Rosyjska Poezja Rockowa Uniwersytet Pedagogiczny Im
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Dariusz Gancarz Rosyjska poezja Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego Kraków rockowa Rosyjska poezja rockowa Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne nr 624 Dariusz Gancarz Rosyjska poezja Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego Kraków rockowa Recenzent dr hab. Krystyna Pietrzycka-Bohosiewicz, prof. U J © Copyright by Dariusz Gancarz & Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2012 redaktor Olga Kitlińska projekt okładki Maciej Kwiatkowski autor zdjęcia na okładce Agata Gancarz ISSN 0239-6025 ISBN 978-83-7271-738-2 Wydawnictwo Naukowe UP Redakcja/Dział Promocji 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2 tel./fax (12) 6 6 2 -63-83, tel. (12) 6 6 2 -6 7 -5 6 e-mail: [email protected] Zapraszamy na stronę internetową: http://www.wydawnictwoup.pl druk i oprawa Zespół Poligraficzny UP, zam. 62/12 Wstęp Rosyjski rock stanowi obecnie w Rosji fenomen w sensie historycznym, kul turowym, socjologicznym, filozoficznym i literackim. Gatunek ten stał się dla badaczy tematem fascynującym, chociaż niełatwym. Pierwsza połowa lat dziewięćdziesiątych XX wieku była zamknięciem epoki prawdziwego rozwoju rocka. Kilka lat później kultura rockowa stała się przedmiotem zainteresowań naukowych. Jak wiadomo, sprzymierzeńcem badacza jest zawsze odpowied nio długa perspektywa czasowa, dystans, który pozwoli rzetelnie ocenić wpływ danego zjawiska na rzeczywistość. Na przykładzie analiz literaturoznawczych można stwierdzić, iż rola „rockowych” prekursorów była nie do przecenie nia. Pierwsze artykuły i prace na temat tekstów rockowych stały się w Rosji bodźcem do powstania szeregu interesujących odniesień. Naturalnie można powiedzieć, iż zagadnienie rosyjskiej poezji rockowej zostało zbadane w stop niu niewystarczającym do wyciągnięcia wniosków ostatecznych. Będzie to prawdą, lecz ponad dziesięcioletni okres badań zaowocował bardzo dobrymi rezultatami. Wysoka wartość artystyczna słowa rockowego oraz rosnąca liczba publi kacji na temat rocka sprawiły, że sztuka ta przyciąga coraz większą uwagę li- teraturoznawców rosyjskich. Dzieje się tak tym bardziej, iż w ciągu ostatnich czterdziestu lat proza rosyjska zdecydowanie dominowała nad poezją. Wy dawnictwa są obecnie coraz bardziej zainteresowane drukowaniem nie tylko materiałów historyczno-kulturowych, lecz również tekstów literackich. Proces ten na większą skalę rozpoczął się pod koniec lat osiemdziesiątych X X wieku1*. Niepodważalne znaczenie mają w tym przypadku antologie. Badacz z Tweru, Jurij Domański, wspominając pierwsze zbiory z początku lat dziewięćdziesią tych X X wieku (wydana w Moskwie w 1991 roku Alternatywa: Próba antologii poezji rockowej/Альтернатива: Опыт антологии рок-поэзии oraz wydane w Sankt-Petersburgu w 1992 foku Słowo rocka!Слово рока) pisze, iż miały one 1 Ю. Доманский, Русская рок-поэзия: вопросы текстологии и издательская практи ка;, [w:] Русская рок-поэзия: текст и контекст 6, Тверь 2002, s. 97. * Wszystkie przypisy, które dotyczą zbiorów Русская рок-поэзия: текст и контекст 1-10, odnoszą się do elektronicznych wersji tych publikacji, które można pobrać ze strony internetowej Katedry Teorii Literatury Uniwersytetu Państwowego w Twerze: http:// www.poetics.nm.ru 5 wiele wad, lecz również bezcenną zaletę - uświadamiały istnienie takiej dzie dziny kultury, jak rosyjski rock2. Obecnie wśród antologii główną rolę odgrywa wydawana w latach 2004- 2007 dziesięciotomowa pozycja Poeci rosyjskiego rocka (Поэты русского рока). Do ważnego typu publikacji zaliczają się pozycje poświęcone życiu 1 twórczości danego poety rockowego (lub przedstawiające wyłącznie doro bek poetycki), np. wydane w Moskwie w 2001 roku wiersze i wspomnienia o Wiktorze Coju, zatytułowane Gwiazda o imieniu Słońce (Звезда по имени Солнце). Niemniej istotne są opracowania traktujące gatunek w aspekcie hi- storyczno-kulturowym, czego przykładem jest pozycja z 1991 roku autorstwa Artioma Troickiego Rock w Związku: lata 60-te, 70-te, 80-te... (Рок в Союзе:- 60-е, 70-е, 80-е...). Wzrost zainteresowania naukowców rosyjskim rockiem jest zatem wprost proporcjonalny do rozwoju rynku publikacji. Warto jednak podkreślić, iż pierwsza doktorska rozprawa literaturoznawcza została napisana w Rosji na długo przed „rockowym” boomem wydawniczym - Tatiana Łogaczowa obro niła w 1997 roku pracę zatytułowaną Rosyjska poezja rockowa lat 1970-1990 w kontekście socjokulturowym (Русскаярок-поэзия 1970-х-1990-х гг. в социо культурном контексте). XXI wiek zaowocował о wiele obfitszym dorob kiem naukowym, w dużej mierze dzięki działalności Katedry Teorii Literatury Uniwersytetu Państwowego w Twerze, który w 1998 roku zainicjował organi zację konferencji i druk artykułów naukowych o rosyjskiej poezji rockowej. Do tej pory ukazało się dwanaście zbiorów (cztery ostatnie wydane wspólnie z Uralskim Państwowym Uniwersytetem Pedagogicznym w Jekaterynburgu) zatytułowanych Rosyjska poezja rockowa: tekst i kontekst (Русская рок-поэзия: текст и контекст), zawierających analizy i zróżnicowane podejście do te matu. Na wyróżnienie zasługują bez wątpienia badacze „weterani”, którzy pu blikują swoje przemyślenia w każdym kolejnym zbiorze Rosyjskiej poezji rocko wej: Jurij Domański, Stanisław Swiridow, Olga Nikitina. Regularnie pojawiały się także artykuły Jekatieriny Kozickiej, Nadieżdy Nieżdanowej, Daniły Dawy- dowa, Tatjany Iwlewej, Dienisa Stupnikowa, Olega Gorbaczowa, Olgi Markie- łowej czy Evelyn Radke z Niemiec. W polskim środowisku rusycystycznym rosyjska poezja rockowa jest mało znana. W twerskich zbiorach naukowych pojawiły się publikacje trójki Pola ków (Jakub Sadowski, Jacek Pawlak, Dariusz Gancarz). Na szczególną uwagę zasługuje Jakub Sadowski, którego artykuły cyklicznie pojawiają się w kolej nych wydaniach Rosyjskiej poezji rockowej, począwszy od części czwartej do je denastej (w jedenastej wspólnie z E. Przybył-Sadowską). Ten znawca i miłośnik 2 Ю. Доманский, Русская.. s. 97. rosyjskiego rocka jest jednocześnie autorem jednej z analiz zamieszczonych w zbiorku Bardowie?. W książce zostanie zaprezentowane stanowisko traktujące tekst rocko wy jako sztukę słowa. Jednym z celów refleksji historyczno-literackiej będzie wykazanie faktu nierozerwalności myśli z panującą w Związku Radzieckim, a później w Rosji, sytuacją społeczno-polityczną. Poezja rockowa ostatniego niemal czterdziestolecia była doskonałym zwierciadłem kondycji moralnej młodego pokolenia w Rosji. Często krzywym, odwróconym, niekiedy po pękanym. Takim, jak czasy, na które przypadł jej rozkwit. Warto poznać ten głos, chociażby dlatego, że stanowi on cząstkę prawdy o imperium radzieckim i o współczesnej Rosji. 3 J. Sadowski, Dżungla, cmentarz, apokalipsa: rosyjska poezja rockowa lat 1985-2000 a obrazy literackie, [w:] Bardowie, Łódź 2001, s. 153-165. Próby zdefiniowania Na pierwszy rzut oka, pojęcie rocka bezsprzecznie kojarzy się ze stylem mu zyki. Takim, z którym w zasadzie każdy człowiek, niezależnie od wieku, miał bliższy lub dalszy kontakt. Może nim być zagorzały fan, stały bywalec koncer tów, kolekcjoner płyt. Może też być to osoba stojąca w opozycji, uważająca rock za wytwór niskiej i prymitywnej kultury. Są też i tacy, którzy mają do rocka stosunek zupełnie obojętny. Nie zmienia to faktu, iż rock jest obecnie terminem powszechnie znanym. Próba jednoznacznego zdefiniowania rocka byłaby jednak dużym uprosz czeniem. Aby stworzyć podwaliny do analizy zjawiska, należy przytoczyć kil ka definicji. Encyklopedia Powszechna podaje następujące wyjaśnienie hasła „rock and roli”: rock and roli (ang. to rock, kołysać i to roli, toczyć) - muzyka młodzieżowa lat 50. XX wieku. Amerykański taniec towarzyski, metrum parzyste, tempo szybkie. Rozwinął się z modnego w latach 30. XX w. jitterburga, potem jivea, urozmaicony akrobatycznymi figurami1. Słownik terminów muzyki rozrywkowej uwzględnia zarówno pojęcie „rock and roli”, jak i „rock”: rock and roli: 1. styl w wokalno-instrumentalnej muzyce rozrywkowej, powstały na począt ku lat 50. XX wieku w Stanach Zjednoczonych z połączenia elementów białych 1 Encyklopedia Powszechna Larousse, t. II, Warszawa 2003, s. 1319. S i murzyńskich stylów (m.in. rhythm and bluesa oraz country and western), cha rakteryzujący się mocno zaznaczonym rytmem i gitarowym akompaniamen tem; 2. samodzielny utwór wokalno-instrumentalny, utrzymany w tym stylu; 3. wykonywany przy muzyce w tym stylu taniec towarzyski o szybkim tempie, w metrum 4/4, charakteryzujący się swobodnymi, improwizowanymi ruchami; 4. nurt wokalno-instrumentalnej muzyki rozrywkowej, obejmujący wszelkie formy oparte na mocnym, dynamicznym rytmie, wykonywane głównie na elek trycznych gitarach i perkusji2; rock: 1. jeden z podstawowych stylów w wokalno-instrumentalnej muzyce rozrywko wej, powstały na początku lat 50. XX wieku w Stanach Zjednoczonych z połą czenia elementów białych i murzyńskich stylów (m.in. rhythm and bluesa oraz country and western), charakteryzujący się mocno zaznaczonym rytmem i elek trycznie nagłośnionym instrumentarium; 2. to samo co rock and roli: styl muzyczny, nurt w muzyce lub taniec towarzyski3. Autor Słownika muzycznegoy Arthur Jacobs, nie traktuje tych dwóch pojęć całkowicie synonimicznie i wyjaśnia: rock - rodzaj popularnej muzyki, która wywodząc się z amerykańskich korzeni, rozprzestrzeniła się w całym świecie ok. 1950 roku. Opiera się na partii wokalnej i towarzyszących jej gitarach (głównie gitarach elektrycznych), popularyzowana przeważnie za pomocą nagrań dźwiękowych. Rock’n’roll stanowi obecnie jeden z rodzajów rocka, różniących się np. odmiennym rytmem i instrumentalizmem. Fuzje z innymi gatunkami