EVOLUCIÓN DAS FEIRAS e MERCADOS NA PROVINCIA DE LUGO
Feiras e Mercados na provincia de Lugo
Abel Yáñez Armesto e José Mouriño Cuba
XUNTA DE GALICIA Consellería do Medio Rural e do Mar
Santiago de Compostela 2012 Edita: Xunta de Galicia. Consellería do Medio Rural e do Mar
Lugar: Santiago de Compostela
,PSULPH 7yUFXOR$UWHV*Ui¿FDV6$
Ano: 2012
Asesoramento Lingüístico: Antonia Vega Prieto
Depósito Legal: C 2152-2012
ISBN: 978-84-453-5055-3
ÍNDICE
Limiar ...... 11
FEIRAS E MERCADOS Historia ...... 15 Evolución das feiras e mercados en Galicia ...... 18 Diferenzas entre mercados e feiras ...... 19 Feiras ...... 20 Mercados ...... 21 Feiras e mercados en Galicia ...... 23 Peculiaridades das feiras en Galicia ...... 24 Retrato dunha feira na década de 1960 ...... 27 Plan nacional de mercados de gando ...... 29 Resumo do Plan nacional de mercados de gando en Lugo ...... 30 Situación dos mercados gandeiros en 1980 ...... 31 Situación das instalacións dos mercados gandeiros na actualidade ...... 32 Evolución dos mercados gandeiros ...... 33 )HLUDVHWUi¿FRGHPHUFDQFtDVQDSURYLQFLDGH/XJRGHQGHFRPH]RVGRVpFXOR;9,,, ata mediados do XXI ...... 33 Resumo das feiras e mercados citados dende o Catastro de Ensenada (1750) ata hoxe ...... 59 Feiras en 2010 e hoxe en día na provincia de Lugo ...... 72 Calendario de feiras e mercados de gando da provincia de Lugo en 2012 ...... 78
INDUSTRIA AGROALIMENTARIA ,QGXVWULDDJURDOLPHQWDULDQDSURYLQFLDGH/XJRGHQGH¿QDLVGRVpFXOR;9,,, ata principios do XX ...... 86 Comarca dos Ancares ...... 86 Comarca de Chantada ...... 86 Comarca da Fonsagrada ...... 86 Comarca de Lugo ...... 86 Comarca da Mariña Central ...... 87 ÍNDICE
Comarca da Mariña Occidental ...... 87 Comarca da Mariña Oriental ...... 87 Comarca de Meira ...... 88 Comarca de Quiroga ...... 88 Comarca de Sarria ...... 88 Comarca da Terra Chá ...... 88 Comarca da Terra de Lemos ...... 89 Comarca da Ulloa ...... 89 $VSURGXFLyQVDJUDULDVQDVGLVWLQWDVFRPDUFDVGH/XJRGHQGH¿QDLVGRVpFXOR;9,,, ata principios do XX ...... 90 Comarca dos Ancares ...... 90 Comarca da Fonsagrada ...... 90 Comarca de Quiroga ...... 90 Comarca de Meira ...... 90 Comarca da Terra de Lemos ...... 91 Comarca de Chantada ...... 91 Comarca da Ulloa ...... 91 Comarca de Sarria ...... 91 6 Comarca da Terra Chá ...... 92 Comarca de Lugo ...... 92 Comarca da Mariña ...... 93 5HVXPRGRVWLSRVGHSURGXFLyQVDJUDULDVQDVGLVWLQWDVFRPDUFDVGH/XJRGHQGH¿QDLV do século XVIII ata principios do XX ...... 94 Industrias agroalimentarias en 2010 na provincia de Lugo ...... 96 Concellos ordenados segundo o número de industrias agroalimentarias ...... 97 Adegas Ribeira Sacra ...... 98 Adegas viño de mesa ...... 98 Adegas bebidas alcohólicas ...... 98 Industrias cárnicas ...... 99 Industrias de mel ...... 99 Industrias de leite ...... 99 Industrias de queixos ...... 100 ÍNDICE
Industrias de ovos ...... 100 Industrias de produtos de pesca ...... 100 Industrias de froita ...... 100 Industrias pasteleiras ...... 101 Industrias de legumes secos ...... 101 Industrias de café e/ou cacao ...... 101 Industrias de froitos secos ...... 101 Industrias de cogomelos ...... 102 Industrias de precociñados ...... 102 Industrias de conservas vexetais ...... 102 Industrias de aceite ...... 102 Industrias de plantas medicinais ...... 102 Industrias de pensos e fertilizantes ...... 102
SISTEMA DE MEDIDAS Medidas antigas ...... 108 Evolución dos sistemas de pesas e medidas ...... 108 Cronoloxía da implantación en España do sistema métrico decimal ...... 108 7 Sistema de pesas e medidas antigas en Galicia ...... 109 Sistema de pesas e medidas antigas na provincia de Lugo ...... 110 Pesas e medidas antigas nos distintos concellos da provincia de Lugo ...... 112 Cadro do sistema de pesas e medidas nos distintos concellos da provincia de Lugo ...... 123 Equivalencias entre medidas ...... 127 Dicionario das medidas antigas empregadas en Galicia ...... 131
DESCUBRIR LUGO Os Ancares ...... 148 A Fonsagrada ...... 149 Quiroga ...... 150 Meira ...... 151 Terra de Lemos ...... 152 ÍNDICE
A Ulloa ...... 155 Chantada ...... 156 Sarria ...... 157 A Mariña Occidental ...... 159 A Mariña Central ...... 161 A Mariña Oriental ...... 163 Terra Chá ...... 165 Lugo ...... 167
ANEXOS Anexo I 3RERDFLyQQDSURYLQFLDGH/XJRHQ H ...... 176 Concellos ordenados segundo o número de habitantes ...... 179 Anexo II Perda de poboación entre 1845-1910 e 1910-2010 ...... 181 Anexo III Plan nacional de mercados de gando ...... 183 Anexo IV 8 Movemento de gando nos mercados gandeiros de Lugo en 2010 ...... 189 Anexo V Calendarios ...... 190 (YHQWRVJDVWURQyPLFRVHIHLUDVPRQRJUi¿FDVPHVDPHV ...... 190 Festas gastronómicas ...... 193 )HLUDVPHGLHYDLVGHDUWHVDQtDHHWQRJUi¿FDV ...... 194 )HLUDVPRQRJUi¿FDV ...... 195 Anexo VI Mapas ...... 196 Feiras ...... 197 Adegas ...... 201 Destilerías ...... 205 Rutas queixos ...... 206
BIBLIOGRAFÍA ...... 213 AGRADECEMENTOS
Aos compañeiros do Servizo de Control da Calidade Agroalimentaria e Industrias de Lugo. Á Consellería do Medio Rural e do Mar por ter en consideración un traballo que pretende ser recompilación de información e divulgación SDUDEHQH¿FLRGROHFWRUiYLGRHQFRxHFHUDVQRVDVUDtFHVHRVQRVRV costumes. Ao Concello de Abadín pola sensibilidade cara á publicación deste libro para a divulgación da nosa riqueza e cultura. Este concello sempre tivo unha especial preocupación pola agricultura e pola comercialización dos seus produtos como demostra a tradición das súas feiras. Na actualidade son un referente a Feira de Santos de Gontán FHQWUR GH FRPSUD H YHQGD GH JDQGR H SURGXWRV DJUtFRODV TXH VH FHOHEUDRSULPHLURViEDGRGRPHVGHQRYHPEURHD)HLUD([SRJUHOR (centro de compra e venda de grelos e unha gran variedade de artigos FXOLQDULRVIHLWRVFRQHVWDPDWHULDSULPDLQFO~HXQKDGHJXVWDFLyQGH FDOGRHHPSDQDGDVGHJUHORV TXHVHFHOHEUDQRPHVGHIHEUHLUR$,;3 Grelos de Galicia ten en Abadín un dos concellos de maior produción 9 e calidade.
LIMIAR
2VFDPELRVSURGXFLGRVHQ*DOLFLDQDFRPHUFLDOL]DFLyQGRVSURGXWRVHQ[HUDOPRWLYDGDVREUH WRGRSRODPHOORUDGDVFRPXQLFDFLyQVHRGHVSRERDPHQWRGRPHGLRUXUDOOHYRXQRViHODERUDFLyQ desta publicación sobre a evolución das feiras e mercados na provincia de Lugo; inclúese unha UHODFLyQGDVIHLUDVTXHVHFHOHEUDEDQGDVTXHWHPRVFRxHFHPHQWR[XQWRFXQFDOHQGDULRGRV elementos festivos que teñen lugar mes a mes. Tamén se fai referencia á evolución en Galicia do TXHIRLR3ODQQDFLRQDOGHPHUFDGRVTXHWDPpQpLQGLFDWLYRGDQRVDVLWXDFLyQHUHVSRVWDDWDO SODQ3RURXWURODGRRIHLWRGHVHUHVWDSURYLQFLDXQFODURUHSUHVHQWDQWHGDSURGXFLyQSULPDULD incitounos a facer referencia e achegar datos sobre a súa agroindustria co gallo de proporcionarlle iSRERDFLyQLQIRUPDFLyQVREUHXQDVSHFWRPRLGHVFRxHFLGRPRWLYRSRORTXHiVYHFHVVHIUHDQ actitudes positivas que se podían executar para a xeración de riqueza. 'HVGHTXHH[LVWHRFRPHUFLRDtQGDQDV~DIRUPDPiLVUXGLPHQWDULD PHGLDQWHRLQWHUFDPELR GHIURLWRVHPHUFDGRUtDVGHWRGRWLSR WHQVHVHQWLGRDQHFHVLGDGHGHPHGLUHSHVDURVGLYHUVRV SURGXWRV(VWDVPHGLGDVHVL[HQDHOHFFLyQGXQKDVXQLGDGHVRXSDWUyQVHXQKDGDVSULQFLSDLV FDUDFWHUtVWLFDVQDSURYLQFLDGH/XJRHUDDJUDQSUROLIHUDFLyQGHVWDVH[SUHVLyQLQFRQIXQGLEOH do illamento histórico e da estrutura comarcal. Por estas razóns decidimos incluír un apartado relativo ás pesas e medidas empregadas nas distintas comarcas da provincia. 2ERYLD[HLURSDUDDSURYHLWDUPHOORURSHUFRUULGRDQWHVGHLQLFLDUDYLD[HWUDWDGHDVHVRUDUVH VREUH R TXH SRGH DWRSDU QRV OXJDUHV RQGH VH SUHWHQGH GHVSUD]DU 3ROR GLWR PDOLD TXH D LQWHQFLyQGDSXEOLFDFLyQQRQpDGHVHUXQKDJXtDGHYLD[HVDFKpJDVHLQIRUPDFLyQ~WLOSDUD SRGHUFRPSOHWDUXQKD[RUQDGDGHOHFHU$VtFRPRGHQGHD5LEHLUD6DFUDDWDD0DULxDPiPRDV 11 FDVWURV DVHQWDPHQWRV URPDQRV PRVWHLURV PHGLHYDLV FUXFHLURV SHWRV GH iQLPDV SRQWHV SD]RVPLUDGRLURViUHDVGHUHFUHR«IRUPDQXQSDWULPRQLRGLJQRGHVHUFRxHFLGRSDUHFHXQRV LQWHUHVDQWHSURSRUFLRQDUXQKDUHODFLyQGRVHOHPHQWRVPiLVVDOLHQWDEOHVRUGHQDGRVSRUFRPDUFDV e concellos. Como nos últimos tempos xurdiu un notable número de instalacións para a elaboración de SURGXWRVJDOHJRVFRQFDOLGDGHTXHSDJDDSHQDYHUHYLVLWDUFUHPRVTXHp~WLORIUHFHUOOHDR viaxeiro mapas con rutas que o guíen aos puntos onde pode atopar estas. (Q GH¿QLWLYD FRQVLGHUDPRV TXH UHVXOWD XQ FyFWHO HQWUH D KLVWRULD D DFWLYLGDGH HPSUHVDULDO DJURDOLPHQWDULDDFRPHUFLDOL]DFLyQHDFXOWXUDHQ[HUDOFRQGRXVDVSHFWRVLPSRUWDQWHVFRPR VRQDDUWHHDJDVWURQRPtD7RGRLVRDGHPDLVGHWHURRE[HFWLYRGHIDFLOLWDUOOHLQIRUPDFLyQTXH esperamos que sirva para entreter e apoiar o turismo.
Feiras e Mercados Feiras e Mercados
14 FEIRAS E MERCADOS
etapa castrexa deixa unha poboación moi cer as necesidades dunha poboación en cons- Adiseminada pola xeografía galega. A si- WDQWH DXPHQWR LQFUHPpQWDQVH D FRPHUFLDOL- tuación de dispersión chega a tal punto que ]DFLyQGHSURGXWRVHFRQVHFXHQWHPHQWHDV polo século XVI un bispo galego reclama ao feiras e os mercados. monarca Filipe II que lle xunte a poboación SDUDDVtSRGHUFKHJDUFRDV~DPHQVD[HpGL- Estas citas de carácter periódico que durante FLUIDFHUDOJRFRPRFRVLQGLRVDPHULFDQRV VpFXORV VH GHURQ HQ *DOLFLD H DtQGD VH HVWiQDGDUQDDFWXDOLGDGHIRURQ[XQWRFRD $GLVSHUVLyQGDSRERDFLyQTXHVHPDQWLYRD 15 WUDYpVGRVVpFXORVQDDFWXDOLGDGHHVWiH[SH- festa parroquial os modos máis habituais de ULPHQWDQGRRSURFHVRLQYHUVRGHELGRDTXHR GLVWUDFFLyQQDV]RQDVUXUDLVDRPHVPRWHPSR abandono da agricultura está xerando un éxo- tamén cumpriron funcións de tipo comercial do dende os núcleos rurais de menor entidade HVRFLDO&RPRQRQSRGtDVHUGRXWUDPDQHLUD a poboacións máis grandes. QHODV QDFHURQ PLOHV GH DQpFGRWDV IRURQ OXJDUGHGLYHUVLyQHSHQXULDVQRUPDOPHQWH O feito de que a poboación galega estivese penurias para o labrador e ledicia para o HVSDOODGD DV YtDV GH FRPXQLFDFLyQ IRVHQ LQWHUPHGLDULR SHUR WRGR LVR QRQ WHQ YROWD SRXFDV H PDO FRQVHUYDGDV RV PHGLRV SDUD atrás nin é obxecto deste estudo. Neste desprazarse e o tempo dispoñible escaseasen traballo queremos achegar unha información (hai que ter en conta que unha poboación que por estar dispersa en moitas fontes dedicada fundamentalmente a labores de (como a nosa poboación) consideramos que tipo agrícolas non pode abandonar por SRGHVHULQWHUHVDQWHWDQWRSDUDRVHVWXGRVRV PRLWR WHPSR D V~D DFWLYLGDGH SURYRFRX como para aquel que só quere unha guía a necesidade de facer feiras e mercados dos acontecementos festivo-comerciais da SUy[LPRV UD]yQ SROD FDO HVWHV HYHQWRV provincia de Lugo. proliferaron en Galicia como fungos. HISTORIA No século XVI iníciase un incremento sig- QL¿FDWLYRGDSRERDFLyQTXHWLYRRVHXSXQWR $¿QDLVGR1HROtWLFRDSDUHFHDDJULFXOWXUDH álxido entre os séculos XVIII e XIX. Como con ela o comercio. Nun primeiro momento FRQVHFXHQFLDGHVWDVLWXDFLyQHSDUDVDWLVID- practicábase unha agricultura de subsistencia FEIRAS E MERCADOS
na que as producións eran as xustas para a A maneira en que as primeiras civilizacións poboación que se ocupada desta. A medida empezaron a comerciar era o troco. Intercam- TXH VH LQFRUSRUDQ RV DYDQFHV WHFQROy[LFRV ELiEDVH PDWHULD SULPD SRU DUWLJRV DUWHViQV FRPRDIRU]DDQLPDORXDVQRYDVIHUUDPHQWDV RX SURGXWRV HODERUDGRV D FDPELR GRXWURV as colleitas pasan a ser cada vez maiores. que o artesán non producía. Nos pequenos Chega un momento en que hai excedentes mercados era onde se orixinaron os primeiros HDGHPDLVGHL[DGHVHUQHFHVDULRTXHWRGD WURFRVHQWUHXQKDJUDQYDULHGDGHGHDUWLJRV a poboación se dedique á produción de SRUH[HPSORIHUUDPHQWDVGHVtOH[ODQ]DV]D- alimentos. Estas circunstancias favorecen SDWRVFRODUHVHDWDSURGXWRVDJUtFRODV+R[H a aparición de sectores da sociedade que se HQ GtD QDOJ~QV PHUFDGRV VpJXHQVH XVDQGR SRGHQ GHGLFDU D RXWUDV DFWLYLGDGHV FRPR este tipo de transaccións. O principal incon- a olaría ou a metalurxia. Os excedentes veniente deste tipo de comercio é que as dúas das colleitas empezaron a intercambiarse partes implicadas na transacción comercial con obxectos producidos por outros tiñan que coincidir na necesidade das mer- sectores da poboación ou por comunidades cancías ofertadas pola outra parte. Para solu- especializadas. Normalmente estes obxectos cionar este problema xurdiu unha serie de in- eran elementos para a defensa da comunidade termediarios que almacenaban as mercancías DUPDV GHSyVLWRV SDUD SRGHU WUDQVSRUWDU involucradas nestas transaccións. ou almacenar os excedentes alimentarios O uso do diñeiro nas transaccións comerciais iQIRUDV HWF QRYRV XWHQVLOLRV DJUtFRODV supuxo un gran avance na economía. Xa DL[DGDV GH PHWDO RX DWD PiLV DGLDQWH non facía falla que as partes implicadas nos RE[HFWRVGHOX[R HVSHOORVSHQGHQWHVHWF intercambios necesitasen as mercancías da Na Idade do Bronce xa existían redes de SDUWHRSRVWD&LYLOL]DFLyQVPiLVDGLDQWDGDV intercambio que abranguían zonas moi di- FRPRRVURPDQRVHVWHQGHURQHVWHFRQFHSWRH IHUHQWHVSHURSRODVSURSLDVOLPLWDFLyQVGR empezaron a acuñar moedas. As moedas eran UH[LVWUR DUTXHROy[LFR Vy RV SURGXWRV RX obxectos especialmente deseñados para estes materias primas intercambiados que deixan negocios. O único inconveniente que tiña o 16 pegada no rexistro dispoñible permiten esa diñeiro era que ao ser un acordo dentro dunha YDORUDFLyQ VHQ TXH VH SRLGDQ DYDOLDU RX- comunidade podía non ter sentido noutro tros tipos de produtos intercambiados. En contexto. Por iso xurdiu o concepto da divisa. Europa os produtos intercambiados cífran- A divisa era un elemento de intercambio VH HQ PDWHULDV SULPDV OtWLFDV VtOH[ REVL- aceptado nunha zona moito máis ampla que diana e pedras duras; metais: cobre e ouro; DSURSLDFRPXQLGDGHDPiLVKDELWXDOHUDR H DGRUQRV PDU¿O iPEDU FDVFD GH RYR GH RXUR SXUR DtQGD TXH DR ORQJR GD KLVWRULD DYHVWUX] FXQFKDV HWF VHPSUH RE[HFWRV WDPpQ DSDUHFHURQ RXWUDV FRPR R VDO RX D manufacturados e de dubidosa utilidade pementa. As divisas facilitaron o comercio como ferramentas implicadas nos procesos intercontinental en gran medida. de produción de bens subsistenciais. Pero En Roma boa parte da actividade comercial hai que supoñer que outro tipo de produtos era realizada polos mesmos produtores. Os SXLGHVHQDFRPSDxDUDHVWHV WHFLGRVFHUWDV excedentes agrarios eran levados á cidade EHELGDV OtTXLGRV FRPHVWLEOHV HVFUDYRV polo campesiño que adquiría ou cambiaba PXOOHUHVVDOHWF(VWHFRPHUFLRSULPLWLYR nos talleres os produtos necesarios. non só supuxo un intercambio local de bens H DOLPHQWRV VHQyQ WDPpQ XQ LQWHUFDPELR Malia que a tradición histórica do comercio JOREDO GH LQQRYDFLyQV FLHQWt¿FDV H WHFQR- se remonta ao Antigo Exipto e ao Imperio Oy[LFDV HQWUH RXWUDV R WUDEDOOR HQ IHUUR H Romano cando os comerciantes se atopaban HQEURQFHDURGDRWRUQRDQDYHJDFLyQD FRVSURGXWRUHVORFDLVHQPHUFDGRVHED]DUHV HVFULWXUDQRYDVIRUPDVGHXUEDQLVPRHXQ R WHUPR ³IHLUD´ QR VHX VHQWLGR PRGHUQR longo etcétera. empezou a utilizarse por primeira vez FEIRAS E MERCADOS
GXUDQWH D ,GDGH 0HGLD (WLPROR[LFDPHQWH $V IHLUDV LQVWDOiEDQVH QXQ HVSD]R OLEUH a palabra feira procede do latín feria TXH ás portas da cité ou recinto antigo (xunto VLJQL¿FDVROHPQLGDGHIHVWD$OJ~QVDXWRUHV i FDWHGUDO DJUXSiEDQVH QXQ HVSD]R PRL propoñen tamén como antecedente o termo limitado e a súa apertura anunciábase polo forum. Ambos os dous remiten ao concepto repique das campás. A clientela era do de solemnidade ou peregrinación. Pouco PiLV YDULDGR $V PHUFDGRUtDV RE[HFWR GH D SRXFR HVDV IHVWDV DSDUHFHURQ XQLGDV iV WUDQVDFFLyQLQFOXtDQSHL[HIUHVFRHVDOJDGR prácticas mercantís; e paseniñamente as SHOHV SDQRV ¿QRV YLxR VDO WDSLFHV WHDV transaccións comerciais prevaleceron sobre GH VHGD FREUH FLFHODGR FULVWDOHUtD PHWDLV RVDVSHFWRVUHOL[LRVRV2PHVPRVLJQL¿FDGR ODEUDGRV HVSHFLDV RULHQWDLV FRPR QHVWD achámolo no termo utilizado en alemán pSRFD JXVWDEDQ GD FRPLGD VD]RQDGD QRV messe R FDO SURYpQ GR ODWtQ missa: servizo PHUFDGRV VHPSUH KDEtD SHPHQWD FDQHOD relixioso onde o sacerdote ao pronunciar FUDYR [HQ[LEUH PDFLV H QR] PRVFDGD as palabras “ite, missa esW´ SRGHGHV LUYRV PDUURTXLQHUtD SURGXWRV PHQFLxHLURV iORH a nosa pregaria xa foi enviada) daba por DOFDQIRU UXLEDUER SHUIXPHV H DURPDV UHPDWDGR R VHUYL]R UHOL[LRVR LQLFLiQGRVH D iPEDUJULVPHOLVDLQFHQVRDOPLVFUHPLUUD continuación a actividade do mercado situado DXJDGHURVDV FHUDPHO« xeralmente na praza da igrexa. Os mercadores ou comerciantes gozaban de A primeira feira documentada da que se ten múltiples privilexios: “a súa persoa só podía FRxHFHPHQWR IRL D ³)RLUH GH 6DLQW 'HQLV´ VHUGHWLGDHRVVHXVIDUGRVFRQ¿VFDGRVSRORV IXQGDGD SROR 5HL 'DJREHUWR QR VpFXOR 9,, JDUGDVGDVIHLUDVYL[LDQWHVRXLQVSHFWRUHV´ celebrábase preto de París para abastecer de 3DJiEDVH SRU WRGR FRQ FDQWLGDGHV EHQ establecidas: a escolta que protexía os viño e mel as cidades situadas máis ao norte. FRPHUFLDQWHVGHVGHFDOTXHUDSDtVRFDEDOR As feiras eran reunións de comerciantes en R LQWHUPHGLDULR D SH]D GH WHD R DOXJXHU OXJDUHV¿[RVHQGDWDVWDPpQ¿[DVHSURWH[LGDV GXQKDFDVDRGHUHLWRGHPHUFDGRGHSURGXWRV mediante disposicións legais. Cada feira FRPHVWLEOHVDWD[DSRUOLEUDGHSUDWDSUHVWDGD estaba perfectamente organizada. A primeira SRU DFWR GH SUpVWDPR SROD HQWUDGD GXQKD 17 semana dedicábase a montar as paradas ou PHUFDQFtD 3RGtDVH GLFLU TXH R ¿VFR IHXGDO casetas nas rúas da cidade; durante os dez non carecía de imaxinación para atopar as GtDV VHJXLQWHV SURFHGtDVH i transacción dos ocasións de engrosar as súas arcas. panos DFRQWLQXDFLyQGXUDQWHRQFH[RUQDGDV vendíase o coiro cordobán e nas dezanove Os dereitos de apertura dun mercado semanal restantes vendíanse outras variedades de concedíase xeralmente por privilexio real mercadorías. A feira concluía dedicando un HRVGHIHLUDSDJDGRVSRORVFRPHUFLDQWHV tempo a facer o balance. constitúen a miúdo unha fonte substanciosa GH LQJUHVRV SDUD R QREUH D DXWRULGDGH $tQGDTXHR¿QGDVIHLUDVIRVHQDVV~DVRUL[HV eclesiástica ou a municipal. Do mesmo H[FOXVLYDPHQWHFRPHUFLDOWDPpQGHURQOXJDU PRGRDIHLUDDQXDORXiVYHFHVVHPHVWUDO iFRQVWUXFLyQGHHGL¿FDFLyQVSDUDVDWLVIDFHU (podía durar varias semanas) ofrecía unha DVQHFHVLGDGHVGRVIHLUDQWHV ORFDLVORQ[DV PDJQt¿FDVDtGDDRFRPHUFLRDIDVWDGR(VWH LJUH[DVWHQGDVFDO]DGDV HWDPpQDRXWUDV dereito a establecer as feiras concedíase PDQLIHVWDFLyQV[XUGLGDVFR¿QGHGLYHUWLURV igualmente por privilexio real e os hallages participantes. Había espectáculos públicos: (dereito ou canon que paga o comerciante DFUyEDWDV[RJUDUHVHWUREDGRUHV1RQIDOWDED para vender na lonxa ou mercado dunha D SRHVtD D GDQ]D H R WHDWUR DV IXQFLyQV cidade) adoitan ser moi elevados. Os SULPHLURIRURQQDVLJUH[DVORJRQRVSyUWLFRV grandes comerciantes eran os protagonistas e despois nas prazas. Os poetas-músicos GDV IHLUDV SHUR DR FDUyQ GHOHV FRH[LVWtDQ chegaron a ser tan numerosos que nalgunhas vendedores ambulantes que trasladaban cidades se publicaron edictos contra eles. DV V~DV PHUFDQFtDV GXQ OXJDU DR RXWUR H FEIRAS E MERCADOS
podían levar a cabo os seus negocios fóra do SRODV LQÀXHQFLDV UHOL[LRVDV PHOORUDV QD recinto feiral. navegación e polo asentamento da poboación QDVFLGDGHVSHTXHQDVTXHVHIRURQIRUPDQGR A utilización da diversidade de pesos e que remataron na creación de moitas feiras e medidas no medievo carrexa problemas ao PHUFDGRVGHFDUiFWHUORFDOHTXHHQ*DOLFLD FRPHUFLDQWH R FDO GHEtD UHFRUUHU iV WiERDV se espallaron por todo o territorio. GH FRQYHUVLyQ RX HTXLYDOHQFLDV SRLV DV medidas do lugar de compra diferían a miúdo Na Idade Moderna seguiu a aumentar coas do punto de venda. Como ao mesmo a poboación e tamén se incrementou a tempo era perigoso viaxar levando consigo XUEDQL]DFLyQ &DVWHOD VREUHVDtD [XQWR IRUWHV VXPDV GH GLxHLUR HQ PRHGDV JUDQ FRQ +RODQGD ,QJODWHUUD HQWUH RXWURV SHUR parte das transaccións realizábanse a crédito. REYLDPHQWHFRQpSRFDVFDPELDQWHV$¿QDLV Buscábase un medio para evitar transportar do século XVIII séguese nesa tendencia diñeiro efectivo dunha feira a outra xa que coa implantación do embrión da sociedade HQWUDxDEDULVFRVGHWRGRWLSR SHVRGDPRHGD de consumo e todas as súas implicacións. desgaste do seu metal ao pasar de man en 6H D WRGR LVWR OOH HQJDGLPRV DV LQÀXHQFLDV PDQO H [D TXH ORJR GR VHX YDORU H ULVFRV GRV LPSHULRV GR PXQGR FRPR D FRQTXLVWD de roubo. O comprador non estaba obrigado GH$PpULFD R ,PSHULR 2WRPDQR FKDYH GH a desembolsar o seu diñeiro no momento 2ULHQWHDVUXWDVGHSHUHJULQDFLyQD6DQWLDJR GD HQWUHJD GD PHUFDQFtD DGTXLULGD SRGtD GH&RPSRVWHODDVYtDVGHFRPXQLFDFLyQHWF comprometerse a pagar na feira seguinte. WHPRVLQ¿QLGDGHGHPXGDQ]DVSHURDVIHLUDV O devandito compromiso estaba acuñado e os mercados seguirían a súa evolución ata co selo das feiras. Os gardas controlaban os nosos tempos. o pagamento desas obrigas e perseguían o debedor coa axuda dos seus numerosos 1D,GDGH&RQWHPSRUiQHDHQPRLWRVOXJDUHV axentes. GH (VSDxD DWD SUDFWLFDPHQWH D PHGLDGRV do século XX seguirán desaparecendo e Un dos primeiros instrumentos de crédito foi creándose novas feiras e mercados. Entre 18 a lettre de foire SHUFXVRUDGDOHWUDGHFDPELR os séculos XIX e XX algunhas derivarán un documento de pergamiño realizado por SURJUHVLYDPHQWH HQ IHLUDV PRQRJUi¿FDV duplicado por un escriba. Hai que dicir e na segunda metade do século XX outras que os documentos que se empregaban nas transformaranse en eventos gastronómicos. feiras polos comerciantes importantes non Ao mesmo tempo aparecerán en moitas vilas foron utilizados de forma xeneralizada. O HFLGDGHVIHVWDVJDVWURQyPLFDVTXHQDOJ~QV uso do cheque e o crédito non penetrou de FDVRVIRUWDOHFHUiQDSURSLDIHVWDWUDGLFLRQDO xeito efectivo no medio rural ata unha época en decadencia. relativamente recente; despois do uso do troco. Non se utilizou máis que o pagamento EVOLUCIÓN DAS FEIRAS E MERCADOS HQ PHWiOLFR H HQ PDQ H GHVFRQ¿iEDVH EN GALICIA profundamente dos intermediarios. *DOLFLD DtQGD TXH QXQ H[WUHPR HVWi 'XUDQWH D $OWD ,GDGH 0HGLD HQ [HUDO conectada co resto de Europa polo Camiño GHVDSDUHFHURQ DV JUDQGHV IHLUDV DV JUDQGHV de Santiago. A evolución das feiras e FDUDYDQDVHRÀX[RGH2ULHQWHi2FFLGHQWH mercados durante a Idade Media en toda $RPHVPRWHPSRTXHGHVDSDUHFtDQDOJXQKDV Europa tamén toma corpo neste ¿QLVWHUUDH DSDUHFtDQ RXWUDV JUDQGHV HQ ,QJODWHUUD no que xurdirán exemplos como a de San )UDQFLD HWF FRPR D GH &KDPSDJQH Lucas GH 0RQGRxHGR TXH VH UHPRQWD DR 1RUWKDPSWRQ 0HGLQD GHO &DPSR« ;D ano 1156 e que perdura na actualidade. Con QD %DL[D ,GDGH 0HGLD HVWDV IHLUDV WLxDQ orixe na Idade Media tamén cómpre destacar distinto matiz en canto aos obxectivos de a Feira de Santos de Monterroso que data FRPHUFLRHGLVWULEXFLyQHQWUHRXWUDVFRXVDV de 1450 e rematou dando orixe á vila; o FEIRAS E MERCADOS comercio do sal sería o elemento principal e GHVWDVIHLUDVHPHUFDGRV&RPRH[HPSORSy- arredor del callaron as transaccións de gando. dese subliñar a aparición na segunda metade As Quendas GH 0RQGRxHGR IHLUD FDEDODU do século XX de innumerables feiras gastro- coñecida dende o século XV. Outras feiras de nómicas. tempos antigos son a de Santiago e a de San Froilán en Lugo. Tiñan tanta fama case como DIFERENZAS ENTRE MERCADOS E a de Sevilla (que sempre fora moi coñecida FEIRAS e que aínda hoxe o é pola Feira de Abril). En 1487 a cidade de Santiago celebraba unha Mercado é unha concentración mercantil feira franca outorgada polos Reis Católicos que se celebra con regularidade e en curtos e duraba vinte días. O San Froilán de Lugo HVSD]RV GH WHPSR XQKD YH] i VHPDQD FXQ WLxD XQKD RUL[H HPLQHQWHPHQWH DJUDULD H OXJDUSHUPDQHQWHHQRTXHVHFRPHUFLDVREUH aínda que os datos existentes da súa orixe non WRGRFRQSURGXWRVGHSULPHLUDQHFHVLGDGH VRQH[DFWRVFDVHVHJXURTXHRHPEULyQVHUtD medieval. No século XVIII produciuse un Feira é un mercado extraordinario cun ritmo ¿WR VLPEyOLFR FRD FRQFHVLyQ GXQ SULYLOH[LR de celebración establecido -que adoita oscilar real en 1754 para a celebración dunha feira HQWUH TXLQFHQDO H DQXDO VHQ LQVWDODFLyQV anual (San Froilán) na que se podían vender ¿[DV FXQ PDLRU UDLR GH DFFLyQ WDQWR GH produtos do campo. provedores coma de compradores e no que sempre está presente o gando maior e a oferta Durante a Baixa Idade Media (séculos XI- de produtos é máis ampla. XV) formáronse moitos núcleos urbanos ou YLODV SROR LQWHULRU IX[LQGR GD LQVHJXULGDGH Os dicionarios da Real Academia Española e da costa debido ás invasións puntais de GD5HDO$FDGHPLD*DOHJDGH¿QHQDVIHLUDVH YLTXLQJRV HQWUH RXWURV ,VWR GDUtD OXJDU D os mercados do seguinte xeito: LQQXPHUDEOHV PHUFDGRV IHLUDV H IHVWDV SRU Dicionario da Real Academia Española toda Galicia e tamén a unha distribución GHPRJUi¿FD HQYH[DEOH $V SHUHJULQDFLyQV Mercado: D 6DQWLDJR GH &RPSRVWHOD DGHPDLV GH QRQ 19 LUHQ HQ GHWULPHQWR GDV IHLUDV H PHUFDGRV Contratación pública nun lugar deron lugar á implantación de tendas e destinado para o efecto e en días FRPHUFLRV¿[RVHLQGLYLGXDLVTXHHQ*DOLFLD sinalados. SRODVV~DVFDUDFWHUtVWLFDVGHPRJUi¿FDVIRURQ Sitio público destinado permanen- LQWHUHVDQWHVHHQVpFXORVSRVWHULRUHVGHJUDQ WHPHQWH RX HQ GtDV VLQDODGRV SDUD transcendencia económica e cultural. Aínda YHQGHUFRPSUDURXSHUPXWDUEHQVRX quedan lembranzas dos burgos próximos servizos. ou incrustados a algunhas capitais galegas Conxunto de actividades realizadas onde era de supoñer que se celebraban no seu libremente polos axentes económicos momento feiras ou mercados. sen intervención do poder público. 1RV VpFXORV SRVWHULRUHV R PRYHPHQWR Conxunto de operacións comerciais das feiras e mercados acompañouse dun que afectan un determinado sector de incremento ou descenso da poboación. Dende bens. o século XVIII ata mediados do XX houbo Praza ou país de especial importancia XQ DXPHQWR QRWDEOH GR Q~PHUR GH IHLUDV RXVLJQL¿FDFLyQQXQKDRUGHFRPHUFLDO seguido dunha rápida diminución destas. calquera. 2VQ~FOHRVXUEDQRVDVYtDVGHFRPXQLFDFLyQ Conxunto de consumidores capaces DHVSHFLDOL]DFLyQSURGXWLYDDPHFDQL]DFLyQ de comprar un produto ou servizo. familiar e o abandono rural determinaron Estado e evolución da oferta e a D SHUPDQHQFLD R WLSR R OXJDU H D FUHDFLyQ demanda nun sector económico. FEIRAS E MERCADOS
Feira: En latín tardío cristián feira empregouse en singular para denominar os días da semana Mercado de maior importancia que FRQHVHVLJQL¿FDGRDtQGDVHVHJXHXWLOL]DQGR R FRP~Q QXQ OXJDU S~EOLFR H GtDV HQ SRUWXJXpV KR[H HQ GtD 1D DFWXDOLGDGH sinalados. é un evento coas seguintes características Festas que se celebran con tal ocasión. EiVLFDV HYHQWR VRFLDO FRQ RE[HFWLYRV Sitio público en que están expostos os HFRQyPLFRV RX GH FDUiFWHU FXOWXUDO TXH DQLPDLV[pQHURVRXFRXVDVSDUDDV~D se celebraba e celebra nunha sede e cunha venda. periodicidade superior ao mercado. Eliximos estes puntos básicos porque consideramos Concorrencia de xente nun mercado que son conceptos que perduraron no tempo. desta clase. &RQ[XQWRGHLQVWDODFLyQVUHFUHDWLYDV Evento social: FRPRFDUUXVHLVFLUFRVFDVHWDVGHWLUR DREUDQFRHWFHSRVWRVGHYHQGDGH As feiras foron sempre desde o comezo GRFHVHODPEHWDGDVTXHFRQJDOORGH GDVFHOHEUDFLyQVXQHYHQWRVRFLDOXQOX- GHWHUPLQDGDV IHVWDV VH PRQWDQ QDV JDUGHHQFRQWURGHUHODFLyQVDPDLRURX menor escala. En Galicia é doado de per- poboacións. FLELUHVWHDVSHFWRDtQGDTXHVH UHÀHFWtD Instalación onde se expoñen os moito mellor hai dúas ou tres décadas. produtos dun só sector industrial 6HUYtDQDGHPDLVGHUHDOL]DUDDFWLYLGDGH RX FRPHUFLDO FRPR OLEURV PREOHV GHPHUFDUHYHQGHUSDUDDSUiFWLFDGDQH- [RJXHWHVHWFSDUDDV~DSURPRFLyQ JRFLDFLyQHUHJDWHRRQGHDÀRUDEDDH[SH- e venda. ULHQFLDGRVSURIHVLRQDLVHDSVLFROR[tDHQ xeral. As feiras axudaban a relacionarse Dicionario da Real Academia Galega FRPXQGRDHQFRQWUDUVHFRVDPLJRVHFRV IDPLOLDUHVHDGHPDLVWDPpQVHXWLOL]DEDQ Mercado: HQSDUWHFRPRFHOHEUDFLyQIHVWLYDRXUH- 20 /XJDU S~EOLFR FXEHUWR RX DR DLUH OL[LRVDVHJXQGRRFDVRHHQTXHOXJDU libre onde están os postos de venda de Evento de asuntos económicos: alimentos. Foi un fenómeno económico que xurdiu 5HXQLyQGH[HQWHHQOXJDUHVHGDWDV ¿[DV SDUD PHUFDU H YHQGHU FDOTXHUD durante a Baixa Idade Media en Europa WLSRGHPHUFDGRUtDVLQFOXVRDQLPDLV. Occidental nunha conxuntura expansiva GRIHXGDOLVPRQDTXHDVFLGDGHVHVWDEDQD Feira: FUHFHU[XQWRDRFRPHUFLRDORQJDGLVWDQFLD iDUWHVDQtDHiV¿QDQ]DVpGLFLUFRQWRGDV 0HUFDGRS~EOLFR[HUDOPHQWHDRDLUH as actividades económicas que ían máis alá OLEUH RQGH VH FRPSUDQ H YHQGHQ GDHFRQRPtDUXUDODJURSHFXDULDTXHFRQV- PHUFDQFtDVHQSDUWLFXODUSURGXWRVGD tituía a gran maioría da produción. WHUUD H DUWHViQV H TXH VH FHOHEUD HQ GtDV¿[RV Evento de carácter cultural: Reunión periódica en que se presentan ao público mostras de diversas mer- As feiras tamén teñen unha parte cultu- cancías. ral. Aínda que nos seus comezos fose só un fenómeno comercial para cubrir DV QHFHVLGDGHV FR WUDQVFRUUHU GR WHPSR FEIRAS tamén se foron acompañando de actos A palabra feira procede do latín feria O~GLFRVPRLQHFHVDULRVSDUDDSRERDFLyQ feriarum (empregábase en plural) que HQ[HUDOHPRLWRPHOORUDtQGDSDUDRUXUDO VLJQL¿FD GtDV IHVWLYRV GtDV GH YDFDFLyQV como no caso de Galicia. FEIRAS E MERCADOS
Evento que se celebra nunha sede: MERCADOS 2V PHUFDGRUHV FRQÀXtDQ GH [HLWR RUJD- $ GH¿QLFLyQ RX SDODEUD GH PHUFDGR GHULYD nizado nunha localidade cuxa posición da palabra latina mercatusYRFDEORGHULYDGR [HRJUi¿FDUHSUHVHQWDVHDOJXQKDYDQWD[H do verbo mercari PHUFDU UHItUHVHDROXJDU que permitise establecer tratos comerciais ou á forma de contacto entre as persoas que durante varios días e cunha periodicidade mercan e venden. normalmente anual co gallo da festa lo- cal posta baixo a advocación dun santo (QWUHRXWUDVPRLWDVGH¿QLFLyQVTXHVHGDQGH patrón. Tanto por razóns de espazo coma mercado podiamos incluír unha segundo a SRORTXHVXSRxtDGHVtPEROR¿VFDODVIHL- mercadotecnia: “organizacións ou individuos ras adoitábanse celebrar ás portas das mu- TXHWHxHQGHVH[RVRXQHFHVLGDGHVHTXHDR UDOODVHQFKDLUDVDEHUWDVTXHDH[SDQVLyQ mesmo tempo teñen a capacidade e a vontade posterior das cidades rematou converten- de comprar bens e servizos para satisfacer as GRHQSUD]DVSHFKDGDVFRQHGL¿FLRVDUUH- devanditas necesidades”. dor (praza do mercado); moitas delas con función comercial que se acabaron por converter nun punto céntrico da cidade. Evento programado no tempo:
Fóronse programando nunha data deter- PLQDGDSRUTXHDVtSHUPLWtDVHOOHVRUJDQL- ]DUVHRVYHQGHGRUHVRVLQWHUPHGLDULRVH os mercadores. As feiras que se celebra- EDQDJUDQGHVGLVWDQFLDVQHFHVLWDEDQSRU FRQVHJXLQWH TXH IRUDQ EDVWDQWH HVSD]D- GDVQRWHPSRSHURDPHGLGDTXHHVWDEDQ PiLVSUHWRGRVOXJDUHVGRVDVLVWHQWHVHVD distancia temporal reducíase. 21 As feiras adoitan ter unha periodicidade men- VXDODQXDOHLQFOXVRELDQXDO3RODFRQWUDRV mercados teñen unha periodicidade semanal ou menor.
Moitas das feiras eran por concesión das auto- ULGDGHVHQ[HUDOHHQ(VSDxDSRORVSULYLOH[LRV GRVUHLVHQSDUWLFXODUDPSDUDGDVSRODLJUH[D e pegadas ao seu recinto. En Galicia unha gran parte feiras celebrábanse por costume. A palabra mercado ten un carácter bastante As feiras fóronse transformando co paso do XQLYHUVDO H SROLYDOHQWH LVWR TXHUH GLFLU TXH WHPSR GRV JUDQGHV DFRQWHFHPHQWRV GH FR- VRQHYHQWRVFRQPRLWDGLYHUVLGDGHWDQWRSRODV mezos do medievo pasáronse a eventos cada persoas que participan coma polos produtos YH]PiLVSHTXHQRVGHVDSDUHFHURQXQKDVIHL- TXHFLUFXODQRVOXJDUHVRQGHVHVLW~DQHWF ras e creáronse outras. De feiras con carácter [HUDOSDVRXVHDIHLUDVWHPiWLFDV(Q*DOLFLD Os mercados que comezaron nese intercam- HQFRQFUHWRGDIHLUDSROLYDOHQWHSDVRXVHDR bio ou troque rudimentario nada máis pasaron PHUFDGRGHJDQGRHHVWDVIHLUDVIRURQSHU- posteriormente a unha fase onde o mercado dendo pulo a favor das feiras agroalimenta- estaba formado por dous tipos de correntes ULDVTXHYDQFROOHQGRFDGDYH]PiLVIRU]D comerciais: FEIRAS E MERCADOS
% Unha ligada á adquisición de bens do distribución de bens e alimentos que exterior. DR RE[HFWLYR GRV PHUFDGRV TXH % Outra ligada á distribución local dos denominaremos máis adiante feiras e alimentos ou outros bens. que en Galicia foron importantísimas. (VWHV PHUFDGRV ¿[RV IRURQ R Q~FOHR 'H WRGD HVWD VLWXDFLyQ VDtURQ DV ORQ[DV DV da comercialización dos produtos SR[DVDVIHLUDVHWFTXHQDDFWXDOLGDGHVH- perecedeiros pois así non tiñan que guen vixentes. percorrer grandes distancias.
2VPHUFDGRVVHQG~ELGDIRURQHYROXFLRQDQ- Desde a Idade Media os mercados continúan do segundo se foron cambiando e mellorando H[LVWLQGRFRQGLYHUVRVHQIRTXHVDtQGDTXH paseniñamente as condicións de vida. Non os obxectivos son os mesmos. FDEHG~ELGDTXHRVPHUFDGRVHQ[HUDOVHIR- A terminoloxía de mercado foi quedando ron asentando en lugares e datas determina- ±IyUD GRV PHUFDGRV ¿QDQFHLURV± SDUD das motivados polos aconteceres seguintes: UH¿ULUVHDOXJDUHVGHDEDVWRQDVFLGDGHV
% &HOHEUDFLyQGHHYHQWRVDJORPHUDFLyQ % Mercados cubertos de celebración de xente como se se tratase dunha continua que hoxe se denominan festividade relixiosa. “praza”. % O desenvolvemento das comunica- % Mercados ao aire libre de celebración FLyQVTXHVRQXQLQGLFDWLYRGHDYDQFH dúas veces á semana. social. % 0HUFDGRVGHJDQGRTXHDVtVHVHJXHQ % 2V Q~FOHRV SRERDFLRQDLV TXH HUDQ D FKDPDU FDQGR VRQ FXEHUWRV H os lugares predominantes onde se débense salientar os realizados no acumulaban as necesidades. De aí derradeiro cuarto do século pasado TXH QDFHUDQ RV PHUFDGRV ¿[RV TXH en España comprendidos no Plan se correspondían máis case coa nacional de mercados. 22 FEIRAS E MERCADOS
Feiras e mercados en Galicia WHQLPSRUWDQFLDPiLVDGLDQWHKDEHUi un capítulo referido á evolución dos Todo o que se explicou anteriormente é mercados de gando en Lugo. SHUIHFWDPHQWH DSOLFDEOH D *DOLFLD TXH desde a época castrexa foi debuxando a súa Co tempo Galicia foise transformando demografía e por conseguinte a súa base de QXQKD JUDQ UH[LyQ GH SURGXFLyQ JDQGHLUD R celebracións de feiras e mercados. comercio do gando foi collendo moita forza e foise convertendo no que chamamos hoxe En Galicia tamén houbo unha relativa IHLUDVTXHQRVSULPHLURVWHPSRVHUDQJUDQGHV disociación entre mercado e feira. O mercado HYHQWRVHTXHSRVWHULRUPHQWHIRURQSHUGHQGR chegou ata os nosos días a nivel popular en DÀXHQFLDDPHGLGDTXHDXPHQWDURQHVWHV varias formas: As alusións ás feiras en Galicia veñen de % Cuberto. Celébrase normalmente se- YHOOR GDOJXQKDV FRQVHUYDPRV UHIHUHQFLDV PDQDOPHQWHHLQFOXVRDOJ~QDGLDULR dende hai moitos séculos. A Feira de San ou polo menos nalgúns lugares onde Lucas D V~D DSDULFLyQ UHPyQWDVH DR DQR a oferta é basicamente de verduras. DQRHQTXH$IRQVR9,,FRQFHGHXXQKD +DLSRVWRV¿[RVGHYHQGDWRGRDQRGH festa de oito días. Estas feiras chegaron a GLIHUHQWHVSURGXWRVTXHYDQGHVGHD durar 15 días e por suposto eran de gando FDUQH IUHVFD D TXHL[RV SDVDQGR SRU PRQWDUD] 1R PHVPR OXJDU As Quendas produtos salgados e outros. Na actua- GH 0RQGRxHGR TXH HVWLYHURQ GHGLFDGDV DR lidade vén ser sinónimo do que cha- gando cabalar e hoxe aínda seguen en vigor. mamos “a praza”. Estas feiras véñense a celebrar dende o % 3RU RXWUD EDQGD RV OXJDUHV GH século XV. poboación preto e superior a 1000 KDELWDQWHV FRPR QRUPD PiLV Do mesmo século é a Feira de Monterroso, xa [HQHUDOL]DGD WHxHQ PHUFDGRV TXH que o seu nacemento data do ano 1450. Parece poden ser normalmente de carácter ser que esta feira naceu ao redor da venda do semanal. Se hai máis poboación o VDO$R ODGR GD YHQGD GR VDO HVWDEDQ FRPR 23 normal é que se celebre dúas veces HOHPHQWRSULRULWDULRDVWUDQVDFFLyQVGHJDQGR á semana e se é moi pequeno pode De tempos antigos tamén vén a Feira de ser quincenal. Estes mercados son ao San Froilán, aínda que é en 1754 cando se aire libre e realízanse nas prazas dos lle concede a Lugo o privilexio real para a SRERVSRVLEOHPHQWHRQGHQDFHURQQR celebración da feira anual pola data do santo. seu día. É unha feira eminentemente agraria. % 1D DFWXDOLGDGH PRLWRV VRQ GH FUHDFLyQ QRYD RV PHUFDGRV DR DLUH 'XUDQWH SDUWH GD ,GDGH 0HGLD 0RGHUQD libre convertéronse no que se chama H &RQWHPSRUiQHD DV IHLUDV HQ *DOLFLD ³PHUFDGLOOR´ QHVWHV FRPHUFtDVH YLxpURQVH D FHOHEUDU FRQ JUDQ DÀXHQFLD GH ademais de con produtos frescos [HQWHFDGDYH]PiLVVHJXQGRDXPHQWDEDD SDUDDDOLPHQWDFLyQFRQPRLWDRIHUWD poboación. GRXWURV SURGXWRV SHUR EDVLFDPHQWH 'HQGH R VpFXOR ;9,,, DWD R ;; HQ JUDQ con todo o relacionado co vestir. PHGLGD HPSH]RXVH D GHEX[DU R PDSD GDV % Tamén seguen a recibir o nome feiras principais en Galicia e na provincia de de mercado os eventos comerciais /XJR$FHQW~DVHRFDUiFWHUGHIHLUDPHQVXDO gandeiros que se celebran en recintos HQ[HUDOHHVWHSUROyQJDVHDWDDRVPRPHQWRV FXEHUWRV 'H IHLWR QR ~OWLPR WHU]R actuais. do século pasado desenvolveuse o Plan nacional de mercados de gando. Durante os séculos XIX-XX seguiron Desde o punto de vista histórico tivo e QDFHQGR IHLUDV TXH SXLGHURQ VHU SRU FEIRAS E MERCADOS
QHFHVLGDGH RX LQWHUHVH GH DOJXpQ H DV un pouco o que pasou en épocas antigas autoridades permitíronas pois eran sempre un cando a feira ía asociada á festa da zona. EHQH¿FLRSDUDD]RQD$OJXQKDVFRPH]DURQ D GHVSDUHFHU VREUH WRGR D SDUWLU GR DQR $VIHLUDVJDVWURQyPLFDVVRQPRQRWHPiWLFDV FDQGRHPSH]RXDUHYROXFLyQYHUGHHD GHIHQGHQHUHVDOWDQXQSURGXWRHDRPHVPR emigración a Europa. tempo axudan a súa comercialización. Sen G~ELGDVRQXQDFRQWHFHPHQWRPRGHUQRTXH &RPR QRXWURV OXJDUHV HQ *DOLFLD DV IHLUDV veu axudado moitas veces polas tecnoloxías RUL[LQiURQVHEHQGXQQyGHFRPXQLFDFLyQV e tamén pola maior implicación por parte da aglomeración da poboación nos pobos GRVQHJRFLRVGHKRVWDOHUtDRTXHIRLWDPpQ XUEDQL]DGRVEHQGHFHOHEUDFLyQVUHOL[LRVDV unha función de coordinación de actuacións HYHQWRV IHVWLYRV HWF ( FRPR UHVXOWDGR EHQH¿FLRVDSDUDRVSRERV GH WRGR LVWR SRGHPRV WDPpQ REVHUYDU DWD PHGLDGRVGRVpFXOR;;TXH PECULIARIDADES DAS FEIRAS EN % Ao ir en aumento o despoboamento GALICIA desaparecían as feiras. $V IHLUDV HQ *DOLFLD FRPR QRXWUDV SDUWHV % $RPHOORUDUDVFRPXQLFDFLyQVXQKDV IRURQ XQ UHÀH[R LQLJXDODEOH GD VRFLHGDGH desaparecían e outras cambiaban de tanto desde o punto de vista estritamente lugar. VRFLROy[LFR FRPD HFRQyPLFR H PHVPR % As que naceron ligadas a actos re- cultural. Por iso é interesante subliñar OL[LRVRVRXDRUHYpVIRURQDGTXLULQGR algunhas das facetas que no transcurso PiLVRQRPHGHIHVWDVTXHGHIHLUDV GR WHPSR IRURQ GH¿QLQGR DV IHLUDV QR VHX exemplo por as Festas de San Froilán. conxunto. A verdadeira feira tradicional desapa- 'HQWURGRDQHFGRWDULRKDLTXHIDFHUUHIHUHQ- receu. cia a que algunhas veces a celebración das eDSDUWLUGDVHJXQGDPHWDGHGRVpFXOR;; IHLUDV WLYR WUDEDV SRU SDUWH GDV DXWRULGDGHV 24 HPiLVDtQGDQR~OWLPRWHU]RFDQGRRJDQGR xa que por defender o comercio local puñan foi desaparecendo das feiras; aínda que a DWUDQFRVDRVPHUFDGRUHVHVSHFLDOPHQWHDRV IHLUD VH VHJXLVH D FHOHEUDU FRPR HYHQWR de gando; nalgúns casos gravábase cun im- pasouse desde a concorrencia dunha camada posto cada cabeza de gando vendida e mes- de porcos ata só a asistencia da polbeira. PRVHSURKLEtDTXHVDtVHQGDUH[LyQDSOLFDQ- (VWDV IHLUDV FRQYpUWHQVH EDVLFDPHQWH HQ GRXQFyGLJRGDGRSRU$IRQVR;R6DELR IHLUDVJDVWURQyPLFDVRQGHVH[XQWDQYDULRV IDFWRUHV FRPR D WUDGLFLyQ GD [HQWH SRU $ SDUWLU GH DTXt DtQGD QD pSRFD PHGLHYDO FRPHUDWUDQVFHQGHQFLDGRSROERQD*DOLFLD as feiras multiplicáronse e abríronse moito interior e a ocasión de reunión de colectivos; DRFRPHUFLRFRDSUHVHQ]DGHJDQGRPDLRUH pGLFLUXQKDIXQFLyQHPLQHQWHPHQWHVRFLDO PHQRUSURGXWRVGRFDPSRDSHLURVHWF Nesa época elaborouse o Plan nacional A mediados do século XVIII quíxose de mercados que estaba dirixido ás feiras interromper nunha parte de Galicia o única e exclusivamente de gando (Decreto FRVWXPHGHFHOHEUDUIHLUDVRVIHVWLYRVSHUR GRGHDEULO HQ*DOLFLDWDPpQ esa disposición quedou sen observancia. Na VHDSOLFRXDtQGDTXHpYHUGDGHTXHVH¿[HURQ segunda década do século XIX volveuse outros a posteriori. D GHFUHWDU D PHVPD SURKLELFLyQ SHUR DQWH a protesta xeral que se levantou no país Nesta segunda metade do século XX e ditouse unha Real orde o 30 de maio de primeiros anos do XXI proliferaron e 1923 “establecendo en todas as provincias SUROLIHUDQ DV IHLUDV JDVWURQyPLFDV TXH HQ que compoñen o Reino de Galicia o antigo moitos casos se denominan festas. É retomar e inmemorial costume de celebrar as feiras FEIRAS E MERCADOS
H PHUFDGRV RV GRPLQJRV H GtDV IHVWLYRV As feiras e festas gastronómicas colleron H[FHSWXDQGR QRQ REVWDQWH R ;RYHV H R gran auxe porque aos galegos gústanos Venres Santo e o día de Corpus”. comer e desfrutar dos nosos produtos. Estes eventos triunfaron porque tiveron e teñen No momento en que desapareceron as trabas atractivo na nosa sociedade. Podemos dicir SDUDDFHOHEUDFLyQGDVIHLUDVHQ*DOLFLDHVWDV que na actualidade son as raíñas da maioría multiplicáronse e a tendencia mantívose ata dos eventos festivos dos concellos galegos. mediados do século XX. Pasouse de 47 feiras 1DWXUDOPHQWH FRPHQWDEDPRV TXH VH OOHV rexistradas no ano de 1750 (Catastro do FKDPD IHLUDV RX IHVWDV H QD UHDOLGDGH QD Marqués de Ensenada) a 107 en 1948. PDLRUtD GRV FDVRV VRQ IHLUDV RQGH VH OHYD a cabo a promoción dun produto da terra Librado o ecuador do século XX produciuse RX GR PDU RX XQ SUDWR HODERUDGR SHUR DR unha serie de cambios espectaculares no carón deles pode haber un mercado parello rural galego: a emigración en masa deixa GHJUDQLPSRUWDQFLDHDRPHVPRWHPSROHYDU moitos pobos case baleiros e a aparición da o compoñente de festa coa participación de revolución verde induce a agricultura a coller EDQGDV GH P~VLFD FKDUDQJDV H RUTXHVWUDV outros rumbos; a mecanización facilita o Este tipo de eventos son de carácter GHVSUD]DPHQWR D PHUFDGRV PiLV GLVWDQWHV DQXDO R PHVPR TXH DV JUDQGHV IHLUDV TXH os compradores de gando para os matadoiros DtQGD LPSHUDQ HQ *DOLFLD FRPR VRQ DV GD tratan directamente co gandeiro na súa casa $VFHQVLyQHQ6DQWLDJR6DQ/i]DURHQ9HUtQ e o fornecemento de animais empeza a H6DQ)URLOiQHQ/XJR6DQWRVHQ0RQWHUURVR IDFHUVHHQJUDQ[DVHVSHFLDOL]DGDVSRORTXHR H6DQ/XFDVHQ0RQGRxHGRHQWUHRXWUDV gando maior deixa de facer acto de presenza QDOJXQKDV IHLUDV« 0RLWDV IHLUDV GHL[DQ GH As feiras tradicionais de duración quincenal ter sentido e empezan a retroceder en número. ou mensual neste intre están en diferente grao de actividade ou desaparecidas. As que se &DUD D ¿QDLV GR VpFXOR ;; QDOJ~QV OXJDUHV manteñen mellor celébranse en tempo máis houbo intentos de recuperar as feiras UHGXFLGRSRLVQDVIHLUDVDQWHVSDViEDVHWRGR desaparecidas. O principal motor delas fóra RGtDHKR[HVyVHYDLXQKDVKRUDVSRODPDxi 25 R JDQGR YDF~Q SHUR R FRPHUFLR GHVWH [D VH estaba a concentrar nuns poucos mercados moi Na actualidade o panorama das feiras na FRQFUHWRVIURLWRGDDSOLFDFLyQGR3ODQQDFLRQDO SURYLQFLDGH/XJRSRGHFODVL¿FDUVHQRVWLSRV GHPHUFDGRVGHJDQGRSRORTXHDUHDOLGDGHVH de celebracións que seguen: impuxo e a recuperación non foi posible. % Mercados de gando: Castro de Ribeiras Nas últimas décadas deste século XX tamén GH/HD0RQWHUURVR&KDQWDGD6DUULD VHREVHUYDXQGHVFHQVRGDDÀXHQFLDGH[HQWH iVIHVWDVSDUURTXLDLVSRUPRWLYRVSDUHFLGRV % Feiras anuais de rapas: Campo do Oso e Candaoso. aos das feiras e tamén pola aparición doutros medios de entretemento; xorden necesidades % Feiras anuais gastronómicas: festa TXH D IHLUD WUDGLFLRQDO [D QRQ SRGH VXSOLU GDDQGUROODIHVWDGDWRUWLOODIHVWDGR todo isto son síntomas de que se están a FDOGRGHyVRVIHLUDGRYLxRIHLUDGR SURGXFLU FDPELRV SURIXQGRV QXQ SDtV TXH DFHLWHIHVWDGDFDVWDxD SRURXWUDEDQGDQRQTXHUHSHUGHURLQWHUHVH Feiras tradicionais activas: a maioría gastronómico que sempre espertaron as súas % FRQ SRXFR JDQGR D PDLRU SDUWH festas. Desa situación empezaron a nacer SRUFLQRHSDUDOHODPHQWHXQFRPHUFLR feiras e/ou festas gastronómicas. Chámaselles GH ³PHUFDGLOOR´ FDGD YH] PiLV QXQVFDVRVIHLUDVHQRXWURVIHVWDVHQIXQFLyQ abundante. de que vaian ligadas á festa do pobo ou a XQKD IHLUD H[LVWHQWH $GHPDLV D IHLUD QRQ % Feiras tradicionais residuais: mercados deixa de ser un día de festa. cubertos ou feiras que só quedan FEIRAS E MERCADOS
SDUD XQKD DFWLYLGDGH JDVWURQyPLFD WHPRVDLPD[HJUDYDGDHUDDGRVPHGLRVGH basicamente para comer o polbo ou a GHVSUD]DPHQWRRWUDQVSRUWHGDFRQFRUUHQFLD FDUQHDRFDOGHLURSUDWRVWLSLFDPHQWH Pasouse de realizar a pé ou a cabalo a ser en galegos. YHKtFXORVDSURSyVLWRFRQFDSDFLGDGHPL[WD RX VH[D SUHSDUDGRV SDUD WUDVODGDU [HQWH H % Feiras esmorecidas: grupo de feiras gando. Nas vilas e cidades había propietarios nas que só queda o posto do polbo de locais que os abrían para que durante as H DOJR GH ³PHUFDGLOOR´ VREUH WRGR feiras os asistentes puideran gardar os cabalos nos lugares onde non hai moita poboación. e de paso facíanlle esterco para fertilizar os hortos. Hoxe aínda quedan nalgunhas casas 'LFLDPRV TXH DV IHLUDV SULQFLSDOPHQWH VH as argolas onde se prendían os cabalos dos converteron en lugares de transacción de que ían ou viñan á feira. gando; aínda que o gando vacún e o porcino HUD R PiLV DEXQGDQWH FRQÀXtD JDQGR GH 7DPpQVHGDEDRUHJDWHRXQIHLWRTXHDtQGD WRGR WLSR RYLQR FDSULQR DYHV H FRHOORV acontece na maior parte do mundo. Había JDQGRFDEDODUPXODUERLVHWFDSHLURVSDUD grandes especialistas. O regateo estendíase ODEUDQ]DHQRV~OWLPRVWHPSRVPDTXLQDULD a todas as actividades do comercio na DJUtFROD WDPpQ KDEtD IURLWD SDQ YLxR IHLUD PHQRV QDV FDVDV GH FRPLGDV 2 WUDWR SHL[HRYRVPDQWHLJDODFyQV[DPyQVHWF UHPDWDEDVHPSUHFXQKDDSHUWDGHPDQVHUDR non podían faltar as teas e posteriormente a selo formal de que pechara a poxa polo artigo roupa e o calzado. Todo era importante para que fose. DHFRQRPtDIDPLOLDU[DTXHVHXQKD[DWDHUD SDUDDPDFURHFRQRPtDIDPLOLDURVRYRVHR (UDQ¿JXUDVLQGLVSHQVDEOHVRVLQWHUPHGLDULRV [DPyQ HUDQ SDUD D PLFURHFRQRPtD DTXHOD que aínda que interviñan en case todas que sempre foi o sostemento de calquera DV SDUFHODV GD FRPHUFLDOL]DFLyQ HVWDEDQ unidade comercial. omnipresentes no comercio de gando. 8QKD ¿JXUD LPSRUWDQWH HUD R ³WUDWDQWH´ GH Unha característica (de mediados do século JDQGR WLxD XQKD YHVWLPHQWD SDUWLFXODU TXH 26 ;; TXH GH¿QtD DV IHLUDV H GD TXH DOJ~QV LQFOXtD XQKD YDUD RX XQKD FD[DWD D EDWD FEIRAS E MERCADOS
negra e a tesoira de marcar o gando. Eran RETRATO DUNHA FEIRA NA DÉCADA DE SHUVRQD[HV QD PDLRU SDUWH GRV FDVRV FRQ 1960 SRXFRV HVFU~SXORV FRPHUFLDLV FDSDFHV GH “desplumar” sen moitos miramentos a un Inserimos a modo de introdución o retrato labrego pouco informado. dunha feira na década de 1960 feito polo an- tropólogo Carnelo Lisón Tolosana. 3DUDOHODPHQWHiDFWLYLGDGHFRPHUFLDOKDEtD outras de carácter profesional que aumenta- “A feira é un día de festa e a ela acoden ho- ban ou ampliaban a súa produtividade: par- PHVHPXOOHUHVQHQRVHDQFLiQV3RODPDxi WLOOHLURV PpGLFRV QRWDULRV DYRJDGRV HWF todos os camiños conducen á feira. Homes e ese día era de moito traballo. Os avogados de PXOOHUHV DSUR[tPDQVH DQGDQGR JXLDQGR RV DQLPDLVTXHOHYDQDYHQGHU2XWURVFDEDOJDQ fóra abrían bufetes unicamente ese día para e moitos sérvense dos autobuses que con ró- DWHQGHURVFOLHQWHV3RUVXSRVWRPHQFLxHLURV tulos pintados nos que se le FEIRA fan cantas compostores e outras actividades non regula- viaxes sexan necesarias. En moitos destes au- das aproveitaban a ocasión para atender con- tobuses hai compartimentos separados para sultas de xente necesitada. Había xente para SHUVRDVYDFDVHSRUFRV7DPpQYDQHQFRFKH WRGR SRULVRDVWDEHUQDVHRVFRPHUFLRVHQ Mulleres de loito que non participan nas fes- [HUDOHVWDEDQWRGRRGtDDEHUWRV tas locais saen da súa reclusión para ir á feira. Os sacerdotes dos pobos próximos tampou- Concurría moita xente porque era o acto co faltan á festa. Homes e mulleres vístense social máis importante nas arredondas. Á para a feira. Os mozos pasean pola tarde con IHLUD tDQ YHOORV QRYRV PR]RV H QHQRV RV gravata e as raparigas andan ben traxeadas. TXH tDQ YHQGHU RV TXH tDQ PHUFDU RV TXH Os nenos non teñen escola ese día e andan ían ver como andaban os prezos e mais os polas rúas ben peiteados e vestidos. Miles de que asistían simplemente porque era día SHUVRDVYDQHYHxHQHQWUDVIHJRHVFXOFDQGR GH GLYHUVLyQ FRPXQLFDFLyQ H FRQWDFWR FRD de posto en posto. xente. 2V SDLVDQRV OHYDQ D IHLUHDU RX FRPSUDQ 27 $VIHLUDVQDOJ~QVFDVRVWLxDQDOJRTXHYHU SULQFLSDOPHQWH EHFHUURV SRUFRV H ERLV $ FRDVIHVWDVHD[HQWHTXHDFXGtDDHODVPRLWD negociación destes animais é a que dá o ton GHODHUD[HQWHQRYDWLxDJDQDVGHIHVWH[DU HFRQyPLFRiIHLUD3HURDGHPDLVFRPpUFLD- durante o día había moitos entreteres: VHFRQFRHOORVFDEUDVRYHOODVRYRVJDOLxDV WUREDGRUHVFDQWDUHVGHFHJRVDGLYLxDGRUHV [DPyQV YHUGXUDV JDQGR FDEDODU H PXODU etc.; sempre sabían en que botar o día WRXFLxR PDQWHLJD TXHL[RV FDUURV DUDGRV entretido. Non era como agora que hai unha EDQFDGDV GH PDGHLUD DL[DGDV IRXFHV H GH- GLYHUVLyQPiLVDPL~GRHYDULDGDQDTXHOHV mais apeiros de labranza. Esta lista é en rea- tempos era unha vez ao mes e ao mellor ían OLGDGHFXUWD+DLTXHHQJDGLUIURLWDVSHL[H ás feiras 3 ou 4 veces ao ano. Ás veces tamén SDQ YLxR WRGD FODVH GH URXSDV H FDO]DGRV había baile e cine. Eran comúns os paseos SOiVWLFRV SHLWHV UHOR[RV EL[XWHUtD EDUDWD polas rúas despois de realizar as operacións PDQWDVTXLQFDOOD~WLOHVGHFRFLxDHWF1R- FRPHUFLDLV VREUH WRGR SRODV WDUGHV HQ SODQ vidades en canto a instrumentos e maquinaria de recreo e de contacto social. Nas feiras OL[HUD DJUtFROD WpFQLFDV UHFHQWHV SHTXHQRV desenvolvíanse tanto a actividade económica PRWRUHV ERPEDV GH DXJD HWF H[KtEHQVH como cultural e social. alí en operación. Na feira das Pontes teñen XQUHFLQWRSDUDRJDQGRYDF~QRXWURSDUDRV Estes eventos deron lugar a ditos que SRUFRVXQWHUFHLURSDUDTXHL[RVRYRVPDQ- UHÀHFWtDQ D V~D HYROXFLyQ ³&DGD XQ FRQWD WHLJD[DPyQVIURLWDVHWFHRVYHQGHGRUHV GD IHLUD FRPR OOH IRL QHOD´ ³1RQ KDL IHLUD ambulantes teñen tamén o seu espazo reser- PDOD´ ³2TXHSHUGHXQRXWURJiQDR´³9DL vado. As voces de compradores e vendedo- cos da feira e volve cos do mercado”... UHVDVV~DVHVD[HUDFLyQVDDJUHVLYLGDGHHVWX- FEIRAS E MERCADOS
GDGDTXHQDPDLRUSDUWHGRVWUDWRVVHH[KLEH $2¿FLQDGH&RUUHRVDVWDEHUQDVDVWHQGDVH RVSDVRVFDUDDDGLDQWHDUUHGRUHFDUDDDWUiV RVFDIpVQRWDQPDUFDGDPHQWHDDÀXHQFLDHVWH RH[DPHSRORPL~GRGRVRE[HFWRVHDQLPDLV GtD$tQGDTXHVH[DGRPLQJRRXIHVWLYRDV RVDSHUWyQVGHPDQVDRUHDOL]DUXQWUDWRHWF tendas están abertas todo o día. Aproveitan son propios da atmosfera feiral. para comprar o que non poden adquirir na al- dea. Os cafés e bares rebordan de xente. En No día da feira despréganse ademais outras FHUWDViUHDVDUUiQ[DVHHQWUHSUDWRVGHSROER actividades. A xente aproveita para ir ao con- HYDVRVGHYLxRRODGRHFRQyPLFRGDYRGDGH FHOORIDODUFRVHFUHWDULRH[SRUHVROXFLRQDU ¿OORVH¿OODV DIHLUDWDPpQSRGHRIUHFHUXQKD SUREOHPDVFRQVHJXLUFHUWL¿FDGRVFXEULUIRU- vertente principalmente romántica ... Alí con- mularios e tratar de calquera asunto pertinen- veñen para citas posteriores. En moitas feiras te. A feira obsequia o notario cun dos días de hai baile e cine. Os amigos e familiares non maior actividade. A xente da contorna reserva FRUHVLGHQWHVFtWDQVHQDIHLUDEHEHQHFRPHQ para este día todas as dilixencias necesarias xuntos nas fondas e pensións. A capital muni- SDUDDFHOHEUDFLyQGHFRQWUDWRVWHVWDPHQWRVH cipal en feira é o punto de converxencia obri- outros actos extraxudiciais. Non importa que gado para toda clase de negocios e transac- a capital municipal non sexa sede notarial; o FLyQVSDUDGHFDWDUVHGRVSUH]RVDIHLUDpD notario desprázase todos os días da feira á súa bolsa que regula as alzas e baixas dos prezos DWDDSUy[LPDSDUDDXPHQWDUFRQVLGHUDEOH- SHTXHQDR¿FLQDQRWDULDOORFDO2VDYRJDGRV PHQWHSRUXQKDVKRUDVRWUDWRDFRQYLYHQ- que non residen no pobo en que se celebran cia cun bo número de persoas. A feira rompe as feiras abren un bufete feiral nas capitais do periodicamente o illamento aldeán. partido xudicial nos que hai colegas residen- WHV$RIRQGRGDVWDEHUQDVEDUHVRXWHQGDV A feira foi e aínda é o centro de curiosas iEUHVHRXWUREXIHWHSRSXODUHGHWRQPHQRU atraccións. Antes non era raro ver un varudo Alí reciben a súa clientela os peritos ou con- home erguendo un pau e berrando nun lugar tadores ou partilleiros dos arredores. Sobre a céntrico frases como estas: PHVDKDLUHJUDVPDSDVGHEX[RVGHFDPSRV 28 testamentos e papeis enrolados. A eles reco- “Árdelle o eixe carballeira” UUHQHQFRQVXOWDSUHYLDRDYRJDGRHRQRWDULR “O que me dea un pau doulle un peso” SDUDTXHOOHVIDJDQDVSDUWLOODVOOHVDUUDQ[HQ os papeis e comproben a obxectividade dos ;HQWHGHLGDGHHLYDGRVFHJRVFRQYLROtQVH seus colegas. pandereteiras aplican e adaptan o seu reper- torio de cancións a quen lles queira dar unhas Unha actitude paralela e de comportamento moedas. As xitanas están prontas a predicir desenvólvese con relación ao médico e aos fortunas. Os romanceiros cantan romances de medicamentos. Para o doutor local o día de DVDVLQDWRVURXERVHDGXOWHULRVTXHLPSULPHQ IHLUD p GH LQWHQVR WUDEDOOR « 2 GHQWLVWD GD e venden. comarca desprázase ás feiras co seu instru- $VDtGDiFDSLWDOPXQLFLSDOiIHLUDpSHUHQ- mental. Aínda que a feira sexa de volume WRULDXU[HQWH$HFRQRPtDGDFDVDHVt[HR$ UHGXFLGR H QXQKD DOGHD SHTXHQD DOt FKHJD IHLUDpXQKD¿HVWUDDRPXQGRGDTXHQRQVH RPHGLFDPHQWRR¿FLDOÈV~DYH]DEUHQD SRGHSUHVFLQGLU$WUDYpVGHODDGHPDLVHi V~DFRQVXOWDPHQFLxHLURVFRPSRVWRUHVDWD- V~DYH]WRPDQFRUSRHFRQVROtGDQVHDVLQV- GRUHVFRPSRVLWRUHVFDUWHLUDVVDELDVHEUX- WLWXFLyQVGHiPELWRPDLRUQDVDOGHDVHQWUDR [DVTXHDWHQGHQWRGDXQKDJDPDGHGRHQ]DV FyGLJR FLYLO R PHGLFDPHQWR DV QRYLGDGHV UHDLV H SVLFROy[LFDV DFRQVHOODQ DGLYLxDQ H GRPHUFDGRDVPRGDVHWpFQLFDVRHVWUDxR prognostican o futuro. Case ningún deles é RDOOHRRFXULRVRpVHPSUHIDVFLQDQWH$IHL- UHVLGHQWH$JRUDEHQWDQWRRVFOLHQWHVGR ra é a expansión periódica da aldea; o punto PHGLFDPHQWRR¿FLDOFRPRRVGRWUDGLFLRQDO GH FRQH[LyQ QRUPDO LQVWLWXFLRQDOL]DGD FR converxen na farmacia. QRYRFRFDPELRFRPXQGRH[WHULRU´ FEIRAS E MERCADOS
Plan nacional de mercados de de expansión en municipios que foran selec- gando cionados polo Consello de Ministros do 1 de marzo de 1974 á proposta da Comisión Inter- No último terzo do século XX as feiras de ministerial de Plans Provinciais. JDQGRtDQDSDJiQGRVHDVHPDGHFUHiEDQVHRV mercados gandeiros dentro dun programa es- Fixéronse diversos estudos para determinar WDWDOR3ODQQDFLRQDOGHPHUFDGRVGHJDQGR a rede de mercados. A estes estudos engadí- ronse informes e colaboracións das organiza- Os plans de desenvolvemento social tamén FLyQV VLQGLFDLV GDV GHOHJDFLyQV SURYLQFLDLV afectaban os mercados de orixe dos produtos GR0LQLVWHULRGH$JULFXOWXUDGDVFRPLVLyQV agrarios e os mercados gandeiros. O II Plan SURYLQFLDLVGRVVHUYL]RVWpFQLFRVGD'LUHF- de desenvolvemento económico e social in- ción Xeral de Industrias e Mercados de Orixe cluía nos seus obxectivos a actualización dos de Produtos Agrarios (IMOPA) e da Direc- ción Xeral de Administración Local do Mi- centros de contratación de gando en vivo. A nisterio da Gobernación. Orde do Ministerio de Agricultura do 17 de agosto de 1968 dera as normas para a moder- Polo Decreto 1015/1975 do 17 de abril apro- nización dos recintos comerciais gandeiros bouse o Plan nacional de mercados de gando existentes e para a creación doutros novos. e o seu anexo en que se referencian os cen- O III Plan económico e social mantivo nes- WURVGHFRQWUDWDFLyQGHJDQGRYLYRFODVL¿FD- te caso o programa do II Plan. A pretensión dos por categorías e provincias. Dentro das HUDDFWXDOL]DUWRGRVRVPHUFDGRVJDQGHLURV FDWHJRUtDVDJU~SDQVHHQQDFLRQDLVUH[LRQDLV potenciar cabeceiras de comarca e núcleos e comarcais.
29 FEIRAS E MERCADOS
RESUMO DO PLAN NACIONAL DE MERCADOS DE GANDO EN LUGO
MERCADOS SEGUNDO O PLAN
CATEGORÍA Nacional ---- Rexional Lugo Comarcal Becerreá Castro de Ribeiras de Lea Chantada Escairón A Fonsagrada Lourenzá Mondoñedo Monforte de Lemos 3HGUD¿WD Quiroga Sarria Vilalba Viveiro MERCADOS QUE NON SE FIXERON Mondoñedo
30 Quiroga
MERCADOS FEITOS FÓRA DO PLAN Friol
Momán-Xermade
Monterroso
Muimenta: feira anual
Palas de Rei
Paradela
Rubián-Bóveda FEIRAS E MERCADOS
SITUACIÓN DOS MERCADOS GANDEIROS EN 1980
CATEGORÍA SITUACIÓN
Lugo Rexional Construído. Practicamente sen concorrencias
Castro de Ribeiras de Lea Comarcal Construído. Con actividade
A Fonsagrada Comarcal Construído. Con actividade
Monforte de Lemos Comarcal Construído. Con pouca actividade
Becerreá Comarcal En trámite
Chantada Comarcal En trámite
3HGUD¿WDGR&HEUHLUR Comarcal En trámite
Sarria Comarcal En trámite
Escairón Comarcal En trámite
Mondoñedo Comarcal Sen solicitar
Monterroso Comarcal Sen solicitar
Quiroga Comarcal Sen solicitar
Vilalba Comarcal Sen solicitar
Viveiro Comarcal Sen solicitar 31 FEIRAS E MERCADOS
SITUACIÓN DAS INSTALACIÓNS DOS MERCADOS GANDEIROS NA ACTUALIDADE
COMENTARIO
Lugo Emprégase para outros usos
Becerreá Ten actividade
Castro de Ribeiras de Lea Converteuse no máis importante da provincia
Chantada Ten actividade
Escairón Emprégase como almacén municipal
A Fonsagrada Ten actividade
Friol Ten actividade Está transformado nun establecemento de horto-fruticultura. O uso princi- Lourenzá pal é o envasado de grelos e fabas Sen actividade. Non ía no plan. Emprégase para actividades de tipo gas- Momán-Xermade tronómico Monforte de Lemos Emprégase como local cuberto para comer o polbo os días de mercado
Monterroso Ten actividade
Muimenta Emprégase para as feiras e festas anuais
Palas de Rei Emprégase como almacén municipal e como escola obradoiro 32 Celébrase nel a feira anual de San Cidre. O resto serve de almacén e para Paradela outras actividades 3HGUD¿WD Ten actividade
Rubián-Bóveda Emprégase para outros usos
Sarria Está con actividade
Vilalba Non ten actividade
Viveiro Almacén municipal FEIRAS E MERCADOS
EVOLUCIÓN DOS MERCADOS GANDEIROS FEIRAS E TRÁFICO DE MERCANCÍAS NA Na provincia de Lugo os mercados seguiron PROVINCIA DE LUGO DENDE COMEZOS unha evolución parella á que tiveron DO SÉCULO XVIII ATA XXI noutros lugares e entraron en decadencia 2VGDWRVTXHVHUHÀLFWHQQRSUHVHQWHFDStWXOR da mesma forma que no resto de Galicia. proceden de distintas fontes: para 1750 7RGRRSURJUDPDGR3ODQFRDVSUHYLVLyQV consultouse o Catastro de Ensenada; para TXHVHUYLURQGHEDVHDHVWHGHVYLRXVHGH 1788 empregáronse os datos proporcionados abondo da realidade que deparou o futuro. polas Memorias políticas y económicas Está claro que adiviñar o futuro nestes sobre los frutos, fábricas, comercio y minas tempos é difícil. de España, con inclusión de las órdenes, disposiciones y reglamentos expedidos para Sinalamos aquí algúns dos factores que su gobierno y fomento de Eugenio Larruga PiLV SXLGHURQ LQÀXtU QD GHFDGHQFLD GRV Boneta; para os datos de 1845 empregouse o mercados: 'LFFLRQDULR JHRJUi¿FRHVWDGtVWLFRKLVWyULFR de España y sus posesiones de ultramar de A emigración. Foi un factor Pascual Madoz; para 1936 a información GHWHUPLQDQWH SRUTXH ¿[R GHVFHQGHU procede de Geografía general del Reino de o potencial das explotacións nos Galicia, dirixida por F. Carreras y Candi recursos humanos. (o tomo relativo a Lugo foi elaborado por Manuel Amor Meilán); para 1948 os datos A revolución verde. Cambiou o proporciónaos unha publicación da imprenta sistema de produción e incrementou YDOHQFLDQD 0 *XLOORW /LE * -XOEH RWDPDxRGDVH[SORWDFLyQVDRPHVPR Cuentas ajustadas. Reducción de kilos a tempo provocou o emprego de DUUREDV)HULDV\¿HVWDVGH(VSDxD medidas sanitarias que actuaron en detrimento das feiras. Ao manexar o Catastro de Ensenada só se consultaron aquelas parroquias e concellos $ HQWUDGD QD &(( ,QÀXtX TXH HQ GDWDV SRVWHULRUHV FHOHEUDEDQ IHLUDV 33 negativamente no deambular das polo que se puidera dar o caso de que UHVHVGHIHLUDHQIHLUDHQJDGLQGRDRV nalgunha parroquia se celebrase a feira aspectos sanitarios o tempo que se naquel momento pero non apareza por non perdía en tantas feiras e mercados. estar citada en publicacións posteriores e polo tanto non poder ser consultada. Na consulta Os medios de transporte. Aínda que GRGLFLRQDULRGH0DGR]RSURFHVRFRQVLVWtD parece que repercutiron a favor das HQ LU GHVFHQGHQGR QR QLYHO GD FRQVXOWD IHLUDV DFWXDURQ QR VHQWLGR RSRVWR p GLFLU HQ SULPHLUR OXJDU FRQVXOWiURQVH facilitaban o desprazamento dos DV IHLUDV FLWDGDV SDUD WRGD D SURYLQFLD D LQWHUPHGLDULRV DWD DV H[SORWDFLyQV continuación o partido xudicial e despois asemade favorecían o transporte de o municipio; cando había sospeita de que gando a mercados máis importantes nalgún lugar había feira tamén se consultaba sen necesidade de acudir a feiras ese lugar en concreto. intermedias. Os datos relativos á 2012 proceden das páxinas webs dos concellos e da prensa Os medios de difusión. Pasouse de escrita. ter pouca información e soamente local a dispoñer de datos procedentes As datas refírense á da publicación da GRV GLVWLQWRV PHUFDGRV GH [HLWR TXH IRQWH TXH VH HPSUHJRX SROR TXH p IiFLO a explotación podía escoller entre entender que esas feiras existían con certa varias posibilidades. anterioridade. FEIRAS E MERCADOS
Cando nun concello non aparecen feiras nunha GD)RQVDJUDGDKDLPHUFDGRHIHLUD GDWDROHFWRUGHEHLQWHUSUHWDUTXHDVIRQWHV WRGRV RV ViEDGRV GH FDGD PHV H FRQVXOWDGDVQRQGLQQDGDDRUHVSHFWRRTXH HQ HVSHFLDO R SULPHLUR DRV FDOHV non implica necesariamente a non existencia FRQFRUUHQ i YHQGD GH SDQ WULJR de feiras naquel momento. Esta circunstancia TXHL[RVPDQWHLJDHRXWURV[pQHURV dáse sobre todo coa información procedente do país; e algúns panos de Castela do Catastro de Ensenada. que traen algúns mercadores; e DGHPDLV GLVR HQ FDGD DQR KDL D &DQGRDSDUHFHXQWH[WRHQWUHFRPLxDVDtQGD IHLUDGD1RVD6HxRUDGH6HWHPEUR TXH QRQ VH FLWH D SURFHGHQFLD p XQKD FLWD TXH GXUD FDWUR RX FLQFR GtDV GH textual do autor da publicación desa data. PRLWR FRQFXUVR GH PHUFDGRUtDV mercadores e comerciantes de Abadín &DVWHODDVWXULDQRVHRXWUDVSDUWHV FRQ GLYHUVRV [pQHURV H WHDV 1788 Vilarente: Había unha feira nos FDEDORV PXODV H RXWURV JDQGRV H PHVHVGHYHUiQVyGHJDQGR cousas de venda. Tamén concorren á devandita feira prateiros da cidade 1845 Gontán: Celebrábase feira. de Mondoñedo. E da mesma sorte 1936 Gontán: Celebrábase feira de o día 24 de xuño hai outra feira no JDQGR GH WRGD FODVH FDUQHV GHYDQGLWROXJDUTXHGXUDWUHVGtDV VDOJDGDVFHUHDLVHOHJXPHV e concorren os xéneros expresados QD DQWHFHGHQWH H[FHSWR FDEDORV H 1948 Gontán: Celebrábase feira. mulas; tamén o día 20 de xaneiro 2012 Gontán: Hai feira o día 1 e o 3º KDLIHLUDQRGHYDQGLWROXJDUFDQGR ViEDGRGHFDGDPHV HQQRYHPEUR QRQRLPSLGHRWHPSRUDOiTXHQRQ o primeiro sábado celébrase a Feira Vy FRQFRUUH [HQWH GR SDtV VHQyQ de Santos e o sábado de entroido GD FLUFXQIHUHQFLD DVt PHVPR RV ten lugar Expogrelo. GtDV GH 6DQ 0DUFRV GH DEULO 34 $VFHQVLyQGR6HxRU GHPDLR A Fonsagrada &RUSXVH6DQWD6DEHOD GH[XxR hai feira e mercado de concurso de 1750 A Fonsagrada: Había mercado xente e xéneros do país”. todos os sábados no que se comer- 1845 A Fonsagrada: Feiras na capital do FLDEDFRQFHQWHRWULJRIDEDVFDV- concello (A Fonsagrada) na que se WDxDVSDQFRFLGRVDOSHL[H HQRV QHJRFLDEDQ HQWUH RXWURV [pQHURV meses de xuño e setembro de cada gando vacún e carne de porco que DQRXQKDIHLUDGHWRGR[pQHURGH se exportaban para Castela. Outras IURLWRV JDQGRV WHQGDV GH SDQRV feiras eran a do 25 de marzo, a do SUDWHUtDV OHQ]RV H EXUHO 7RGR R 15 de agosto e do 8 de novembro. TXHVHYHQGtDOLEUHPHQWHDH[FHS- FLyQGRTXHFRUUHVSRQGtDDTXHL[R San Cibrán da Trapa: Facíase FDUQHPDQWHLJDSHL[HIHUURHWRX- unha feira anual de gando o 14 de FLxRR&RQGHGH$OWDPLUDFREUDED setembro. Entre as feiras anuais un tanto por libra. GD SURYLQFLD 0DGR] FLWD D TXH se celebraba o 21 de setembro en O Padrón: Todos os anos se Santa María de Padrón (pensamos celebraba unha feira o día do TXHVHUH¿UHi)RQVDJUDGD[DTXH apóstolo San Mateo. Padrón é San Xoán) 1788 A Fonsagrada: Di Larruga “no 1936 A Fonsagrada: Feiras na capital lugar que chaman da Nosa Señora do distrito municipal (A Fonsagra- FEIRAS E MERCADOS
da): 8 e 9 de setembro (antes xa Alfoz comezaban o día 7 e prolongá- 1788 Castro de Ouro: Facían feiras e EDQVHDWDR GHJDQGRFDEDODU PHUFDGRV RV GtDV GH 6DQ 0DUFRV H PXODU VRQ DV PiLV LPSRUWDQWHV que se celebraban no concello; 20 o de Santiago e o de Santo Anto- GH[DQHLUR 6DQ6HEDVWLiQ GH nio. Duraban desde pola mañá ata PDU]RGHDEULO 6DQ0DUFRV DQRLWHHYHQGtDVHJDQGRIURLWRVH GtDGD$VFHQVLyQDGR&RUSXVR algunhas teas que levaban os mer- día seguinte ao desta festividade; cadores desta cidade e os da vila de GH[XxR 6DQ;RiQ GH[XOOR Vilanova de Lourenzá. 6DQWD 6DEHOD GH DJRVWR 1845 Mor: Celebraba mercado de ce- de setembro (San Mateo). Merca- reais todos os mércores de cada se- GRVHPDQDORVViEDGRVHVWHVPHU- PDQDHG~DVIHLUDVPHQVXDLVXQKD cados na maior parte do inverno en Retiro e outra en Correlos. eran case nulos porque o temporal de choivas e neves impidía a con- 1936 Castro de Ouro: Facíase feira correncia a eles. de produtos do país todos os mércores. San Cibrao da Trapa: Feira o 14 de setembro. 1948 Carballido: Feira o día 13. Lamas de Moreira: Había feira o Lagoa: Feira o 25 de abril e o 25 de día 1 de cada mes. Nalgunha outra xullo. parroquia tamén se celebraba al- Mor: Feira o primeiro mércores de gunha feira de escasa importancia. cada mes. 2 WUi¿FR QHVWDV IHLUDV HUD SULQFL- palmente gando cabalar e mular. 2012 Carballido: Feira o día 13 de xuño 7DPpQ VH WUD¿FDED FRV DUWLJRV GH Castelo: En xullo celébrase a 35 consumo que cultivaban no termo Feira Medieval. PXQLFLSDO JUDQV OHJXPHV SDWD- San Pedro: Hai merendas o pri- FDVFDUQHVPDQWHLJDRYRVHWF PHLUR¿QGHVHPDQDGHDJRVWR 1948 A Fonsagrada: Feiras o día 20 GH [DQHLUR R GH PDU]R R Antas de Ulla GH DEULO R GH [XxR R GH 2012 Antas de Ulla: Feira o día 10 de [XOORRGHDJRVWRR H cada mes. En febreiro celébrase a GH VHWHPEUR R GH VHWHPEUR R Festa do queixo da Ulloa (ruta con 8 de novembro. Mercado todos Monterroso e Palas de Rei). os sábados. Feira anual o 8 de VHWHPEURGXUDEDGtDV A Pastoriza 2012 A Fonsagrada: Feiras o 1º e o 3º 1755 Fonmiñá: Celebrábase unha feira sábado de cada mes (todo tipo de e mercado o día 29 de setembro de gando). Feiras anuais de gando en cada ano. DEULOGtDIHLUDGH6DQ0DUFRV [XxRGtDIHLUDGH6DQ;RiQ VH- 1788 Fonmiñá: Celebrábase feira o día WHPEURViEDGRFRQFXUVRH[SR- de San Miguel en setembro. VLFLyQJDQGR VHWHPEURGtDIHLUD 1948 A Pastoriza: Facíase feira cada 15 FDEDODUPXODUHDVQDO1RHQWURLGR GtDV HQ GRPLQJR DOWHUQDQGR FRQ celébrase a Feira do botelo. Bretoña. FEIRAS E MERCADOS
Bretoña: Había feira cada 15 GHJUDQRYRVHPDQWHLJDWHFLGRV GtDV HQ GRPLQJR DOWHUQDQGR FRD ferraxería e demais produtos Pastoriza. necesarios na comarca. Reigosa: Facíase feira os segundo 1948 A Pontenova: Feira cada 15 días e e cuarto sábados. mercado os domingos. Vileimil: Feira o día 25 de cada A Pobra do Brollón mes. 1750 A Pobra do Brollón: Unha feira 2012 A Pontenova: Hai feiras os próxima aos límites desta vila que domingos alternos a partir do se celebraba o día 12 de cada mes. VHJXQGR GRPLQJR GH [DQHLUR alterna con Meira. O primeiro de 1788 A Pobra do Brollón: Celebrábase maio celébrase a Festa da troita e unha feira que se compoñía de en agosto a Faragullada. gando e outros xéneros do país. 1845 A Pobra do Brollón: Había un As Nogais PHUFDGR VHPDQDO XQKD IHLUD 1845 Doncos: Celebraba feira todos os mensual o día 11 e unha feira segundos domingos de cada mes. DQXDO R GH [XxR EDVWDQWH concorrida. 1936 Doncos: Feira o segundo domingo GHFDGDPHV7UD¿FiEDVHFRQJDQGR 1936 A Pobra do Brollón: Facíase feira SRUFLQRRYRVTXHL[RPDQWHLJDH os días 11 e 25 de cada mes. algúns cereais. Estación: Había feira o día 2 de cada mes. Baleira 2012 A Pobra do Brollón: Hai feira os 1936 Cádavo: Había feira de gando YDF~QRYLQRHSRUFLQR días 11 e 25 de cada mes. 36 2012 Cádavo: Hai feira o día 12 de cada Vilachá: A primeiros de maio mes. celébrase a Feira do viño de Vilachá. Baralla A Labrada: En xullo faise a Festa da troita do Rio Lor (organizada 1750 Sobrado do Picato: Había unha pola Sociedade Val de Lemos). feira mensual. 1788 Sobrado do Picato: Facíase mer- A Pontenova FDGR R GtD GH FDGD PHV RQGH 1845 A Pontenova: Había unha feira FRQFRUUtDQ DOJ~QV JDQGRV YLxR H anual o día 9 de febreiro e todos SDQVHQRXWURV[pQHURV os domingos celebrábase (sen 1936 Baralla: Facíase feira os días 1 e autorización) un mercado de 18 de cada mes onde se comerciaba gran no sitio chamado Campo da FRQ JDQGR FHUHDLV H SURGXWRV GD Pontenova. industria rural. 1936 A Pontenova: Facíase unha feira Sobrado do Picato: O día 7 de cada quincenal de gando porcino e o PHVIDFtDVHIHLUDGHJDQGRFHUHDLVH primeiro sábado de cada mes unha produtos da industria rural. feira (de recente creación) de gando YDF~Q 2 WUi¿FR GH PHUFDQFtDV i 2012 Baralla: Hai feira os días 1 e 18 de SDUWH GR JDQGR FRQVLVWtD HQ DOJR cada mes. FEIRAS E MERCADOS
Baralla: O día 1 de novembro ]RRVYHQUHVKDEtDPHUFDGR celébrase a Feira de Todos os San Xulián: Había mercado o Santos. terceiro domingo de cada mes. Sobrado do Picato: Feira o día 7 de cada mes (só quedan os 2012 San Miguel de Reinante: En PDU]RRGtDKDLIHLUD FRLQFLGH SRVWRV GR SROER QRQ KDL IHLUD coas festas de San Rosendo). como tal). En agosto celébrase o Festival internacional do emigrante. Barreiros 1750 San Miguel de Reinante: Había Celeiro de Mariñaos $¿QDLVGH unha feira de bois. agosto faise a Festa da tortilla. 1788 Cabarcos: Dende o ano de 1728 Becerreá facían feira e mercado onde se 1750 Penamaior: Na época de Ensenada YHQGtDQERLVYDFDVJDQGRPDLRUH había mercado ou romaría. menor. 1788 Penamaior: Larruga di que Vilamartín: Dende o ano 1720 fa- “consta haber xunto ao mosteiro cían feira de gando os días de San de Penamaior un mercado onde Lucas. VHYHQGHSDQYLxRSHL[H[pQHURV para comer e outros regulares do San Miguel de Reinante: Facíase SDtV FRPR VRQ ]DSDWRV IHUURV GH feira de gando maior e menor e non ODEUDQ]DV FUDYRV OHQ]RV OLxR doutros xéneros. SDQRV IiEULFD GHVWHV UHLQRV H Celeiro de Mariñaos: Facíase fei- QDOJ~QV GtDV GDV UHIHULGDV IHLUDV ra de gando maior e menor xunto á bois e vacas”. ermida de San Caetano os días 7 e 1936 Becerreá: Facíase feira o día 19 37 28 de agosto. e o último domingo de cada mes. Segundo Meilán “non teñen máis 1845 San Xulián de Cabarcos: Había renome que as que se celebran unha feira de gando que se noutros pobos de menor importan- celebraba o 3º domingo de cada cia”. mes. 2012 Becerreá: Hai feira os días 3 e 19 San Miguel de Reinante: Facíase de cada mes. Trátase dunha feira- feira de gando o 1º domingo de mercado de gando que ten lugar cada mes e o 10 de setembro. nas instalacións do Recinto Feiral 1936 San Miguel de Reinante: Facíase do Mercado Gandeiro. No resto da o 1º domingo de cada mes feira de vila hai mercado con postos para a venda de diferentes produtos gando vacún e porcino. DSHLURV GH ODEUDQ]D [pQHURV San Xulián de Cabarcos: Facíase alimentación e artesanía). o 3º domingo de cada mes feira só de gando vacún. Os venres facíase Begonte mercado. 1788 Baamonde: Segundo Larruga “en 1948 Souto (San Miguel de Reinante): Baamonde faise unha feira o día Había feira o primeiro domingo de GH FDGD PHV TXH SULQFLSLRX R cada mes e o día primeiro de mar- ano 1699 con consentimento dos FEIRAS E MERCADOS
YHFLxRV RQGH Vy VH YHQGH JDQGR 2012 Castro: Hai feira os días 17 e 29 de SDQ WULJR SDQRV H RXWUDV WHDV H FDGDPHV$GRGtD GHIHEUHLUR xéneros comestibles dos que se QRV DQRV QRQ ELVHVWRV FHOpEUDVH XVDQ QR SDtV H Vy DOJXQKD YH] R GtD (Q DEULO R GRPLQJR concorre algún prateiro de Lugo”. celébrase a Festa da carne ao caldeiro festa culinaria e de 1936 Baamonde: Facíase feira o día 23 exaltación dos produtos da zona. GH FDGD PHV 2 WUi¿FR SULQFLSDO HUDRJDQGRHVSHFLDOPHQWHYDF~Q A Barrela: Faise feira o día 13 de DYHVFHUHDLVTXHL[RVPDQWHLJDVH cada mes. demais produtos do país. Castro de Rei 1948 Pacios: Había feira os días primeiro e 15 de cada mes. 1750 Castro de Ribeiras de Lea: O úl- timo sábado de cada mes celebrá- 2012 Na actualidade non hai feiras. base unha feira situada na parte nomeada Coto de Ribeiras de Lea. Bóveda 1788 Castro de Rei: Facíase feira onde 1788 Bóveda: Facíase o día de San só se vendían xéneros e cousas Martín romaría e concurso de xente comestibles. con algunhas mercancías de panos Castro de Ribeiras de Lea: H OD HQ UDPD H WDPpQ ]DSDWRV H Facíase feira e vendíase gando QDOJXQKDVRFDVLyQVDOJ~QSUDWHLUR PDLRUHPHQRUSDQYLxRHGHPDLV do contorno. xéneros do país. 1936 Rubián: O día 14 de cada mes 1845 Castro: Había feira o último IDFtDVH IHLUD GH JDQGR FDUQHV sábado de cada mes. Os veciños salgadas e outros produtos do país. DFXGtDQSDUDYHQGHUJDQGROHQ]RV 38 2012 Rubián: Os días 14 e 29 de cada os sobrantes da colleita e proverse PHV IDLVH IHLUD D GR GtD GH do máis necesario. IHEUHLUR QRV DQRV QRQ ELVHVWRV 1936 Castro: Había feira o día 8 e o últi- celébrase o día 28; no mes de mo sábado (feiras moi nomeadas). [XOOR D Feira outrora (recreación da malla). Castro de Rei: Celebrábase feira anual por Todos os Santos e Santo Burela Andrés. Meilán di ao respecto das feiras de Castro: “teñen importan- 2012 Burela: Os venres hai mercado. cia moi grande e fama xeral en (QDJRVWRRViEDGRFHOpEUDVHD WRGD D SURYLQFLD SRLV FRQFRUUHQ Festa do bonito. WUD¿FDQWHVTXHYHxHQGHPRLORQ[H VHQGR R WUi¿FR SULQFLSDO D JDQGH- Carballedo UtDGHWRGDVFODVHV YDF~QFDEDODU 1936 Castro: Facíase feira o 13 e o 17 de PXODU RYLQR FDEU~Q H SRUFLQR cada mes e había mercado semanal especialmente na de Todos os San- WRGRV RV GRPLQJRV 2 WUi¿FR tos e Santo Andrés. A favor deste limitábase a produtos do país. WUi¿FRQRQKDLTXHGLFLUTXHFRQ- corren ás feiras toda clase de mer- 1948 Castro: Había feira os días 17 e 29 FDGRUHV GHQGH RV YHQGHGRUHV GH de cada mes. RYRVTXHL[RVPDQWHLJDVHFDUQHV Buciños: Celebrábase feira o día 4 GH SRUFR DWD RV GH XOWUDPDULQRV de cada mes WHFLGRV IHUUD[HUtD HWF &RPR GDV FEIRAS E MERCADOS
PiLVLPSRUWDQWHVHQJDQGRRYLQR 1845 Castroverde: Celebrábanse feiras merece ser citada a do último sába- alternativamente coas que se ce- do de abril”. OHEUDEDQ HQ 0HLUD RV GRPLQJRV provistas de toda clase de comes- 1948 Castro de Rei: Había feira cada 15 WLEOHV JDQGR GH WRGDV DV HVSHFLHV GtDV HQ GRPLQJR DOWHUQDQGR FRQ HLGDGHVXWHQVLOLRVGHPDGHLUDGH Meira. FREUH H IHUUR SDUD RV ODEUDGRUHV Castro de Ribeiras de Lea: Había FUDYRVHGHPDLVIHUUD[HVTXLQFDOOD feira o día 8 e o último sábado de e teas do país. cada mes. 1936 Castroverde: Facíase feira o se- 2012 Castro de Rei: &DGDTXLQFHGtDV JXQGR GRPLQJR GH FDGD PHV DO- DOWHUQDQGRFRQ0HLUDKDLIHLUD2 ternando coa de Meira. Di Meilán SULPHLUR ¿Q GH VHPDQD GH DJRVWR con respecto á feira de Castrover- celébrase a Feira de artesanía e GH ³RWUi¿FRFRPHUFLDODEDUFDWR- SUHWR GH ¿QDLV D Festa da malla. dos os produtos necesarios para a O primeiro sábado de setembro YLGD QRQ REVWDQWH VHUtD LQ[XVWR celébrase a Feira do cabalo. recoñecer a especial preponderan- FLDTXHDFDGDQRVJUDQVJDQGRH Castro de Ribeiras de Lea: Hai víveres. A súa feira quincenal é mercado todos os mércores. O 1º sempre moi concorrida...; a ela ViEDGRGHIHEUHLUR[XxRHQRYHP- DFRGHQ WUD¿FDQWHV GH WRGD D SUR- EURSR[DGH[RYHQFDVVHOHFWDVHR vincia atraídos pola abundancia e ~OWLPRViEDGRGHFDGDPHVIHLUDGH excelentes condicións do gando JDQGRYDF~QPDLRU(Q[DQHLURR do país e polo extraordinario co- VHJXQGR¿QGHVHPDQDFHOpEUDVHD mercio de toda clase de mercado- Feira da galiña de Mos. rías e produtos naturais da comar- FD'LJDPRVGHSDVRTXHRDPSOR Castroverde H PDJQt¿FR FDPSR RQGH DTXHOD 39 1750 Castroverde: Feira o día 15 na que VHFHOHEUDSRODV~DH[WHQVLyQRV se vendía algún gando libremente. seus frondosos avesedos e a proxi- PLGDGHGDHVWUDGDpGDVTXHPH- 1788 Vilabade )DFtDVH IHVWD H IHLUD recen ser citadas entre as mellores RQGHVHYHQGtDQSDQYLxRTXHL[R da provincia”. PDQWHLJD FHUD SDQRV IiEULFD GH &DVWHOD H RXWUDV WHDV H [pQHURV 1948 Castroverde: Había feira cada tamén concorrían algúns prateiros quince días alternando con Baleira. GH/XJRH0RQGRxHGRHIDFtDQVH Miranda: Había feira o día 12 de por costume inmemorial. cada mes. Nosa Señora de Agostiño: Cele- 2012 Castroverde: Hai feira os domin- brábase festa e romaría na que se gos alternos (alternando con Mei- YHQGtDQSDQYLxRTXHL[RVHPDQ- ra) a partir do primeiro domingo. WHLJDHRXWURV[pQHURVSDUDFRPHU (QDJRVWRR~OWLPRGRPLQJRFHOp- e asistían algúns mercadores de brase unha Feira de artesanía. pouco caudal. Cervantes Pena: Principiouse en 1775 a IRUPDUIHLUDQROXJDUGH9HLJDTXH 1788 Seixas: Facíase feira onde se ven- VHFHOHEUDEDFDGDTXLQFHGtDVHVy GtDQVDOPDQWHLJDTXHL[RVHYLxRV FRQFRUUtDQ JDQGR PDLRU H PHQRU que eran os xéneros que unicamen- SDQHYLxRHQRQRXWUDFRXVD te concorrían a ela. FEIRAS E MERCADOS
1845 Seixas: Feira mensual. 1936 Cervo: No campo da Caridade facíase feira o primeiro domingo 1936 Seixas: Facíase feira o primeiro de cada mes e o 16 e mercado os domingo de cada mes. domingos. Quindous: Facíase feira o terceiro Guioncho e Lieiro: Facíase feira o domingo de cada mes. 1º domingo de cada mes. Donís: Facíase feira o último San Cibrao: Facíase mercado domingo de cada mes. RV [RYHV 2 WUi¿FR QDV IHLUDV H San Martín: Feira o día 17. mercados de Cervo consistía en JDQGR FHUHDLV RYRV DYHV WHDV Pontois: Feira o día 18. En todas ferraxería e toda clase de útiles e elas (as feiras do Concello de provisións para a vida ordinaria &HUYDQWHV RWUi¿FRHUDGHJDQGR dos pobos. YDF~Q H SRUFLQR SRORV JDOLxDV TXHL[RV H PDQWHLJDV FHVWRV 1948 Cervo: Facíase feira o primeiro ]RFDV DSHLURV GH ODEUDQ]D H domingo e o día 16 de cada mes. utensilios domésticos. A feira 2012 Cervo: Mercado o primeiro do- máis importante era a de Seixas mingo e o día 16. En febreiro celé- en outubro onde se vendían por brase a Festa da fabada, en marzo millares as varas para sacudir os a Festa do ourizoHQDEULODFesta froitos dos castiñeiros. do mexillón (coincide co sábado VDQWR RWHUFHLURViEDGRGHDJRV- 1948 Seixas: Había feira o primeiro to o Mercado tradicional (sábado domingo de cada mes. seguinte a San Roque) e neste mes Donís: Feira o cuarto domingo de tamén se celebra a Festa do ovo fri cada mes. to; o terceiro domingo de decem- 40 bro celébrase na praza do Souto a Quindous: Feira o día 28 de cada mes. Feira do galo de curral. San Pedro: Feira o día 15 de cada San Cibrao: Hai mercado os mes. xoves. A mediados de agosto 2012 Na actualidade non hai feiras. celébrase A Maruxaina. A Senra: En agosto celebra a Festa Cervo da malla. 1788 San Xiao de Castelo: Nesta fre- guesía facíase feira; compoñíase a Chantada V~DYHQGDGHFHERODVOLxRHFixD- 1750 Chantada: Celebrábase feira na mo. Concorrían algúns prateiros de TXHVHYHQGtDWRGRWLSRGH[pQHUR Mondoñedo coas súas obras. a excepción de gando 1845 Cervo: Celebrábase mercado co 1788 Chantada )DFtDVHIHLUDGHSDQRV nome de Caridade o 1º domingo de EDHWDVHRXWUDVPHUFDGRUtDVIiEUL- FDGDPHVHQPDU]RDEULOHPDLR FD GHVWHV UHLQRV H WDPpQ FRQFR- benefíciábanse grans e gando UUtDQ VDO SHL[H [DPyQV JUDQV H YDF~QQRVUHVWDQWHVPHVHVSRUFRV outros xéneros comestibles; facían- lenzos e toda clase de panos. se desde tempo inmemorial. San Cibrao de Lieiro: Facíase Penasillás 1ROXJDUGH3HQDVLOOiV feira o 15 de setembro. facíase unha feira onde se vendía FEIRAS E MERCADOS
JDQGR PDLRU H PHQRU VHQ RXWURV caldeiros e outros xéneros de co- [pQHURVRVTXHFRPSUDD[HQWHGR PHVWLEOH SDQRV WHDV H TXLQFDOOD país. Nalgunhas feiras concorrían Celebrábase no referido sitio o mér- mercadores do reino de Castela; cores de cada semana un mercado H[HFXWiEDQVHSRUFRVWXPHDQWLJR IUDQFRQHOEHQH¿FLiEDQVHSDQFRFL- sen que se saiba que haxa privi- GRJUDQHRXWURV[pQHURVGHFRPHU lexio. 1788 Nosa Señora do Monte: Nesta 1845 Chantada: Había feiras e merca- HUPLGD QRV GtDV IHVWLYRV comer- dos nos que se negociaban o so- FLDEDQJDQGRPDLRUHPHQRUSDQ EUDQWHGDFROOHLWDJDQGRGHWRGDV YLxR VDO H RXWURV [pQHURV GHVWH DVHVSHFLHVIHUUD[HVWHDVGHOHQ]R xeito tamén concorrían merca- HVWRSDHFixDPRORX]DSRWHVFDO- dores do país e algúns prateiros GHLURV DFHLWH [DEyQ ]DSDWRV ED- da cidade de Mondoñedo con al- callau e xéneros ultramarinos. gunhas alfaias de prata de pouco 1845 Chantada: Feira o día 5 de cada SHVRHWDPpQIHUUD[HV]DSDWRVH mes na que se negociaban o so- RXWURV[pQHURV HGDPHVPDVRUWH EUDQWHGDFROOHLWDJDQGRGHWRGDV no devandito sitio había mercado DV HVSHFLHV IHUUD[HV WHDV GH OHQ- RVPpUFRUHVGHFDGDPHVRQGHVH ]RHVWRSDHFixDPRORX]DSRWHV YHQGtDQSDQVDOHRXWUDVFRXVDV FDOGHLURV DFHLWH [DEyQ ]DSDWRV 1845 Virxe do Monte: Había unha feira EDFDOODX FDUQH VDOJDGD H [pQHURV PHQVXDODFDOHUDPRLFRQFRUULGD ultramarinos. e na que se negociaba moito Penasillás )HLUDVRGtDGHFDUDF- JDQGR JUDQV H RXWURV [pQHURV terísticas similares ás de Chantada. a feira situábase no campo da HUPLGD HQWUH 6LVWDOOR 9LODSHQH H 1936 Chantada: Feiras o 5 e o 21 de Santa Cristina. FDGD PHV 0HUFDGRV RV PDUWHV xoves e domingos de cada semana. 1936 Monte: Había feira o 3ª domingo 41 de cada mes. Unha das máis con- 1948 Chantada: Feiras os días 5 e o 21 corridas da provincia. Abundante de cada mes. Mercados os xoves o WUDQVDFFLyQ GH JDQGR YDF~Q FD- e os domingos. EDODU SRUFLQR H FDEU~Q FHUHDLV Laxe: Feira o día 2 de cada mes. OHJXPHVTXHL[RVPDQWHLJDVRYRV 2012 Chantada: Feiras os días 5 e 21 de JDOLxDVHFDUQHVVDOJDGDV[DTXHVH cada mes. O domingo de Pascua facía gran exportación para dentro Festa do viño de Chantada, en e fóra de Galicia. Esta feira consta DJRVWR Festa da empanada e o que xa existía no século XVII. Folión de carros, HQ RXWXEUR 1948 Feira do Monte: Había feira Feira da agricultura e gandería o terceiro domingo e primeiro sustentable. mércores de cada mes. Cospeito Muimenta: Había feira o primeiro xoves de cada mes. 1750 Nosa Señora do Monte: Neste lu- gar había unha feira que se celebra- 2012 Feira do Monte: Hai feira o 3º ba o terceiro domingo de cada mes domingo e o último sábado de QDTXHVHEHQH¿FLDEDQWRGDHVSHFLH cada mes. 3RSXODUPHQWH It[DVH GHJDQGRPDLRUHPHQRULJXDOPHQ- FRPRGDWDGDIHLUD³GRPLQJRTXH WHIURLWRVHJUDQVSDQFRFLGRFDUQH non baixe do 15 nin suba do 22”. GH SRUFR FRLURV GH SHOR ]DSDWRV (Q DEULO ~OWLPR ¿Q GH VHPDQD FEIRAS E MERCADOS
celébrase a Feira da maquinaria Friol usada HQ GHFHPEUR R ~OWLPR 1750 Guimarei: Había feira o día 26 de ViEDGRFHOpEUDVHDFesta do cocho cada mes. da ceba. Muimenta: Hai feira o primeiro xo- 1845 Roimil: No campo da feira cele- YHVGHFDGDPHV)HLUD02(;08 brábase feira ou mercado o 6 de (QPDLRRGtDFHOpEUDVHDFesta FDGDPHVFRQDOJXQKDFRQFRUUHQ- GD¿OORD. FLD EHQH¿FLiEDQVH JDQGR SDQRV lenzos e comestibles. Foz Guimarei: Celebraba unha feira na 1750 Vilaronte: Había unha feira de FDOVHEHQH¿FLDEDDOJ~QJDQGRHVH fornecía do que se necesitaba. gando que se celebraba o día 10 de cada mes. Cotá: Había feira mensual. Mixamor: Celebrábase feira o 10 1936 Friol: Celebraba feira o día 4. de novembro. Roimil: Facíase feira o día 6. 1845 Mixamor: Celebraba unha feira Cotá: Había feira o día 18. mensual. Guimarei: Celebraba feira o día 1936 A Espiñeira (Vilaronte): Había 2WUi¿FRQDVIHLUDVGR&RQFHOOR feira no 2º e 4º domingo de cada GH)ULROFRQVLVWtDHQJDQGRYDF~Q mes. FDEDODU PXODU DVQDO FDEU~Q Cordido e Nois: Había feiras men- RYLQR H SRUFLQR FHUHDLV TXHL[RV VXDLV D GH &RUGLGR FHOHEUiEDVH R H PDQWHLJDV RYRV H ³D FD]D H D SHVFDTXHWDQWRDEXQGDQQDTXHOHV GRPLQJR2WUi¿FRHUDGHJDQGR montes e ríos”. 42 vacún. 1948 Friol: Celebraba feira os días 14 e 1948 A Espiñeira (Vilaronte): Había 21 de cada mes. feiras o 10 e o 24 de cada mes. Roimil: Había feira os días 6 e 16 Foz: Celebrábase mercado os de cada mes. martes. Cotá: Facíase feira o día 18 de 2012 Foz: Os martes hai mercado. cada mes. En xaneiro celébrase a Festa do berberecho HQ DJRVWR FHOpEUDVH Guimarei: Feira o día 26 de cada a Festa do polbo R ~OWLPR ¿Q GH mes. semana de setembro Festa do 2012 Friol: Celébrase feira o primeiro pemento HQ RXWXEURQRYHPEUR GRPLQJRGHFDGDPHVHQPDU]RD Festa da cultura micolóxica. Feira do queixo e pan de Ousá; o Santo Acisclo 2 WHUFHLUR ¿Q GH SULPHLUR ¿Q GH VHPDQD GH DJRVWR semana de setembro celebra a a Feira do cabalo e o primeiro Festa da malla. domingo de setembro Feira do can. Vilaxuane: En febreiro celebra a Guitiriz Festa dos callos á galega. 1750 A Pobra de Parga: Celebraba A Espiñeira &HOHEUDHQ[XxRR unha feira o segundo domingo de ¿QGHVHPDQDDFeira cabalar. todos os meses do ano. FEIRAS E MERCADOS
1788 A Pobra de Parga: Feira á cal R JDQGR FRPHVWLEOHV VHPHQWHV FRQFRUUtDQ JDQGR PDLRU H PHQRU quincalla e roupa. IURLWRV GH SDQ WULJR H RXWURV 1936 Lousada: Había feira o día 11 de xéneros comestibles. cada mes. 1845 Santa Cruz de Parga: Celebraba Grolos: Había feira o día 23 de feiras mensuais. FDGD PHV 2 WUi¿FR QHVWDV IHLUDV San Salvador de Parga: Facíanse consistía en gando de toda a clase feiras mensuais. H[FHSWRFDEDODUHPXODU JDOLxDV FDUQHV PDQWHLJDV RYRV IURLWD 1936 Parga: Había feira o primeiro FD]DWHFLGRVHRXWURVRE[HFWRVGH domingo de cada mes no campo comercio. preto da estación de Parga. 1948 Lousada: Celebrábanse feiras Santa Cruz de Parga: Facíase mensuais o día 15. feira o día 22 de cada mes. Ambas as dúas feiras eran de gran Lousadela: Celebraba feira o día WUi¿FR DGHPDLV GH JDQGR YDF~Q 11 de cada mes. H FHUHDLV KDEtD TXHL[R RYRV H Grolos: Celebraba feira o día 23 de aves. Concorrían gran número de cada mes. WUD¿FDQWHV SROD FRPRGLGDGH GDV comunicacións. San Román: Celebraba feira o día 15 de cada mes. 1948 Trasparga: Celebrábanse feiras o día 28 e o domingo entre o 9 e o 15 2012 Lousada: Hai feira o día 5 de cada de cada mes. mes. Santa Cruz de Parga: Facíase Grolos: Hai feira o día 23 de cada feira o día 23 de cada mes. mes. Os Vilares: Celebrábase feira o día Guntín 2 ~OWLPR ¿Q GH VHPDQD 43 7 de cada mes. de agosto celébrase a Festa do pemento de Mougán. Guitiriz: Había feira o último domingo de cada mes. Mougán $ ¿QDLV GH VHWHPEUR celebra a Festa do pemento de 2012 Parga: Hai feira o último domingo Mougán. GHFDGDPHV(HQ[XOORRSULPHLUR ¿Q GH VHPDQD FHOpEUDVH D Festa Láncara dos callos. 1750 San Pedro de Láncara: Celebraba Guitiriz: Hai mercado os mércores. unha feira o 24 de cada mes. Labrada: En abril celébrase a 1788 A Esfarrapa: Neste sitio facíase Feira da verza. un mercado onde se vendían bois Pardiñas: A primeiros de agosto H YDFDV SDQ H YLxR H QRQ RXWUD celébrase o Festival de Pardiñas cousa. organizado pola asociación Xer- A Ponte de Carracedo: Os martes molos. de cada semana facíase mercado no que só se vendía centeo con Guntín motivo do tránsito dos arrieiros. 1845 Lousadela: Celebraba feira o 11 Monseiro: O 29 de setembro de cada mes onde se presentaban facíase unha romaría á que FEIRAS E MERCADOS
concorría algún prateiro da cidade DOJ~QVGHHVWDxRFDQGHODEURVGHFR- de Lugo a vender algunha obra. EUH FDOGHLURV GH IHUUR IHUUDPHQWDV GH ODEUDGRUHV H RXWUDV LQVLJQL¿FDQ- 1845 Láncara: Celebraba a feira men- VXDO R GtD FRQ JDQGR IURLWRV cias; e algunhas veces concorren os TXLQFDOOD[pQHURVGHYHVWLU SUDWHLURVGHVWDFLGDGHHQRQGRXWUDV SDUWHV FRDV V~DV WHQGDV GH SUDWHUtD A Esfarrapa: Facíase a feira o día e no souto que chaman a Nosa Seño- 11 de cada mes. UDGH*UDFLDRPHVPRGtDSRUHVWDU 1936 A Pobra de San Xiao: Feira os QRVH[WUDPXURVGDGLWDYLODWDPpQVH días 2 e 17 de cada mes. vende algún gando porcino. Esta fei- ra dura dende as 9 da mañá ata as 3 A Esfarrapa: Feira o día 11 de GDWDUGH$VtPHVPRQRDQRGH cada mes. introduciuse polos veciños da vila Láncara: Feira o día 24 de cada H D V~D FRPDUFD D IHLUD QR FDPSR PHV1HVWDVIHLUDVRWUi¿FRHUDGH TXHFKDPDGH6DQ0DUWtQH[WUDPX- JDQGRYDF~QSRUFLQRRYRVPDQ- URVGHODHTXHVHFRPSyQGHJDQGR WHLJDVTXHL[RVFHUHDLVOHJXPLQR- maior e menor.” sas... 1845 Vilanova: Había mercado semanal 1948 Láncara: Celebrábanse feiras QR TXH VH YHQGtDQ JUDQ GR SDtV DO- mensuais o día 24. J~QV OHQ]RV PDGHL[DV GH ItR FUX Cedrón: Celebraba a feira o día 16 PDQWHLJD SRORV H RXWURV DUWLJRV GH de cada mes. consumo. A Pobra de San Xiao: Celebraba a 1936 Vilanova: Feira os días 9 e 28 de feira os días 2 e 17 de cada mes. cada mes na que se vendían produtos Río: Celebraba a feira o día 11 de naturais do país e os artigos manufac- 44 cada mes. Esta feira era a que antes turados de máis usual emprego entre se facía na Esfarrapa. a xente da zona. 2012 San Pedro de Láncara: Celébrase 1948 Vilanova )HLUDRVGtDV H feira o día 24 de cada mes. de cada mes. Había mercado todos os domingos. A Pobra de San Xiao: Celébrase feira os días 2 e 17 de cada mes (a 2012 Vilanova: Feiras os días 9 e 28 de feira do 17 de xaneiro é afamada FDGDPHV2SULPHLUR¿QGHVHPDQD SRORV FKRXUL]RV (Q PDLR R de outubro celébrase a Festa da faba GtD IDLVH D Festa da tenreira de Lourenzá. galega. Lugo Lourenzá Entre os séculos XII e XVIII as feiras expe- 1788 Vilanova de Lourenzá: Di Larruga: rimentaron unha alternancia de prosperidade “na vila de Vilanova de Lourenzá o e decadencia. No século XVIII escribía o Pai día en que se celebra nela a festa do Sarmiento: “a cidade de Lugo está perdida &RQGH 6DQWR 'RQ 2VRULR *XWLpUUH] GH WRGR FRQVHJXLX HVWHV DQRV GR UHL TXH concorren ao atrio do mosteiro da de- nela se celebrase unha nova feira nas festas vandita vila algúns merceiros dela e GH6DQ)URLOiQRVHXSDWURFLQLRHSDWUyQ H GH 0RQGRxHGR FRQ [pQHURV GHVWHV escoitei que Lugo vai xa volvendo en si; que UHLQRV SDUD D V~D YHQGD H PHVPR VHHGL¿FDURQFDVDVSX[pURQVHWHQGDVHGHGL- FEIRAS E MERCADOS cáronse os seus naturais ao traballo de terras 6DQ)URLOiQGXUDRVGtDVHGH HIiEULFDV H¿QDOPHQWHTXHFDGDGtDPHGUD RXWXEUR H HVWi GHGLFDGD SULQFLSDO- máis a súa veciñanza”. As feiras comezaron PHQWHDJDQGRFDEDODUHPXODU+DL en 1753. A principios do século XIX celebrá- feiras os venres primeiro e tercei- EDQVHIHLUDVHQ/XJRRVGtDVGHFDGDPHV URGHFDGDPHVGHJDQGRYDF~QH VHQGRRVSULQFLSDLVDUWLJRVGHWUi¿FRJDQGR porcino. O 12 de cada mes hai feira JDOLxDVFDSyQVWULJRFHQWHRPLOORSDQFR- GH JDQGR FDEDODU H PXODU SRGHQ- FLGRFDVWDxDVYHUGHVHVHFDVYLxRHWHDVGR GRD¿UPDUTXHWDQWRDTXHODVFRPR país; ademais había mercado cada semana. O estes [feiras e mercados semanais] 5 de outubro había a feira anual de San Froi- non fan pouco con sosterse”. OiQQDTXHVHWUD¿FDEDFRQJDQGRGHWRGDVDV FODVHVSDQRVWHDVTXLQFDOODHRXWURVHIHFWRV Nadela: Os días 12 e o penúltimo do comercio. de cada mes celebrábase feira de FDUQHV VDOJDGDV SULQFLSDOPHQWH 1750 Santo André de Castro: Neste “que fan gran competencia ao trá- lugar celebrábase unha feira o día ¿FRGHLJXDOFODVHQDFDSLWDOSROR 15 de xaneiro (ao lado de Nadela) que en máis dunha ocasión se pe- diu que fose suprimida. Suprímase 1788 Lugo ³1DFLGDGHGH/XJRRYHQUHV RXQRQQRVRXWURVFUHPRVTXHDV de cada semana facíase mercado feiras de Lugo teñen o seu máis de- público ao que concorría a xente cidido inimigo na vía férrea”. da súa contorna con comestibles. Tamén o primeiro venres de cada 1948 Lugo +DEtD IHLUD RV GtDV H mes se facía feira de gando maior”. 6 de outubro (festas patronais). Mercados os martes e os venres. 1845 Lugo: “A feira anual que se cele- bra o 5 de outubro gozaba a fran- Nadela: Facíase a feira o penúltimo quía de dereitos nos dez días de día de cada mes. duración e nela presentábase gran 2012 Lugo: Os martes e venres de cada 45 variedade de xéneros nacionais e semana hai mercado (en festivos estranxeiros: era bastante conco- QRQVHFHOHEUD (QHQWURLGRRVi- rrida e pouco menos a feira de ca- EDGRFeira de entroido na Praza da balerías que duraba tres días. Ha- 6RLGDGH HQ[XxRDPHGLDGRVFes bía tamén un mercado o venres de ta do becerro ao espeto na Piringa- FDGDVHPDQDIRUQHFLGRGHFDQWDV OOD HQVHWHPEURD¿QDLVFeira do SURGXFLyQV RIUHFtD R SDtV H RX- mel na Praza da Soidade. Entre o 5 tro mercado de gandos o primeiro e o 12 de outubro celébrase o San venres do mes”. Froilán. 1936 Lugo: A primeiros do século XX Nadela: Hai feiras o día 15 e dicía Manuel Amor Meilán: “certo o penúltimo de cada mes. En que non teñen hoxe as súas feiras HQWURLGR R ViEDGR DQWHULRU Feira e mercados a importancia que al- do entroido. gún día acadaron; pero isto ocorre en cantas feiras famosas houbo en (VSDxD GHQGH DV FHOHEpUULPDV GH Meira Medina del Campo ata as do último 1750 Meira : Había unha feira que se fa- “villorrio”. A facilidade nas mo- cía 25 veces ao ano. dernas comunicacións e a especial maneira de ser do comercio dos 1788 Meira : Celebrábase feira e merca- nosos días deron ás feiras o golpe do. Di Larruga: “estas feiras son de gracia. Por estas datas a feira de moi antigas; e en virtude de reais FEIRAS E MERCADOS
privilexios e doazóns que os seño- 1788 Mondoñedo: Nesta cidade había UHVUHLVGH(VSDxD¿[HURQDR$EDGH mercado público todos os xoves Monxe da Nosa Señora de Meira da GH FDGD VHPDQD H SROR PHV GH 2UGHGH6DQ%HUQDUGRFRDIDFXOWD- RXWXEURRGtDGH6DQ/XFDVIDFtDVH de de cobrar e percibir dereitos de IHLUDTXHGXUDEDGHDGtDV DVHQWRV SRUWiGHJR PDUFDU H FRQ- onde se vendían e comerciaban ferir e outros dereitos e pertenzas. PRLWRV [pQHURV GH WHDV WDQWR Están en observancia desde o tem- destes reinos como dos de Francia SRGR5HL$IRQVR9,FRQ¿UPDGRV e doutros. polos señores reis e os seus suceso- 1845 Mondoñedo: Había dúas feiras res; ás devanditas feiras concorren DQXDLV XQKD FKDPDGD GDV Quen algunhas mercadorías que son das das, o 1º de maio e a de San Lucas cidades de Lugo e Mondoñedo; e HGHRXWXEURQDVTXHVH WDPpQ[pQHURVGHSDQWULJRPDQ- reunían de 9.000 a 10.000 cabezas WHLJDTXHL[RVOHQ]RHVWRSDJDQGR de gando. Tiña lugar outra de gan- PDLRUHPHQRUHDOJ~QSUDWHLURFRQ do vacún todos os meses e dous DQHLVHDOJ~QVYDVRVGHSUDWDHQRQ mercados semanais de froitos do outras cousas”. país. 1845 Meira : Celebraba feira o día 15 de 1936 Mondoñedo: Feiras os días 21 e cada mes. GHFDGDPHV R HGH outubro celebrábase a feira de San 1936 Meira : Había feira os domingos Lucas (algunhas veces prolongába- alternos. Os principais artigos de se máis). Había mercado os xoves WUi¿FRHUDQRJDQGRYDF~QFDEDODU HRVGRPLQJRVRPiLVLPSRUWDQWH SRUFLQRRYLQRHFDEU~Q FHUHDLVGH HUDRGRGRPLQJR2WUi¿FRQRUPDO WRGDVDVFODVHVIURLWDVFDUQHVIUHV- destas feiras era gando e o gran. Na 46 FDV H VDOJDGDV RYRV PDQWHLJDV feira de outono había moitos máis JDOLxDV WHFLGRV HQ JUDQ HVFDOD IH- produtos. UUD[HUtDTXLQFDOODSDQFRFLGRHQ VXPDWRGRFDQWRHUDVXVFHSWLEOHGH 1948 Mondoñedo: Había feira os días WUi¿FRHFRQWUDWR H GHRXWXEUR SDWURQDLV e o primeiro e terceiro xoves de 1948 Meira : Facíase feira cada 15 días FDGDPHV0HUFDGRVRV[RYHVHRV alternando con Castro de Rei. domingos.
2012 Meira: Hai feira os domingos alter- Lindín: Facíase feira o 20 de nos a partir do segundo domingo de outubro. xaneiro (alterna con Castroverde e 2012 Mondoñedo: Hai feiras o 1º e 3º coa Pontenova). En agosto celébra- xoves de cada mes. Os xoves e se a Festa da malla. GRPLQJRV KDL PHUFDGR (Q PDLR R GtD As Quendas, Feira de Mondoñedo cabalos; tamén se fai a Festa da empanada. En agosto celébrase un 1750 Mondoñedo: Facíase unha feira mercado medievalHHQRXWXEURR QDTXHVHEHQH¿FLDEDWRGR[pQHUR DGH San Lucas. GH URXSD GH OD VHGD RXUR SUDWD OHQ]R [pQHURV HVWUDQ[HLURV FRQ Campo do Oso (Q [XxR R LQFOXVLyQGHD]XFUHFDFDRFDQHOD GRPLQJR FHOpEUDVH D Rapa das e máis especias. bestas. FEIRAS E MERCADOS
Monforte A Parte: O 21 de setembro (San Mateo) faise unha Festa 1750 Monforte: Celebrábase unha feira gastronómica. o 24 de cada mes e un mercado semanal. Monterroso 1788 Monforte: Facíase mercado ao 1750 Monterroso: Celebrábase unha TXHFRQFRUUtDQSDQWULJRSHL[HH feira o primeiro día de todos os me- outros xéneros comestibles. VHVGRDQRTXHHUDOLEUHH[FHSWR 1845 Monforte: Celebrábase feira anual para o viño. en agosto e mercados mensuais 1788 Laxe de Esporiz: Facíase feira á no campo chamado da Compañía. TXHFRQFRUUtDQFRPHVWLEOHVSDQRV ³,QVLJQL¿FDQWH p R FRPHUFLR HQ gando maior e menor. WRGRRSDUWLGRSRLVDWySDVHUHGX- cido ás operacións de cambio que San Cibrao de Pol: Había un se fai de froitos e gando na feira PHUFDGRTXHGXUDEDG~DVKRUDVH DQXDOGH0RQIRUWHHQRVPHUFDGRV só se vendían nel centeo e ferro. mensuais que se celebran nesta vila 1936 Monterroso: Celebrábase feira o 1º e nas freguesías de Eiré (San Xu- GHFDGDPHVDGRGHQRYHPEUR OLiQ )HUUHLUD (VFDLUyQ 6REHU H era de extraordinaria importancia; Mañente”. había mercado semanal os mérco- res. “En todas as feiras fanse tran- 1936 Monforte: Celebrábase feira os VDFFLyQVGHWRGDFODVHGHJDQGRFH- días 6 e 24 de cada mes (a do 24 UHDLVHRXWURVDUWLJRVHVSHFLDOPHQWH HUDDPiLVLPSRUWDQWHDV~DRUL- de queixo do país. A importancia da xe parece remontarse ao século IHLUD GH 7RGRV RV 6DQWRV FRQVLVWH ,;VHQGRRPRVWHLURGH6DQ9L- VREUHWRGRQDHQRUPHDÀXHQFLDGH cente o que cobraba os tributos gando cabalar e híbrido e de bois 47 impostos aos feirantes). O tráfi- FHEDGRV SRGHQGR FDOFXODUVH TXH co principal consistía en gando QHVWDIHLUDGHJUDQVRQDHQWRGD*D- YDF~Q FDEDODU H SRUFLQR FDU- OLFLD VH IDQ WUDQVDFFLyQV SRU YDORU de 500.000 a 600.000 pts. (3.000 a QHVVDOJDGDVDYHVRYRVHRXWURV € produtos do país. 3.600 ). O mercado semanal está EHQ IRUQHFLGR GH FHUHDLV TXHL[RV 1948 Monforte: Facíase feira os días 6 e RYRV PDQWHLJDV DYHV SODQWDV HQ 24 de cada mes. Había mercado os YLYRFRPHVWLEOHVKRUWDOL]DVIURLWRV mércores. e tecidos”. Fiolleda: Celebrábase feira o día 5 1948 Monterroso: Celebrábase feira os de cada mes. días 1 e 15 de cada mes e había mercado os mércores; feira anual o 2012 Monforte: Celebra feira os días 1 de novembro. 6 e 24 de cada mes; o sábado de 2012 Monterroso: Feiras o día 1 de 3DVFXD Feira medieval; o último FDGDPHVRHRGRPLQJRKDL ¿Q GH VHPDQD GH [XOOR Festa do mercado (Mercado de Santa Lucía). río R¿QGHVHPDQDGHDJRVWR En febreiro celébrase a Festa do Feira de mostras do Val de Lemos queixo da Ulloa (ruta con Antas e queimada popular R ¿Q GH de Ulla e Palas de Rei). O 1º de semana de setembro celébrase o novembro faise a Feira de Todos os Día da cultura xudía. Santos. FEIRAS E MERCADOS
Muras 1936 A Proba: Había feira o segundo domingo de cada mes; o 29 de 1845 Viveiró: Facíase unha feira VHWHPEUR GDWD QD TXH DFXGtDQ RV mensual para a venda de sobrantes. montañeses a vender multitude de 1936 Muras: Celebrábase unha feira o varas para sacudir os castiñeiros; o último sábado de cada mes. 22 de febreiro. Celebrábase mercado de porcos cada último venres. Viveiró: Facíase feira o primeiro domingo de cada mes. Había Paradela: Celebrábase feira o mercado os días festivos. cuarto domingo de cada mes. 1948 Muras: Facíase feira o primeiro Silvouta: Facíase feira o terceiro sábado de cada mes. domingo de cada mes (feira de gando vacún e porcino). Nestas Viveiró: Feira o primeiro e o feiras había “gran concorrencia de segundo domingo de cada mes. FDUQHVVDOJDGDVPDQWHLJDGHYDFDV Balsa: Feira o terceiro domingo de RYRV JDOLxDV H RXWURV DUWLJRV cada mes. ademais da parte da montaña acoden numerosos construtores e 2012 Viveiró: Faise feira o 4º domingo vendedores de cestos de distinto de cada mes. tamaño e para usos diferentes”. A Gañidoira (Q VHWHPEUR R “Na feira de Paradela ao oeste GRPLQJR FHOpEUDVH D Feira do GH 1DYLD QD YHUWHQWH GH 5HVWHOR poldro. comercían gran número de cabezas de gando vDF~QQRQVRDPHQWHGRV Navia de Suarna SRERVGRGLVWULWRVHQyQWDPpQGRV OLPtWURIHVGD)RQVDJUDGD%HFHUUHi 1788 A Proba: Na Pobra de Navia o e Baleira. A estas feiras concorren día 28 de febreiro de cada ano gran número de vendedores de 48 celebrábase a romaría de Santa RYRV RV GH ]RFDV FRQVWUXtGDV H 0DUWDFRQFX[RPRWLYRFRQFRUUtD XVDGDV QR SDtV H RV IHUUHLURV GH [HQWH GR SDtV H YHQGtDQVH SDQ 6DQWDOODGH2VFRVHQ$VWXULDVHGH YLxR VDO IHUUR H RXWURV [pQHURV Neira de Rei”. que producía a terra; nalgúns anos tamén panos e teas de Castela. 1948 A Proba: Celebraba feira o 23 de Tamén o terceiro domingo de cada febreiro e o 29 de setembro. PHVVHIDFtDIHLUDGHSDQRVRQGHVH Silvouta: Había feira o terceiro traían a vender iguais xéneros que domingo de cada mes. os que quedan ditos. Paradela: Celebraba a feira o Penamil: O día 12 de marzo cuarto domingo de cada mes. facíase a romaría do glorioso San *UHJRULR RQGH VH YHQGtDQ RV Rao: Facíase feira o primeiro mesmos xéneros que na Proba. domingo de cada mes. Barcia: O día 29 de setembro 2012 A Proba: Celebra feira o 29 e o 2º celebrábase unha romaría á que domingo de cada mes. O domingo concorrían algúns anos prateiros da de entroido celébrase a Festa da cidade de Lugo e Mondoñedo. androlla e o venres de Pascua a Festa da troita. Tamén se celebran 1845 A Pobra: Había unha feira que se G~DVIHLUDVDQXDLVDGH6DQWD0DUWD celebraba o segundo domingo de (23 de febreiro e a de San Miguel o cada mes. 29 de setembro). FEIRAS E MERCADOS
Negueira de Muñiz R SULPHLUR GRPLQJR FHOpEUDVH D Festa da castaña. 1845 Río de Porto: Había feira o 3 de febreiro. Folgoso: Feira os días 1 e 19 de Santiago de Ouviaño: Celebrábase FDGDPHV(QQRYHPEURRVHJXQGR feira o 1 de marzo. GRPLQJR FHOpEUDVH D Festa da castaña. 1948 Negueira de Muñiz: Había unha feira o segundo domingo de cada Ferramulín: Feira o 1º domingo mes. de cada mes.
O Corgo O Incio 1750 Adai: Había unha feira mensual. 1788 Rendar e Sirgueiros: En 1730 principiouse unha feira no día 22 1845 Adai: Había mercado. GH FDGD PHV TXH VH FRPSXxD GH 1936 Adai: Feira o día 13 de cada mes. JDQGR PDQWHLJD H RXWURV [pQHURV do país. Extinguiuse en 1731 e Laxosa: Feira o día 21 de cada incorporouse na Cruz do Incio. PHV2WUi¿FRGHDUWLJRVHQDPEDV as dúas feiras consistía en gando de Laiosa ;XQWR i LJUH[D FR JDOOR produtos naturais do país. GXQKDFRQIUDUtDFRQFRUUtDDOJXQKD [HQWHGRSDtVRQGHVHYHQGtDQVDO 1948 Adai: Feira o día 13 de cada mes. peles e outras PLXGH]DV D FX[R Gomeán: Feira o día 23 de cada concurso chamaban feirón. mes. San Eufrasio (Val do Mao): O 15 2012 Adai: Feira o día 13 de cada mes. de maio facíase unha romaría onde En xuño hai un &RQFXUVRSR[DGH concorrían prateiros da cidade de Lugo a vender algunha obra. Rubia Galega e tamén a Feira do 49 cabalo. 1845 Laiosa: Celebraba feira o día 6 de FDGDPHVHDHODFRQÀXtDQFRVVHXV O Courel gandos e froitos os veciños das pa- rroquias próximas; presentábanse 1845 Seoane: Celebraban feira de gando tamén algún xénero de quincalla e YDF~QSDQRVHRXWURV[pQHURV utensilios domésticos e campestres. 1936 Seoane: Había feira o segundo 1936 O Incio: Celebrábase feira o día domingo de cada mes. 5 e 22 de cada mes. A última era 1948 Seoane: Feiras cada segundo e a máis importante e concorrida. O cuarto domingo. WUi¿FRHUDGHJDQGRYDF~QSRUFLQR e produtos agrícolas. Folgoso: Feira o día 1 e o 19 de cada mes. 1948 O Incio: Feira o día 22 de cada mes. Ferramulín: Feira o primeiro 2012 A Cruz do Incio: Celébranse feiras domingo de cada mes. RGtDGHFDGDPHVHHQVHWHPEUR 2012 Seoane: Hai feiras o 2º e o 4º do- a Feira da artesanía e etnografía. mingo de cada mes. Popularmente dise que a feira do 2º domingo “non O Saviñao pode baixar do 8” e a do 4º “non 1750 Vilasante: Celebraba unha feira SRGHSDVDUGR ´ (QGHFHPEUR chamada Escairón. FEIRAS E MERCADOS
Seteventos: Facíase unha feira o 1948 Miñotos: Facíase feira o primeiro día 20 de cada mes. domingo de cada mes. 1788 Seteventos: Facíase unha feira Outeiro de Rei QD TXH VH YHQGtDQ JDQGR WULJR FHQWHRYLxR]DSDWRVVDOHRXWUDV 1936 Gaioso: Facíase feira o día 3 de cada cousas desta calidade. PHV2WUi¿FRFRQVLVWtDHQJDQGRYD- Vilasante: Facíase feira e conco- F~QHSRUFRVRYLQRHFDEU~QTXHL[RV UUtDQ GLIHUHQWHV [pQHURV GH SDQRV GR SDtV [XVWDPHQWH QRPHDGRV FH- IURLWDVVDO]DSDWRVHDOJ~QV[pQHURV reais e demais produtos propios do comestibles máis; gando maior e SDtVDVtFRPROHJXPHVKRUWDOL]DVH PHQRUDQHLVHRXWUDVDOIDLDVGHSUD- olería ordinaria. ta que traían os prateiros circunveci- ños; tamén viñan á dita feira merca- O Valadouro dores de Castela a buscar gando. 1750 Alaxe: Había un mercado que se 1845 Vilasante: En Vilasante de celebraba o sábado de cada semana Escairón celebrábase feira o día 8 no que se compraban e vendían de cada mes e mercado todos os JUDQV FRPHVWLEOHV OHQ]RV JURVRV mércores. H GHOJDGRV PDQWDV GH EXUHO H outros produtos do país. 1936 Escairón: Feira os días 18 e 23 de cada mes. Vilacampa: Celebraban dúas IHLUDVXQKDQROXJDUGH5LRERR 1948 Escairón: Feira mensual. que se facía o día 15 de agosto de Currelos: Feira mensual o día 26. cada ano e outra o día 16 do re- ferido mes de agosto ao carón da 2012 Escairón: Feira os días 8 e 19 de igrexa parroquial na que se com- cada mes. En agosto celébrase praba e vendía gando de todas as 50 unha Carreira de burros. especies. Currelos: Feira o día 26 de cada mes. 1788 Ferreira: Todos os sábados de cada semana facíase mercado xunto ao Ourol 6DQWXDULRGH)HUUHLUDIUHJXHVtDGH 1750 Miñotos: Había unha feira de 6DQ-XDQGH$OD[H FRPSRxtDVHGH gando que se facía na Fraga Vella froitos e outros xéneros do país. RGtDTXLQFHGHDJRVWRGHFDGDDQR Rioboo: O día 15 de agosto libre de tributo. facíase feira xunto ao Santuario 1845 Ourol: Celebrábase unha feira GD 1RVD 6HxRUD GH 5LRERR RQGH o día 4 de agosto e un mercado o VRDPHQWHFRQFRUUtDQiYHQGDERLV primeiro domingo de cada mes vacas e outras cousas de pouca onde VHYHQGtDJDQGRGHWRGDFODVH importancia. gran e comestibles. Vilacampa: O día 16 de agosto 1936 Mesón: Feiras o 1º sábado de cada facíase feira na freguesía de Santa PHVQDFDSLWDOGRGLVWULWR0HVyQ 0DUtD GH 9LODFDPSD FRPSRxtDVH do mesmo que na de Rioboo. Miñotos: Había feira o 1º domin- go de cada mes. Nas feiras deste Cadramón: O día 19 de setembro FRQFHOOR WUD¿FiEDVH FRQ FHUHDLV de cada ano facíase outra feira de JDQGHUtDDYHVRYRVPDQWHLJDIH- gando na freguesía de San Xurxo rraxería e tecidos. GR&DGUDPyQRQGHQRQFRQFRUUtD FEIRAS E MERCADOS
outra cousa. Estes mercados dura- 2012 Riobarba: En xullo celébrase unha ban só un día. Festa cabalar. 1845 Ferreira: Feira mensual. O Vicedo: En xullo celébrase a Alaxe: Feira o 24 de xuño. Festa da navalla. Vilacampa: Feira o 16 de agosto. Palas de Rei 1936 Ferreira: FeLUDVRGHIHEUHLURR 1750 Palas de Rei: Facíase feira o día 19 25 de marzo e o 8 de setembro de cada mes. Alaxe: Mercado anual o 4 de xuño. 1788 Palas de Rei: Había feira o día 19 7Ui¿FRPRLDEXQGDQWHGHSURGXWRV de cada mes. do país. Concorrían a abastecerse a 1936 Palas de Rei: Celebrábase feira o Viveiro e Ribadeo. día 19 de cada mes e un mercado 1948 Ferreira: Feira os mércores seguin- semanal os sábados. Comerciábase tes ao terceiro domingo de cada mes. FRQJDQGRYDF~QSRUFLQRFHQWHR millo e queixos de excelente cali- 2012 Ferreira: Os sábados hai mercado. dade que se fabricaban na comarca. En marzo celébrase o Mercado da primavera HQ RXWXEUR D 1948 Palas de Rei: Feira os días 7 e 19 PHGLDGRV D Feira do mel, e en de cada mes. novembro celébrase a Festa da 2012 Palas de Rei: Feira os días 7 e 19 de castaña. FDGDPHV(QPDU]RRGtD KDL Recaré: O primeiro domingo de concurso de gando vacún e queixo. agosto celébrase a Rapa das bestas en Santo Tomé de Recaré. Pantón 1750 Eiré: Facíase unha feira franca O Vicedo cada 18 de cada mes. 51 1750 Riobarba: Había dúas feiras de 1788 Eiré: No lugar de Santa Mariña JDQGRYDF~QXQKDIDFtDVHRGtDGH celebrábase unha feira á que con- Santa Cruz de Maio e outra o día da FRUUtDQDOJ~QVJDQGRV]DSDWRVVDO $VFHQVLyQGR6HxRUGHFDGDDQRDV HRXWURV[pQHURVGHVWDFDOLGDGHH cales eran tributadas. Cobraban por algunhas veces panos de Castela. calquera cabeza que acudía de fóra do lugar e vendíase a un “real de 1845 Ferreira: Celebraba feira mensual. vellón”. 1936 Ferreira de Pantón: Facíase feira 1845 Riobarba: Celebraban unha feira o día primeiro de cada mes. RGHPDLRHRGtDGD$VFHQVLyQ Santa Mariña de Eiré: Feira o día pero o mesmo día tamén se 18 de cada mes. FHOHEUDEDQDSDUURTXLDGH0DxyQ polo que facían como se fose unha 1948 Ferreira: Feira os días 1 e 15 de VRDIHLUDSRORIiFLOTXHHUDFUX]DU cada mes. a ponte sobre o río Sor. Santa Mariña de Eiré: Feira o día 1936 Torre: Dende había algúns anos 18 de cada mes. celebrábase a feira mensual o 2º 2012 Ferreira: Hai feira os días 1 e 15 sábado en Torre (parroquia de de cada mes. En xuño celébrase a Riobarba). Feira do viño de Pantón. FEIRAS E MERCADOS
Paradela RWHUFHLURGRPLQJRGHVHWHPEURR GHDEULORGHVHWHPEURHR 1750 Castro de Rei de Lemos: Había 23 de xullo feira de gando cabalar unha feira o primeiro de cada mes. e mular. Os sábados había mercado 1788 Castro de Rei de Lemos: Facíase de porcos. feira o primeiro dia de cada mes. 2012 3HGUD¿WD GR &HEUHLUR: Feiras 1845 Castro de Rei de Lemos: Feira o día mensuais os días 5 e 21; o 1º GHFDGDPHVRQGHVHEHQH¿FLDEDQ domingo de abril celébrase a JDQGRIURLWDHWHDVGRSDtV Feira do queixo do Cebreiro (ruta coas Nogais e Triacastela) e o 3º 2012 Castro de Rei de Lemos: Faise domingo de setembro celébrase un feira o día 3 de cada mes. Certame de gando vacún. Paradela: Faise feira o día 15 de cada mes. O día 15 de maio Pol celébrase a Feira de San Isidro. 1936 Mosteiro: Había feira o día 7 de cada mes. Páramo 2012 Mosteiro: Hai feira o 1º venres de 1788 Saa: Facíase o martes de cada cada mes. semana mercado dos xéneros de YLxR VDO SHL[H H RXWURV GHVWD FDOLGDGHSRORVDUULHLURVHSHUVRDV Portomarín que transitaban e máis xente da 1788 Portomarín: “Romaría e mercado contorna. RGtDGHIHEUHLURGHFDGDDQRRQGH 1936 Trebolle: O 27 de cada mes facía- concorren diversos mercadores VH IHLUD QD FDSLWDO GR GLVWULWR GH con panos e tea e se comercian os pouca importancia. [pQHURVFRPHVWLEOHVGHSDQFDUQH DQJXtDV FDSyQV H RXWUDV FRXVDV 52 1948 O Páramo: Había feira o día 10 de desta calidade”. cada mes. 1845 Portomarín: Facíase unha feira 2012 O Páramo: Faise feira os días mensual bastante concorrida. H GH FDGD PHV (Q [XxR R VHJXQGR¿QGHVHPDQDFHOpEUDVHD 1936 Portomarín: Había unha feira Feira da primavera. DQXDO R H GH IHEUHLUR R 6DQ %ODVHKDEtDPHUFDGRVHPDQDORV 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR domingos. Comerciábase con car- QHV VDOJDGDV H FDSyQV QDV IHLUDV 1750 O Cebreiro: Había unha feira o día gando porcino e produtos naturais vinte de todos os meses do ano na do país nos mercados. que se vendía todo xénero de gando e outras cousas. 1948 Portomarín: Facíase mercado to- dos os domingos e unha feira anual 1788 Veiga de Forcas: En 1730 o 3 de febreiro. principiouse a celebrar unha IHLUD R GtD ~OWLPR GH FDGD PHV 2012 Portomarín: Hai feira o día 9 de á que concorrían os naturais e cada mes e o Domingo de Pascua conterráneos a comprar gando celébrase a Festa da augardente. PDLRU YDF~Q SDQ H YLxR H QRQ outros xéneros. Quiroga 1936 3HGUD¿WD GR &HEUHLUR: Había 1750 Montefurado: Había unha feira IHLUDRGtDGHFDGDPHVRGtD mensual. FEIRAS E MERCADOS
1845 Quiroga: Facíase feira o 10 de campo de San Francisco o día 8 de cada mes e mercado semanal os setembro que permanecía dous días. domingos. Vilaselán: Celebrábase todos os Montefurado: Había feira todos anos unha feira xunto á igrexa o os meses. Nunhas e noutras día 25 de marzo que acostumaba QHJRFLiEDVH FRQ JDQGR SDQRV GXUDU RLWR GtDV RQGH FRQFRUUtDQ WHDV RUGLQDULDV ORX]D FULVWDO diferentes mercadorías de panos. JUDQFRPHVWLEOHVHRXWURVHIHFWRV 1788 Ribadeo: Facíase un mercado Madoz cita a feira de Montefurado todos os domingos do ano ao que cando enumera as feiras mensuais FRQFRUUtDQ JUDQ IURLWRV H RXWUDV na provincia de Lugo pero non a FRXVDVGDWHUUDFRPRWDPpQREUDV cita cando fala das feiras que se de ferro e carpintería. Tamén había celebraban tanto no partido xudicial na devandita vila feira pola Nosa como no Concello de Quiroga. 6HxRUDGH6HWHPEURTXHGXUDEDGH 1936 Quiroga: Celebrábanse feiras os GRXVDWUHVGtDVHQHODFRPHUFLDEDQ GtDVHVHQGREDVWDQWHFRPHU- JDQGR PDLRU H PHQRU H DOJ~QV FLDLVDPEDVDVG~DVHVSHFLDOPHQWH mercadores de Mondoñedo e da a primeira. GHYDQGLWD YLOD FRQ [pQHURV GH Castela. Montefurado: Había feira o 19. Vilaselán: Facíase pola Nosa Se- Hermida: Había feira o 20. xRUDGH0DU]RGHFDGDDQRGXUDED 1948 Quiroga: Facíase feira os días 10 e tres días e a ela concorrían algúns 27 de cada mes. mercadores de Asturias con xéne- URVGHSDQRVHWHDVHVWUDQ[HLUDVDVt 2012 Quiroga: Hai feiras os días 10 e mesmo os de Mondoñedo con mer- 27 de cada mes. En abril o sábado cadorías do Reino e xéneros de se- e domingo de Pascua celébrase mentes deste país. Estas feiras son 53 a Feira do viño de Quiroga HQ moi antigas. agosto a Feira do mel (durante as festas patronais) e o día 11 de A Pastoriza: Facíase unha feira o novembro (San Martiño) a Festa primeiro sábado de cada mes. da castaña e do viño. Capela da Nosa Señora da Pon- Bendilló: En febreiro-marzo celé- te: Había feira o segundo do- brase a Feira do aceite. mingo de cada mes; ademais das UHIHULGDV SROR PHV GH RXWXEUR Rábade a véspera de San Lucas; e no 1936 Rábade: Feiras os días 2 e 22 de mes de novembro a véspera de cada mes. San Martiño. A unhas e outras concorría gando maior e menor. 1948 Rábade: Feiras os días 2 e 22 de (Q 6DQWH H R OXJDU GH 3RUWR IUH- cada mes. Mercado os xoves. JXHVtD GH 6DQWDOOD GH 9LODXVHQGH 2012 Rábade: Feiras os días 2 e 22 de os veciños tiñan por costume o cada mes. terceiro sábado de cada mes facer IHLUD GH JDQGR PDLRU H PHQRU H Ribadeo non doutros xéneros. 1750 Ribadeo: Había mercado todos os 1845 Ribadeo: Celebraba un mercado GRPLQJRVGDV iVXQKDIHLUDQR moi concorrido os mércores de FEIRAS E MERCADOS
cada semana. Nestes mercados ban e vendían gando de diversas EHQH¿FLiEDQVHJDQGRVJUDQVHGH- HVSHFLHV JUDQV FRPHVWLEOHV H PDLVIURLWRVDVtFRPRFDUQHVIUHV- outras pequenos produtos da terra. FDVHVDOJDGDVPDQWHLJDVTXHL[RV 1788 En Muxueira no sitio que chaman SHL[HIUHVFRHVDOSUHVRXWHQVLOLRV Augaxosa facíase polos veciños GH ODERU H FRFLxD WHDV ]DSDWRV H DIHLUDWRGRVRVPHVHVRGtDi outros efectos. que concorría gando maior e menor 1936 Ribadeo: Facíase unha feira o SDUD D V~D YHQGD H QRQ QLQJ~Q último domingo de cada mes e [pQHURGHSDQRVQLQRXWUDVFRXVDV estábase a crear outra. 1845 Augaxosa: Feira mensual. 1948 Ribadeo: Feira todos os mércores 1936 Augaxosa: Feiras os días 14 e 26 e o día 7 de setembro; e tamén unha de cada mes. feira anual o 30 de maio. 1948 Augaxosa: Feiras os días 14 e 26 2012 Ribadeo: Hai mercado os mérco- de cada mes. res e os domingos no verán e en vacacións. Riotorto: Mercado os sábados. Ribadeo (QDJRVWRRGRPLQJR 2012 Riotorto: En abril celébrase a faise a Xira de Santa Cruz. Feira da artesanía do ferro e cada trimestre hai unha Feira de Rinlo: En agosto celébrase a Festa produtos de temporada. do percebe de Rinlo. Augaxosa: En setembro celébrase Remourelle &DUD D ¿QDLV GH a Feira de gando cabalar. agosto celébrase a Festa da carne ao caldeiro. Samos 1845 Castroncán: Feira mensual. 54 Ribas de Sil 1936 Castroncán: Feira o día 4 de cada 1845 San Clodio: Feira o 26 de cada mes. PHV QHJRFLiEDVHFRQJDQGRIHUUR [DEyQDFHLWHJUDQVSDQPDQWHLJD Samos: Feira os días 1 e 15 de cada e outros xéneros. mes. 1936 San Clodio: Feira o 26 de cada San Cristovo do Real: Feira mes; bastante concorrida. mensual. 1948 San Clodio: Feira o 16 de cada mes. 1948 Samos: Feira o día 15 de cada mes. 2012 San Clodio: Feira o 21 de cada Lóuzara: Feira o día 17 de cada mes. mes. En xuño celébrase a Festa da Castrocán: Feira o día 4 de cada cereixa e do aceite. mes. Ribeira de Piquín 2012 Lóuzara 1R PHV GH DJRVWR QD 3RQWH GH /yX]DUD FHOpEUDVH D Non encontramos documentación sobre as Feira de artesanía HQR~OWLPR¿Q feiras no territorio deste concello. de semana de outubro celébrase en Paredes a Festa da castaña. Riotorto Castroncán (Q QRYHPEUR R 1750 Muxueira: Facíase unha feira o día SULPHLUR¿QGHVHPDQDFHOpEUDVHD 26 de cada mes na que se compra- Festa da castaña e dos cogomelos. FEIRAS E MERCADOS
Samos 2SULPHLUR¿Q de semana 1845 Proendos: Madoz cita esta feira de agosto celébrase unha Feira de dentro das feiras que se celebraban artesanía e produtos do país. QD SURYLQFLD GH /XJR SHUR QRQ di nada delas cando consultamos Sarria RV GDWRV GH 6REHU 0RQIRUWH RX 1750 Vilarmaior: Celebrábase feira o Proendos. GtDGHFDGDPHViFDOFRQFRUUtDQ 1936 Sober: Había feiras mensuais os GLIHUHQWHVSHUVRDVDYHQGHUSDQRV días 2 e 18 “pero máis ben que gando e outros xéneros. tales son moitas delas mercados 1788 Vilamaior: Facíase feira á que correntes e ordinarios onde se soamente concorrían gando e FRWL]DQ R JDQGR RV FHUHDLV H FRXVDV FRPHVWLEOHV GR SDtV H demais produtos do país”. algúns mercadores circunveciños 1948 Sober: Feira os días 18 e 28 de con panos e teas da fábrica de cada mes. Castela. Esta feira había moitos anos que se celebraba. 2012 Sober: Feiras os días 12 e 28 de cada mes. Na primeira quincena de 1845 Sarria: “O comercio está limitado agosto celébrase a Festa da rosca. ao que lle proporcionan as insigni- ¿FDQWHV IHLUDV TXH VH FHOHEUDQ QR Amandi (Q DEULO R GRPLQJR GH mesmo termo e nos partidos inme- Ramos celébrase a Feira do viño GLDWRVRQGHEHQH¿FLDQRVHXJDQGR de Amandi. e o sobrante dos seus froitos a cam- bio dos artigos de que carece”. 1936 Sarria: Feira os días 6 e 20 de cada mes.
Vilarmaior: Feira o día 15 (feira 55 R¿FLDOGRYHFLxRPXQLFLSLRGH3D- radela). Nestas feiras comerciábase FRQJDQGRYDF~QHSRUFLQRFDUQHV VDOJDGDVRYRVHDYHV 1948 Sarria: Feira o día 6 de cada mes. Mercado os domingos. Feira anual o domingo de Lázaro. 2012 Sarria )HLUDVRVGtDVH En febreiro celébrase a Festa do cocido do porco celta, en maio; SROR6DQ,VLGURDMostra gandeira HHQDJRVWRD Festa da empanada.
Sober 1750 San Martín de Arroxo: Celebrá- base feira o día 12 de cada mes no Campo da Verea. Taboada 1788 San Martín de Arroxo: Celebraba XQKD IHLUD R GtD GH FDGD PHV 1750 Carballo: Celebraba unha feira que principiou en 1726. mensual. FEIRAS E MERCADOS
1788 Carballo: No lugar de Carballo pero pouco concorrida pois dende (San Tomé) había feira onde se había algún tempo os comprado- YHQGtD JDQGR PDLRU H PHQRU VHQ res preferían facer as transaccións RXWURV [pQHURV TXH FRPSUDED D QRVSURSLRVIRJDUHVGRVODEUHJRV xente do país; e nalgunhas feiras FRQSUHIHUHQFLDiVIHLUDVFRVWXPH concorrían mercadores do reino de que se ía estendendo a toda a pro- Castela. vincia. Quinzán do Carballo: Desde o 1948 Trabada: Feira mensual o primeiro ano 1727 facíase un mercado o día domingo de cada mes. Feiras GHFDGDPHVQRTXHVHYHQGtDQ anuais o 25 de abril e o 30 de maio. bois e vacas en curto número. 2012 Cadeira: O día 25 de abril (romaría 1845 Taboada: Feira o día 29 de cada mes. de San Marcos) celébrase unha 1936 Taboada: Feira o 20 de cada mes Feira de gando cabalar. de gando vacún e cereais. Mercado todos os sábados. Triacastela 1948 Taboada: Feira o 20 de cada mes. 1750 Triacastela: Celebraba feira todos Mercado todos os sábados. os meses. 2012 Taboada: Feiras os días 4 e 20 de 1788 Triacastela: O día 28 de cada mes cada mes. O sábado de entroido IDFtDVH IHLUD TXH HPSH]DURQ RV celebran a Festa do caldo de ósos. naturais en 1727; só concorrían Castelo: O 7 de setembro celébrase DOJ~Q JDQGR PDLRU VDO ]DSDWRV a Festa das fachas. SDQ YLxR H RXWURV [pQHURV comestibles da contorna. Trabada 1845 Triacastela: Madoz non cita ningunha feira nos datos de 56 1788 Trabada: Os veciños facían feira de gando o primeiro domingo de 7ULDFDVWHOD SHUR FLWD XQKD IHLUD cada mes xunto ao adro da igrexa mensual ao enumerar as feiras da parroquial. provincia. Nestas feiras vendíanse PDQWHLJDVTXHL[RVHWHDV 1845 Trabada: Feira o 1º domingo de FDGD PHV QHOD YHQGtDQVH JDQGR 1936 Triacastela: Celebraba feira o día IHUUD[HUtD]DSDWRVFHVWDVHRXWURV 28 de cada mes. “Son de relativa artigos. importancia xeral e de absoluta para os pobos do municipio”. Cadeira 1ROXJDUGH&DGHLUDGD Comerciábase con gando vacún e SDUURTXLDGH)RUQHDFHOHEUiEDVHR porcino. GHDEULOIHLUDDFDOHUDEDVWDQWH concorrida. 1948 Triacastela: Tiña feiras os días 12 e 28 de cada mes. 1936 Cadeira: O 25 de abril había unha feira de gando cabalar ao carón da 2012 Triacastela: Feira o día 28 de ermida de San Marcos en Trabada. cada mes. O primeiro domingo de Moi importante noutros tempos abril celebra a Feira do queixo do SRUTXH UHJXODED RV SUH]RV SHUR Cebreiro (alterna coas Nogais e hoxe en decadencia. 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR Trabada: O primeiro domingo de Vilalba cada mes había feira de gando va- F~QQRFDPSRGDLJUH[DGH7UDEDGD 1750 Vilalba: Había unha feira mensual. FEIRAS E MERCADOS
Árbol: Facíase un mercado na do queixo de San Simón e o terceiro capela de Santo Estevo no Santo domingo de decembro a Feira do que se celebraba os venres de cada capón. VHPDQD RQGH VH YHQGtDQ IURLWRV pan cocido e outros pequenos Viveiro produtos comestibles. 1750 Covas: Había dúas feiras de gando. 1788 Vilalba: Facíase feira o primei- Galdo: Facíase unha feira que se UR GRPLQJR GH FDGD PHV VH HVWH celebraba o segundo domingo de coincidía co día primeiro pasábase cada mes no sitio que chamaban da ao domingo seguinte; vendíanse *XDGDOXSH QD TXH VH FRPSUDEDQ JDQGRPDLRUHPHQRU[pQHURVFR- HVHYHQGtDQOHQ]RVSDQRVWHDVH PHVWLEOHVSDQRVHWHDVGRVPHUFD- RXWURV [pQHURV TXH YLxDQ GH IyUD dores da contorna. Realizábase de gando maior e menor e outras LQPHPRULDO H DQWLJR FRVWXPH VHQ cousas comestibles. TXH FRQVWH GRXWUR SULYLOH[LR H Vy a algunhas feiras concorrían pratei- Viveiro: Celebrábase un mercado ros da cidade de Mondoñedo. semanal e catro feiras ao ano. Facíase outra feira o día 16 de O Santo: En Santo Estevo (capela setembro de cada ano. GH 6DQWR (VWHYR QR 6DQWR RV venres de cada semana facíase un 1788 Viveiro: Facíanse feiras de gando PHUFDGRRQGHVyVHYHQGtDQSDQ e mercados públicos o sábado de trigo e outros produtos comestibles FDGDVHPDQDiTXHFRQFRUUtDQRV do país e a súa contorna. veciños da devandita xurisdición e da súa proximidade a vender e 1845 Santaballa: Celebrábase unha FRPSUDU JDQGR SDQRV JUDQV H feira todos os meses. RXWURV PDQWHPHQWRV VHJXQGR R 1936 Vilalba +DEtDG~DVIHLUDVDRPHV estilo e o costume. 57 XQKDRSULPHLURGRPLQJRHRXWUD Galdo: Había feira todos os a mediados; a máis importante era a primeira. Comerciábase con segundos domingos de cada ano e JDQGR FHUHDLV FDUQHV VDOJDGDV PHV FRPSRxtDVH GH FRPHVWLEOHV TXHL[RV ]RFDV H GHPDLV SURGXWRV DSDUHOORV GH ODEUDGRUHV JDQGR do país. IHUUD[HV SDQ JUDQV SDQRV OLxR OHQ]RVHVWRSDHIURLWDV 1948 Vilalba: Facíase feira o primeiro domingo e o martes seguinte ao Covas: Facíase feira no sitio de terceiro. Había unha feira anual o 6XDVEDUUDVRVSULQFLSDLVRE[HFWRV 14 de outubro. GH WUi¿FR VRQ D YHQGD GH JDQGR grans e artigos de consumo. Árbol: Celebrábase feira o terceiro domingo de cada mes. Naseiro: Celebrábase feira de gando os cuartos domingos de cada mes As Patelas (San Simón da Costa): Había unha feira de gando e 1845 Galdo: Feira ou mercado o produtos do país. VHJXQGR GRPLQJR GH FDGD PHV QHODVEHQH¿FLiEDQVHWRGDFODVHGH 2012 Vilalba: Feira o domingo despois JDQGRIHUUD[DVSDQJUDQVSDQRV GR GtD RV PDUWHV HQWUH R H OLxROHQ]RVHVWRSDVHIURLWDV R KDL feirón. Os martes e os venres hai mercado. O primeiro Naseiro: Feira de gando o cuarto domingo de abril celébrase a Feira domingo de cada mes. FEIRAS E MERCADOS
Covas: Facíase feira o día da As- Candaoso: O primeiro domingo de censión e o segundo día de Pascua xullo celébrase a Rapa das bestas. no sitio de Suasbarras. Os prin- Celeiro: En xullo faise a Festa da FLSDLV RE[HFWRV GH WUi¿FR HUDQ D merluza. YHQGDGHJDQGRJUDQVHDUWLJRVGH consumo. Naseiro: O cuarto domingo de agosto celébrase unha singular Viveiro: Madoz ao citar as feiras festa campestre nas beiras do río da provincia di que en Viveiro Naseiro. había unha feira mensual. 1936 Viveiro: O 1º e 3º domingo había Xermade feira de gando vacún e porcino. Fa- 1845 Momán: Celebraba unha feira FtDVHXQPHUFDGRRV[RYHVViEDGRV mensual. HGRPLQJRV$JiVRGRPLQJRDGRL- taban verse pouco concorridos. Ne- 1936 Momán: Había feira o día 19 de OHV WUD¿FiEDVH FRQ TXHL[RV JUDQV FDGD PHV 7UD¿FiEDVH FRQ JDQGR IURLWDV RYRV JDOLxDV FD]D PHUFH- GH WRGD FODVH RYRV JDOLxDV SDQ UtDTXLQFDOODIHUUHWHUtDWHDVHWF FRFLGRJUDQVPDQWHLJDVWHFLGRVH quincalla. Celebrábase dende moi Galdo: O 2º domingo había feira antigo. GH JDQGR FDEDODU YDF~Q RYLQR cabrún e porcino. Era a feira máis Roupar: O último día de cada importante do distrito. PHVGHQGHFHOHEUiEDVHIHLUD HQ 5RXSDU VLWXDGD QD )UDJD GH Naseiro: O 4º domingo había Bestelleiros. unha feira de escasa importancia H WUD¿FiEDVH FRQ JDQGR YDF~Q H 1948 Momán: Facíase unha feira os días porcino. 4 e 19 de cada mes. 58 Covas: Había unha feira Roupar: Había feira o día 13 de DQXDO R OXQV GH 5HVXUUHFFLyQ cada mes. FKDPDGD GH 3DVFXD 7UD¿FiEDVH exclusivamente con gando vacún. Xove 1948 Viveiro: Feiras o primeiro e terceiro 1845 San Isidoro do Monte: Celebrába- domingo de cada mes. se unha feira o 24 de agosto. Galdo: Feira o segundo domingo 1948 Xove e Rigueira: Feira o cuarto de cada mes. domingo de cada mes. Covas: Feira o luns de Pascua 2012 Xove: Mercado os mércores; polo (anual). Xoves Santo celébrase a Festa do 2012 Viveiro: O día 1 e o terceiro polbo á pedra. domingo de cada mes hai feira na Lago: En maio (próximo ao Día YDULDQWHGH9HU[HOHV2VOXQV[RYHV das Letras Galegas) ten lugar a e sábado hai mercado na Praza Feira nacional do cabalo. Maior. En xullo celébrase unha Feira medieval e a segunda semana Penas Agudas: O día 24 de agosto de agosto unha Feira de artesanía. ten lugar a Feira de San Bartolo. Galdo: O segundo domingo de Saiñas: En outubro-novembro maio celébrase a Feira das Maulas. celébrase a Festa do lacón. FEIRAS E MERCADOS
RESUMO DAS FEIRAS E MERCADOS CITADOS DENDE O CATASTRO DE ENSENADA (1750) ATA HOXE
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Vilarente 3 Gontán 12 12 12 24 Abadín Gontán (Feira de Santos)1 Gontán (Expogrelo)1 A Fonsagrada 2 5 4 10 9 27 A Fonsagrada (Mercado) 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s Padrón 1 A Fonsagrada San Cibrán da Trapa 1 1 Lamas de Moreira 12 Fonsagrada (Feira do botelo)1 Castro de Ouro 3 Castro de Ouro (Mercado) 1 d/s Carballido 12 1 Lagoa 2 Alfoz Mor 24 12 Mor (Mercado de cereais) 2 d/s San Pedro (Merendas)1 Castelo (Feira medieval)159 Antas de Ulla 12 Antas de Ulla Antas de Ulla (Feira do queixo)1 Fonmiña (Feira de S. Miguel)11 A Pastoriza 24 A Pastoriza Bretoña 24 Reigosa 24 A Pobra do Brollón 12 12 13 24 24 24 A Pobra do Brollón (Mercado) 1 d/s A Pobra do Estación 12 Brollón Vilachá (Feira do viño)1 Río Lor (Festa da troita)1 A Pontenova 1 36 24 24 A Pontenova (Mercado de grans) 1 d/s 1 d/s 1 d/s A Pontenova Vileimil 12 A Pontenova (Festa da troita)1 As Nogais Doncos 12 12 Baleira Cádavo 12 12 12 FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Baralla 24 24 24 Sobrado do Picato 12 12 12 12 12 12 Baralla Baralla (Feira de Todos os San 1 tos) San Miguel de Reinante 12 12 13 12 13 1 Cabarcos (San Xulián) 12 12 12 12 Cabarcos (San Xulián) (Mercado) 1 d/s Vilamartín 1 1 Celeiro de Mariñaos 2 Barreiros San Miguel de Reinante (Merca 1 d/s do) Celeiro de Mariñaos (Festa da 21 tortilla) San Miguel de Reinante (Festival 1 internacional do emigrante) Becerreá 12 12 Becerreá Penamaior 12 12 Baamonde 12 12 12 Begonte Pacios 12 Bóveda 1 60 Bóveda Rubián 12 12 24 Rubián (Feira outrora)1 Burela (Mercado) 1 d/s Burela Burela (Festa do bonito)1 Castro 24 24 24 Castro (Mercado) 1 d/s Buciños 12 Carballedo A Barrela 12 Castro (Festa da carne ao cal 1 deiro) FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Castro de Rei 12 12 12 12 12 Castro de Ribeiras de Lea 12 12 12 24 24 12 Castro de Ribeiras de Lea (Mer 1 d/s cado) Castro de Ribeiras de Lea (Poxa 3 de xovencas) Castro de Rei Castro de Ribeiras de Lea (Feira 1 da galiña de Mos) Castro de Rei (Feira da arte 1 sanía) Castro de Rei (Festa da malla)1 Castro de Rei (Feira do Cabalo)1 Castroverde 12 12 12 12 24 24 Vilabade 12 Pena 24 Castroverde Agostiño 1 Miranda 12 Castroverde (Feira de artesanía)1 As Seixas 12 12 12 12 Quindous 12 12 San Martín 12 61 Cervantes Pontois 12 Donís 12 12 San Pedro 12 San Xiao de Castelo 12 Guioncho e Lieiro 12 San Cibrao de Lieiro 1 Cervo 12 24 24 24 San Cibrao (Mercado) 1 d/s 1 d/s 1 d/s Cervo (Mercado) 1 d/s 1 d/s San Cibrao (A Maruxaina)1 Cervo Cervo (Festa do fabada)1 Cervo (Festa do ourizo)1 Cervo (Festa do mexillón)1 Cervo (Festa do ovo frito)1 Cervo (Festa do galo de curral)1 Cervo (Mercado tradicional)1 A Senra (Festa da malla)1 FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Chantada 121212242424 Chantada (Mercado) 3 d/s Penasillás 12 12 12 12 Chantada (Festa do viño de Chan 1 Chantada tada) Chantada (Festa da empanada)1 Chantada (Folión de carros)1 Chantada (Feira da agricultura e 1 da gandería sustentable) Feira do Monte 121212122412 Muimenta 12 12 Feira do Monte (Mercado) 1 d/s 1 d/s Muimenta (MOEXMU)1 Cospeito Feira do Monte (Feira da maqui 1 naria usada) Feira do Monte (Festa do cocho 1 da ceba) Muimenta ()HVWDGD¿OORD)1 Mixamor (Vilaronte) 12 12 12
Cordido 12 62 Nois 12
Espiñeira 24 24
Foz (Mercado) 1 d/s 1 d/s
Espiñeira (Feira cabalar) 1
Foz S. Acisclo (Festa da malla) 1 Vilaxuane (Festa dos callos á ga lega) 1
Foz (Festa do berberecho) 1
Foz (Festa do polbo) 1
Foz (Festa do pemento) 1 Foz (Festa da cultura micolóxica) 1 FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Guimarei 12 12 12 12 12
Roimil 12 12 24
Cotá 12 12 12
Friol 12 24 12 Friol Friol (Feira do queixo e pan de Ousá) 1
Friol (Feira do cabalo) 1
Friol (Feira do can) 1 A Pobra de Parga 12 12 12 12 12 12 San Salvador de Parga 12 Santa Cruz de Parga 12 12 12 Trasparga 24 Vilares 12 Guitiriz Guitiriz 12 Guitiriz (Mercado) 1 d/s A Pobra de Parga (Festa dos ca 1 llos) Pardiñas (Festival de Pardiñas)1 63 Labrada (Feira da verza)1 Lousadela 12 12 12 Lousada 121212 Grolos 12 12 12
Guntín San Román 12 Guntín (Festa do pemento de 1 Mougán) Mougán (Festa do pemento de 1 Mougán) Láncara 12 12 12 12 12 A Esfarrapa 12 12 12 Río 12 Ponte de Carracedo (Mercado) 1 d/s Láncara Cedrón 12 Monseiro 1 A Pobra de San Xiao 24 24 24 A Pobra de San Xiao (Festa da 1 tenreira galega) Vilanova 12 12 24 36 24 Vilanova (Mercado) 1 d/s 1 d/s 1 d/s Lourenzá Vilanova (Festa da faba de 1 Lourenzá) FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Lugo 12 12 36 Nadela 1 241224 Lugo (San Froilán) 1111 Lugo (Mercado) 1 d/s 1 d/s 1 d/s 2 d/s 2 d/s Lugo Lugo (Feira do Entroido)1 A Piringalla (Festa do becerro)1 Praza da Soidade (Feira do mel)1 Nadela (Feira do entroido)1 Meira 252512242424 Meira Meira (Festa da malla)1 Mondoñedo 1 1 12 24 24 24 Lindín 1 Mondoñedo (San Lucas) 111111 Mondoñedo (As Quendas) 1111 Mondoñedo Mondoñedo (Mercado) 1 d/s 2 d/s 2 d/s 2 d/s 2 d/s Mondoñedo (Festa da empanada)1 Mondoñedo (Mercado medieval)1 Campo do Oso (Rapa das bestas)1 Monforte 12 12 13 24 24 24 64 Monforte (Mercado) 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s Fiolleda 12 Monforte (Feira medieval)1 Monforte Monforte (Festa do río)1 Monforte (Feira de mostras)1 Monforte (Día da cultura xudía)1 A Parte (Festa gastronómica)1 Monterroso 12 12 12 12 24 12 San Cibrao de Pol (Mercado) 1 d/s Monterroso (Mercado) 1 d/s 2 d/m Monterroso Monterroso (Feira dos Santos) 111 Monterroso (Festa do queixo da 1 Ulloa) Muras 12 12 Viveiró 12122412 Muras Viveiró (Mercado) 1 d/s Balsa 12 A Gañidoira (Feira do poldro)1 FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI A Pobra 12 12 14 14 24 A Pobra (Romaría de Santa Marta) 11 A Pobra (Feira de San Miguel)1 A Pobra (Mercado de porcos)12 Barcia 1 Navia de Suarna Penamil 1 Paradela 12 12 Silvouta 12 12 Rao 12 A Pobra (Festa da androlla)1 A Pobra (Festa da troita)1 Ouviaño 1 Negueira de Río de Porto 1 Muñiz Negueira de Muñiz 12 Adai 12 12 12 12 12 12 Laxosa 12 O Corgo Gomeán 12 Adai (&RQFXUVRSR[D 1 Adai (Feira do cabalo)1 Seoane 12 12 24 24 65 Folgoso 24 24 O Courel Ferramulín 12 12 Seoane (Festa da castaña)1 Folgoso (Festa da castaña)1 Rendar e Sirgueiros 12 Laiosa 12 12 A Cruz do Incio 12 12 24 12 12 O Incio Santo Eufrasio 1 A Cruz do Incio (Feira da arte 1 sanía e etnografía) Seteventos 12 12 Currelos 12 12 O Saviñao Escairón 12 12 12 24 12 24 Escairón (Mercado) 1 d/s Escairón (Carreira de burros)1 Miñotos 1 1 1 12 12 Ourol Mesón 1 12 Ourol 13 Outeiro de Rei Gaioso 12 FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Ferreira 12 3 12 Alaxe 1 1 Vilacampa 1 1 1 Rioboo 1 1 O Cadramón 1 O Valadouro Ferreira (Mercado) 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s Recaré (Rapa das bestas)1 Ferreira (Mercado da primavera)1 Ferreira (Feira do mel)1 Ferreira (Festa da castaña)1 Riobarba (A Torre) 2 2 1 12 O Vicedo Riobarba (Festa cabalar)1 O Vicedo (Festa da navalla)1 Palas de Rei 12 12 12 12 24 24 Palas de Rei Palas de Rei (Mercado) 1 d/s Palas de Rei (Concurso de gando)1 Eiré 1212121212 Ferreira 12122424 Pantón Ferreira (Feira do viño de Pan 1 66 tón) Castro de Rei de Lemos 12 12 12 12 12 12 Paradela Paradela 12 Paradela (Feira de S. Isidro)1 Saá (Mercado de arrieiros) 1 d/s Trebolle (O Páramo) 12 12 24 Páramo Páramo (O Páramo) (Feira da 1 primavera) O Cebreiro 12 12 Veiga de Forcas 12 3HGUD¿WD 28 24 3HGUD¿WDGR 3HGUD¿WD Mercado de porcos) 1 d/s Cebreiro 3HGUD¿WD Feira do queixo do Ce 1 breiro) 3HGUD¿WD Certame de gando va 1 cún) Pol Mosteiro 12 12 Portomarín 1 12121212 Portomarín (Mercado) 1 d/s 1 d/s Portomarín Portomarín (San Blas)11 Portomarín (Festa da augardente)1 FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Montefurado 12 12 12 12 A Ermida 12 Quiroga 12 24 24 24 Quiroga (Mercado) 1 d/s
Quiroga Bendilló (Feira do aceite)1 Quiroga (Feira do viño de Qui 1 roga) Quiroga (Feira do mel)1 Quiroga (Festa da castaña e do 1 viño) Rábade 24 24 24 Rábade Rábade (Mercado) 1 d/s Ribadeo 1 1 1 12 2 Vilaselán 1 1 Pastoriza 12 Capela da Nosa Señora da Ponte 14 Porto 12 Ribadeo Ribadeo (Mercado) 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s 1 d/s Ribadeo (Xira de Santa Cruz)1 Rinlo (Festa do percebe)1 67 Remourelle (Festa da carne ao 1 caldeiro) San Clodio 12 12 12 12 Ribas de Sil San Clodio (Festa da cereixa) 1
Augaxosa 12 12 12 24 24 1
Riotorto (Mercado) 1 d/s
Riotorto Riotorto (Feira da artesanía do ferro) 1
Riotorto (Feira de produtos de 1 temporada) FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Castroncán 12 12 12
San Cristovo do Real 12
Lóuzara 12
Samos 24 12
Samos Samos (Feira da artesanía e pro dutos do país) 1
Castroncán (Festa da castaña e cogomelos) 1
Lóuzara (Feira da artesanía) 1
Lóuzara (Festa da castaña) 1
Vilarmaior 12 12 12 12
Sarria 12 24 12 36
Sarria (Mercado) 1 d/s
Sarria (San Lázaro) 1 Sarria Sarria (Festa do cocido do porco celta) 1
Sarria (Mostra gandeira) 1
68 Sarria (Festa da empanada) 1 San Martín de Arroxo 12 12 Proendos 12 Sober Sober 242424 Amandi (Feira do viño)1 Sober (Festa da rosca)1 Carballo 12 12 Quinzán do Carballo 12 Taboada 12 12 12 24 Taboada Taboada (Mercado) 1 d/s 1 d/s Taboada (Festa do caldo de ósos)1 Castelo (Festa das fachas)1 Cadeira (Feira de gando cabalar) 1111 Trabada Trabada 12121213 Triacastela 12 12 12 12 24 12 Triacastela Triacastela (Feira do queixo do 1 Cebreiro) FEIRAS E MERCADOS
Data 1750 1788 1845 1936 1948 2012 Autor Ensenada Larruga Madoz Meilán Inicios Finais Media- Inicios Media- Inicios Concello Lugar da feira XVIII XVIII dos XIX XX dos XXI XXI Vilalba 12 12 12 24 25 12 Árbol 1 O Santo (Mercado) 1 d/s 1 d/s San Simón da Costa (As Patelas) 1 Vilalba Santaballa 12 Vilalba (Mercado) 2 d/s Vilalba (Feira do capón)1 Vilalba (Feira do queixo de San 1 Simón) Covas 22211 Galdo 1212121212 Galdo (Feira das Maulas)1 O Naseiro 12 12 12 Viveiro 5 12 24 24 24 Viveiro Viveiro (Mercado) 1 d/s 1 d/s 1 d/s 3 d/s 3 d/s 2 d/s Viveiro (Feira medieval) 1 Viveiro (Feira de artesanía)1 Candaoso (Rapa das bestas)1 Celeiro (Festa da merluza)1 Naseiro (Romaría)169 Momán 12 12 24 Xermade Roupar 12 12 12 Rigueira 12 O Monte (Penas Agudas) (Feira 1111 de San Bartolo) Xove Lago (Feira nacional do cabalo)1 Xove (Mercado) 1 d/s Xove (Festa do polbo á pedra)1 As Saíñas (Festa do lacón)1
Número total de feiras 414 676 821 1518 1673 1211 Lugares con feiras Feiras anuais 11 18 16 10 12 133 Feiras mensuais 31 50 64 95 100 57 Mercados semanais 7 12 13 20 19 12 Outras periodicidades 2335 FEIRAS E MERCADOS
EƷŵĞƌŽƚŽƚĂůĚĞĨĞŝƌĂƐ
1800 1673 1600 1518
1400 1211 1200 1000 821 800 676 600 414 400
200
0 1750 1788 1845 1936 19482012 2010
70 >ƵŐĂƌĞƐĐŽŶĨĞŝƌĂƐĂŶƵĂŝƐ 140 133
120
100
80
60
40
18 16 20 11 10 12
0 1750 1788 1845 1936 1948 20102012 FEIRAS E MERCADOS
>ƵŐĂƌĞƐĐŽŶĨĞŝƌĂƐŵĞŶƐƵĂŝƐ 120
100 100 95
80 64 57 60 50
40 31
20
0 1750 1788 1845 1936 19482012 2010
71 >ƵŐĂƌĞƐĐŽŶĨĞŝƌĂƐĂŶƵĂŝƐ 140 133
120
100
80
60
40
18 16 20 11 10 12
0 1750 1788 1845 1936 19482012 2010 FEIRAS E MERCADOS
FEIRAS EN 2010 E HOXE EN DÍA NA de maio celébrase a Festa da troita e en PROVINCIA DE LUGO agosto a Faragullada.
Abadín Baleira Gontán: Hai feira o día 1º e o 3º sábado de Cádavo: Hai feira o día 12 de cada mes. FDGDPHV HQQRYHPEURRSULPHLURViEDGR celébrase a Feira de Santos e o sábado de Baralla entroido ten lugar Expogrelo. Baralla: Hai feira os días 1 e 18 de cada A Fonsagrada mes. A Fonsagrada: Feiras o 1º e o 3º sábado Baralla: O día 1 de novembro celébrase a de cada mes (todo tipo de gando). Feiras Feira de Todos os Santos. DQXDLVGHJDQGRHQDEULO GtDIHLUDGH Sobrado do Picato: Feira o día 7 de cada 6DQ 0DUFRV [XxR GtD IHLUD GH 6DQ PHV VyTXHGDQRVSRVWRVGRSROERQRQ ;RiQ VHWHPEUR R ViEDGR FRQFXUVR hai feira como tal). H[SRVLFLyQ GH JDQGR VHWHPEUR GtD IHLUDFDEDODUPXODUHDVQDO1RHQWURLGR Barreiros celébrase a Feira do botelo. San Miguel de Reinante: (Q PDU]R R Alfoz GtD KDL IHLUD FRLQFLGH FRDV IHVWDV GH Carballido: Feira o día 13 de xuño. San Rosendo). En agosto celébrase o Fes tival internacional do emigrante. Castelo: En xullo celébrase a Feira Me dieval. Celeiro de Mariñaos $¿QDLVGHDJRVWR faise a Festa da tortilla. San Pedro: Hai merendasRSULPHLUR¿Q de semana de agosto. Becerreá 72 Antas de Ulla Becerreá: Hai feira os días 3 e 19 de cada mes. Trátase dunha feira-mercado Antas de Ulla: Feira o día 10 de cada mes. de gando que ten lugar nas instalacións En febreiro celébrase a Festa do queixo do Recinto Feiral do Mercado Gandeiro. da Ulloa (ruta con Monterroso e Palas de No resto da vila hai mercado con postos Rei). para a venda de diferentes produtos (apei- URVGHODEUDQ]D[pQHURVDOLPHQWDFLyQH A Pobra do Brollón artesanía). A Proba do Brollón: Hai feira os días 11 e 25 de cada mes. Bóveda Vilachá: A primeiros de maio celébrase a Rubián: Os días 14 e 29 de cada mes fai- Feira do viño de Vilachá. VHIHLUDDGRGtD GHIHEUHLURQRVDQRV A Labrada: En xullo faise a Festa da non bisestos celébrase o día 28; no mes troita do Rio Lor (organizada pola Socie- de xullo faise a Feira outrora (recreación dade Val de Lemos). da malla).
A Pontenova Burela A Pontenova: Hai feiras os domingos Burela: Os venres hai mercado. En agos- alternos a partir do segundo domingo de WRRViEDGRFHOpEUDVHDFesta do bo [DQHLUR DOWHUQD FRQ 0HLUD 2 SULPHLUR nito. FEIRAS E MERCADOS
Carballedo Chantada Castro: Hai feira os días 17 e 29 de cada Chantada: Feiras os días 5 e 21 de cada mes. A do día 29 de febreiro nos anos non mes. O domingo de Pascua Festa do viño ELVHVWRVFHOpEUDVHRGtD(QDEULOR de Chantada, HQDJRVWRFesta da empa domingo celébrase a Festa da carne ao nada e o Folión de carros, HQ RXWXEUR caldeiro -festa culinaria e de exaltación Feira da agricultura e gandería susten dos produtos da zona-. table.
A Barrela: Faise feira o día 13 de cada mes. Cospeito Castro de Rei Feira do Monte: Hai feira o 3º domingo e o último sábado de cada mes. Popular- Castro de Rei: &DGD TXLQFH GtDV DOWHU- PHQWHIt[DVHFRPRGDWDGDIHLUDGRPLQJR QDQGRFRQ0HLUDKDLIHLUD2SULPHLUR¿Q que non baixe do 15 nin suba do 22. En de semana de agosto celébrase a Feira de DEULO ~OWLPR ¿Q GH VHPDQD FHOpEUDVH D artesaníaHD¿QDLVDFesta da malla. O Feira da maquinaria usada; en decem- primeiro sábado de setembro celébrase a EUR R ~OWLPR ViEDGR FHOpEUDVH D Festa Feira do cabalo. do cocho da ceba. Castro de Ribeiras de Lea: Hai mercado Muimenta: Hai feira o primeiro xoves de todos os mércores. O 1º sábado de febrei- FDGDPHV)HLUD02(;08(QPDLRR UR[XxRHQRYHPEURSR[DGH[RYHQFDV GtDFHOpEUDVHD)HVWDGD¿OORD. VHOHFWDVHR~OWLPRViEDGRGHFDGDPHV IHLUDGHJDQGRYDF~QPDLRU(Q[DQHLURR Foz VHJXQGR¿QGHVHPDQDFHOpEUDVHDFeira da galiña de Mos. Foz: Os martes hai mercado. En xaneiro celébrase a Festa do berberechoHQDJRV- Castroverde to celébrase a Festa do polboR~OWLPR¿Q de semana de setembro Festa do pemen Castroverde: Hai feira os domingos al- toHQRXWXEURQRYHPEURFesta da cultura 73 ternos (alternando con Meira) a partir do micolóxica. SULPHLUR GRPLQJR (Q DJRVWR R ~OWLPR GRPLQJR FHOpEUDVH XQKD Feira de arte Santo Acisclo 2WHUFHLUR¿QGHVHPDQD sanía. de setembro celebra a Festa da malla. Vilaxuane: En febreiro celebra a Festa Cervo dos callos á galega. Cervo: Mercado o primeiro domingo e o A Espiñeira &HOHEUDHQ[XxRR¿QGH día 16. En febreiro celébrase a Festa da VHPDQDDFeira cabalar. fabada, en marzo a Festa do ourizo HQ abril a Festa do mexillón (coincide co sá- Friol EDGR6DQWR RWHUFHLURViEDGRGHDJRVWR Friol: Celébrase feira o primeiro domingo o Mercado tradicional (sábado seguinte a GHFDGDPHVHQPDU]RDFeira do queixo San Roque) e neste mes tamén se celebra e pan de OusáRSULPHLUR¿QGHVHPDQD a Festa do ovo frito. O terceiro domingo de agosto a Feira do cabalo e o primeiro de decembro celébrase na praza do Souto domingo de setembro Feira do can. a Feira do galo de curral. San Cibrao: Hai mercado os xoves. A me- Guitiriz diados de agosto celébrase A Maruxaina. Parga: Hai feira o último domingo de A Senra: En agosto celebra a Festa da cadDPHV(Q[XOORRSULPHLUR¿QGHVH- malla. PDQDFHOpEUDVHDFesta dos callos. FEIRAS E MERCADOS
Guitiriz: Hai mercado os mércores. Meira Labrada: En abril celébrase a Feira da Meira: Hai feira os domingos alternos verza. a partir do segundo domingo de xaneiro (alterna con Castroverde e coa Ponteno- Pardiñas: A primeiros de agosto celé- va). En agosto celébrase a Festa da malla. brase o Festival de PardiñasRUJDQL]DGR pola Asociación Xermolos. Mondoñedo
Guntín Mondoñedo: Hai feiras o 1º e 3º xoves de cada mes. Os xoves e domingos hai mer- Lousada: Hai feira o día 5 de cada mes. FDGR(QPDLRRGtDAs Quendas, feira de cabalos; tamén se fai a Festa da em Grolos: Hai feira o día 23 de cada mes. panada. En agosto celébrase un Mercado Guntín 2~OWLPR¿QGHVHPDQDGHDJRV- medievalHHQRXWXEURR San Lucas to celébrase a Festa do pemento de Mou Campo do Oso (Q[XxRRGRPLQJR gán. celébrase a Rapa das bestas. Mougán $¿QDLVGHVHWHPEURFHOHEUDD Festa do pemento de Mougán. Monforte Monforte: Celebra feira os días 6 e 24 Láncara GHFDGDPHV RViEDGRGH3DVFXDFei San Pedro de Láncara: Celébrase feira o ra medieval R~OWLPR¿QGHVHPDQDGH día 24 de cada mes. [XOORFesta do río R¿QGHVHPDQD GH DJRVWR Feira de mostras do Val de A Pobra de San Xiao: Celébrase feira os Lemos e queimada popular R¿QGH días 2 e 17 de cada mes (a feira do 17 de semana de setembro celébrase o Día da xaneiro é reputada polos chourizos). En cultura xudía. 74 PDLR R GtD IDLVH D Festa da tenreira A Parte: O 21 de setembro (San Mateo) galega. faise unha Festa gastronómica.
Lourenzá Monterroso Vilanova: Feiras os días 9 e 28 de cada Monterroso )HLUDVRGtDGHFDGDPHV PHV2SULPHLUR¿QGHVHPDQDGHRXWXEUR o 2º e o 4º domingo hai mercado (merca- celébrase a Festa da faba de Lourenzá. do de Santa Lucía). En febreiro celébrase a Festa do queixo da Ulloa (ruta con An- Lugo tas de Ulla e Palas de Rei). O 1º de no- vembro faise a Feira dos Santos. Lugo: Os martes e venres de cada semana hai mercado (en festivos non se celebra). Muras (QHQWURLGRRViEDGRFeira de entroido QD3UD]DGD6RLGDGH HQ[XxRDPHGLD- Viveiró: Faise feira o 4º domingo de cada GRVFesta do becerro ao espeto na Pirin- mes. JDOOD HQVHWHPEURD¿QDLVFeira do mel A Gañidoira (QVHWHPEURRGRPLQ- na Praza da Soidade. Entre o 5 e o 12 de JRFHOpEUDVHDFeira do poldro. outubro celébrase o San Froilán. Nadela: Hai feiras o día 15 e o penúltimo Navia de Suarna GHFDGDPHV(QHQWURLGRRViEDGRDQWH- A Proba: Celebra feira o 29 e o 2º domin- ULRUFeira do entroido. go de cada mes. O domingo de entroido FEIRAS E MERCADOS
celébrase a Festa da androlla e o venres O Vicedo de Pascua a Festa da troita. Tamén se ce- Riobarba: En xullo celébrase unha Festa OHEUDQG~DVIHLUDVDQXDLVDGH6DQWD0DU- cabalar. ta (23 de febreiro) e o San Miguel (29 de setembro). O Vicedo: En xullo celébrase a Festa da navalla. O Corgo Palas de Rei Adai: Feira o día 13 de cada mes. En xuño hai un &RQFXUVRSR[DGHUD]D5X Palas de Rei: Feira os días 7 e 19 de cada bia Galega e tamén a Feira do cabalo. PHV(QPDU]RRGtD KDLFRQFXUVRGH gando vacún e queixo. O Courel Pantón Seoane: Hai feiras o 2º e o 4º domingo de cada mes (popularmente dise que a fei- Ferreira: Hai feira os días 1 e 15 de cada mes. En xuño celébrase a Feira do viño ra do segundo domingo non pode baixar de Pantón. GR H D GR GR (Q GHFHPEUR R SULPHLUR GRPLQJR FHOpEUDVH D Festa da Paradela castaña. Castro de Rei de Lemos: Faise feira o Folgoso: Feira os días 1 e 19 de cada mes. día 3 de cada mes. (QQRYHPEURRVHJXQGRGRPLQJRFHOp- brase a Festa da castaña. Paradela: Faise feira o día 15 de cada mes. O día 15 de maio celébrase a Feira Ferramulín: Feira o 1º domingo de cada de San Isidro. mes. Páramo O Incio O Páramo: Faise feira os días 10 e 25 75 A Cruz do Incio: Celébrase a feira o día GHFDGDPHV(Q[XxRRVHJXQGR¿QGH 22 de cada mes e en setembro a Feira da VHPDQDFHOpEUDVHDFeira da primavera. artesanía e etnografía. 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR O Saviñao 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR: Feiras mensuais Escairón: Feira os días 8 e 19 de cada RVGtDVH o 1º domingo de abril celé- mes. En agosto celébrase unha Carreira brase a Feira do queixo do Cebreiro (ruta de burros. coas Nogais e Triacastela) e o 3º domin- go de setembro celébrase un Certame de Currelos: Feira o día 26 de cada mes. gando vacún.
O Valadouro Pol Ferreira: Os sábados hai mercado. En Mosteiro: Hai feira o 1º venres de cada marzo celébrase o Mercado da primave mes. O primeiro de maio celébrase a Fes ra HQ RXWXEUR D PHGLDGRV D Feira do ta da troita e en agosto a Faragullada. mel e en novembro celébrase a Festa da castaña. Portomarín Recaré: O primeiro domingo de agos- Portomarín: Hai feira o día 9 de cada to celébrase a Rapa das bestas en Santo mes e o domingo de Pascua celébrase a Tomé de Recaré. Festa da augardente. FEIRAS E MERCADOS
Quiroga ña e cogomelos. Quiroga: Hai feiras os días 10 e 27 de Samos 2 SULPHLUR ¿Q GH VHPDQD GH FDGDPHV(QDEULORViEDGRHGRPLQJR agosto celébrase unha Feira de artesanía de Pascua celébrase a Feira do viño de e produtos do país. QuirogaHQDJRVWRDFeira do mel (du- rante as festas patronais) e o día 11 de no- Sarria vembro (San Martiño) a Festa da castaña e do viño. Sarria )HLUDVRVGtDVH(QIH- breiro celébrase a Festa do cocido do Bendilló: En febreiro-marzo celébrase a porco celta; eQPDLRSROR6DQ,VLGURD Feira do aceite Mostra gandeira e en agosto a Festa da empanada. Rábade Rábade: Feiras os días 2 e 22 de cada mes. Sober Sober: Feiras os días 12 e 28 de cada mes. Ribadeo Na primeira quincena de agosto celébrase Ribadeo: Hai mercado os mércores e os a Festa da rosca. domingos no verán e en vacacións. Amandi (QDEULORGRPLQJRGH5DPRV Ribadeo (QDJRVWRRGRPLQJRIDLVH celébrase a Feira do viño de Amandi. a Xira de Santa Cruz. Taboada Rinlo: En agosto celébrase a Festa do percebe de Rinlo. Taboada: Feiras os días 4 e 20 de cada mes. O sábado de entroido celébrase a Remourelle &DUDD¿QDLVGHDJRVWRFHOp- Festa do caldo de ósos. brase a Festa da carne ao caldeiro. Castelo: O 7 de setembro celébrase a 76 Ribas de Sil Festa das fachas. San Clodio: Feira o 21 de cada mes. En Trabada xuño celébrase a Festa da cereixa e do aceite. Cadeira: O día 25 de abril (romaría de San Marcos) celébrase unha Feira de Riotorto gando cabalar. Riotorto: En abril celébrase a Feira da Triacastela artesanía do ferro e cada trimestre hai Triacastela: Feira o día 28 de cada mes. unha Feira de produtos de temporada. O primeiro domingo de abril celebra a Augaxosa: En setembro celébrase a Fei Feira do queixo do Cebreiro (alterna coas ra de gando cabalar. 1RJDLVH3HGUD¿WDGR&HEUHLUR
Samos Vilalba Lóuzara 1RPHVGHDJRVWRQD3RQWHGH Vilalba: Feira o domingo despois do día /yX]DUDFHOpEUDVHDFeira de artesanía e RVPDUWHVHQWUHRHRKDLIHL- QR~OWLPR¿QGHVHPDQDGHRXWXEURFHOp- rón. Os martes e os venres hai mercado. brase en Paredes a Festa da castaña. O primeiro domingo de abril celébrase a Feira do queixo de San Simón e o tercei- Castroncán (Q QRYHPEUR R SULPHLUR ro domingo de decembro a Feira do ca ¿QGHVHPDQDFHOpEUDVHDFesta da casta pón. FEIRAS E MERCADOS
OHV2VOXQV[RYHVHViEDGRKDLPHUFDGR na praza maior. En xullo celébrase unha Feira medieval e a segunda semana de agosto unha Feira de artesanía. Galdo: O segundo domingo de maio ce- lébrase a Feira das maulas. Candaoso: O primeiro domingo de xullo celébrase a Rapa das bestas. Celeiro: En xullo faise a Festa da merluza. O Naseiro: O cuarto domingo de agosto celébrase unha singular festa campestre nas beiras do río Naseiro.
Xove Xove: Mercado os mércores; polo Xoves Santo celébrase a Festa do polbo á pedra. Lago: En maio (próximo ao Día das Le- tras Galegas) ten lugar a Feira nacional do cabalo. Penas Agudas: O día 24 de agosto ten lu- Viveiro gar a Feira de San Bartolo. Viveiro: O día 1 e o terceiro domingo de Saiñas: En outubro-novembro celébrase cada mes hai feira na variante de Verxe- a Festa do lacón. 77 FEIRAS E MERCADOS OBSERVACIÓNS
VA/EQUI/PO VA/EQUI/PO DATAS DE CELEBRACIÓNDATAS ASISTENTES ESPECIES Todo os mércores e último Todo sábado do mes 2º domingo xuño CANS 2º sábado de setembro EQUI 1º sábado de setembro BOV Feira habitual
78 pura raza árabe Xullo EQUI Equus Lucus Feira do cabalo 1º sábado de setembro EQUI Feira de Castro Feira dos cans de caza. Co- Ancares marca dos Feira de Becerreá 3 e 19 de cada mes BOV/OV-CAB/PO/EQUI Concentración equino Al- Concentración equino foz Feira do cabalo 8 de setembro EQUI Concurso-exposición do gando Feira de San Xoán 24 de xuño BOV Feira de San Marcos 25 de abril BOV Feira da Fonsagrada 1º e 3º sábado do mes BOV/PO CONCELLO LOCALIDADE FEIRA NOME DA Cospeito Feira do Monte Feira do porco da ceba Novembro PO Chantada Chantada Feira de Chantada 5 e 21 de cada mes EQUI/VA/OV/PO Cervo Cervo Feira de Cervo 1º domingo de maio BOV/EQUI/OV-CAB Non a houbo todos os anos Castroverde Castroverde Feira de Castroverde Domingos alternos BOV/PO Castro de Rei de Ribeiras Lea Castro Bóveda Rubián Feira de Rubián 14 de cada mes PO Begonte Pacios Feira anual de Pacios Xullo EQUI/VA/AV Becerreá Baralla Baralla Feira de Baralla 1 e 18 de cada mes PO Alfoz Alfoz A Fonsagrada A Fonsagrada A Abadín Gontán Feira de Gontán 1º e 3º sábado de cada mes VA/OV-CAB/EQUI/PO Calendario de feiras e mercados de gando da provincia de Lugo en 2012 de gando da provincia Calendario de feiras e mercados FEIRAS E MERCADOS OBSERVACIÓNS
En primavera e en outono celébranse dúas poxas de rubia galega A feira do 1 de novembro A é a feira de Santos (anual) Feira exposición anual BOV/EQUI Feira anual BOV/EQUI Feira EQ/VA BOV/OV-CAB/PO/EQUI/ AV/CO BOV/OV-CAB/PO/EQUI/ BOV/OV-CAB/PO/EQUI/ AV PO/ OV-CAB/EQUI BOV/OV-CAB/PO/EQUI/ AV/CO DATAS DE CELEBRACIÓNDATAS ASISTENTES ESPECIES Sen data concreta (mes de xuño) Último domingo de setembro Último domingo de xuño EQUI Coincidindo coas festas de San Froilán Domingo entre 9–15 e últi- mo domingo do mes O primeiro domingo de cada mes
79 Feiras e festas da prima- vera Rapa das bestas (Campo do Oso) San Lucas 18 de outubro EQUI As Quendas 1 de maio EQUI Currelos Feira de Currelos 26 de cada mes PO Escairón Feira de Escairón 8 de cada mes VA/OV/PO Os Vilares Os Vilares Feira dos Vilares Agosto EQUI/VA Parga Parga Feira de Parga CONCELLO LOCALIDADE FEIRA NOME DA Ourol Bravos Feira de Bravos 4º domingo de maio EQUI O Saviñao O Páramo O Páramo O Corgo Adai Adai Feira de Día 13 de cada mes BOV/PO/EQUI Muras Gañidoira A Feira do poldro Monterroso Monterroso Feira de Monterroso Día 1 de cada mes Monforte Monforte Feira de Monforte 24 de cada mes EQU/VA/PO Mondoñedo Mondoñedo Lugo Expolugo Lourenzá Lourenzá Feira de Lourenzá Días 9 e 28 de cada mes BOV/PO Láncara Pobra de San Xiao A Xiao San de Pobra da Feira Día 2 e 17 de cada mes PO Guntín Grolos Feira de Grolos Día 23 de cada mes PO Guitiriz Friol Friol de Friol Feira Foz Espiñeira Feira de Foz-Espiñeira 3ª domingo de xuño EQUI/BOV FEIRAS E MERCADOS OBSERVACIÓNS
Sempre o día de San Do- mingos PO OV-CAB/PO %2929&$%32(48, AV/CO BOV BOV EQUI - DATAS DE CELEBRACIÓNDATAS ASISTENTES ESPECIES 'tD VH FDGUD ¿Q GH VH mana) e terceiro domingo de cada mes 1º domingo do mes (entre IHLUD H PDUWHV HQWUH IHLUyQ 'tDV H mes GH FDGD 5 e 21 de cada mes BOV/OV-CAB/PO/EQUI 2GtDGH6WR'RPLQJR 5 ou 8 de agosto/depende do ano) Mes de novembro (nor- malmente o 3º sábado)
80 Feira de ano 3º domingo setembro BOV/PO Exposición )HLUDGH3HGUD¿WD Concentración do cabalo do Valadouro Lago Feira de Lago 3º domingo de maio EQUI Penas Agudas Penas San Bartolo 24 de agosto EQUI Boimente Rapa das bestas 1º domingo de xullo EQUI Galdo Feira das maulas Segundo domingo de maio EQUI/OV/CAB Viveiro Viveiro Feira Vilacampa Vilacampa Feira O Valadouro Santo Tomé Tomé Santo Tomé Rapa Santo 1º domingo de agosto EQUI CONCELLO LOCALIDADE FEIRA NOME DA Xove Viveiro Vilalba Vilalba Vilalba Vilalba Feira e feirón de Sarria Sarria Feira de Sarria de Sarria Feira Riotorto Augaxosa Feira da Augaxosa Setembro EQUI/VA Setembro Augaxosa da Feira Riotorto Augaxosa Rábade Rábade Feira de Rábade 2 e 22 de cada mes PO Portomarín Portomarín Feira de Portomarín Día 9 de cada mes PO Pol Pol Feira do cabalo Maio EQUI 3HGUD¿WD 3HGUD¿WD Paradela Paradela Feira de Paradela Día 15 de cada mes BOV O Valadouro O Valadouro * Especies asistentes: BOV: bovino;VA: vacon; OV-CAB: ovino e cabrún; PO: porcino; EQUI: equino; AV: aves; CO: coellos. AV: ovino e cabrún; PO: porcino; EQUI: equino; vacon; OV-CAB: bovino;VA: * Especies asistentes: BOV: 81
Industria Agroalimentaria Industria Agroalimentaria
84 INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
WD¿QDLVGRVpFXOR;,;GHL[DQGRDXQ a) Van abrindo camiño a novas instala- AODGRRVPXtxRVSDUDDIDULxDQRQH[LVWtD FLyQVHSRORWDQWRFRQWULEXtQGRiIRU- ningún tipo de industria agroalimentaria. mación do tecido industrial.
Foi xa iniciado o século XX cando a industria b) Axudan a potenciar produtos autóc- DJURDOLPHQWDULD ¿[R D V~D DSDULFLyQ QD WRQRVDPDQWHUDSURGXFLyQSULPD- xeografía galega. Aló polos anos vinte o ria e a recuperar algún produto per- matadoiro de Porriño abre a espita a un dido ou a piques de desaparecer. 85 desenvolvemento industrial agroalimentario TXHDtQGDTXHQRQUHVXOWDVHUPRLSRWHQWH c) Son un reclamo turístico impor- foi cubrindo toda a xeografía galega tante. O feito de estar espalladas FXQKD GLYHUVLGDGH DFHSWDEOH SHUR FXQKD por toda a xeografía galega e á súa repercusión moi inferior á desexable. YH] WHU GLYHUVL¿FDGD D SURGXFLyQ segundo as zonas ten un atractivo Os actuais establecementos elaboradores ou transformadores dos produtos agroalimenta- especial. ULRVHPiLVFRQFUHWDPHQWHGDPDWHULDSULPD Como a industria transformadora tivo e ten DXWyFWRQD QRUPDOPHQWH WHxHQ SRXFD FDSD- LQÀXHQFLDQDHYROXFLyQGDVIHLUDVDWDRSXQWR FLGDGH GH SURGXFLyQ SROR TXH D V~D UHSHU- FXVLyQ FRPHUFLDO DtQGD TXH LPSRUWDQWH p GHFDPELDURVHXVHQWLGRLQÀXtUQDGHVDSD- limitada. rición de moitas (os matadoiros foron deter- minantes na desaparición da maior parte das Malia que as industrias son pequenas e o feiras de gando) e axudar o nacemento dou- volume da materia prima transformado non WUDV FRQVLGHUDPRV QHFHVDULR LQFOXtU XQKDV pPRLWRWHxHQJUDQLPSRUWDQFLDGHELGRDWUHV anotacións da industria agroalimentaria e as aspectos fundamentais: producións na provincia. INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
INDUSTRIA AGROALIMENTARIA NA PROVINCIA Século XIX (1845) DE LUGO DENDE FINAIS DO SÉCULO XVIII ATA +DEtDDJULFXOWXUDHJDQGHUtDDOJ~QVPXt- PRINCIPIOS DO XX xRV IDULxHLURV XQKD IiEULFD GH PDQWHL- ga na Pobra de Burón (imitación das de COMARCA DOS ANCARES )ODQGUHV GLYHUVRV WHDUHV HODERUDFLyQ 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR%HFHUUHi%DUDOODH$V artesanal de queixo e salgaduras de carne. Nogais Século XX (1936) Século XIX (1845) Muíños de fariña. Industria agrícola e pecuaria; elaboración GHTXHL[RHPDQWHLJD WHDUHVSDUDOHQ]R COMARCA DE LUGO estopa e saial; batáns; algún artesán de /XJR&DVWURYHUGH2&RUJR)ULRO*XQ- primeira necesidade; muíños para fariña; WtQ/XJR2XWHLURGH5HLH3RUWRPDUtQ DOJ~Q PD]R IHUUHUtDV H XQKD IXQGLFLyQ de ferro (en Doncos) onde se elaboraban Século XIX (1845) FDOGHLURVIHUUDGXUDVHIHUUDPHQWDVGHOD- A agricultura e a gandería eran as princi- branza; tamén hai dúas fábricas de papel pais industrias; elaborábase queixo e man- (en Aranza e Barxa). teiga e salgábase bastante carne de porco. Había unha fábrica de curtidos (en Para- Século XX (1936) GDL RQGH VH HODERUDED VRODV FRLUR H ED- +DEtD PiLV GH PXtxRV SDUD D IDULxD GDQDV KDEtDYDULRVPXtxRVHDFHDVXQKD XQKDIiEULFDGHSDSHORXWUDGHVDOJDGXUDV fábrica de sombreiros ordinarios e unha e outra de manteigas; tamén abundaba a de feltros; unha fábrica moi famosa de fabricación artesanal de cestos e zocas. cremor tártaro; artesáns de varios ramos FRPRVRQ HEDQLVWDVFDUSLQWHLURVWRQHOHL- COMARCA DE CHANTADA URVIHUUHLURVDUPHLURVPHVWUHVGHREUDV DOEDQHLVFDQWHLURVERV[DVWUHV]DSDWHLURV 86 &KDQWDGD7DERDGDH&DUEDOOHGR DOEDUGHLURVEURQFLVWDVSUDWHLURVIDEULFDQ- WHV GH YHODV GH FHUD H GH VHER SLQWRUHV Século XIX (1845) UHOR[HLURV H RXWUDV DUWHV H R¿FLRV G~DV +DEtD DJULFXOWXUD FUtD GH JDQGR HODER- LPSUHQWDVXQJUDQQ~PHURGHWHDUHVFD- UDFLyQ GH TXHL[RV H PDQWHLJD LQ¿QLWRV seiros onde se botaban teas de liño e de la WHDUHVSDUDOLxRHVWRSDHOD R¿FLRVGHSUL- e en cuxa elaboración se ocupaban as mu- PHLUD QHFHVLGDGH FDUSLQWHLURV [DVWUHV lleres; algúns mazos para o ferro. IHUUHLURV]DSDWHLURVWHOOHLURVHWF Século XX (1936) Século XX (1936) Transcribimos dous comentarios de Mei- +DEtD RX IiEULFDV GH FXUWLGRV GH lán (en1936) sobre a industria na comar- EHELGDV JDVRVDV PiLV GH GXFLDV GH ca de Lugo. “Na cidade de Lugo créanse PXtxRVIDULxHLURVXQKDIiEULFDGHWHOODV multitude de pequenas industrias e talle- unha fundición de campás e as indispen- res que proporcionan aos veciños do máis VDEOHVFKRFRODWHUtDVIHUUHLURVWDOOHUHVGH LQGLVSHQVDEOHVHQQHFHVLGDGHGHWHUTXH pirotecnia e outras manufacturas habi- esperar á celebración das feiras e merca- tuais en calquera comarca. dos para adquirilos”. “A industria oleira exércese en estado moi primitivo e soa- PHQWHHQFRQWDGRVSRERV(QFDPELRHQ COMARCA DA FONSAGRADA case todo o distrito se fabrican queixos e %DOHLUD $ )RQVDJUDGD H 1HJXHLUD GH manteigas que teñen excelente aceptación Muñíz no mercado”. INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
$FRPH]RVGRVpFXOR;;QDFRPDUFDGH Século XIX (1845) /XJR KDEtD IiEULFDV GH HOHFWULFLGDGH A agrícola e a gandería eran as principais IiEULFDV GH ERWHV EURQFLVWDV IXQGL- RFXSDFLyQVSHURWDPpQKDEtDPiLVGH FLyQGHFDPSiVWDOOHUGHFRQVWUXFLyQGH WHDUHVGHOHQ]RPiLVGHPXtxRVSDUDD FDUURVFRQIHLWHUtDVIiEULFDVGHFXUWL- IDULxD WHDUHVSDUDDHVWRSDSLFRWHHVDLDO GRVGHFKRFRODWHVGHSDVWDGHVRSD EDWiQVFXUWLGRLURVHVDOJDGXUDV XQKDIi- GHPREOHVVHUUDGHPDGHLUDVWDOOHUHV EULFDGHIXQGLFLyQHORX]DIRUQRVGHFDOH GH HVFXOWXUD GH IRWRJUDItD IiEULFDV WHOOD IDEULFiEDQVHTXHL[RV&DUSLQWHLURV GH JDVRVDV DOEDUGHLURV IiEULFDV GH IHUUHLURVHRXWURVR¿FLRVGHSULPHLUDQH- IDULxDVIHUUHUtDVWDOOHUHVGHODWD cesidade; tamén había un bo número de LPSUHQWDVIiEULFDVGH[DEyQWDOOHUHV barcas de pesca e bastante mariñeiría. GHSUDWHUtDGHPiUPRUHGHSLURWHF- Moitos traballadores ían no verán facer a QLD UHOR[HUtDVWDOOHUHVGHFRQIHFFLyQ sega aos pobos de Castela. GH URXSD EUDQFD QXPHURVDV PHUFHUtDV WDOOHUHVGHTXLQFDOOD]DSDWHUtDVHWFIi- Século XX (1936) brica de branqueo de cera e máis de 50 A principios do século XX había 2 fá- muíños de fariña; 1 taller de pirotecnia bricas de curtidos en Xunqueira e 1 en HQ&KDPRVRGHHODERUDFLyQGHFHUDHQ /DQGURYH VHUUDV QD 0LVHULFRUGLD H Escoureda e outras manufacturas sen im- HQ &KDYtQ IiEULFD GH EX[tDV H HVWHi- portancia. ULFRV HQ 5tR GRV )ROHV GH FKRFRODWHV HQ9LYHLURGHVDOJDGXUDGHSHL[HH COMARCA DA MARIÑA CENTRAL GHFRQVHUYDV HQ&HOHLURHHQ%XUHOD PXtxRGHFRUWL]DVHQ9LYHLURIiEULFDGH $OIR]%XUHOD)R]/RXUHQ]i0RQGRxHGRH [pQHURVGHSXQWRHQ&KDYtQLPSUHQWDV O Valadouro e 2 fábricas de gasosas en Viveiro; 1 fá- brica de automóbiles en Chavín. Calafa- Século XIX (1845) teado e carpintería de ribeira. A agricultura e a gandería eran as prin- 87 cipais industrias; había varias fábricas de COMARCA DA MARIÑA ORIENTAL FXUWLGRVWHDUHVGHODEDVWDHPRLWRVGHER OLxRPXtxRVHODERUDFLyQGHYLxRROHUtDV %DUUHLURV$3RQWHQRYD5LEDGHR7UDEDGD 1 fundición de campás e 1 fábrica de som- Século XIX (1845) EUHLURV DUWHViQV RFXSDGRV HQ R¿FLRV GH primeira necesidade. $DJULFXOWXUDJDQGHUtDPXtxRVSDUDDID- ULxDEDWiQVWHDUHVFDVHLURVSDUDROLxRHD Século XX (1936) la; unha fábrica de fécula de patacas que 0iLVGHPXtxRVGHIDULxDIiEULFD se transportaba por mar a Barcelona; unha GHIDULxDVIRUQRGHFDODOJXQKDIHUUH- IiEULFDGHIHUURPD]RVDOJ~QVIHUUHLURV UtDFDUSLQWHUtDVIiEULFDVGHVDOJDGR FDUSLQWHLURV[DVWUHV]DSDWHLURVFHUUDOOHL- IiEULFDVGHFRQVHUYDVIiEULFDGHFKRFR- URVHR¿FLRVGHSULPHLUDQHFHVLGDGH ODWHVWDOOHUGHSLURWHFQLDFDUSLQWHUtD A mariñeiría conta con 12 buques maio- PHFiQLFDIiEULFDGHVHUUDUPDGHLUD res e menores que navegaban os mares do IXQGLFLyQGHFDPSiVHPSUHVDVHOpFWUL- QRUWH$PpULFD /HYDQWH H FDERWD[H DR FDV IiEULFDV GH FXUWLGRV GH FHUYH[DV H tempo que 8 lanchas se ocupan da pasaxe JDVRVDVFKRFRODWHVH[DEyQ e a pesca. No entanto emigraba a xuventude a bus- COMARCA DA MARIÑA OCCIDENTAL car mellor fortuna aos pobos de Castela e &HUYR2XURO29LFHGR9LYHLURH;RYH mesmo ao estranxeiro. INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
Século XX (1936) Século XX (1936) +DEtD IiEULFD GH IDULxDV DOPDFpQV 0XtxRV DOJXQKD TXH RXWUD IiEULFD GH GH IHUWLOL]DQWHV TXtPLFRV IiEULFDV GH FKRFRODWHVJDVRVDVFHUHUtDV]DSDWHUtDV DOSDUJDWDV VHUUDGRLURV FDUSLQWHUtDV IiEULFDVGHFKRFRODWHHEDQLVWHUtDV COMARCA DE SARRIA WDOOHU GH HQFDGHUQDFLyQ IHUUD[HUtDV 6DUULD6DPRV/iQFDUD2,QFLR23iUDPR ODWRHUtDVLPSUHQWDWDOOHUGHPiUPRUH Triacastela e Paradela WDOOHUGHSLURWHFQLDUHOR[HUtDV[DV- WUHUtDVVRPEUHLUHUtDVTXLQFDOOHUtDV Século XIX (1845) ]DSDWHUtDVD[HQWHVGHDGXDQDVGHQH- $JULFXOWXUDHJDQGHUtDWHDUHVSDUDROLxR JRFLRVGHWUDQVSRUWHVFDVDVGHEDQFD HDODPXtxRVSDUDDIDULxDIHUUHUtDVHDU- FRQVLJQDWDULRVGHEXTXHVFDUQLFHUtDV tesáns de primeira necesidade. GURJXHUtDVIDUPDFLDVIRWyJUDIRV OLEUHUtDVFRPHUFLRVGHORX]DHSRUFHOD- Século XX (1936) QDGHPiTXLQDVGHFRVHU PpGLFRV 8QJUDQQ~PHURGHPXtxRVSDUDDIDULxD PHUFHUtDVWDOOHUHVGHPRGLVWDQDYLHL- WHDUHVSDUDROLxRHDODPD]RVEDWiQVSDUD URVSDSHOHUtDSUDWHUtDV R EXUHO HODERUDFLyQ GH FDUEyQ GH [HVWD elaboración de queixo; 6 fábricas de cur- COMARCA DE MEIRA WLGRVGHFKRFRODWHVGHJDVRVDVGH 0HLUD3RO5LEHLUDGH3LTXtQH5LRWRUWR JDOOHWDVGH[DEyQIRUQRGHELVFRLWRV varios artesáns de primeira necesidade. Século XIX (1845) $JUtFRODHJDQGHUtDIiEULFDGHFXUWLGRV COMARCA DA TERRA CHÁ PiLVGHPXtxRVPiLVGHWHDUHV $EDGtQ %HJRQWH &DVWUR GH 5HL &RVSHLWR PD]RVDOJRGHPLQHUtDHYDULRVR¿FLRVGH *XLWLUL] 0XUDV $ 3DVWRUL]D 9LODOED H primeira necesidade. Xermade 88 Século XX (1936) Século XIX (1845) 0iLV GH PXtxRV IHUUHLURV TXH IDEUL- $JUtFRODHSHFXDULDWHDUHVFDVHLURVSDUDR FDQIRXFLxRVQDYDOODVHFRLWHORVGHH[FH- OLxRHDODPiLVGHPXtxRVGHIDULxD lente tempero aínda que de rudimentario IHUUHLURV DOJ~Q FDUSLQWHLUR ]DSDWHLURV H aspecto; oleiros pero de produción pouco xastres. importante. Século XX (1936) “Vida industrial case nula: algunha fábri- Había 19 muíños de fariña. Industria fa- FDGHVLGUDGHHVFDVDSURGXFLyQWDOOHUHV bril e manufactureira escasa: 2 fábricas de GH FRQVWUXFLyQ GH FDUURV ]RFDV H QDGD FXUWLGRVGHFXUWDSURGXFLyQGHFKRFROD- PiLV´ 0HLOiQ WHVGHJDVRVDVDOJ~QVIHUUHLURVFDUSLQ- terías... “e non se advirtía gran progreso COMARCA DE QUIROGA sobre os tempos de Labrada; entón (en )ROJRVRGR&RXUHO4XLURJDH5LEDVGH6LO 1804) había en Vilalba 1 fábrica de cur- tidos de sola e baqueta e 66 teares” (Mei- Século XIX (1845) OiQ $JUtFROD H SHFXDULD WHDUHV FDVHLURV H Fabricábanse zocas (de bidueiro) que se PXtxRV IiEULFDVGHFXUWLGRVGHSHOHVIH- exportaban a toda Galicia: “As zocas de rrerías con gran número de mazos e teares Vilalba lograron tanta fama coma os seus de lenzo e picote. capóns exquisitos ... cóntanse por miles INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
de pares os que pola época de Nadal son produción. Tampouco é frouxa a dos vendidos nas feiras e exportados á capi- cereais. A augardente de viño é unha tal da provincia e de aquí a toda España FRQVHFXHQFLD QDWXUDO GR ÀRUHFHPHQWR como un regalo exquisito e un manxar da viticultura. Polo que á gandería res- moi apreciado polos gastrónomos” (Mei- SHFWDQRQGHVPHUHFHHQLPSRUWDQFLDiV OiQ GRXWUDVFRPDUFDVGDSURYLQFLDWDQWRHQ reses vacúns coma de porcino.” Fabri- COMARCA DA TERRA DE LEMOS FDFLyQ GH DSUHFLDEOHV ELVFRLWRV FKR- 6REHU 2 6DYLxDR $ 3REUD GR %UROOyQ FRODWHV PDQWHLJDV SLURWHFQLD H G~DV %yYHGD0RQIRUWHGH/HPRV fábricas de gasosas; algún construtor GHDODPELTXHVGHFHUiPLFDRUGLQDULD Século XIX (1845) que funciona con gran éxito en Canabal pola excelencia e a abundancia da súa $JULFXOWXUD H JDQGHUtD YLxHGR PXtxRV SDUDDIDULxDWHDUHVSDUDROLxRHDODH SURGXFLyQYLYHLURGHFHSDVDPHULFD- peneiras con sedas do país; artesáns de QDVPiLVGXQKDGXFLDGHPXtxRVGHID- SULPHLUD QHFHVLGDGH DOJ~QV FDUSLQWHLURV ULxDDOJXQKDROHUtDVHUUDVGHPDGHLUD e ferreiros. DOJ~Q WDOOHU GH SLURWHFQLD GH IHUUHUtD carpintería... Século XX (1936) Reproducimos o comentario que en COMARCA DA ULLOA 1936 facía Meilán ao respecto da indus- 0RQWHUURVR3DODVGH5HLH$QWDVGH8OOD tria en Monforte: “Monforte non é unha poboación industrial nin o seu munici- Século XIX (1845) SLRWDPSRXFRHQFDPELRDV~DDJULFXO- tura sofre sen desdouro o parangón cos ÈSDUWHGDDJULFXOWXUDHDJDQGHUtDKDEtD pobos que máis presumen dela. O distri- XQERQ~PHURGHPXtxRVIDULxHLURVWHD- to de Monforte pode ofrecer ata un cen- res para lenzos ordinarios e elaboración tenar de nomes de colleiteiros de viño de queixos. 89 ... ademais de un viveiro de cepas ame- ricanas para a reconstrución de viñedos. Século XX (1936) Isto chega para darnos unha idea desta Máis de 80 muíños de fariña. INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
As producións agrarias nas distintas &D]D +DEtDFD]DPDLRUHPHQRU RVRV FRPDUFDVGH/XJRGHQGH¿QDLVGR [DEDUtVFRU]RVOHEUHVHSHUGLFHV século XVIII ata principios do XX 3HVFD 7URLWDVVDOPyQVDQJXtDVHRXWURV peixes. COMARCA DOS ANCARES Século XIX 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR%HFHUUHi%DUDOODH$V As producións eran as mesmas que no sé- Nogais FXORDQWHULRUSHURIDLVH¿QFDSpQDH[FH- lencia das carnes de vacún que eran moi Século XVIII estimadas tanto dentro coma fóra da pro- 3URGXFLyQ DJUtFROD &HQWHR WULJR FHED- vincia. Tamén había referencias ás impor- GDDYHDPLOORQDERVSDWDFDVOLxROHJX- tantes transaccións de gando porcino nas PHVKRUWDOL]DVFDVWDxDVIURLWDVSDVWRH feiras e mercados. combustibles. COMARCA DE QUIROGA Produción gandeira: Criábase gando va- F~QRYLQRSRUFLQRFDEDODUHPXODU )ROJRVRGR&RXUHO4XLURJDH5LEDVGH6LO
&D]D +DEtDFD]DPDLRUHPHQRU SHUGLFHV Século XVIII SDVSDOOiVDUFHDVOHEUHV[DEDUtVHFRU]RV 3URGXFLyQ DJUtFROD 9LxR FHQWHR SDWD- Son moi comúns as aguias e os voitres. FDV FHEDGD WULJR PLOOR OHJXPHV OLxR 3HVFD 7URLWDVVDOPyQVDQJXtDVHSHL- DFHLWH IURLWD SDVWRV H PRLWDV FDVWDxDV xes. Había arboredo de construción e moito combustible. Século XIX 3URGXFLyQJDQGHLUD *DQGRYDF~QSRUFL- As producións eran case as mesmas que no e ovino. QRVpFXORDQWHULRUDJiVTXHGHVDSDUHFHR 90 OLxRFRPRFXOWLYRLPSRUWDQWHDSDUHFHR &D]D 3HUGLFHVFRHOORVHOHEUHV queixo do Cebreiro como produto de gran 3HVFD 7URLWDVVDOPyQVDQJXtDVHSHL[HV DFHSWDFLyQHFtWDVHRWUi¿FRPHUFDQWLOGH madeira e a produción de viño. Século XIX Non se observan grandes diferenzas COMARCA DA FONSAGRADA co século anterior. Só queremos facer %DOHLUD$)RQVDJUDGDH1HJXHLUDGH0XxL] constar “fama lendaria dos seus viños e H[FHOHQWHV DFHLWHV´ 9LxHGR ROLYHLUDV Século XVIII FDVWLxHLURV PDGHLUDV SUDGHLUD IURLWD DXJDUGHQWHJDQGRYDF~QSRUFLQRFDUQHV 3URGXFLyQDJUtFROD &HQWHRSDWDFDVmor salgadas. cajo PHVWXUDGHWULJRHFHQWHR PLOORWUL- JRFDVWDxDVHOHJXPHV KDEtDSXQWRVRQGH COMARCA DE MEIRA tamén se cultivaban cereais e sementes de WRGDVHVSHFLHVHWDPpQDEXQGDEDQH[TXL- 0HLUD3RO5LEHLUDGH3LTXtQH5LRWRUWR VLWDVIURLWDVYLxRVEUDQFRHWLQWRFixDPR OLxRPHOHFHUD KDEtDPRLWRDUERUHGRR Século XVIII combustible e os pastos. 3URGXFLyQDJUtFROD &HUHDLVSDWDFDVFDV- WDxDVOHJXPHVOLxRYLxRHIURLWDV 3URGXFLyQJDQGHLUD &ULiEDVHJDQGRSUH- IHUHQWHPHQWH JDQGR YDF~Q SHUR WDPpQ Produción gandeira: Gando de todas as RYLQRFDEU~QSRUFLQRHFDEDODU especies. INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
Caza: Caza maior e menor. 3URGXFLyQJDQGHLUD *DQGRYDF~QFDED- ODUPXODUDVQDOSRUFLQRRYLQRHFDEU~Q 3HVFD 6DOPyQVODPSUHDV QR(R WURLWDV e outros peixes &D]D 3HUGLFHVOHEUHVHFRHOORV Século XIX Pesca: Troitas e anguías Nese momento (...) a súa principal pro- Século XIX GXFLyQHUDDDJUtFRODHDJDQGHLUDTXHVH Non se aprecia variación con respecto ao exportaba en gran cantidade ás provincias VpFXOR DQWHULRU XQLFDPHQWH GLFLU TXH D de Levante. documentación consultada fai referencia expresa á excelencia da froita producida. COMARCA DA TERRA DE LEMOS 6REHU26DYLxDR$3REUDGR%UROOyQ%yYH- COMARCA DA ULLOA GD0RQIRUWHGH/HPRVH3DQWyQ 0RQWHUURVR3DODVGH5HLH$QWDVGH8OOD
Século XVIII Século XVIII 3URGXFLyQDJUtFROD &HQWHRYLxRPLOOR Produción agrícola: Centeo de excelente WULJRFHEDGDWRGDFODVHGHOHJXPHVYD- FDOLGDGHSDWDFDVDOJ~QWULJRPLOORPRL- ULDVKRUWDOL]DVOLxRGHERDFDOLGDGHQR- WROLxRDYHDKRUWDOL]DVOHJXPHVFDVWD- FHVPRLWDFDVWDxDHRXWUDVIURLWDV KDEtD ñas e varias froitas. madeira de construción e bastante com- 3URGXFLyQJDQGHLUD 7RGDFODVHGHJDQGR bustible; abundaba o bo pasto. se ben son preferidos o vacún e o cabalar Produción gandeira: Criábase gando va- &D]D 3HUGLFHVOHEUHVHFRHOORV F~QRYLQRSRUFLQRFDEU~QPXODUHFD- Pesca: Troitas. balar. Había seda. Caza: Perdices e lebres Século XIX 91 Produción agrícola: Produción agríco- 3HVFD 7URLWDVDQJXtDVHSHL[HV ODDEXQGDQWHHQFHQWHRPLOORHSDWDFDV Século XIX producindo de todo iso bastante máis do que requirían as necesidades dos veciños. $VSURGXFLyQVVHJXtDQDVHUEDVLFDPHQ- WH DV PHVPDV SHUR H[SRUWiEDVH PRLWR Produción gandeira: A industria pecuaria gando vacún vivo e porcino salgado. Ha- atendía principalmente á cría de gando bía un viveiro de cepas americanas para a YDF~Q TXH VH FRWL]DED D ER SUH]R QRV PHUFDGRVGH0DGULGH%DUFHORQDHiGH reconstrución do viñedo. SRUFLQRTXHpWDPpQGHH[FHOHQWHVUHVXO- tados. Ademais exportaba en gran canti- COMARCA DE CHANTADA GDGHH[FHOHQWHVTXHL[RV[DPyQVRYRVH &KDQWDGD7DERDGDH&DUEDOOHGR aves.
Século XVIII COMARCA DE SARRIA 3URGXFLyQDJUtFROD 7ULJRFHQWHRPLOOR 6DUULD6DPRV/iQFDUD2,QFLR23iUDPR SDWDFDV OHJXPHV HVSHFLDOPHQWH IDEDV H Triacastela e Paradela [XGtDVFDVWDxDVHRXWUDVIURLWDVOLxRKRU- WDOL]DV FHERODV DOJ~Q YLxR PHO H FHUD Século XVIII Había madeira de construción e bastante Produción agrícola: As máis comúns eran combustible. RFHQWHRDOJ~QWULJRPRLWDVSDWDFDVPL- INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
OORQDERVFDVWDxDVOLxROHJXPHVIURLWDV OLxRSDVWRVHDOJ~QPLOOR$OJXQKDVFDV- e pasto. Había algún viño de mala calida- tañas e leña. de. Abundaban as carballeiras e os soutos 3URGXFLyQJDQGHLUD *DQGRYDF~QFDED- Produción gandeira: Criábase gando va- ODU PXODU RYLQR SRUFLQR H FDEU~Q 7D- F~Q H SRUFLQR SHUR WDPpQ KDEtD JDQGR mén había abellas. Faise referencia á gran ovino e cabrún. FDQWLGDGH GH JDQGR YDF~Q FDEU~Q H FD- balar que se criaba nos montes públicos. &D]D /HEUHV FRHOORV SHUGLFHV H RXWUDV DYHVHWDPpQJDPRVHFRU]RV &D]D /HEUHVSHUGLFHVHWDPpQ[DEDUtV 3HVFD 7URLWDVDQJXtDVHRXWURVSHL[HV Pesca: Troitas e anguías e outros peixes. Século XIX Século XIX 6HJXQGR D GRFXPHQWDFLyQ FRQVXOWDGD 6HJXQGRDGRFXPHQWDFLyQFRQVXOWDGDDV as producións seguen a ser as mesmas producións seguen a ser as mesmas que TXH QR VpFXOR ;9,,, iV TXH VH OOHV HQ- QRVpFXORDQWHULRUHQJiGHVHFDUQHVDOJD- gade carne salgada e ovos. Tamén se cita GDHRYRV DGHPDLVIDLVHHVSHFLDOUHIHUHQ- a gran cantidade de carballeiras e soutos cia á demanda de queixo de San Simón na ladeira monte Oribio onde se criaban (“de fama rexional”). corzos e xabarís. COMARCA DE LUGO COMARCA DA TERRA CHÁ /XJR&DVWURYHUGH2&RUJR)ULRO*XQWtQ $EDGtQ %HJRQWH &DVWUR GH 5HL &RVSHLWR /XJR2XWHLURGH5HLH3RUWRPDUtQ *XLWLUL] 0XUDV $ 3DVWRUL]D 9LODOED H Xermade Século XVIII Produción agrícola: As producións máis Século XVIII [HUDLV VRQ FHQWHR SDWDFDV PLOOR DOJ~Q 92 Produción agrícola: As máis comúns eran WULJR FHEDGD DOJ~Q YLxR OHJXPHV FRD FHQWHRPRLWDVSDWDFDVWULJRDYHDDOJ~Q HVSHFLDOLGDGH GH FKtFKDURV H IDEDV ER PLOOROHJXPHVQDERVKRUWDOL]DVIURLWDV OLxR KRUWDOL]DV SHUDV PD]iV DPHL[DV INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
e cereixas; había arboredo que propor- Comentario sobre a produción de viño cionaba madeira de construción (que se en Alfoz “O viño cultivábase con notorio exportaba en gran cantidade) e outros SURYHLWR3RULVRpTXHRGHPDLRGH arbustos que aumentaban o combustible; RFRQFHOORGH0RQGRxHGRDFRUGRX KDEtDSDVWRVVRXWRVGHFDVWLxHLURVHFDU- GHVSDFKDU RUGHV HQWUH RXWUDV i [XULVGL- EDOOHLUDVHUHFROOtDQVHODQGUDV ción de Alfoz de Castro de Ouro para que RVVHXV[XtFHVEDL[RSHQDGHGXFDGRV Produción gandeira: Criábase gando va- non permitiran vender nos seus distritos os F~QRYLQRFDEU~QFDEDODUPXODUHEDV- viños do Ribeiro de Ourense mentres os tante porcino. colleiteiros non tiveran despachado o do &D]D 3HUGLFHVOHEUHVFRHOORVSDVSDOOiV país”. A colleita de viño de Alfoz en 1787 pombas e outras aves; lobos e raposas. IRLGH DUUREDVSHURQRPHVPRDQRLP- portáronse de Ourense 45.205 arrobas na 3HVFD 7URLWDVDQJXtDVHSHL[HV provincia de Mondoñedo. Esta competen- Século XIX cia e a aparición do oídio en 1852 acabou co cultivo da vide. Produción agraria: O país era abundan- WH HQ SURGXWRV DJUtFRODV SULQFLSDOPHQWH Século XVIII FHQWHR DYHD SDWDFDV H FHERODV PLOOR H 3URGXFLyQ DJUtFROD 7ULJR PLOOR FHEDGD forraxes excelentes. Nalgunha zona había SDWDFDVOLxRYDULRVOHJXPHVQDERVYLxR excelentes viños e froita exquisita. IURX[R KRUWDOL]DV H IURLWDV FHUHL[DV SH- 3URGXFLyQJDQGHLUD *DQGRYDF~QPXODU UDV PD]iV ¿JRV DPHL[DV DOEDULFRTXHV cabrún e porcino. Era a principal produ- PHORFRWyQVOLPyQVHODUDQ[DV FDVWDxDV ción da zona. Madeira de construción e moito combus- tible. Pastos. 1RTXHVHUH¿UHQiFD]DHiSHVFDRVGD- tos son similares aos do século anterior. 3URGXFLyQJDQGHLUD *DQGRSRUFLQRYD- F~QFDEU~QFDEDODUHPXODU 93 COMARCA DA MARIÑA &D]D /HEUHVSHUGLFHVSDVSDOOiVYHDGRV $OIR]%DUUHLURV%XUHOD&HUYR)R]0RQGR- JDPRVUDSRVDV[DEDUtVFDEUDVPRQWHVDV xHGR2XURO$3RQWHQRYD5LEDGHR7UDEDGD lobos e garduñas. 29DODGRXUR29LFHGR9LYHLURH;RYH 3HVFD /DPSUHDVDQJXtDVWURLWDV HQRPDU reo e outros peixes. Producións en 1877 Século XIX 9LxR DUUREDVFDVWDxDV IDQH- JDVWULJR IDQHJDVFHQWHR Meilán dicía: “A produción é da máis va- IDQHJDV DYHD IDQHJDV FHEDGD ULDGDHVHOHFWDFRPRFRUUHVSRQGHDRVROR IDQHJDV PLOOR IDQHJDV tan fértil e ameno. Dende plantas tropi- SDtQ]R IDQHJDV IDEDV IDQH- FDLVDWDDVSURSLDVGRVFOLPDVWHPSHUDGRV JDVSDWDFDV IDQHJDV[DWRV HDtQGDIUtRVWRGRVVHFXOWLYDDTXtSRGHQ- FRUGHLURV FDEULWRV SRO- GRD¿UPDUVHVHQHVD[HUDFLyQTXHpRYDO GURV SRUFRV FROPHDV de Lourenzá o xardín da provincia”. A comezos do século XX o cultivo de pata- A produción de viño en 1877 quedaba FDDXPHQWRXH[WUDRUGLQDULDPHQWHHWDPpQ UHGXFLGD DRV FRQFHOORV GH$OIR] &HUYR RGDFHERODTXHVHH[SRUWDED$SURGXFLyQ Foz e Xove. O millo xa desprazaba en de gando vacún e porcino quintuplicouse. case todos os concellos ao centeo (segun- GDSURGXFLyQHQLPSRUWDQFLD HDSDWDFD A vide desapareceu por completo como aínda non se introducira en Alfoz. lle pasou ao castiñeiro e ao cáñamo. INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
Resumo dos tipos de producións agrarias nas distintas comarcas de Lugo GHQGH¿QDLVGRVpFXOR XVIII ata principios do XX
Produción agrícola Aceite Arboredo Avea Castañas Cáñamo Cebada Cebolas Combustibles Centeo Cereais Froitas Hortalizas Landras Legumes Liño Madeira Mel e cera Millo Paínzo Morcajo Nabos Noces Pastos Patacas Trigo Viño
Os Ancares********** **** A Fonsagrada * ** ** * ** ** * **** Quiroga * * * * * * * * **** Meira * ** ** * * Lemos * * * * * * * * * * * * * * Chantada * *** ** ***** *** A Ulloa ** ****** ** Sarria * * * ** * * **** Terra Chá ** ** ** ** ** * *** Lugo * * ** ***** * **** A Mariña ** * ** ** *** ** * ****
Produción gandeira 94 Seda Asnal Mular Vacún Ovino Cabrún Abellas Cabalar Porcino Verme da Verme
Os Ancares ***** *
A Fonsagrada * * * * *
Quiroga * * *
Meira
Lemos *******
Chantada ****** *
A Ulloa * *
Sarria * * * *
Terra Chá * ***** *
Lugo ***** *
A Mariña****** INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
CAZA PESCA FLUVIAL Arceas Cabras montesas Corzos Coellos Garduñas Gamos Lebres Lobos Osos Paspallás Perdices Pombas Raposas Veados Xabarís Anguías Lampreas Peixes Salmóns Troitas
Os Ancares* * * * * * * * * *
A Fonsagrada * * * * * * ***
Quiroga * * * * *
Meira ****
Lemos * * * * *
Chantada * * * * *
A Ulloa * * * *
Sarria **** * ***
Terra Chá * * * * * *
Lugo * ** **** * * *
A Mariña * **** ** *** *** * 95 INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
Industrias agroalimentarias en 2010 na provincia de Lugo 1RUH[LVWURGHLQGXVWULDVDJURDOLPHQWDULDVGDSURYLQFLDGH/XJR¿JXUDQLQVFULWDV HPSUHVDV que se distribúen por subsectores segundo se pode ver na táboa seguinte.
ADEGAS RIBEIRA SACRA 102
ADEGAS VIÑO DE MESA 81
ADEGAS BEBIDAS ALCOHÓLICAS 19
EMPRESAS PRODUTOS CÁRNICOS 50
EMPRESAS MEL 30
EMPRESAS LEITE 25
EMPRESAS LEITE/EMPRESAS QUEIXO 29
EMPRESAS OVOS 6
EMPRESAS PRODUTOS DA PESCA 17
EMPRESAS FROITAS E HORTALIZAS FRESCAS 65
EMPRESAS PAN E PASTELERÍA 40
EMPRESAS LEGUMES SECOS 7
EMPRESAS ESTIMULANTES 6
EMPRESAS FROITOS SECOS 6
EMPRESAS COGOMELOS 3 96 EMPRESAS PRATOS PREPARADOS E PIZZAS 4
EMPRESAS CONSERVAS VEXETAIS 3
EMPRESAS ACEITES VEXETAIS 2
EMPRESAS PLANTAS MEDICINAIS 1
(035(6$6'(0(',26'(352'8&,Ï1 SHQVRVIHUWLOL]DQWHV 103
Total 599 INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
Concellos ordenados segundo o número de industrias agroalimentarias
Lugo 70 Palas de Rei 9 Sober 55 Portomarín 9 Chantada 52 Friol 8 Vilalba 30 Taboada 8 Monforte de Lemos 23 Castroverde 7 Pantón 22 A Fonsagrada 7 Sarria 21 Guitiriz 7 O Saviñao 21 Bóveda 6 Castro de Rei 18 Monterroso 6 Quiroga 16 Antas de Ulla 5 Outeiro de Rei 15 Baralla 5 Lourenzá 14 Burela 5 Cospeito 13 Cervo 5 Ribadeo 11 O Corgo 5 Viveiro 11 Foz 5 Rábade 10 Guntín 5 Paradela 5 A Pontenova 2 Paradela 5 Riotorto 2 A Pobra do Brollón 5 Triacastela 2 Pol 5 Xermade 2 Samos 5 Xove 2 97 Abadín 4 Alfoz 1 Becerreá 4 Cervantes 1 As Nogais 4 Folgoso do Courel 1 O Páramo 4 Navia de Suarna 1 Trabada 4 Negueira de Muñiz 1 Begonte 3 Ribeira de Piquín 1 Carballedo 3 O Valadouro 1 Meira 3 O Vicedo 1 Baleira 2 Muras 0 O Incio 2 Ourol 0 Láncara 2 Ribas de Sil 0 A Pastoriza 2 Total 604 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 2 INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
ADEGAS RIBEIRA SACRA Sober 45 Monforte de Lemos 2 Chantada 26 A Pobra do Brollón 2 Pantón 10 Portomarín 1 O Saviñao 9 Taboada 1 Quiroga 5 Carballedo 1 Total 102
ADEGAS VIÑO DE MESA Chantada 8 Guitiriz 2 Lugo 8 Bóveda 2 Pantón 7 Xermade 2 Monforte de Lemos 4 A Pobra do Brollón 1 Ribadeo 4 Carballedo 1 Viveiro 4 Castro de Rei 1 Vilalba 3 Outeiro de Rei 1 Palas de Rei 3 Cospeito 1 Trabada 3 Mondoñedo 1 Sober 2 Cervo 1 O Saviñao 2 O Corgo 1 Quiroga 2 Guntín 1 Sarria 2 Pol 1 98 Rábade 2 Samos 1 Friol 2 O Incio 1 Castroverde 2 Láncara 1 A Fonsagrada 2 Xove 1 Total 81
ADEGAS BEBIDAS ALCOHÓLICAS Chantada 5 Portomarín 2 Sober 3 Lugo 1 Pantón 2 Bóveda 1 O Saviñao 2 Becerreá 1 Quiroga 2 Total 19 INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
INDUSTRIAS CÁRNICAS Lugo 7 Mondoñedo 1 Sarria 7 O Corgo 1 Vilalba 6 Pol 1 O Saviñao 4 Samos 1 A Fonsagrada 3 Monterroso 1 Triacastela 2 Baralla 1 Chantada 1 Foz 1 Quiroga 1 As Nogais 1 Monforte de Lemos 1 A Pontenova 1 Ribadeo 1 Riotorto 1 Palas de Rei 1 Cervantes 1 Rábade 1 Navia de Suarna 1 Castro de Rei 1 O Valadouro 1 Outeiro de Rei 1 Total 50
INDUSTRIAS DE MEL Quiroga 4 Chantada 1 Barreiros 4 Ribadeo 1 Vilalba 3 Rábade 1 Samos 2 Outeiro de Rei 1 99 Sober 2 Baralla 1 Portomarín 2 Foz 1 Guitiriz 2 Lourenzá 1 Lugo 1 Burela 1 A Fonsagrada 1 Baleira 1 Total 30
INDUSTRIAS DE LEITE Outeiro de Rei 4 Monterroso 1 Lugo 3 Trabada 1 Monforte de Lemos 3 A Pobra do Brollón 1 Castro de Rei 2 Cospeito 1 Abadín 2 Láncara 1 Vilalba 1 Taboada 1 Chantada 1 O Páramo 1 Rábade 1 Meira 1 Total 25 INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
INDUSTRIAS DE QUEIXOS Vilalba 8 Monforte de Lemos 1 Castro de Rei 2 Abadín 1 Taboada 2 Monterroso 1 O Saviñao 2 Portomarín 1 Palas de Rei 2 Sarria 1 As Nogais 2 Bóveda 1 Friol 2 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 1 Antas de Ulla 2 Total 29
INDUSTRIAS DE OVOS Palas de Rei 1 Lugo 1 Antas de Ulla 1 Chantada 1 Monforte de Lemos 1 O Vicedo 1 Total 6
INDUSTRIAS DE PRODUTOS DE PESCA Viveiro 4 Castro de Rei 1 Lugo 2 Sarria 1 Rábade 2 Outeiro de Rei 1 Burela 2 Guitiriz 1 100 Cervo 2 Foz 1 Total 17
INDUSTRIAS DE FROITA Lugo 14 Guitiriz 1 Vilalba 6 O Saviñao 1 Mondoñedo 6 Bóveda 1 Lourenzá 5 A Fonsagrada 1 Monforte de Lemos 4 Ribadeo 1 Barreiros 4 Baralla 1 Outeiro de Rei 3 A Pontenova 1 Cospeito 3 Riotorto 1 Pantón 3 Castroverde 1 Chantada 2 Guntín 1 O Corgo 2 Xove 1 Castro de Rei 1 Alfoz 1 Total 65 INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
INDUSTRIAS PASTELEIRAS Lugo 7 Guntín 1 Sober 3 Rábade 1 Monforte de Lemos 2 Burela 1 Outeiro de Rei 2 Cervo 1 Chantada 2 As Nogais 1 Castro de Rei 2 Portomarín 1 Viveiro 2 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 1 Antas de Ulla 2 A Pobra do Brollón 1 Monterroso 2 Carballedo 1 Vilalba 1 Paradela 1 Lourenzá 1 Begonte 1 Guitiriz 1 Folgoso do Courel 1 O Saviñao 1 Total 40
INDUSTRIAS DE LEGUMES SECOS Lourenzá 6 Foz 1 Total 7
INDUSTRIAS DE CAFÉ E/OU CACAO Lugo 2 101 Monforte de Lemos 1 Chantada 1 Barreiros 1 Sarria 1 Total 6
INDUSTRIAS DE FROITOS SECOS Lugo 1 Chantada 1 Guntín 1 Baralla 1 O Páramo 1 Samos 1 Total 6 INDUSTRIA AGROALIMENTARIA
INDUSTRIAS DE COGOMELOS INDUSTRIAS DE PENSOS E FERTILIZANTES Lugo 2 Lugo 17 Begonte 2 Becerreá 1 Sarria 8 Meira 2 Total 3 Castro de Rei 8 A Pastoriza 2 Cospeito 8 Palas de Rei 1 INDUSTRIAS DE PRECOCIÑADOS Monforte de Lemos 4 Guntín 1 Lugo 4 Paradela 4 Baralla 1 Total 4 Ribadeo 4 Lourenzá 1
INDUSTRIAS DE CONSERVAS VEXETAIS Castroverde 4 Foz 1 Taboada 4 Viveiro 1 Sarria 1 Friol 4 Cervo 1 Monterroso 1 Chantada 3 Mondoñedo 1 Burela 1 Pol 3 O Corgo 1 Total 3 Becerreá 2 Bóveda 1 O Páramo 2 Abadín 1 INDUSTRIAS DE ACEITE Outeiro de Rei 2 Baleira 1 Quiroga 2 Vilalba 2 O Incio 1 Total 2 Rábade 2 Ribeira de Piquín 1 Portomarín 2
INDUSTRIAS DE PLANTAS MEDICINAIS Total 103 Palas de Rei 1 102 Total 1 103
Sistema de medidas Sistema de Medidas
106 SISTEMA DE MEDIDAS
on se podería entender a historia dun Dende a desaparición do Imperio Romano Npobo se non se fala do seu desenvol- e ata a introdución do Sistema Métrico De- YHPHQWR FRPHUFLDO ¿HO LQGLVFXWLEOH GD DF- cimal os sistemas de pesas e medidas foron tividade realizada. Aquelas sociedades que evolucionando cara ao entorpecemento do HYROXFLRQDEDQ FRPHUFLDOPHQWH HQ VHQWLGR comercio. A existencia de unidades distintas SRVLWLYR [HUDOPHQWH HUDQ PiLV DYDQ]DGDV era unha traba máis ao intercambio de mer- mesmo culturalmente. cancías. A disparidade de unidades chegou a ser de tal calibre que podían variar dunha 107 Todo aquilo que facilita o intercambio de parroquia a outra dentro do mesmo concello mercancía tanto in situ coma na distancia (valla como exemplo o Concello de Porto- ou no tempo será positivo para mellorar o marín no que se manexaban cinco ferrados FRPHUFLR HQWUH RV SRERV SRU FRQVHJXLQWH distintos ou o de Begonte onde había tres fa- as comunicacións serán un dos alicerces negas distintas). GDV UHODFLyQV HQWUH HVWHV 3RU RXWUD EDQGD DLQIRUPDFLyQTXHGHEHUtDVHUXQSULQFLSLR Se a unha poboación diseminada por todo o EiVLFR HQ FDOTXHUD PRGHOR GH FRPHUFLR WHUULWRULRFXQKDUHGHGHIHLUDVDEXQGDQWtVLPD FXQKDV FRPXQLFDFLyQV GH¿FLHQWHV H FRQ PiLV DtQGD XQKD IHUUDPHQWD LQGLVSHQVDEOH LQIRUPDFLyQHVFDVDRXSDUFLDOOOHHQJDGLPRV para unha actividade comercial con vocación un sistema de pesas e medidas distinto en cada GH SHUSHWXDUVH QR WHPSR GHEHUtD DSOLFDUVH ]RQDDWRSDUHPRVDH[SOLFDFLyQGHSRUTXHD HQ WRGRV RV OXJDUHV H HQ WRGRV RV VHFWRUHV comercialización das producións autóctonas SHURQRQVHPSUHVXFHGHDVt(QFRQFUHWRHQ HUDQHIDVWDHSRORWDQWRQRQSRGtDFRQWULEXtU Galicia aínda hoxe se celebran feiras nas que DR GHVHQYROYHPHQWR GR SDtV PiLV EHQ HVWDSRGHVHUGH¿FLHQWHSDUFLDORXLUQXQVy contribuía a mantelo nun atraso perpetuo. sentido. Precisamente por iso é fácil entender que neste territorio non sempre fose fácil levar Queremos amosar a diversidade de sistemas a cabo un comercio equitativo; o “tratante” que se empregaban na actual provincia de sempre gozou de información privilexiada Lugo e a equivalencia entre eles. Acompaña- fronte ao labrego que abandonado á súa sorte mos un pequeno dicionario de pesos e medidas non dispoñía desta. para aclarar dúbidas sobre o emprego destas. SISTEMA DE MEDIDAS
Medidas antigas YLGD HFRQyPLFD GDV FLGDGHV GH (XURSD H aínda que os instrumentos de medida estaban EVOLUCIÓN DOS SISTEMAS DE PESAS E MEDIDAS HQSRGHUGHOHVRVLQQXPHUDEOHVVLVWHPDVGH A harmonización das medidas é un proceso medida seguían complicando as transaccións que non parou desde que o home existe. Os comerciais. primitivos sistemas de unidades orientáronse FDUDiGH¿QLFLyQGXQKDVFDQWLGDGHVGHUHIH- A existencia de diversas unidades creaba UHQFLDVLPSOHVHLPSRVWDVSRORGHVHQYROYH- GL¿FXOWDGHV QDV UHODFLyQV LQWHUQDFLRQDLV mento da devandita sociedade. GR FRPHUFLR QR LQWHUFDPELR GH UHVXOWDGRV GH LQYHVWLJDFLyQV FLHQWt¿FDV HWF &RPR 0HQWUHVDVJUDQGHVGLVWDQFLDVVHGH¿QtDQSROR FRQVHFXHQFLD RV FLHQWt¿FRV GH GLYHUVRV número de días ou lúas que debían pasar antes SDtVHVLQWHQWDURQHVWDEOHFHUXQLGDGHVFRP~QV GHDOFDQ]DURRE[HFWLYRDVSULPHLUDVXQLGDGHV válidas en todos eles. Durante a Revolución de medida de lonxitude para espazos máis Francesa creouse o Sistema Métrico Decimal FXUWRV SRVXtDQ XQKD RUL[H DQWURSRPyU¿FD TXHVHJXQGRRVVHXVDXWRUHVGHEHUtDVHUYLU o home puña como referencia o seu propio ³HQ WRGRV RV WHPSRV SDUD WRGRV RV SRERV corpo e medía o mundo que lle rodeaba en para todos os países”. A súa característica GHGRVSDOPRVSROJDGDVSpVSDVRVFyEDGRV principal é que as distintas unidades dunha etc. Coas devanditas unidades construían mesma magnitude relaciónanse entre si como a súa sociedade e mantiñan transaccións expoñentes enteiros de dez. Desde mediados comerciais. As primeiras sociedades do século XIX o sistema métrico comezou VHGHQWDULDV FRQVWUXtDQ DV V~DV FDVDV RV D GLIXQGLUVH DPSODPHQWH IRL OHJDOL]DGR HQ seus templos e obras públicas baseándose todos os países e constitúe a base das unidades en sistemas de medida establecidos polos que serven para a medición de diversas SHUVRQD[HVPiLVLQÀXHQWHV PDJQLWXGHV QD ItVLFD QRXWUDV FLHQFLDV H QD enxeñería. Os gregos utilizaron tamén atributos do corpo humano para medir. O estadio grego equivalía A 11ª Conferencia xeral de pesas e 108 a 100 pasos dobres (aproximadamente 600 PHGLGDV QDV V~DV VHVLyQV GH RXWXEUR pés). Os romanos utilizaron como unidade GH FHOHEUDGDV HQ 3DUtV HVWDEOHFHX de lonxitude o cóbado romano (cubitus GH¿QLWLYDPHQWH R 6LVWHPD ,QWHUQDFLRQDO ou ulna). O declive a partir do século III GH 0HGLGDV 6, EDVHDGR HQ XQLGDGHV e posterior caída do Imperio Romano en IXQGDPHQWDLV ³PHWUR TXLORJUDPR VHJXQGR Occidente deu lugar a un confusionismo DPSHUH NHOYLQ FDQGHD´ SHUIHFFLRQDGR H na utilización das unidades básicas de FRPSOHWDGR SRVWHULRUPHQWH QDV D D H SHVDV H PHGLGDV $ ¿QDLV GR VpFXOR 9,,, D FRQIHUHQFLDV DJUHJiQGRVH HQ D &DUORPDJQR WUDWRX GH XQL¿FDU DV PHGLGDV VpWLPD XQLGDGH IXQGDPHQWDO R ³PRO´ TXH Estableceu un patrón de lonxitude o pé do mide a cantidade de materia. rei SHUR HVWD WHQWDWLYD GHVDSDUHFHX FR VHX imperio. Ás unidades romanas engadíronse CRONOLOXÍA DA IMPLANTACIÓN EN ESPAÑA DO DV GRV EiUEDURV H DFDGRXVH WDO GLYHUVLGDGH SISTEMA MÉTRICO DECIMAL de medidas que resultaba frecuente atopar XQLGDGHV HVSHFt¿FDV VHQ UHODFLyQ HQWUH HODV 1849 O 19 de xullo de 1849. Lei de pesas nunha mesma poboación. e medidas. Introduce na lexislación española o sistema métrico decimal Nos séculos XV e XVI naceron cidades moi HDV~DQRPHQFODWXUDFLHQWt¿FD2V LPSRUWDQWHVHLQGHSHQGHQWHVHQWUHVLTXHHQ prazos e obrigatoriedade que a lei combinación coa necesidade dun intercam- establecía para a aplicación do sis- ELRFRPHUFLDOHQWUHHODVHVL[tDQVLVWHPDVGH tema métrico e a súa nomenclatura pesar e medir concretos. Os gremios acada- FLHQWt¿FDLQFXPSUtURQVHVLVWHPDWL- ron por entón un papel moi importante na camente. De todos os límites pre- SISTEMA DE MEDIDAS
GHWHUPLQDGRVWDQVyVH¿[RUHDOLGD- 2 GH PDU]R GH D /HL de a obrigatoriedade do seu ensino 3/1985 de metroloxía establece a a partir de 1852. aplicación do Sistema Legal de 1852 A Real orde do 9/12/1852 publica 8QLGDGHV GH 0HGLGD H GHFODUD as táboas de correspondencia recí- unidades legais de medida as proca entre as medidas métricas e derivadas do Sistema Internacional as que nese momento estaban en de Unidades (SI). O Sistema uso nas diferentes provincias do Internacional de Unidades é a forma reino. actual do Sistema Métrico Decimal e establece as unidades que se 1867 Un novo Real decreto do 19 de xuño deben utilizar internacionalmente. de 1867 lembraba a necesidade de facer obrigatorio o sistema SISTEMA DE PESAS E MEDIDAS ANTIGAS EN métrico a partir do 1º de xullo do GALICIA mesmo ano para a Administración e dependencias do Estado e da 2VLVWHPDGHSHVDVHPHGLGDVDQWHVGHTXH Administración provincial “en UHLQDVHRVLVWHPDPpWULFRGHFLPDOHQ*DOLFLD todos os ramos” e a partir do 1º YDULDEDQRQWDQVyGXQKDSURYLQFLDDRXWUD de xullo do ano seguinte para os senón ata entre localidades. Aínda que as particulares. medidas de peso (libra arroba e quintal) eran case uniformes en todo o territorio (VSDxD[XQWRFRQRXWURVSDtVHV JDOHJRDVPHGLGDVOLQHDLVGHVXSHU¿FLHHGH asina a Convencion du Métre na capacidade ou volume para grans e líquidos Conferencia diplomática do metro celebrada en París. (viño principalmente) variaban moito dunhas zonas a outras. Tal variedade ten dúas 1879 O 14 de febreiro de 1879 un H[SOLFDFLyQV XQKDDLPSRVLFLyQGRVVHxRUHV decreto (consecuencia da obriga IHXGDLVTXHHUDQRVTXHDVLQDODEDQ HRXWUD contraída por España por mor da segundo fóra máis ou menos rica a comarca. 109 sinatura en París o 20 de maio de A maior medida era a das zonas máis GR&RQYHQLRGLSORPiWLFRGR SURGXWLYDVHDRUHYpVDPiLVHVFDVD$VtR metro) plasma a obrigatoriedade do ferrado GH$YLyQ 2XUHQVH TXHHTXLYDOtDD sistema métrico decimal a partir do 1.677 m2HUDRPDLRUGHWRGDDFRPXQLGDGH 1 de xullo de 1880. e a cavadura de viño comprendía 437m2 1892 Lei de pesas e medidas do 8 de QD SURYLQFLD RXUHQVi DJiV QD ]RQD GH xullo de 1892. Adopta o Sistema 0RQWHUUHLRQGHRVHXYDORUHUDGHP2. En Métrico Decimal para todos OXJDUHVFRQSHQGHQWHGD5LEHLUD6DFUDXQKD RV WHUULWRULRV HVSDxRLV H ¿[D D cavadura ou home de cavaHTXLYDOHD XQLGDGH IXQGDPHQWDO GHULYDGD GD cepas ben desenvolvidas. Convención du Métre. &RPRPHGLGDGHVXSHU¿FLHHSDUDDPHGLGD 1960 A Conferencia xeral de pesos e de áridos sinálase o ferrado HVWH QDOJ~QV PHGLDVUHGH¿QHRPHWURHQIXQFLyQ foros estipúlase que ha de ser acogulado, as da lonxitude de onda da luz e cheas ou sen rebola (colmado e sen pasarlle dáselle ao novo sistema métrico o rodete) e outras veces rasopGLFLUD[XGDGR R QRPH R¿FLDO GH 6, 6LVWHPD co rodete); para os porcos e a manteiga as Internacional de Medidas). libras; para o mel os cuartillos; para os /HL GR GH QRYHPEUR líquidos o cuartillo, o moioDolaDcántara declara o uso legal en España do e a cuarta; para a madeira o palmo fragueiro; denominado Sistema Internacional para as teas a vara e para o pagamento de de Unidades de Medida (SI). PRHQGDDmaquía etc. SISTEMA DE MEDIDAS
As medidas de lonxitude eran moi diferentes que posuía un valor que oscilaba entre os 8 e duns lugares a outros. As máis usadas eran a os 10 cuartos por pépGLFLUGHD varaTXHHTXLYDOtD[HUDOPHQWHQDSURYLQFLD cm2; e tamén a ducia de taugas que medía GD &RUXxD D P H D legua TXH WLxD cuartas P2). Entre as medidas PHWURV 1D SURYLQFLD GH /XJR D desaparecidas ou esquecidas cabe mencionar varaGH%HFHUUHiPHGtD PHWURV DGH o choupín òIHUUDGRGHJUDQ DQWLJDPHQWH )RQVDJUDGD DGH/XJRFDSLWDO XVDGRHQ&DOGDVGH5HLVHRbucioTXHVH D GH 0RQGRxHGR D GH 0RQIRUWH HPSUHJDEDSDUDPHGLUJUDQVSULQFLSDOPHQWH GH /HPRV D GH 4XLURJD D na diócese de Tui e sobre a súa equivalencia GH 5LEDGHR D GH 6DUULD D GH non hai un criterio común. Pois para uns 9LODOED HDGH9LYHLURPHWURV era de 2 ferrados e para outros de 6. Outra (Q 2XUHQVH D vara oscilaba entre os 4 e moi empregada na zona setentrional das os 6 palmos D SULPHLUD WLxD PHWURV provincias da Coruña e Lugo para medir a PHQWUHVTXHDVHJXQGDPHWURV$PiLV ORXVD GHVWLQDGD D FXEULU RV HGL¿FLRV HUD R xeneralizada en Pontevedra era a equivalente D PHWURV QHVWDSURYLQFLDXWLOL]iEDVH rumbeiro (40 varas cadradas). a vara agrimensa ou estadal para medir VXSHU¿FLHVDJUDULDVTXHQD/DPDFRQVWDEDGH SISTEMA DE PESAS E MEDIDAS ANTIGAS NA FXDUWDV P HQ6RXWRPDLRUSRVXtD PROVINCIA DE LUGO PHWURVHHQ7XLP O sistema de pesas e medidas na provincia de As medidas de capacidade para o viño Lugo presentaba as mesmas variacións que (con respecto á capacidade para grans no resto de Galicia. A continuación podemos empregábase o ferrado) eran dunha ver un resumo deste YDULHGDGHHVD[HUDGD1D&RUXxDDcántara HTXLYDOtDDOLWURVSDUDRYLxRH Medidas de lonxitude: para a augardente. Na provincia de Lugo 9DUD 9DULDEDGHQGHP 6DPRV DWD 110 o cántaroHQ%HFHUUHiFRQWLxDOLWURV 5LEDVGH6LO DPiLVHPSUHJDGDpDGH o canado de viño en Chantada 2 cántaras m (en 21 concellos). OLWURV HQ/XJRFDSLWDOcuartillos OLWURV HQ0RQIRUWHGH/HPRV 0HGLGDVGHVXSHU¿FLH litros (aquí un moioHUDQOLWURV HQ )DQHJD 9DULDEDGHQGHP2 (Ribas de 4XLURJDalmudes OLWURV 'HQWUR 6LO DWDP2 (Carballedo e Chantada). GD SURYLQFLD GH 2XUHQVH HQ 5LEDGDYLD Había 3 concellos onde a fanega constaba de usábase a ola OLWURV H R moio (8 IHUUDGRVHQFRQFHOORVFRQVWDEDGHHQR olas); na área de Monterrei a ola levaba resto era de 4 ferrados. OLWURVHQDFRPDUFDGH9DOGHRUUDVD cuarta ou cántaro constaba de 27 cuartillos Ferrado: Empregábase en 12 concellos como OLWURV $PHGLGDPiLV[HQHUDOL]DGD PHGLGD GH VXSHU¿FLH SULQFLSDO HQ OXJDU GD na provincia de Pontevedra era o canado IDQHJD2VHXYDORUtDGHQGHRVP2 en ou cabazo OLWURV R moio tiña en /XJRH)ULRODWDRVP2 de Palas de Rei. Caldas de Reis 12 arrobas FDGD arroba 25 cuartillos e cada cuartillo20 onzas; Medidas de capacidade para áridos: en Ponteareas o cabazo compúñase de 29 cuartillos OLWURV HDpipa posuía 34 )DQHJD D OLWURV xacalazos. )HUUDGR D OLWURV 3DUD D PHGLGD GD PDGHLUD HQ WiERDV &XDUWLOORVSRUIHUUDGR 9DULDEDHQWUHH empregábase en Ourense o palmo fragueiro FRQYDORUHVGHH. SISTEMA DE MEDIDAS
Medidas de capacidade para o viño: Cántara: Empregábase en 2 concellos como Canado: Empregábase en 29 concellos como medida de capacidade para o viño con valores medida de capacidade para o viño. O seu GHHOLWURV YDORUtDGHQGH OLWURVHQ/XJRDWD litros en Chantada. O canado constaba de 3 Carga: Empregábase en 5 concellos como FiQWDUDVSHURHQFDQWRDFXDUWLOORVSRGtDWHU medida de capacidade para o viño cun valor RX GH OLWURV 2QGH HPSUHJDEDQ D FDUJD Canada: Empregábase en 25 concellos FRPRPHGLGDSDUDRYLxRHVWDFRQVWDEDGH como medida de capacidade para o viño. O 3 canados. VHXYDORUtDGHQGHOLWURVDWDOLWURV Presentaba valores de 8 e 9 cuartillos. Arroba: Empregábase en 5 concellos como medida de capacidade para o viño cun valor Cuartillo: Empregábase en 20 concellos GH OLWURV QRQ SUHVHQWDED YDULDFLyQ H como medida de capacidade para o viño. O constaba de 25 cuartillos. VHXYDORUtDGHQGHDOLWURV ÈSDUWHGDYDULDFLyQHQWUHFRQFHOORVQDOJ~QV Cántaro: Empregábase en 5 concellos como FDVRV KDEtD YDULDFLyQ QR YDORU GDV PHGLDV medida de capacidade para o viño. O seu YDORURVFLODEDGHQGHD OLWURV(Q dunha parroquia a outra. Como exemplo WRGRV RV FRQFHOORV TXH R HPSUHJDEDQ HVWH extremos estaría o Concello de Portomarín constaba de 24 cuartillos. no que había catro ferrados distintos.
111 SISTEMA DE MEDIDAS
PESAS E MEDIDAS ANTIGAS NOS DISTINTOS CONCELLOS DA PROVINCIA DE LUGO
Abadín 9DUD P )DQHJDDJUDULD P2 (4 ferrados) )DQHJD O IHUUDGRV &DQDGR SDUDYLxR O FXDUWLOORV &XDUWLOOR O RQ]DV 2Q]D O
A Fonsagrada 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGRRXFDQDGD OLWURV SDUDRYLxR
Alfoz 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) 112 )DQHJD O IHUUDGRV &DQDGR SDUDYLxR O FXDUWLOORV &XDUWLOOR O RQ]DV 2Q]D O
Antas de Ulla 9DUDGH$QWDV P )DQHJD P2 (5 ferrados)
A Pastoriza 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGR OLWURV FXDUWLOORVGHRQ]DVRXOLWURV SISTEMA DE MEDIDAS
A Pobra do Brollón Vara 1.057 m )DQHJD P2 (4 ferrados) &DQDGR OLWURV DOPXGHVRXFXDUWLOORVGHRQ]DV ou 0.63 litros cada cuartillo)
As Nogais 9DUDGH1RFHGD P 9DUDGDV1RJDLV P Fanega 2.484 m2 (4 ferrados)
Baleira
9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD O IHUUDGRV &DQDGRRXFDQDGD O SDUDYLxR
Baralla (Neira de Jusá) 9DUDGH1HLUDGH5HL P 113 9DUDGH1HLUDGH-XVi P Fanega 2.440 m2 (4 ferrados) Fanega 68 l (4 ferrados) &iQWDURGH1HLUDGH-XVi O &iQWDURGH&RQVWDQWtQ O
Barreiros 9DUD P )HUUDGR P2 (28 cuartillos) )HUUDGR P2 (32 cuartillos) )DQHJD HQ&DEDUFRV P2 (4 ferrados) &DUJD O FDQDGRV Para o aceite e a augardente as mesmas que no resto da provincia SISTEMA DE MEDIDAS
Becerreá 9DUDGH3HQDPDLRU P 9DUDGH&DQFHODGDGH$EDL[R P )DQHJD P2 (4 ferrados de 24 cuartillos) &iQWDUR SDUDYLxR O FXDUWLOORV
Begonte 9DUDGH%DDPRQGH P Fanega agraria %DDPRQGH%yYHGD P2 (4 ferrados de 25 cuartillos) Castro e Pacios 'DPLO)HOPLO*DLERU P2 Illán e Trobo %HJRQWH&DUUDO&HUGHLUD 'RQDOEDL3HQD 6DQWD(XODOLD H6DQ9LFHQWH 5iEDGH8UL] P2 6DDYHGUD9DOGRPDUH9LULV )DQHJDiULGRV OLWURV IHUUDGRV &XDUWLOOR SDUDYLxR OLWURV
Bóveda 114 Vara de Castro de Rei de Lemos P Vara de Somoza Maior de Lemos P RUHVWRFRPRHQ0RQIRUte de Lemos) )HUUDGR P2 (28 cuartillos). Igual aos de Alfoz e Foz )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGR OLWURV FXDUWLOORVGHRQ]DVRXOLWURV 3DUDYLxR
Carballedo 9DUD P )DQHJD P2 (5 ferrados)
Castro de Rei 9DUD P Fanega 1.997 m2 (4 ferrados de 25 cuartillos) SISTEMA DE MEDIDAS
Castroverde 9DUDGH&DVWURYHUGH P SROJDGDVGHP 9DUDGH0RQWHFXEHLUR P Fanega agraria 1.997 m2 (4 ferrados de 25 cuartillos) )DQHJDDJUDULD 0RQWHFXEHLUR P2 (6 ferrados de 20 cuartillos)
Cervantes 9DUDGH&HUYDQWHV P 9DUDGH&DQFHODGDGH$UULED P Fanega agraria 2.293 m2 Fanega (para áridos) 68 l
Cervo 9DUD P )DQHJDDJUDULD P2 (4 ferrados) )DQHJDiULGRV O IHUUDGRV $UUREDSDUDYLxR O FXDUWLOORV
Chantada 9DUD P 115 )DQHJD P2 (5 ferrados) )HUUDGR OLWURV FXDUWLOORV &DQDGRGHYLxR OLWURV FiQWDURVRXFXDUWLOORV
Cospeito 9DUDGH&RVSHLWR P pLJXDOiGH%HJRQWH )DQHJDDJUDULD P2 (4 ferrados de 25 cuartillos) )DQHJDiULGRV OLWURV IHUUDGRV &XDUWLOOR SDUDYLxR OLWURV
Friol 9DUDGH)ULRO P PPPiLVTXHDGH/XJR )DQHJDDJUDULD P2 (6 ferrados de 20 cuartillos) )DQHJDSDUDiULGRV OLWURV IHUUDGRVGHFXDUWLOORVRXOLWURV &DQDGR SDUDYLxR OLWURV FXDUWLOORVGHOLWURV SISTEMA DE MEDIDAS
Guitiriz (Parga) (Trasparga) 9DUDGH3DUJD P )DQHJDDJUDULD P2 (4 ferrados) Resto igual a Vilalba )DQHJDiULGRV OLWURV IHUUDGRV &XDUWLOOR SDUDYLxR OLWURV
Láncara 9DUDGD3REUD P 9DUDGH9LORX]iQ P (O resto como en Sarria) )DQHJD P2 (4 ferrados) )HUUDGR OLWURV FXDUWLOORV &DQDGR OLWURV FXDUWLOORV
Lourenzá 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV
116 &DQDGR SDUDYLxR OLWURV FXDUWLOORVGHRQ]DVRXOLWURV
Lugo 9DUD P )DQHJDDJUDULD P2 (6 ferrados de 20 cuartillos) )DQHJDSDUDiULGRV OLWURV IHUUDGRVGHFXDUWLOORVRXOLWURV &DQDGR SDUDYLxR OLWURV FXDUWLOORVGHOLWURV
Meira 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV &DQDGD OLWURV FXDUWLOORV SISTEMA DE MEDIDAS
Mondoñedo 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGR SDUDYLxR OLWURV FXDUWLOORVGHRQ]DVRXOLWURV
Monforte 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGR OLWURV FiQWDUDV
Monterroso 9DUD P )DQHJD P2 (5 ferrados)
Muras (Igual ás de Viveiro) 9DUD P )DQHJDDJUDULD P2 (4 ferrados) 117 )DQHJDiULGRV OLWURV IHUUDGRV $UURED SDUDYLxR OLWURV FXDUWLOORV
Navia de Suarna 9DUD P LJXDOiGH0HLUD )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV ,JXDOTXHQD)RQVDJUDGD &DQDGR SDUDYLxR OLWURV ,JXDOTXHQD)RQVDJUDGD
O Courel 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) &DQDGR OLWURV SISTEMA DE MEDIDAS
O Incio 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )HUUDGR OLWURV FXDUWLOORV &DQDGR OLWURV FXDUWLOORV
O Páramo Igual que Paradela 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )HUUDGR OLWURV FXDUWLOORV &DQDGR OLWURV FXDUWLOORV
O Saviñao 9DUD P LJXDOiGH0RQIRUWH )DQHJD P2 (4 ferrados)
O Valadouro
118 9DUD P )HUUDGR P2 (28 cuartillos). Igual ós de Alfoz e Foz )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGR SDUDYLxR OLWURV FXDUWLOORVGHRQ]DVRXOLWURV
Ourol 9DUD P )DQHJDDJUDULD P2 (4 ferrados) )DQHJDiULGRV OLWURV IHUUDGRV $UURED SDUDYLxR OLWURV FXDUWLOORV
Palas de Rei 9DUD P )DQHJD P2 (5 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &iQWDUD OLWURV SISTEMA DE MEDIDAS
Pantón Igual que en Monforte 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGR OLWURV FiQWDUDV
Paradela Lineais como no Incio. Resto como en Sarria 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )HUUDGR OLWURV FXDUWLOORV &DQDGR OLWURV FXDUWLOORV
3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 9DUD P Fanega 2.314 m2 Ferrado 19 litros &iQWDUR OLWURV FXDUWLOORVGHO 119
Portomarín 9DUDGH6;RiQGH3RUWRPDUtQ P 9DUDGH63HGUR P )HUUDGRGH3RUWRPDUtQ P2 )HUUDGRGH6;XOLiQGH5HFHOOH P2 )HUUDGRGH63HGUR)HOL[GH5HFHOOH P2 )HUUDGRGH63HGURGH5R]DV P2 )HUUDGRGH63HGURGH9LOD[XVWH P2
Quiroga 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) &DQDGR OLWURV DOPXGHVRXFXDUWLOORVGHRQ]DV ou 0.63 litros cada cuartillo) SISTEMA DE MEDIDAS
Ribadeo 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados de 24 cuartillos cada un) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DUJD OLWURV FDQDGRVGHOLWURV Para o aceite e a augardente as mesmas que no resto da provincia
Ribas de Sil 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) &DQDGR OLWURV
Riotorto 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGR SDUDYLxRV OLWURV FXDUWLOORVGHRQ]DVRXOLWURV
Samos 9DUD P 120 (Resto como no Incio) )DQHJD P2 (4 ferrados) (As demais como en Sarria) &DQDGR OLWURV FXDUWLOORV
Sarria 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )HUUDGR OLWURV FXDUWLOORV &DQDGR OLWURV FXDUWLOORV SISTEMA DE MEDIDAS
Sober Igual que as de Monforte 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &DQDGR OLWURV FiQWDUDV
Taboada Vara 859 mm )DQHJD P2 (5 ferrados)
Trabada 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) &DQDGD OLWURV FXDUWLOORV &DUJD OLWURV FDQDGRVGHOLWURV
Triacastela 9DUD P )DQHJD OLWURV IHUUDGRV 121 )HUUDGR OLWURV FXDUWLOORV
Vilalba 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados de 25 cuartillos) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &XDUWLOOR OLWURV SDUDYLxR
Vilameá )DQHJDGH9LODPHi P2 (vindo a ser a máis curta de todo o partido) (Resto das medidas como en Ribadeo) 9DUD P &DUJD OLWURV FDQDGRVGHOLWURV SISTEMA DE MEDIDAS
Vilaodriz Igual ás de Ribadeo excepto as agrarias que son como as de Vilameá
Viveiro 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV $UURED OLWURV FXDUWLOORV SDUDYLxR
Xermade 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados de 25 cuartillos) )DQHJD OLWURV IHUUDGRV &XDUWLOOR OLWURV SDUDYLxR
Xove ,JXDOiVGH9LYHLURH[FHSWRDIDQHJDDJUDULDTXHpFRPRDGH&HUYR 9DUD P )DQHJD P2 (4 ferrados) 122 )DQHJD OLWURV IHUUDGRV $UURED OLWURV FXDUWLOORV SDUDYLxR SISTEMA DE MEDIDAS (cm) POLGADA (l) CUARTILLO (l) ARROBA (l) CARGA Carga Arroba Onza Polgada (l) CÁNTARA Cuartillo (l) CÁNTARO (l) CANADA (l) CANADO
123 (l) Canado Canada Cántaro Cántara FERRADO/C (l) FANEGA/C ) 2 (m Ferrados Cuartillo FERRADO/S ) 2 (m FANEGA/S (m) VARA MEDIDAS Medidas Vara Fanega Símbolo Va Fa Fe Cu C-ndo C-nda C-tro C-tra Cua Car @ Oz Pol Abadín A Fonsagrada A Alfoz A Pastoriza A Antas de Ulla A Pobra do Brollón A A Pontenova (2) A A Pontenova (1) A As Nogais (2) Baleira As Nogais (1) Baralla (2) Baralla (1) Baralla (3) Barreiros (1) Barreiros (2) Barreiros (3) Becerreá (1) Becerreá (2) Begonte (1) Cadro do sistema de pesas e medidas nos distintos concellos da provincia de Lugo do sistema de pesas e medidas nos distintos concellos da provincia Cadro SISTEMA DE MEDIDAS (cm) POLGADA (l) CUARTILLO (l) ARROBA (l) CARGA (l) CÁNTARA (l) CÁNTARO (l) CANADA (l) CANADO
124 (l) FERRADO/C (l) FANEGA/C ) 2 (m FERRADO/S ) 2 (m FANEGA/S (m) VARA MEDIDAS Begonte (2) Begonte (3) Begonte (4) Bóveda (1) Burela Carballedo Castro de Rei Castroverde (1) Bóveda (2) Castroverde (2) Cervantes (1) Cervantes (2) Cervo Chantada Cospeito Foz Friol Guitiriz Guntín Láncara (1) Láncara (2) Lourenzá Lugo Meira Mondoñedo SISTEMA DE MEDIDAS (cm) POLGADA (l) CUARTILLO (l) ARROBA (l) CARGA (l) CÁNTARA (l) CÁNTARO (l) CANADA (l) CANADO
19 125 (l) FERRADO/C (l) FANEGA/C ) 2 (m FERRADO/S ) 2 (m FANEGA/S (m) VARA
MEDIDAS Monforte de Lemos Muras Monterroso Navia de Suarna Negueira de Muñiz O Corgo O Courel O Incio O Páramo O Saviñao Ourol Outeiro de Rei O Valadouro O Vicedo Palas de Rei Pantón Paradela Pol Portomarín (1) Portomarín (2) Portomarín (3) Portomarín (4) Portomarín (5) 3HGUD¿WDGR Cebreiro SISTEMA DE MEDIDAS (cm) POLGADA (l) CUARTILLO (l) ARROBA (l) CARGA (l) CÁNTARA (l) CÁNTARO (l) CANADA (l) CANADO
126 (l) FERRADO/C (l) FANEGA/C ) 2 (m FERRADO/S ) 2 (m FANEGA/S (m) VARA MEDIDAS Portomarín (6) Portomarín (7) Quiroga Rábade Ribadeo Ribas de Sil Ribeira de Piquín Riotorto Samos Sarria Sober Taboada Trabada Triacastela Vilalba Viveiro Xermade Xove 6 6XSHU¿FLH C: Capacidade SISTEMA DE MEDIDAS @ Cu/ Va Pol 18 18 18 20 18 Cu Onz C-tra C-ndo C-tro C-ndo 3 Car Car (Can-o) Cu C-tra (Cu) C-tro C-tro 127 (Cu) C-nda (Cu) C-ndo Fe (Cu) Fa (Fe) MEDIDAS Abadín 4 66 A FonsagradaA AlfozAntas de Ulla 4 PastorizaA Pobra do BrollónA Pontenova (1) 5 A 4 4 Pontenova (2) A 4As Nogais (1)As Nogais (2) Baleira 4 Baralla (1)Baralla (2) 72 66 66 Baralla (3) Barreiros (1) 4 4 Barreiros (2) 4 Barreiros (3)Becerreá (1)Becerreá (2) Begonte (1) 4 Begonte (2) 28 4Begonte (3) 32 Begonte (4) 4 24Bóveda (1)Bóveda (2) 25 4 28 24 66 3 Equivalencias entre medidas Equivalencias entre SISTEMA DE MEDIDAS @ 25 25 Cu/ Va 36 Pol 18 18 Cu Onz 225 C-tra C-ndo C-tro C-ndo Car Car (Can-o) Cu C-tra (Cu) 128 C-tro (Cu) C-nda (Cu) C-ndo Fe (Cu) Fa (Fe) MEDIDAS ChantadaCospeitoFoz FriolGuitiriz 5Guntín 4Láncara (1) 30Láncara (2) 25 Lourenzá 6 4 72Lugo 4Meira 20MondoñedoMonforte de Le- 4 32mos 68 6 4 68 4 20 66 68 66 2 8 Castroverde (2)Cervantes (1) Cervantes (2) 6Cervo 20 4 Burela CarballedoCastro de ReiCastroverde (1) 5 4 4 25 25 MonterrosoMuras 5 4 Navia de SuarnaNegueira de Muñiz 4 SISTEMA DE MEDIDAS @ 25 Cu/ Va Pol 20 18 Cu Onz 2 C-tra C-ndo C-tro C-ndo Car Car (Can-o) Cu C-tra 24 (Cu) C-tro C-tro 129 (Cu) C-nda (Cu) C-ndo Fe (Cu) Fa (Fe)
MEDIDAS Rábade RibadeoRibas de SilRibeira de Piquín 4 4 24 3 Pol Portomarín (1) Portomarín (2) Portomarín (3) Portomarín (4) Portomarín (5) Portomarín (6) Portomarín (7) Quiroga 4 72 Paradela3HGUD¿WDGR Cebreiro 4 32 68 O Corgo O CourelO IncioO PáramoO SaviñaoOurol 4 4 4 4 32 32 4 68 68 Outeiro de Rei O ValadouroO Vicedo Palas de ReiPantón 4 4 28 4 66 SISTEMA DE MEDIDAS @ Cu/ Va Pol 18 Cu Onz 2 C-tra C-ndo C-tro C-ndo Car Car (Can-o) Cu C-tra (Cu) 130 C-tro LDH6DQ9LFHQWH 5iEDGH6DDYHGUD8UL]9DOGRPDUH9LULV (Cu) C-nda (Cu) C-ndo Fe (Cu) Fa 9DUDGH1HLUDGH-XVi )DQHJDGH%DDPRQGH%yYHGD&DVWURH3DFLRV )DQHJDGH'DPLO)HOPLO*DLERU,OOiQH7URER )DQHJDGH%HJRQWH&DUUDO&HUGHLUD'RQDOEDL3HQD 6WD(XODO (Fe) MEDIDAS TaboadaTrabadaTriacastelaVilalbaViveiro 5 Xermade 4 4Xove 4 20 4 4 25 4 25 25 25 9 3 Riotorto 4 66 SamosSarriaSober 4 4 4 32 68 68 Bóveda (1)Bóveda (2)Castroverde (1)Castroverde (2)Cervantes (1)Cervantes (2)Láncara (1)Láncara (2)Portomarín (1)Portomarín (2) de Castro Rei Lemos Vara Portomarín (3) Castroverde de Somoza Maior Lemos Vara Portomarín (4) Montecubeiro Portomarín (5)Portomarín (6) de Cervantes Vara Portomarín (7) de Cancelada arriba Vara Pobra Ferrado de Portomarín Vilouzán de San Xoán Portomarín Vara de San Pedro Vara Ferrado de San Xulián Recelle Ferrado de San Pedro Fiz Recelle Ferrado de San Pedro Rozas Vilaxuste San Pedro de A Pontenova (1)A Pontenova (2)A As Nogais (1)As Nogais (2)Baralla (1) Baralla (2)Baralla (3)Barreiros (1)Barreiros (2) Vilameá Barreiros (3) Vialudriz Becerreá (1) das Nogais Vara Becerreá (2) Noceda Begonte (1)Begonte (2) Begonte (3) de Neira Rei Begonte (4) Vara Cántaro de Constantín Ferrado de 28 cuartillos Ferrado de 32 cuartillos Ferrado en Cabarcos de Penamaior Vara Abaixo de Cancelada Vara de Baamonde Vara * SISTEMA DE MEDIDAS
DICIONARIO DAS MEDIDAS ANTIGAS Comentario: EMPREGADAS EN GALICIA Como no caso da medida de capacida- GHSDUDiULGRVRalqueiro como medida ADARME: Medida de peso. É a dezaseisava GHVXSHU¿FLHHVWiHQGHVXVRHQ*DOLFLD parte da onza e equivale a 3 tomíns. Soamente se documenta na Enciclope dia GalegaFXQYDORUTXHYDLGDViV Cast.: ADARME J iUHDVHHQ6DUPLHQWRFRPRHTXLYDOHQWH do ferrado. Port.: ADARME (3.7 g) Variante: ALQUEIRE ALBUCIO ver BUCIO Ver$/08'( FERRADO e TEGA ALMUDE: Medida de capacidade para ári- dos equivalente a dous ferrados. ARRÁTEL: 1.- Medida de peso equivalente a 16 onzas. Comentario: A Enciclopedia Galega di que é unha me- Comentario: dida antiga que equivale ao ferrado nunhas Esta medida debeu ser substituída pola ]RQDVSHURTXHQRXWUDVSRGHHTXLYDOHUD libra FDVWHOi TXH D GLIHUHQ]D GD JDOHJD IDQHJD3RODV~DEDQGD6DUPLHQWRIDOD é de 16 onzas. Só aparece no dicionario de que «tega, almud, ferrado y celemín, GH (ODGLR 5RGUtJXH] FRD HTXLYDOHQFLD todo era uno, pero no lo creo». GXQKDOLEUDGHRQ]DVRXVH[DòTXLOR aproximadamente. Variante: ALMUDRE Cast.: ARRATE (1 libra: 460 gra- Ver $/48(,52 &(/$0Ë1 )(- mos) RRADO e TEGA Port.: ARRÁTEL (459 gramos) 131 Cast.: ALMUD (1celemín / 1/2 fa- 0HGLGDGHVXSHU¿FLHHTXLYDOHQWHiFXDUWD QHJDOLWURV parte do ferrado. Port.: ALMUDE HQWUH H Comentario: litros) Non aparece moi documentada esta me- GLGDSHURDV~DHTXLYDOHQFLDpXQLIRUPH ALQUEIRO: 1.- Medida de capacidade nos lugares onde se documenta; o 1/2 para áridos equivalente ao ferrado. WHJRpGLFLUXQFXDUWRIHUUDGR
Comentario: Ver CARTA e CARTEIRA En Galicia deberon existir varias uni- dades de capacidade para grans cunha ARROA: 1.- Medida de peso. É a cuarta equivalencia aproximada ao ferrado. parte do quintal e equivale a 25 libras. 'HWRGDVHVWDVXQLGDGHVTXHFRQYLYtDQ Comentario: VRDPHQWHG~DVRIHUUDGRHDWHJDFRQ- As súas equivalencias con respecto ao VHJXLURQVREUHYLYLULQÀXtQGRRVHXXVR sistema métrico son moi variables en todo tamén na desaparición doutras como o o territorio galego e poden ir desde os 11 alqueiro. quilos e medio ata aos 15 quilos aproxi- madamente. 0HGLGD GH VXSHU¿FLH GH FLQFR iUHDV Equivale ao ferrado Cast.: ARROBA TXLORJUDPRV SISTEMA DE MEDIDAS
Port.: ARROBA (15 quilogramos) ORJUDEDDVFROOHLWDVHVSHUDGDVGHL[RXGH medirse en bicadas. 2.- Medida de capacidade para líquidos. Equivale a unha ola. BUCIO: Medida de capacidade para áridos equivalente a dous ou a seis ferrados. Comentario: $DUURDFRPRPHGLGDGHFDSDFLGDGHSDUD Comentario: OtTXLGRVIXQGDPHQWDOPHQWHYLxRpXQKD Eladio Rodríguez documento cun valor de PHGLGDPRLSRXFRXVDGDDRFRQWUDULRGR dous ferrados RX EHQ GH VHLV VHJXQGR D TXH RFRUUH FRDV HTXLYDOHQWHV D ROD H D zona; Sarmiento cun valor de seis ferrados. cántara. Variante: ALBUCIO Variante: ARROBA CABAZO: Medida de capacidade para líqui- Ver OLA e CÁNTARA dos que equivale a unha cántara ou ola.
Cast.: ARROBA (usada fundamen- Comentario: talmente para o aceite). [CÁNTARA 'HEHVHUXQKDPHGLGDPRLDQWLJDSRLV[D OLWURV@ aparece documentada por Sarmiento cunha equivalencia aproximada os 16 litros. ARROBA ver ARROA (ODGLR 5RGUtJXH] HVSHFL¿FD TXH VH WUDWD AZUME: Medida de capacidade para líqui- dunha medida utilizada soamente nalgunhas dos equivalente a catro netos. bisbarras da provincia de Ourense.
Comentario: Ver OLA e CÁNTARA 23DGUH6DUPLHQWRGRFXPpQWDD[DQRVp- CANADA: Medida de capacidade para líqui- FXOR;,,,FRDHTXLYDOHQFLDGXQKD©quar 132 GRV SULQFLSDOPHQWH YLxR H OHLWH e D FXDUWD ta de viñoªpGLFLU©5 cántaras». parte da ola.
Cast.: AZUMBRE OLWURV Comentario: BAÑEIRA: Medida de peso para o peixe de As equivalencias da canada son moi va- 23 quilos. riadas. Eladio Rodríguez outórgalle unha equivalencia e 2 litros. Constantino Gar- Comentario: cía documenta medidas tan dispares como HDWDOLWURV6DUPLHQWRGLTXHR Documentada en Rinlo. seu valor vai dos 4 aos 24 litros. BICADA: 0HGLGD GH VXSHU¿FLH 6XSHU¿FLH Ver CUARTILLA GHDJURTXHWUDEDOODEDQXQGtDGHVROREH- sadoiro. Cast.: CAÑADA. COLODRA
Comentario: Port.: CANADA (2 litros) 7UDVRGHVFXEULPHQWRGH$PpULFDFRPL- llo e a pataca empezouse falar de bicada. CANADO: Medida de capacidade para lí- (UD D VXSHU¿FLH GH DJUR TXH WUDEDOODED quidos. Equivale a 2 olas ou cántaras. QXQGtDGHVROREHVDGRLURXQDUDGRPRL grande tirado por 12 parellas de bois (300 Comentario: cabalos de forza). Cando se concluíu que Parece bastante uniforme esta medida en o besadoiro era máis ben incómodo e non WRGD *DOLFLD DtQGD TXH SRGH YDULDU VH- SISTEMA DE MEDIDAS
gundo as zonas. A medida máis común é 0HGLGD GH VXSHU¿FLH HTXLYDOHQWH i a das dúas olas. cuarta parte do ferrado.
Cast.: CAÑADO (37 litros) Comentario: Pouco documentada. CÁNTARA: Medida de capacidade para lí- quidos. Equivale a 1 ola. Variante: CUARTA
Comentario: Ver CARTEIRA, CUARTILLA, (VWD PHGLGD [XQWR FRD ROD p WDO YH] D CUARTA e CANADO máis uniforme de todo o sistema de pesas CARTEIRA: 0HGLGD GH VXSHU¿FLH HPHGLGDVWUDGLFLRQDLVDtQGDTXHVHSR- equivalente á cuarta parte do ferrado. den atopar algunhas pequenas variantes. Comentario: Variante: CÁNTARO Soamente se rexistrou en Viveiro. Cast.: CÁNTARA OLWURV Cast.: CUARTERA (3600 metros Port.: CÁNTARO (1/2 almudeXQV cadrados) 12 litros) 2.- Medida de capacidade para áridos. CANASTRO: Medida de peso que equivale Equivale á cuarta parte do ferrado. a tres cuartas partes do quintal. Comentario: Comentario: Soamente se documenta esta medida en Ourol e Viveiro. O mesmo que ocorre coa Documentada en San Mamede de FDUWDDV~DPHGLGDpDGRFXDUWRGHIH- Carnota. rrado. 133 CÁNTARO ver CÁNTARA Ver CARTA e CUARTILLA
CARTA: 1.- Medida de capacidade para Cast.: CUARTERA (70 litros) grans equivalente á cuarta parte do ferrado. Comentario: CARTEIRÓN: 1.- Medida de capacidade para líquidos. Equivale a medio neto. Non está moi documentada esta medida. 2.- Medida de peso que equivale á cuarta 2.- Medida de peso que equivale á cuarta parte da libra. parte do arrátel. Contén 4 onzas. Variantes: CUARTEIRÓN Port.: QUARTA DUUiWHO gramos) Cast.: CUARTERÓN (1/4 libra; 115 gramos). 3.- Medida de capacidade para líquidos. (TXLYDOH i FXDUWD SDUWH GR FDQDGR p GLFLU CAVADURA:0HGLGDGHVXSHU¿FLHHTXLYD- media ola. lente ao ferrado. Comentario: Comentario: A carta é a medida de capacidade para lí- A Enciclopedia Galega fala da cavadura quidos que ten un valor máis variable en como unha medida utilizada nalgún lu- todo o territorio. gar da provincia de Ourense. Nos lugares SISTEMA DE MEDIDAS
onde se documentan tanto o cuartal coma WLFLyQGDUHJDHQFDUJiEDVHROHYDGHLUR a cavadura non se documentan nin o fe- HOL[LGRGHPRFUDWLFDPHQWHTXHVXEtDDR rrado nin a tega. monte ás dúas da mañá e acompañaba a baixada da auga ata os cultivos abrindo Ver&8$57$/)(55$'27(*$ e pechando as comportas. e XORNAL CUARTA: Medida de lonxitude. É a distan- CELAMÍN: Medida de capacidade para ári- cia entre o extremo do dedo meimiño e o pol- dos equivalente a un ferrado. gar coa man aberta. Equivale a un cuarto de vara e contén 9 polgadas. Comentario: Esta medida só está documentada na co- Comentario: PDUFDGR,QFLRDtQGDTXHVHQHTXLYDOHQ- Aínda que en Galicia o valor da cuarta cia. Sarmiento di que o celamín era a me- DQGD HQWUH RV H RV FHQWtPHWURV D dida usada no canto do ferrado. medida dos 21 centímetros é a ampla- Variante: CELEMÍN mente maioritaria.
Ver FERRADO Cast.: CUARTA PHWURV
Cast.: CELEMÍN (4 625 litros) Port.: QUARTA YDUD metros) Port.: CELAMÍN (1/6 alqueire) Ver CARTA CHOUPÍN: Medida de capacidade para ári- dos equivalente a tres ferrados. CUARTAL: 0HGLGD GH VXSHU¿FLH HTXLYD- lente a un ferrado. Comentario: 134 7UiWDVHGXQKDPHGLGDTXHDtQGDTXHVH Comentario: FRQVHUYDQDOJ~QSXQWRpPRLSRXFRXVD- 2PHVPRTXHQRFDVRGDFDYDGXUDTXH da. A Enciclopedia Galega fala do chou- WHQDPHVPDHTXLYDOHQFLDHTXLSiUDVHDR pín como medida «antiga» equivalente a ferrado. Nos lugares onde se documentan ½ ferrado. O Glosario... de Constantino tanto o cuartal coma a cavadura non se *DUFtD GRFXPHQWD R FKRXStQ HQ 9HUtQ documentan nin o ferrado nin a tega. cunha equivalencia de tres ferrados. 9HU &$9$'85$ )(55$'2 H COPELO:0HGLGDGHVXSHU¿FLHHTXLYDOHQWH TEGA a 1/25 de ferrado. Cast.: CUARTAL iUHDV Comentario: $PHGLGDGRFRSHORQRQpPRLXQLIRUPH CUARTEIRÓN ver CARTEIRÓN pode ir desde 1/11 áreas ata o ferrado. CUARTILLA: Medida de capacidade para 2FRSHORTXHVHFKHJRXDXVDUHQFDVH líquidos. É a cuarta parte da cántara. WRGR2XUHQVHIDLUHIHUHQFLDDR³GHUHL- WRGHDXJD´(TXLYDOHiVXSHU¿FLHTXHp Comentario: capaz de regar o caudal da levada en de- A capacidade da cuartilla é bastante unita- WHUPLQDGRWHPSRHQSOHQRYHUiQGHVGH ria en todo o territorio galego. o amencer “ata que o sol proxecta a pri- meira sombra dos piñeiros”. Da repar- Ver CANADA e CUARTILLO SISTEMA DE MEDIDAS
CUARTILLO: 1.- Medida de capacidade 0HGLGD GH VXSHU¿FLH (TXLYDOH D para líquidos de aproximadamente medio ferrado. litro. Comentario: Comentario: ;XQWRFRWHJRVRQDV~QLFDVPHGLGDVGH A medida do cuartillo é practicamente VXSHU¿FLHFRYDORUGHPHGLRIHUUDGR uniforme en toda Galicia. Ver TEGO Cast.: CUARTILLO (1/2 litro) ESTADAL: 1.- Medida de lonxitude. Port.: QUARTIILHO (1/2 litro) Equivale a 4 varas.
2.- 0HGLGD GH VXSHU¿FLH (TXLYDOH D Variantes:(67$'(/(67('$/ ferrado Cast.: ESTADAL YDUDV P Comentario: Aínda que hai documentacións que lle 0HGLGDGHVXSHU¿FLHGHPHWURVFDGUDGRV Equivale á centésima parte do ferrado. outorgan ao cuartillo a equivalencia do FXDUWRIHUUDGRDPHGLGDGHFXDUWLOORs Comentario: para o ferrado é maioritaria en todo o te- Malia a pouca documentación que hai rritorio galego. GHVWDPHGLGDRVHXYDORUpRPHVPRHQ Ver NETO e CUARTILLA WRGRVRVSXQWRVpGLFLUDFHQWpVLPDSDUWH GRIHUUDGReDPHGLGDGHVXSHU¿FLHPiLV CUNCA: 1.- Medida de capacidade para pequena de cantas forman o noso sistema áridos equivalente á doceava parte do ferrado. tradicional de pesas e medidas. Comentario: Cast.: ESTADAL P2) O valor da cunca oscila entre 1/12 e 1/16 135 FANEGA: A fanega é unha unidade de me- ferrado. Sarmiento fala de que o ferrado GLGDKLVWyULFDDQWHULRUDRHVWDEOHFHPHQWRHD ©GH WULJR HWF WLHQH FXQFDV \ HO GH LPSODQWDFLyQGRVLVWHPDPpWULFRTXHVHUHIH- PDt]ªPHQWUHVTXH(ODGLR5RGUtJXH] ría tanto a medicións de capacidade ou volu- dálle un valor de 1/12 ferrado. Hai que ter PHFRPRDPHGLFLyQVVXSHU¿FLDLVGHOHLUDV en conta as relacións que garda a cunca de do ámbito agrario. VXSHU¿FLHFRIHUUDGRFRPRRFRUUHWDPpQ FRVWHJRVWHJDVHIDQHJDVGHFDSDFLGDGHH &RPRPHGLGDGHVXSHU¿FLHRYRFiEXORID- VXSHU¿FLHFRQUHVSHFWRDRVIHUUDGRVGHV- nega provén do árabe faddãn TXH IDL UHIH- tas medidas. rencia ao que un par de bois poden arar nun Variantes &21&$&81&2 día. Xunto á fanega de terra existía a “fanega GHSXxR´WDPpQFRxHFLGDFRPR³IDQHJDGH Ver FERRADO VHPEUDGXUD´TXHpDVXSHU¿FLHGHVRORTXH se sementaba cunha fanega de trigo. Segundo 2.- 0HGLGD GH VXSHU¿FLH (TXLYDOH R GRXV DFDOLGDGHGDWHUUDVHPHQWiEDVHPiLVRXPH- FXDUWLOORVHpIHUUDGR nos espeso ou sexa con máis ou menos gran ESCÁ: 1.- Medida de capacidade para áridos SRUXQLGDGHGHVXSHU¿FLH3RUHVHPRWLYRKDL equivalente a medio ferrado. XQKDJUDQGLIHUHQ]DHQWUHDVXSHU¿FLHGDID- nega de sembradura de diversas zonas. Ata Comentario: GHQWURGXQPHVPRWHUPRPXQLFLSDODVWHUUDV Documentada esta medida en Calvos. de veiga cunha boa capacidade de produción SISTEMA DE MEDIDAS
sementábanse utilizando máis semente que se trate. A Gramática Galega baseada nos no páramo ou o monte. datos das enquisas do ALGa propón un- has medidas segundo as cales o “ferrado 0HGLGD GH VXSHU¿FLH (TXLYDOH D de centeo” equivalerá a uns 12 quilos; o ferrados. “ferrado de fabas” a 18 quilos; o “ferrado de millo” 20 quilos e o “ferrado de trigo” Comentario: a 16 quilos. A fanega é unha medida bastante usada en Galicia. O seu valor pode oscilar entre Ver$/08'( $/48(,52 &(- os catro e os seis ferrados; no entanto a LAMÍN e TEGA PHGLGDGRVFDWURIHUUDGRVpFRQPRLWR a maioritaria. 0HGLGDGHVXSHU¿FLH
Cast.: FANEGA (6 460 m2) Comentario: 2 IHUUDGR GH VXSHU¿FLH p VHQ G~ELGD D 2.- Medida de capacidade para áridos medida que máis varía dun lugar a outro equivalente a catro ferrados ou tegas. de todas cantas conforman o noso sistema Comentario: tradicional de pesas e medidas. A teoría máis estendida é a de que o ferrado mide 2V YDORUHV GD IDQHJD PHGLGD PRL HV- distinto dependendo da fertilidade da te- WHQGLGD SRU WRGD *DOLFLD RVFLODQ HQWUH UUD2IHUUDGRRXWHJDHUDHQUHDOLGDGH os catro e os cinco ferrados. No entanto XQ UHFLSLHQWH GH PDGHLUD RUL[LQDOPHQWH é maioritaria a correspondente aos catro SRGHTXHFRQiQJXORVGHIHUURTXHPHGtD ferrados. Sarmiento xa a documentaba o gran co que o campesiño tributaba aos como medida que «vale 4 alqueires o fe seus señores. Cabían entre 12 e 20 qui- rrados». ORVGHSHQGHQGRGRWDPDxRGRFDL[yQ RV Cast.: FANEGA (12 celemines, PiLVSHTXHQRVPHWDGHGXQIHUUDGRFKD- 136 OLWURV mábanse escás ou tegos) e o que contiña HUDWULJRFHQWHRPLOORRXDOJ~QWLSRGH Port.: FANEGA (4 alqueires) legume.
FERRADO: 1.- Medida de capacidade para )HUUDGRRXWHJDSRUH[WHQVLyQHPSH]RX- iULGRVTXHYDUtDHQWUHRVHRVTXLORV VHDFKDPDUiVXSHU¿FLHGHWHUUHRQHFH- segundo a clase de gran. sario para sementar o cereal que cabía no recipiente. Nunha leira boa sementaríase Comentario: PiLV[XQWRTXHQXQKDOHLUDPDODHHQWyQ $PHGLGDGRIHUUDGRp[XQWRFRDGDWHJD a área do ferrado sería máis pequena na a máis utilizada para os áridos. Esta me- leira mellor. E aínda que o certo é que GLGDVHJXQGR6DUPLHQWRQRQVHXWLOL]DED dúas leiras veciñas poden ser de calidade HQ*DOLFLDDWDRVpFXOR;9,HQRVHXFDQ- PRLGLVWLQWDDVPHGLGDVIyURQVHHVWDQGD- to «usábase la tega, celemín, etc.». Sar- rizando dentro dos señoríos. miento sinala que esta denominación en principio é adxectivo de «celamín ferra $¿QDLVGR;,;LPS~[RVHRVLVWHPDPpWUL- do» que por lexicalización do adxectivo FRGHFLPDOSHURQRUXUDOVHJXLXVHHDtQGD pasará a ser a denominación máis común se segue falando de ferrados ou de copelos. desta medida de áridos. +R[H TXH D GLYLVLyQ p PXQLFLSDO VHJXHQ perdurando diferenzas entre as parroquias. O ferrado non ten unha medida unitaria E entre os concellos moitas veces son abis- HQWRGD*DOLFLDÈSDUWHGLVWRRVVHXVYD- PDLV +DL HQ PXQLFLSLRV WDOODV lores dependen da clase de árido da que diferentes de ferrado. Ás veces repítese a SISTEMA DE MEDIDAS
mesma cifra en lugares moi distantes (Sada Variante: FORCO RX*XQWtQPHWURVFDGUDGRV $V1HYHV 6DUULD&DVWURGH5HLRX&DWRLUD HKDL Ver VARA termos limítrofes que non teñen nada que YHU 0DUtQ 3RQWHYHGUD 6RXWR- Cast.: SESMA ou SEXMA PDLRU (1/6 vara) Port.: FURCO (3/4 palmo; O normal é que ande entre os 400 e os 600 metros) PHWURV FDGUDGRV SHUR VH HQ 6RXWRPDLRU PLGHHQ5HGRQGHODRIHUUDGRHVWiHQ 69; e en Fornelos de Montes e Pazos de %RUEpQHQ1DRXWUDSXQWDGDWiERDHQ LEGUA:eXQKDPHGLGDLWLQHUDULD GRODWtQ 3RUWRPDUtQPLGH HQ$OIR]%DOHLUD iter FDPLxRSHUtRGRGHPDUFKD $V~DRUL[H 29DODGRXUR%DUUHLURVRX)R] HHQ HVWi QD GLVWDQFLD TXH XQKD SHUVRD D Sp RX ;RYHH&HUYR H[DQRH[WUHPR$YLyQ DFDEDORSRGHSHUFRUUHUGXUDQWHXQKDKRUD cun ferrado de 1.677 metros cadrados. Dado que unha persoa percorre normalmente DSpXQKDJDPDGHGLVWDQFLDVDOHJXDPDQ- FURCO: Medida de lonxitude. Distancia WHQVHQHVDJDPDSHURVHJXQGRRWLSRGHWH- que hai entre os extremos dos dedos indica- rreo predominante en cada país ou segundo a dor e polgar estendidos. É a sexta parte da FRQYHQLHQFLDHVWDWDODSDODEUDOHJXDDEUDQ- vara. JXHGLVWDQFLDVTXHYDQGRVDRVNPVHQGR
137 SISTEMA DE MEDIDAS
as máis frecuentes as leguas que se atopan na Port.: MAQUIA (2 celamíns) media de tales extremos. MARDIA: Medida de lonxitude de 4 cuar- Cast.: LEGUA NP tas.
Port.: LEGUA NP Comentario: 6y DSDUHFH UH[LVWUDGD HQ /RXUR WUiWDVH LEGUA MARIÑA: Medida de lonxitude dunha medida equivalente á vara -que marítima equivalente a 3 millas mariñas. non aparece rexistrada neste punto- pero absolutamente minoritaria. Cast.: LEGUA MARÍTIMA NP MILLA: Unidade de lonxitude que non for- LIBRA: Medida de peso. Centésima parte ma parte do sistema métrico decimal. De ori- do quintal que contén 20 onzas. [HPRLDQWLJDIRLKHUGDGDGDDQWLJD5RPDH equivalía á distancia percorrida con mil pa- Comentario: VRVVHQGRXQSDVRDORQ[LWXGHDYDQ]DGDSRU Aínda que as equivalencias da libra xiran un pé ao camiñar o dobre que o que agora se WRGDVDRUHGRUGRPHGLRTXLORKDLPRLWD consideraría un paso. Na antiga Roma equi- variedade debido á confusión entre a libra valía á distancia percorrida con mil pasos (en FDVWHOiGHRQ]DVHDOLEUDJDOHJDGH latín: mille passus SOXUDO milia passuum); 20. para os romanos un paso equivalía a dous SDVRVGRVDFWXDLVSRVWRTXHFRQVLGHUDEDQD Cast.: LIBRA zancada como ciclo completo: distancia per- (16 onzas; 460 gramos) corrida por un dos pés logo de apoiarse no pé contrario. A milla romana medía uns 1.480 m Port.: LIBRA e xa que logo un paso simple era duns 74 cm. (l arrátel; 459 gramos) Como herdanza romana (antes de estable- 138 cerse o sistema métrico) a milla foi unha das LIBRA CASTELÁ ver ARRÁTEL e LIBRA principais medidas de lonxitude no mundo occidental (aínda que a súa lonxitude difería LIBRA GALEGA ver LIBRA dun país a outro). Coa introdución do siste- LIÑA: Medida de lonxitude equivalente á PDPpWULFRRVSDtVHVODWLQRVHRXWURVPRLWRV GRFHDYD SDUWH GD SROJDGD TXH FRQWpQ comezaron a usar o metro e os seus múltiplos puntos. SDUDPHGLUDVGLVWDQFLDVWHUUHVWUHVHDFWXDO- PHQWHXWLOt]DVHHQWRGRRPXQGRH[FHSWRQRV Ver PUNTO países anglosaxóns e os do seu ámbito de in- ÀXHQFLDRQGHDtQGDXWLOL]DQDPLOOD DtQGDTXH Cast.: LÍNEA (1/12 polgada) R¿FLDOPHQWH[DVHHVWiLPSODQWDQGRRVLVWHPD internacional). Corresponde a 1/4 legua. MAQUÍA: Medida de capacidade para ári- dos equivalente á sexta parte do ferrado. Ver MILLA MARIÑA
Comentario: Cast.: MILLA (1.375 metros) As enquisas do ALGa documentan esta PHGLGDHQFDWURSXQWRVFRQFHUWDYDULD- Port.: MILHA (1.000 pasos) FLyQHQWUHHIHUUDGR, sendo esta última equivalencia a maioritaria. MILLA MARIÑA: Medida itineraria de 1.852 metros usada polos mariñeiros. É a Cast.: MAQUILA (1/2 celemín) terceira parte da legua mariña. SISTEMA DE MEDIDAS
Cast.: MILLA (1/3 legua; 1.852 m) Port.: ONÇA (1/16 arrátel; JUDPRV Port.: MILHA MARITIMA (1.852 m) OTARIA:0HGLGDGHVXSHU¿FLHTXHHTXLYDOH MOIO: Medida de capacidade para líquidos a 4 fanegas. equivalente a 8 olas. Comentario: Comentario: 1RQWHQDSHQDVXVRHVWDPHGLGDSRLVVRD- A capacidade do moio é totalmente uni- mente se documentou en Ouselle (Lugo). forme en toda Galicia. PALMO: Medida de lonxitude. Distancia NETO: Medida de capacidade para líquidos. dende o dedo meimiño ao polgar. Equivale a Contén dous cuarteiróns. FXDUWDHSRORWDQWRiFXDUWDSDUWHGDYDUD
Comentario: Comentario: eXQKDPHGLGDXQLIRUPHHQ*DOLFLDDtQ- &RQ VHU D PHVPD PHGLGD TXH D FXDUWD da que nalgún punto illado a podemos o palmo está moito menos estendido en atopar cunha capacidade dobre. Galicia.
Ver CUARTILLO Ver CUARTA
OLA: Medida de capacidade para líquidos. Cast.: PALMO PHWURV Equivale á cántara. Port.: PALMO PHWURV Ver CÁNTARA PASO: Medida de lonxitude que correspon- ONZA: Medida de peso. Equivale á deza- de ao espazo comprendido entre o calcañar seisava parte do arrátel e vixésima parte da do pé adiantado e o que queda atrás. 139 OLEUDHTXLYDOHQWHDDGDUPHV Comentario: Comentario: 2SDVRQRQWHQXQKDHTXLYDOHQFLD¿[DFRQ A variedade de equivalencias é moi gran- UHVSHFWRDRVLVWHPDPpWULFR2UDEHQVH de. Mentres na Enciclopedia Galega e no se ten en conta que a milla contiña 1.000 dicionario de Eladio Rodríguez aparece SDVRV H TXH WLxD XQKD HTXLYDOHQFLD GH coa mesma equivalencia que a libra cas- PHWURVSRGHGHGXFLUVHTXHRSDVR HTXLYDOHUtDDPHWURV WHOi JUDPRV HVHJXQGRRV'LFLR- narios Ir Indo e o XeraisWHQ H Ver MILLA JUDPRVUHVSHFWLYDPHQWHRGlosario... de Constantino García indica unha equiva- Cast.: PASO lencia que oscila entre os 28 e os 30 gra- mos. Segundo os datos das enquisas do Port.: PASSO ALGa a equivalencia maioritaria é a de JUDPRV$tQGDTXHSRGHLUGHVGHRV PÉ ou TERCIA: O pé é unha unidade de 5 ata os 57 gramos. lonxitude de orixe natural (baseada no pé KXPDQR [D XWLOL]DGD SRODV FLYLOL]DFLyQV Ver LIBRA e QUINTAL antigas. O “pé romano´ RX pés HTXLYDOtD FRPRPHGLD D FP R³pé carolingio” Cast.: ONZA (ou anteriormente denominado pé drusiano DGDUPHV JUDPRV ou drúsico [pes drusianus]) equivalía a nove SISTEMA DE MEDIDAS
RLWDYRVGRURPDQRLVWRpDSUR[LPDGDPHQ- mesma equivalencia co quintal castelá WHFP HR³pé castelán” equivalía a (46 quilos). FP$FWXDOPHQWHRSpIRLVXEVWLWXtGR en case todo o mundo polas unidades do Cast.: QUINTAL NJ 6LVWHPD,QWHUQDFLRQDO 6, VDOYRQRXVRFR- rrente nalgúns países anglosaxóns. É tamén Port.: QUINTAL NJ a unidade de medida empregada en aeronáu- tica para facer referencia á altitude. O pé RAPADA: Medida de capacidade para ári- ten como submúltiplos a polgada (1/12 pés) dos. Equivale a dous ferrados. e como múltiplos a vara (3 pés) e a legua (20.000 pés). ROLLA: Medida de lonxitude equivalente a 3 varas. Comentario: Os diversos dicionarios galegos dan di- Comentario: ferentes equivalencias para o pé, aínda A única documentación desta medida é a que todas elas xiran ao redor dos 30 localizada en Ferreira do Valadouro cun FHQWtPHWURV 1RQ GHEH VHU GH FDOTXHUD YDORUGHPHWURV [HLWRXQKDPHGLGDPRLHPSUHJDGDHVRQ moi poucos os puntos do ALGa onde se Ver VARA documenta; iso se coinciden todos eles nunha equivalencia con 12 polgadas. RUMBEIRO: 0HGLGD GH VXSHU¿FLH (TXL- vale a 40 varas cadradas. Ver POLGADA Comentario: Cast.: PIE (28cm; 12 polgadas) Empregábase na zona setentrional das provincias da Coruña e Lugo para medir Port.: PÉ FP DORXVDGHVWLQDGDDFXEULURVHGL¿FLRV 140 POLGADA: A polgada é unha unidade TEGA:0HGLGDGHVXSHU¿FLHTXHHTXLYDOH de lonxitude antropométrica que equivale á a un ferrado. ORQ[LWXGHGXQSROJDUGREUDGRHPiLVHVSHFL- ¿FDPHQWHiV~DSULPHLUDIDODQ[H(TXLYDOHi Comentario: novena parte da cuarta. O seu valor é practicamente uniforme en Ver CUARTA toda Galicia.
Cast.: PULGADA FHQWtPHWURV Ver ESCÁ
Port.: POLEGADA FHQWtPHWURV 2.- Medida de capacidade para áridos equiva- lente ao ferrado. PUNTO: Medida de lonxitude equivalente á doceava parte da liña. Comentario: ;XQWRDRIHUUDGRHVWDpDPHGLGDGHFD- Cast.: PUNTO (1/12 líña). SDFLGDGHSDUDJUDQVGHPDLRUH[WHQVLyQ aínda que o seu uso é máis reducido que QUINTAL: Medida de peso que contén 100 o do ferrado. libras. Ver FERRADO Comentario: 2VGLFLRQDULRVRXEHQLQGLFDQVRDPHQWH TEGO: 1.- Medida de capacidade para ári- TXHHTXLYDOHDDUURDVRXEHQOOHGDQD dos equivalente a media tega ou ferrado. SISTEMA DE MEDIDAS
Ver FERRADO e TEGA cuartas -que serían equivalentes á rolla-. Documéntase tamén a “vara de urdidei- 2.- 0HGLGD GH VXSHU¿FLH GH PHWURV ra” en dous puntos; nun deles co valor de cadrados. Equivale a medio ferrado. 6 palmos e no outro co valor de 12 pal- mos,pGLFLUHTXLYDOHQWHiUROOD7DPpQ TOMÍN: Medida de peso equivalente á terceira nun punto aparece a vara de nove cuartas parte dun adarme. coa equivalencia que o seu propio nome índica. Comentario: En Carnota tamén se empregaba como Só aparece documentada en San Andrés PHGLGDGHVXSHU¿FLH de Loboso. Tamén a rexistra C. García no Glosario ... cunha equivalencia de aproxi- Cast.: VARA PHWURV madamente medio gramo. Port.: VARA PHWURV Cast.: TOMÍN (596 miligramos) VARA: Polo seu nome fai referencia a un VARAL: Medida de lonxitude que contén 4 obxecto de madeira ou pau empregado como cuartas. medida. A vara era unha unidade de lonxitu- Comentario: GHTXHHTXLYDOtD[HUDOPHQWHDSpVRXD cuartas ou a 36 polgadas (na provincia de Ou- Documéntase soamente en Aranga co va- rense había varas de 4 e de 6 palmos). Dado lor de 4 cuartas. Tamén no mesmo punto TXHDORQ[LWXGHGRSpRXGRSDOPRYDULDED se documenta a vara co mesmo valor. a lonxitude da vara oscilaba nos distintos te- UULWRULRVHQWUHPHWURVGDYDUDGH9LYHL- Ver VARA URHRVPHWURVGDYDUDGH4XLURJDRX XORNAL:0HGLGDGHVXSHU¿FLHTXHHTXLYD- DGH2XUHQVHGHSDOPRVTXHPHGtD le a media tega ou a un tego. metros. Comentario: 141 Comentario: 2 [RUQDO R PHVPR TXH D FDYDGXUD p En Redondela dicían que era a altura dun XQKDPHGLGDGHVXSHU¿FLHSDUDDVYLxDV home co brazo levantado. En zonas de HDV~DRUL[HHVWiWDPpQQDVXSHU¿FLHTXH cultivos téxtiles a vara era moi usada e cava un home nunha xeira. A cita que se HTXLYDOtDDPHWURV posúe desta medida pertence a Córgomo Todos os datos coinciden na medida das GH9DOGHRUUDVQDTXHR[RUQDOHTXLYDOHD 4 cuartas. Hai tamén varas de 10 e de 12 media tega.
Descubrir Lugo Descubrir Lugo
146 DESCUBRIR LUGO
ugo é unha provincia eminentemente dispoñeremos dun entreter axeitado para Lagraria e por ese motivo as industrias calquera visitante ao longo de todo o ano. TXHSRV~HVRQEDVLFDPHQWHDJURDOLPHQWDULDV como non podía ser doutra maneira. Nesta O número de feiras e mercados que en provincia o medio rural e a industria ligada toda Galicia experimentou un incremento a este son uns dos motores creadores da ri- VXEVWDQFLDO HQWUH RV VpFXORV ;9,,, H ;; queza que permiten que a poboación en xeral na actualidade está a sufrir un retroceso poida ter servizos e acadar un nivel de vida importante ata o punto que nalgúns lugares 147 DFRUGH FRV SDtVHV RFFLGHQWDLV DVSHFWRV TXH a data da feira sostense exclusivamente pola son descoñecidos por unha parte importante V~D QDWXUH]D JDVWURQyPLFD JUD]DV D TXH da poboación. asisten polbeiras que nesa data congregan a comensais que dan vida e eses lugares Outro motor que pesa no bo desenvolvemento unha ou dúas veces ao mes para darse unha GXQ SDtV p R WXULVPR VREUH WRGR VH p GH enchenta do cefalópodo; produto que ten os calidade. Sábese estatisticamente que o VHXV DGLFWRV DFpUULPRV H TXH DGHPDLV p R turismo xógase entre catro ou cinco factores produto típico do noso país. EiVLFRV SUH]RV SDLVD[H DUWH FOLPD H gastronomía; precisamente é a gastronomía o Calquera día do ano é bo para facer unha alicerce esencial para un 80-90% do turismo ruta turística ou para lembrar vellos tempos GHFDOLGDGHUD]yQSRODTXHGHEHPRVPLPDOD aproveitando a celebración dunha feira ou un de xeito que cree o ambiente necesario para PHUFDGRHGDGDDDEXQGDQFLDGHLQGXVWULDVH atraer a este tipo de visitantes. microindustrias agroalimentarias espalladas SRU WRGD D [HRJUDItD SRGH VHU XQKD ERD O complexo agroalimentario na provincia de ocasión para visitalas e mercar produtos /XJR SRU DVHQWDUVH HQ SHTXHQDV LQGXVWULDV WtSLFRV GD ]RQD &RPR H[LVWHQ SURGXWRV e na artesanía e por estar ademais espallado DUWH SDLVD[H H JDVWURQRPtD SURSRxHPRV SRUWRGDD[HRJUDItDSURYLQFLDOSRGHUHVXOWDU facer rutas temáticas baseadas na industria ser un bo atractivo para o turista. Se a esta DJURDOLPHQWDULD FRPR SRU H[HPSOR D GRV circunstancia lle engadimos a diversidade de YLxRVDGRVTXHL[RVDGRVHPEXWLGRVDGR SDLVD[HVHDHYROXFLyQGHVWDVFRDVHVWDFLyQV PHODGDDXJDUGHQWHDGR[DPyQHWF DESCUBRIR LUGO
É interesante que a xente coñeza a existencia Cervantes &DVWHOR GH 'RLUDV SD]R GH GDLQGXVWULDDJURDOLPHQWDULDWDQWRGHQGHR 4XLQGRXVSD]RGH9LODUGH'RQtV aspecto cultural como pragmático. Se a ana- lizamos desde a óptica cultural resulta inte- Baralla 3D]R GH $UDQ]D SD]R GH (VSLxD resante porque nos vai permitir que sexamos WRUUH GH 3LxHLUD FDVDWRUUHGH %DVLOOHSD]R uns consumidores máis especiais e defenso- GH9LODPHL[LGHSRQWHGH&RYDV res das nosas producións. Se a ollamos dun xeito pragmático tamén é importante porque As Nogais 3D]RGH'RQFRVSD]RGH1RFHGD animará a xente con iniciativa a entrar no torre de Doncos. FtUFXORGRVHPSUHQGHGRUHVHHQGH¿QLWLYD colaborará á consecución dun futuro mellor. Arquitectura popular &DVWUR GH &HUYDQWHV KyUUHRV GH 3LRUQHGR OS ANCARES SDOOR]DVGR&HEUHLURSDOOR]DVGR3LRUQHGR
Gastronomía Arquitectura actual A gastronomía nos Ancares está formada &HQWURGHFRQWUROGHW~QHOHVHQ3HGUD¿WD principalmente por produtos procedentes da PDWDQ]DGRSRUFR ODFyQERWHORRXDQGUROOD Arquivos e bibliotecas UR[yQVHFKRXUL]RV7URLWDVPHO¿OORDVFDV- WDxDV QRFHV HPSDQDGD SURGXWRV GH FD]D H %LEOLRWHFD 3~EOLFD 0XQLFLSDO GDV 1RJDLV como denominación de orixe o queixo do Ce- %LEOLRWHFD 3~EOLFD 0XQLFLSDO GH %HFHUUHi breiro. Biblioteca Pública Municipal de Navia de 6XDUQD %LEOLRWHFD 3~EOLFD 0XQLFLSDO GH %DUDOOD %LEOLRWHFD 3~EOLFD 0XQLFLSDO GH Que visitar &HUYDQWHV &HQWUR GH 6HUYL]RV 6RFLDLV GH Patrimonio natural Becerreá. Lugares de importancia comunitaria (LIC): 148 2V$QFDUHV&UX]XO$JHLUD 3DUTXHVHWQRJUi¿FRV 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR &RQ[XQWRHWQRJUi¿- Arquitectura relixiosa co do Cebreiro. 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR &DSHODGH6DQ;RiQ LJUH[DSDUURTXLDOGH6DQ/RUHQ]RGH3DFLRV Cervantes: Palloza-museo Casa do Sesto. LJUH[DSDUURTXLDOGH6DQ;RiQGH3DGRUQHOR LJUH[DSDUURTXLDOGH6DQWR(VWHYRGH/LxDUHV VDQWXDULRGH6DQWD0DUtD$5HDOGR&HEUHLUR Que facer igrexa parroquial de San Xoán de Fonfría. Rutas turísticas Becerreá: Igrexa de Santa María de Serra dos Ancares. É un dos lugares de 3HQDPDLRULJUH[DGH6DQ&RVPHGH2XVHOOH *DOLFLDTXHPiLVVRUSUHQGHSRODV~DEHOH]D Baralla: Igrexa parroquial de San Martín pola súa paisaxe e pola súa biodiversidade. GH1HLUDGH5HLLJUH[DSDUURTXLDOGH6DQWD (VWiVLWXDGDQROHVWHGDSURYLQFLDGH/XJR 0DUtD GH 3DFLRV LJUH[D SDUURTXLDO GH na fronteira coas comunidades veciñas de Santiago de Covas. Castela e León e Asturias. Ao longo das V~DV KHFWiUHDV XQKD LQ¿QLWD UHGH GH As Nogais: Igrexa parroquial de Santo André. carreiros cruza profundos vales e ascende ata FXPLRVGHPHWURVGHDOWXUD1RLQYHUQR Arquitectura civil esta zona permanece cuberta pola neve. Coa Navia de Suarna 3RQWH YHOOD FDVWHOR GD FKHJDGD GD SULPDYHUD DV DXJDV GR GHV[HR Proba. À~HQ GHVGH RV FXPLRV DWD DV ]RQDV EDL[DV DESCUBRIR LUGO dando vida a numerosos regatos e pequenas GH &XELOOHGR 6DQ /RXUHQ]R GH 3RXVDGD IHUYHQ]DV $WD ¿QDO GR YHUiQ D PRQWDxD 6WD 0DUtD GH )RQWHR 6WD 0 0DJGDOHQD alcanza todo o seu esplendor. En outono o GH 5HWL]yV 6DQ ;RiQ GH /DVWUD &DSHODV manto vexetal adquire tons encarnados. $EUDLUDV&DVWUHOR6DQ5DPyQGR7UDEHLUR 6WD %iUEDUD 9LODXUL] GH &DVWUR &DEUHLUD 6DQ%HUQDEp6DQ0LJXHOGH9LODUGRV$GULRV A FONSAGRADA 6WD0DUtDGD3DVDGD9LODUtQGH;HVWRVR
Gastronomía A Fonsagrada: Igrexas románicas: Lamas GH 0RUHLUD 9LODERO GH 6XDUQD$ 3REUD GH 'HEH GHVWDFDUVH R ERWHOR XQ WLSR HVSHFLDO Burón. de embutido tradicional desta zona. Hai que subliñar a aparición de produtos cárnicos &DSHODGH9HLJDFDSHODGH6DQ;RVpLJUH[D derivados do Porco Celta. Outros produtos de San Andrés. WtSLFRV VRQ DV FDVWDxDV RV FRJRPHORV DV SDWDFDV R FRFLGR D EDVH GH JUHORV H FDUQH Arquitectura civil GHFRFKRRVIUHL[yVHRVSUDWRVHODERUDGRVD A Fonsagrada +RVSLWDO GH )RQIUtD SD]R EDVHGHFD]DPDLRUHHVSHFLHVÀXYLDLV GH 6DQ 0DUWLxR FDVWHOR GD )RUWDOH]D7RUUH GH %XUyQ KRVSLWDO GH 0RQWRXWR 0D]R GD En canto aos doces citar: o pastel da 3RUWHOLxD ³$ )iEULFD´ UHVWRV GH DQWLJRV )RQVDJUDGD WtSLFR GD ]RQD HODERUDGR FRQ IRUQRV GH IXQGLFLyQ IpUUHD QD )RUQD]D améndoa e crema pasteleira) e en Semana antigo mazo de laminación férrea (ruínas) na Santa a típica rosca do Campelo (elaborada )HUUHUtD9LODU GD &XLxD DQWLJRV PXtxRV GH FRQ PDQWHLJD IDULxD GH WULJR 2 PHO GD DXJDHQ/DPDVGH0RUHLUD9LODIUDPLOHHQ Fonsagrada goza dun recoñecido prestixio. San Pedro de Neiro.
Arquitectura popular Que visitar Baleira /XJDUHV GD &RUWHYHOOD $OYDUHGR 149 Patrimonio natural )RUQHDV 2 7UDEHLUR 9LODU GH $GULRV $ 3DVDGD$QWLJXDOODVH0XULDV Baleira )UDJD GD 0DUURQGD iUHD GD &RUWHYHOODiUHDGHUHFUHRQDFHPHQWRGRUtR A Fonsagrada 3DOOR]D GH 3DUDGDYHOOD 1HLUD iUHD QDFHPHQWR GR UtR (R iUHD GH OXJDUGH9HLJDGH$UUR[RKyUUHRGH/DPDV recreo O Cádavo. GH0RUHLUDSDOOR]DGD3REUDGH%XUyQ A Fonsagrada: As Seimeiras de Queixoiro H GH 9LODJRFHQGH RV WHL[RV PLOHQDULRV GH Arquivos e bibliotecas &DUEDOOLGR $ )UDJD GH &DUEDOOLGR IUDJD Biblioteca Auxiliar do Museo Comarcal da DXWyFWRQD SURWH[LGD $ )UDJD GH 6DQ ;HV )RQVDJUDGD %LEOLRWHFD 3~EOLFD 0XQLFLSDO /RJDUHV 2 &DUEDOODO GDV 9HLJDV IUDJD GH%DOHLUD%LEOLRWHFD3~EOLFD0XQLFLSDOGD DXWyFWRQDGHFDUEDOORV HQ$OORQFD(QFRURGH Fonsagrada. 6DOLPH$OWRGH3HGUDV$SDxDGDV P QR $FHER$OWR GR 0XUDGDO P 6HUUD GR Museos Hospital de Montouto (1102 m). Museo Comarcal da Fonsagrada.
Arquitectura relixiosa Recursos arqueolóxicos Baleira ,JUH[DV 6DQWLDJR GH 6DQ 0DUWtQ A Fonsagrada: Monumentos megalíticos: 6DQWLDJRGH&RUQHDV6DQ0LJXHOGD%UDxD PiLV GH FHQ PiPRDV YDULRV GROPHQV 6DQ 3HGUR GH (VSHUHOD 6WD 0DUtD GH algúns en bo estado de conservación e 84 /LEUiQ 6DQWLDJR GH )RQWDQHLUD 6DQWLDJR asentamentos castrexos. DESCUBRIR LUGO
Que facer encanto. Nesta serra aínda se poden visitar Ruta do camiño primitivo de peregrinación a varias pallozas. No Courel destacan tamén Santiago. GHYHVDV FRPR D GD 5RJXHLUD XQKD UHVHUYD botánica das máis fermosas e ricas de Galicia. Baleira 5XWDGD0DUURQGDUXWDGDViUHDVGH UHFUHRUXWDGRVFDVWURVUXWDGDVLJUH[DV Espeleoloxía 6LPD GH$UGHODV FRYD GH 7UDODFRVWD FRYD GD &H]D EXUDFDGD GDV A Fonsagrada: Hai 6 rutas estruturadas e &KRLDVFRYDGR2VRFRYDGH7HL[HLUD VLQDOL]DGDVGRDGDVGHIDFHULQFOXVRDFDEDOR RXHQELFLFOHWD+DLRXWUDV]RQDVGHLQWHUHVH Quiroga: Áreas de recreo: Chopeira SDUDH[SHUWRVVHQGHLULVWDVFRPRRFDPLxRGD GH 0RQWHIXUDGR %HQGLOOy 6ROGyQ $ Fonsagrada a San Antolín de Ibias a carón &RQFKDGD &RQFHDGR FDPSR GD IHVWD GD GRUtR/DPDV1DYLD³IHLWRDPDQ´SRORDQR +HUPLGD $XJDVPHVWDV SDVHRV ÀXYLDLV GR 1940 pero sen rematar. Así como diversos 6LO H GH 4XLURJD 0LUDGRLURV %HQGLOOy camiños en zonas agrestes e boscosas como $ &RQFKDGD $OWR GR %RL P &DUEDOOLGR0RQWHVHLUR6DQWHVWHERHWF 3LFR GR 3tD 3i[DUR P %XVWHOR Formigueiros (1.639 m) e Campodaola (sobre o pregamento xeolóxico). QUIROGA Ribas do Sil: O canón do Sil que exerce Gastronomía de fronteira natural entre as provincias de 2XUHQVHH/XJRHQWUH3RQWHGR6LORX3RQWH A gastronomía desta zona é rica en derivados $EDOHGD H 6DQ (VWHYR GR 6LO p XQ VHFWRU GRSRUFRHQFD]D [DEDULOFRU]R SURGXWRV LPSUHVLRQDQWHGHVWHUtR2VIRUWHVGHVQLYHLV GD KRUWD WURLWDV DQJXtDV GRFHV URVFyQ WRUWD GH QRFHV HWF 0HUHFH XQKD PHQFLyQ as diferenzas climatolóxicas entre as ladeiras a panadaría que existe na localidade onde de solaina (clima mediterráneo) e as de avesío se segue facendo o pan e as empanadas nun (clima atlántico) e a intervención do home ao 150 forno de leña. Tamén hai que destacar que longo dos séculos propiciaron que os canóns HVWD]RQDpULFDHQSURGXFLyQGHPHODFHLWH do Sil sexa un mosaico vexetal e paisaxístico e cereixas. Pode degustarse calquera prato de singular beleza. acompañándoo de viños da Ribeira Sacra e 3UDLDÀXYLDOGH6DQ&ORGLR. Ten unha ampla de variados licores caseiros. ]RQDGHEDxRHGLVSyQGXQDQ¿WHDWURRQGHVH realizan actividades socioculturais ao longo Que visitar do ano. Patrimonio natural Arquitectura relixiosa Folgoso do Courel: A Serra do Courel é unha paraxe natural de incalculable beleza. Folgoso do Courel: Igrexas: S. Vicente de 2VVHXVFXPLRVPiLVDOWRVVRQ)RUPLJXHLURV 9LODPRU6DQ3HGURGH(VSHUDQWH&DSHODGH 0RQWRXWR H 3tD 3D[DUR PRQWDxDV PRL San Roque. apropiadas para realizar rutas de sendeirismo Quiroga: Igrexas 3DFLRV GH 0RQGHOR e gozar da natureza no seu estado máis 6DQ 0LJXHO GH 0RQWHIXUDGR 6WD 0DUtD GH agreste e vivo. A capa vexetal do lugar é moi +HUPLGD 6DQ /RXUHQ]R GH 1RFHGR 6DQ abundante e rica. Os vales están rodeados de montes de castiñeiros. ;RiQ GH +RVSLWDO 6WD ,VDEHO GH (QFLxHLUD Capelas: Sesmil. $V DOGHDV GD VHUUD ORFDOLGDGHV SHTXHQDV FRQFDVDVGHORXVDTXHQDOJXQKDVRFDVLyQV Ribas do Sil: Igrexas: San Clodio de Ribas FRPSDUWHQ RV SyUWLFRV HVWiQ FKHDV GH GH6LO6WD0GH7RUEHR DESCUBRIR LUGO
Arquitectura civil Que facer Folgoso do Courel: Castelo de San Roque. &DPLxRVXUD6DQWLDJRRXFDPLxRGRLQYHUQR ruta do ouro. Quiroga &DVD JUDQGH GH 5RGHOD SD]R GH /DPHOD W~QHO GH 0RQWHIXUDGR FDVWHOR GRV Folgoso do Courel: Devesa da Rogueira. 1RYDLVSD]RGDSRQWHGH5RGHOD Quiroga 5XWDGDHQFRPHQGDUXWDGRPHOH Ribas de Sil: Restos do priorato de San do aceite e ruta da natureza. &ORGLRSD]RGR%DWDQHURSRQWHGHIHUURGH San Clodio. Ribas do Sil: Ruta da Cubela.
Arquitectura popular MEIRA Folgoso do Courel: Castros 7RUUH 9LODU Gastronomía 0LUD]7RUH[HHWFLugares &pUDPR3DUDGD )RU[iQ9LODPRUMuíños: en Visuña. A humidade da zona propicia a preparación de pratos quentes e caldosos posto que as temperaturas nunca son moi elevadas. Pratos Arquivos e bibliotecas de alto valor calórico para incrementar Quiroga: Biblioteca Pública Municipal de a combustión interna producindo unha Quiroga. importante fonte de calor. Como exemplo destes SUDWRV WUDGLFLRQDOPHQWH SUHSDUDGRV SRGHPRV Ribas de Sil: Axencia de lectura municipal. GHVWDFDURFDOGREHQGHYHU]DVGHUHSRORRXGH QDEL]DV LJXDOPHQWHLPSRUWDQWHVRQRVSRWD[HV Museos JXLVRVVRSDV[XGtDVFRQ[DPyQJXDUQLFLyQV GH YHUGXUDV FDUQHV i [DUGLQHLUD RV FDOORV R Folgoso do Courel 0XVHR (WQRJUi¿FR HQ FKXUUDVFRRVHPEXWLGRVR[DPyQDV¿OORDVD Vilar. VRSDGHFRFLGRHWF 151 Quiroga 0XVHR (WQRJUi¿FR 0XQLFLSDO GH 6HQG~ELGDRSURGXWRHVWUHODQHVWD]RQDpR Quiroga. pan. Varias son as panaderías que o saben fa- DESCUBRIR LUGO
cer e proporciónannos diferentes variedades Arquitectura popular GHSDQPDVDHHPSDQDGDV6HQG~ELGDDGH Meira: Castros: Pumarín. Dolmens: Cortello máis éxito é a empanada de mazá e a de tou- da Vella. Medorras 3DUHGHV6DQ0DUWLxRGH ciño entrefrebado ou bola de liscos. Un dos /~D6DQ0DUWLxRH0RQWHGH3LxHLURPazos: alimentos que goza de gran aceptación son os Casa Mosteiral de Meira. “boliños” elaborados con masa de pan. Pol: Lugar de Lúa. Que visitar Ribeira de Piquín: Castros 7HL[HLUD 1DYDOORV&DEHFHLUD3LTXtQMedorras: Chao Patrimonio natural GH 9LGXHLUD 2XELDxR Necrópole romana Reserva da biosfera Terras do Miño. de Piquín-Navallos. Minas de Montefurado en Navallos. Lugares %DUFLD (VTXHLUD Meira ÈUHDV UHFUHDWLYDV 3RUWD GD 3HQD Santalla. 3URIHVRU5tR%DUMD23HGUHJDO QDFHPHQWR do río Miño). Riotorto: Lugares $2UUHD(VSDVDQGH Pol ÈUHDV UHFUHDWLYDV $V QHYHV 0RVWHLUR Rioxuán. Arquivos e bibliotecas Meira: Biblioteca Pública Municipal. Riotorto: Áreas recreativas: O Mazo. Pol: Biblioteca Pública Municipal. Arquitectura relixiosa Riotorto: Biblioteca Pública Municipal. Meira: Igrexas: Mosteiro de Sta. María de Meira (século XIII). Capelas: San Isidro Recursos arqueolóxicos GH 3DUHGHV VpFXOR ;,; 6DQ 3HGUR GH Pol: Mámoas QDVSDUURTXLDVGH9DORQJD/~D 9LODU GH 0RXURV 1RVD 6HxRUD GDV 'RUHV $UFRV)HUUHLURV0RVWHLUR&DUUD]Castros de de Paderne e San Roque. 152 7RUQHLURV%UHD HQ&DUDxR 5RLV HQ&LULR Pol: Igrexas 6DQ 0DUWtQ GH &DUDxR 6WD 7UDVtQ HQ/XDFHV &DVWURGH+HUPXQGH HQ 0DUtD GH 9DORQJD 6DQ %DUWRORPHX GH /HD Hermunde) e Andión (en Silva). 6WD0DUtDGH&LULR6DQ0DUWLxRGH/~D Ribeira de Piquín: Mámoas de Baos. Ribeira de Piquín: Igrexas: San Xoán de CastrosGH7HL[HLUD&DEDFHLUD 3LTXtQ HR %DRV 6DQ ;XU[R GH 3LTXtQ 6DQWD %DLD GH Pico do Castro en Navallos. Piquín. Capelas: Capela de San Blas. San Riotorto: Castro da Croa. Xurxo de Piquín... Riotorto: Igrexas GD+HUPLGD6DJUDGR&R- Que facer UD]yQGH6DQ3HGURGH5LRWRUWR6DQ/RXUHQ- Meira &DPLxR GH 6DQWLDJR GR 1RUWH UXWD zo de Muxeira. Capelas 9HLJD 6DQWLDJR &RUQRGDÏUUHDUXWD0LxR(R 6DQ5RTXHH6DQ%HUQDUGR/RXULGR
Arquitectura civil TERRA DE LEMOS Meira: Concello de Meira. Gastronomía Pol &DVD GH 3RXVDGHOD &DVD *UDQGH GH O alicerce gastronómico desta comarca é o (QULED &DVD GR$YRJDGR &DVD *UDQGH GH SRUFR[XQWRFRVVHXVGHULYDGRVTXHVHUYHQ Fondón. para elaborar pratos tradicionais como o FRFLGRRFDOGRDV¿OORDVGHVDQJXHDWRUWD Riotorto: Casa da Pizca. GH UR[yQV R ODFyQ FRQ JUHORV HWF 7DPpQ DESCUBRIR LUGO destaca a empanada de papuxas e a de zorza 0LxR 6DQWLDJR GH ;XYHQFRV Santuario de e os cogomelos. Como existen numerosos Guadalupe. Mosteiros: San Vitorio de Ribas EDUHVHWDVFDVSyGHVHGHJXVWDUDJDVWURQRPtD GH 0LxR 6DQWR (VWHYR GH 5LEDV GH 0LxR doutra forma como son as tapas. Santuario de Guadalupe. 1RUHIHUHQWHiVREUHPHVDGHVWDFDUDODUSHLUD A Pobra do Brollón: Igrexas: San Mamede RV FRFRV DV ELFDV R EUD]R GH [LWDQR RV GH 9LODFKi 6DQ &RVPH GH /LxDUHV 6DQ IUHL[yVDVSHUDVDRYLxRRXDURVFD 0DPHGH GH 9LODFKi 6DQ 0DUWLxR GH )HUUHLU~D6DQ0LJXHOGH&DQHGR6DQ3HGUR Que visitar GH &HUHL[D 6DQ 6DOYDGRU GH )HUUHLURV 6DQ 3HGURGH/DPDLJUH[D6DQ;LDRGH9HLJD6DQ Patrimonio natural ;RiQGH6DOFHGR6DQ;XU[RGH(L[yQ6WD Lugar de importancia comunitaria (LIC): 0DUtDGH6DD6WD0DUtDGH3LQR6WD0DULxD LIC Río Cabe e LIC Canón do Sil. GH&DVWURVDQWH6DQWLDJRGH&DVWURQFHORV Sober: Áreas de recreo: Cadeiras e San Bóveda: Capelas: Ecce Homo. Igrexas: San Estevo. Miradoiros %ROPHQWH ,, %ROPHQWH &ULVWRYRGH0DUWtQ6DQ)L]GH5XELiQ6DQ , 2V &KHORV 6RXWR &KDR 6DQ (VWHYR &ULVWRYR GH *XQWtQ 6DQ 3DLR GH 0RVWHLUR &DGHLUDV3RUWDEURVPRV6DQWLRU[RHRHQFRUR 6DQWD %DLD GH 7HLOiQ 6DQ 9LFHQWH GH 9HU de San Estevo. Santiago de Rubián. O Saviñao: Miradoiro da Cova. Monforte de Lemos: Capelas: San Lázaro. Igrexas 6DQ'RPLQJRGH5pJRD6DQ$FLVFOR A Pobra do Brollón: Miradoiros: Miradoiro GH *XOODGH 6DQ 0DUWLxR GH 3HQOD 6DQ dos Pasos e a Pena dos Catro Cabaleiros. 0DUWLxRGH%DVFyV6DQ0DUWLxRGH3LxHLUD 6DQ )L] GH 9LODPDUtQ 6DQ 3HGUR GH 5LEDV Pantón: Miradoiro de Ribeiras do Miño. $OWDV6DQ3HGURGH9DOYHUGH6DQ6DOYDGRU GH 5HLJDGD 6DQ 0LJXHO GH 0DUFHOOH 6DQ Arquitectura relixiosa 3HGURGH6LQGUiQ6DQ6DOYDGRUGH&KDYDJD 153 Sober: Capelas 'D %DUFD GD 5DtxD GRV 6DQ 6DOYDGRU GH 0RUHGD 6DQ ;RiQ GH $Q[RV 6DQ (VWHYR GH$QOOR 6DQ 3HGUR GH 7RU 6DQWD /XFtD GH *XQWtQ 6WD 0DUtD GH Bulso. Igrexas 1RVD 6HxRUD GH %ROPHQWH 3HQHOD 6WD 0DUtD GD 3DUWH 6WD 0DUtD GH 6DQWR (VWHYR GH 5HIR[R 6DQ 1LFROiV GH %DDPRUWR6WD0DUtDGH*XQWtQMosteiro de 0LOOiQ6DQ3HGURGH&DQDYDO6DQ6DOYDGRU 6DQ9LFHQWHGR3LQR1RVD6HxRUDGD$QWLJD GH1HLUDV6DQ;LDRGH/RELRV6DQ;XU[RGH (padres escolapios) e Convento das Clarisas. 6DQWLRU[R6WD0DUtDGH3URHQGRV6DQWLDJR GH *XQGLYyV 6DQ 9LFHQWH GH 3LQRO 6DQ Pantón: Mosteiro: Ferreira de Pantón M.M. ;RiQ GH %DUDQWHV 6WD 0DUtD GH $PDQGL %HUQDUGDV Capelas &KDLUD $XJDV 6DQWDV Sta. María de Vilaoscura. Santuario de Nosa Igrexas 6DQ 0LJXHO GH (LUp &RQYHQWR GH Señora de Cadeiras. 00%HUQDUGDVHQ3DQWyQ6DQWR(VWHYRGH $WiQ 6DQ$QGUp GH 5LEHLUDV GH 0LxR 6DQ O Saviñao: Igrexas: Santo Estevo de &LEURGH9LODPHOOH6DQ)L]GH&DQJDV6DQ 5LEDV GH 0LxR 6DQ 0DUWLxR GD &RYD 6DQ 0DUWLxRGH3DQWyQ6DQ0DUWLxRGH6LyV6DQ /RXUHQ]R GH )LyQ 6DQ 3DLR GH 'LRPRQGL 0DUWLxRGH7LUEiV6DQ9LFHQWHGH3RPEHLUR 6DQ 0DUWLxR GH 9LOHORV 6DQ 6DOYDGRU GH 6DQ;RiQGH)URQWyQ6DQ;XOLiQGH6HURGH 9LODHVWHYD6DQ6DWXUQLQRGH3LxHLUR6DQWD 6DQ9LFHQWHGH&DVWLOOyQ6DQ;XOLiQGH(LUp &HFLOLDGH)UHiQ6WD0DUtDGH0DUUXEH6WD 6WD0DUtDGH)HUUHLUD6WD0DUtDGH7RLUL] 0DULxDGH5RVHQGH6DQWDOODGH5HERUGDRV 6DQWLDJR GH &DVWLOOyQ 6DQWLDJR GH &DQJDV 6WD0DUtDGH6HWHYHQWRV6DQWDOODGH/LFtQ 6DQWLDJR GH 9LODU 2UWHOOH 6DQWR (VWHYR GH 6DQWLDJRGH/RXUHGR6DQ9LWRULRGH5LEDVGH Espasantes. DESCUBRIR LUGO
Arquitectura civil O Saviñao: Biblioteca Pública Municipal do Sober 3D]R GH 5LYDV &DVD JUDQGH GH Saviñao. 5RVHQGHSD]RGH6REHU A Pobra do Brollón: Biblioteca Pública O Saviñao: Pazos 9LOHORV$U[HUt]*XLPLO Municipal da Pobra do Brollón. &RUWHV &yEDGRV GH %HOHVDU WRUUH GD Bóveda: Axencia de lectura municipal. &DQGDLUDDEDGtDGH6DQWR(VWHYRGH5LEDVGH 0LxRSD]RGH/DPDTXHEUDGDHQ)LyQSD]R Monforte de Lemos: Biblioteca dos P.P. de Casadonas en Licín... (VFRODSLRV%LEOLRWHFD3~EOLFD0XQLFLSDOGH A Pobra de Brollón: Casa Grande de 0RQIRUWH%LEOLRWHFDGHO+RVSLWDO&RPDUFDO 0DUFyQSRQWHURPDQDGD/DEUDGD GH 0RQIRUWH %LEOLRWHFD GR 0XVHR GH$UWH Sacra das Clarisas. Bóveda: Pazo dos marqueses de Bóveda. Pantón: Biblioteca Pública Municipal de Monforte de Lemos: Fortaleza de Pantón. 0RQIRUWH WRUUH GD +RPHQD[H SD]R GH )HL[RRSD]RGH7RUSRQWHGRSDUTXHGRV Museos &RQGHV SRQWH GRV 3LFRV SRQWH YHOOD GH Sober 0XVHR(WQRJUi¿FRGH6REHU 0RQIRUWH SD]R GRV &RQGHV GH /HPRV pazo Muíños de Antero... O Saviñao: Ecomuseo de Arxeriz. Pantón &DVD*UDQGHGD)RQWH&DVD*UDQGH Monforte de Lemos: Museo de Nosa Señora GH&DVHELR&DVD*UDQGHGD%DVWLGDSD]RGR GH$QWLJD0XVHRGH$UWH6DFUDGDV&ODULVDV &RQFHOOR GH 3DQWyQ FDVD JUDQGH GH *RLiQ GH 0RQIRUWH 0XVHR GR )HUURFDUULO GH FDVD JUDQGH GR 3DFLR SD]R FDVDWRUUH GH *DOLFLD0XVHR7RUUHGD+RPHQD[H 6DDFDVWHORGH0DVLGRXGH)HUUHLUDSD]RGH &DVHELRSD]RGH)ROOpVSD]RGH5HJXHQJR Recursos arqueolóxicos SD]RGH(VSDVDQWHVSD]RGH)HUUHLURiSD]R 154 do Vilar... Sober: Petróglifos de Figueiroá e Proendos. O Saviñao: Mámoas: campo de Mámoas de Centro histórico Abuime. Castros 9LOODFDt]$EXLPH HQWRWDO Monforte de Lemos: Zona antiga. uns 27).
Arquitectura popular Pantón: Mámoas 9LODU 2UWHOOH H *XtWDUD Castros *XtWDUD)HUUHLUD&DVWLOOyQ&DVWHOR Sober &UXFHLUR GH 3LQRO FUXFHLUR GH GH0DUFH(VSDVDQWHV 9LOD[LOGH *XQGLYyVFUXFHLURGH/RELRV Outros A Pobra do Brollón $GHJDV GH 9LODFKi cruceiro de Salcedo. Sober: Olería de Gundivós. A principal característica desta olería é que as pezas Monforte de Lemos: Cruceiro da praza destinadas a estar en contacto co viño GH (VSDxD FUXFHLUR GR &DPSR GH 6DQWR impermeabilizábanse con pez. A cor negra Antonio. exterior é outra das características.
Pantón &UXFHLURGH9LODUGH2UWHOOHPXtxR Que facer GH0DWRKyUUHRGH)URQWyQ A Ribeira Sacra comprende as terras bañadas SROR6LOHHQPHQRUPHGLGDSROR0LxRQD Arquivos e bibliotecas zona do interior de Galicia na que se unen Sober: Biblioteca Pública Municipal de RVGRXVUtRV1RV~OWLPRVTXLOyPHWURVDQWHV Sober. GHGHVHPERFDUQR0LxRiDOWXUDGRV3HDUHV DESCUBRIR LUGO
R 6LO À~H QD IURQWHLUD HQWUH DV SURYLQFLDV GH /RGRVR 6DQ 6DOYDGRU GH 9LODERD 6DQ de Lugo e Ourense ao longo dun profundo 3HGUR GH 0LOOHLUyV 6DQ 3HGUR GH )UDPHiQ FDQyQ FUHDQGR GHVWH [HLWR XQKD SDLVD[H 6DQ 6DOYDGRU GH 6DQEUHL[R 6DQ 3HGUR GH LPSUHVLRQDQWH H SRXFR FRP~Q VLQDO GH 9LODQRYD6DQ0LJXHOGH3HQDV6DQ0DUWLxR identidade deste territorio. Nestas lugares GH )XItQ 6DQ 0LJXHO GH 0RQWHUURVR 6DQ establecéronse nos comezos do cristianismo 0DUWLxRGH)HQWH6DQ0DUWLxRGH&XPEUDRV monxes e eremitas. Estes asentamentos deron 6DQ /RXUHQ]R GH 3HGUD]D 6DQ &ULVWRER GH OXJDUDÀRUHFHQWHVPRVWHLURV'HDtRQRPH 9LORLGH6DQ&LEUDRGH)HUUHLURV6DQ&LEUDR Ribeira Sacra. O mosteiro máis importante é GH3RO6DQWLDJRGH%LGRXUHGRCapela: San o de Santo Estevo de Ribas de Sil. Lourenzo de Pedraza. Saviañao &DPLxRGH6DQWLDJR]RQDVXUUXWD Palas de Rei: Igrexas 9LODUGH'RQDV6DQWR QRUWHGR6DYLxDRUXWDGRVHQFRURVUXWD3UDLD $QGUpGH2URVD6DQ0DUWLxRGH)HUUHLUDGH da Cova. 1HJUDO6DQWLDJRGH0RVWHLURGH'HYHVD6DQ &LEUDRGH5HSRVWHLUD6DQ)L]GH0RUHGR6DQ Monforte de Lemos: Ruta Ribeira Sacra de 0DPHGHGH&RHQFH6DQ0LJXHOGH&RHQFH 6REHUUXWD5LEHLUD6DFUDGH3DQWyQ6DYLxDR 6DQ 0DPHGH GH &DUEDOODO 6DQ 0DUWLxR GH UXWDGD1DWXUH]DSD]RGH7RU &XUELiQ 6DQ 0LJXHO GH %HUEHWRXURV 6DQ Pantón $XJDFDtGD$XJDV 6DQWDV &DPLxR 0LJXHOGH0DFHGD6DQ0LJXHOGH4XLQGLPLO GD &XDUWD &DPLxR GH ,QYHUQR &XUX[HLUD 6DQ3HGURGH0HL[LGH6DQ3HGURGH3DPEUH Pombeiro... 6DQ 6DOYDGRU GH 0HUOiQ 6DQ 0LJXHO GH 5HPRQGH6DQ3HGURGH6DODLD6DQ3HGURGH A ULLOA 9LODUHGD6DQ6DOYDGRUGH5LYHLUD6DQ7LUVR GH 3DODV GH 5HL 6DQ 7RPp GH )HOSyV 6DQ Gastronomía 9LFHQWHGH8OORD6DQ;XU[RGH$XJDVDQWDV 6DQ ;XVWR GH 5HSRVWHLUD 6DQ 7RPp GH 'H HQWUDQWH WURLWDV GHVSRLV WHQUHLUD JDOHJD )LOJXHLUD6DQ9LFHQ]RGH$PEUHL[R6DQ;LDR JXLVDGDHQFKXOHWDRXHQFKXUUDVFR[DPyQ GH&DPLxR6DQ;RiQGH&RYHOR6DQ;RiQGH TXHL[RGD8OORDHSDQGH$QWDVVHQHVTXHFHU /DLD6DQ;RiQGR0DWR6WD0DUtDGH3LGUH 155 os grelos. 6WD0DUtDGD3X[HGD6WD0DUtDGH&DUWHLUH 6WD0DUtDGH&XLxD6WD0DUtDGH0DU]i6WD Que visitar 0DUtDGH6DQ%UHL[R6DQWLDJRGH&DEDQD6WD 0DULxD GH )RQWHFXEHUWD 6DQWLDJR GH $OEi Patrimonio natural Santiago de Lestedo. Capela: San Domingos. Monterroso: Área recreativa da Peneda. Antas de Ulla: Igrexas: San Salvador de Vi- Palas de Rei: Serra do Careón. ODQXxH$PRH[D6WD0DULxD$OYLGUyQ6DQ 0DUWLxRGH$PDUDQWH6WD0DUtDGH$UFRV Antas de Ulla: Área de recreo Vilar de 6DQWR$QGUpVGH5LDO6DQ)L]GH$PDUDQWH Donas. 6DQ0DPHGHGH$JXHOD6DQ0DUWLxRGH9L- ODSRXSUH6DQ0LJXHOGH&HUYHOD6DQ;RDQ Arquitectura relixiosa 6DQ ;XU[R GH 7HUUDFKi 6WD &ULVWLQD GH $UHDV6WD0DUtDGH2OYHGD6WD0DULxDGH Monterroso: Igrexas (VSRUL] %LGRXUHGR $PDUDQWH 6DQWDOOD GH 6DQWLVR 6DQWLDJR GH 1RYHO~D 6DQWR $QGUp GH 6LUJDO 6DQWLDJR $PRH[D6DQWLDJRGH5HERUHGR6DQ/RXUHQ- GH /LJRQGH 6DQWLDJR GH /DYDQGHOR 6WD zo de Peibás. 0DULxD GH 6XFDVWUR 6WD 0DUtD GH 7DUULR 6WD 0DUtD GH 6DOJXHLURV 6WD 0DUtD GH 3HGUD]D6WD0DUtDGR%LVSR6WD0DUtDGH Arquitectura civil 0DU]iQ6WD0DUtDGH/HERUHL6WD0DUtDGH Monterroso: Pazos /D[H 3RGHQWH WRUUH $UDGD6WD(XIHPLDGH6DWUH[DV6DQ;RiQ GR SD]R GH %LGRXUHGR &XPEUDRV /D[H DESCUBRIR LUGO
Podente e Penas. Casas grandes: Casa do Monterroso 5XWD3HQDGR&RUYRUXWDGHQGH &DUQHLUR /DGDU 1RYHO~D 6HL[yV Reitoral: as Quendas ao Muíño do Alemán. Monaterroso Palas de Rei 5XWD GRV 3D]RV UXWD GRV Palas de Rei: Castelos 3DPEUH 7RUUH WRUUHQWHV GH 0iFDUD UXWD GR FDVWHOR GH GH 0RUHLUD 7RUUH GH 4XLQGLPLO Pazos: 3DPEUHSDVHRGRFROHVWHURO 9LODU GR 0RQWH 0HL[LGH /DLD &DVWUR GH Campomaior. Casas grandes 0DFHGD&DVD Antas de Ulla: Ruta ao balneario de Frá- GR6DQWR3HQDGH0HUODPontes $0HUFHGH GHJDV YLVLWDV DRV SHWUyJOLIRV GH 6DQ )L] Ponte Ferreira VXELGDDRPRQWH)DUHORYLVLWDDRPXtxRGR Corgo. Antas de Ulla: Pazos $PDUDQWH6WD0DULxD 6DQWLVR7RUUHSHQHOD9LODQHCasas grandes: )XQVtQ 1RJDOOiV 9LODVLyQ Balenearios: CHANTADA Augas de Frádegas Gastronomía Arquitectura popular 2VSULQFLSDLVFXOWLYRVVRQRPLOORDSDWDFDD vide e as hortalizas. Todos estes alimentos dan Monterroso: Cruceiros /DPHLURV )HQWH lugar a unha rica gastronomía e a numerosos )UDPHiQ0RQWHUURVR1RYHO~D6DQ%UHL[R SUDWRVWtSLFRVFRPR UR[yQV]RU]D¿OORDVGH Sirgal. Lugares: Arxona. Muíños: Ladar. VDQJXHFDOGRJDOHJRFRFLGRFRQGHQWHODFyQ Panteóns: Leborei. FRQJUHORVFDOORVFRQJDUDYDQ]RVFDUQHDR FDOGHLUR FDUQH ULFKDGD FRUGHLUR DVDGR Palas de Rei &UXFHLURV 9LODU GH 'RQDV xabarín estufado e numerosos e variados $OEi 0DU]i Lugares 2 &RUUDO 9LODU GR pratos de caza. Monte. Muíños: Pambre
Antas de Ulla: Cruceiros $OYLGUyQ 6WD Que visitar 156 0DULxD$PRH[D5HERUHGRPetroglifos: na ladeira do Farelo. Sarcófago: Olveda. Fontes: Patrimonio natural Rego do Santo. Carballedo &DUEDOOHLUD GH 3UDGHGD FDUED- OOHLUDGH&DUWHORVFDUEDOOHLUDGD&DVD*UDQGH Arquivos e bibliotecas GH/RXUHLURFDVWLxHLURGH0DUUXELRIHUYHQ- Monterroso: Biblioteca Auxiliar Museo ]DGD3HQDGR*DUDEXOOR3HQDGR*DUDEXOOR 3DUURTXLDOGH0RQWHUURVR%LEOLRWHFD3~EOLFD Pena da Cabezuda. Municipal de Monterroso. Arquitectura relixiosa Palas de Rei: Biblioteca Pública Municipal Chantada: Igrexas 6DQWLDJR GH 5HTXHL[R de Palas de Rei. 6DQ &ULVWRYR GH )RUQDV 6DQ 3DLR GH Antas de Ulla: Biblioteca Pública Municipal 0RXUDGHOOH 6DQ 6DOYDGRU GH %ULJRV 6WD de Antas de Ulla. 0DUtD GH &DPSRUUDPLUR 6WD 0DUtD GH 1RJXHLUD6DQ0LJXHOGR0RQWH6WD0DUtD de Bermún. Mosteiros: San Salvador de Museos $VPD 6WD 0DUtD GH 3HVTXHLUDV Ermidas: Monterroso: Museo parroquial de Monte- )DUR 6DQ /XFDV 6WD 0DULxD GH &KDQWDGD rroso. Santuarios: Fátima. Taboada: Igrexas 7DERDGD GRV )UHLUHV Que facer &HUGHGD %RX]RD 3LxHLUD 6DQ ;XOLiQ Camiño de Santiago. &DVWHOR6DQ3HGUR)UDGp$U[t],QVXD DESCUBRIR LUGO
Carballedo: Igrexas &KRX]iQ %XFLxRV Arquitectura actual 6DQ ;RDQ GD &RYD /RXVDGD 6WD (XODOLD Chantada: Casa da Cultura. 6DQWLDJR GH 0DU]iV 7HPHV Reitorais: Buciños. Arquivos e bibliotecas Arquitectura civil Chantada: Biblioteca Pública Municipal Xoán de Requeixo. Chantada: Torres )RUWDOH]D GH &KDQWDGD torre de Arcos. Pazos 6XDWRUUH(OIH%RiQ Taboada: Biblioteca Pública Municipal de )RUWDOH]D GH 9LODU 3DFLR %DViQ *UDQGH Taboada. 3LxHLUR 3RXVDGD Casas grandes /HPRV %RiQ(LUL]&DUUDOWUDYHVD%RiQ6DD$EUDO Carballedo: Biblioteca Pública Municipal GH $EDL[R 1RJXHLUD )RUWH GH 6REUDGR de Carballedo. Asma. Balneario de Mouriscados. Encoro de Belesar. Recursos arqueolóxicos Taboada: Pazos 6DQ 3HGUR GH %HPELEUH Chantada: Castros /tQFRUD &HQWXOOH 3HUUHORV 9LODU 1RJXHLUD 5HOiV &KRUpQ 6DQ 6HEDVWLiQ 1RJXHLUD 0RUHGD H &DVWUR Buín. Casas Grandes &DVDGD&UX]6RQiQ Candaz. Calzada romana en Cóbados de 3HQHGR 6REUDFHGR &DUUHLUD 6REUDFHGR Belesar. 9LGiV7RUUHGH0RUHGD1RJXHLUDGH$VPD Carballedo 3D]RGH&DUWHORV&DVD*UDQGH GH%XFLxRV&DVD*UDQGHGH&DVWUHORWRUUH Que facer GH0LOOHLUyVWRUUHGH%XFLxRV&RPSOH[RGH Chantada: Camiño sur ou camiño de Temes. LQYHUQR UXWD GRV &yEDGRV GH %HOHVDU UXWD GD LJUH[D GH 3HVTXHLUDV UXWD GH 7DUUtR Arquitectura popular /tQFRDUD&DPSRUUDPLUR UXWD GH &HQWXOOH 157 Chantada: Petos de ánimas &HQWXOOH 6DQ $UFRV SRU)RUQDV UXWDGRVFDVWURVUXWDGR 6DOYDGRU GH %ULJRV 6DQ ;LDQ GH 0DWR UtR$VPDUXWDGDIHUYHQ]DGH$XJDFDtGDUXWD Lugares: Belesar. Cruceiros )RUQDV0DUL] dos encoros (en catamarán). 0RVWHLUR 3HGUD¿WD 0XUDGHOOH $UJR]yQ Hórreos: Comezo. Muíños: San Pedro de Viana. Pombal 3HGUD¿WD SARRIA
Taboada: Cruceiros &DVWHOR &HUGHGD Gastronomía (VSHUDQWH0RUHGD%HPELEUH6DQ;LiQGH A comarca de Sarria ten fama tanto pola ca- &DPSR7DERDGDGRV)UHLUHV3LxHLUD lidade dos seus produtos naturais coma pola esmerada preparación destes nos numerosos Carballedo 0XtxRV GR 0ROHLUR KyUUHR establecementos hostaleiros de todas as ca- da Casa da Torre. Cruceiros $JXDGD WHJRUtDV TXH FXQKD ERD UHODFLyQ FDOLGDGH 9LODTXLQWH6WD&ULVWLQD6DQ6DOYDGRU)XUFR prezo converten a comarca nun dos puntos 6DQ 0DPHGH /RXVDGD %XFLxRV 0LOOHLUyV de referencia á hora de falar do “ben comer”. Petos das ánimas &DVDUHV7UDVDU9LODUGH É un dos lugares punteiros en produción Mulleres e Pontepedriña. Lugares *UL[Ri$ de carnes de porcino entre as que se atopa Matanza. Hórreos )XUFR 0LOOHLUyV$VPD R 3RUFR &HOWD UD]D DXWyFWRQD UHFXSHUDGD Cruceiros /RXVDGD GH $UULED 9LODTXLQWH )DODUGH[DPyQFKRXUL]RHODFyQ³GH6DUULD´ $VPD $JXDGD %~EDO %XFLxRV /RXVDGD p GLFLU ³FDOLGDGH´ $ SURGXFLyQ VHJXLQGR )XUFR&DUEDOOHGR SURFHGHPHQWRV DUWHVDQDLV FRQVWLW~H XQ GRV DESCUBRIR LUGO
DOLFHUFHVGDHFRQRPtDORFDOHHVWHVSURGXWRV GH/iQFDUD6DQ3HGURGH5RQIH6DQ;RiQ poden ser adquiridos durante todo o ano. GH 0XUR 6WD 0DUtD GH /DPD 6DQWLDJR GH Toda a comarca destaca como zona onde a &HGUyQ6DQWLDJRGH6RXWR7RLUiQ7RXELOOH raza Rubia Galega está máis presente. 7UDVOLVWH9LODOHR $V ©SROEHLUDV GH 6DUULDª WDQWR QDV IHLUDV O Incio: Igrexas 6DQ &ULVWRYR GH &HUYHOD FRPDQRVHVWDEOHFHPHQWRV¿[RVFRQVHJXHQ 6DQ/RXUHQ]RGH9LODU[RiQ6DQ0DPHGHGH darlle a este cefalópodo o punto que só se 9LODVRXWR6DQ0DUWtQGH/DLRVD6DQ0LJXHO ORJUDQDVWHUUDVGRLQWHULRUVH[DSDUDFRPHOR GH9LODGH0RXURV6DQ3HGURGH&RYHOD6DQ só ou con acompañamento de «cachelos» 3HGUR GR ,QFLR 6DQ 3HGUR )L] GH +RVSLWDO e regado cos viños das ribeiras do Sil e do 6DQ5RPiQGR0DR6DQ9LFHQWHGH5XELiQ Miño. GH&LPD6DQ;RiQGH%iUGDRV6DQ;RiQGH 1RFHGD6DQ;RiQGH6LUJXHLURV6DQ;XOLiQ As especialidades máis populares son: Lacón GH%iUGDRV6WD&UX]GR,QFLR6WD0DUtDGH FRQ JUHORV VRi FRQ FDFKHORV WURLWDV H DQ- (LUH[DOED6WD0DUtDGH)RLOHEDU6WD0DUtD JXtDV FKRXUL]RV [DPyQ UR[yQV SUHQVDGRV GH*RR6WD0DUtDGH3DFLRV6WD0DUtDGH FDOGRSROERiIHLUDFDUQHDRFDOGHLURFDOORV 5HERLUR6DQWDOODGH7UDVFDVWUR6DQWLDJRGH FKXUUDVFRFD]DPHOLQGUHVWRUWDVGHDPpQ- 7ROGDRV 6DQ 7RPp GH &DVWHOR Santuarios: GRDVURVFyQV San Eufrasio. O Páramo: Igrexas románicas )ULROIH Que visitar *UDOOiV9LOODUPRVWHLUR*RQGUDPHH9LOHLUL] Capelas:5HJXHLURHVFXUR6DQWD(QJUDFLD Patrimonio natural O Páramo: Carballeira do Campo da Feira. Triacastela: Capelas 6DQ$QWRQLR%LGXHGR Igrexas 6WD0DUtDGH9LODYHOOD6DQWLDJRGH Paradela: Miradoiro: Cabodevila. Triacastela. Paradela: Igrexa románica: Sta. María 158 Arquitectura relixiosa de Ferreiros. Igrexas: San Miguel de Sarria: Mosteiros: A Magdalena. Capelas: O 5DQGXOIH6DQ/RXUHQ]RGH6XDU6WD0DUtD Salvador. Igrexas 6DQ0LJXHOGH9LYLOOH6DQ GH 9LODUJXQWH 6DQ 9LFHQWH 6WD &ULVWLQD 3HGURGH)URLiQ6DQ)L]GH5HLPRQGH]6DQ $OGRVHQGH %DUiQ 6WD 0DUtD GH )UDQFRV 0DUWLxRGH5HTXHL[R6DQ0LJXHOGH*RLiQ Mosteiros: San Facundo de RibDVGH0LxR San Pedro de SeteYHQWRV 6DQ 6DOYDGRU GH 6WD0DUtDGH/RLR6WD0DUtDGH&DVWURGH 3HQD6DQ6DWXUQLxRGH)HUUHLURV6DQ;XOLiQ Rei. Hermida: Penarredonda. GH&RUHQWH6WD0DUtDGH&RUYHOOH6WD0DUtD GH$OEiQ6DQWLDJRGH%DUEDGHOR6DOYDGRU Arquitectura civil Santuarios: Nosa Señora dos Remedios. Sarria $QWLJR FiUFHUH &DVD GD &XOWXUD Samos: Capelas &KHOR6DQ6DOYDGRURXGR &DVD 6HxRULDO 5~D 0DLRU &DVD7RUUH GR Ciprés. Igrexas 6DQ &ULVWRYR GH /yX]DUD Barrio. Castelos: Torre de Sarria. Pazos: 6DQ 0DPHGH GH &RXWR 6DQ 0DUWLxR GH 3HUURV 7UHLOiQ 7XPELDGRLUR 9LODVDQWH /RXVDGD6DQ0DUWLxRGR5HDO6DQ5RPDQ Pontes 3RQWH5LYHLUD3RQWHYHOOD 6DQ 6LOYHVWUH GH )UHL[R 6DQ ;RiQ GH /yX]DUD6WD0DUtDGH0RQWDQ6DQWDEDLDGH Samos: Pazos: Forte de Lusio. (GL¿FLR 3DVFiLV6DQWR(VWHYRGH5DLUL]0RVWHLURGH singular &DVD 3HGHUODGDPXVHR GR 6LOH[ Samos. Mosteiros: Samos. casa do médico. Prioratos: Priorato de Samos. Láncara: Capelas: Gradín. Igrexas 3RERD %DQGH /iQFDUD 1HLUD GRV &DEDOHLURV Láncara: Pazos 6DDRXGH&HGUyQ/iQFDUD 2OHLURV6DQ0DUWLxRGH/iQFDUD6DQ3HGUR Casas grandes: Quiroga. Pontes: Carracedo. DESCUBRIR LUGO
O Incio: Pazo: Romariz. Casa grande: O Páramo: Castros )ULROIH *RQGUDPH $OYDUDGR5RPDUL] 0RVFDQ 7RUUH 9LOODUPRVWHLUR H 3LxHLUR Medorras: A Gándara e A Torre. O Páramo: Pazos 3DUHGHV 9LOD¿] 1HLUD Casas JUDQGHV &DVD GD %DUUHLUD FDVD GD Triacastela: Castros &LOHLUR6DQ$QGUHX 0iPRD FDVD 7HL[HLUR WRUUH GD %DUUHLUD H 7ULDFDVWHOD/DJDUHV&DQFHOR6WD0DUtD torre do Mariscal. Covas GRV $UURVDLV GD &DEX[D GR &DVHUyQ GH7RUUH GH (LUyV GR9DKR GR Triacastela: (GL¿FLRVLQJXODU &DVD3HGUHLUD 9DOGD*DOLxDGH*UD[HLUDGD0RXUDGD casa do Concello de Triacastela. 9DOLxDGD9HOODGH9HOOHGH9DOtQ
Paradela: Pazos: Tellada. Muíños 3tDV Paradela: Castros %DUiQ&RUWHV Retorta. Que facer Arquitectura popular O Incio 5XWDGH9LODVRXWRUXWDGH7UDVFDVWUR Samos: Conxunto singular 7UDVFDVWUR*XQ- UXWDGH(LUH[DOEDUXWDGR)HUUR GUt] 3UDGXFHOR 6DQWDOOD GH$EDL[R %XVWR- IUtR 3DUDGD 6DQ &ULVWRYR GR 5HDO Muíño: Paradela 5XWD GR &DPLxR )UDQFpV UXWD &DVD=DSDWHLUR$XJDGH6DQFRYDGH)LGDOJR GR /RLR SDVHR 5X[LGRLUD PLUDGRLUR GH Casa Piño. Cabodevila.
O Incio: Conxunto singular: A Ferrería. Necrópole: Monte de Sta. Mariña. A MARIÑA OCCIDENTAL
Paradela: Muíños 3tDV5HWRUWD Gastronomía *UD]DV i LQPHOORUDEOH VLWXDFLyQ [HRJUi¿FD Centros históricos FRPELQDQGR PDU FDPSR H UtR D V~D PHVD Sarria. conta con grande cantidade e variedade de 159 produtos de excelente calidade. Arquivos e bibliotecas Mariscos: 3HUFHEHV FDPDUyQ ODJRVWD Sarria $[HQFLDGHOHFWXUDPXQLFLSDOGH2XUDO OXPEULJDQWH FHQWROD QpFRUD DPHL[DV %LEOLRWHFD GR &RQYHQWR GH 0HUFHGDULRV FRTXLxDPH[LOOyQEHUEHUHFKRVYLHLUD Biblioteca Pública Municipal de Sarria. Peixes de río: 7URLWDVDOPyQUHRDQJXtD Samos: Biblioteca Pública Municipal de 6DPRV %LEOLRWHFD GR$UTXLYR GR 0RVWHLUR Peixes de mar:/LQJXDGRURGDEDOORUREDOL]D San Xulián. PHUR ROORPRO SHVFDGD VDOPRQHWH FRQJUR VDUGLxD FKLFKDUUR ERQLWR OXUD DQJXOD Láncara: Biblioteca Pública Municipal de SDUURFKDUDLD Láncara. Carnes:7HQUHLUDFRFKRFRUGHLURHFDEULWR Paradela: Biblioteca Pública.
Museos Pratos típicos O Incio: Museo da Pedra. Ademais dos pratos típicos da gastronomía JDOHJD FDOGR VRSDV GH PDULVFR H SHL[H SROER FDOORV HPSDQDGDV FDOGHLUDGDV Recursos arqueolóxicos e grellas de carne ou peixe) na cociña Samos: Castro: Formigueiros. viveirense cabe destacar: DESCUBRIR LUGO
Mariscos: Navallas ao lambe-lambe e con Arquitectura relixiosa arroz. Viveiro: Mosteiros $V&RQFHSFLRQLVWDV9DO de Flores de Magazos. Igrexas: Sta. María do Peixes:3HVFDGDGRSLQFKRiJDOHJDEDFDOODX &DPSR6DQ)UDQFLVFR6DQWLDJR6DQ3HGUR FRQYHUGXUDDUHQTXHVFRQFDVWDxDVSDUURFKDV de Viveiro. HQWDUWHLUDHVREUHWRGRERQLWRHQUROR Cervo: Capelas: San Cibrao. Igrexas: Sta. Carnes: 3DVWHOyQV GH SROR H GH FDUQH 0DUtDGH&HUYR6WD0DUtDGH/LHLUR torresmos con cachelos e carne en rolo. Ourol: Igrexas 6DQWLDJR GH %UDYRV Sobremesas: Torta de Viveiro (améndoa e 6DQ 3DQWDOHyQ GH &DEDQDV 6DQ 3HGUR GH FDEHORGHDQ[R FKXODVHDPHQGRDGRV 0LxRWRV6WD0DUtDGH2XURO6WDGH0HULOOH $PERVRUHV 2 6LVWR ;HUGL] Ermidas: Licores: Licor de guindas e licor de cereixa. 1RJXHLUD6WD0DULxDGH0LxRWRV)HUUHLUD 5HJR GD 3RQWH 1RJXHLUD 5HJD 9LODUHV 2XURO*UDQGDO*RLRFDSHODGH&DVD$JUHOR Que visitar FDSHODGR&DUPH&D[RWR Patrimonio natural Xove: Capelas: San Pedro Fiz de Ceranzos. Espazos naturais: Costa da Mariña Igrexas 6DQ3HGURGH;XDQFHV6WD(XODOLD 2FFLGHQWDO /,& UtR/DQGUR /,& 0RQWH de Lago. 0DLRU /,& 6HUUDGR;LVWUDO /,& (VWDFD GH %DUHV IHUYHQ]D GH $XJDV &DtGDV UtR O Vicedo: Igrexas 6DQ 0LJXHO 1HJUDGDV 6RU 6RXWR GD 5HWRUWD UtR /DQGUR HQ 6DQWR(VWHYR 9LFHGR 6DQ3DXOR 5LREDUED Chavín). 6WD 0DUtD &DEDQDV 6WD 0DUtD 6XHYRV San Román (Valle). Capelas: As Angustias Viveiro: Áreas recreativas: San Roque. 5LREDUED +LUJRV 5LREDUED 7UDOD 9HLJD Praias $UHD $OHJUtQ &HOHLUR &RYDV &DEDQDV 6DQJD &DEDQDV 6DQ 5RTXH 160 3RUWRQRYR 6DFLGR 6HLUDPDU Espazos (Negradas). naturais: Río Landro. Arquitectura civil Cervo: Areas recreativas: A Atalaia. Praias: Viveiro &DVD GRV /HyQV SD]R GH *UDOODO &DRVD&XEHODV/LPRVD27RUQR5XHWD SRQWH GD 0LVHULFRUGLD 3RUWD GD 9LOD 3RUWD Ourol: Vistas panorámicas: Val de Santar GH&DUORV93RUWDGR9DODGRU~DGR0XUR GHQGH D HVWUDGD GR 6LVWR D $PERVRUHV Cervo $QWLJD IiEULFD GH 6DUJDGHORV 6HUUD GH 6DEXFHGR &KDR GR &XUUR DQWLJDVIXQGLFLyQVGH6DUJDGHORVFRPSOH[R (Serra do Xistral). Fragas $PERVRUHV LQGXVWULDO GH 6DUJDGHORV FDVD +DEDQHUD %HVWLEXUL] 0LxRWRV &DPSRGH&DER 6DQ Pazos SD]RGH3HGURVDSD]RGR0DUTXpVGH Pantaleón). Sargadelos. Faros: San Cibrao. Xove: Praias (VWHLUR/DJR0RUiV0XLxHO Ourol: Pazos: Casa do Agrelo. Portocelo. Xove: Faros: Punta Roncadoira. O Vicedo: Áreas recreativas: Alto de Morerias. Praias $EUHOD$UHDORQJD&DROtQ O Vicedo: Faros. A Coelleira. Pontes: )RPHQWR3HUHLUR6DQ5RPiQRX$UHDJUDQGH 9LFHGR%DUTXHLUR SRQWH GR 3RUWR Casa 7L[RVR 9LFHGR 9HOOR 9LGUHLUR ;LOORL Grande do Pereiro. Paraxes naturais ,OOD&RHOOHLUDUtDGH9LFHGR illa de San Martiño. Miradoiros 6DQ5RPiQ &RQ[XQWRVKLVWyULFRDUWtVWLFR 0ROHGRVSDUTXHHyOLFRGH5LREDUED Viveiro: Praza de Santa María. DESCUBRIR LUGO
Cervo: Complexo siderúrxico e cerámico de Callós (Ambosores). Castros: Penagateira Sargadelos. %UDYRV 3DUHGHV 26LVWR 2&DUUXVFR 2 6LVWR *RLR ;HUGL] Arquitectura popular O Vicedo: Mámoas: A Medorra. Castros: Cervo: Cruceiros: Cruceiro dos Veciños 3XQWDGR&DVWUR7DUURHLUD6XHJRV 9DOFDUUtD FUX] GH 5XEHLUD &KDYtQ FUX] do Febreiro (Boimente). Centros de interpretación Ourol: Cruceiros: Cruceiro do atrio de Sta. Cervo: Centro de Interpretación do Ecomuseo María de Xerdiz. Ferrerías: Bravos. Casas de Cervo “Terras de Azul Cobalto”. de indianos. Que facer Arquitectura actual Rutas en bicicleta: Río Sor (O Vicedo). Viveiro: Centro de Saúde de Viveiro. Rutas de sendeirismo: Morgallón-río Sor- Centros históricos 0RUJDOOyQ 2 9LFHGR 6LOYDURVD 9LYHLUR Viveiro: Viveiro. 0RQWH)DUR 9LYHLUR 6DQ5RTXHH'8UUDFD 9LYHLUR 6RXWR GD 5HWRUWD 9LYHLUR 3R]R Arquivos e bibliotecas GD)HULGD 9LYHLUR 0RQWH&DVWHOR 9LYHLUR Viveiro: Axencia da lectura municipal de Vi- &XUUR GH &DQGDRVR 9LYHLUR 3DVHR GRV YHLUR$[HQFLDGHOHFWXUDPXQLFLSDOGH&HOHL- 1DPRUDGRV &HUYR UXWD GR &DPLxR QRUWH UR%LEOLRWHFD3~EOLFD0XQLFLSDOGH9LYHLUR Xacobeo Centro de Servizos Sociais de Viveiro. Cervo: Biblioteca do Seminario de Sargade- A MARIÑA CENTRAL ORV%LEOLRWHFD3~EOLFD0XQLFLSDOGH&HUYR Gastronomía 161 Ourol: Biblioteca Pública Municipal de 0DULVFRVFRPRROXPEULJDQWHRXDFHQWROD Ourol. VDUGLxDGDV FDOGHLUHWD GH ELVSR SROER OLQJXDGR SHVFDGD H HPSDQDGDV $V IDEDV Xove: Biblioteca Pública Municipal de Xove. forman parte dunha ampla variedade de O Vicedo: Biblioteca Pública Municipal do pratos. A pataca e as carnes de porco e Vicedo. tenreira tamén ocupan o seu sitio na mesa. 6REUHPHVDV )LOORDV WRUWD GH 0RQGRxHGR URVFDGH6DQWD&UX]HWF8QGRVSUDWRVWtSLFR Museos é “callos con garavanzos”. Cervo 0XVHR+LVWyULFRGH6DUJDGHORV0XVHR Provincial do Mar. Que visitar Recursos arqueolóxicos Patrimonio natural Viveiro: Mámoas 7HVRXUR&KDRGR7HVRXUR 5tR 2XUR /,& UtD GH )R]0DVPD /,& &KDR GH 0RD 3HGUDV %UDQFDV Castros: Serra do Xistral (LIC). &RQGRPLiV &KDR GD *DULWD 3RXVDGRLUR &URD&DVyV6REUHYLYD&HOHLUR)DUR Burela: Praias $0DUURVD5LO2&DQWLxR 3RUWHOR&DEDOLxR&KRX]D Cervo: Castros 5XHWD &HUYR &DVWHOR Mondoñedo: Áreas recreativas: A Fervenza. Ourol: Mámoas 3HQLGR 9HOOR 0LxRWRV Fervenzas: Salto do Coro. Covas: Cova do 9HLJDGDV0ROHVP $PERVRUHV &ULVWRGRV Rei Cintolo. DESCUBRIR LUGO
Alfoz )UDJD9HOODIHUYHQ]D GH (VFRXULGDO 9HOODKRVSLWDO GH 6DQ 3DEOR H 6DQ /i]DUR río Ouro. Miradoiros: A Frouxeira. Áreas PXUDOODPHGLHYDO5HDO6HPLQDULR&RQFLOLDU recreativas &DVWUR GH 2XUR $ 3RQWHQRYD GH6WD&DWDOLQD3RQWHGR3DVDWHPSRPazos: 3DUTXH0XQLFLSDO-RVp03DOPHLUR (SLVFRSDO6DQ,VLGUR%R$LUH
Foz: Praias $5DSDGRLUD$UHDORQJD$UHRX- O Valadouro &DVD3DUJDSD]RGH*UDGDLOOH UD$V3RODV)RQGiV/ODV2V$OHPiQV3DP- SLOORVD3HL]iV6DUULGRÁreas recreativas: O Alfoz: Fortaleza )RUWDOH]D 3DUGR GH &HOD Bispo Santo. Miradoiros: Pico da Lebre. A Frouxeira. Pazos $GHOiQ &DGHLULGR (VFRXUD$OOHJXH &DUURFLGH 5L]DO$GHOiQ O Valadouro: Áreas recreativas: Parque Reimunde. Pontes: A Pontenova. Concepción Arenal. Burela: Faro Arquitectura relixiosa Mondoñedo: Mosteiros $V&RQFHSFLRQLVWDV Lourenzá: Pontes 'D &D]ROJD GD 3HGUD Os Picos. Igrexas ,JUH[D1RYDGH6DQWLDJR &RQFHOOR &DVD GH 3HGUR 2LD )RUWDOH]D Catedral de Mondoñedo. Santuarios: A Virxe Torre 3D]RGH7RYDUSD]RGH6W7RPp&DVD dos Remedios. de Pedro Oia. O Valadouro: Capelas: San Isidro no Foz: Faro de Foz. &DGUDPyQ 6WD )LORPHQD Igrexas: San 7RPpGH5HFDUp6DQ;LDRGH5HFDUp6DQ Arquitectura popular ;RiQ GH /D[H 6DQ ;XU[R GR &DGUDPyQ Mondoñedo )RQWHGRV3HODPLRVIRQWHYHOOD 6WD &UX] GR 9DODGRXUR 6WD (XODOLD GH %XGLiQ 6WD (XODOLD GH )UH[XOIH 6WD 0 en Mondoñedo GH )HUUHLUD 6WD 0 GH 9LODFDPSD 6DQWR Alfoz: Cruceiros &DVWUR GH 2XUR &ULVWR Estevo de Moucide. GH $GHOiQ 3RXVR %DFRL &KDFtQ $ 162 Alfoz: Capelas: Dos Remedios e de San &D[LJXHLUD 2LUiV$ )UDJD 9HOOD 2XWHLUR Rosendo. Igrexas: San Salvador do Castro de 3HUHLUR)DLiQ 2XUR6DQWLDJRGH$GHOiQ6DQ3HGURGH0RU 6DQ &DHWDQR HQ 5HLUDGR 6DQ 6HEDVWLiQ GH Lourenzá )RQWHGDSUD]DGR&RQGH6DQWR &DUEDOOLGR6DQWD0GH%DUFRL6DQ9LFHQWH pombal do mosteiro de San Salvador de GH/DJRD6WD0GH3HUHLUR6DQ0DPHGH /RXUHQ]iVRSRUWDLVGDSUD]D/LQDUHV5LYDV das Oirás. Centros históricos Lourenzá: Mosteiros: San Salvador de Mondoñedo: Mondoñedo. Lourenzá. Igrexas 6DQ$GULDQR6DQ;XU[R GH/RXUHQ]i6WD0DUtDGH9DOGHÀRUHV6DQ $GUDR GH /RXUHQ]i 6DQ 7RPp Capelas: Arquivos e bibliotecas 1RVD6HxRUDGD26DQ(VWHER6DQ6HEDV- Mondoñedo: Arquivo da Catedral de Mon- WLiQ 6DQ 3HGUR )L] GD &D]ROJD 6WD &UX] GRxHGR $UTXLYR 'LRFHVDQR GH 0RQGR- Nosa Señora da Gracia. xHGR %LEOLRWHFD GR $UTXLYR &DWHGUDOLFLR GH 0RQGRxHGR %LEOLRWHFD GR &HQWUR GH Foz: Capelas: Bispo Santo. Igrexas: Basílica 6HUYL]RV6RFLDLV%LEOLRWHFDGR6HPLQDULR de San Martiño de Mondoñedo. 0HQRU%LEOLRWHFD3~EOLFD0XQLFLSDO3HQD Trapero. Arquitectura civil Mondoñedo $QWLJR FRQVLVWRULR EDUULR GH O Valadouro: Biblioteca Pública Municipal 0XtxRVEDUULR[XGHXFHPLWHULRYHOOR)RQWH do Valadouro. DESCUBRIR LUGO
Alfoz: Biblioteca Pública Municipal de A MARIÑA ORIENTAL Alfoz. Gastronomía Burela: Biblioteca do Hospital Comarcal *UD]DV i SUR[LPLGDGH GR PDU RV SHL[HV H GD &RVWD %LEOLRWHFD 3~EOLFD 0XQLFLSDO GH Burela. PDULVFRV FRPR DPHL[DV SROER PH[LOOyQV SHUFHEHV QpFRUDV TXH GHVH[HQ SUREDU Lourenzá: Biblioteca Pública Municipal sempre estarán frescos e en inmellorables -XDQDGH,EDUERXURX condicións. Foz: Biblioteca do Museo de San Martiño de (Q%DUUHLURVVRQWUDGLFLRQDLVDVWRUWLOODVQDV 0RQGRxHGR %LEOLRWHFD 3~EOLFD 0XQLFLSDO V~DV P~OWLSOHV YDULHGDGHV RX DV FDVWDxDV Salgado Toimil. Na Pontenova hai pratos exclusivos da ]RQDFRPRRV³IDUDJXOORV´XQKDVREUHPHVD Museos IHLWDFRQIDULxDOHLWHHRYRVRXDV³FKXODV´ H ³¿OORDV´ RXWUDV VREUHPHVDV GH LJXDLV Mondoñedo: Museo Catedralicio e ingredientes. Estas sobremesas adoitan Diocesano Santos San Cristóbal. DFRPSDxDUVHFRQWRUUHVPRVOHLWHD]XFUHRX Burela: Barco Museo Boniteiro Reina del mel e son un manxar delicioso. O prato máis Carmen. representativo de Trabada é a ³HQIDULxDGD´ HODEyUDVHDEDVHGHIDULxDGHWULJROHLWHRYRV Lourenzá: Museo de Arte Sacra de Vilanova e sal. de Lourenzá. Dada a posibilidade de practicar a caza e a Foz: Museo Parroquial de San Martiño de SHVFD RV SUDWRV PiLV FDUDFWHUtVWLFRV HVWiQ Mondoñedo. elaborados cos produtos derivados destes GHSRUWHV [DEDUtQHFRU]RHSRURXWUDSDUWH Recursos arqueolóxicos VDOPyQWURLWDUHRODPSUHDDQJXtDHDQJXOD O Valadouro: Dólmen: Arca do Chao de 1RQ VH SRGH HVTXHFHU FRQ WRGR D PDWHULD 163 Padorno nos montes de Santo Tomé. Castros: SULPD TXH RIUHFH R UtR (R TXH SHUPLWH /DJRD 5HFDUp 6DQ7RPp &DVWUR GH 2XUR elaborar uns pratos exquisitos con troitas e %DFRL6WD&HFLOLD%XGLiQ6WD&UX] salmón. Tamén poderá degustar as mellores FDUQHVGHEHFHUURDVDGDRXJXLVDGDHWRGRV Foz &DVWUR GH )D]RXUR UHVWRV GD IRUWDOH]D os produtos derivados do porco como os A Frouxeira FKRXUL]RV R [DPyQ RX DV DQGUROODV PRL apreciadas na zona. 3DUTXHVHWQRJUi¿FRV Alfoz: Finca Galea - Museo da Auga. Que visitar Lourenzá: Centro de Interpretación da Faba. Patrimonio natural $V &DWHGUDLV /,& UtD GH 5LEDGHR /,& =(3$,%$5$06$5 UHVHUYDGDELRVIHUD Que facer Oscos-Eo-Terras de Burón O Valadouro 5XWDFDPLxRQRUWHUXWD3DUGR de Cela. Barreiros: Áreas recreativas: Augas Santas. Praias $0DODWD$3DVDGD$OWDU$UHDORQJD Alfoz: Ruta Pena Abaladoira &RUYHLUD &RWR )RQWHOD%DOHD /yQJDUD 0ROHGR 2OLxDV 3HQD GD 6DOVD 3XQWD GH Foz: Rutas 5XWDGDVSUDLDVUXWDGRUtR2XUR $QJXLHLUD5HPLRU6DQ%DUWRORMiradoiros: UXWD&RUQHLUDUXWD$)URX[HLUD Miradoiro de Penabor. DESCUBRIR LUGO
Ribadeo: Praias $UHRVD$V &DWHGUDLV$V A Pontenova /XJDU GH %RJR IRQWH GR ,OODV&DUJDGRLUR(VWHLUR2OJD2V%ORTXHV VDQWXDULR GH 6DQ 3HGUR )L] IHUUHUtD GH 2V &DVWURV,OODV 5RFKDV %UDQFDV ;XQFRV %RJR FUXFHLUR GH UtR GH &DPSRV SHWR GDV Miradoiros 0LUDGRLUR GD $WDODLD FDSHOD iQLPDVGR$FHYUR&UX]GR5HJRGH&ULVWR GH 6DQ 0LJXHO 2 &DUJDGRLUR ,OOD 3DQFKD en Vilameá. miradoiro de Santa Cruz. Arquivos e bibliotecas Trabada: Miradoiro do Val de Lourenzá. Áreas recreativas &KR]D)UDJDGH%HORVLxD Barreiros: Biblioteca Pública Municipal de &DPLxR GH 6DQWLDJR &KDR GR &RXVR $ Barreiros. Cadeira. Ribadeo: Biblioteca Pública Municipal de El A Pontenova: Parque e xardín Fraga de 9LHMR3DQFKR&HQWURGH6HUYL]RV6RFLDLV 5HLJDGDV)UDJDGH&DUEDOOLGR Trabada: Biblioteca Pública Municipal de Trabada. Arquitectura relixiosa A Pontenova: Biblioteca Pública Municipal Barreiros: Igrexas 6DQ&RVPHGH%DUUHLURV da Pontenova. 6DQ 3HGUR GH %HQTXHUHQFLD 6DQ ;XVWR GH Cabarcos. Capelas: Santo Estevo do Ermo ou de Augas Santas Museos Barreiros: Eido Dourado Ribadeo: Mosteiros: Santa Clara. Igrexas: Sta. María do Campo. Capelas: Capela da Recursos arqueolóxicos Atalaia. Santurarios: Virtudes. Ribadeo: Xacemento paleolítico: Louselas. Trabada: Igrexas: Santiago de Vilapena. Castros: Grobas. A Pontenova: Igrexas 6DQ3HGURGH%RJR Trabada: Castros 7UDEDGD 6DQWH 9LGDO 164 6DQ9LFHQWHGH9LODPHi6WD0GH&RQIRUWR Menhir: Marco da Pena Verde. Sta. Mª Madanela de Xudán. Santuarios: San Pedro Fiz. Capelas: Nosa Señora da Ermida. A Pontenova: Medorras &KDR GD /DJRD $UTXHWD 3HGUD GD$UFD$V7UHV 0HGRUUDV Chao. Castros 9LVSR 3HQD GDV 9HOODV Arquitectura civil 9LODPHi %RJR $V &RURDV 9LODU *RLRV Barreiros: Pazos 3D]R GH 2XWHLUR 6DQ 6DQWR (VWHYR 9LODERD $ 3LFRWD 3LFR GR &DHWDQRHQ&HOHLURGH0DULxDRV&DVD7RUUH Castro. de Pumarín Ribadeo: Casa dos Moreno. Castelo de San Que facer Damián. Pazos &HGRIHLWD ,EixH] 4XLQWD Camiño de Santiago Norte. Longa. Faros: Illa Pancha. Paseo Marítimo. Barreiros: Rutas de sendeirismo: San Estevo Trabada: Pazos &DVD GR 3DFLR 7RUUH GH GR(UPRUtR0DVPD&yPDGR6DQ&DHWDQR 7HUUDIHLWD0DUFRGH3HQDYHUGH UXWDGDVSUDLDV&RUQHLUD A Pontenova: Pazos: Vilaxe. Casas grandes: Ribadeo: Rutas de sendeirismo: Ruta das 9LODU&DQFLR7RUUH6RODU SUDLDVUXWDGRVPLUDGRLURV Trabada: Rutas de sendeirismo: Fraga de Arquitectura popular %HFHUUHLUD )UDJD GH %HORVLxD )UDJD GH Barreiros &DED]R GRV 0RUHGD FDED]R GD 9LODSHQD)UDJDGH&DEDQHODUXWDGRYHQWR Perana. ruta do monte Roxal. DESCUBRIR LUGO
A Pontenova: Rutas de sendeirismo: Ruta Begonte: Áreas recreativas $ 3HUGL] GDV5HLJDGDVUXWDGD6HLPHLUDUXWDGDDQWLJD %DDPRQGH%HJRQWH&DUUDO YtD GH IHUURFDUULO 9LODRXGUL]5LEDGHR UHGH natura ZEPVN Carballido. Castro de Rei: Áreas recreativas: Área UHFUHDWLYDGR/HDODJRDGH&DTXH&DUEDOOR GH/X[tV)RQWHVGR0LxR HQ4XLQWHOD 165 TERRA CHÁ Cospeito: Áreas recreativas: Feira do Monte. Gastronomía /DJRDGH&RVSHLWRFDUEDOOHLUDGH6DQ3DLR A cociña baséase principalmente na carne Guitiriz: Áreas recreativas: A carballeira de GH FRFKR H WHQUHLUD DVt FRPR OiFWHRV HQ 3DUJD6DQ;RiQGH/DJRVWHOOH6HWH0XtxRV [HUDO3UDWRVWtSLFRVGD]RQDVRQRFDOGRDV empanadas... a torta de millo. Produtos desta Presa de Merra. Miradoiros: Sambreixo. comarca con denominación de orixe son: Muras: Áreas recreativas $ 9HLJD $ ODFyQJDOHJRJUHORJDOHJRFKRXUL]RJDOHJR Gañidoira SDWDFDGH*DOLFLDTXHL[RGHWHWLOODHTXHL[R de San Simón. A Pastoriza: Áreas recreativas )RQPLxD$ /LERLUD 2 $FHEUHLUR Puntos paisaxísticos Que visitar e panorámicos &DPSRGR2VRHQ%UHWRxD 0DUFR GH ÈOYDUH HQ ÈOYDUH 2V &DVWURV HQ Patrimonio natural &RUEHOOH 2 )LRXFR HQ &DGDYHGR $ &UX] 3DUJD/DGUD7iPRJD /,& 7HUUDVGR0LxR GD&DQFHODHQ%UHWRxD29DOGH9LiQYLVWR (reserva da biosfera) desde o alto da Pastoriza.
Abadín: Áreas recreativas *RQWiQ Vilalba: Áreas recreativas $ 0DGDOHQD &DVWURPDLRU0RQFHORV6HUUDGR&DGUDPyQ &KDUFDGR$OOLJDO0RQWH0RQVHLYDQH6HUUD 6HUUDGR;LVWUDO)UDJD9HOOD do Xistral. DESCUBRIR LUGO
Xermade: Áreas recreativas &DEUHLURV&DV- Cospeito: Castelos: Torre de Caldaloba. telo de Goia. Miradoiros: Castelo de Goia. Pontes: Ponte do Porto. Pazos %DUUHLUD 3XPDUHV9HUGHV6LVWDOOR Arquitectura relixiosa Guitiriz: Castelos: Pobra de Parga. Pazos: Abadín: Igrexas 6DQ 0DUtD GH 0RQWRXWR $ &DVDQRYD 3RQWHOOD 6DQ 6DOYDGRU GH 6DQWLDJR GH %DURQFHOOH 6DQ 3HGUR GH 3DUJD&DPUDVDPontes 3REUDGH3DUJD6DQ *RiV 6DQ 3HGUR GH /DEUDGD 6DQ ;RiQ GH Alberte. &DVWURPDLRU6DQWD0DUtDGH$EDGtQ6DQWD 0DUtDGH$EHOHGR6DQ0DUtD0DGDQHODGH Muras: Casa Grande: Torre de Silán )DQRL6DQWLDJRGH0RQFHORV Vilalba: Castelos: Torre dos Andrade. Pazos: Begonte: Igrexas 6DQWDOODGH3HQD6DQWLDJR &RGHVLGR %RGiQ 0HLUH 3HQDV&RUEHLUDV de Baamonde. 3XGH6DPDUXJR
Castro de Rei: Igrexas 6DQ3HGURGH%HQGLD Arquitectura popular 6WD&RPEDGH2UL]yQ6WD0GH'XDQFRV Abadín: Cruceiros 3RQWH*RQWiQ/DEUDGD Santiago de Mondriz. 2 &DUUDJDO29DODGR2V7DUUD[LV3UDGRV Cospeito: Igrexas: San Xoán de Sistallo. DWULRGH&DEDQHLURDWULRGH*DOJDRDWULRGH Capelas 6DQ 3DLR GRV 5HGRV (UPLGD GD /DEUDGDDWULRGH5RPDUL]DWULRGH$EDGtQ Nosa Señora do Monte. DWULRGH4XHQGHDWULRGH)DQRL&XUUiV Guitiriz: Igrexas 6DQ ;RiQ GH /DJRVWHO Begonte: Calvario do atrio de Baamonde. 6DQ%UHL[RGH3DUJD6DQ(VWHYRGH3DUJD Cruceiros 3HQHODVDWULRGH*DLERUDWULRGH 6DQ 9LFHQ]R GDV 1HJUDGDV 6DQ 9LFHQ]R Trobo. GRV9LODUHV 6WD 0 GH9LODU Capelas: San Castro de Rei: Cruceiros 3RQWH&DVWURGH Alberte. 5LEHLUDVGH/HD5LEDGH0LxR 166 Muras: Capelas: Seilán. Igrexas 0XUDV6WD Guitiriz: Conxunto singular 2&XUUR9HOOR 0DUtDGH2XURO$%DOVD 7RUUH PXtxRV GD iUHD UHFUHDWLYD GRV 6HWH 0XtxRVFDOYDULRGRV9LODUHVCruceiros: Os A Pastoriza: Igrexas 6DQ&RVPHGH3LxHLUR 9LODUHV 9LOD DWULR GDV 1HJUDGDV DWULR GRV 6DQ;RiQGH/DJRD6WD0GH%UHWRxD 9LODUHVDWULRGH0DUL]DWULRGH/DJRVWHOOH Vilalba 6DQ&RVPHGH1HWH6DQ/RXUHQ]R Muras: Cruceiros: Atrio de San Pedro de GHÈUERO6DQ6LPyQGD&RVWD6DQ0DUtDGH Muras. &DUEDOOLGR6DQWLDJRGH%RL]iQ6DQWLDJRGH Samarugo. A Pastoriza: Hórreos $*XDUGD%DOWDUCru ceiros &ULVWRGH)LRXFRDWULRGH&RUYHOOHDWULR Xermade: Igrexas: Roupar. GH&DGDYHGRDWULRGH$JXDUGDDWULRGH9LiQ Arquitectura civil Vilalba: Hórreos: Cabazo de Portocelo. Cru Abadín: Pazos 5R[RD&HUQDGD ceiros &DWUR &DPLxRV &RGHVLGR$ 9HLJD %HUHGD )RQWHFKRXVD /DQ]iQ ;XUEDO DWULR Begonte: Casa Grande: Casa-torre de Virís. GH$UERODWULRGH&RGHVLGRDWULRGH'LVWUL] Pazos *DLERU6RXWR DWULRGH;RLEiQDWULRGH6DQ6LPyQGD&RV- WDDWULRGH6DQWDEDOODDWULRGH*RQGDtVTXH Castro de Rei: Pontes: Ponte romana de 6WD 0DUtD GH7DUGDGH DWULR GH 6DQWDOOD GH Duarría. Pazos 7RUUH GH %DOPRQWH &DVD GH 5RPiQDWULRGH6DQ&RVPHGH1HWH 2XWHLUR3DFLRGH0RQGUL]FROH[LRGH'XDQFRV &DVDV1RYDV)RQWHOD[H3RUWR%H[iQ Xermade: Cruceiros &ULVWR(Q[RLWR$UX[R DESCUBRIR LUGO
/HERUp;XQTXHLUDDWULRGH5RXSDUDWULRGH Cospeito: Castros 2VFDVWURVHQ6LVWDOORR %XUJiV&KDR castro de San Vicente e os castros de Teixeiro QR 3LQR R FDVWUR GD 7RUUH HQ 7iPRJD R Arquivos e bibliotecas FDVWURGH9LODGR&DVWURHQ%HVWDURVFDVWURV Abadín: Axencia de lectura municipal de GH6HL[DVHRFDVWURGDV(QJURELDVHQ6HL[DV Abadín. R FDVWUR GD 3HQD HQ &RVSHLWR R FDVWUR GH *RiRDOWRGRFDVWURHQ;HUPDURFDVWURGH Castro de Rei: Biblioteca Museo Monográ- Pacio en Bexán. ¿FR&DVWURGH9LODGRQJD%LEOLRWHFD3~EOLFD 0XQLFLSDO -RVp 7UDSHUR 3DUGR %LEOLRWHFD Guitiriz: Xacemento de Pena Xiboi. Castros: Pública Municipal Poeta Crecente Vega. $V4XHQOODVGR)RUQR%HORWHMedorras: As 3HQDVGDV3RUWDV*DOODV QR%XUL] PHGRUUD Cospeito: Axencia de lectura municipal de GR*DOLxHLUR HQ/DEUDGD PHGRUUDGD7ROGD Cospeito. HQ 3DUJD $JUD %UDQFD 6DQWD /HRFDGLD Cotarro (en Negradas). Guitiriz: Biblioteca Pública Municipal de *XLWLUL] %LEOLRWHFD 3~EOLFD 0XQLFLSDO GH A Pastoriza: Castros: Castro de Saa en Xermolos. Baltar. Muras: Axencia de lectura municipal de Muras. Vilalba: Castros *RQGDtVTXH %HOHVDU 9L[LO*RLUt]&RGHVLGR7RUUH/DGUD1HWH A Pastoriza: Biblioteca Pública Municipal 6DQFRYDGH /DQ]yV 6DQ 6LPyQ GD &RVWD da Pastoriza. Menhir: Pedrachanta (en Santaballa). Medoñas 0HGRxD GR (VWHOR 5R]D GDV Vilalba: Biblioteca do Centro de Servizos Modias (en San Xoán de Alba). 6RFLDLV%LEOLRWHFDGR0XVHRGH3UHKLVWRULD H$UTXHROR[tD%LEOLRWHFD3~EOLFD0XQLFLSDO de Vilalba. Que facer Guitiriz %DOQHDULRGH*XLWLUL]EDOQHDULRGH 167 Xermade: Biblioteca Pública Municipal de 3DUGLxDVIRQWHGH9DOGREtQ Xermade. Camiño de Santiago Norte. Museos Cospeito: Rutas de sendeirismo: Visita a Begonte: Casa-museo de esculturas de Víctor Caldaloba. Corral. Guitiriz: Rutas de sendeirismo: Ruta da Castro de Rei: Museo Arqueolóxico do Auga. Castro de Viladonga. Vilalba: Rutas de sendeirismo: Ruta do A Pastoriza 0XVHR3HGDJy[LFR(WQRJUi¿FR 0RQVHLYiQSDVHRÀXYLDO Villapol.
Vilalba: Museo de Prehistoria e Arqueoloxía LUGO de Vilalba. Gastronomía Recursos arqueolóxicos $JDVWURQRPtDQHVWDFRPDUFDpPRLYDULDGD Abadín: Mámoas 3HQD$EDODGRLUD3HWLWRQH dependendo da época do ano na que nos Dolmen: Romariz. HQFRQWUHPRV SRGHUHPRV SHGLU FRFLGR FDUQH WDQWR GH YDF~Q FRPD GH DYH H SRU Castro de Rei &DVWURGH9LODGRQJD'XDUUtD VXSRVWRGHSRUFR YHUGXUDVWURLWDVDQJXtDV $]~PDUD%D]DU2XWHLUR&DVWUR FRJRPHORVHWF$RIHUWDFXOLQDULDGDFRPDUFD DESCUBRIR LUGO
WHQ XQ GHQRPLQDGRU FRP~Q a calidade dos Friol: Igrexas 6DQ 0DUWLxR GH 3UDGR 6DQ produtos. Hai que ter en conta que é unha 3DLR GH 6HL[yQ 6DQ 3HGUR GH $QDIUHLWD zona eminentemente rural na que se recollen 6DQ;LDRGH)ULRO6DQ0DUtDGH*XLPDUHL practicamente todos aqueles produtos dos 6DQWD0DUtDGH9LOD¿]6DQWLDJRGH7UDVPRQ- que un cociñeiro tería que botar man á hora WH6DQ0DUWLxRGH&RQGHV GHHODERUDURVVHXVSUDWRV SDWDFDVWRGRWLSR Guntín: Igrexas 6DQWD 0DUtD GH )HUUHLUD GHYHUGXUDVOHJXPHVHLQFOXVRHVSHFLDV1RQ 6DQ 5RPDR GD 5HWRUWD 6DQWD &UX] GD se pode deixar de lado que aínda se segue 5HWRUWD6DQWD0DUtDGH0RVWHLUR6DQWLDJR elaborando pan tradicional. Pódese mercar de Entrambasaugas. Capelas: San Isidro de DXJDUGHQWHWRUWDGHDPpQGRDVSHPHQWRVGH Tosende. 0RXJiQSDQGH2XVi Lugo: Catedral de Lugo. Capelas: Capela 0DLRU &DWHGUDO GH /XJR 1RVD 6HxRUD GRV Que visitar 2OORV *UDQGHV 6DQ %DUWRORPHX GR %XUJR 6DQ )URLOiQ &DWHGUDO GH /XJR 6DQ 5RTXH Patrimonio natural San Roque de Riazón. Igrexas 6DQ 3HGUR 7HUUDVGR0LxR UHVHUYDGDELRVIHUD 3DUJD 6DQWLDJR1RYD6DQ0LJXHOGH%DFXUtQ6DQ Ladra-Támoga (LIC). 9LFHQWHGR%XUJR6DQWLDJRGH0HLOiQ3DGUHV Franciscanos. Castroverde: Miradoiros: Serra do Mira- doiro. Outeiro de Rei: Igrexas: San Pedro Fiz de 5REUD6DQ;RiQGH2XWHLURGH5HLCapelas: O Corgo: Áreas recreativas: Ponte de Neira. 6DQ5DPyQ6DQWD,VDEHO Friol: Áreas recreativas &DUEDOOR0LUD] Portomarín: Igrexas 6DQ 3HGUR 6DQ Nicolao. Guntín: Áreas recreativas: Os campos de Meixaboi. Rábade: Capelas: Remedios de Rábade. 168 Lugo: Áreas recreativas 0RQWH 6HJDGH Arquitectura civil 2V 5REOHV 2XWHLUR /DJRV GH 7HL[HLUR Miradoiros %ODQFR $PRU 9ROWD GD 9LxD Castroverde: Casa Grande 0LUDQGHOD Osorio. Pazos &DUEDOOHGR $EUDLUD $UDQD Parques $ 0LODJURVD 5RVDOtD GH &DVWUR )RUQRV )UDLUtD 9LODEDGH &HOOiQ Torre: Parque do Miño. Castroverde. Outeiro de Rei: Áreas recreativas: Campo O Corgo: Casa Grande: Ulloa. Pazos /D[HV GH 6DQWD ,VDEHO 3HQDV GH 5RGDV ,QVXD GH 3LxHLUR6DQ0DULxD9DOFDUFHPontes: Ponte 6HLYDQHDIHUYHQ]DGR3LDJR de Neira. Portomarín: Áreas recreativas: Agustín do Friol )RUWDOH]DGH6DQ3DLRGH1DUODSDODFLR Río. Parques $QWRQLR6DQ]0DQXHOGH%ODV fortaleza de Friol. Pazos 0LUD] 3RUWRFHOR Remesil. Torres 7RUUHGH)ULROWRUUHGH0LUD] Arquitectura relixiosa Guntín: Casa Grande: Pintor Tino Grandío. Castroverde: Igrexas: Santa María de Pazos: Vilar. Castelo: A Mota. Pontes: Ponte 9LODEDGH 6DQ 6DOYDGRU GH 6RXWR 0HULOOH Cabalar. Santiago de Espasande. Capelas: Vilafrío. Outeiro de Rei: Casa Grande: Abelleira. O Corgo: Igrexas: San Salvador de Castri- Pazos $EHOOHLUD&HOD*XHYDUD0LUDSHL[H OOyQ6DQ;XOLiQGH&DPSHOR6DQ0DULxDGH 0LUD]2XWHLUR*DLRVR6REUDGDGH$JXLDU &DEUHLURV6DQWLDJRGH*RPHiQ Torres 6REUDGDGH$JXLDU7DERL DESCUBRIR LUGO
Portomarín: Pazos: General Paredes. FDGR&ROH[LRGH(FRQRPLVWDV%LEOLRWHFDGR &ROH[LRGH$YRJDGRVGH/XJR%LEOLRWHFDGR Rábade: Antigo Concello de Rábade. Pazos: &tUFXOR GDV$UWHV %LEOLRWHFD GR$UTXLYR GD 0LUDÀRUHVGH0LxRPontes: Ponte medieval. &DWHGUDO GH /XJR %LEOLRWHFD GD 5HVLGHQFLD Arquitectura popular GD,GDGHGDV*iQGDUDV%LEOLRWHFD$X[LOLDU GR6HPLQDULR'LRFHVDQR%LEOLRWHFD$X[LOLDU O Corgo: Conxunto singular 6DQWD0DULxD Castrillón. $UTXLYR +LVWyULFR 3URYLQFLDO %LEOLRWHFD GR &ROH[LR2¿FLDOGH$SDUHOODGRUHVH$$77$U- Friol: Cruceiros: Atrio San Martiño de TXLYR+LVWyULFR3URYLQFLDOGH/XJR$UTXLYR &RQGHVDWULRGH6DQ0DUtDGH9LOD¿] 'HSXWDFLyQ 3URYLQFLDO GH /XJR$[HQFLD GH Guntín: Cruceiros: San Cruz da Retorta. Lectura do Centro Sociocultural de Fingoi. Miliarios: San Romao da Retorta. Outeiro de Rei: Biblioteca Pública Municipal Lugo: Aceas $FHD 5HL &KLTXLWR PXtxR de Outeiro de Rei. Riazón. Petos de ánimas $ 7ROGD 6DQWR $QWRQLR 6DQWR $QWRQLR GH 6DD Hórreos: Portomarín: Biblioteca Pública Municipal Santalla de Bóveda de Mera. Fonte: Praza de Portomarín. do Campo. Caneiros: Conturiz. Cruceiros: $FHxDV 5HL &KLTXLWR %DTXHL[RV FDVD GDV Rábade: Biblioteca Pública Municipal de &DQFHODVGH$GDLFDVD9DUHODGH%RFDPDRV Rábade. *XGH 0DUFRL 5LD]yQ 6HRDQH 7HL[HLUR DWULR GD &DWHGUDO GH /XJR &RXWR 6DQWD Museos Eulalia de Bóveda. Friol: Museo fortaleza San Paio de Narla.
Outeiro de Rei: Pombal de Guillar. Lugo &DVDGRV0RVDLFRV&HQWUR$UTXHROy[LFR GH6DQ5RTXH0XVHR'LRFHVDQRH&DWHGUalicio Arquivos e bibliotecas GH /XJR 0XVHR 3URYLQFLDO GH /XJR VDOD GH 169 exposicións Porta Miñá. O Corgo: Biblioteca Pública Municipal do Corgo. Outeiro de Rei: Museo da Radio Friol: Biblioteca Pública Municipal de Ou- 3DUTXHVHWQRJUi¿FRV teiro de Friol. O Corgo: A Fervenza. Lugo %LEOLRWHFD3URYLQFLDOGH/XJR%LEOLR- Que facer WHFD3~EOLFD1RGDO%LEOLRWHFD6HFFLyQGH9D- ORUDFLyQ GH 0LQXVYiOLGRV %LEOLRWHFD &HQWUR Camiño de Santiago. GH 6HUYL]RV 6RFLDLV %LEOLRWHFD ,QWHUFHQWURV Outeiro de Rei: Sendeiro: As Insuas do %LEOLRWHFD0XVHR3URYLQFLDOGH/XJR%LEOLR- Miño. WHFD 0XVHR 'LRFHVDQR GH /XJR %LEOLRWHFD &RPSOH[R+RVSLWDODULR;HUDO&DOGH%LEOLRWH- Portomarín: Río Ferreira. 170 DESCUBRIR LUGO
171
Anexos Anexos
174 ANEXOS
Poboación RHOHPHQWRHVHQFLDOGRVHYHQWRVFRPHUFLDLV A poboación galega aínda que se foi tema principal deste manual. incrementando a través dos séculos tivo Mercados gandeiros ÀXWXDFLyQV LPSRUWDQWHV PRWLYDGDV VREUH todo por procesos migratorios. De calquera Galicia foi eminentemente agraria e gandei- PDQHLUD VHPSUH IRL XQKD SRERDFLyQ UD5HVSHFWRiJDQGHUtDRVUHVWRVDUTXHROy- GLVHPLQDGD HQ LQ¿QLWRV OXJDUHV PiLV RX xicos atopados demostran que xa databan da menos importantes onde os camiños poucas época celta. 175 veces brillaron pola súa calidade. A situación A medida que foi aumentando a poboación de dispersión e ausencia das boas vías de WDPpQ FRPR HUD GH VXSRxHU VH IRURQ LQ- comunicación favoreceu a aparición dun crementando os efectivos gandeiros. A me- número asombroso de lugares onde as diados do século XX hai un incremento xentes dos arredores se concentraban para exponencial que leva a que as autoridades o intercambio de bens e mercadorías. Esta LQ¿QLGDGHGHIHLUDVHPHUFDGRVQRQWHUtDUD]yQ estatais acometan un plan de modernización de ser se esas circunstancias de dispersión e GRVPHUFDGRVGHJDQGR$VIHLUDVGHJDQGR vías de comunicación fosen distintas. que dende sempre se realizaron en espazos DEHUWRV WDOHV FRPR GHVFDPSDGRV VRXWRV RX Nos tempos actuais a poboación rural está a FDUEDOOHLUDVWUDVODGDUDQVHDUHFLQWRVFXEHUWRV sufrir un retroceso galopante motivado polo e acondicionados especialmente para o ma- baixo índice de natalidade e pola emigración QH[RGRJDQGRRQGHHQWUHRXWUDVFRXVDVVH LQWHULRU TXH À~H GR UXUDO DR XUEDQR (VWD pode facer un mellor control sanitario. No en- VLWXDFLyQGHGHVSRERDPHQWRLQÀXLUiQRIXWXUR HQRVHQWLGRGDVIHLUDVHPHUFDGRVDOJXQKDV WDQWRQR~OWLPRWHU]RGHVHVpFXORFRPH]DD desaparecerán e outras converteranse en citas producirse un retroceso na asistencia de gan- JDVWURQyPLFDV $ SRERDFLyQ JDOHJD PDOLD GRDRVPHUFDGRVJDQGHLURVHSRORWDQWRRV WRGRVRVDYDWDUHVPLJUDWRULRVHGHPRJUi¿FRV HVSD]RVFRQVWUXtGRVSDUDHVWH¿QFDQGRQRQ segue a defender a feira como punto de VRQDEDQGRQDGRVFDPELDQGHXVR referencia nas súas vidas. Para a implantación dos mercados gandeiros Consideramos necesario amosar nun anexo cubertos existiu un plan nacional que ao re- RV GDWRV GH SRERDFLyQ TXH LQVLVWLPRV VRQ PDWHTXHGRXWDOFRPRVHUHÀLFWHQRDQH[R ANEXOS
ANEXO I
Poboación na provincia de Lugo en 1845, 1910 e 2010
ANO 1845 1910 2010
Lugo (Provincia) 323.420 484.394 353.504 A Fonsagrada 12.118 17.321 4.412 A Pastoriza 5.987 7.341 3.496 A Pobra do Brollón 5.096 7.672 2.066 A Pontenova 6.534 7.700 2.785 Abadín 3.844 5.363 2.858 Alfoz 4.379 3.726 2.078 Antas de Ulla 2.843 5.238 2.346 As Nogais 2.475 5.072 1.361 Baleira 3.649 5.228 1.533 Baralla 4.566 7.256 2.916 Barreiros 8.094 4.639 3.203 Becerreá 3.939 8.689 3.181 Begonte 2.817 6.730 3.413 Bóveda 2.858 4.199 1.650 176 Burela 9.536 Carballedo 5.320 9.068 2.664 Castro de Rei 5.912 7.359 5.566 Castroverde 5.919 6.934 3.012 Cervantes 5.010 7.554 1.695 Cervo 5.300 4.091 4.595 Chantada 7.485 15.010 8.951 Cospeito 3.575 7.005 5.170 Folgoso do Courel 2.520 6.468 1.196 Foz 8.001 6.822 9.990 Friol 4.377 8.879 4.246 Guitiriz 4.039 10.199 5.821 Guntín 4.377 6.729 3.075 Láncara 4.680 5.269 2.930 ANEXOS
ANO 1845 1910 2010
Lourenzá 4.494 5.003 2.506 Lugo 13.986 35.716 97.635 Meira 3.638 4.335 1.787 Mondoñedo 7.651 9.725 4.406 Monforte de Lemos 10.597 13.838 19.638 Monterroso 2.138 5.432 4.167 Muras 4.072 3.130 787 Navia de Suarna 6.025 7.412 1.421 Negueira de Muñiz 207 O Corgo 5.802 7.288 3.938 O Incio 3.115 7.344 2.016 O Páramo 3.429 3.767 1.632 O Saviñao 6.572 11.138 4.460 Ourol 8.742 5.640 1.175 Outeiro de Rei 4.302 5.851 4.936 O Valadouro 4.365 4.050 2.185 O Vicedo 5.867 4.910 1.973 177 Palas de Rei 3.837 10.609 3.643 Pantón 4.790 12.407 2.938 Paradela 4.243 5.269 2.091 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 3.268 7.034 1.263 Pol 4.163 5.118 1.797 Portomarín 3.274 5.022 1.763 Quiroga 5.026 8.619 3.766 Rábade 1.723 Ribadeo 6.407 9.193 9.988 Ribas de Sil 2.455 3.857 1.135 Ribeira de Piquín 664 Riotorto 3.353 4.450 1.500 Samos 4.320 7.182 1.646 Sarria 5.043 14.933 13.611 ANEXOS
ANO 1845 1910 2010
Sober 4.948 9.352 2.599 Taboada 4.075 7.821 3.404 Trabada 4.921 3.488 1.346 Triacastela 1.834 2.342 771 Vilalba 9.288 14.101 15.327 Viveiro 10.608 13.378 16.211 Xermade 2.934 4.123 2.204 Xove 4.124 3.956 3.500 Total provincia de Lugo 323.420 484.394 353.504
178 ANEXOS
Concellos ordenados segundo o número de habitantes
ANO 1845 ANO 1910 ANO 2010 LUGO (Provincia) 323420 LUGO (Provincia) 484394 LUGO (Provincia) 353504 Lugo 13986 Lugo 35716 Lugo 97635 A Fonsagrada 12118 A Fonsagrada 17321 Monforte de Lemos 19638 Viveiro 10608 Chantada 15010 Viveiro 16211 Monforte de Lemos 10597 Sarria 14933 Vilalba 15327 Vilalba 9288 Vilalba 14101 Sarria 13611 Ourol 8742 Monforte de Lemos 13838 Foz 9990 Barreiros 8094 Viveiro 13378 Ribadeo 9988 Foz 8001 Pantón 12407 Burela 9536 Mondoñedo 7651 O Saviñao 11138 Chantada 8951 Chantada 7485 Palas de Rei 10609 Guitiriz 5821 O Saviñao 6572 Guitiriz 10199 Castro de Rei 5566 A Pontenova 6534 Mondoñedo 9725 Cospeito 5170 Ribadeo 6407 Sober 9352 Outeiro de Rei 4936 Navia de Suarna 6025 Ribadeo 9193 Cervo 4595 A Pastoriza 5987 Carballedo 9068 O Saviñao 4460 Castroverde 5919 Friol 8879 A Fonsagrada 4412 Castro de Rei 5912 Becerreá 8689 Mondoñedo 4406 179 O Vicedo 5867 Quiroga 8619 Friol 4246 O Corgo 5802 Taboada 7821 Monterroso 4167 Carballedo 5320 A Pontenova 7700 O Corgo 3938 Cervo 5300 A Pobra do Brollón 7672 Quiroga 3766 A Pobra do Brollón 5096 Cervantes 7554 Palas de Rei 3643 Sarria 5043 Navia de Suarna 7412 Xove 3500 Quiroga 5026 Castro de Rei 7359 A Pastoriza 3496 Cervantes 5010 O Incio 7344 Begonte 3413
Sober 4948 A Pastoriza 7341 Taboada 3404 Trabada 4921 O Corgo 7288 Barreiros 3203 Pantón 4790 Baralla 7256 Becerreá 3181 Láncara 4680 Samos 7182 Guntín 3075 Baralla 4566 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 7034 Castroverde 3012 Lourenzá 4494 Cospeito 7005 Pantón 2938 Alfoz 4379 Castroverde 6934 Láncara 2930 ANEXOS
ANO 1845 ANO 1910 ANO 2010 Friol 4377 Foz 6822 Baralla 2916 Guntín 4377 Begonte 6730 Abadín 2858 O Valadouro 4365 Guntín 6729 A Pontenova 2785 Samos 4320 Folgoso do Courel 6468 Carballedo 2664 Outeiro de Rei 4302 Outeiro de Rei 5851 Sober 2599 Paradela 4243 Ourol 5640 Lourenzá 2506 Pol 4163 Monterroso 5432 Antas de Ulla 2346 Xove 4124 Abadín 5363 Xermade 2204 Taboada 4075 Láncara 5269 O Valadouro 2185 Muras 4072 Paradela 5269 Paradela 2091 Guitiriz 4039 Antas de Ulla 5238 Alfoz 2078 Becerreá 3939 Baleira 5228 A Pobra do Brollón 2066 Abadín 3844 Pol 5118 O Incio 2016 Palas de Rei 3837 As Nogais 5072 O Vicedo 1973 Baleira 3649 Portomarín 5022 Pol 1797 Meira 3638 Lourenzá 5003 Meira 1787 Cospeito 3575 O Vicedo 4910 Portomarín 1763 O Páramo 3429 Barreiros 4639 Rábade 1723
180 Riotorto 3353 Riotorto 4450 Cervantes 1695 Portomarín 3274 Meira 4335 Bóveda 1650 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 3268 Bóveda 4199 Samos 1646 O Incio 3115 Xermade 4123 O Páramo 1632 Xermade 2934 Cervo 4091 Baleira 1533 Bóveda 2858 O Valadouro 4050 Riotorto 1500 Antas de Ulla 2843 Xove 3956 Navia de Suarna 1421 Begonte 2817 Ribas de Sil 3857 As Nogais 1361 Folgoso do Courel 2520 O Páramo 3767 Trabada 1346 As Nogais 2475 Alfoz 3726 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 1263 Ribas de Sil 2455 Trabada 3488 Folgoso do Courel 1196 Monterroso 2138 Muras 3130 Ourol 1175 Triacastela 1834 Triacastela 2342 Ribas de Sil 1135 Muras 787 Triacastela 771 Ribeira de Piquín 664 Negueira de Muñiz 207 ANEXOS
ANEXO II Perda de poboación entre 1845-1910 e 1910-2010
% 1845-1910 % 1910-2010
LUGO (Provincia) LUGO (Provincia) Barreiros 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR Ourol Folgoso do Courel Trabada Navia de Suarna Muras Ourol Cervo Cervantes O Vicedo Samos Alfoz Pantón Foz Muras O Valadouro A Fonsagrada Xove As Nogais O Páramo A Pobra do Brollón Lourenzá O Incio Láncara Sober Castroverde Baleira A Pontenova Carballedo 181 Meira Ribas de Sil A Pastoriza Triacastela Pol Riotorto Navia de Suarna Palas de Rei Paradela Portomarín Castro de Rei Pol O Corgo A Pontenova Viveiro Becerreá Mondoñedo Trabada Triacastela Bóveda Monforte de Lemos Paradela Riotorto O Saviñao Outeiro de Rei O Vicedo Abadín Baralla Xermade Meira ANEXOS
% 1845-1910 % 1910-2010
A Fonsagrada O Páramo Baleira Castroverde Ribadeo Taboada Bóveda Quiroga A Pobra do Brollón Antas de Ulla Cervantes Mondoñedo Vilalba Guntín Portomarín A Pastoriza Guntín Friol Ribas de Sil Lourenzá Baralla Begonte Samos Abadín O Saviñao Xermade Carballedo O Valadouro Quiroga O Corgo Antas de Ulla Láncara Sober Alfoz Taboada Guitiriz 182 Cospeito Chantada Chantada Barreiros Friol Cospeito As Nogais Castro de Rei 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR Monterroso Becerreá Outeiro de Rei O Incio Xove Begonte Sarria Guitiriz Ribadeo Monterroso Vilalba Lugo Cervo Folgoso do Courel Viveiro Pantón Monforte de Lemos Palas de Rei Foz Sarria Lugo ANEXOS
ANEXO III Plan nacional de mercados de gando MERCADOS DE CATEGORÍA NACIONAL REXIÓN PROVINCIA LOCALIDADE Rexión I: Galicia A Coruña Santiago de Compostela Oviedo Pola de Siero Rexión II: Norte Santander Torrelavega León León Rexión V: Duero Valladolid Medina del Campo Rexión VI: Centro Toledo Talavera de la Reina Rexión VIII: Extremadura Badajoz Zafra Rexión X: Andalucía Occidental Cádiz -HUH]GHOD)URQWHUD
MERCADOS DE CATEGORÍA REXIONAL REXIÓN PROVINCIA LOCALIDADE Lugo Lugo Rexión I: Galicia Ourense Ourense Pontevedra Pontevedra Álava Vitoria Guipúzcoa Tolosa Oviedo Avilés Rexión II: Norte Reinosa Santander Solares-Orejo 183 Vizcaya Bilbao Barcelona Barcelona Rexión IV: Nordeste Girona Girona Lérida Lérida Ávila Ávila Burgos Burgos León Boñar Aguilar de Campoo Rexión V: Duero Palencia Cervera de Pisuerga Salamanca Salamanca Benavente Zamora Zamora Albacete Albacete Rexión VI: Centro Guadalajara Guadalajara Madrid Madrid Rexión VII: Levante Alicante Almoradí Badajoz Don Benito Rexión VIII: Extremadura Plasencia Cáceres Trujillo Granada Baza Rexión IX: Andalucía Oriental Málaga Ronda ANEXOS
MERCADOS DE CATEGORÍA COMARCAL REXIÓN PROVINCIA LOCALIDADE Rexión I: Galicia Arzúa Betanzos Carballo Curtis A Coruña Melide Moeche Ordes Santa Comba Becerreá Chantada Escairón A Fonsagrada Lourenzá Monforte de Lemos Monterroso Lugo 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR Quiroga Sarria Vilalba Viveiro Castro de Ribeiras de Lea 184 Mondoñedo Bande-Lobeira O Barco de Valdeorras Carballiño Castro Caldelas Celanova Maceda Ourense Verín Xinzo de Limia Viana do Bolo Ribadavia A Veiga A Gudiña A Cañiza A Estrada Lalín Pontevedra Meis Porriño Forcarei ANEXOS
MERCADOS DE CATEGORÍA COMARCAL REXIÓN PROVINCIA LOCALIDADE Guipúzcoa Azpeitia Cabañaquinta Cangas de Narcea Cangas de Onís Grado ,Q¿HVWR Oviedo Pola de Laviana Rexión II: Norte Pola de Lena Tineo Villaviciosa Mieres Ampuero Santander Potes Munguía Vizcaya Carranza Huesca Barbastro Boltaña Huesca Graus -DFD 185 Sariñena Logroño Logroño Calahorra Rexión III: Ebro Sto. Domingo de la Calzada Pamplona Navarra Elizondo Estella Teruel Teruel Calamocha Alcañíz Zaragoza Alagón Sineu Baleares Mercadal Bañolas Rexión IV: Nordeste Girona Figueras Bajo Ebro Tarragona Mora de Ebro ANEXOS
MERCADOS DE CATEGORÍA COMARCAL REXIÓN PROVINCIA LOCALIDADE Barco de Ávila Ávila Casavieja Piedrahita Espinosa de los Monteros Burgos Lerma Villadiego Ponferrada León Riaño Guardo Palencia Palencia Saldaña Rexión V: Duero Ciudad Rodrigo Salamanca Guijuelo Vitigudino Segovia Villacastín Almazán Soria San Pedro Manrique Soria Bermillo de Sayago 186 Galende Zamora Rabanales Toro San Vitero Almansa Albacete Hellín Ciudad Real Agudo Cuenca Cuenca Tarancón Motilla del Palancar Rexión VI: Centro -DGUDTXH Guadalajara Molina de Aragón Sigüenza Madrid Buitrado Menasalbas Toledo Pelahustán ANEXOS
MERCADOS DE CATEGORÍA COMARCAL REXIÓN PROVINCIA LOCALIDADE Alicante Orihuela Alcantarilla-Murcia Caravaca Murcia Fuente Álamo Lorca Puerto Lumbreras Rexión VII: Levante Morella Castellón Segorbe Vall d´Alba Ayora Valencia -iWLYD Utiel Badajoz Badajoz Ahigal Albalá del Caudillo Rexión VIII: Extremadura Cáceres Cáceres Navalmoral de la Mata Coria Brozas Adra 187 Chirivel Almería Huércal-Overa Albox Fiñana Cadiar Granada Granada Rexión IX: Andalucía Oriental Guadix Loja Andújar -DpQ Beas de Segura Quesada Antequera Málaga Coin Vélez-Málaga ANEXOS
MERCADOS DE CATEGORÍA COMARCAL REXIÓN PROVINCIA LOCALIDADE Córdoba Hinojosa del Duque Córdoba Pozoblanco Villanueva de Córdoba Huelva Aracena Rexión X: Andalucía Occidental Huelva Valverde del Camino La Palma del Condado Ayamonte Cazalla de la Sierra Sevilla Morón de la Frontera Villaverde del Río
188 ANEXOS
ANEXO IV Movemento de gando nos mercados gandeiros de Lugo en 2010 TOTAL 18.874 2.314 31.428 3156
189 92 92 Feira Anual 5 e 21 49 1 213 9 1176 24 5112 216 1º sábado setembro novembroxullo 78 155 78 155 CONCELLO DATA VACÚN EQUINOS PORCINO OVINO/CABRÚN VACÚN EQUINOS PORCINO OVINO/CABRÚN Vilalba 1º domingo 1º Vilalba 220 84 2640 1008 A FonsagradaA Becerreá 3HGUD¿WD 3 e 19 25 292 2 253 60 22Castro de Riberiras do cabalo) Lea (F. 7008 300 48 6072 720 528 Augaxosa (Guitiriz)Vilares do porco Cospeito (F. celta) agostoCastro de Ribeiras setembroLea (Equus Lucus) Pacios (Begonte)Pol (Feira do Cabalo) maio 17 xullo 14 23 3 81 75 7 17 14 23 3 81 75 7 BarallaChantadaMonforteCurrelosViveiro 1 e 18Rábade Gontán martesVilalba 2 e 22 1º e 3º sábado 62 13 23 0-7 450 115 102 150 50 55 50 9 51 744 312 552 2760 5400 70 1224 1800 216 600 1320 612 600 Castro último sábado50Castro mércoresCastro último 23 Parga 700 20 3 1º e últ. dom 25 15 600 276 93 8400 240 24 36 300 360 2232 576 San LucasSan Bartolo (Xove)Espiñeira Gañidoira A últ dom set. 200 50 335 50 500 50 200 335 50 500 ANEXOS
ANEXO V
Calendarios (YHQWRVJDVWURQyPLFRVHIHLUDVPRQRJUi¿FDVPHVDPHV
DATAS CONCELLO LUGAR EVENTO Xaneiro Foz Foz Festa do berberecho Castro de Ribeiras de ;DQHLUR¿QGHVHPDQD Castro de Rei Feira da galiña de Mos Lea Monterroso Monterroso Festa do queixo da Ulloa Sarria Sarria Festa do cocido do porco celta Febreiro Foz Vilaxuane Festa dos callos á galega Foz Foz Festa do polbo Cervo Cervo Festa da fabada Febreiro-marzo Quiroga Bendilló Feira do aceite Friol Friol Feira do queixo e pan de Ousá Marzo Cervo Cervo Festa do ourizo Marzo Chantada Chantada Feira do viño de Chantada Vilalba Vilalba Feira do queixo de San Simón $EULOGRPLQJR Triacastela Triacastela Feira do queixo do Cebreiro 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR Feira do queixo do Cebreiro $EULOGRPLQJR Carballedo Carballedo Festa da carne ao caldeiro $EULO~OWLPRIGV Cospeito Feira do Monte Feira da maquinaria usada 190 $EULOR 60DUFRV Trabada Cadeira Feira do gando cabalar Riotorto Riotorto Feira da artesanía do ferro Abril Guitiriz Labrada Feira da verza Cospeito Muimenta )HVWDGD¿OORD Mondoñedo Mondoñedo $V4XHQGDVIHLUDGHFDEDORV 0DLRGtD Mondoñedo Mondoñedo Festa da empanada Láncara A Pobra de San Xiao Festa da tenreira galega 0DLRDSULPHLURV A Pobra do Brollón Vilachá Feira do viño de Vilachá 0DLRR 6DQ&LGUH Sarria Sarria Mostra gandeira Maio A Pontenova A Pontenova Festa da troita Ribas de Sil San Clodio Festa da cereixa e do aceite Pantón Ferreira Feira do viño de Pantón Foz A Espiñeira Feira cabalar Xuño O Corgo Adai Feira do cabalo O Corgo Adai Concurso-poxa de Rubia Galega Ribas de Sil San Clodio Festa da cereixa e do aceite ANEXOS
DATAS CONCELLO LUGAR EVENTO ;XxRDPHGLDGRV Lugo /XJR$3LULQJDOOD Festa do becerro ao espeto ;XOOR¿QGHVHPDQD Guitiriz Parga Festa dos callos Viveiro Viveiro Feira medieval Feira outrora (recreación da ma- Bóveda Rubián lla)
Xullo Alfoz Castelo Feira medieval Viveiro Celeiro Festa da pescada O Vicedo O Vicedo Festa da navalla Monforte Río Lor Festa da troita $JRVWRViEDGR Burela Burela Festa do bonito Alfoz San Pedro Festa das merendas Feira de artesanía e productos do Samos Samos $JRVWR¿QGHVHPDQD país Castro de Rei Castro de Rei Feira de artesanía Friol Friol Feira do cabalo $JRVWRVHPDQD Viveiro Viveiro Feira de artesanía $JRVWRTXLQFHQD Sober Sober Festa da rosca $JRVWRViEDGR Cervo Cervo Mercado tradicional $JRVWR~OWLPR¿QGHVHPDQD Guntín Guntín Festa do pemento de Mougán $JWRVR~OWLPRGRPLQJR Castroverde Castroverde Feira de artesanía Castro de Rei Castro de Rei Festa da malla $JRVWRD¿QDLV Ribadeo Remourelle Festa da carne ao caldeiro 191 Barreiros Celeiro de Mariñaos Festa da tortilla Samos Ponte de Lóuzara Feira de artesanía Mondoñedo Mondoñedo Mercado medieval Meira Meira Festa da malla Cervo A Senra Festa da malla Agosto Quiroga Quiroga Feira do mel Sarria Sarria Festa da empanada Ribadeo Rinlo Festa do percebe de Rinlo A Pontenova A Pontenova Festa da faragullada Chantada Chantada Festa da empanada Setembro O Incio Curzo do Incio Feira da artesanía e etnografía Riotorto Augaxosa Feira do gando cabalar 6HWHPEURGtD A Fonsagrada A Fonsagrada )HLUDFDEDODUPXODUHDVQDO 6HWHPEURViEDGR A Fonsagrada A Fonsagrada Concurso exposición de gando 6HWHPEURGRPLQJR Friol Friol Feira do can 6HWHPEUR¿QGHVHPDQD Monforte Monforte Día da cultura xudía ANEXOS
DATAS CONCELLO LUGAR EVENTO 6HWHPEURGRPLQJR 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR Certame de gando vacún Foz San Acisclo Festa da malla 6HWHPEUR¿QGHVHPDQD Foz San Acisclo Festa da malla 6HWHPEURGRPLQJR Muras A Gañidoira Feira do poldro 6HWHPEURR 6DQ0DWHR Monforte A Parte Festa gastronómica 6HWHPEUR~OWLPR¿QGH Foz Foz Festa do pemento semana. 6HWHPEURD¿QDLV Guntín Mougán Festa do pemento de Mougán 2XWXEUR¿QGHVHPDQD Lourenzá Vilanova Festa da faba de Lourenzá 2XWXEURDPHGLDGRV O Valadouro Ferreira Feira do mel 2XWXEUR ~OWLPR ¿Q GH VH- Samos Paredes (Lóuzara) Festa da castaña mana Feira da agricultura e gandería Outubro Chantada Chantada sustentable Outubro-novembro Xove Saíñas Festa do lacón Outubro-novembro Foz Foz Festa da cultura micolóxica 1RYHPEUR¿QGHVHPDQD Samos Castroncán Festa da castaña e cogomelos 1RYHPEURGRPLQJR O Courel Folgoso Festa da castaña 1RYHPEUR R GtD 6DQ Quiroga Quiroga Festa da castaña e do viño Martiño) Novembro O Valadouro Ferreira Festa da castaña 'HFHPEURGRPLQJR O Courel Seoane Festa da castaña Vilalba Vilalba Feira do capón 192 'HFHPEURGRPLQJR Cervo Cervo Feira do galo de curral 'HFHPEUR~OWLPRViEDGR Cospeito Feira do Monte Festa do cocho da ceba Sábado anterior ao entroido Lugo Nadela Feira do entroido Domingo de entroido Navia de Suarna A Proba Festa da androlla Domingo de Pascua Portomarín Portomarín Festa da augardente En entroido A Fonsagrada A Fonsagrada Feira do botelo Lugo /XJR3UD]DGD6RLGDGH Feira anual do entroido Sábado de entroido Abadín Gontán Expogrelo Taboada Taboada Festa do caldo de ósos Domingo de Ramos Sober Amandi Feira do viño de Amandi Xoves Santo Xove Xove Festa do polbo á pedra Monforte Monforte Feira medieval Sábado de Pascua Cervo Cervo Festa do mexillón Sábado-Domingo de Pascua Quiroga Quiroga Feira do viño de Quiroga En Pascua Navia de Suarna A Proba Festa da troita Cada trimestre Riotorto Riotorto Feira de produtos de tempada ANEXOS
Festas gastronómicas
CONCELLO LUGAR DATAS EVENTO A Fonsagrada A Fonsagrada No entroido Feira do botelo Maio Festa da troita A Pontenova A Pontenova Agosto Festa da faragullada Alfoz San Pedro $JRVWR¿QGHVHPDQD Festa das merendas Barreiros Celeiro de Mariñaos $JRVWRD¿QDLV Festa da tortilla Burela Burela $JRVWRViEDGR Festa do bonito Carballedo Carballedo $EULOGRPLQJR Festa da carne ao caldeiro Febreiro Festa da fabada Cervo Cervo Marzo Festa do ourizo $EULO QR6iEDGR6DQWR Festa do mexilón Domingo de Pascua Festa do viño de Chantada Chantada Chantada Agosto Festa da empanada Feira do Monte 'HFHPEUR~OWLPRViEDGR Festa do cocho da ceba Cospeito Muimenta 0DLRGtD )HVWDGD¿OORD Seoane 'HFHPEURGRPLQJR Festa da castaña Courel Folgoso 1RYHPEURGRPLQJR Festa da castaña Xameiro Festa do berberecho Febreiro Festa do polbo Foz 6HWHPEUR~OWLPR¿QGHVHPDQD Festa do pemento Foz Outubro-novembro Festa da cultura micolóxica San Acisclo 6HWHPEUR¿QGHVHPDQD Festa da malla Vilaxuane Febreiro Festa dos callos á galega Guitiriz Parga ;XOOR¿QGHVHPDQD Festa dos callos Guntín $JRVWR~OWLPR¿QGHVHPDQD Festa do pemento de Mougán Guntín Mougán 6HWHPEURD¿QDLV Festa do pemento de Mougán 193 Láncara A Pobra de San Xiao 0DLRRGtD Festa da tenreira galega Lourenzá Vilanova 2XWXEUR¿QGHVHPDQD Festa da faba de Lourenzá Lugo /XJR$3LULQJDOOD ;XxRDPHGLDGRV Festa do becerro ao espeto Mondoñedo Mondoñedo 0DLRRGtD Festa da empanada A Parte 6HWHPEURRGtD 6DQ0DWHR Festa gastronómica Monforte Río Lor Xullo Festa da troita Domingo de entroido Festa da androlla Navia de Suarna A Proba En Pascua Festa da troita O Valadouro Ferreira Novembro Festa da castaña O Vicedo O Vicedo Xullo Festa da navalla Portomarín Portomarín Domingo de Pascua Festa da augardente Quiroga Quiroga 1RYHPEURRGtD 6DQ0DUWLxR Festa da castaña e do viño Rínlo Agosto Festa do percebe de Rinlo Ribadeo Remourelle $JRVWRD¿QDLV Festa da carne ó caldeiro Ribas de Sil San Clodio Xuño Festa da cereixa e do aceite Paredes (Lóuzara) 2XWXEUR~OWLPR¿QGHVHPDQD Festa da castaña Samos Castroncán 1RYHPEUR¿QGHVHPDQD Festa da castaña e cogomelos Febreiro Festa do cocido do porco celta Sarria Sarria Agosto Festa da empanada Sober Sober $JRVWRTXLQFHQD Festa da rosca Taboada Taboada Sábado de entroido Festa do caldo de ósos Viveiro Celeiro Xullo Festa da merluza Xove Xoves Santo Festa do polbo á pedra Xove Saíñas Outubro-novembro Festa do lacón ANEXOS
)HLUDVPHGLHYDLVGHDUWHVDQtDHHWQRJUi¿FDV
CONCELLO LUGAR DATAS EVENTO
Alfoz Castelo Xullo Feira medieval Bóveda Rubián Xullo Feira outrora (recreación da malla) $JRVWRD¿QDLV Festa da malla Castro de Rei Castro de Rei $JRVWR¿QGHVHPDQD Feira de artesanía Castroverde Castroverde $JRVWR~OWLPRGRPLQJR Feira de artesanía Cervo $JRVWRViEDGR Mercado tradicional Cervo A Senra Agosto Festa da malla Foz San Acisclo 6HWHPEUR¿QGHVHPDQD Festa da malla Meira Meira Agosto Festa da malla Mondoñedo Mondoñedo Agosto Mercado medieval Sábado de Pascua Feira medieval Monforte Monforte 6HWHPEUR¿QGHVHPDQD Día da culatura xudía O Incio Curz do Incio Setembro Feira da artesanía e etnografía Riotorto Riotorto Abril Feira da artesanía do ferro Ponte de Lóuzara Agosto Feira de artesanía Samos Samos $JRVWR¿QGHVHPDQD Feira de artesanía e produtos do país Xullo Feira medieval Viveiro Viveiro $JRVWRVHPDQD Feira de artesanía
194 ANEXOS
)HLUDVPRQRJUi¿FDV
CONCELLO LUGAR DATAS EVENTO Abadín Gontán Sábado de entroido Expogrelo Concurso exposición de 6HWHPEURViEDGR gando A Fonsagrada A Fonsagrada 6HWHPEURGtD )HLUDFDEDODUPXODUHDVQDO No entroido Feira do botelo A Pobra do Brollón Vilachá 0DLRDSULPHLURV Feira do viño de Vilachá Castro de Rei Castro de Ribeiras de Lea ;DQHLUR¿QGHVHPDQD Feira da galiña de Mos Cervo Cervo 'HFHPEURGRPLQJR Feira do galo de curral Feira da agricultura e gande- Chantada Chantada Outubro ría sustentable Cospeito Feira do Monte $EULO~OWLPR¿QGHVHPDQD Feira da maquinaria usada Foz A Espiñeira Xuño Feira cabalar Feira do queixo e pan de Marzo Ousá Friol Friol $JRVWR¿QGHVHPDQD Feira do cabalo 6HWHPEURGRPLQJR Feira do can Guitiriz Labrada Abril Feira da verza Lourenzá Vilanova 2XWXEUR¿QGHVHPDQD Festa da faba de Lourenzá /XJR3UD]DGD6RLGDGH Sábado de entroido Feira anual do entroido Lugo Nadela Sábado anterior ao entroido Feira do entroido Mondoñedo Mondoñedo 0DLRRGtD $V4XHQGDVIHLUDGHFDEDORV Monterroso Monterroso Febreiro Festa do queixo da Ulloa Muras A Gañidoira 6HWHPEURGRPLQJR Feira do poldro 195 Concurso-poxa de rubia ga- O Corgo Adai Xuño lega O Valadouro Ferreira 2XWXEURDPHGLDGRV Feira do mel Pantón Ferreira Xuño Feira do viño de Pantón $EULOGRPLQJR Feira do queixo do Cebreiro 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 3HGUD¿WDGR&HEUHLUR 6HWHPEURGRPLQJR Certame de gando vacún Bendilló Febreiro-marzo Feira do aceite Quiroga Sábado e domingo de Pascua Feira do viño de Quiroga Quiroga Agosto Feira do mel Ribas de Sil San Clodio Xuño Festa da cereixa e do aceite Feira de produtos de tem- Riotorto Cada trimestre Riotorto pada Augaxosa Setembro Feira do gando cabalar Sarria Sarria Polo San Cidre Mostra gandeira Sober Amandi $EULO'RPLQJRGH5DPRV Feira do viño de Amandi Trabada Cadeira $EULOGtD 6DQ0DUFRV Feira do gando cabalar Triacastela Triacastela $EULOGRPLQJR Feira do queixo do Cebreiro Feira do queixo de San Si- $EULOGRPLQJR Vilalba Vilalba món 'HFHPEURGRPLQJR Feira do capón ANEXOS
ANEXO VI
Mapas HDJRUDWDPpQSRORTXHDVFLWDVSDUDFRPHU En Galicia os eventos colectivos por norma SUROLIHUDURQ SRU WRGD D [HRJUDItD XQKDV [HUDO VRQ FRPR HQ FDOTXHUD RXWUR SRER veces articuladas arredor do polbo e outras RFDVLyQV GH HQFRQWUR GH LQWHUFDPELR H GH ligadas á exaltación de produtos propios do FRPXQLFDFLyQSHURDTXtPRLWRPiLVSRUPRU lugar. Como diría García Sabell: “a memoria de ser esta unha sociedade espallada por todo da fame aínda está latente”. o territorio dende tempos inmemoriais; polo WDQWRQHFHVLWDGDGHSXQWRVGHFRQFRUUHQFLD Como nos últimos tempos xurdiu un notable Aínda que os tempos mudaron e moitos número de instalacións para a elaboración de FRVWXPHV WDPpQ HVHV HYHQWRV VHJXHQ D VHU produtos galegos con calidade que merece a unha referencia tanto para os residentes da pena ver e visitar. Consideramos interesante contorna como para os emigrados cando conectar todos os aspectos que permitan lo- YROYHQGHYLVLWDRXGHPDQHLUDGH¿QLWLYD calizar estes puntos e marcar rutas entre as IHLUDVHRVHFWRUSURGXWLYRTXHGHEHQVHUGH En pleno século XXI as feiras e as festas interese tanto para maiores como para nenos TXHQRQVHGHURQSRUGHUURWDGDVHQPRLWRV porque serve para deleitarse e tamén para ins- FDVRV¿[HURQPDULGD[H DGHPDLV[DQRIRUR WUXtUVHHFRxHFHUDULTXH]DHRWUDEDOORPRL- interno da xente case sempre foron o mesmo. tas veces descoñecidos pero transcendentes As connotacións gastronómicas foron dos nosos labregos. historicamente un aliciente para o encontro
196 FEIRAS
197
CURROS E FEIRAS CABALARES FEIRAS
198
FEIRAS MEDIEVAIS, DE ARTESANÍA E ETNOGRÁFICAS FEIRAS
199
FEIRAS MONOGRÁFICAS INDUSTRIAS AGROALIMENTARIAS
200 ADEGAS
201
ADEGAS EN CHANTADA ADEGAS
202
ADEGAS EN MONFORTE E A POBRA DO BROLLÓN ADEGAS
ADEGAS EN QUIROGA
203
ADEGAS EN SOBER ADEGAS
204
ADEGAS NO SAVIÑAO DESTILERÍAS
205 RUTAS
206
QUEIXO ARZÚA-ULLOA RUTAS
207
QUEIXO DE TETILLA RUTAS
208
QUEIXO DO CEBREIRO RUTAS
209
QUEIXO DE SAN SIMÓN RUTAS
A
210
PRODUTOS CÁRNICOS Bibliografía
211 Bibliografía
212 BIBLIOGRAFIA
REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS CONSULTADAS *DUFtD/RPEDUGHUR -DLPH La agricultura y el estancamiento económico de Galicia $PRU 0HLOiQ 0DQXHO Geografía general en España del Antiguo régimen. Siglo XXI del Reino de Galicia. Dirixida por F. Carreras HGLWRUHV6$ y Candi. Casa Editorial Alberto Martín. Barcelona. 1936. Gran enciclopedia galega. Asociacións locales de desenvolvemento .OHLQ+$³7KHVFLHQFHRIPHDVXUHPHQW$ rural. Galicia sabor a sabor. Turismo y K\VWRULFDOVXUYH\´'RYHU gastronomía. 2007. /DUUXJD%RQHWD(XJHQLR Memorias políticas %DUUHLUR)HUQiQGH];RVp5et al. Historia y económicas sobre los frutos, fábricas, de Galicia. ANPG. 1979. comercio y minas de España, con inclusión de las órdenes, disposiciones y reglamentos Carreras y Candi. Geografía general del expedidos para su gobierno y fomento (1788 Reino de Galicia. v. IV. Provincia de Lugo a 1800). 1958-1961. por Manuel Amor Meilán. Casa Editorial Alberto Martín. Barcelona. 1936. Lence Guitián. Del obispado de Mondoñedo. Cuentas ajustadas. Reducción de kilos a /LVyQ 7RORVDQD &DUPHOR Antropología arrobas. Ferias y Fiestas de España. Ed. cultural de Galicia6LJOR;;,HGLWRUHV6$ ,PS 0 *XLOORW /LE * -XOEH9DOHQFLD Madrid 1971. 1948. /LVyQ 7RORVDQD &DUPHOR Antropología &XHOODU0GHO&DUPHQHW3DUUD&RQFKDLas cultural de Galicia. Material recollido ferias medievales, origen de documentos de durante os anos 1964 e 1965. Siglo XXI. comercio. Universidade de Valencia. 2001. Madrid. 1971. 'tD] 0 GHO 0DU %ODQFR -HV~V 6DOGDxD 0DGR] 3DVFXDO. 'LFFLRQDULR *HRJUi¿FR Tania. *DOLFLDHOVDERUGHXQD¿HVWD. La Voz (VWDGtVWLFR+LVWyULFR GH (VSDxD \ VXV SR 213 de Galicia. 2003. sesiones de ultramar. 'LUHFFLyQ HGLWRULDO Amador Rodriguez Arce; dirección produ- 'REDR $QWyQ / Vocabulario dos pesos FLyQ-XDQ-RVp9HJD*RQ]iOH](GLFLyQ (G e medidas. Consellería de Educación e facs. de 1845. Ordenación Universitaria. 1988. 0DGR] 3DVFXDO. 'LFFLRQDULR *HRJUi¿FR (O 3URJUHVR 6/ Guía turística de Lugo. (VWDGtVWLFR+LVWyULFR GH (VSDxD \ VXV 2003. posesiones de ultramar. Madrid. 1845. )DULxD -DUDPDJR ;RVp A persoalidade da 1RUPD81(íí$(125 parroquia galega. Editorial Set. 1976. 5RGUtJXH] *RQ]iOH] (ODGLR Diccionario )HUQiQGH] 3XOSHLUR -XDQ &DUORV Lugo y HQFLFORSpGLFRJDOOHJRFDVWHOODQR Galaxia. su provincia, reseña general. Deputación Provincial de Lugo. 6DDYHGUD3$YLGDFRWLiHQ*DOLFLDO 1850. Universidade de Santiago. 1992. )HUQiQGH] 3XOSHLUR -XDQ &DUORV The pilgrims’ routes to Santiago in the prince of 6DDYHGUD3A vida cotiá na Galicia do Antigo Lugo. Deputación Provincial de Lugo. 1998. Réxime.6DQWLDJRGH&RPSRVWHOD Si[ *DUFtD )HUQiQGH] -HV~V Organización del espacio y economía rural en la España 9DOFiUFHO $QWRQLR Las Equivalencias atlántica6LJOR;;,HGLWRUHV6$ Métricas. Ourense. 1878. BIBLIOGRAFÍA
9LOOD$PLO \ &DVWUR -RVp Crónica de la http://www.secinet.com/secinews/r1/ provincia de Lugo. Madrid. 1866. http://imartinez.etsin.upm.es/ot1/index.htm 8QLYHUVDO &RQVWDQWV KWWS SK\VLFVQLVWJRY PhysRefData/codata86/codata86.html http://www.construir.com/Econsult/C/ Consulta/RENISON/document/sistemas. 7KH 0HWULF 6\VWHP KWWS ZZZXIIGD htm# FRPaELQNPHWULFKWPO html.rincondelvago.com/sistemas-de- 7KH ,QWHUQDWLRQDO 6\VWHP RI 8QLWV KWWS unidades-y-medidas.html ZZZQSOFRXNQSOUHIHUHQFHVLBXQLWVKWPO (YROXFLyQ GHO 6, HQ 86$ KWWS ZZZ 7LPH FDOHQGDU DQG FORFN KWWS LPDUWLQH] geocities.com/Athens/Acropolis/1793/ etsin.upm.es/ot1/Time1.htm history.html
214
9 7 8 8 4 4 5 3 5 0 5 5 3