woningen. Burgemeester Smallenbroek Sicht stond er tot eind juni 1984. verrichtte op 30 april 1985 de heropening. 28 29 oktober 2012 Smelne’s Erfskip Smelne’s