Colectivos Artesanos
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Colectivos artesanos PARA UNHA ETNOGRAFÍA DOS PORTADORES DE SABERES TRADICIONAIS JOSÉ ANTONIO FIDALGO SANTAMARIÑA 1º PREMIO DO VI CONCURSO DE INVESTIGACIÓN ROMARÍA RAIGAME 2007 Colectivos artesanos Colectivos artesanos PARA UNHA ETNOGRAFÍA DOS PORTADORES DE SABERES TRADICIONAIS J. ANTONIO FIDALGO SANTAMARIÑA 1º PREMIO DO VI CONCURSO DE INVESTIGACIÓN ROMARÍA RAIGAME 2007 S e r i e Dirección Mariló e Xulio Fernández Senra Senra Secretaría Fco. Javier Álvarez Campos Colaboración artística Luis Cid RAIGAME Aptdo. 484 Coordina Centro Cultura Popular “Xaquín Lorenzo Fernández, Xocas” Tlf. e Fax 988 249493 32080 - Ourense e-mail: [email protected] www.depourense.es Edita Tódolos dereitos de reproducción, adap- Deseño e Realización infográfica Xosé Lois Vázquez & Nicole Carpentier, S.C. tación, traducción ou representación dos textos, ilustracións e fotografías están reser- Impresión RODI Artes Gráficas, S.L., Ourense vados, e só poderán ser exercidos por Dep. Legal OU 167-2007 terceiros previa solicitude e corresponden- I.S.B.N. 978-84-96503-63-5 te permiso dos editores ou dos autores. Colectivos artesanos PARA UNHA ETNOGRAFÍA DOS PORTADORES DE SABERES TRADICIONAIS J. Antonio Fidalgo Santamariña LIMIAR O saber artesá para non perdelo necesita desaparecer. Para esto decidín escoller: a) Tres colectivos de ser transmitido de cada xeración á seguinte. especialistas artesáns, que poñen en práctica o seu saber Para iso, empréganse métodos e mecanismos educativos e habilidade técnica artesá dentro dun obradoiro estable que existen en cada cultura. Incluso, dentro dela, cada área que teñen instalado ó carón do fogar ou dentro del. Trátase xeográfica pode presentar unha maneira local de transmitir dos colectivos de Oleiros, Ferreiros e Zapateiros tradicionais, os saberes e tradicións propios. estudados no capítulo II deste estudo, que se ben poden saír do obradoiro de vez en cando para ir vende-la obra polos No meu camiñar polos concellos e comarcas galegas té- mercados e feiras do contorno, a súa fabricación é froito ñome atopado con variados métodos empregados polos do traballo estable de artesán no obradoiro onde dispón portadores de saber, tanto para desenvolve-las actividades dos utensilios do oficio e das materias primas necesarias que lle son propias, como para transmitilas ó seguinte co- para desenvolve-la especialidade; b) Dous colectivos de lectivo de portadores, e o mesmo con modos diferentes de portadores de saber que representan ó sector da ambulan- aprendelos por parte daqueles interesados en continuar co cia galega clásica. Trátase dos colectivos de afiadores e desenvolvemento desa actividade técnica especial. canteiros ambulantes tradicionais, nos que temos deposi- tada a representación das profesións ambulantes clásicas. Unha análise científica destes saberes tradicionais permite Os resultados destes estudos preséntanse no capítulo III do mostrar unha serie de realidades que se poden empregar traballo; c) Outros dous colectivos de especialistas artesáns como guías de traballos de campo, como medios de identifi- que representan ó sector dos oficios semiambulantes, ape- car modos de colaboración, relación, traballo en equipo, ou lativo co que se trata de delimitar aqueles depositarios dun de formas de actuar xuntos no medio circundante. saber artesán que saen da aldea unha pequena tempada cada ano, que non supera os dous meses de duración, para A presenza na sociedade tradicional galega de numerosos poñelo en práctica proporcionando un servizo ós clientes colectivos de portadores dun saber especializados para o doutro lugar, volvendo ó remata-la tempada de traballo ó desenvolvemento de actividades concretas, permite non so fogar no que permanece o resto do ano. Trátase dos colec- a comparación entre as diferentes familias de portadores tivos constituídos polos Alambiqueiros do concello de Sober dos saberes tradicionais, senón que tamén permite a defi- (Lugo), desprazados anualmente ás zonas vitivinícolas do nición dos obxectivos que a sociedade xeral lles tiña enco- interior de Galicia, e os Seitureiros galegos desprazados ós mendado, e súa integración e status dentro da estrutura do campos de trigo de Castela-León, Castela-A Mancha, Estre- sistema de cultura tradicional. madura e Andalucía, para desenvolve-los traballos de sega e recolla dos cereais panificables, que presenta o capitulo No seguinte traballo propóñome conseguir varios obxecti- IV do traballo. vos, a saber: 3) En terceiro lugar, o estudo recolle na última parte unha 1) Tratar de contextualizar dentro do marco xeral do Sistema presentación da natureza dos argots antigos e das moder- de Cultura Tradicional ós diferentes colectivos de portadores nas linguaxes especiais de oficio, faladas por varios colec- de saber tradicionais cos que ten contado a sociedade ga- tivos de portadores de saber estudados, sempre que saían lega tradicional. Isto facemolo no capítulo I do traballo. desenvolve-la especialidade por fora das comunidades de orixe, así como as valoracións e status que lles atribúe o 2) En segundo lugar, presenta-los resultados de varios estu- pobo anónimo, a través do folclore popular, ós integrantes dos de campo elaborados sobre estes colectivos de porta- dos diferentes colectivos de portadores de saber que entran dores de saber, algúns xa extinguidos e outros a piques de a formar parte deste estudo 7 ~ I OS PORTADORES DE SABERES TRADICIONAIS: UN TEMA DE ESTUDO 1. MEDIO, HISTORIA E CULTURA por medio da recolección, a caza e a pesca. Trátase de tres artes de subsistencia que durante unha longa A cultura galega o mesmo que as demais culturas de secuencia de milenios servíronlle ó home para ex- Estado español formáronse sobre o territorio peninsu- traer do medio os bens imprescindibles para súa lar, no medio rural e urbano, antes de que existiran os alimentación. Ademais tratou de extraer do solo e nomes de Galicia e de España. Estas culturas pódense subsolo os materiais utilizables, practicando a agri- considerar no tempo, no seu proceso de desenrolo cultura e gandería, transformando a materia para ó longo dos séculos, e despois, no espazo, dominio protexerse, alimentarse, desprazarse e transporta- por dominio, pondo o acento no mundo rural. Este los froitos do seu traballo. último está subordinado á natureza que se empeña en dominar. Nel domina o espírito da tradición, sen a) A Recolección que por elo renuncie ó espírito de innovación. Como Actualmente, nos últimos estados de evolución so- é ben sabido, a transformación e a evolución cultural, ciocultural, en Galicia a recolección é practicada de aínda que lentas, atravesan fases dunha maior acele- modo residual. Severamente regulamentada, a caza ración. Empezarei o estudo constando aqueles secto- tamén tende cada vez máis a saírse do dominio das res do sistema de cultura tradicional, que conforman técnicas de adquisición para converterse nun de- os principais contextos de aprendizaxe dos pasados e porte. Noutras épocas ten xogado un papel moi im- presentes portadores de saberes tradicionais. portante b) A Pesca 2. OS ELEMENTOS BÁSICOS DO Tocante á pesca, o home tena practicado tanto en SISTEMA DE CULTURA TRADICIONAL auga doce como en auga salgada. A pesca en auga doce, nos nosos días aparece convertida en deporte. 2. 1. ELEMENTOS DO SUBSISTEMA TECNO- A pesca no mar industrialízase cada vez máis. Nos ECONÓMICO DO SISTEMA CULTURAL GALEGO dous medios os equilibrios biolóxicos téñense ra- 2.1.1. As técnicas de adquisición chado polo influxo da polución (contaminación) e Unha vez acadada a posesión do medio, o home tense as capturas abusivas das especies consumibles. Prac- preocupado por adquiri-los medios de subsistencia ticado desde tempo inmemorial, o cultivo de peixes 9 ~ COLECTIVOS ARTESANOS A recolección de mel que producen as avellas ten xogando un papel esencial en tanto que alimento hu- mano ao longo da historia humana. A cera, constituíu un dos materiais das velas coas que se obtiña a luz para a iluminación. Tamén os cabalos e as bestas, pola súa intelixencia e poderío, téñense convertido nun dos acompañan- tes favoritos do home, en canto animal de montura e tracción. Desde fai un cuarto de século a difusión cre- cente da tracción mecánica liberou ó cabalo e a besta dunha das súas funcións máis útiles. En canto animais de carreira e de paseo, o cabalo e a besta aínda con- servan a súa importancia para o home de hoxe. No que atinxe ó gando ovino proveu ó home de leite e de carne para alimentarse, de fertilizante para a agricultura, de la para a vestimenta, e de peles para o seu equipamento. Se vive en rabaños en busca de herba fresca e de forraxe para alimentarse constitúe o pastoreo. En Galicia existiu un pastoreo de parro- quia, coas súas propias normas que aínda hoxe é po- sible investigar. Despois dunha fase de declive, hoxe en día o pastoreo empeza a adquirir novamente im- portancia nalgunhas áreas montesías de Galicia. 2.1.2. Técnicas de produción: a agricultura - Do trigo ó pan: O trigo en sentido amplo é o conxunto de cereais panificables. Traída de Medio- Oriente, esta planta cultivable estendeuse por todo o mediterráneo e por toda Europa occidental. O trigo ó de auga doce tende hoxe a incrementarse para o con- principio é moído á man no ámbito da casa. O muíño sumo directo e para o “alevinaxe”, e dicir, o cultivo hidráulico e o de vento non apareceron hasta a época de peixe en piscifactorías destinado ó poboamento medieval. Desde hai moito tempo o de muiñeiro é dos ríos e dos estanques. Outras técnicas de produ- un oficio necesario. Agora chámanse fabricantes de ción, como o cultivo dos moluscos mariños (mexi- fariña. llóns, almexas, ostras, etc.) son desenroladas desde fai tempo cada vez con maior intensidade. Consumidos ó principio en forma de bolas e de tortas, os cereais de trigo, centeo e millo teñen sido elabora- c) A cría de gando dos máis a miúdo baixo a forma de pan, constituíndo Coa era neolítica o home pasa da caza do animal de hasta os nosos días unha das bases da alimentación cría ó coidado do mesmo.