BULETINI I SHKENCAVE SHOQËRORE, Nr. 69 Viti
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
SShSh Buletin shkencor 2019 UNIVERSITETI I SHKODRËS “Luigj Gurakuqi” BULETIN SHKENCOR Seria e shkencave shoqërore Viti XLIX i botimit Nr. 69 Shkodër, 2019 2 Evalda Paci REDAKSIA Kryeredaktor - Prof. dr. Artan HAXHI Sekretar shkencor - Prof. as. dr. Nevila DIBRA Anëtarë - Prof. dr. Mimoza PRIKU, prof. dr. Tomor OSMANI, prof. dr. Alfred ÇAPALIKU, prof. as. dr. Alma HAFIZI DREJTOR I REVISTËS Prof. dr. Adem BEKTESHI Korrektoi dhe punoi në kompjutër: Arta Bajrami Pronë letrare e Universitetit të Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Adresa e redaksisë: Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi” Redaksia e Buletinit Shkencor Seria e Shkencave Shoqërore Tel/fax: ++399 22 43747 Për një vështrim antropologjik dhe gjuhësor të nocioneve … 3 PASQYRA E LËNDËS • Gjuhësi Evalda PACI Për një vështrim antropologjik dhe gjuhësor të nocioneve themelore të botës romake dhe latine në programet universitare shqiptare On an anthropologic and linguistic view of the basic notions of the roman and latin world in the Albanian university programs………………………………...7 Artan HAXHI & Tefë TOPALLI Terminologjia si sistem (Fjalor i termave të gjuhësisë) Terminology as a system (Glossary of Linguistics Terms )…………………..23 Orjeta BAJA Fjalët frënge në gjuhën shqipe sipas “Fjalor etimologjik i gjuhës shqipe” të akademikut Kolec Topalli French words in Albanian Language according to "Etymological Dictionary of Albanian Language" by Academician Kolec Topalli ……….33 Merita HYSA Analiza e fonemave në tipare dalluese Analysis of phonemes in distinctive features.............................................49 Elvis BRAMO Rreth disa greqizmave në veprën “Cuneus Prophetarum” të Pjetër Bogdanit (1685) (Nga vepra “Leksiku historik i gjuhës shqipe IV” i Kolë Ashtës) About some Greek words in the work of Pjetër Bogdani “Cuneus Prophetarum’’(1685) (From the work “Historic lexicon of the Albanian Language IV’ of Kolë Ashta)………………………………………………………..63 4 Evalda Paci Abdulla BALLHYSA & Aurela BASHA Mbi disa veçori dalluese të teksteve të Sevasti Qiriazit On of some distinguishing features of the textbooks of S. Qiriazit................79 Matilda ÇOLLAKU Diskursi i Luigj Gurakuqit – dëshmi e çmuar e vlerave të Komisisë Letrare. Luigj Gurakuqi Discourse – Valuable Testimony to the Values of Literary Nationality…………………………………………………………….89 Eliana LAÇEJ A shkruajmë siç flasim? Rasti i rrjeteve sociale. Do we write as we speak? The case of social networks............................101 Lindita KAZAZI Ndikime të ndërsjella mes gjuhëve - Rasti i huazimeve italiane në shqip Mutual influence between languages - Italian borrowings in albanian language…………………………………………………………………………..109 Jonida CUNGU Shprehësia leksikore e poezisë së Ilirjana Sulkuqit Lexical expression of the poetry of Ilirjana Sulkuqi………………………...117 • Letërsi Alfred ÇAPALIKU Përkthimet e Kolë Thaçit Translations of Kolë Thaçi....................................................................125 Alma HAFIZI Mes dy detesh dhe shumë kulturash. Refleksione mbi veprën e Karmine Abates Between two seas and more cultures. Reflections on the work of Carmine Abate................................................................................133 Për një vështrim antropologjik dhe gjuhësor të nocioneve … 5 Rrok GJOLAJ Vështrim për përmbledhjen me poezi “Dëgjohet një poezi, në suferinë...” të Anton Gojçajt A glimpse at poetry collection of Anton Gojcaj under the title “Dëgjohet një poezi në suferinë ...”………………………………………...143 • Histori Anelmo SPAHIJA Diversiteti fetar në Arbërinë mesjetare dhe politika përbashkuese e Skënderbeut Religious diversity in medieval Albania and the unifying politics of Gjergj Kastrioti Skanderbeg................................................................................147 • Gjeografi Sokol AXHEMI Evolucioni i faktorëve dhe i formave të migrimit në vendin tonë (1945-2019). Efekte dhe risi. Evolution of factors and forms of migration 1945- 2019 in our country. Effects and innovation……………………......................................................155 Flora GJONI & Nertila DILAVERI Oportunitetet e prirjeve globale të shkëmbimeve tregtare, kusht për rritjen ekonomike. Konteksti i rastit të bashkëpunimeve ndërkufitare midis Shkodrës dhe Malit të Zi. The opportunities of global openness of trade opening, a condition for economic growth. The context of cross - border cooperation between Shkodra and Montenegro……………………………………………………165 Dritan RRUSTJA Infrastruktura si faktor zhvillimi aktual dhe perspektiva në njësinë administrative Rrethinat - Shkodër The infrastructure as a factor of actual and perspective development in the administrative unit rrtehinat – Shkodër…………............173 6 Evalda Paci Ervis KRYMBI & Alkida HASAJ & Ornela HASRAMA & Imeldi SOKOLI Instrumenti i bashkëpunimit ndërkufitar. Rasti i rajonit Shkodër - Podgoricë dhe zonat përreth liqenit të Shkodrës Instruments of cross-border cooperation. Case-studies: the region Shkoder-Podgorica and the areas around Shkoder lake…………………………..183 RECENSIONE Ermira ALIJA: Alfred Çapaliku: Veli Stafa (Platonicus) Jeta dhe vepra (Monografi) Veli Stafa (Platonicus) Life and work (Monograph).....................................199 JETA SHKENCORE I. Veprimtari shkencore Scientific activity…………………………………………………......................203 II. Botime Publishing……………………………………………….....................213 SShSh Buletin shkencor 2019 Për një vështrim antropologjik dhe gjuhësor të nocioneve … 7 Evalda PACI PËR NJË VËSHTRIM ANTROPOLOGJIK DHE GJUHËSOR TË NOCIONEVE THEMELORE TË BOTËS ROMAKE DHE LATINE NË PROGRAMET UNIVERSITARE SHQIPTARE Nam cum sit hoc natura commune animantium, ut habeant libidinem procreandi, prima societas in ipso coniugio est, proxima in liberis; deinde una domus, communia omnia. Id autem est principium urbis et quasi seminarium reipubblicae.1 Një lëndë formimi par excellence që nuk ka pasur të njëjtin pasqyrim në vite dhe periudha të caktuara të zhvillimit të arsimit në viset tona ka qenë dhe ajo e gjuhës dhe e letërsisë latine, e pranishme në dekadat e para të shekullit të kaluar dhe në programe liceale të specializuara në drejtimin gjuhësor dhe filologjik, ndërkohë që mbështetej dhe nga tekste shkollore të përpiluara mbi baza të qarta programatike. Prania konkrete dhe kërkesa e vazhdueshme për ta pasur si lëndë formimi në gjimnazet tona dëshmon rëndësinë që i jepej kësaj të fundit në disa pikëpamje: përbënte kjo gjuhë klasike një mbështetje të mirë për formimin filologjik dhe human të nxënësve të liceut të asaj kohe, por përfaqësonte dhe një drejtim konkret për ta orientuar këtë të fundit drejt një rrugëtimi që shihte nga antikiteti dhe bota greke e romake, nga një civilizim që ndikoi vërtet gjatë në skemat mendore të popujve të Evropës, duke jetuar dhe përmes korpusesh gjuhësore që u shtrinë dhe u bënë pjesë e mjaft regjistrave specifikë që mbështesin drejtime studimore si jurisprudenca, shkenca e letërsisë, gjuhësia historike dhe ajo e krahasuar, filologjia romane, filologjia e tekstit dhe studimet mbi ligjërimin biblik, jo më pak dhe terminologjia mjekësore, e mbështetur në disa linja dhe nga elemente formative të greqishtes së vjetër. E cekur dhe më parë nga ana jonë dhe e përfshirë në punime të mëparshme më të zgjeruara dhe më të tematizuara, çështja e mësimit dhe e studimit të gjuhës latine kryesisht në shkolla të specializuara në formimin filologjik dhe human të nxënësve si gjimnazi i etërve jezuitë në Shkodër në 1 Cicero, De Officiis, I, 17. 88 Evalda Evalda P Paciaci dekadat e para të shekullit të kaluar, nuk do të përbëjë një argument qendror të kësaj trajtese, po gjithsesi do të mund të shërbejë si element për t’u marrë si shembull në veçanti kur bëhet fjalë për tekste të veçanta në të cilat vështrimi ndërdisiplinor dallohet qartë si prirje që ka orientuar që në krye të herës autorët e tyre dhe vetë shkollat për të cilat të tilla manuale ishin paracaktuar.2 Në të vërtetë, mjaft tekste të përpiluara nën një shtysë që kishte të bënte me edukimin me disiplina sa humane aq dhe konkrete si historia e antikitetit, gjeografia e antikitetit, filologjia romane dhe historia e gjuhës plotësojnë një panoramë të pasur në botime, sado që këto të fundit janë ofruar për brezat si mjete për edukimin liceal dhe gjimnazik të studentëve. Nuk mund të mos tërheqë vëmendje dhe të mos zgjojë kureshtje një terminologji e posaçme që dëshmon përkushtimin e autorëve në pasqyrimin e gjuhës shqipe dhe të mjeteve të saj për t’iu përgjigjur mjaft termave dhe emërtimeve nga një gjuhë mjaft e pasur dhe e ndryshme dhe nga vetë bijat e saj neolatine për nga nocionet gramatikore dhe elementet paradigmatike në të cilat për hir të së vërtetës shqipja mund të përbëjë një paralele më të përshtatshme krahasimesh më shumë se këto të fundit. Një fakt i tillë është vënë re dhe nga studiues paraardhës të historisë së dy gjuhëve, përkatësisht latinishtes dhe vetë shqipes, ndërkohë që dhe vetë shqipërimet që ne disponojmë në gjuhën tonë janë një tjetër dëshmi e faktit që duke u përkthyer në një tjetër gjuhë dhe vepra të letërsisë latine që përbëjnë memorandume të një qytetërimi ekzemplar në shumë pikëpamje, sjellin vështrime krejt të mëvetësishme sa u përket elementeve gjuhësore që vihen në përdorim për të pasqyruar një leksik të specializuar që ka të bëjë me sakralen, me flijimin si rit në situata të caktuara që përfshijnë personazhe hyjnore dhe njerëzore, me institucione të rëndësishme në të cilat nderimi për individin njerëzor në të gjallë dhe pas vdekjes përbën një linjë mjaft të rëndësishme.3 Shqipja jonë jo rrallë, por veçanërisht në rastin e klasikëve më në zë të antikitetit është shfaqur e pasur, e plotë