'S-Gravelandsepolder, Spaanse Polder, Noord-West

‘s-Gravelandsepolder, Spaanse Polder, Noord-West Naar een ruimtelijke economische visie op het gebied

Industrial District 010: ID010

Voor de bedrijventerreinen ‘s-Gravelandse Polder, Spaanse Polder en Noord-West bestaat (nog) geen gezamenlijke naam. In deze Visie gebruiken we daarom de (werk)naam Industrial District 010, kortweg ID010. “ID” geeft iets van een ideaal weer, maar appelleert ook aan de identiteit van het gebied, dat zich onderscheidt door de focus op een industrial development en deployment zone. “010” staat voor de bereikbaarheid van de regio waarin het gebied gelegen is. Inhoudsopgave

BLOK A: VERTREKPUNT VAN DE VISIE BLOK B: BOUWELEMENTEN VOOR DE VISIE

1 Inleiding 4 Economische marktkansen 1.1 Aanleiding 4.1 Vestigingseisen en vestigingskenmerken 1.2 Doel 4.2 Economische haalbaarheid segmenten 1.3 Aanpak 4.3 Wat zeggen de ondernemers in het gebied? 4.4 Conclusies 2 Ruimtelijk economisch profiel 2.1 Eerste beeld van de 3 deelterreinen 5 Ruimtelijke vertaalslag 2.2 Samenstelling en spreiding bedrijven op de 3 deelterreinen 5.1 Dilemma’s 2.3 Conclusies: sterkte zwakte analyse 5.2 Ruimtelijke vertaling sectoren 5.3 Conclusies 3 Positionering van REVA 3.1 Verstedelijkingsopgave 3.2 Positionering ten opzichte van andere terreinen 3.3 Relatie met beleidsvoornemens 3.4 Wat komt er op ID010 af? 3.6 Conclusies: kansen en bedreigingen

6 Ambities, uitgangspunten/leidende principes 6.1 Beschrijving ambities 6.2 Beschrijving uitgangspunten / leidende principes

7 Naar een agenda 7.1 Inleiding 7.2 Keuzes maken

Een Visie voor Industrial District 010: ID010

Een visie op een gebied vergt inzicht in wat er speelt, waar het gebied sterk in is, wat de stad en stedelijke omgeving vraagt van een gebied, waar de economische kansen liggen, wat de ruimtelijke opgaven zijn en hoe we dat samen gaan bereiken. De huidige waarde is groot in termen van omvang, werkgelegenheid en specifieke plaats in de voorbrengingsketens van bedrijven en clusters. We willen echter groeien, beter worden en de waarde richting 2030 verdubbelen. Dit vraagt om inzichten, handelingsperspectieven en om keuzes maken. In deze visie nemen we u mee.

1.1 Aanleiding

De economie verandert snel en ingrijpend, ook in de gemeenten ID010 is het grootste droge en aaneengesloten bedrijventerrein Schiedam en Rotterdam. De impact van de Next Economy is nu van West-Europa, pal aan de A20, A13 en A4 gelegen, vlakbij al zichtbaar en leidt tot economische en ruimtelijke de Schiedamse en Rotterdamse haven en aan de Schiedamse transformatieprocessen. We zien nieuwe bedrijven opkomen, en Delfshavense Schie, aan een intercity-station, nabij maar ook bij bestaande bedrijven verandert er van alles. Rotterdam/The Hague Airport, aan de rand van de steden Gedacht kan worden aan bedrijven die onder invloed van Schiedam en Rotterdam en op de kennisas TU/Delft-Erasmus robotisering nieuwe typen werknemers nodig hebben of Universiteit. Hier zijn bedrijven gevestigd uit de maak- en ondernemingen die zich toeleggen op het opwaarderen van foodindustrie, maar ook uit de logistiek en groothandel en in reststromen tot nieuwe materialen en producten. diensten. Samen vormen zij een belangrijke banenmotor voor de regio. De opgave is om met de ondernemers uit het gebied te Wat voor ID010 daarbij met name van belang is, is het op de werken aan een toekomstbestendig, Next Economy proof en juiste manier met elkaar verbinden van wonen in de omgeving* duurzaam bedrijventerrein. en werken in het gebied, in een goede wisselwerking met mobiliteitsontwikkelingen. Er liggen grote kansen om wonen en werken gezamenlijk te ontwikkelen, maar soms kan het ook leiden tot conflicten, zoals industriële bedrijven die niet kunnen uitbreiden vanwege mogelijke overlast voor de woonomgeving.

Vanuit de Metropoolregio Rotterdam Den Haag is de Roadmap Next Economy (RNE) opgesteld, een lange termijn strategie met handelingsperspectieven en projecten om de transitie naar een ‘Next’ regionale economie te faciliteren. Zowel Schiedam als Rotterdam willen werk maken van de RNE en hebben met ID010 een unieke plek in handen om die transitie ook echt in de praktijk vorm te geven.

Concrete plannen voor woningbouw in ID010 zijn er vooralsnog niet, die zijn er alleen voor buiten het gebied (Schieveste en Spartastadion/Horvathweg). © Buck Consultants International, 2018 4 ID010 is een belangrijke banenmotor voor de regio met bijna 2000 bedrijven en 25.000 werknemers. Daarnaast zorgt dit voor een multiplier en constante ‘voeding’ van werkgelegenheid bij toeleveranciers

Bij veel bedrijven gevestigd op ID010 vindt integratie van Tegelijkertijd hebben onderdelen van het totale gebied te nieuwe ontwikkelingen in het productieproces plaats, en daarom kampen met veroudering en leegstand, hebben zich er is vaak nieuwe ruimte nodig, zijn bedrijven op zoek naar ongewenste bedrijven gevestigd, zijn er thans te weinig specifieke faciliteiten (bijvoorbeeld voor opslag van goederen, geschikte terreinen beschikbaar om de groei op te vangen, zijn voor opties voor vervoer over water of een gezamenlijk beschikbare kavels te klein voor het huisvesten van gewenste voorraadpunt -denk aan een grondstoffenbank- ). Veelal hebben nieuwkomers en laat de bereikbaarheid per openbaar vervoer zij ook steeds meer behoefte aan ander type personeel (meer IT volgens veel bedrijven te wensen over. Ook loopt het gericht, meer op competenties gericht). Daarnaast liggen er (goederen)vervoer over de weg steeds meer vast. kansen voor vestiging van nieuwe bedrijven, die de activiteiten van reeds gevestigde bedrijven kunnen versterken, denk aan Dit is het moment om werk te maken van de transitie van het start-ups en grow ups in circulair ondernemen en of bedrijven gebied. In het Schiedamse deel bijvoorbeeld lopen veel met nieuwe oplossingen voor last-mile vervoer. erfpachtcontracten af en dat biedt de mogelijkheid om kavels samen te voegen of op zoek te gaan naar nieuwe ruimtelijke oplossingen. Dat vraagt wel om het creëren van schuifruimte voor bedrijven, die niet op de goede plek zitten. Ook komen er gronden vrij door ongewenste bedrijven te sluiten, bedrijfspanden die niet voldoen aan de eisen van deze tijd te slopen en daarmee ook grotere kavels te creëren.

Het gebied barst dus van de uitdagingen! Om daar vorm en richting aan te geven heeft BCI in opdracht van de gemeentes Schiedam en Rotterdam een Ruimtelijk Economische Visie en Agenda (REVA) opgesteld voor de komende periode (tot 2030). jaar. Met deze REVA adviseert BCI hoe 's-Gravelandsepolder, Spaanse Polder en Noord-West in samenhang kunnen worden (her)ontwikkeld naar een toekomstbestendig en duurzaam bedrijventerrein dat antwoord biedt op de uitdagingen van de RNE. De REVA is met inbreng vanuit beide gemeentes en vanuit ondernemers en vastgoedeigenaren in het gebied tot stand gekomen. © Buck Consultants International, 2018 5 1.2 Doel ID010 is een groot gebied met veel deelgebieden met ieder zijn eigen uitdagingen en opgaven. Dit vraagt Met deze Visie wordt een stip op de horizon gezet voor het om keuzes en maatwerk gebied: kansen voor nu benutten, maar ook een richting schetsen voor de komende periode. In de (her)ontwikkeling van het ID010 wordt gestuurd op de volgende doelstellingen:

- Transformatie naar een toekomstbestendig en duurzaam Figuur 1.1 ID010 met de 3 deelterreinen bedrijventerrein, Next Economy proof. Doel: een gezond functionerend bedrijventerrein met een verdubbeling van . de toegevoegde waarde .

- Banenmotor voor de regio, ook voor ‘praktisch geschoolden’, mede gelet op de forse woningbouwopgave in de regio (mensen moeten ook kunnen werken).

- De strook langs de A20 dient als etalage voor het gebied (en voor de steden Rotterdam en Schiedam). Hier kunnen zich arbeidsintensieve bedrijven vestigen en bedrijven die letterlijk laten zien wat het gebied allemaal in zich heeft.

1.3 Aanpak

De Ruimtelijk Economische Visie en Agenda (REVA) is opgesteld door BCI, maar met inbreng van bedrijven, vastgoedeigenaren en de gemeentes Schiedam en Rotterdam. Daarbij is niet op ‘nul’ begonnen, maar voortgebouwd op bestaande studies, plannen en visies, zoals de Roadmap Next Economy en plannen rondom gebiedsontwikkelingen (onder meer A20 zone). Het hele traject is begeleid door een kernteam waarin beide gemeentes hebben geparticipeerd. Bron: LISA 2017, bewerking BCI 2018

© Buck Consultants International, 2018 6 Figuur 1.2 Aanpak REVA 2. In deze stap hebben we met een marktanalyse economische marktkansen geïdentificeerd en bepaald waar die in het gebied kunnen ‘landen’. Er zijn tientallen bedrijven geconsulteerd in 2 gezamenlijke bijeenkomsten, 5 werksessies en 15 individuele gesprekken. Ook zijn gesprekken gevoerd met 5 experts specifiek voor dit project. Daarnaast hebben we in 2 werksessies met ambtenaren van beide gemeentes de belangrijkste gebiedsontwikkelingen doorgenomen.

We hebben gekozen voor een gevarieerde aanpak, waarbij 3. Als derde stap hebben we bepaald wat ID010 wil zijn (stip gebruik gemaakt is van deskresearch, bureau-expertise en vele op de horizon). We hebben op basis van alle research, (groeps)gesprekken en werksessies met de ondernemers in gesprekken en werksessies ambities benoemd, leidende ID010, met experts en ambtenaren van beide gemeentes. Er is principes beschreven en een vertaalslag gemaakt van de tevens aangehaakt bij een meer visionair traject van Perron 14. transitiepaden in relatie tot de Next Economy.

Er zijn 4 stappen doorlopen om een Visie op de toekomst van 4. Op basis van de visie (de stip op de horizon) zijn we verder het gebied te creëren (figuur 1.2): gegaan met het opstellen van de strategie (hoe daar te komen). In deze stap is ook een eerste uitvoeringsagenda opgesteld. Hierin worden acties beschreven die op korte 1. Op basis van deskresearch hebben we het huidige termijn kunnen bijdragen aan het ten uitvoer brengen van de economisch profiel en de ligging in de ruimere regio strategie. (positionering) van ID010 in beeld gebracht. Ook zijn de trends in de economie die op het gebied afkomen De Ruimtelijk economische visie van ID010 is van bestudeerd, is de ruimtelijke impact daarvan geduid en is er ons allemaal, het is ontstaan door contact te maken geanalyseerd welke kansen dit voor ID010 oplevert. Van daaruit hebben we bepaald wat we in de REVA meenemen met de ondernemers en ook door opties te vanuit de huidige situatie en wat wordt meegenomen in de verkennen Visie naar de toekomst. Bestaande beleidsdocumenten in relatie tot het gebied zijn als aanknopingspunten gebruikt. © Buck Consultants International, 2018 7 2 Ruimtelijk economische profiel

ID010 bestaat uit 3 deelterreinen die overeenkomsten 2.1 Eerste beeld van de 3 deelterreinen met elkaar hebben, maar ook beschikken over een eigen identiteit met opvallende kenmerken en typen bedrijvigheid Noord-West Dit terrein ligt enigszins perifieer ten opzichte van de rest van het gebied. De Matlingeweg zorgt voor ontsluiting richting Spaanse Polder en de A13. De ov-bereikbaarheid is beperkt met enkele buslijnen die weinig frequent stoppen. Er zijn verder weinig voorzieningen in het gebied aanwezig, zoals horeca of ontmoetingsplekken.

Kenmerkend zijn de uniforme, relatief grote kavels en brede straten op dit terrein. Het terrein straalt rust uit. Er zijn activiteiten mogelijk tot maximaal milieucategorie 4.2, in enkele zones aan de randen van het terrein ligt de toegestane milieu categorie lager vanwege nabije woningbouw. Omdat het terrein onder de aanvliegroute van Rotterdam the Hague Airport (RTHA) ligt, is de max. bouwhoogte 12 meter.

Noord-West beschikt niet over uitgeefbaar aanbod, maar er is leegstand van bedrijfsruimte en kantoorpanden geconcentreerd in het zuidelijk deel van het terrein. Van veel kavels op Noord- West verloopt het erfpacht niet eerder dan 2050.

In Noordwest vinden geen nieuwe ontwikkelingen plaats, maar ten noorden van het terrein wordt op een voormalige vuilnisbelt een golfbaan ontwikkeld.

© Buck Consultants International, 2018 8 Spaanse Polder Op enkele plekken (zoals Schmidt Zeevis) na zijn er weinig Spaanse Polder ligt aan en om de A20, waarmee het terrein voorzieningen op het terrein aanwezig. In het zuidelijke deel van directe ontsluitingen heeft. Het terrein wordt begrensd door de Spaanse Polder functioneert de voormalige Van Nelle fabriek Schiedamse Schie ten westen en de Delfshavense Schie ten steeds meer als een broedplaats voor creatieve bedrijven. Op oosten. Op de havenbekkens zijn de aanwezige kade-faciliteiten het complex zijn ook vergader- en congresfaciliteiten aanwezig. beperkt. Met uitzondering van de omgeving rondom ic-station De omgeving van de Van Nelle fabriek wordt gezien als een Schiedam centrum is de ov-bereikbaarheid van het terrein kansrijke locatie voor een woonwerkmilieu, waarnaar al eerste beperkt, met enkele buslijnen die weinig frequent stoppen. ruimtelijke verkenningen zijn uitgevoerd (onder meer ten behoeve van een nieuw OV-station). Spaanse Polder kent veel ongelijkmatige, relatief kleine kavels. Op het Schiedamse deel zijn activiteiten mogelijk tot maximaal Het Schiedamse deel van de Spaanse Polder maakt deel uit milieucategorie 4, op het Rotterdamse deel tot maximaal 5.3 van de gebiedsontwikkeling A20 zone; beide zijden van de (m.u.v. de noordoosthoek van het terrein met max. 3.2). gehele A20 bieden kansen voor een zogenaamde Vanwege de nabijheid van RTHA is de maximale bouwhoogte etalagefunctie. 15 meter (met uitzonderingen voor bestaande bouw).

Er is alleen op het Rotterdamse deel nog beperkt uitgeefbaar aanbod beschikbaar (4,3 ha). Ten opzichte van de andere terreinen kent Spaanse Polder de grootste leegstand bedrijfsruimte, die zich net als de leegstand kantoorruimte met name concentreert in het noordelijk deel en in het zuidelijk deel nabij de A20. Op het Schiedamse deel van het terrein verlopen de komende jaren veel erfpachtcontracten.

In het noordelijk deel van Spaanse Polder vindt transformatie van de groothandelsmarkt plaats. Het gebouw wordt duurzaam getransformeerd en in oppervlakte verdubbeld. Het plan is om hier groothandel en aanverwante foodactiviteiten (productie, verwerking, logistiek etc.) te accommoderen.

© Buck Consultants International, 2018 9 's-Gravelandsepolder plaats kunnen zijn voor startups, grow ups, bedrijven die een Ook dit terrein is goed zichtbaar vanaf de A20. Deze snelweg, interne startup daar willen huisvesten, of als plek waar de met directe op- en afrit naar 's-Gravelandsepolder, vormt de bedoelde en onbedoelde ontmoeting plaatsvindt voor bedrijven zuidelijke grens van het terrein. Via Spaanse Polder vindt en kennisinstellingen en anderen. ontsluiting plaats richting de A13. De Schiedamse Schie A20 zone en Schieveste begrenst ‘s-Gravelandsepolder aan de oostkant, maar net als in 's-Gravelandsepolder maakt samen met het Schiedamse deel van Spaanse Polder zijn de oevers bijna nergens openbaar Spaanse Polder deel uit van de gebiedsontwikkeling A20 zone. Aan toegankelijk. Er zijn plannen om langs de oevers ruimte te de andere kant van de snelweg maakt ook de ontwikkeling van maken voor fiets en wandelpaden. Op de omgeving rondom Schieveste deel uit van de A20 zone. Schieveste wordt een levendig, station Schiedam Centrum na is het terrein per ov beperkt gevarieerd en modern stadskwartier bovenop station Schiedam bereikbaar: er rijden enkele bussen door het terrein, maar Centrum en complementeert zo de historische binnenstad van weinig frequent. Schiedam. Er worden met name woningen ontwikkeld (stadsappartementen), maar ook enkele commerciële en maatschappelijke voorzieningen voor verblijf en ontmoeting. Door het Het terrein beschikt over veel kleine, diepe en smalle kavels en creëren van goede verbindingen tussen (ID010) en Schieveste is de de maximale milieucategorie is 4. Er is met 4ha nog heel A20 geen barrière meer en hebben beide gebieden volop profijt van beperkt ruimte uitgeefbaar. Veel leeg staat er niet op ‘s- station Schiedam Centrum dat moet uitgroeien tot een hoogwaardig, Gravelandsepolder vergeleken met de andere terreinen: alleen multimodaal OV-knooppunt, versterkt door het grote in het noordelijk deel is er enige bedrijfsruimte niet in gebruik. woningbouwprogramma op Schieveste. Het overgrote deel van de kavels is in erfpacht uitgegeven, waarvan met name in het zuidelijk deel het erfpachtrecht op korte termijn verloopt. De gemeente Schiedam zet het erfpachtsysteem in als instrument voor de herontwikkeling van het terrein (zie paragraaf 3.2).

Op het terrein bevinden zich weinig voorzieningen. In het westelijk deel van het terrein bevindt zicht het voormalige ONS pand. Er wordt op dit moment onderzocht of het gebouw tot een innovatieve hub kan worden ontwikkeld. Het verkeert nog in een zogenaamde placemakingsfase. Het zou bijvoorbeeld een

© Buck Consultants International, 2018 10 Ontwikkelingen openbaar vervoer De aanleg/metamorfose van de Hoekse Lijn, met Schiedam Centrum als belangrijk knooppunt en koppeling aan het Rotterdamse metronet, zorgt voor een betere ov-bereikbaarheid van ID010. Schiedam Centrum moet uitgroeien tot een hoogwaardig, multimodaal OV-knooppunt, versterkt door het grote woningbouwprogramma op Schieveste. Ook wordt er als onderdeel van een MIRT-studie onderzoek gedaan naar de aanleg van nieuwe OV-stations Schiedam Kethel en Van Nelle. Met die laatste zou de omgeving van de Van Nelle fabriek beter bereikbaar worden.

Daarnaast zijn er ideeën om een buslijn aan te leggen van Schiedam Centrum naar Schiedam Noord over de ‘s-Gravelandseweg. Deze buslijn zou ook een aftakking naar Rotterdam The Hague Airport kunnen krijgen, via het bedrijventerrein Rotterdam-Noordwest.

© Buck Consultants International, 2018 11 *Zie separate bijlage voor gedetailleerde cijfers per subsegment **omdat gegevens over het aantal banen uit eerdere jaren dan 2016 door een andere manier van registratie bij LISA niet goed vergelijkbaar zijn, is in overleg met de begeleidingsgroep van beide gemeentes besloten om alleen de jaren 2016 en 2017 in de analyse mee te nemen

2.2 Samenstelling en spreiding bedrijven op de 3 Het beeld is diffuus als we kijken naar belangrijke sectoren wat deelterreinen* betreft het aantal banen: er is geen dominante sector (fig. 2.4). Naar verhouding zijn de industrie (o.a. Verstegen, Polyplastic), Noord-West handel en verhuur (bijv. Doornbos Equipment) en zakelijke diensten op dit terrein de grootste werkgevers. De sector bouw Er zijn voornamelijk MKB-bedrijven (fig 2.2) gevestigd en de (bijv. Aldowa, actief in metaalbewerking) was verreweg de meeste banen (fig. 2.3) concentreren zich rondom de centrale grootste groeier in werkgelegenheid tussen 2016 en 2017**. weg door het gebied (Matlingeweg).

De sectoren industrie en bouw kennen concentraties in het Groothandel en zakelijke diensten (met name schoonmaak, zuidoostelijk deel, groothandel rondom de groothandelsmarkt, technisch ontwerp en verhuur van machines) bepalen het beeld en adviesdiensten in de omgeving van de Van Nelle (fig. 2.5). op Noord-West, samen vormen zij verreweg de grootste werkgevers op dit terrein (zie fig. 2.4). Hierin groeide het aantal banen tussen 2016 en 2017** op Noord-West ook het sterkst. 's-Gravelandsepolder Voorbeelden zijn Elektro Cirkel (groothandel) en Giesbers en MKB is ook hier dominant (fig. 2.2). Opvallend is de vestiging Van der Graaf (technische installatie). Daarnaast zijn er veel van enkele grote werkgevers langs de ‘s-Gravelandseweg. banen in logistiek (bijv. Team Relocations), bouw (o.a. Westerik) Langs deze weg bevinden zich ook de meeste banen (fig. 2.3). en industrie (zoals ICL Gaskets & Insulation). Op dit terrein draait het om groothandel (zoals Bidfood, Fource De verschillende branches zijn verspreid over het terrein & Sator) en (technische) diensten (bijv. KCI, SPIE) als we kijken gevestigd (zie fig. 2.5). Industrie bevindt zich vooral in de naar het aantal banen (fig. 2.4). Ook de bouw en industrie (zoals uithoeken van het terrein, terwijl veel logistiek dichtbij de FMI Medisch, Boers en Co) zijn belangrijke sectoren met veel Matlingeweg gevestigd is. werkgelegenheid. Tussen 2016 en 2017** veranderde er weinig in het aantal banen voor de verschillende branches. Spaanse Polder Ook in Spaanse Polder zijn de meeste bedrijven kleinschalig, Veel groothandel, industrie en bouw bevinden zich om en nabij met daarnaast enkele grote spelers (fig 2.2). De de ‘s-Gravelandseweg (fig. 2.5) Daarnaast is er een werkgelegenheid concentreert zich in het midden van het terrein concentratie van industrie samen met technische diensten in het en in het zuidelijk deel (fig. 2.3). zuidoostelijk deel van het terrein rondom de Brauwweg.

Bron: LISA 2017, bewerking BCI 2018

© Buck Consultants International, 2018 13 Opmerkelijk is dat ID010 een gebied is waar veel bedrijfssectoren samenkomen zowel in omvang, grootte als in spreiding over de keten. Dit maakt het terrein uniek. De verklaring hierachter kan worden gevonden in de gevarieerde rol die het terrein inneemt in de regio. Het is de toegangspoort tot de verstedelijkte omgeving van Rotterdam en Schiedam, het is een schakelpunt van de MRDH regio met veel opties voor regionale industrie en handel en tevens een onderdeel van het havenindustrieel complex met wereldwijde vertakkingen in globale ketens. Nergens komen deze 3 functies zo mooi samen als op ID010. Tegelijkertijd vraagt dit maatwerk in de verdere ontwikkeling van het terrein.

Figuur 2.3 Hittekaart werkgelegenheid alle branches Figuur 2.4 Verdeling werkgelegenheid naar terrein

Bron: LISA 2017, bewerking BCI 2018

A Industrie B Groothandel C Verhuur goederen en ov. zak. dnst.

D Bouw E Advies en spec. zkl. diensten F Vervoer en opslag

Bron: LISA 2017, bewerking BCI 2018

© Buck Consultants International, 2018 15 In dit hoofdstuk is een eerste beeld geschetst van de veelzijdigheid en unieke status en rol van ID010. Het terrein kan echter niet solitair worden beschouwd, ook andere terreinen ontpoppen zich in hun zoektocht naar een zinvolle invulling. Het 2.3 Conclusies: Sterkte zwakte analyse volgende hoofdstuk gaat hier nader op in en positioneert ID010 Als we kijken naar het huidige economische profiel van het binnen de regio. ID010 en de deelterreinen, dan zien we de volgende sterktes en zwaktes:

Gebied Sterkte Zwakte

Alle terreinen • Unieke meerlaagse functie voor de stedelijke • (huidige) bereikbaarheid per openbaar vervoer omgeving, de regio en het havencomplex • Aantrekkelijkheid: voorzieningenniveau, veroudering en • Ligging aan de A20, A13, A4 nabij stedelijk gebied leegstand • Sterke clusters met bedrijven die(wereld)top zijn in • Beperkte ruimte om groei te faciliteren hun specifieke niche • Congestie in de ochtend- en avondspits • Aanwezigheid MKB en enkele grote bedrijven, dit • Onveilige situaties door illegale activiteiten bij een deel van de versterkt elkaar bedrijven (ca 8% van de totale bedrijvigheid)

Noord-West • Rustige uitstraling • Perifere ligging ten opzichte van de rest van het gebied • Brede straten en grote, uniforme kavels faciliteren clusters logistiek/groothandel en (aanpalende) diensten en industrie

Spaanse Polder • Duidelijke clusters in bouw, industrie en groothandel, • Mogelijke botsing activiteiten, zoals diensten rond de Van Nelle maar ook in (creatieve) diensten met de industrie in de omgeving • Zichtbaarheid vanaf de A20 • Beperkte waterinfrastuctuur laat havenbekkens onbenut • Aanwezigheid van natte kavels • Aanwezigheid van veel kleine, ongelijkmatige kavels bemoeilijken het faciliteren van groei extra

's-Gravelandse- • Duidelijke clusters in groothandel, industrie en bouw • Beperkte faciliteiten laten kwaliteiten oevers van de polder • Zichtbaarheid vanaf A20 Schiedamse Schie onbenut • Aanwezigheid van natte kavels • Veel diepe en smalle kavels

© Buck Consultants International, 2018 16 Er is een grote verstedelijkingsopgave in de regio, die kansen biedt (nieuwe werknemers van de toekomst) maar 3 Positionering ook bedreigingen oplevert (conflicterende ruimtelijke belangen). Keuzes moeten worden gemaakt.

ID010 is gelegen in een regio, waar de druk op de ruimte groot De verstedelijkings- en met name woningbouwopgave geldt is. De regio kent een grote woningbouwopgave vooralsnog uitsluitend voor Schieveste en de omgeving van het (verstedelijkingsopgave) en tegelijkertijd is er een grote Sparta-stadion/Horvathweg, beide gelegen aan de randen van behoefte aan voldoende beschikbare werklocaties en behoud ID010. Er wordt echter ook serieus gekeken naar de omgeving van werkgelegenheid. We gaan in op de positie van ID010 ten Van Nelle voor het creëren van een gemengd (interactie)milieu. opzichte van andere bedrijventerreinen. Daarnaast bespreken Schieveste wordt gezien als een top-woningbouwlocatie die we de belangrijkste beleidskaders in relatie tot ID010, welke tegelijkertijd de ov-knoop (station Schiedam-centrum) versterkt. aanknopingspunten kunnen die ons bieden? Met de intensivering van de bedrijvigheid rondom station Schiedam-centrum liggen er kansen op het vergroten van de 3.1 Verstedelijkingsopgave vervoersvraag. Wonen, werken en mobiliteitsontwikkelingen versterken daarmee elkaar op duurzame wijze. Tot 2040 zijn er in Zuid-Holland meer dan 200.000 nieuwe woningen nodig. De provincie wil woningen bouwen in samenhang met investeringen in infrastructuur, werklocaties en We stellen vast dat de verstedelijkingsopgave kan leiden tot groen zodat de ontwikkelingen elkaar kunnen versterken ruimteconcurrentie. Er zijn veel top werklocaties benoemd, (discussienota verstedelijking provincie Zuid-Holland, dec. waaronder Spaanse Polder en 's-Gravelandsepolder. Er is op 2017). deze terreinen een kwalitatieve ontwikkeling nodig voor de nieuwe economie, de energietransitie en het tegengaan van de veroudering. Een belangrijke vraag hierbij is hoe deze De MRDH regio is de plek voor een groot deel van de ontwikkelingen en keuzes hierbinnen gefinancierd gaan worden. woningbouwopgave. De Rotterdamse regio levert een forse bijdrage: Rotterdam moet tot 2040 circa 50.000 woningen bijbouwen en ook Schiedam heeft een flinke Ook constateren we dat er voor ID010 harde keuzes gemaakt woningbouwopgave van duizenden woningen. Behoud van moeten worden tussen gemengd (gedeeltelijke verstedelijking) voldoende werkgelegenheid is voor de MRDH daarin een en functioneel (hogere milieucategorieën). belangrijke randvoorwaarde en daarom heeft de regio diverse economische ontwikkelen transformatielocaties aangewezen 3.2 Positionering ten opzichte van andere terreinen waar de nieuwe economie en nieuwe woon/werkmilieus gestalte M4H, Oudeland en HarnaschPolder zijn terreinen in de regio die moeten krijgen. Voor de Rotterdamse regio zijn top werklocaties zich op vergelijkbare sectoren als ID010 richten. Welke positie (economische toplocaties) en top woningbouw- en neemt ID010 in ten opzichte van deze terreinen? transformatielocaties benoemd (zie fig. 3.1 volgende pagina).

Woningbouw- en Economische (top)locaties: transformatielocaties: 1. R’dam – The Hague Airport 8 1. Binnenstad Schiedam 2. R’dam Innovation District (makersdistrict) 3. Rotterdam Central District 1 15 2. Schieveste 7 3. Nieuw-Mathenesse 4. Boompjes / Coolsingel / Blaak 4. Merwe-Vierhavens * 5. Erasmus MC / Hoboken 5. Omgeving Van Nelle 6. Kop van Zuid 14 7. Brainpark / EUR 10 6. Sluisjesdijk ** 7. Schiebroek 8. Rotterdam Alexander 5 8. Binnenstad Rotterdam 9. Schieveste 2 3 9 4 7 19 10. Spaanse Polder / ‘s-Gravelandsepolder 8 9. Rijnhaven 1 10. Willemsas 11. Maritiem Service Dist. (Vijfsluizen) 2 17 3 11. Maashaven 12. Sappencluster 5 10 16 17 18 12 4 9 18 12. Feyenoord City * 13. RDM Campus (makersdistrict) 11 6 13. Zuiderpark 14. Waalhaven 11 13 6 14. Kralingse Zoom 15. Hart op Zuid 12 16 15. Prins Alexander 16. Feyenoord City 14 16. Rivium 17. Rivium 15 19 17. Krimpen aan den IJssel 18. Bedrijventerrein Stormpolder 13 18. Krimpenerwaard 19. Logistiek Krimpenerwaard 19. Slikkeveer (Ringdijk/Randweg) 20. Agrologistiek Barendrecht/Ridderkerk

* Prioritaire gebiedsontwikkeling ** Beoogde transformatielocatie Gem. R’dam, nu bestemd als 20 havengebied is voor woningbouw, horeca en andere stedelijke functies. M4H is een oud Rotterdams haventerrein (ca. 100ha) gelegen aan de Maas, waar voorheen dagelijks de opslag en overslag plaatsvond van verschillende soorten fruit. Het gebied ligt nabij Bedrijvenpark Oudeland (ca. 120ha, gemeente Langsingerland) het stadscentrum en is goed bereikbaar per ov (OV-station ligt ten noorden van Rotterdam, 500 meter boven RTHA, en is Marconiplein). Tegenwoordig herbergt M4H het sappencluster in een hoogwaardig gemengd bedrijventerrein met beschikbaar de Vierhavens. In de Merwehaven zitten vooral pionierende en aanbod. De toekomstige ontsluiting op de nieuwe A13/A16 zorgt ambachtelijke maakbedrijven, creatieve ondernemers en voor een directe ligging aan de snelweg. In de (concept) Nota circulaire maakindustrie. Eén van de Europointtorens ontwikkelt Ruimte voor Bedrijven (zie paragraaf 3.3) wordt Oudeland zich als Rotterdam Science Tower. De gemeente Rotterdam en genoemd als locatie om de vraag naar grootschalige logistieke het Havenbedrijf Rotterdam willen M4H samen ontwikkelen tot kavels op te vangen. Omdat Oudeland ook industriële een gemengd gebied, waarin naast de maakindustrie ook plaats activiteiten met een hogere milieucategorie toelaat, kan het

© Buck Consultants International, 2018 18 Er zijn veel initiatieven in de regio, die deels overlappend zijn en deels een eigen karakter kennen (focus op bepaalde doelgroepen). ID010 echter is het enige terrein die de verschillende branches hun posities in de keten en de nieuwe maakindustrie kan verenigen door haar omvang en veelzijdigheid, de aanwezige bedrijven en de gunstige ligging als poort, draaischijf en onderdeel van het havenindustrieel complex.

terrein volgens de nota ook de vraag naar industriële Wij achten ID010 niet primair interessant voor grootschalige werkmilieus opvangen (na herprofilering). Oudeland beschikt logistiek, in tegenstelling tot Oudeland en HarnaschPolder waar niet over natte kavels. Breman, Klift Metaalbewerking, wel veel aanbod is, omdat het een grote druk op de mobiliteit en Technolab en Sligro zijn voorbeelden van bedrijven die hier de weinig beschikbare ruimte in het gebied legt. Vanwege de gevestigd zijn. zeer nabije ligging tot stedelijk gebied en de beschikking over natte kavels liggen er voor ID010 wel kansen in de meer HarnaschPolder (ca. 80ha) ligt in Den Hoorn (gemeente kleinschalige (stads)distributie, terwijl de ligging van Oudeland Midden Delfland) en heeft een focus op de regio Haaglanden. Er en HarnaschPolder dat minder goed mogelijk maakt en die zijn grote en kleine kavels (maar geen natte) beschikbaar in terreinen geen natte kavels hebben. Daarnaast huisvest ID010 milieucategorie 2 en 3 voor diverse soorten ondernemingen. hogere HMC-productie. Op HarnaschPolder is dat niet mogelijk Bedrijven als Paardekooper/Van der Windt, Bauhaus, PostNL en op Oudeland pas na herprofilering. en Vreugdenhil zijn hier gevestigd. Het terrein kent twee directe ontsluitingen op de A4. We concluderen dat er soms graduele verschillen zijn tussen de diverse typen terreinen. Ook constateren we dat er binnen de Ten opzichte van M4H, dat zich richt op start-ups en met name ‘eigen’ regio veel concurrentie is met name op het gebied van scale-ups, vinden we dat ID010 zich kan onderscheiden door de interactie-milieus met wonen en startup concentratiegebieden. meer volwassen maakbedrijven te huisvesten en bedrijven ID010 zal zich derhalve vooral moeten profileren als een maak wiens activiteiten niet gemengd kunnen worden met andere terrein (development én deployment). functies. M4H vertoont kenmerken van een interactiemilieu (werken, maar ook wonen en ontmoeten), terwijl ID010 vooral ‘werken’ is. we komen hier op terug. Ook constateren we dat aan de randen van Spaanse Polder zich met de Van Nelle fabriek en de Tollensfabriek plekken hebben ontwikkeld met creatieve start-ups en voor ontmoetingen. Die start-ups kunnen zich optrekken aan en ondersteunend zijn voor de vele, meer volwassen bedrijven in ID010. In M4H zijn vooralsnog geen ‘volwassen’ bedrijven gevestigd. Voor start-ups zijn ontmoetingen ook belangrijk en de goede ov-bereikbaarheid van M4H faciliteert die, terwijl de ov-verbindingen richting het Van Nelle terrein (nog) beperkt zijn. © Buck Consultants International, 2018 19 3.3 Relatie met beleidsvoornemens creëren van een aantrekkelijke stad waar Schiedammers graag We brengen in deze paragraaf de belangrijkste punten uit willen wonen, werken en verblijven. bestaande beleidskaders naar voren en concluderen welke aanknopingspunten dit biedt voor de (her)ontwikkeling van De gemeente zet in op het nog intensiever participeren in het ID010. actieprogramma van de RNE. De ontwikkeling van de A20 zone tot een innovatief cluster is daarin een speerpunt. Andere Roadmap Next Economy (RNE) speerpunten zijn onder meer het realiseren van een De gemeentes Schiedam en Rotterdam omarmen de RNE, een ondernemende sfeer waardoor startende ondernemers zich langetermijnstrategie opgesteld door de MRDH voor het creëren thuis voelen en start-ups kunnen groeien; het aanzienlijk van een toekomstbestendige regionale economie. Er zijn 5 verlagen van de werkloosheid in Schiedam; het stimuleren van transitiepaden en daaraan verbonden acties benoemd om de innovatief duurzaam ondernemen, het samen met bedrijven transitie naar een nieuwe economie te faciliteren (zie figuur 3.3) CO2 neutraal en klimaatadaptief maken van Schiedam en het bevorderen van de circulaire economie; het stimuleren van Figuur 3.3 De 5 transitiepaden van de Roadmap Next Economy samenwerking tussen Schiedamse onderwijsinstellingen, bedrijven en de Erasmus Universiteit Rotterdam en TU Delft.

Op het gebied van infrastructuur zet de gemeente in op behoud van de intercity-status van station Schiedam-Centrum en het realiseren van Station Kethel. Om Schiedam Noord beter te ontsluiten voor het autoverkeer wordt er onderzoek gedaan naar een extra ontsluitingsweg via de Polderweg naar de Matlingeweg. Bron: MRDH, bewerking BCI

College-akkoord Schiedam In het college-akkoord 2018-2022 ‘Bouwen met nieuwe energie’ zijn duurzaamheid, stedelijke ontwikkeling en in samenhang hiermee de sociale ontwikkeling van de stad tot de drie kernopgaven benoemd. Leidraad in het akkoord vormt het

© Buck Consultants International, 2018 20 A20 zone Een belangrijk instrument bij de ontwikkeling van de A20-zone is In de zomer van 2018 is de Gebiedsopdracht A20 zone vast- het erfpachtsysteem. De komende vier jaar lopen veel gesteld. De A20 zone bestaat uit ‘s-Gravelandse Polder, het erfpachtcontracten in de A20 zone af en dit biedt kansen op Schiedam deel van de Spaanse Polder, Schiedam Centrum, en herverkaveling. Deze contracten neemt de gemeente terug Schieveste* (zie onderstaande kaart) die samen in één onder de overeengekomen voorwaarden: leeg, schoon en gebiedsontwikkeling worden ontwikkeld. Met de RNE als onbezwaard. Daarnaast komen er gronden vrij door het project uitgangspunt, is het wenkend perspectief voor de “Polders” in de Holsteiner (integrale aanpak ongewenste bedrijven in het zone dat ze over 15 jaar zijn geherstructureerd tot een gebied). Er is een toetsingskader vastgesteld voor het verlenen bedrijventerrein waar “innovatie, maakindustrie en RNE-start- van nieuwe erfpachten. Criteria daarin zijn onder meer: omvang ups hun vaste landingsplek hebben.” (kavel van minimaal 1.250m2), type bedrijvigheid (passend binnen de doelgroepen), solvabiliteit (voldoende solvabele afnemer), 1 ontwikkeling per kavel (maar gezamenlijk Afbakening A20 zone ontwikkelen kan nog steeds, zoals een bedrijfsverzamelgebouw) en duurzaamheid (in bijv. vastgoed, in bereikbaarheid etc.).

Duurzaamheid is, in aansluiting op de RNE, de rode draad bij de ontwikkeling van de A20-zone. Er wordt op dit moment onderzocht of het ONS-pand tot een innovatieve hub kan worden ontwikkeld voor circulaire start-ups en als ontmoetingsplek. Duurzaamheid gaat hier ook over het optimaliseren/verduurzamen van gebouwen het verminderen van energie-, afval- en materiaalstromen, gezamenlijk transport en infrastructuur, het creëren van gemeenschappelijke voorzieningen (horeca, personen transport, zorg, etc.) in overleg met de ondernemers, het stimuleren van een duurzame arbeidsmarkt door arbeidsplaatsen te laten aansluiten op de economische ontwikkelingen en scholing (campus), en door huisvesting op Schieveste voor toekomstige werknemers. Daarnaast wil de gemeente Schiedam de groen/blauwe *zie pagina 10 voor een toelichting op Schieveste en versterking Schiedam- structuur versterken. Centrum © Buck Consultants International, 2018 21 College-akkoord Rotterdam uit te geven ruimte voor bedrijven die van meerwaarde zijn voor In het college-akkoord 2018-2022, ‘Nieuwe Energie voor de stad en de economie en die passen in een stedelijke Rotterdam’ zijn de energietransitie (naar een duurzaam, omgeving (met onder andere behoud van werkgelegenheid en energiezuinig Rotterdam, met de RNE als leidraad), wonen (fijn industrie op passende plekken). Noord-West en Spaanse Polder wonen en leven voor alle Rotterdammers, bouw van 18.000 worden in de nota aangewezen als locaties waar nog hogere woningen deze collegeperiode) en nieuwe economie (meer milieucategorie productie plaats kan vinden. groei, meer banen voor alle Rotterdammers, meer ondernemen) de belangrijkste thema’s. De gemeente wil dat de economische Het creëren van ruimte en kwalitatief passende milieus voor de groei structureel boven het landelijk gemiddelde uitkomt en dat Next Economy is de tweede ambitie. Dit gaat over excellente de werkloosheid sneller daalt dan in de rest van Nederland. digitale bereikbaarheid voor bedrijven en het ontwikkelen van bedrijfsverzamelgebouwen, incubators, flexibel in te richten Er wordt onder meer ingezet op het beter laten aansluiten van kantoren en woonwerk ruimtes. Het gaat ook om het faciliteren onderwijs en arbeidsmarkt en het stimuleren en faciliteren van van e-commerce en stadsdistributie in de stad. Spaanse Polder nieuw ondernemerschap en circulaire economie. De IT-sector, wordt vanwege haar ligging daarin als kansrijke plek betiteld. het MKB en (duurzame) bedrijven hebben daarbij prioriteit. Gezien de verwachte groei van e-commerce wordt het beschermen van geschikte locaties voor stadsdistributie als opgave genoemd. (concept) Nota Ruimte voor Bedrijven (=vertrouwelijk) In deze (concept) Nota staan vijf opgaven en ambities centraal om in de toekomst kwantitatief voldoende ruimte voor bedrijvigheid te waarborgen en om kwalitatief richting te geven aan een goede en duurzame invulling van de bedrijfslocaties in de stad. Voor elke opgave en ambitie heeft de gemeente Rotterdam uitgangspunten geformuleerd.

De eerste ambitie (en opgave) is het behouden en zo goed mogelijk benutten van bedrijventerreinen. Uitgangspunten daarbij zijn onder meer ruimte voor bedrijvigheid waar mogelijk behouden en zo efficiënt mogelijk benutten (intensief ruimtegebruik en verdichting) en het benutten van de resterende © Buck Consultants International, 2018 22 Als derde ambitie wil de gemeente functiemenging waar het kan Aanknopingspunten voor (her)ontwikkeling ID010 (als antwoord op de verstedelijkingsopgave) en functiescheiding We stellen vast dat het beleid van de gemeentes Schiedam en waar het moet (voor behoud van bedrijfsruimte), onder meer Rotterdam inzet op het zoveel mogelijk behouden en door het ontwikkelen van gemengde woon-werkgebieden met toekomstbestendig maken van bestaande bedrijventerreinen behoud van werkgelegenheid op terreinen met een (als belangrijke banenmotor voor de inwoners), op het transformatieopgave. Spaanse Polder-Zuid / Van Nelle wordt verbeteren van de OV-verbindingen tussen Rotterdam en Den genoemd als kansrijke locatie om door toevoeging van wonen Haag (nieuwe metrolijn, OV-knooppunten Van Nelle en Kethel én behoud van werken gemengde milieus te creëren. Hiervoor waar al eerste studies naar zijn uitgevoerd) en op stedelijke zijn al eerste ruimtelijke verkenningen uitgevoerd. ontwikkeling (woningbouwopgave).

Kansen voor verduurzaming benutten is de vierde ambitie, Tegen die achtergrond constateren we dat delen van Noord- onder meer door ruimte te bieden voor circulaire activiteiten op West en Spaanse Polder in de beleidsnota’s worden gezien als bedrijventerreinen. Dit gaat over het reserveren van fysieke kansrijke locaties waar nog hogere milieu categorieën productie ruimte, milieuruimte en behouden van waterbereikbare bedrijfs- kan plaatsvinden. Dit type bedrijvigheid vraagt wel voldoende kavels. Delen van bedrijventerreinen aan de rand van de stad functiescheiding om te kunnen renderen. In combinatie met de met milieuruimte worden gereserveerd voor circulaire aanwezigheid van natte kavels kunnen ook circulaire activiteiten bedrijvigheid. Daarin worden specifiek Noord-West en Spaanse en stadsdistributie worden gefaciliteerd waarmee wordt Polder genoemd. Vanwege de bereikbaarheid over water en de ingespeeld op de duurzaamheidsambities van beide gemeentes aanwezigheid van laad- en los en aanlegkades geldt dit volgens en concreet invulling wordt gegeven aan de transitiepaden van de nota met name voor delen van Spaanse Polder. de RNE. Middels herprofilering zal hier zoveel mogelijk op moeten worden gestuurd, zodat de (middel)zware maakindustrie Als laatste en vijfde ambitie wil de gemeente de ruimtelijke en de watergebonden (circulaire) bedrijven in de toekomst kwaliteit van bedrijventerreinen behouden en versterken, onder gerichter kunnen worden geaccommodeerd. meer door het verbeteren van de multimodale bereikbaarheid op werklocaties (voor personeel, OV, en fiets, maar ook Er zal schuifruimte moeten worden gecreëerd voor het waterbereikbaarheid voor de circulaire economie). De OV- verplaatsen van bedrijven die niet op de juiste plek gevestigd bereikbaarheid wordt als strategische opgave voor de terreinen zijn. Met het aflopen van erfpachtcontracten in het Schiedamse Noord-West, Spaanse Polder en specifiek de Van Nellefabriek deel van ID010 liggen er kansen om kavels samen te voegen en genoemd, met prioriteit op korte termijn. Er is als een eerste de benodigde schuifruimte te creëren. In de zone langs de A20 studie naar een OV station Van Nelle uitgevoerd. © Buck Consultants International, 2018 23 kunnen dan innovatieve (LMC) maakbedrijven landen als De plannen die er zijn voor het verbeteren van het huidige visitekaartje voor het hele gebied. openbaar vervoer en op termijn de aanleg van OV-stations Van Nelle en Kethel beschouwen we als noodzakelijk om ID010 ook Daarnaast constateren we dat het Van Nelle-terrein/Spaanse in de toekomst aantrekkelijk te laten zijn voor bedrijven en Polder Zuid wordt gezien als kansrijke locatie voor een werknemers. Dat geldt ook voor de ambities die er zijn op het gemengd woon-werkmilieu. Er zijn al voorverkenningen gebied van het versterken van het voorzieningenniveau uitgevoerd naar de aanleg van OV-station Van Nelle. Om (ontmoetingsplekken, scholing, horeca). voldoende vraag voor dit station te creëren zal verstedelijking nodig zijn (woningbouwplannen omgeving Sparta- Daarnaast zien wij de ontwikkeling van Schieveste als een stadion/Horvathweg). belangrijke vestigingsvoorwaarde van het gebied.

Gezien de kansen die de ontwikkeling van het Van Nelle terrein De beleidsvoornemens bevatten veel bruikbare worden toegedicht adviseren we goed na te denken over de elementen voor de gezamenlijke visie. We zien ontwikkeling van het ONS pand (waarnaar onderzoek wordt elementen terugkomen als duurzame en toekomstvaste gedaan). Het zou als het louter als broedplaats wordt ontwikkeld ontwikkelingen, woonwerk milieus en aandacht voor OV. kunnen gaan concurreren met het Van Nelle terrein, dat betere Wat waarde kan toevoegen is als alle onderdelen in een kansen heeft gezien de directe aansluiting op het grootstedelijk systeembenadering worden opgevat, waarbij de milieu (wonen, wandelen, fietsen en openbaar vervoer). specifieke rollen van het terrein als basis worden benut Daarnaast is er in de regio veel concurrentie van interactie- om de toekomst samen in te vullen. De poort naar de milieus met wonen en startup concentratiegebieden (zoals M4H). Wel zien we kansen als er ingezet wordt op een steden (bijvoorbeeld door city hubs te creëren), de rol in ketenbenadering (start up, grow up en development en de regio (door afdoende maakindustrie te borgen voor de deployment), omdat dan beter wordt ingespeeld op de unieke toekomst) en tot slot de rol in het havenindustrieel waarden van ID010 en dit deelgebied. complex (als zone, district waar de circulaire en next economy ketens worden gerealiseerd).

© Buck Consultants International, 2018 24 3.4 Wat komt er op ID010 af? Uiteraard staan de voorgenomen plannen in de regio niet op Kijken we naar trends met grote en middelgrote impact (zie tabel zichzelf. Deze zijn gebaseerd op inschattingen van belangrijke 3.2), dan stellen we vast dat de urgentie om de maak- en trends en ontwikkelingen zoals die de komende periode op ons foodclusters te versterken alleen maar toeneemt. De steeds afkomen. In een drietal stappen hebben we deze geanalyseerd. grotere variëteit aan producten en services, responsiviteit, snelheid van levering en inspelen op voortdurende vitaliteit van In tabel 3.1 (volgende pagina) hebben we de top 30 aan trends markten vraagt van bedrijven om goed ingebed te zijn in en ontwikkelingen samengevat zoals wij die de afgelopen (inter)nationale handels- en kennisnetwerken. Vestiging in een periode hebben herleid uit onze eigen ervaringen, en rapporten sterk cluster biedt daarvoor de ideale uitvalsbasis. Een van derden. uitstekende digitale en fysieke bereikbaarheid wordt cruciaal om als bedrijf snel op nieuwe ontwikkelingen te kunnen anticiperen, relaties met andere bedrijven en kennisinstellingen te In tabel 3.2 is vervolgens aangegeven wanneer de trends optimaliseren en geschikt personeel van elders binnen te opgeld doen en wat de impact is*. Deze trends hebben hun kunnen halen (OV-bereikbaarheid). ruimtelijke impact op verschillende ruimtelijke schaalniveaus (inter)nationaal en regionaal (tabel 3.3).

In een derde stap hebben we gekeken de effecten op ID010 (tabel 3.4).

ID010 kan op een slimme wijze inspelen op de vele en ingrijpende ontwikkelingen, die op ons afkomen. De vraag naar variatie en kleinere batches zal leiden tot een nieuwe industrie die ook op middelgrote en kleinere kavels gehuisvest kan worden. Door de grootstedelijke omgeving kunnen deze producten meteen in de regio worden afgezet.

Trends met meeste invloed

© Buck Consultants International, 2018 26 Tabel 3.2 Timing en hoogte effecten Impact Impact Timing Groot Middelgroot Klein < 5 jaren C2 Grotere variëteit aan producten C1 Individueel gedrag en services C3 On-line kanalen/ e commerce A2 Toekomstig gebrek aan alle typen arbeid C4 Responsiviteit C5 Focus op snelheid van levering E4 Veranderend fiscaal landschap

E3 Voortdurende volatiliteit IS1 Toenemende infrastructurele congestie E5 Duurzaamheid

T5 Gerobotiseerde magazijnen 5 – 15 jaren ER1 Wereldwijde handel & E1 Globalisering vs regionaal / lokaal A1 Meer stedelijke investeringsstromen E2 Juiste ‘shore’ / outsourcen of zelf doen inwoners/ vergrijzing ER2 Invoerrechten / economisch E6 Deeleconomie nationalisme IS4 Modal shift T1 Digitalisering/ Industry 4.0/ IOT/ big data / blockchain ER3 Terrorisme / politiek T2 Automatisering & robotisering geweld

A3 Immigratie van arbeidskrachten ER4 Natuurrampen

IS2 CO2 footprint doelstellingen (maatschappij + bedrijfsniveau) IS3 Slimme voertuigen & smart logistics- concepten / veiligheid in de keten IS5 Energietransitie IS6 Zijderoute

ER5 Cybercriminaliteit & IT kwetsbaarheid > 15 jaren T3 Additionele productie / 3D printing T4 Transporttechnologieën (bijv. autonoom rijden / slimme voertuigen / drone levering) © Buck Consultants International, 2018 27 Tabel 3.3

Invloeden op verschillende schaalniveaus

Mondiaal ⚫ Toename belang Azië voor handel en het aantrekken van bedrijven, kennis en innovatie ⚫ Toename belang fysieke en digitale bereikbaarheid om op Next Economy in te spelen ⚫ Geopolitieke instabiliteit en handelsakkoorden die onder druk staan, kunnen leiden tot verandering van waardeketens en supply chains van bedrijven

⚫ Ontwikkeling fysieke clusters van activiteiten in logistiek en industrie ⚫ Gedeeltelijke verschuiving logistieke investeringen van bestaande hotspots naar nieuwe locaties ⚫ Groei aantal datacenters en investeringen in datanetwerken Nationaal ⚫ Grote investeringen noodzakelijk op het gebied van klimaatadaptatie en energietransitie ⚫ Reshoring productiefaciliteiten door bijvoorbeeld robotisering en 3D printing ⚫ Trek kennisintensieve bedrijvigheid en diensten naar clusters, hotspots en campussen ⚫ Toename druk op mobiliteit door groei vervoersbewegingen (goederen) en ontstaan (inter)stedelijke netwerkstructuur van woningen arbeidsmarkt ⚫ Trek kenniswerkers naar stedelijke gebieden ⚫ Toenemende druk op woningmarkt, met name in grote en middelgrote steden en regio’s

⚫ Opkomst XXL-dc’s en tegelijkertijd kleinere dc’s aan randen steden en kleinere opslag/pickup’s in binnensteden op goed bereikbare ov-locaties (last mile, retourstromen) Regionaal en lokaal ⚫ Productie (kleinschalig) en diensten in milieus op werklocaties dichterbij de gebruiker (stad als proeftuin) ⚫ Opkomst nieuwe sectoren, bijv. creatieve diensten, nieuwe kennis/technologie diensten ⚫ Opkomst circulaire economie vraagt om specifieke milieus in sectoren met fysieke stromen en productie ⚫ Toename druk op mobiliteit: ontstaan kleinere, lokale logistieke netwerken; groei huishoudens in stedelijke regio’s en toename verplaatsingen tussen en binnen steden ⚫ Perspectieven op betere doorstroming, minder parkeerplaatsen en betere mobiliteit in vervoer ⚫ Betaalbaarheid woningen in stedelijke woonmilieus neemt af

© Buck Consultants International, 2018 28 Onderstaand wordt de impact op ID010 nog eens schematisch ontwikkeling van een energie- en digitaal grid, het beter over in beeld gebracht. Van belang is ook de relaties met andere water bereikbaar maken van het gebied en het in stand houden bedrijven en kennisinstellingen te optimaliseren (TU Delft, van voldoende milieuruimte om circulaire activiteiten mogelijk te Erasmus Universiteit). Daarbij kunnen ontmoetings- maken. plekken/interactiemilieus op ID010 innovatie binnen het cluster, maar ook met andere clusters (denk aan koppeling food- en Vanwege het toekomstig gebrek aan alle type arbeid kan er met logistiek, zoals smart distributie van food) faciliteren. het ontwikkelen van een opleidingscentrum in ID010 worden gewerkt aan het binnenhalen van geschikt personeel en het De bedrijven in ID010 zullen ook aan de slag moeten met verstevigen van de banden met onderwijs- en kennisinstellingen verduurzaming van hun productieprocessen, bedrijfspanden etc. in de regio (Kennisas Leiden-Rotterdam). Het Van Nelle terrein Op terreinniveau zal er gestart moeten worden met de biedt hiervoor goede kansen, dichtbij start-ups en met ontmoetingsruimte. Tabel 3.4: Effecten voor ID010

⚫ Toename belang van clustering nabij gerelateerde bedrijven en (kennis)partners ⚫ Meer flexibiliteit in vraag naar vastgoed (meebewegen met ontwikkelingen in de technologie en markt): bijvoorbeeld productiefaciliteiten met ruimte voor uitbreiding en modulaire bouw ⚫ Belang van ontsluiting van het gebied neemt toe; specifiek voor last-mile/stadsdistributie gaat het daarbij om aansluiting in/nabij (binnen)stedelijke netwerken. ⚫ Toename vraag kleinschalige bedrijfsruimten voor opslag en kleinschalige productiefaciliteiten (zzp en kleinbedrijf) ⚫ Behoefte aan multifunctionele werklocaties en interactiemilieus voor dienstverlenende bedrijven ⚫ Specifieke milieus circulaire economie: • op formele locaties (bedrijventerreinen) (in aantal gevallen met milieuruimte) • maar ook kleinschalig in gemengde werkmilieus (kleinschalige productie) ⚫ Circulaire economie brengt ook andere eisen aan bedrijfsvastgoed en bedrijventerreinen: • goed bereikbaar met ‘duurzame’ mobiliteitsvormen zoals openbaar vervoer en (elektrische) fiets • duurzamer, gebruik van keurmerken (bijv. BREEAM) • kansen voor energieopwekking benutten • meer groene ruimte en aandacht voor natuurwaarde op bedrijventerreinen ⚫ Toename belang van nabijheid gekwalificeerd personeel vraagt om werklocaties die voor het personeel goed bereikbaar zijn en goede verbindingen met/nabijheid tot (praktijk)scholen. ⚫ Toename van belang integratie nieuwste kennis vraagt om goede bereikbaarheid richting kennishotspots: overbrengen van nieuwe (complexe) ideeën en kennis vereist face2face contact

© Buck Consultants International, 2018 29 3.5 Conclusies: kansen en bedreigingen dan zien we de volgende kansen voor ID010. We hebben Als we kijken naar het profiel en de positionering van het gebied daarbij ook mogelijke actiepunten benoemd: en de aanknopingspunten die de beleidskaders bieden Kansen Kansen ⚫ Profilering tot een echt ‘maak’ terrein door: ⚫ Etalagefunctie voor delen direct aan de A20 gelegen (verbeteren A. Versterken van het cluster maakbedrijven uitstraling) → Behouden van de hogere categorieën milieuruimte (ook vanwege → Wijs deze plekken aan voor innovatieve maak- en foodbedrijven verduurzaming) op aan te wijzen plekken zonder naburig gemengde milieus. ⚫ Ontmoetingsplekken creëren op goed bereikbare plekken aan de → Watergebonden bedrijven naar havenbekkens en die beter randen (verbeteren uitstraling terrein en stimuleren cross-overs) beschikbaar maken voor vervoer over water (faciliteren circulair en indammen toenemende congestie over de weg). → Naast Van Nelle terrein zijn de oevers van de Schiedamse Schie en de Delfshavense Schie en de Tollensfabriek hier voorbeelden van → Inzetten van het erfpachtinstrument om kavels samen te voegen en schuifruimte te creëren. → Andere functies zoals horeca en hotels aan de randen toestaan → Een opleidingscentrum voor werknemers in het gebied starten ⚫ Verbeteren bereikbaarheid voor werknemers en bedrijven B. Versterken van het foodcluster → Verbeteren huidige ov-verbindingen en versterking station Schiedam-Centrum → Foodgroothandel en aanverwante food activiteiten (productie, verwerking, logistiek) zoveel mogelijk concentreren op en om de → Aanleg OV-stations Kethel en Van Nelle groothandelsmarkt → Vervoer over water faciliteren

C. Realiseren van een hub voor bevoorrading van de stad ⚫ Ontwikkeling Schieveste als aantrekkelijke vestigingsvoorwaarde → Kansen voor vervoer over water, faciliteren maak/foodcluster

⚫ Door ontwikkelen Van Nelle terrein tot broedplaats voor creatieve en ambachtelijke (circulaire) startups, en als ontmoetingsplek → Aanbod kleinschalige, flexibele bedrijfsruimte hier uitbreiden → Andere functies hier mogelijk maken en uitbreiden, zoals horeca en ontmoetingsplekken, maar bijvoorbeeld ook opleidingen (zie versterken cluster maakbedrijven) → Verbeteren van de ov-bereikbaarheid (ov station Van Nelle)

© Buck Consultants International, 2018 30 Naast kansen zien we ook bedreigingen voor ID010 en noemen Het wordt duidelijk dat ID010 een specifieke locatie is: we mogelijkheden hoe daarmee om te gaan: een district of zone waar gemaakt, gebouwd en verhandeld wordt. ID010 neemt op meerdere wijzen een Bedreigingen specifieke rol in, hebben we gezien. De combinatie van ⚫ Botsing werkmilieus: industrie vs. gemengd deze rollen in relatie tot dat wat de stad vraagt maakt het • Noodzaak om harde keuzes te maken tussen gemengd dat de zone met meerdere terreinen, typen locaties en (gedeeltelijke verstedelijking) en functioneel (hogere milieu vestigingsmilieus aantrekkelijk is voor de bestaande categorieën). bedrijvigheid en ook voor nieuwe bedrijven die zich • De Omgevingswet biedt kansen om op een andere manier met milieucontouren om te gaan. aanhakend aan de clusters zich hier kunnen gaan • Schiedam werkt aan een nieuw bestemmingsplan vestigen. In de volgende hoofdstukken gaan we verdiepen. Welke clusters en typen bedrijvigheid zijn met ⚫ Er is weinig ruimte om (direct) groei te faciliteren name interessant en waar kunnen deze vervolgens • Voor het Schiedam deel van ID010 kan het erfpachtinstrument ‘landen’ in het gebied. Dit biedt ons meer inzicht in de worden ingezet om te herverkavelen en zo (op termijn) ontwikkeling mogelijk te maken economische en ook ruimtelijke opgaven die ons te wachten staan. ⚫ Verschillende eigenaren gronden en panden • Voor het Schiedam deel kan het erfpachtinstrument worden ingezet om (op termijn) gronden terug te werven • Creëren van een business case waardoor bedrijven en eigenaren gaan nadenken over hun locatie/pand

⚫ Toename congestie • Mogelijkheden voor vervoer over water benutten (zie kansen) • Verbeteren ov-bereikbaarheid (zie kansen) ID010

⚫ Aanbod geschikte arbeidskrachten • Dit probleem speelt in de hele regio en wordt naar verwachting steeds nijpender; opleidingen naar ID010 halen kan bijdragen aan het terugdringen van het probleem (zie kansen)

Om in beeld te brengen met welke doelgroepen de kansen voor Daarnaast hebben we voor elk segment het belang van de ID010 het meest optimaal kunnen worden benut, hebben we volgende vestigingseisen beoordeeld: een marktanalyse uitgevoerd. We hebben alle typen - Bereikbaarheid: belang van bereikbaarheid voor bedrijvigheid geanalyseerd met potentie voor het gebied bedrijfsactiviteit (gegeven het profiel en de positionering), de economische - Parkeren / laden & lossen: belang van ruimte voor haalbaarheid van segmenten beoordeeld en de uitkomsten parkeren / laden en lossen voor de bedrijfsactiviteit getoetst in individuele gesprekken met 15 bedrijven in het gebied. We adviseren op welke segmenten ID010 het beste kan - Voorzieningen: belang van voorzieningen, zoals inzetten. parkmanagement, beveiliging, faciliteiten e.d. voor de bedrijfsactiviteit - Ruimtelijke kwaliteit: belang van ruimtelijke kwaliteit voor 4.1 Vestigingskenmerken en vestigingseisen per segment de bedrijfsactiviteit Samen met experts hebben we voor verschillende branches en segmenten de vestigingskenmerken en de marktbehoeftes (vestigingseisen) van bedrijven geanalyseerd, zoals Gelet op het profiel en de positionering in de regio hebben we weergegeven in onderstaande tabel. de volgende branches onderzocht: industrie, logistiek, groothandel, maritiem en maintenance.

We hebben gekeken naar de volgende vestigingskenmerken: Op de volgende pagina’s laten we de uitkomsten per branche en - Kavelomvang: bandbreedte gevraagde kavelomvang naar segment zien. - Prijsstelling: prijsrange rondom gemiddelde regionale grondprijs - Range milieuruimte: min. en maximale milieucategorie

SBI Branche Vestigingskenmerken Belang vestigingseisen Parkeren / Range Bereik- Voor- Ruimtelijke Omschrijving bedrijfsactiviteit Kavelgrootte Prijsstelling laden & milieuruimte baarheid zieningen Kwaliteit lossen

© Buck Consultants International, 2018 33 SBI Industrie Vestigingskenmerken Belang vestigingseisen Parkeren / Range Bereik- Voor- Ruimtelijke Kavelgrootte Prijsstelling laden & milieuruimte baarheid zieningen*** Kwaliteit lossen 10 Vervaardiging van voedingsmiddelen 0,5-2,5 ha Gemiddeld 2 - 5.2 ++ ++ + + 11 Vervaardiging van dranken 0,5-2,5 ha Gemiddeld 2 - 4.2 ++ ++ + + 16 Houtindustrie 0,5-1,5 ha Laag 2 - 4.1 ++ ++ + + 17 Vervaardiging van papier, karton, e.d. 0,5-1,5 ha Laag 3.1 - 4.2 ++ ++ + + 18 Uitgeverijen, drukkerijen 0,1-2,0 ha Gemiddeld 1 - 3.2 ++ + + ++ 19 Smeeroliën en vetten, …. 2-7 ha Gemiddeld 3.2 - 5.3* + ++ ++ + 20 Chemie 0,5-10 ha Gemiddeld 4.1 - 5.3 +++ ++ ++ + Vervaardiging van producten van 22 0,5-2,5 ha Gemiddeld 3.1 - 4.2 + + ++ + rubber en kunststof 23 Vervaardiging van glas, aardwerk, e.d. 0,5 – 2,5 ha Gemiddeld 2 - 5.3 ++ ++ + + 24 Metaalindustrie 1-10 ha Gemiddeld 4.2 - 5.3** ++ ++ + + Vervaardiging van producten van 25 1-10 ha Gemiddeld 3.1 - 5.1 ++ ++ + + metaal (geen machines en apparaten) Vervaardiging van overige machines 28 1-10 ha Gemiddeld 2 - 4.2 +++ ++ + + en apparaten Vervaardiging van auto’s, aanhangers, 29 1-10 ha Gemiddeld 2 - 4.2 ++ ++ + + e.d. Vervaardiging van transportmiddelen 30 1-10 ha Gemiddeld 3.2 - 5.2 + ++ + + (excl. excl. auto’s en aanhangers) 38 Milieudienstverlening, recycling 1-4 ha Gemiddeld 2 - 5.2 ++ ++ + +

Legenda: Prijsstelling gemiddeld is 'regionale gemiddelde' grondprijs *: Exclusief olieraffinaderijen, deze branche heeft als maximale milieucategorie 6 +: minder dan gemiddeld van belang ** Exclusief ruwijzer en staalfabrieken, deze branche heeft als maximale milieucategorie 6 Belang vestigingseisen ++: gemiddeld van belang *** o.a. parkmanagement, beveiliging, facilities +++: meer dan gemiddeld van belang © Buck Consultants International, 2018 34 SBI Logistiek Vestigingskenmerken Belang vestigingseisen Range Bereik- Parkeren / Voor- Ruimtelijke Kavelgrootte Prijsstelling milieuruimte baarheid laden & lossen zieningen Kwaliteit 49.4 Goederenvervoer over de weg 1,5-6 ha Laag/Gem. 3.1 - 3.2 +++ +++ ++ + 52.1 Opslag 1,5-6 ha Gemiddeld 2 - 3.1/4.1 ++ +++ + + 52.2 Dienstverlening voor vervoer 0,25-6 ha Gemiddeld 1 - 5.2 +++ +++ ++ + 77 Verhuur van transportmiddelen 0,5 – 4 ha Laag/Gem. 2 - 3.1 ++ +++ ++ ++

SBI Groothandel Vestigingskenmerken Belang vestigingseisen

Range Bereik- Parkeren / Voor- Ruimtelijke Kavelgrootte Prijsstelling milieuruimte baarheid laden & lossen zieningen Kwaliteit Groothandel in landbouwproducten en levende 46.2 1-2 ha Gemiddeld 2 - 4.2 ++ ++ + ++ dieren 46.3 Groothandel in voedings- en genotmiddelen 2-4 ha Gemiddeld 2 - 3.1 ++ ++ ++ ++ Groothandel in consumentenartikelen (non- 46.4 1-3 ha Gemiddeld 2* ++ ++ ++ ++ food) 46.5 Groothandel in ICT-apparatuur 0,5-2 ha Gemiddeld 2 ++ ++ ++ ++ Groothandel in machines, apparaten en 46.6 1-3 ha Gemiddeld 2 - 3.2 ++ ++ ++ ++ toebehoren voor industrie en handel 46.7 Overige gespecialiseerde groothandel 1-3 ha Gemiddeld 2 - 5.2 ++ ++ ++ ++

Prijsstelling gemiddeld is 'regionale gemiddelde' grondprijs *: Exclusief groothandel in vuurwerk en munitie, deze branche heeft als maximale Legenda: milieucategorie 5.3 +: minder dan gemiddeld van belang Belang vestigingseisen ++: gemiddeld van belang +++: meer dan gemiddeld van belang

Ruimtelijke Range Bereik- Parkeren / Voor- Kavelgrootte Prijsstelling Kwaliteit milieuruimte baarheid laden & lossen zieningen

Bouw van schepen en drijvend materieel 30.11 0,5-5 ha Gemiddeld 3.1 - 5.1 ++ + + + (geen sport- en recreatievaartuigen) 30.12 Bouw van sport en recreatievaartuigen 0,5-5 ha Gemiddeld 3.1 - 5.1 + + + ++ 46.73.5 Groothandel in zand en grind 0,5-3 ha Laag 2 - 3.2 +++ ++ + + Reparatie en installatie van machines en 33 0,5-3 ha Gemiddeld 2 - 5.1 ++ + + + apparaten 41, 42, 43 Bouw 0,5-3 ha Gemiddeld 2 - 3.2 ++ ++ ++ +

Legenda: Prijsstelling gemiddeld is 'regionale gemiddelde' grondprijs +: minder dan gemiddeld van belang Belang vestigingseisen ++: gemiddeld van belang +++: meer dan gemiddeld van belang

We lichten per branche de belangrijkste uitkomsten van de We zien ook dat de prijsstelling in alle categorieën gemiddeld is, marktanalyse toe. behalve bij productie van hout en papier (beide laag).

Voor vrijwel alle segmenten binnen de industrie zijn Industrie bereikbaarheid en laden/lossen belangrijke vestigingseisen: Als we kijken naar de brede groep industrie dan valt op dat de zonder een optimale aan en afvoer van grondstoffen, gevraagde kavelgrootte sterk uiteenloopt tussen de halffabricaten en producten komen hun kernactiviteiten in het verschillende segmenten en dat dit samenhangt met de geding. De aanwezigheid van voorzieningen en de ruimtelijke gevraagde milieuruimte. Activiteiten in de zwaardere kwaliteit van het gebied zijn minder van belang voor bedrijven milieucategorieën vragen over het algemeen meer ruimte. binnen deze branche.

© Buck Consultants International, 2018 36 Geheel overeenkomstig de huidige verdeling over ID010 varieert de vraag naar voorzieningen en bereikbaarheid / ontsluiting per deelgroep. Voor de belangrijkste huidige doelgroepen van het terrein geldt dat bereikbaarheid (voor laden en lossen maar ook voor klanten / OV) en de aanwezige voorzieningen van groot belang zijn. De vraag naar omvang van kavels, variëren hiermee dient rekening te worden gehouden. De mega kavels voor XXL DC’s zijn hier minder van toepassing.

Logistiek De prijsstelling is voor alle categorieën gemiddeld belangrijk. De De gevraagde kavelgrootte in deze branche is middelgroot en gevraagde milieuruimte is ten opzichte van andere branches kan oplopen tot 6ha, afhankelijk van het segment. Zo wordt voor laag en ligt voor de meeste categorieën tussen 2 en 3, oplopend goederenvervoer over de weg en opslag minimaal 1,5ha tot maximaal 4.2 (landbouwproducten) en 5.3 (overig gevraagd, terwijl dienstverlening voor vervoer (minimaal 0,25ha) gespecialiseerd). en verhuur van transportmiddelen (minimaal 0,5ha) gemiddeld genomen op kleinere kavels uit de voeten kan. Dit komt omdat Qua belang van vestigingseisen lopen de verschillende onder die laatste 2 segmenten ook ketenregisseurs zitten, die segmenten niet sterk uiteen. Vanwege haar schakelfunctie zelf weinig tot geen eigen transportmiddelen hebben, maar wel tussen producent en afnemer zijn voor vrijwel alle segmenten in het transport en/of de verhuur organiseren. Vanuit de trend naar de groothandel bereikbaarheid en parkeren/laden/lossen via e commerce bestelde producten is er ook een partiele vraag belangrijk. Ook het voorzieningenniveau en de ruimtelijke naar mega grote kavels. kwaliteit van het terrein zijn van belang, met uitzondering van de groothandel in landbouwproducten. De prijsstelling is laag tot gemiddeld in alle segmenten, terwijl de gevraagde milieuruimte gemiddeld 2 tot 4 is, met mogelijke Maritiem en maintenance uitloop tot 5.2 voor logistieke diensten ten behoeve van de Ook de gevraagde kavelgrootte in deze branche loopt niet hoog chemie en afval. Gezien de aard van de business is op. Voor zowel bouw als maintenance (onderhoud en installatie) bereikbaarheid belangrijk tot zeer belangrijk. Parkeren en ligt die tussen de 0,5h en 3ha, oplopend tot maximaal 5ha bij de laden/lossen is voor alle categorieën zeer belangrijk. Ruimtelijke bouw van schepen en andere vaartuigen. De prijsstelling is voor kwaliteit van het terrein is voor de bedrijven minder relevant, alle categorieën gemiddeld. De gevraagde milieuruimte is met maar de kwaliteit van het voorzieningenniveau is dat wel voor name hoog voor de bouw van schepen en andere voertuigen (3- alle type segmenten in deze branche (m.u.v. opslagactiviteiten). 5.1) en kent een brede range bij maintenance (2-5.1)

Groothandel Bereikbaarheid is in deze branche van gemiddeld belang, Ook hier is de ruimtevraag middelgroot. Binnen deze branche hoewel zeer belangrijk voor groothandel zand/grind. Andere zijn IT en landbouwproducten de segmenten met de kleinste vestigingseisen (voorzieningen, ruimtelijke kwaliteit) hebben ruimtevraag (0,5-2ha), terwijl bij voedingsmiddelen de weinig belang, hoewel parkeren/laden/lossen een gemiddeld gevraagde kavelgrootte het grootst is (2-4ha) . In de overige belang hebben voor groothandel zand/grind en bouw. segmenten (consumentenartikelen en machines) wordt 1-3ha kavelomvang gevraagd. © Buck Consultants International, 2018 37 4.2 Economische haalbaarheid segmenten en andere transportmiddelen achten wij minder kansrijk. De We hebben een beoordeling gemaakt van de economische houtindustrie, vervaardiging van papier en karton en uitgeverijen haalbaarheid van elk segment door profiel en positionering van zien wij als segmenten met de minst gunstige perspectieven. ID010 te confronteren met de vestigingseisen en kenmerken: in hoeverre zijn er gunstige perspectieven voor ID010 om op dit Logistiek segment in te zetten c.q. te behouden? Binnen deze branche liggen de kansen vooral in goederenvervoer over de weg en dienstverlening. Gegeven de We hebben in onze beoordeling gebruik gemaakt van nabije ligging tot stedelijk gebied en de bewezen potentie van verschillende bronnen: bureauexpertise, branche- en vervoer over water leent ID010 zich ideaal om met dit type onderzoeksrapporten en gesprekken met 5 experts van de bedrijvigheid aan de slag te gaan met stadsdistributie. verschillende branches. Bij de beoordeling is rekening (Grootschalige) opslag en verhuur van transportmiddelen achten gehouden met de verwachte marktdynamiek en investeringen in we minder kansrijk. de sector. Op de volgende pagina’s laten we de uitkomsten per branche en naar segment zien, die we hieronder toelichten. Groothandel De kansrijke segmenten in deze branche zijn vooral gerelateerd Industrie aan het brede foodcluster. Voor de andere segmenten is onze We zien kansen in de (middel)zware maakindustrie: food en beoordeling neutraal, omdat het gaat om bedrijven met dranken, rubber en kunststof, producten van metaal en van middelgrote ruimtevraag en die een gemiddeld belang (onderdelen van) machines en recycling. ID010 biedt veel toekennen aan overige vestigeisen en criteria. Dit kan prima milieuruimte en kan in potentie (na herprofilering) ook voldoende door ID010 worden gefaciliteerd, mits maatwerk wordt geleverd. fysieke ruimte voor deze categorieën bieden. Voor lichtere (hightech)maakindustrie zien we kansen aan de rand van het Maritiem en maintenance terrein. Bereikbaarheid (denk ook aan alternatief zoals vervoer over water) en voldoende parkeren/laad/los ruimte zijn Bouw, maintenance en groothandel zand/grind hechten een belangrijke criteria waaraan ID010 moet werken om ook op gemiddeld belang aan de verschillende vestigingseisen en lange termijn met deze segmenten succesvol te zijn. kenmerken en zijn te faciliteren door ID010 (mits maatwerk geleverd wordt). De bouw van complete schepen en vaartuigen achten we minder kansrijk voor ID010. Daar lenen de havens Chemie, productie van oliën en vetten, glas, metaal, auto’s en van Schiedam en Rotterdam zich met hun maritieme cluster beter voor. © Buck Consultants International, 2018 38 Marktdynamiek en -oordeel

Verwachte Belangrijkste SBI Industrie Oordeel marktdynamiek bronnen

10 Vervaardiging van voedingsmiddelen Beperkt, o.a. zuivel + 11 Vervaardiging van dranken Incidenteel + 16 Houtindustrie Incidenteel - 17 Vervaardiging van papier, karton, e.d. Geen - 18 Uitgeverijen, drukkerijen Geen - 19 Smeeroliën en vetten, …. Beperkt +/- 20 Chemie Beperkt +/- Vervaardiging van producten van rubber 22 Beperkt + en kunststof 23 Vervaardiging van glas, aardwerk, e.d. Incidenteel +/- 24 Metaalindustrie Incidenteel +/- Vervaardiging van producten van metaal 25 Incidenteel + (geen machines en apparaten) Vervaardiging van overige machines en 28 Beperkt + apparaten 29 Vervaardiging van auto’s, aanhangers, e.d. Incidenteel +/- Vervaardiging van transportmiddelen (excl. 30 Incidenteel +/- excl. auto’s en aanhangers) 38 Milieudienstverlening, recycling Incidenteel + Legenda: Legenda bronnen: Verwachte wel/geen sprake van dynamiek en investeringen in de Bureau expertise marktdynamiek sector ++/+ = relatief kansrijk/nader onderzoeken/proactieve Branche- en onderzoeksrapporten (o.a.Ecorys, Buck Consultants Eerste oordeel acquisitie International, ING, RABO, VNCI, EIB, …) -/ +/- = minder/niet kansrijk Gesprekken met branche deskundigen © Buck Consultants International, 2018 39 Verwachte Belangrijkste SBI Logistiek Oordeel marktdynamiek bronnen

49.4 Goederenvervoer over de weg Redelijk + 52.1 Opslag Beperkt/redelijk +/- 52.2 Dienstverlening voor vervoer Redelijk + 77 Verhuur van transportmiddelen Beperkt/redelijk +/-

Verwachte Belangrijkste SBI Groothandel Oordeel marktdynamiek bronnen

Groothandel in landbouwproducten en levende 46.2 Beperkt + dieren 46.3 Groothandel in voedings- en genotmiddelen Incidenteel ++ 46.4 Groothandel in consumentenartikelen (non-food) Incidenteel +/- 46.5 Groothandel in ICT-apparatuur Incidenteel +/- Groothandel in machines, apparaten en 46.6 Incidenteel +/- toebehoren voor industrie en handel 46.7 Overige gespecialiseerde groothandel Incidenteel +/-

Legenda: Legenda bronnen: Verwachte wel/geen sprake van dynamiek en investeringen in de Bureau expertise marktdynamiek sector ++/+ = relatief kansrijk/nader onderzoeken/proactieve Branche- en onderzoeksrapporten (o.a. Ecorys, Buck Consultants Eerste oordeel acquisitie International, ING, RABO, VNCI, EIB, …) -/ +/- = minder/niet kansrijk Gesprekken met branche deskundigen

Bouw van schepen en drijvend materieel 30.11 Redelijk - (geen sport- en recreatievaartuigen) 30.12 Bouw van sport en recreatievaartuigen Hoog - 46.73.5 Groothandel in zand en grind Beperkt +/- Reparatie en installatie van machines en 33 Incidenteel +/- apparaten 41, 42, 43 Bouw Incidenteel +/-

Legenda: Legenda bronnen: Verwachte wel/geen sprake van dynamiek en investeringen in de Bureau expertise marktdynamiek sector ++/+ = relatief kansrijk/nader onderzoeken/proactieve Branche- en onderzoeksrapporten (o.a.Ecorys, Buck Consultants Eerste oordeel acquisitie -/ +/- = minder/niet kansrijk International, ING, RABO, VNCI, EIB, …) Gesprekken met branche deskundigen

4.3 Wat zeggen de ondernemers in het gebied? We hebben de uitkomsten van onze marktanalyse voor ID010 Veel ondernemers zijn op zoek naar ruimte om uit te breiden (of getoetst in gesprekken met ondernemers en vastgoedeigenaren gaan uitbreiden): ze hebben groeiambities vanuit ontwikkelingen in het gebied. Wat zeggen zij? Welke behoeftes hebben zij zelf? in de markt (vraag en volumes stijgen, schaalvergroting Wat is het belang van het bedrijventerrein voor hun activiteiten noodzakelijk) en technologie (‘meegaan’ met circulair, en voor hun positie in de keten? Daarnaast hebben we de automatisering, robotisering, 3Dprinting etc). Sommige bedrijven ondernemers gevraagd naar wat zij nodig hebben aan ruimte en geven aan een verhuizing te hebben overwogen omdat de groei voorzieningen in brede zin: fietspaden, openbaar vervoer, niet (meteen) op de huidige locatie kan worden gefaciliteerd. arbeidsmarkt etc. (zie bijlage voor een toelichting op de selectie Zware investeringen op de huidige locatie (sunk costs) en het van bedrijven en een overzicht van de bedrijven die belang van het behouden van personeel houden dit (voorlopig) geïnterviewd zijn). tegen.

© Buck Consultants International, 2018 41 De bedrijven onderschrijven grotendeels de uitkomsten van Bedrijf uitgelicht: onze marktanalyse. Wel zijn er behoeftes benoemd die voor hen extra van belang zijn. Krommenhoek Metals

Krommenhoek Metals is al vele decennia op Spaanse Voor bedrijven in de industrie is voldoende milieuruimte een Polder actief. Het bedrijf is gespecialiseerd in de zeer belangrijk vestigingskenmerk. Deze bedrijven geven aan inzameling en recycling van metaal en ICT materiaal. zich zorgen te maken over het oprukken van lichtere activiteiten Krommenhoek is in de loop der jaren flink gegroeid en in het gebied en mogelijke woningbouw. Dit zou hun zoekt nu opnieuw naar ruimte om uit te breiden. investeringen in het gebied onzeker kunnen maken.

Het bedrijf wil zich ontwikkelen tot circulaire hotspot van Het zijn met name ook bedrijven in de industrie die aangeven het gebied. Krommenhoek ligt aan de Delfshavense steeds meer moeite te hebben met het vinden van geschikt Schie en maakt gebruik van het water voor de afvoer personeel. Sommige bedrijven werken daarom met elkaar samen in regionale expertisecentra. Ook wordt er intensief van schroot. De onderneming wil graag meer gebruik maken van transport over water, maar vanwege de samengewerkt met opleidingen onderwijsinstellingen in de gebrekkige waterinfrastructuur (defecte bruggen, regio, zoals de universiteiten, hogescholen en technische kadefaciliteiten) is dat niet mogelijk. mbo’s. De bedrijven zouden graag praktijkscholen op het terrein ontwikkeld zien worden om nieuw talent van dichtbij op te leiden en huidig personeel ‘op te trainen’ in de nieuwe vaardigheden Krommenhoek werkt intensief samen met sociaal van de Next Economy. werkbedrijf BGS Schiedam en heeft meerdere mensen met een beperking tot de arbeidsmarkt in dienst. De bereikbaarheid over de weg is voor alle geïnterviewde ondernemers van belang, maar met name voor bedrijven in de logistiek en groothandel. Door congestie op de A20, A13 en A4 komt dit steeds meer onder druk te staan. De bedrijven zien oplossingen in het bundelen van vervoersstromen op een hub in ID010. Ook vervoer over water wordt genoemd als een (bewezen) manier om het gebied toch goed bereikbaar te houden, mits de waterinfrastructuur in ID010 wordt verbeterd.

Bereikbaarheid per openbaar vervoer: werknemers, maar ook Boers en Co is al vele jaren gevestigd in 's- klanten en kennispartners kunnen het gebied slecht per Gravelandsepolder. Het bedrijf is gespecialiseerd in openbaar vervoer bereiken. Met name de frequentie, tijden fijnmechanica, mechatronica en plaatwerk en wil (beperkte verbindingen na kantoortijden) en dienstverlening in (opnieuw) uitbreiden om efficiënter te kunnen het gebied buiten ic-station Schiedam-Centrum worden als produceren en ook op lange termijn concurrerend te problematisch gezien. Vooral de ov-verbindingen richting Delft blijven. en Rotterdam worden als een essentieel verbeterpunt genoemd, omdat er steeds meer wordt samengewerkt met de daar Boers en Co maakt volop gebruik van robots in haar gevestigde onderwijs- en kennisinstellingen en spin-offs. productieproces, die zij continu upgrade met de nieuwste technieken en software. Het bedrijf werkt met Ook de uitstraling van het gebied zien de ondernemers graag andere bedrijven samen in een regionaal verbeterd worden (leegstand, veroudering, zwerfafval, expertisecentrum om personeel te trainen in de ongewenste bedrijven), omdat dit ook op hun activiteiten vaardigheden die het gerobotiseerde productieproces uitstraalt. Ze zouden graag zien dat er een parkmanagement vereisen. Ook wordt samengewerkt met achtige organisatie komt om zaken als zwerfvuil en veiligheid praktijkopleidingen in de brede regio, zoals de Leidse (late diensten) aan te pakken. instrumentenopleiding. Daarnaast zijn er intensieve relaties met mbo, hbo en wo opleidingen. Ook zijn er sterke contacten met Yes Delft! Twee spin-offs van die De bedrijven uit alle branches geven aan behoefte te hebben campus gaan hun prototype uitvinding op de vestiging om elkaar te ontmoeten op plekken buiten het eigen pand, aan van Boers en Co in productie brengen. faciliteiten waar bijvoorbeeld een broodje kan worden gegeten. De omgeving van iconische panden in het gebied zoals de Van Nelle fabriek en de Tollensfabriek zouden plekken kunnen zijn om dergelijke faciliteiten te ontwikkelen. Ook de oevers aan de Schiedamse Schie, nu nog nauwelijks openbaar toegankelijk, worden genoemd als aantrekkelijke plek om elkaar te ontmoeten.

© Buck Consultants International, 2018 43 Conclusies Er zijn veel kansrijke marktsegmenten te formuleren. We zien kansen in de volgende marktsegmenten: Vele van deze segmenten zijn al terug te vinden in ID010 en dat heeft alles te maken met de unieke functie van • de (middel)zware maakindustrie (waaronder food, het gebied. Van belang hierbij is wel de vraag in recycling, rubber en kunststof, producten van metaal en hoeverre de bestaande bedrijven mee kunnen groeien van (onderdelen van) machines), die zich vooral op eigen en de veranderende omstandigheden en in hoeverre de kracht zou kunnen ontwikkelen, maar waarbij de condities (ontsluiting, bereikbaarheid, personeel, watergebonden bedrijven op lange termijn meer richting voorzieningen e.d.) tijdig kunnen worden gerealiseerd in de havenbekkens te accommoderen. Voor de categorieën een samenhangende aanpak. HMC productie, is strikte functiescheiding nodig. • de lichtere (hightech)maakindustrie en dan aan de randen Vraag is ook waar we dat allemaal kunnen gaan van het terrein (minder milieuruimte gevraagd). Dit huisvesten. Hierover meer in het volgende hoofdstuk. segment vraagt wel extra inspanningen om bedrijven van buiten te halen. Daarvoor zijn afspraken nodig met de TU Delft en binnen MRDH-verband. • Transport en logistiek en dan met name gericht op fijnmazige (stads)distributie (optie vervoer over water) en als ondersteuning van het brede foodcluster. Er zou bij de huidige bedrijven in deze branche geïnventariseerd moeten worden in hoeverre hier al plannen voor bestaan en of er activiteiten ontbreken die van buiten geacquireerd moeten worden. • Groothandel gericht op het brede foodcluster. Dit segment is al sterk in ID010 aanwezig, maar ontbreken er nog bepaalde niches die het foodcluster kunnen versterken? Daarop zou dan acquisitie gericht kunnen worden.

In dit hoofdstuk brengen we naar voren waar de kansrijke We constateren enerzijds dat er veel uitbreidingsplannen zijn bij marktsegmenten het beste in het gebied kunnen landen en wat gevestigde ondernemingen in het gebied, maar stellen daar (extra) voor nodig is in termen van voorzieningen, anderzijds de vraag of deze voldoende toekomstvast zijn. Veel ruimtelijke kwaliteit, bereikbaarheid etc. We starten met het bedrijven opereren in cyclische markten met grote beschrijven van de belangrijkste dilemma’s die daarbij spelen. (inter)nationale concurrentie, denk aan logistiek en groothandelsbedrijven. Deze bedrijven groeien hard door nu het 5.1 Dilemma’s economisch goed gaat. Tegelijkertijd kunnen ze ook hard worden geraakt door een volgende economische crisis, met Uit het profiel en de positionering van ID010 en de interviews mogelijke stop op uitbreidingsplannen of zelfs inkrimping van met bedrijven komen verschillende grote dilemma’s naar voren activiteiten tot gevolg. Hebben de bedrijven dus ook op langere wat betreft het (her)ontwikkelen van ID010. termijn voldoende toekomstperspectief?

Veel bedrijven zijn van oudsher in ID010 gevestigd, sommige al ID010 kent in verschillende delen concentraties van leegstand vanaf het eerste begin. Het zijn bedrijven die (bewezen) die kansen bieden op het accommoderen van nieuwe succesvol zijn, werkgelegenheid bieden aan generaties ontwikkelingen, maar tegelijkertijd zien we ook dat het vaak om Schiedammers en Rotterdammers en hebben geïnvesteerd in ruimte gaat die moeizaam benut kan worden. Bijvoorbeeld hun huidige locatie. Tegelijkertijd is er de ambitie om het terrein omdat het om oudere panden gaat, te groot of juist veel te klein toekomstbestendig te maken, die kan betekenen dat sommige of gelegen zijn op een onaantrekkelijke, slecht bereikbare plek. beter af zijn op een andere plek om daarmee heel ID010 beter te laten renderen. Hoe geven we ook deze bedrijven een wenkend perspectief, en niet alleen de bedrijven uit de Daarnaast wordt een groot deel van ID010 begrensd door water gewenste marktsegmenten? met de aanwezigheid van de Schiedamse Schie en de Delfshavense Schie. Dit biedt veel kansen voor vervoer over water, maar daar wordt door de bedrijven weinig gebruik van Er komt weliswaar (schuif)ruimte vrij op ID010 (Schiedam-deel), gemaakt terwijl de potentie er (bewezen) wel is (ook vanwege waar nieuwe vestigers of bedrijven die een andere locatie toenemende congestie over de weg, verduurzaming). moeten zoeken, kunnen worden gefaciliteerd, maar snel beschikbare (greenfield) ruimte ontbreekt in het gebied. Hoe kunnen we er toch voor zorgen dat gewenste ontwikkelingen Voor aangrenzende gebieden van ID010 bestaan vanuit de snel kunnen plaatsvinden? verstedelijkingsopgave veel woningbouwplannen, met onder meer Schieveste en de omgeving van het Sparta-stadion.

© Buck Consultants International, 2018 45 In ID010 zijn tegelijkertijd veel bedrijven met hogere milieu tegelijkertijd aan de onderzijde van de A20 meer ruimte voor categorieën gevestigd, ook in de nabije omgeving van die lagere milieucategorie bedrijvigheid en andere functies zoals woningbouwplannen (in het zuidoostelijk deel van Spaanse horeca en ontmoetingsfaciliteiten. Polder). Deze bedrijven bieden veel werkgelegenheid en hebben de ruime milieuruimte nodig om ook in de toekomst op Voorkeursoptie ID010 actief te kunnen zijn. Ook zien we dat human talent steeds meer bepalend is voor het succes van bedrijven en veel Reeds gevestigde HMC bedrijven verduurzamen hun ondernemingen op zoek zijn naar geschikt personeel. De lokale productieprocessen op de huidige locatie, waardoor zij (op en regionale arbeidsmarkten kunnen echter steeds minder in die termijn) lagere MC milieuruimte nodig hebben vraag voorzien. Daar komt bij dat bestaande werknemers aan + HMC milieuruimte aanwezig steeds complexere vaardigheden moeten voldoen, terwijl niet + Bedrijven hebben veel geïnvesteerd op huidige locatie elke werknemer over de daarvoor vereiste competenties ± bereikbaarheid onder druk beschikt. - plannen voor woningbouw (Spartastadion/Horvahtweg) en nabijheid gemengd (Van Nelle) kunnen gaan conflicteren Tegen de achtergrond van deze dilemma’s adviseren we hierna met gevraagde uitbreidingsruimte waar welke sectoren het beste kunnen landen in ID010. - Weinig tot geen ruimte om uit te breiden

Gevraagde inspanningen: 5.2 Ruimtelijke vertaling sectoren (zie figuur 5.1, p. 54 ) • Onderzoeken of verduurzamen productie mogelijk is, waardoor op termijn minder MC-milieuruimte gevraagd Maakindustrie wordt (afspraken met de bedrijven zelf, ruimte binnen Eisen: (Behoud) HMC ruimte, grote kavels, goede beleidskaders etc.). Ook dient onderzocht te worden bereikbaarheid (aan- afvoer grondstoffen, -halffabricaten) . hoeveel milieuruimte de HMC-bedrijven nu daadwerkelijk nodig hebben: wat is de ‘feitelijke situatie’? • Waarborgen voldoende milieuruimte We adviseren de HMC categorieën maakindustrie te concentreren boven de A20, op 1 plek waar de hoogste • Verbeteren bereikbaarheid over de weg categorie milieuruimte beschikbaar is en waar ‘botsing’ met • De nog weinige beschikbare ruimte voor dit type segment gemengd milieus is uitgesloten. Daardoor ontstaat er reserveren.

© Buck Consultants International, 2018 46 Wat betekent dit voor de zittende bedrijven? • Er is weinig beschikbaar aanbod, er dient ruimte Indien door verduurzaming productieprocessen minder gecreëerd te worden milieuruimte gevraagd wordt, kunnen bedrijven op de huidige • Bestaande kavels zijn klein, maar herverkaveling is locatie gevestigd blijven. In elke andere situatie kunnen de (voorlopig) geen optie (erfpachtcontracten lopen door) activiteiten van deze bedrijven op termijn onder druk komen te • HMC bedrijven zitten nu op een andere locatie en hebben staan door woningbouwplannen in de omgeving daar grote investeringen gedaan. In hoeverre zijn zij bereid (Spartastadion/Horvathweg) en uitbreiding lichtere activiteiten in een andere locatie te overwegen? de omgeving (Van Nelle)

Conclusies HMC-productie verduurzamen huidige plek: Wat betekent dit voor de zittende bedrijven? Inschatting tijdpad: lange termijn (na 2030) Op de aanbevolen plek zijn nu veel groothandels actief voor Gevraagde inspanning: zeer groot welke een andere plek gevonden zal moeten worden. Daarvoor moet schuifruimte worden gecreëerd en wij adviseren daarvoor ‘s-Gravelandse Polder in te zetten, waar vanwege leegstand Alternatief 1 (noordelijk deel) en aflopende erfpachtcontracten (zuidelijk deel, mogelijkheden herverkaveling) de middelgrote ruimtevraag van Wij zien het middendeel van Spaanse Polder als alternatief om groothandels met maatwerk goed kan landen. HMC productie te faciliteren: + HMC milieuruimte aanwezig Onderzocht moet worden in hoeverre de leegstaande panden + Ligging: ‘ver’ weg bij gemengde milieus, nabij de hiervoor geschikt zijn. Met name langs de ‘s-Gravelandseweg is havenbekkens (aan- en afvoer van grondstoffen en er een sterke concentratie van werkgelegenheid en door daar goederen over water), directe ontsluiting A20 de (meer arbeidsintensieve) groothandel te laten landen en ook ± Plukjes leegstand bedrijfsruimte, maar bedrijfspanden de ov-verbindingen te verbeteren, ontstaat er een sterker courant? cluster.

Daarvoor zijn inspanningen nodig: Conclusies HMC productie naar midden Spaanse Polder: • Verbetering water- en weginfrastructuur: bereikbaarheid Inschatting tijdpad: lange termijn (na 2030) over water is beperkt, over de weg is er toenemende Gevraagde inspanning: zeer groot congestie

© Buck Consultants International, 2018 47 Onderzocht moet worden of de leegstaande bedrijfsruimte in het Alternatieve optie 2 zuiden van Noord-West ook als schuifruimte kan worden Wij zien (het middengedeelte) van Noord-West als een tweede ingezet. alternatieve optie om HMC-productie te concentreren + ligging (‘ver’ weg bij gemengde milieus) Conclusies HMC productie naar Noord-West: + grote kavels Inschatting tijdpad: lange termijn (na 2030) ± grote leegstand bedrijfsruimte in zuidelijk deel, in te zetten Gevraagde inspanning: zeer groot als schuifruimte? - Vervoer over water niet mogelijk

Daarvoor zijn inspanningen nodig: • Er is geen beschikbaar aanbod en huidige erfpachtcontracten lopen nog tientallen jaren door (geen kans op terugnemen en opnieuw uitgeven), er dient ruimte gecreëerd te worden • Creëren milieuruimte: hoogste mc (op dit moment) niet toegelaten • Verbetering bereikbaarheid over de weg vanwege toenemende congestie • HMC bedrijven zitten nu op een andere locatie en hebben daar grote investeringen gedaan. In hoeverre zijn zij bereid een andere locatie te overwegen?

Wat betekent dit voor de zittende bedrijven? Er zijn op de aanbevolen plek vooral groothandels gevestigd voor welke een andere plek gevonden zal moeten worden. ‘s- Gravelandse Polder zou daarvoor een optie kunnen zijn (zie ‘alternatieve optie 1’).

© Buck Consultants International, 2018 48 Componenten industrie* Wat betekent dit voor de zittende bedrijven? Eisen: middelgrote kavels, goede bereikbaarheid weg en ov, Op de aanbevolen plek zitten nu veel groothandelsbedrijven, in lagere categorieën milieuruimte verschillende segmenten (gereedschappen, reparatie auto’s) op kleine, ongelijkmatige kavels. Onderzocht moet worden of deze We adviseren dit type bedrijvigheid te laten landen in de zone segmenten op lange termijn nog gewenst zijn op ID010 en wat boven de A20. Volgens ons biedt deze rafelrand van ID010 de alternatieve locaties voor dit type bedrijvigheid kunnen zijn (op ideale plek voor dit type bedrijven om de uitstraling te ID010 of elders). verbeteren: Conclusies lichte maakindustrie zone boven A20: + vraag naar middelgrote kavels kan door aflopende Inschatting tijdpad: middellange termijn erfpacht met maatwerk worden geleverd Gevraagde inspanning: gemiddeld + meer arbeidsintensieve maakbedrijven (kantoorfuncties met productiebedrijven) in zone direct langs de A20 als visitekaartje voor de rest van het gebied en in Ambachten** wisselwerking met versterking station Schiedam-Centrum Eisen: middelgrote kavels, lagere mc-ruimte ± Bereikbaarheid over de weg onder druk ± Onderzocht moet worden hoe groot de vraag is Dit type bedrijvigheid adviseren we ‘gebundeld’ (bijv. gezamenlijke opslag of werkruimte) in het Schiedam-deel van Gevraagde inspanningen: Spaanse Polder of in ‘s-Gravelandsepolder te laten landen, in • Herverkaveling om middelgrote kavels te creëren het gedeelte verder weg van de A20. Het kan daarmee ook • Versterking ic-station Schiedam-centrum om de deels ondersteunend zijn aan de componenten industrie. arbeidsintensieve activiteiten binnen dit segment te faciliteren + vraag naar middelgrote kavels kan door aflopende • Verbeteren bereikbaarheid over de weg erfpacht met maatwerk worden geleverd ± Onderzocht moet worden hoe groot de vraag is

*Componentenindustrie: heeft ook betrekking op activiteiten zoals 3Dprinting Gevraagde inspanningen: **ambachtelijke productie, reparatieservices, uitleen- en deeleconomie • Herverkaveling om middelgrote kavels te creëren

© Buck Consultants International, 2018 49 Watergebonden maakindustrie Conclusies watergebonden industrie naar havenbekkens Eisen: natte en grote kavels, bereikbaarheid over water en weg Inschatting tijdpad: middellange termijn Gevraagde inspanning: groot We adviseren de watergebonden maakindustrie bij de havenbekkens in Spaanse Polder te laten landen. + Hoge mc ruimte ± Bewezen potentie vervoer over water, maar waterinfrastructuur beperkt ± Geen beschikbaar aanbod, welke enkele leegstaande bedrijfsruimtes maar vooral kleinschalig (en zijn deze panden courant?)

Gevraagde inspanningen: • Verbeteren waterinfrastructuur • Omdat er geen beschikbaar aanbod is, zullen zittende bedrijven die niet in dit segment passen, moeten verplaatsen.

Wat betekent dit voor zittende bedrijven? Op de aanbevolen plek zitten industriële en groothandelsbedrijven, maar slechts enkele maken gebruik van vervoer over water. Onderzocht moet worden hoe groot de vraag bij de ‘daadwerkelijk’ watergebonden bedrijven is. Voor niet-watergebonden adviseren we te onderzoeken of daarvoor een andere locatie gevonden kan worden, maar dit vraagt maatwerk vanwege de verschillende typen segmenten die er nu gevestigd zijn. Dit moet nader onderzocht worden.

© Buck Consultants International, 2018 50 Foodcluster Conclusies foodgroothandel naar groothandelsmarkt Eisen: middelgrote kavels, goede bereikbaarheid, lagere mc’s Inschatting tijdpad: kort-middellang milieuruimte Gevraagde inspanning: gemiddeld

Wij bevelen aan om het foodcluster verder te concentreren in en rondom de omgeving van de groothandelsmarkt + Versterking foodcluster groothandelsmarkt + Middelgrote kavels + Voldoende aanbod? Onderzocht moet worden of de uitbreiding van de groothandelsmarkt voldoende ruimte biedt aan de groei van zittende bedrijven, maar ook het faciliteren van nieuwe bedrijven ± Goed bereikbaar (hoewel toenemende congestie) ± In afstemming met nieuw te bouwen hub stadsdistributie (zie segment stadsdistributie) activiteiten verder uitbouwen?

Gevraagde inspanningen: • Bereikbaarheid over de weg verbeteren • Aanleg logistieke hub voor food-belevering binnenstad

Wat betekent dit voor zittende bedrijven? Op de aanbevolen plek zitten met name food-groothandels. Dit cluster wordt daarmee verder versterkt.

© Buck Consultants International, 2018 51 Transport en logistiek: stadsdistributie Wij vinden het noordelijk deel van Spaanse Polder een goede Eisen: middelgrote kavels, goede bereikbaarheid over weg (met optie, want: water als pre), goede ov-bereibkaarheid + Middelgrote kavels + Goed bereikbaar (hoewel toenemende congestie), ook In de Nota Ruimte voor Bedrijven wordt Spaanse Polder over water genoemd als kansrijke locatie voor stadsdistributie. De bewezen + Veel leegstand grote bedrijfsruimtes potentie van vervoer over water is daarbij een extra kwaliteit. + Op het Schiedamse deel kan maatwerk worden geleverd (herverkaveling) Wij adviseren om 1 of enkele xs-warehouses in ID010 te + Potentie op versterking food-cluster creëren waar verschillende goederenstromen worden gebundeld om naar de stad te worden vervoerd, bijvoorbeeld Gevraagde inspanningen: een foodhub ter ondersteuning van het foodcluster of een bouwhub om de grootschalige woningbouwopgave van de regio • Onderzoeken of de leegstaande panden geschikt zijn (te te faciliteren. Andersom kan ook, gedacht kan worden aan maken) en in hoeverre herverkaveling de vraag naar afvalstromen vanuit de stad die op 1 plek in ID010 worden middelgrote kavels kan bedienen samengebracht om vervolgens gebundeld te worden afgevoerd. • Bereikbaarheid verbeteren, met name per openbaar vervoer en over de weg We adviseren deze hubs aan de randen van het terrein in te richten, op goed bereikbare plekken waarbij eventueel van vervoer over water gebruikt kan worden. Omdat dit type logistiek arbeidsintensief is, is ook een goede ov-bereikbaarheid van belang.

Wij zien daarvoor Spaanse Polder (omgeving Foodcluster) en Noordwest als goede locaties die nader onderzocht moeten worden, in afstemming met de al gevestigde logistieke bedrijven.

© Buck Consultants International, 2018 52 Ook in het zuidelijk deel van Noord-West zien wij een goede Nieuw areaal ontwikkelen? optie, want: + Middelgrote tot grote kavels Bij de ruimtelijke invulling zijn we tot op heden steeds uitgegaan + Goed bereikbaar (hoewel toenemende congestie) van het huidige areaal. We adviseren om ook een beperkt nieuw + Veel leegstand grote bedrijfsruimtes areaal te ontwikkelen. + Brede uniforme straten We hebben daarvoor de volgende argumenten: - Er is dan snel beschikbare (greenfield) ruimte voor nieuwe Gevraagde inspanningen: vestigers • Onderzoeken of de leegstaande panden geschikt zijn (te - Bedrijven die een andere locatie moeten zoeken kunnen maken) en in hoeverre herverkaveling de vraag naar hier wellicht een plek vinden middelgrote kavels kan bedienen - Er ontstaat letterlijk ‘schuifruimte’: als bedrijven op hun • Bereikbaarheid verbeteren, met name per openbaar oude plek zijn vertrokken ontstaat er ruimte voor nieuwe vervoer en over de weg bedrijven, maar je biedt de bestaande bedrijven wel een wenkende perspectief - Het tempo waarin de veranderingen gaan plaatsvinden Wat betekent dit voor de zittende bedrijven? kan omhoog Er is weinig impact, omdat op de aanbevolen plek nu vooral sprake is van leegstand. Het gebied ten noorden van Noord-West (golfbaan) zien wij als een potentieel zoekgebied voor het ontwikkelen van nieuw areaal. Dat geldt ook voor de groenstrook tussen Noord-West Stadsdistributiepunten in ID010 en Spaanse Polder/‘s Gravelandsepolder. Inschatting tijdpad: korte tot middellange termijn Gevraagde inspanning: middelgroot

© Buck Consultants International, 2018 53 Er zijn op het eerste oog veel opties om de marktsegmenten te huisvesten aan de andere kant worden deze ook beperkt door het gebrek aan uitbreidingsopties op de huidige kavels en de beperkte beschikbaarheid van nieuwe kavels en de courantheid van beschikbare panden. De tent verbouwen terwijl er ook gegeten moet worden. Dit vraagt om keuze en maatwerk en bovenal een visie op het gebied.

Interactiemilieus Door functiemenging toe te staan rondom het Van Nelle terrein, ontstaat er ruimte om het interactiemilieu hier (kansrijk genoemd in de Nota Ruimte voor Bedrijven) te verstevigen. De aanleg van OV-station Van Nelle is daarin ook noodzakelijk. Op termijn zou hier gecombineerd wonen-werken kunnen worden toegevoegd (mits dat niet botst met bestaande functies in het gebied) en een praktijkschool kunnen worden gevestigd.

Etalage functie Tijdens het onderzoek is naar voren gekomen dat het verder ontwikkelen van de etalagefunctie van de strook langs de A20 een belangrijke asset of visitekaart kam opleveren voor ID010. Het gaat daarbij om 2 mogelijke functies: het huisvesten van arbeidsintensieve bedrijvigheid (maakindustrie met regiecentra/ kantoorfuncties) of het letterlijk laten zien van producten die in het gebied worden gemaakt en dan geplaatst ‘achter glas’. Het is de vraag of hotels en autoshowrooms (zoals het voormalige Van Dijk pand dat een Porsche centrum wordt) daar goed in passen. Niet vergeten mag worden dat dit een gebied is waar dagelijks duizenden passanten hun weg volgen naar bestemmingen in de stad op het terrein of in de regio. Het betreft bewoners en recreanten maar ook forensen, werknemers, directeuren van bedrijven en potentiele investeerders. Het Op de volgende pagina hebben we per deelgebied een visitekaartje kan mede bepalend zijn voor het beeld dat ID010 vlekkenkaart gemaakt met denkbare ruimtelijke invulling. oproept. Levendig maken en vernieuwend versus grijs en verloederend. Hier ligt een grote uitdaging voor de komende periode. © Buck Consultants International, 2018 54 Figuur 5.1 Vlekkenkaart denkbare ruimtelijke inpassing Spaanse Polder

Tollensfabriek als Leegstaande ontmoetingsplek bedrijfsruimte benutten voor oprichten xs warehouses

Foodcluster

Schie-oevers publiek toegankelijk maken Verbetering kadefaciliteiten en bruggen

Zoekgebied

RNE lichte maakindustrie, Watergebonden arbeidsintensief direct langs de A20 circulaire maakindustrie

RNE Interactiemilieu Van Nellefabriek als ontmoetingsplek en RNE start-ups- ruimte

Circulaire productie?

Schieveste 2?

OV-station Van Nelle

Schuifruimte groothandel ONS-pand als ontmoetingsplek en plek voor circulaire scale-ups?

Schie-oevers publiek toegankelijk maken

Zoekgebied

Verbetering OV door doortrekken aan te leggen buslijn ‘s-Gravelandseweg via Noord-West naar RTHA RNE Lichte maakindustrie, arbeidsintensief direct langs de A20

Versterking IC-station Schiedam Centrum Schieveste 2?

Zoekgebied

Optimaliseren gebruik groene omgeving HMC productie

Leegstaande bedrijfsruimte benutten Verbetering OV door doortrekken aan te leggen voor oprichten xs warehouses buslijn ‘s-Gravelandseweg via Noord-West naar RTHA

Zoekgebied

6.1 Beschrijving ambities Belangrijk is om samen met (vooral de bestaande) bedrijven de WERKEN groei in de juiste banen te leiden. Uit de marktanalyse blijkt dat er veel typen bedrijven zijn met een middelgrote ruimtevraag. Deze kunnen in het gebied worden opgevangen, maar dit vergt Werk aan de winkel… ook maatwerk. De ambities voor het gebied zijn hoog in meerdere opzichten. Alle betrokken partijen zien het belang van ID010 primair als werklocatie. Een werklocatie voor de bestaande bedrijven en Accommodeer in drietrapsraket indien zich hier kansen voordoen voor nieuwe bedrijven die Om ontwikkelingen snel op gang te brengen, raden we aan in deels voortkomen uit de bestaande bedrijven en deels nieuw drie trappen te werken aan het accommoderen van (nieuwe) van buiten zouden kunnen worden aangetrokken. ontwikkelingen:

Het terrein is dan ook binnen het krachtenveld van de andere 1. opvangen in leegstaande panden op beschikbare kavels (ca terreinen in de omgeving één van de weinige terreinen waar 10ha.) bedrijven moeten kunnen groeien en waar op relatief grote 2. opvangen op restkavels (ca. 10ha + schuifruimte Schiedam) schaal productieprocessen en distributieconcepten moeten 3. beperkt nieuw areaal ontwikkelen, met de golfbaan Noord- kunnen plaatsvinden. Dit maakt het terrein en haar ‘bewoners’ West en de groenstrook tussen Noord-West en Spaanse ook uitermate belangrijk voor de toekomst van Rotterdam en Polder/’s-Gravelandse Polder als potentieel zoekgebied (ca Schiedam. 10 ha)

Systeembenadering Selectieve groei Het gebied begrijpen is weten waarom ID010 een unieke positie Uit het onderzoek komt naar voren dat de groei niet overal in de inneemt. Het vormt niet alleen de poort naar de stedelijke zelfde mate plaats zal vinden. Kansrijke segmenten zijn vooral omgeving van Rotterdam en Schiedam, maar vervult ook een gelegen in de transport en logistieke sector, de regionale schakelfunctie binnen de MRDH regio en daarnaast componentenindustrie, het brede foodcluster en in een aantal een rol als onderdeel van een internationaal opererend gevallen ook de meer hogere HMC categorieën. havenindustrieel complex.

© Buck Consultants International, 2018 59 Ruimtelijke groei Niet alles zal overal kunnen groeien en gedijen. Er zullen duidelijke ruimtelijke uitvoeringskaders moeten worden opgesteld c.q. gehanteerd bij de vraag vanuit het bedrijfsleven. ID010 Deze handelingsperspectieven zijn al deels voorhanden, maar zullen verder moeten worden aangescherpt (zie ook onderdeel wonen - werken).

WONEN -WERKEN

Verstedelijkingsopgave is ook belangrijk Er is echter meer. De regio kampt met een enorme verstedelijkingsopgave, zoals we hebben gezien. In een aantal gevallen ‘schuren’ deze met de ontwikkelingen op ID010. Veelal heeft dit te maken met verleende milieuvergunningen / toegestane hinder categorieën die woningbouw niet toestaan of op afstand toestaan.

BCI heeft onlangs een afweegkader gemaakt om te bezien waar activiteiten wel en waar minder goed ‘mengbaar’ zijn. Op de volgende pagina staat dit afweegkader samengevat vermeld. Rechts de positie van ID010 in dit krachtenveld. ID010 kan Bron: BCI (2018) worden gekarakteriseerd als een gebied met veel kansen voor de circulaire en duurzame economie. werken, verblijven (denk ook aan de vele hotelontwikkelingen in de regio rondom Amsterdam en in toenemende mate binnen de MRDH) en elkaar kunnen ontmoeten zullen leiden tot nieuwe Kansen interactiemilieus. Natuurlijk, niet alles kan overal landen en De verstedelijkingsopgave biedt ook veel kansen, mits dit goed beleid is nodig om dit in goede banen te leiden, maar wordt ingebed in wat we het stedelijke weefsel noemen. gecombineerde woon-werkgebieden bieden erg veel kansen. Plaatsen waar veel mensen ruimtelijk samengebald wonen, De ambitie zal zich in deelgebieden moeten vertalen.

© Buck Consultants International, 2018 60 MOBILITEIT De ambities zijn groot en de verwachtingen hoog. Dat Mobiliteit als verbindende factor mag gezien het unieke karakter van het gebied en de Het bieden van voldoende OV op- en afstappunten en vele kansen. verbindingen (in omvang en frequentie) is een belangrijke schakel voor de ontwikkeling van het gebied. Voor de De stip op de horizon is een gezond en florerend ontwikkeling van het gebied is het uitermate belangrijk dat er bedrijventerrein waar de bewoners (bedrijven) optimaal een hoogwaardig OV netwerk ontstaat. Hiertoe worden kunnen opereren. Er zijn hoogwaardige voorzieningen, initiatieven in gang gezet (zie pagina 12). Het beeld bestaat dat er is ruimte voor ondernemen en de werkplekken worden met de vele marktkansen (werken en gecombineerd werken en via hoog frequente verbindingen in contact gebracht met wonen) dit geflankeerd zou moeten worden door een excellent de stad en haar inwoners. vervoersnetwerk, met daarbij ook aandacht voor de last-mile (bijv. fiets). De ambitie is om de waarde van het gebied te verdubbelen De ambities van ID010 samengevat: + De waarde die het in de keten inneemt + topgebied voor werken + De toegevoegde waarde van de bedrijven in het Als poort naar Rotterdam en Schiedam gebied Als regionale schakel in de MRDH Als onderdeel van het HIC Als development en deployment zonde voor de RNE Als proeftuin voor de vraag naar een circulaire economie + proefgebied om nieuwe vormen van woon-werkmilieus toe te passen Daar waar de verstedelijkingsopgave er om vraagt en daar waar er ruimtelijke kansen zijn + ontsloten door een hoogwaardig OV stelsel Om contact te maken tussen werken en wonen

© Buck Consultants International, 2018 61 6.2 Uitgangspunten en leidende principes Grootschalige (natte) bedrijventerreinen en HMC-terreinen behouden voor de opvang van de nieuwe circulaire Het is aan te bevelen om voor het terrein een aantal leidende economie principes te hanteren. Van belang daarbij is dat deze worden Omdat de economie een transitie doormaakt naar een circulaire toegepast in integraal op te stellen en gedragen beleid. en duurzame economie vereist dit van formele werklocaties (zoals ID010) als gemengde terreinen een bijdrage in de vorm Werklocatie ID010 blijft een belangrijke werklocatie ook van (milieu)ruimte. Het is essentieel om voldoende voor de toekomst bedrijventerreinen hiervoor beschikbaar te hebben en te ID010 is als een belangrijke Zuid-Hollandse gemengde en houden, op geschikte plekken in of dichtbij de stad en in de zware werklocatie van grote importantie. Dergelijke terreinen regio. zijn en blijven belangrijke vestigingsplaatsen, hebben een belangrijke bijdrage in de werkgelegenheid en in toegevoegde Schrappen van terreinen en/of terreingedeelten omdat de waarde. Ook in de toekomst hebben deze locaties een werkgelegenheid toch wel in de woonmilieus zal gaan belangrijke rol, die ook tot uiting komt in de “next economy” en plaatsvinden is volgens ons een verkeerd en risicovol horen ze bij een inclusieve stad; een stad die voor iedereen uitgangspunt. Ook de natte terreinen (te benutten voor overslag geschikt is om te wonen, te werken en te recreëren. van grondstoffen in de circulaire economie) en de grote gemengde terreinen (waar de deployment van de next economy In zo’n stad is ruimte nodig voor alle soorten economische gaat plaatsvinden in kleinere modulair opgebouwde productieactiviteiten: kantoren (bijv. ICT), woonwerkplekken (bijv. units) blijven nodig als werklocaties. creatieve economie) en meer ‘omgevingsbelastende’ activiteiten als zware productie (bijv. maakbedrijven), verwerkers (bijv. recycling) en activiteiten met veel vrachtverkeersbewegingen (bijv. stadsdistributie). ID010 biedt dit!

Beter benutten ID010 heeft kavels met leegstand en restkavels (waaronder schuifruimte Schiedam). Van belang is om die (huidige) kavels beter te benutten alvorens nieuw te gaan ontwikkelen.

© Buck Consultants International, 2018 62 Stimuleren van nieuwe economie op de juiste locaties Integrale benadering bij ontwikkeling van nieuwe woonwerkgebieden Uit de gesprekken en verkenningen is naar voren gekomen dat de zone ‘above the A20’ primair een werklocatie zal blijven. Er Bij de verdere planontwikkeling bevelen we aan vanaf de zijn echter ook deelgebieden die zich meer lenen voor de aanvang een integrale, brede gebiedsbenadering te hanteren, gecombineerde ontwikkeling wonen werken, denk vooral aan de zodat de economische en maatschappelijke trends en omgeving rondom het Van Nelle terrein. ontwikkelingen ruimtelijk inpasbaar kunnen worden gemaakt en hiermee de economie kunnen versterken. Ruimtelijke Ruimte voor werken in woonmilieus ontwikkelingen vragen om een integrale afweging, waarbij conflicterende belangen kunnen (en zullen) optreden. Het is van belang om daar aandacht voor te blijven houden, maar ook Voor deze opkomende verschijningsvorm van een werkmilieu is duidelijke keuzes te maken. Visie en uitvoering helpen zowel bij het raadzaam bedrijvigheid ook in woonmilieus te stimuleren, die afweging, als bij de uiteindelijke keuze. wanneer de functiemenging acceptabel is. Ofwel: “Ja, menging kan, mits er rekening gehouden wordt met …” Het gaat hierbij om de aard van de activiteiten (geen ‘zware’ industrie, geen activiteiten met veel vervoersbewegingen, geen activiteiten met hoge bezoekersaantallen, maar wel zakelijke dienstverlening, creatieve industrie, kennisgedreven activiteiten en verzorgende activiteiten). Deels vinden deze al decennialang in woonmilieus plaats.

Waardeontwikkeling versus versteviging ecosysteem

Het gebied is erg aantrekkelijk niet alleen voor woonfuncties en gecombineerde woon werk functies, maar zeker ook meer en meer voor hotelontwikkelingen. Natuurlijk biedt de A20 zone met name hiervoor veel kansen, maar wij zouden ons kunnen voorstellen dat de functie werken prevaleert vooral in de deelgebieden met werken als kernactiviteit.

Voor bedrijven

+ meegaan in de veranderende economie + op zoek naar geschikte (uitbreidings)ruimte + samenwerken aan gemeenschappelijke voorzieningen + zorg voor voldoende en gekwalificeerd personeel

Voor de gemeenten Rotterdam en Schiedam

+ oog hebben voor het belang van de bedrijven, ook in de hogere HMC categorieën + oog hebben voor de toenemende druk vanuit de verstedelijkingsopgave + oog hebben voor gevestigde bedrijven en hun behoefte verder te kunnen groeien + oog hebben voor het belang van de lokale dienstverlenende ondernemers + oog hebben voor het creëren van duidelijkheid

In het laatste hoofdstuk is een agenda voor de toekomst gemaakt. De agenda bevat keuzes en richtingen. Deze kunnen per deelgebied of beoogd economisch cluster anders uitpakken.

7.1 Inleiding 7.2 Keuzes maken

De agenda voor de komende jaren heeft een aantal belangrijke Op basis van het onderzoek en de gesprekken die zijn gevoerd elementen die in samenhang moeten worden vormgegeven. worden de volgende aanbevelingen geponeerd als het gaat om Belangrijke componenten hierbij zijn: keuzes maken:

⚫ Economie (welke doelgroepen) 1) A20 als ‘barrier’ tussen wonen werken en wonen-werken ⚫ Ruimte (waar op het terrein) ⚫ Wonen / woon werkmilieus (waar wel waar bij voorkeur Uit het onderzoek blijkt dat ID010 ook voor de toekomst een niet) belangrijke werklocatie zal blijven. Tegelijkertijd zien we een ⚫ Mobiliteit (hoe organiseren wat is nodig?) oprukkende verstedelijkingsopgave. Een belangrijke keuze is ⚫ Arbeidsmarkt om werken als hoofdfunctie te benomen voor de ID010 terreingedeelten boven de A20 en aan de onderzijde de ⚫ Marketing- en acquisitie inspanningen gecombineerde woonwerkfunctie verder te ontwikkelen ⚫ Financiering (omgeving van Nelle terrein). Dit betekent dat de gevestigde bedrijven daar niet meer op grote schaal zouden kunnen Met als resultante een integrale gebiedsontwikkeling. uitbreiden en voor delen van hun activiteiten (of het totaal) moeten uitzien naar een andere locatie. Belangrijk element hierbij zijn de te maken keuzes. Vooraf wordt opgemerkt dat een dele van de keuzes voorstellen zijn, er moet Benodigd: ruimte voor nadere inzichten en discussie blijven. + Gebiedsvisie + Onderzoek naar compensatieopties

Omgekeerd wordt aanbevolen om de terreingedeelten boven de Er blijkt veel vraag naar uitbreiding te bestaan vanuit de A20 primair voor bedrijfsdoeleinden te ontwikkelen en of bestaande bedrijven. Bekeken moet worden of deze passen in herontwikkelen. ID010 is eenvoudigweg een te mooie toplocatie de doelgroepen zoals die beoogd zijn (let wel dat kan zijn het om dit niet te doen. Dit betekent dat er voldoende ruimte moet voeden van de buik van de stad, de schakelfunctie in de regio zijn voor alle typen bedrijvigheid ook in de hogere HMC of het onderdeel van het HIC) en of er aanvullende eisen categorieën. Samen met de bedrijven moet worden bezien of er kunnen worden gesteld (bijvoorbeeld de bundeling van lokale behoefte is aan uitbreiding en op welke wijze die dienstverlenende bedrijven op 1 plaats in ‘s Gravenpolder). geaccommodeerd kan worden. In eerste instantie raden we aan vooral de bestaande bedrijven hierin te assisteren. Het is een Ruimte betekent ook het (beperkt) ontwikkelen van nieuw areaal soort van ‘opsporing verzocht’ aanpak. om bestaande bedrijven een wenkend perspectief te bieden en ontwikkelingen snel op gang te brengen. Benodigd: Benodigd: + Zicht op behoefte aan natte kavels / uitbreidingsopties bij bedrijven in hogere MHC + Wenkend perspectief voor bedrijven om samen te werken + Onderzoek naar schuifruimte + Onderzoek ruimte voor nieuwe ontwikkelingen (golfbaan Noord-West; groenstrook onder Noord-West?)

ID010 is vooral een gebied waar innovaties worden toegepast Omgekeerd moet worden gewaakt voor een wildgroei aan en waar bedrijven die ‘te krap in hun jasje zitten’ op bestaande innovatiehubs omdat deze er al veel zijn (ook in de regio) en innovatiehubs zich kunnen uitbreiden en bijvoorbeeld omdat het volgens de leidende principes van ID010 vooral gaat loodsruimte voor hun producten kunnen vinden en of nieuwe om de gehele ketenbenadering. Van belang is om de productielijnen kunnen opzetten. Het is belangrijk (ook in het gecombineerde ontwikkelingen te benadrukken (casus ONS kader van een heldere positionering) dat ID010 dit vooral gebouw) uitstraalt en er ook naar handelt. Benodigd: Voor publieksfuncties, kantoren (anders dan regiefuncties bij maakindustriebedrijven) en detailhandel is op ID010 in principe + Opstellen gecombineerde propositie geen plek. + Ruimte voor doorontwikkeling van bedrijven

Benodigd:

+ Variatie in kavels en bedrijfspanden + Goede contacten met innovatiehubs (denk bijvoorbeeld aan Yes!Delft of RDM) + Helder aangeven wat wel en wat niet op bepaalde plekken gefaciliteerd kan worden

ID010 is voor veel doelgroepen interessant. Uit het onderzoek Al langer wordt gesproken over de mogelijke etalagefunctie van blijkt dat met name de drie functies die het bekleedt de A20 zone. Geadviseerd wordt dit handen en voeten te geven aanknopingen biedt voor een gerichte marketing- en acquisitie door het opstellen van een propositie en een marktverkenning aanpak. Het gaat hierbij om de volgende typen bedrijven: uit te voeren. Het gaat om arbeidsintensieve bedrijvigheid (kantoorfuncties gebonden aan productieactiviteiten) en om het Poortfuncttie / buikfunctie voor de stad uit algemene middelen zichtbaar maken van producten die in het gebied worden gemaakt. Bouwlogistieke hubs (10.000 – 20.000 m2m2) Foodhub (10.000-20.000 m2)

Benodigd: Regiofunctie Verdeelcentra / Regioloodsen + Draagvlak voor gecombineerde functie kantoren in Toepassing nieuwe technologieën voor afnemers in de regio combinatie met productie Foodgerelateerde bedrijven + Budget voor creëren zichtbaarheid

HIC Bedrijven met wereldwijde ketens c.q. schakels in de ketens van onderdelen Energietransitie

Benodigd:

+ Gedetailleerd inzicht in leegstand en restkavels / beschikbare kavels / kwaliteit panden + Voldoende M@A budget

Een belangrijk deel van het toekomstige succes van ID010 is Duidelijk wordt dat de OV ontsluiting onvoldoende is (aantal en gelegen in kleine soms zelfs onzichtbare ingrepen die frequentie). Het succes van ID010 zal mede afhangen van de uiteindelijk wel de waarde van het terrein aanzienlijk kunnen mate waarin er contact is met de stad. OV knooppunten vormen verhogen. Het gaat om voldoende fiets en wandelpaden, rust en hierin een verbindende schakel. stilte ruimten tussen de bedrijven, groenvoorzieningen en BtoE activiteiten. Met dat laatste wordt bedoeld dat de werknemers op Benodigd: het terrein ook overdags zich goed moeten kunnen bewegen over het terrein (wandelen en bewegen, zitten en genieten, op kleine schaal recreëren en eten etc). + Extra OV punten met name rondom Van Nelle + Hogere frequentie / verbetering van dienstregelingen Benodigd:

+ Parkmanagement structuur + Budget voor opknappen terreindelen

© Buck Consultants International, 2018 69 10) Doe het samen Ambities vragen om keuzes. We hebben er 10 voorgesteld. Keuzes die vergaande gevolgen kunnen en Er zijn tijdens de gesprekken met de ondernemers zeker zullen hebben voor de bedrijven en de ruimtelijke kritische geluiden naar voren gekomen, maar de inrichting van het gebied. gemeenschappelijke wil om er iets van te maken is zeker aanwezig. “Het is een rotplek maar dan wel mijn rotplek” is Voor de korte termijn wordt geadviseerd om de volgende misschien wel een van de meest markante uitspraken van 1 van stappen te zetten de ondernemers. 1) Het is in onze opinie een goede zet geweest om als gemeenten 2019, Q1 en Q2. Verkennen haalbaarheid draagvlak van in het gebied te gaan zitten om samen met de ondernemers de de voorgestelde keuzes bij gemeenten, provincie en mogelijkheden en beperkingen te onderzoeken. Het is nu tijd om vertegenwoordigers van het bedrijfsleven van onderzoek naar actie te gaan. 2) 2019, Q3. Opbouwen van een financieringsplan (voor Benodigd: compenserende maatregelen, voor herinrichting, voor ontwikkeling, voor creëren voorzieningen, voor + Neuzen de zelfde kant op opwaarderen OV ontsluiting). + Goede tussenpersonen die de taal van de ondernemers spreken en ook vooruitgang kunnen boeken in de 3) gezamenlijke ontwikkeling van het terrein 2020 en verder. Engineeringsplan om de komende jaren de ontwikkelingen te volgen, in goede banen te leiden en de ambitie waar te maken.

In overleg met de begeleidingsgroep van beide gemeentes is branche, omvang en groei van het bedrijf en (recent) gevestigd, een lijst opgesteld met bedrijven die voor een interview zijn verhuisd en/of uitgebreid. Uiteindelijk zegden onderstaande benaderd. Hierbij is gelet op verschillende kenmerken zoals bedrijven hun medewerking toe aan een interview:

Branche Bedrijf Activiteit Industrie Boers & Co Fijnmechanica, mechatronica, plaatwerk Industrie FMI Medisch Fijnmechanica Industrie Irado Afvalbeheer en inzameling Industrie Krommenhoek Metals Inzamelen en verwerken van oud ijzer en oude metalen Industrie Solina Vervaardigen van specijeren, sauzen en kruiden Industrie Verstegen Spices & Sauces Vervaardigen van specijeren, sauzen en kruiden Industrie/diensten Kapsenberg van Waesberge Drukkerij en communicatiediensten Industrie/groothandel SEW Auodrive Productie aandrijftechnieken Groothandel Sandvik Groothandel in gereedschapswerktuigen Groothandel Elektro-Cirkel Groothandel elektronica scheepvaart en industrie Bouw en maintenance Aldowa Engineeren, produceren en monteren van metalen gevelbekleding Ontwikkelaar/eigenaar Bevago Groep Vastgoed ontwikkelen en beleggen Ontwikkelaar/eigenaar Van Nelle fabriek Eigendom en beheer Van Nelle complex