Nowe Polskie Normy Dotyczące Automatyzacji Bibliotek
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY 2001 z. 1/2 PL ISSN 0033-202X GRAŻYNA PIOTROWICZ NOWE POLSKIE NORMY DOTYCZĄCE AUTOMATYZACJI BIBLIOTEK Omówienie: normy dotyczącej formatu do wymiany informacji oraz normy komend w interaktywnym wyszukiwaniu tekstowym, 5 norm ustalających kody wykorzys tywane przy wymianie informacji bibliograficznych, normy poświęconej przygoto waniu rękopisów elektronicznych, wreszcie protokołu Z39.50. Przedmiotem prac Normalizacyjnej Komisji Problemowej (NKP) nr 242 ds. Informacji i Dokumentacji jest działalność normalizacyjna w zakresie bibliotekarstwa i bibliografii, informacji naukowo-technicz nej i zagadnień wydawniczych. Współcześnie dąży się do unifikacji niektórych metod pracy biblio tecznej w skali międzynarodowej, drogą porozumień w ramach UNES CO oraz Międzynarodowej Federacji Bibliotekarskich Stowarzyszeń i Instytucji (International Federation of Library Associations and Institutions — IFLA), m. in.: zasad opisu bibliograficznego tradycyj nego oraz czytelnego maszynowo, trybu wymiany wydawnictw, prowa dzenia wypożyczeń międzybibliotecznych, budowy systemów infor- macyjno-wyszukiwawczych itp. W związku z faktem, iż obecnie zakłada się ścisłe powiązanie prac prowadzonych w kraju z działalnością międzynarodowych organizacji normalizacyjnych nie można takich prac prowadzić w oderwaniu od tendencji międzynarodowych. Przede wszystkim chodzi tu o Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (International Organization for Standardization — ISO), a w przypadku NKP 242 — ojej Komitet Techniczny ISO/TC 46 Informacja i dokumen tacja oraz Podkomitet SC 4 Zastosowanie komputerów w informacji i dokumentacji. Większość prac podejmowanych tam wiąże się z za stosowaniami automatyzacji. Z zakresu tematyki zautomatyzowanych systemów bibliotecznych opracowano następujące Polskie Normy: — PN-ISO 2709:1998 Informacja i dokumentacja — Format do wymiany informacji — PN-ISO 6630:1999 Dokwnentacja — Bibliograficzne znaki steru jące 80 ARTYKUŁY — PN-ISO 6862:1999 Informacja i dokumentacja — Kodowany ze staw znaków matematycznych do wymiany informacji bibliograficznej — PN-ISO 8777:1999 Informacja i dokumentacja — Komendy w interaktywnym wyszukiwaniu tekstowym — PN-84/N-09120 Zestaw dodatkowych znaków alfabetu łacińs kiego do wymiany informacji bibliograficznych — PN-85/N-09121 Zestaw znaków alfabetu greckiego do wymiany informacji bibliograficznych — PN-85/N-09122 Zestaw dodatkowych znaków alfabetu cyrylic- kiego do wymiany informacji bibliograficznych — PN-ISO 12083:2000 Informacja i dokumentacja — Przygotowa nie i adiustacja rękopisów elektronicznych — Pr-PN-ISO 23950 Informacja i dokumentacja — Pobieranie infor macji (Z39.50) — Definicja usługi aplikacyjnej i specyfikacja protokołu (w opracowaniu) PN-ISO 2709:1998 Informacja i dokumentacja — Format do wymiany informacji. Normę ISO 2709 Documentation. Format for bibliographic infor mation interchange on magnetic tape opublikowano po raz pierwszy w 1973 r. Opracowana została przez Bibliotekę Kongresu przy współ pracy Brytyjskiej Bibliografii Narodowej w związku z przygotowywa niem formatu MARC (poprzednika formatu USMARC) dla zautomaty zowanych systemów bibliotecznych. W formatach typu MARC przyjęto jednolitą strukturę rekordów zawierających dane bibliograficzne róż nych typów dokumentów oraz rekordów kartotek haseł wzorcowych. Norma ISO 2709 nie ustalała konkretnego formatu, raczej tylko ogólną strukturę rekordu, umożliwiającą wymianę danych bibliograficznych na taśmach magnetycznych. Norma ta znowelizowana została następ nie w 1981 r. Struktura rekordu przewidywała 3 podstawowe jego elementy: etykietę, tablicę adresów oraz pola zmiennej długości. Norma podawała tylko ogólne założenia formatu, przewidując np. miejsca, w których należy umieścić etykiety pól, ale nie określając ich wartości. Zakładała istnienie separatorów pól, ale ich nie określała. Obecnie wszystkie formaty pochodzące od formatu MARC mają strukturę ustaloną przez tę normę. Taśmy magnetyczne rozpowszechniane przez Bibliotekę Kongresu i Bibliotekę Brytyjską zachowują z nią zgodność, mimo że wykorzystują różne formaty (USMARC, UKMARC). W Polsce odpowiednikiem ISO 2709-1973 była norma PN-78/N- 09015, a odpowiednikiem ISO 2709:1981 norma PN-84/N-09015 Format do wymiany danych bibliograficznych na taśmie magnetycznej. Norma ustalała strukturę (układ oraz sposób zapisu danych) rekordu bibliograficznego do wymiany informacji bibliograficznych na taśmie magnetycznej. POLSKIE NORMY DOTYCZĄCE AUTOMATYZACJI BIBLIOTEK 81 Szybki rozwój techniki komputerowej i technologii teleinformatycz nych spowodował m.in. powstawanie coraz to nowszych zautomatyzo wanych systemów bibliotecznych i informacyjnych. Pojawiły się nowe typy dokumentów gromadzonych, opracowywanych i katalogowanych przez biblioteki, np. dokumenty elektroniczne dostępne online. Wpro wadzono też wiele zmian w przepisach katalogowania, dostosowując je do potrzeb katalogów zautomatyzowanych1. Natomiast transfery da nych realizowane dotychczas offline, zazwyczaj przy wykorzystaniu taśm magnetycznych, zaczęto coraz częściej zastępować wygodniej szymi w użyciu i bardziej pojemnymi dyskami optycznymi lub realizo wać bezpośrednio w trybie online, jako transfer plików poprzez sieci komputerowe 2. Aby zapewnić sprawną dystrybucję, wymianę i przejmowanie da nych bibliograficznych na szeroką skalę, dokonano następnej noweli zacji międzynarodowej normy ISO 2709:1981 iw 1996 r. ukazała się jej najnowsza wersja ISO 2709:1996 Information and documentation — Format for information exchange. Polskim odpowiednikiem tej normy jest PN-ISO 2709:1998 Informacja i dokumentacja — Format do wymiany informacji, która zastąpiła PN-84/N-09015. Norma PN-ISO 2709:1998 określa podstawową strukturę rekordu 0 polach zmiennej długości. Podane w niej postanowienia mają charakter ogólny3 i mogą być wykorzystywane w sposób niemal uniwersalny do przygotowania zróżnicowanych formatów, gdyż w sposób precyzyjny 1 jednoznaczny określają tylko: 24-znakową długość etykiety rekordu, 3-znakową długość etykiety pola oraz separatory pola i rekordu. W sto sunku do normy z 1981 r. wprowadza ona dodatkowo definicję podrekor- du jako grupy pól wewnątrz rekordu, które można traktować jako całość. Norma ISO 2709:1996 ustala wymagania dotyczące formatu wy miany do wykorzystania zarówno w rekordach bibliograficznych spo rządzanych dla wszystkich postaci materiałów podlegających opisowi bibliograficznemu, jak i w innych typach rekordów. W normie tej nie określono długości ani zawartości poszczególnych rekordów. Etykie tom pól, wskaźnikom czy identyfikatorom nie przypisano żadnego konkretnego znaczenia. Podkreślono tylko, iż te wymagania ustala się na poziomie implementacji formatu. Ogólna struktura formatu przed stawiona w ISO 2709:1996 przeznaczona jest przede wszystkim do komunikacji między systemami informacyjnymi, a nie wewnątrz tych systemów. Stosowanie formatu zgodnego z normą ISO 2709:1996 wraz z zale ceniami przyjętymi w zasadach katalogowania zapewniają spójność 1 A. Padziński: Stosowanie Polskich Norm w w zautomatyzowanych katalogach bibliotecznych. Warszawa 2000 s. 13. 2 A. Jacquesson: Automatyzacja bibliotek — zarys historyczny, strategia, perspektywy. W ar szawa 1999 s. 245. 3 Por. przyp. 1, s. 42. 82 ARTYKUŁY i wysoką jakość danych w zautomatyzowanych systemach bibliotecz nych. O wartości systemu zawsze ostatecznie decydują dane 4. Popraw na interpretacja formatu przez zautomatyzowane systemy biblioteczne ma ogromne znaczenie i umożliwia sprawne tworzenie katalogów lokalnych, centralnych, a także wirtualnych. Istnieje również moż liwość korzystania z różnorodnych systemów informacyjno-wyszuki- wawczych i jednoczesnego przeszukiwania wielu baz danych. Formaty są przeznaczone do wymiany i dystrybucji danych biblio graficznych w formie czytelnej dla komputera. Stosowanie omawianej normy zapewnia zatem kompatybilność formatów i usprawnia wymia nę danych. Sprzedawane obecnie systemy dopuszczają na wejściu formaty typu MARC (np. USMARC i UNIMARC), a to oznacza, że systemy te są w stanie importować opisy. Format wymienny jest jednak pewną strukturą zewnętrzną w sto sunku do używanego systemu bibliotecznego i nie narzuca żadnej określonej struktury do użytku wewnętrznego. Większość współczes nych systemów bibliotecznych, np. DYNIX, wykorzystuje systemy zarządzania bazami danych i dane są w nich zorganizowane zgodnie z tymi systemami. Nie przeszkadza to jednak zupełnie w prowadzeniu wymiany danych w formacie wymiennym. Na przykład w systemie DYNIX dane przyjmowane są w formacie MARC, a wewnętrznie zor ganizowane w systemie zarządzania bazami danych, czyli w systemie PICK. Natomiast na ekranach komputerów wyświetlane są znowu zgodnie ze strukturą formatu rekordu MARC5. PN-ISO 8777:1999 Informacja i dokumentacja — Komendy w interak tywnym wyszukiwaniu tekstowym. Konsekwencją istnienia wielu systemów informacyjno-wyszukiwa wczych, katalogów online i różnorodnych baz danych jest też duża liczba różnego rodzaju systemowych interfejsów użytkownika i metod wyszukiwania informacji. Użytkownik może mieć problemy z opanowa niem umiejętności korzystania z nich. Aby przeciwdziałać temu zjawis ku, grupa Euronet już przed laty podjęła próby wprowadzenia znor malizowanego języka komend w serwisach informacyjnych online. W efekcie tych działań utworzono język Common Command Language (CCL), skodyfikowany następnie w normie międzynarodowej ISO 8777:19936. Językami klasy CCL posługują się wielkie komercyjne serwisy informacyjne online, np. Dialog czy STN International. W przy padku STN