Podjecie PROGRAM

PROGRAM

NA RZECZ ZATRUDNIENIA I SPÓJNOŚCI SPOŁECZNEJ POWIATU BYTOWSKIEGO 2007-2013

Spis treści:

1. Wstęp………………………………………………...3

2. Diagnoza……………………………………………..6

3. Cele operacyjne……………………………………63

4. Sposób wdrożenia programu………………...... 78

5. Harmonogram……………………………………..86

6. Struktura zarządzania…………………………….86

7. Monitoring i ewaluacja……………………………88

8. Załączniki…………………………………………..89

2 1. Wstęp

Powiatowy program na rzecz zatrudnienia i spójności społecznej jest pomorskim sposobem na wykorzystanie środków Europejskiego Funduszu Społecznego, zawartych w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki (PO KL). Głównym celem Europejskiego Funduszu Społecznego jest wzrost zatrudnienia i spójności społecznej. Dla realizacji tego celu opracowano na poziomie krajowym Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata 2007 – 2013. Osiągnięcie zapisanych w tym programie zamierzeń będzie możliwe dzięki zawieranym porozumieniom i ścisłej współpracy służb zatrudnienia, pomocy społecznej, jednostek edukacji, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz jednostek samorządu terytorialnego. Z początkiem 2007r. samorządy powiatowe województwa pomorskiego we współpracy z Urzędem Marszałkowskim w Gdańsku rozpoczęły pracę nad opracowaniem programów. Decyzją Starosty Bytowskiego do prac nad budową powiatowego programu powołano zespół, w skład którego weszli:

Imię i nazwisko Instytucja Zofia Dera Stowarzyszenie Obrony Praw Bezrobotnych w Czarnej Dąbrówce Katarzyna Wirkus MOPS Bytów Barbara Chmielecka Fundacja Sprawni Inaczej w Bytowie Joanna Gil-Śleboda Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Ziemi Dretyńskiej Jarosław Ścigała Fundacja Rozwoju Lokalnego Parasol w Bytowie Jacek Żmuda GOPS Tuchomie Trzebiatowski Dariusz Glazik Starostwo Powiatowe w Bytowie Krzysztof Wirkus Starostwo Powiatowe w Bytowie Józef Kaczmarek Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Miastku Janusz Wiczkowski Powiatowy Urząd Pracy w Bytowie Konrad Remelski Urząd Miejski w Miastku Joanna Główczewska Urząd Miejski w Bytowie Jerzy Lewi Kiedrowski Urząd Gminy w Tuchomiu Rafał Narloch Urząd Gminy w Lipnicy Jolanta Cwik Urząd Gminy w Kołczygłowach Jerzy Szpakowski Urząd Gminy w Studzienicach Tomasz Czechowski Urząd Gminy w Trzebielinie

3 Andrzej Dołębski Urząd Gminy w Parchowie Wojciech Gralak Urząd Gminy w Czarnej Dąbrówce Anna Legus Niedźwiecka GOPS w Parchowie Beata Łozowska GOPS w Czarnej Dąbrówce Elżbieta Janta Lipińska GOPS w Borzytuchomiu Andrzej Hasulak Komenda Powiatowa Policji w Bytowie Jerzy Barzowski Centrum Integracji Społecznej w Bytowie Rafał Gierszewski DRUTEX Bytów Bolesław Prondziński EX-Pro Wałdowo Tadeusz Miąskowski Talex Borzytuchom

W doborze zespołu kierowano się m.in. zasadą partnerstwa, spójności terytorialnej, sektorowości oraz reprezentatywności dziedzin wsparcia. Ostatecznie Program na rzecz Zatrudnienia i Spójności Społecznej Powiatu Bytowskiego na lata 2007-2013 jest efektem spotkań i pracy kilkunastu osób reprezentujących sektor pozarządowy oraz administrację publiczną gmin i starostwa.

W stworzonym dokumencie zostały zapisane najważniejsze działania i projekty z zakresu edukacji, w tym przedszkolnej i zawodowej, integracji społecznej, rynku pracy oraz wspierania lokalnej przedsiębiorczości i oddolnych inicjatyw obywatelskich. Łącznie w programie udało się zawrzeć ok. 40 przykładowych działań w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, aktywizacji rynku pracy, integracji społecznej oraz edukacji i przedsiębiorczości. Realizacja programu zaplanowana na kilkuletni okres ma przyczynić się m.in. do zmniejszenia liczby osób długotrwale pozostających bez pracy, zwiększenia liczby instytucji oferujących usługi edukacyjne w tym m.in. przedszkolne oraz te związane z kształceniem zawodowym, zwiększenia stopnia uczestnictwa seniorów i osób niepełnosprawnych w życiu społecznym oraz podwyższenia poziomu usług doradczych dla lokalnych przedsiębiorców. Nie mniej ważne będą też projekty, których rezultatem ma być wzrost kompetencji i umiejętności urzędników oraz wzmocnienie potencjału organizacji społecznych, utworzenie i rozwój usług w systemie kształcenia ustawicznego.

Niniejszy Program jest komplementarny z Narodową Strategią Spójności 2007–2013, Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki na lata 2007–2013, Strategią Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 roku oraz strategiami lokalnymi tj.: Strategią Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego w latach 2007-2015, Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych w Powiecie Bytowskim na lata 2007-2013.

4 Wnioski z projektami z tych dziedzin trafią do Instytucji Pośredniczącej tj. m.in. do Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku, który zajmie się ich oceną i podejmie decyzję o wsparciu finansowym. Narzędziem finansowym do realizacji i wdrożenia powiatowych programów będą przede wszystkim środki zarezerwowane w tzw. Priorytetach Regionalnych Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Aby sprawnie i skutecznie wdrażać tzw. Powiatowy EFS należy zbudować trwałe, międzysektorowe partnerstwo instytucji, organizacji oraz podmiotów gospodarczych. Zapraszamy do wspólnego zarządzania zmianą społeczną.

2. Diagnoza

2.1 Opis stanu wyjściowego powiatu

2.1.1. Podstawowe informacje o Powiecie Bytowskim i 10 Gminach.

Uwaga: Dane statystyczne, wg stanu na dzień: 31.12.2006, źródło: GUS, Urzędy Gmin i Starostwo Powiatowe. Pozostałe informacje pochodzą z dokumentów programowych poszczególnych 10 Gmin i Powiatu. Odsetek bezrobocia – procentowy udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym liczony dla gmin, z uwagi na brak danych dotyczących liczby ludności aktywnej zawodowo, niemożliwe jest wyliczenie stopy bezrobocia

Powiat Bytowski Ludność: - 75 328, (M - 37 413, K - 37 915); średnia gęstość zaludnienia: 34 osób/km2. (Województwo Pomorskie - 120 osób/km2).

6 Struktura wiekowa: wiek przedprodukcyjny: 19 376, wiek produkcyjny: 47 498, wiek poprodukcyjny: 8 454. Stopa bezrobocia: 31,6%. Powierzchnia: 219 206 ha, (12% pow. Województwa Pomorskiego, drugi co do wielkości terytorium powiat, po powiecie słupskim), grunty orne - 64 453 ha (29,4 % pow. powiatu), lasy - 116 294 ha (53% pow. powiatu), wody (stojące i płynące) - 7 052 ha (3,2% pow. powiatu. Podział administracyjny: 10 gmin, 140 sołectw i 313 miejscowości, miasta: Bytów (siedziba powiatu) i Miastko, gminy wiejskie: Borzytuchom, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Trzebielino, Tuchomie, gminy miejsko - wiejskie: Bytów i Miastko.

Gmina Borzytuchom Ludność: 2 803 (M - 1442, K -1373), gęstość zaludnienia 26 osób/km2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 803, w wieku produkcyjnym - 1685, w wieku poprodukcyjnym - 315 osób. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 078 zł. Odsetek bezrobocia 21,25% (358 osób M - 127 ,K - 231, dane za rok 2006) Najważniejsze sektory zatrudnienia mieszkańców: produkcja, handel, rolnictwo, leśnictwo, usługi materialne. Powierzchnia gminy - 10 852 ha, grunty orne - 3 479 ha (32% pow. gminy), lasy - 5 492 ha (50,6% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 215 ha (2% pow. gminy). Podział administracyjny: 8 sołectw: Borzytuchom, Chotkowo, Dąbrówka, Jutrzenka - Kamieńc - Ryczyn, Krosnowo, Osieki, Niedarzyno, Sruszewo. Priorytety inwestycyjne: 1. Modernizacja i budowa infrastruktury sanitarnej: gminna oczyszczalnia ścieków w Borzytuchomiu, budowa kanalizacji sanitarnej dla wsi: Jutrzenka, Krosnowo, Niedarzyno, Osieki. 2. Modernizacja stacji uzdatniania wody. 3. Modernizacja i budowa dróg gminnych.

Gmina Bytów - gmina wiejsko-miejska. Ludność: 24 243, K - 12 449, M - 11 794, (wg danych ewidencji ludności Urzędu Miejskiego w Bytowie z dnia 12.06.2007 r.), miasto Bytów: 16 708 (M - 8009, K - 8699), gęstość zaludnienia: 119 osób/km2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 5 699, w wieku produkcyjnym - 16 162, w wieku poprodukcyjnym - 2 382. Dochód gminy na 1 mieszkańca – 1 971 zł Odsetek bezrobocia 14,83% (2397 osób M - 852 ,K - 1545, dane za rok 2006) Najważniejsze sektory zatrudnienia mieszkańców: produkcja przemysłowa, usługi materialne (warsztaty naprawcze, handel itd.), rolnictwo oraz zatrudnienie poza granicami regionu: w kraju i za granicą. Powierzchnia gminy - 19 692 ha, w tym: miasto Bytów - 870 ha, grunty orne - 7 516 ha (38 % pow. gminy), lasy - 7 764 ha (39,4 % pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 512 ha (2,6% pow. gminy) Podział administracyjny: miasto Bytów i 15 sołectw: Dąbie, Gostkowo, Grzmiąca, Mądrzechowo, Mokrzyn, Niezabyszewo, Płotowo, Pomysk Mały, Pomysk Wielki, Rekowo, Rzepnica, Sierżno, Świątkowo, Udorpie, Ząbinowice. Priorytety inwestycyjne: (na podstawie listy rankingowej zadań inwestycyjnych uchwalonej przez Radę Miejską w Bytowie dnia 27. 06. 2007 r.)

7 1. Modernizacja i budowa ulic w Bytowie. Rewitalizacja Śródmieścia Bytowa. Zagospodarowanie nabrzeży rzeki Bytowy wzdłuż ulic Wolności i Młyńskiej. 2. Budowa nowoczesnej bazy sportowo-rekreacyjnej: modernizacja obiektów MOSiR i budowa pływalni z widownią. Budowa boisk osiedlowych i przyszkolnych. Zagospodarowanie terenów wokół jeziora Jeleń. Budowa ścieżek rowerowych na terenie gminy Bytów. 3. Budowa kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich w aglomeracji Bytów. Modernizacja stacji uzdatniania wody przy ul. Mickiewicza. Budowa wodociągu Sierżno - Niezabyszewo. Budowa kanalizacji deszczowej przy ul. Sikorskiego i Pochyłej w Bytowie. 4. Modernizacja linii kolejowej Bytów - Lipusz - nowoczesne połączenie kolejowe z Trójmiejskim Obszarem Metropolitarnym. 5. Budowa Centrum Pomocy Społecznej w Bytowie. 6. Budowa i modernizacja Biblioteki Miejskiej. Budowa Centrum Konferencyjnego na Zamku. Modernizacja Miejskiego Domu Kultury.

Gmina Czarna Dąbrówka Ludność: 5 626 (M - 2830, K - 2796), gęstość zaludnienia: 19 osób/km2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 1554, w wieku produkcyjnym - 3438, w wieku poprodukcyjnym - 645. Dochód gminy na 1 mieszkańca – 2 272 zł Odsetek bezrobocia 28,21% (970 osób M - 415 ,K - 555, dane za rok 2006) Najważniejsze sektory zatrudnienia mieszkańców: rolnictwo, usługi materialne i niematerialne. Powierzchnia gminy - 29 806 ha, grunty orne - 8 543 ha (28,6 % pow. gminy), lasy - 17 732 ha (59,5 % pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 1 301 ha (4,4% pow. gminy). Podział administracyjny: 20 sołectw: Bochowo, Czarna Dąbrówka, Jasień, Jerzkowice, Karwno, Kartkowo, Kleszczyniec, Kłosy, Kotuszewo, Kozy, Mikorowo, Mydlita, Nożyno, Nożynko, Otnoga, Rokiciny, Rokitki, Rokity, Unichowo, Wargowo. Priorytety inwestycyjne: 1. Modernizacja i budowa dróg gminnych i osiedlowych. 2. Rozbudowa, budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych - rozbudowa oczyszczalni w Jasieniu i modernizacja (zwiększenie przepustowości) oczyszczalni ścieków w Czarnej Dąbrówce. 3. Kompleks rekreacyjno-sportowy w Czarnej Dąbrówce i Centrum Turystyczne w Łupawsku.

Gmina Kołczygłowy Ludność: 4 313 (M - 2 163, K - 2 150), gęstość zaludnienia: 25 osób/km2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym -1 197, w wieku produkcyjnym - 2 645, w wieku poprodukcyjnym - 481 osób. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 240 zł. Odsetek bezrobocia 23,67 % (626 osób M - 241 ,K - 385, dane za rok 2006) Najważniejsze sektory zatrudnienia mieszkańców: przetwórstwo drewna, produkcja rolna (przewaga gleb klasy IV b i V), w 320 gospodarstwach prywatnych i gospodarstwach AWRSP. Ponadto: mieszkańcy znajdują zatrudnienie w Bytowie i w Słupsku. Powierzchnia gminy - 17 357 ha, grunty orne - 5 303 (30,5 % pow. gminy). lasy - 9 540 ha (55% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 229 ha (1,3% pow. gminy). Podział administracyjny: 15 sołectw: Barkocin, Barnowiec, Barnowo, Darżkowo, Gałąźnia Wielka, Jezierze, Kołczygłówki, Kołczygłowy, Łobzowo, Łubno, Podgórze, Radusz, Wierszyno, Witanowo, Zagony.

8 Priorytety inwestycyjne: (za: Wieloletni Program Inwestycyjny Gminy Kołczygłowy na lata 2007 – 2010): 1. Budowa i rozbudowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Radusz, Górki, Wierszyno, Jezierze, Kołczygłowy, Darżkowo, Wierszyno. 2. Budowa sieci wodociągowej w Raduszu, Górki-Wierszyno, Zagony-Rokłowo. 3. Modernizacja Gminnego Ośrodka Kultury w Kołczygłowach. 4. Budowa świetlic wiejskich w Barnowie i Barnowcu. 5. Rozbudowa świetlicy w Jezierzu. 6. Modernizacja dróg w miejscowości Darżkowo, Wierszyno, Jezierze. 7. Budowa przystani kajakowej w Gałęźmi Małej. 8. Budowa zespołu boisk sportowych przy Zespole Szkół w Kołczygłowach.

Gmina Lipnica Ludność: 4789 (M - 2 501, K - 2 288), gęstość zaludnienia: 15 osób/km2 Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 1 268, w wieku produkcyjnym - 2 879, w wieku poprodukcyjnym - 648, Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 504 zł Odsetek bezrobocia 19,56% (563 osób M - 259 ,K - 304, dane za rok 2006) Powierzchnia gminy - 30 881 ha, lasy - 16 251 ha (52,6% pow. gminy), grunty orne - 8 679 ha (28,1 % pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 1 518 ha (4,9% pow. gminy). Podział administracyjny: 15 sołectw: Borowy Młyn, Borzyszkowy, Brzeźno Szlacheckie, Brzozowo, Gliśno Wielkie, Kiedrowice, Lipnica, Luboń, Łąkie, Mielno, Ostrowite, Osusznica, Prądzona, Wojsk, Zapceń. Priorytety inwestycyjne: 1. Budowa kanalizacji i kolektorów sanitarnych w miejscowościach: Lipnica - Kiedrowice - Osusznica, Brzeźno Szlacheckie - Łąkie - Borowy Młyn, Prądzona - Borzyszkowy - Ostrowite - Gliśno Wielkie. 2. Budowa wodociągów w miejscowościach: Mielno - Karpno - Modziel - Mogiel - Budy - Kiedrowice, Osusznica - Lipnica, Nowe Brzeźno - Stare Brzeźno - nad J. Gwieździniec, Łącki Młyn - Rokitniki. 3. Utworzenie Domu Kultury i wyposażenie wiejskich świetlic w Internet. 4. Budowa dróg utwardzonych, asfaltowych na terenie gminy.

Gmina Miastko - gmina miejska i wiejska Ludność: 19 698 (M - 9 721, K - 9 977), miasto Miastko - 10 945 (M - 5 274, K - 5 671); gęstość zaludnienia: 42 osób/km2 Struktura wiekowa: wiek przedprodukcyjny: 4 722, wiek produkcyjny: 12 700, wiek poprodukcyjny: 2 364. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 1 725 zł Odsetek bezrobocia 21,25% (2699 osób M - 1247 ,K - 1452, dane za rok 2006) Główne sektory zatrudnienia mieszkańców: budownictwo, handel, transport, produkcja przemysłowa (miasto Miastko), usługi materialne. Ponadto rynkiem pracy dla mieszkańców jest Bytów, Koszalin, Słupsk i Szczecinek. Powierzchnia gminy - 46 709 ha, tereny wiejskie - 46 041 ha, miasto Miastko - 568 ha, (gmina należy do największych obszarowo w kraju), grunty orne - 13 681 (29,7% pow. gminy), lasy - 24 807 ha (53,1 % pow. gminy), wody (płynące i stojące) - 1 683 ha (3,6% pow. gminy). Podział administracyjny: 28 sołectw: Biała, Bobięcino, Chlebowo, Czarnica, Dolsko, Dretyń, Dretynek-Trzcinno, Głodowo, Kamnica, Kawcze, Kwisno-Szydlice, Lubkowo, Miłocice, Okunino-Kowalewice, Pasieka, Piaszczyna, Popowice, Przęsin-Zadry,

9 Role-Żabno, Słosinko, Świeszyno, Świerzenko, Świerzno, Turowo, Wałdowo, Węgorzyno, Wołcza Mała, Wołcza Wielka

Priorytety inwestycyjne: (za: informacja Urzędu Miasta i Gminy Miastko): 1. Modernizacja dróg w gminie Miastko. 2. Budowa mieszkań. 3. Pozyskanie nowych inwestorów.

Gmina Parchowo Ludność: 3 624, M - 1 799, K - 1 825, gęstość zaludnienia: 28 osób/km2. Struktura wiekowa: wiek przedprodukcyjny - 978, wiek produkcyjny - 2250, wiek poprodukcyjny - 396. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 427 zł Odsetek bezrobocia 18,67% (420 osób M - 183 ,K - 237, dane za rok 2006) Główne sektory zatrudnienia mieszkańców: rolnictwo, produkcja przemysłowa, budownictwo, transport, inne usługi materialne. Powierzchnia: 13 121 ha, grunty orne - 4 140 ha (31,5% pow. gminy), lasy - 6 720 ha (51,2% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 425 ha (3% pow. gminy). Podział administracyjny (obowiązujący od dnia 01. 01. 2008 r.- Uchwała Rady Gminy Parchowo) 11 sołectw: Chośnica, Gołczewo, Grabowo, Jamno, Jeleńcz, Nakla, Nowa Wieś, Parchowo, Soszyca, Sylczno, Żukówko. Priorytety inwestycyjne: 1. Rozbudowa Zespołu Szkół w Parchowie. Budowa przedszkola samorządowego w Parchowie. 2. Modernizacja, termomodernizacja, wymiana kotłów centralnego ogrzewania na ekologiczne i usunięcie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych w budynkach użyteczności publicznej na terenie gminy, np. w budynku Urzędu Gminy, Wiejskich Domach Kultury w Gołczewie i w Nakli oraz w ośrodku zdrowia w Parchowie. 3. Modernizacja zaplecza pola namiotowego (Strażacka 21 a) wraz z kompleksowym zagospodarowaniem posesji na potrzeby Warsztatów Terapii Zajęciowej. 4. Wymiana pokryć dachowych zawierających azbest. 5. Rozbudowa i budowa sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie gminy. 6. Remonty kapitalne dróg i budowa infrastruktury drogowej na terenie gminy. 7. Rozwój i budowa infrastruktury sportowo – rekreacyjno – turystycznej na terenie gminy. 8. Budowa sieci teleinformatycznych w ramach partnerstwa publiczno – prywatnego.

Gmina Studzienice Ludność: 3 389 (M- 1 714, K - 1 675), gęstość zaludnienia: 19/km2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym: 866, w wieku produkcyjnym: 2 137, w wieku poprodukcyjnym: 380. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 057 zł Odsetek bezrobocia 20,54 % (439 osób M - 170 ,K - 269, dane za rok 2006) Podstawowe sektory zatrudnienia mieszkańców: handel, usługi, rolnictwo, usługi turystyczne (nad największymi jeziorami działa 9 ośrodków wypoczynkowych z 930 miejscami noclegowymi). Powierzchnia gminy - 17 626 ha, grunty orne - 2 978 ha (16,9 % pow. gminy), lasy - 11 860 ha (67,2% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 814 ha (4,6% pow. gminy).

10 Podział administracyjny: 11 sołectw: Czarna Dąbrowa, Kłączno, Łąkie, Osława Dąbrowa, Półczno, Przewóz, Rabacino, Skwierawy, Sominy, Studzienice, Ugoszcz. Priorytety inwestycyjne: 1. Budowa sieci wodociągowych, modernizacja stacji uzdatniania wody; budowa kanalizacji sanitarnej na terenie gm. Studzienice. 2. Adaptacja pomieszczeń na świetlicę socjoterapeutyczną. Rozbudowa ośrodka zdrowia w Studzienicach - dostosowanie do wymogów ministerstwa zdrowia. 3. Budowa i remont dróg gminnych: Ugoszcz – krzyżówka Kłączno, Sominy - Przewóz – Hamer Młyn - Lipnica, Ugoszcz – Rabacino, Sominy – Sominki - Skoszewo. 4. Budowa oświetlenia ulicznego na terenie gm. Studzienice. 5. Informatyzacja gminy, wg programu powiatowego: „Rozwój społeczeństwa informacyjnego szansą na rozwój Powiatu Bytowskiego”.

Gmina Trzebielino Ludność: 3 741 (M - 1 862, K - 1 879); gęstość zaludnienia: 17 osób/km2 Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym - 958, w wieku produkcyjnym - 2 344, w wieku poprodukcyjnym - 428. Dochód gminy na 1 mieszkańca - 1 651,19 zł (dane: 2003) Bezrobotni – 550, odsetek bezrobocia 23,46% (M - 231, K - 319, dane za 2006). Najważniejsze sektory zatrudnienia ludności: rolnictwo, (na terenie gminy nie działają zakłady przemysłowe), usługi materialne - np. budownictwo, stolarstwo, transport, mechanika pojazdowa, handel. Rynkiem pracy są też miasta: Bytów, Miastko, Słupsk. Powierzchnia gminy - 22 597 ha, grunty orne - 5 112 ha (22,6% pow. gminy), lasy - 14 509 ha (64,2% pow. gminy), wody (stojące i płynące) - 193 ha (0,85% pow. gminy). Podział administracyjny: 11 sołectw: Bożanka, Cetyń, Dolno, Gumieniec, Miszewo, Objezierze, Poborowo, Starkowo, Suchorze, Trzebielino, Zielin. Priorytety inwestycyjne: 1. Budowa sieci kanalizacji we wsiach: Bąkowo, Bożanka, Broczyna, Gumieniec, Kleszczewo, Miszewo, Objezierze, Poborowo, Suchorze. 2. Modernizacja i remonty świetlic wiejskich. 3. Przebudowa dróg gminnych.

GminaTuchomie Ludność: 3 915 (M - 2 004, K - 1 911), gęstość zaludnienia 37 osób/km2. Struktura wiekowa: w wieku przedprodukcyjnym: 1 102, w wieku produkcyjnym: 2 459, wieku poprodukcyjnym: 349. Dochód gminy na 1 mieszkańca: 2 135 zł Odsetek bezrobocia 18,54% (456 osób M - 170 ,K - 286, dane za rok 2006) Powierzchnia gminy: 10 665 ha (najmniejsza gmina Powiatu Bytowskiego), grunty orne - 5 022 ha (47,1% pow. gminy), lasy - 2 619 ha (24,5% pow. gminy1) i wody - 162 ha (1,5% pow. gminy). Podział administracyjny: 12 sołectw: Ciemno, Kramarzyny, Masłowice Trzebiatkowskie, Masłowice Tuchomskie, Masłowiczki, Modrzejewo, Nowe Huty, Piaszno, Tągowie, Trzebiatkowa, Tuchomie, Tuchomko. Główne sektory zatrudnienia ludności: rolnictwo, usługi leśne i przeróbka drewna, budownictwo, transport, ślusarstwo. Priorytety inwestycyjne: (za: Wieloletni Plan Inwestycyjny Gm. Tuchomie 2007 - 2009) -

1 Średnia krajowa - 28%. 11 1. Rozbudowa sieci kanalizacyjnych, budowa systemu przydomowych oczyszczalni ścieków. Rozbudowa i wymiana sieci wodociągowej. 2. Budowa dróg gminnych (w tym: oświetlenie, chodniki). 3. Inwestycje oświatowe (termomodernizacje budynków). 4. Budowa lub modernizacja budynków socjalnych dla mieszkańców.

2.1.2 Społeczeństwo - infrastruktura - polityka społeczna.

Demografia.

Analiza demograficzna jest elementem diagnozy potencjału społecznego Powiatu Bytowskiego, działaniem niezbędnym w planowaniu strategicznym. Odpowiada bowiem na pytanie: kto może być podmiotem i przedmiotem działań w horyzoncie czasowym wyznaczanym w planach strategicznych. Zważywszy na niekorzystne zmiany demograficzne zachodzące w polskim społeczeństwie w ostatnich latach, wynikające choćby z niskiej dzietności, zmian w geografii i strukturze rynku pracy, zmian modelu rodziny, obyczajów i migracji (zarobkowych, edukacyjnych, rodzinnych) krajowych i zagranicznych, analiza i bieżący monitoring tych procesów jest zadaniem niezbędnym nie tylko na etapie planowania strategicznego, ale wdrażania i modyfikacji strategii.

Ludność Powiatu Bytowskiego: 75 286, w tym: M - 37 397, K - 37 889. Średnia gęstość zaludnienia - 34 osoby/km2 - w Województwie Pomorskim: 119 osób/km2. Mieszkańcy miast: 40%, mieszkańcy wsi: 60%. Struktura demograficzna ludności Powiatu Bytowskiego: . 19 376 osób w wieku przedprodukcyjnym - 25,7% populacji, . 47 498 w wieku produkcyjnym - 63,1% . 8 454 osób w wieku poprodukcyjnym - 11,2%

W latach 2000 – 2005 spadła liczba osób w wieku przedprodukcyjnym z 22 880 do 19 376. Saldo migracji w roku 2005 wynosiło –220. Najludniejsza gmina: miasto Bytów –16 888, najmniej mieszkańców ma gmina Borzytuchom – 2 798.

Tabela 14. Ludność wg płci i miejsca zamieszkania: Polska - Województwo Pomorskie - Powiat Bytowski (stan: 31.12.2006). region ogółem mężczyźni kobiety miasto/% wieś/% /% /% /% razem M/% K/% razem M/% K/% /% /% Polska 38 125 479 18 426 775 19 698 704 23 368 878 11 083 770 12 285 108 14 756 60 7 343 0 7 413 596 100% 48,3% 51,7% 61,2% 47,4% 52,6% 1 05 50,2% 38,7% 49,8% Woj. 2 203 595 1 070 950 1 132 645 1 477 253 704 994 772 259 726 342 365 95 360 386 Pomorskie 5,7% 48,6% 51,4% 67% 48% 52% 33% 6 49.6% populacji populacji populacji populacji populacji populacji populacji 50.4% populacji kraju woj. woj. woj. woj. woj. woj. populacj woj. i woj. Powiat 75 286 37 397 37 889 27 653 13 283 14 370 47 633 24 114 23 519 Bytowski 3,4 % 49,7% 50,3% 36,7% 48% 52% 63,3% 51% 49% populacji populacji populacji populacji populacji populacji populacji populac populacji województwa powiatu powiatu powiatu powiatu powiatu powiatu ji powiatu powiatu dane: GUS, opr. własne

12 Województwo Pomorskie ma cechy demograficzne porównywalne do średniej statystyki krajowej w liczbie ludności miejskiej. Województwo Pomorskie o 7 % przewyższa średnią krajową, a w liczbie ludności wiejskiej średnia ta jest wyższa o 6 %. Dane dotyczące podziału płci są porównywalne. Podstawowe cechy demograficzne społeczności Powiatu Bytowskiego: 1. Teren Powiatu Bytowskiego zamieszkuje 3,4 % ogólnej liczby mieszkańców Woj. Pomorskiego, na obszarze zajmującym 12% powierzchni Województwa, czyli drugim, po słupskim, co do wielkości terytorium powiatowym. 2. Na terenie Powiatu Bytowskiego występuje jeden z najwyższych wskaźników przyrostu naturalnego w Województwie Pomorskim. 3. Liczba ludności miejskiej Powiatu Bytowskiego jest dwukrotnie niższa od średniej wojewódzkiej, odwrotnie niż w grupie ludności wiejskiej, w której populacja powiatowa dwukrotnie przewyższa średnią wojewódzką. Taki stan rzeczy obrazuje wielkość zasobów przyrodniczych i możliwości z tym związane oraz skalę problemu w zakresie budowy i kosztów utrzymania infrastruktury, przy dużym rozrzedzeniu siedlisk. 4. Dane o podziale płci są porównywalne.

Tabela 15. Ludność wg płci i miejsca zamieszkania: Powiat Bytowski - Gminy. (dane za: 31.12.2006). M - mężczyźni, K - kobiety. region/gmina Ogółem mężczyźni kobiety miasto/% /% /% /% razem/% M/% K/% Powiat 75 503 37 520 37 983 27 653 13 283 14 370 Bytowski 100 % 49,7% 50,3% 36,6% 48% 52% Borzytuchom 2815 1442 1373 3,7% 51,3% 48,7 Bytów m. i w. 23 593 11 484 12 109 16 708 8009 8699 31,2% 48,6% 51,4% 70,8% 48% 52% Czarna Dąbrówka 5626 2830 2796 7,5% 50,6% 49,4% Kołczygłowy 4313 2163 2150 5,7% 50,3% 49,7% Lipnica 4789 2501 2288 6,3% 52,1% 47,9% Miastko 19 698 9721 9977 10 945 5274 5671 m. i w. 26,1% 49,4% 50,6% 55, 6% 47,8% 52,2% Parchowo 3624 1799 1825 4,8% 49,6% 50,4% Studzienice 3389 1714 1675 4,5% 50,4% 49,6% Trzebielino 3741 1862 1879 5% 50,3% 49,7% Tuchomie 3915 2004 1911 5,2% 51,4% 48,6% dane: GUS, opr. własne Tabela 16. Gęstość zaludnienia Powiatu Bytowskiego wg Gmin. powiat/gminy osoba/km2 Powiat Bytowski 34 Bytów 119 Miastko 42 Tuchomie 37 Borzytuchom 26

13 Parchowo 28 Kołczygłowy 25 Czarna Dąbrówka 19 Studzienice 19 Trzebielino 17 Lipnica 15 dane: GUS, opr. własne

Gęstość zaludnienia Powiatu Bytowskiego wg Gmin. (osoba/km2)

120

100

Bytów

Lipnica

Miastko

Tuchomie

Parchowo

Trzebielino

Studzienice

Kołczygłowy

Borzytuchom

Powiat Powiat Bytowski Czarna Dąbrówka Czarna

 Zwraca uwagę (tabela 15) wyższa liczba kobiet w miastach: w Bytowie i Miastku - ok. 4 %. Natomiast na obszarach wiejskich, poza gm. Parchowo, przeważają mężczyźni: od 1 do 4 %.  Pięć najsilniej zurbanizowanych gmin: dwie miejsko - wiejskie: Bytów i Miastko i trzy wiejskie: Borzytuchom, Parchowo i Tuchomie zamieszkuje 49 826 ludzi, co stanowi 70,8% populacji Powiatu.

Taka sytuacja jest m.in. uwarunkowana historycznym rozwojem obszarów eksploracji gospodarczej wokół korytarzy komunikacyjnych i historycznej roli centrum, jaką od wieków pełni Bytów oraz współczesnymi funkcjami i usługami miejskimi Bytowa i Miastka (edukacja, rynek pracy, służba zdrowia itd.), z którymi graniczą Borzytuchom, Parchowo i Tuchomie. W strukturze przestrzennej Powiatu zaznacza się wyrazisty podział na strefy mieszkalne, gospodarcze i przyrodnicze, co pozwala na racjonalne planowanie i zarządzanie przestrzenne.

Tabela 17. Ludność wg wieku - Polska - Województwo Pomorskie - Powiat Bytowski (Uwaga: stan: 31.12.2005).

wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny 0-17 M 18 - 64 K 18- 59 gdzie ogółem M K ogółem M K ogółem M K ogółem M K /% /% /% /% /% /% /% /% /% /% /% Polska 38 125 479 18 426 775 19 698 704 7 660587 3 925606 3 734961 24 481670 12 567550 11 914120 5 983240 1 933619 4 049623 48,3% 51,7% 20% 51,2% 48,8% 64 % 51,3% 48,7% 16% 32,3% 67,7% Województwo 2 203 595 1 070 950 1 132 645 469 304 240 934 228 370 1 422 192 727 286 694 906 312 099 102 730 209 369 Pomorskie 48,6% 51,4% 21% 51,3% 48,7% 64% 51,1% 48,9% 15% 33% 67% Powiat Bytowski 75 328 37 413 37 915 19 376 9962 9414 47 498 24 598 22 900 8454 2853 5601 49,6% 50,4 25,7% 51,3% 48,7% 63% 52% 48% 11,3% 34% 66% dane: GUS, opr. własne

Ludność wg wieku - Polska - Województwo Pomorskie - Powiat Bytowski

100% 16% 15% 11,30% 90% 80% 70% 60% 63% 64% 64% 50% 40% 30%

20% 25,70% 20% 21% 10% 0% Polska Województwo Powiat Bytowski Pomorskie

wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny

Tabela 18. Ludność wg wieku - Powiat Bytowski - Gminy (dane za: 31.12.2005) wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny ludność w wieku 0 - 17 lat M - 18 - 64 lat K - 18 - 59 lat % nieprodukcyjnym na 100 osób w powiat ogółem razem M K razem M K razem M K wieku produkcyjnym gminy /% /% /% /% /% /% /% /% /% /% Powiat 75 328 19 376 9962 9414 47 498 24 598 22 900 8454 2853 5601 59 Bytowski 100% 25,7% 51,3% 48,7% 63% 52% 48% 11,3% 34% 66% Borzytuchom 2803 803 418 385 1685 893 792 315 120 195 66 3,7% 28,7% 52% 48% 60,2% 55,8% 44,2 11,1% 38% 62% Bytów 23 544 5939 3035 2904 15 170 7629 7541 2435 815 1620 55 31,3% 25,3% 51,1% 48,9% 64,5% 50,2% 49,8% 10,2% 34% 66% Bytów m. 16 788 3979 2030 1949 10 975 5436 5539 1834 607 1227 53 Czarna 5637 1554 753 801 3438 1846 1592 645 232 413 64 Dąbrówka 7,5% 27,7% 48,4% 51,6% 60,1% 53,7% 44,3% 12,2% 36% 64% Kołczygłowy 4323 1197 614 583 2645 1397 1248 481 155 326 63 5,7% 27,7% 51,3% 48,7% 61,2% 52,8% 47,2% 11,1% 32,2% 67,8% Lipnica 4795 1268 693 575 2879 1559 1320 648 249 399 67 6,4% 26,4% 54,6% 45,4% 60%% 54,1% 45,9% 13,6% 38,4% 61,6% Miastko 19 786 4722 2445 2277 12 700 6548 6152 2364 734 1630 56 26,2% 23,9% 51,8% 48,2% 64,2% 51,5% 48,5% 11,9% 31% 69% Miastko m. 11 040 2294 1221 1073 7284 3648 3636 1462 443 1019 52 Parchowo 3624 978 490 488 2250 1175 1075 396 134 262 61 4,8 % 27% 50,1% 49,9% 62,1% 52,2% 47,8% 10,9% 33,8% 66.2% Studzienice 3383 866 463 403 2137 1111 1026 380 152 232 58 4,5% 25,6% 53,5% 46,5% 63,2% 52% 42% 11,2% 39% 61% Trzebielino 3730 958 486 472 2344 1241 1103 428 137 291 59 4,9% 25,7% 50,7% 49,3% 62,8% 53% 47% 11,5% 32% 68% Tuchomie 3910 1102 578 524 2459 1297 1162 349 121 228 59 5,2% 28,2% 52,4% 47,6% 62,9% 52,7% 47,3% 8,9% 34,6% 65,4% dane: GUS, opr. własne

Przyjmując podział populacji Powiatu Bytowskiego na trzy grupy ludzi: w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), produkcyjnym (mężczyźni w wieku od 18 - 64 lat, kobiety w wieku od 18 - 59 lat) i w wieku poprodukcyjnym, otrzymujemy statystyczny profil społeczności. Nie jest to jednak obraz komplementarny, biorąc pod uwagę uwarunkowania, jakim podlega społeczeństwo globalne XXI wieku. Jeszcze nigdy w dziejach ludzkości powiązania procesów demograficznych, kulturowych i regionalnych z procesami międzynarodowymi i kontynentalnymi nie były tak silne, jak obecnie. Widoczne są, w skali regionu pomorskiego i w skali Powiatu Bytowskiego uwarunkowania, które należy brać pod uwagę przy formułowaniu i wdrażaniu polityki społecznej: 1. Mobilność społeczna i zmiany w stylu życia, geografii nauki i pracy - w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej. Wg danych na koniec roku 2005 na teren Powiatu Bytowskiego przybyło 888 osób (w tym: 36 z zagranicy), a w tym samym czasie wyjechało 1131 osób (w tym: za granicę 59). Ujemne saldo migracji wyniosło: 243 osoby. 2. Wydłużenie wieku życia i aktywności zawodowej oraz, związane z tym procesem demograficznym programy wspierające aktywność społeczną i gospodarczą ludzi w wieku 50 + i starszych. 3. Wyzwania, jakie stawia społeczeństwo wiedzy (kształcenie ustawiczne) przed każdym indywidualnie, przed społecznościami samorządowymi oraz przed zarządzającymi zasobami ludzkimi. Analiza struktury wiekowej populacji 10 Gmin wskazuje na: 1. Wysoki procent populacji w wieku 0 - 17 - w granicach od 24 % do 28% społeczności 10 gmin, średnio o 4 % wyższy niż w skali kraju i woj. pomorskiego. 2. Dobre proporcje pomiędzy grupą ludności w wieku 0-17, a grupą ludności w tzw. wieku poprodukcyjnym; wyższe niż w kraju i w woj. pomorskim. 3. Wydłużanie wieku życia, a co za tym idzie, zwiększanie szans na wykorzystanie możliwości, jakie dają europejskie i krajowe programy aktywizacji intelektualnej, zawodowej i społecznej ludzi starszych.

Wskaźnikiem (ilościowym) mobilności społecznej jest zestawienie napływu i odpływu ludności z Powiatu Bytowskiego za rok 2005. Przy jego analizie należy brać pod uwagę jedną z form „ukrytego” bezrobocia, polegającej na korzystaniu w Polsce ze statusu bezrobotnego, a wykonywaniu pracy tymczasowej poza granicami regionu czy kraju. Nowym elementem mobilności społecznej jest zatrudnienie różnych grup zawodowych i nauka ludzi młodych w krajach UE. Co prawda, wciąż pozostają na stałe zameldowani w rodzinnych domach (i figurują w statystykach) na terenie Powiatu Bytowskiego, ale ich miejsce aktywności, a częstokroć także płacenia podatków znajduje się w innych krajach Europy. Aktualnie obowiązująca prognoza demograficzna (www.stat.gov.pl) zakłada, że w najbliższych latach wzrośnie skala migracji zagranicznych - do 2010 roku. Monitorowanie zmian w migracji stanowi wyzwanie dla statystyków, z uwagi na ograniczony zakres dostępnych danych o przemieszczeniach ludności. Można odnieść się jedynie do rejestrowanych migracji na pobyt stały, tj. migracji definitywnych - krajowych i zagranicznych. Zakładane w prognozie na 2005 rok ujemne saldo migracji zagranicznych na pobyt stały jest wyższe, niż wykazuje to bieżąca statystyka, przy czym większa rozbieżność występuje w wielkości odpływu niż napływu. Skala przemieszczeń wewnętrznych na pobyt stały prognozowana na 2005 rok — jest o 16,6 tys. większa niż zarejestrowana. Rozbieżności są przede wszystkim wynikiem intensywnych i trudnych do oszacowania przemieszczeń ludności występujących po wejściu Polski do UE.

Tabela 19. Liczba mieszkańców - prognoza dla Powiatu Bytowskiego do 2030 - wg. GUS - dane w tys. osób.

Rok 2010 2015 2020 2025 2030 liczba mieszkańców 76,3 77,60 78,6 79,2 79,3 Powiatu Bytowskiego źródło: GUS

Liczba mieszkańców - prognoza dla Powiatu Bytowskiego do 2030 w tyś. osób

80 79,5 79,2 79,3 79 78,5 78,6 78 77,5 77,6 77 76,5 76,3 76 75,5

75 liczba osób mieszkańców w tysiacach 74,5 2010 rok 2015 rok 2020 rok 2025 rok 2030 rok lata

Prognoza dla Polski, została opracowana w 2003 roku (przez ekspertów Głównego Urzędu Statystycznego, Rządowej Rady Ludnościowej i Komitetu Nauk Demograficznych PAN) na bazie wyników spisu ludności 2002 oraz przewidywanych trendów w zakresie dzietności, umieralności, migracji wewnętrznych i zagranicznych. Wyniki prognozy wskazują, że do 2020 r. liczba ludności Polski zmniejszy się o milion osób, a w następnej dekadzie (lata 2020—2030) o kolejne półtora miliona. W 2030 roku ludność Polski może osiągnąć liczbę 35,7 mln; przewiduje się, że do 2030 r. liczba ludności w miastach zmniejszy się o 3 mln osób, a na wsi wzrośnie o 500 tys. Prognoza ta określana jest jako pesymistyczna. Niepokojąca jest prognoza tzw. dzietności, która nie zapewnia prostej zastępowalności pokoleń. W 2005 r. tzw. dzietność wynosiła przeciętnie 1,24. Nastąpił jednak wzrost liczby urodzeń: w 2005 r. - 364,4 tys., w 2006 r. - 374 tys. W roku 2006, w porównaniu do roku 2003, w którym zanotowano najniższą w powojennej Polsce liczbę urodzeń — nastąpił wzrost o 23 tys. Urodzenia w 2005 roku były o 5% wyższe, od roku poprzedniego, zaś w 2006 r. - wyższe o 8%. Z uwagi na fakt, iż w okresie najintensywniejszej płodności znajdują się obecnie roczniki wyżu demograficznego z początku lat 80., przy utrzymaniu obecnego natężenia urodzeń, można spodziewać się stopniowego wzrostu urodzeń w kolejnych latach, przynajmniej w perspektywie do 2010 roku.

W 2010 r. liczba ludności w wieku produkcyjnym może osiągnąć poziom 24,6 mln i stanowić ponad 65% populacji. Jednocześnie będzie miał miejsce postępujący proces starzenia się ludności i znaczące zwiększenie wskaźnika obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku poprodukcyjnym. Szacuje się, że liczba osób w wieku poprodukcyjnym może zwiększyć się ok. 2010 r., do 17% - 19% ogółu ludności.

Wnioski: demografia Powiatu Bytowskiego

1. Na terenie Powiatu Bytowskiego występuje jeden z najwyższych wskaźników przyrostu naturalnego w Województwie Pomorskim, niska całkowita liczba ludności (3,4 % populacji Województwa Pomorskiego), na obszarze zajmującym 12% powierzchni województwa oraz najniższa w Województwie Pomorskim gęstość zaludnienia. 2. Do najgęściej zaludnionych gmin Powiatu Bytowskiego należą: Borzytuchom, Bytów, Miastko, Parchowo i Tuchomie - w których mieszka 70,8% populacji Powiatu, tj. 49 826 ludzi. Wskaźnik ludności miejskiej wynosi 40%, przy 60% mieszkańców wsi. Liczba ludności miejskiej Powiatu Bytowskiego jest dwukrotnie niższa od średniej wojewódzkiej, a ludności wiejskiej - dwukrotnie wyższa. Taka sytuacja jest m.in. uwarunkowana historycznym rozwojem obszarów eksploracji gospodarczej wokół korytarzy komunikacyjnych i historycznej roli centrum, jaką od wieków pełni Bytów oraz współczesnymi funkcjami i usługami miejskimi Bytowa i Miastka (edukacja, rynek pracy, służba zdrowia itd.), z którymi graniczą Borzytuchom, Parchowo i Tuchomie. W strukturze przestrzennej Powiatu jest wyrazisty podział na strefy mieszkalne, gospodarcze i przyrodnicze. 3. Wyższa liczba kobiet na terenie miast: w Bytowie i Miastku ok. 4 %. Natomiast na obszarach wiejskich, poza gm. Parchowo, przeważają mężczyźni: od 1 do 4 %. W grupie osób w wieku poprodukcyjnym (tendencja krajowa), zdecydowanie przeważają kobiety, w niektórych gminach nawet o 2/3. 4. Analiza struktury wiekowej populacji 10 gmin wskazuje na dobre proporcje pomiędzy grupą ludności w wieku 0-17, a grupą ludności w tzw. wieku poprodukcyjnym - korzystniejsze niż w kraju i w województwie. 5. Wydłużenie wieku życia, aktywności zawodowej ludzi w wieku 60+, a co za tym idzie zwiększanie szans na wykorzystanie możliwości, jakie dają europejskie i krajowe programy aktywizacji intelektualnej, zawodowej i społecznej ludzi starszych. 6. Mobilność społeczna, zmiany w stylu życia, geografii nauki i pracy - w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej - są widoczne w zachowaniach populacji Powiatu. 7. Aktualnie obowiązująca prognoza demograficzna (www.stat.gov.pl) zakłada wzrost skali migracji zagranicznych (zwłaszcza w obrębie krajów Unii Europejskiej). Szacunkowy wzrost liczby ludności Powiatu Bytowskiego wyniesie 1000 osób, co 5 lat, począwszy od 2010 r. 8. Na podstawie obecnych analiz społecznych można konstatować, że starzenie się mieszkańców Powiatu jest faktem i istotnym wyznacznikiem procesów społecznych i gospodarczych. Ten fakt ma znaczenie dla planowania przestrzennego i polityki społecznej. W niektórych wsiach (zwłaszcza atrakcyjnych krajobrazowo) będzie dokonywać się zmiana funkcji: z gospodarczej na rekreacyjną i mieszkaniową - osiedleńczą (sezonową i stacjonarną). Proces starzenia się ludności wsi nie musi być problemem społecznym i ekonomicznym, jeżeli zostanie odpowiednio zdiagnozowany i objęty programem aktywizacji obszarów wiejskich i innymi programami adresowanymi do - nazwijmy to umownie - społeczeństwa III wieku.

2.1.3 Aktywność społeczna.

Sektor pozarządowy.

Art. 3 pkt. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dn. 24 kwietnia 2003 r., stanowi, że: „organizacjami pozarządowymi są, nie będące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i nie działające w celu osiągnięcia zysku”. Wskaźnikiem kapitału społecznego Brindig (włączającego) są organizacje pozarządowe. W Województwie Pomorskim jest zarejestrowanych 6 406 organizacji, co w przeliczeniu na liczbę mieszkańców daje 343 osoby na jedną organizację. W Powiecie Bytowskim jest zarejestrowanych 210 organizacji (wg nr Regon - GUS), natomiast w bazie organizacji pozarządowych KLON – JAWOR zarejestrowanych jest 118 organizacji, z czego 42 nie aktualizowało danych od 7 lat. Trzeba pamiętać, że w wielu konkursach grantowych (podstawowej formie finansowani działalności organizacji pozarządowych) wymogiem formalnym jest aktualizacja danych organizacji w tej bazie. Wynika z tego, że te organizacje bądź zaprzestały działalności, bądź prowadzą ją w bardzo ograniczonym zakresie i nie korzystają ze źródeł finansowania projektów.

Struktura organizacji pozarządowych w Powiecie, nie odbiega zasadniczo od struktury w Województwie Pomorskim. W Powiecie Bytowskim działają dwie lokalne organizacje grantowe: Centrum Międzynarodowych Spotkań w Tuchomiu oraz Fundacja Rozwoju Lokalnego Parasol. Najczęściej wskazywane pola działalności to sport - kultura fizyczna, a na drugim miejscu pomoc społeczna. Swoją pracę organizacje w większości opierają na wolontariacie. Najważniejsze projekty realizowane przez organizacje pozarządowe o zasięgu ponad- gminnym to: 1. Działaj Lokalnie – program budowania wspólnot lokalnych, wspieranie ich w samodzielnym rozwiązywaniu problemów. 2. Pracownia Umiejętności – program aktywizacji młodzieży i edukacji przez działanie. 3. Działania Lokalnej Grupy Działania „Wrzeciono”, obejmującej gminy Miastko i Trzebielino - „skuteczna edukacja, przemyślane programowanie i promocja szansą rozwoju obszaru”. 4. Partnerstwo Dorzecza Słupi - obejmuje swoim zasięgiem gminy Powiatu Słupskiego oraz 8 gmin Powiatu Bytowskiego: Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Parchowo, Studzienice i Tuchomie.

Tabela 20. Organizacje pozarządowe w Powiecie Bytowskim, rejestrowane w bazie Klon-Jawor.

gmina ogółem organizacje organizacje, które pożytku nie aktualizowały publicznego danych od 2000 roku Bytów 65 7 25 Borzytuchom - - - Czarna Dąbrówka 3 - 1 Kołczygłowy 1 - 1 Lipnica - 1 - Miastko 33 1 10 Parchowo 6 - 2 Studzienice 2 - 2 Trzebielino 3 1 - Tuchomie 5 - 1 razem 118 10 42 źródło: http://www.ngo.pl

Organizacje pozarządowe w Powiecie Bytowskim, rejestrowane w bazie Klon-Jawor.

Bytów Borzytuchom Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko Parchowo Studzienice Trzebielino Tuchomie

Jedynie 42 (3,9%) organizacje, spośród 118 widniejących w ewidencji Starosty Bytowskiego aktualizowało dane w ogólnopolskiej bazie organizacji pozarządowych Klon – Jawor. Aktualizacja danych, nie starsza niż dwa lata jest wymagana w wielu konkursach grantowych dla organizacji pozarządowych oraz przy korzystaniu z bezpłatnych szkoleń czy działaniach sieciowych na poziomie regionalnym i ogólnopolskim.

Tabela 21. Stowarzyszenia w ewidencji Starostwa Powiatowego w Bytowie.

widniejące wyłącznie ogółem zarejestrowane w KRS w Rejestrze Starostwa Powiatowego w Bytowie

235 170 - 72,3% 65 - 27,7% miejskie wiejskie miejskie wiejskie miejskie wiejskie 131 104 97 73 34 31 55,7% 44,3% 57% 43% 52,3% 47,7% Źródło: Starostwo Powiatowe w Bytowie, z dnia 01. 07. 2007.

Większość stowarzyszeń zarejestrowanych jest w miastach Bytowie i Miastku, jest to jednak przewaga niewielka. Największą aktywność rejestruje się w samym mieście Bytowie; ponad jedna trzecia wszystkich organizacji, jako miejsce działalności wskazuje Bytów.

Tabela 22. Podział stowarzyszeń ze względu na pole działania.

widniejące wyłącznie w zarejestrowane pole działania Rejestrze Starostwa w KRS Powiatowego w Bytowie Ochotnicze Straże Pożarne 39 - 22,9% - Rozwój lokalny/turystyka 35 - 20,6% 4 - 6,15% Pomoc społeczna 31 - 18,2% -

Sport 25 - 14,7% 59 - 90,8% Kultura/sztuka 10 - 5,9% - Edukacja/oświata 6 - 3,5% - Mniejszości narodowe 6 - 3,5% - Religijne 3 - 1,8% - Inne 15 - 8,8% 2 - 3% Ogółem 170 - 100% 65 - 100% Źródło: Starostwo Powiatowe, opr. własne.

Podział stowarzyszeń ze względu na pole działania.

Ochotnicze Straże Pożarne 9% rozwój lokalny/turystyka 2% 22% 4% pomoc społeczna 4% sport 6%

kultura/sztuka

edukacja/oświata 15% 20% mniejszości narodowe

religijne 18% inne

Wśród stowarzyszeń, działających na terenie Powiatu Bytowskiego przeważają organizacje sportowe 90,8 %, uwidocznione w rejestrze Starostwa Powiatowego i, w ilości 25 - zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym. Łącznie, z ogółu organizacji, to 49,41%. W badaniu ogólnopolskim (rok 2006) 39,2% organizacji wskazuje sport i rekreację, jako podstawową działalność. 12,8% organizacji, w badaniu ogólnopolskim wskazuje, jako dominujące pole działalności - kulturę. W Powiecie Bytowskim ten wskaźnik jest o połowę niższy, tylko 5,9%. Udział organizacji edukacyjnych jest również niższy od średniej krajowej i stanowi zaledwie 3,5 (w kraju: 10,5%). Na 10 tys. mieszkańców Powiatu przypadają 22 organizacje - w Województwie Pomorskim, wskaźnik ten wynosi mniej - 19.

Liczba stowarzyszeń zarejestrowanych w KRS, wg 10 Gmin:

Gm. Bytów 61 (59 w mieście 2 poza) 35,9 % Gm Czarna Dąbrówka 14 8,2% Gm. Tuchomie 14 8,2% Gm. Parchowo 10 5,9% Gm. Kołczygłowy 5 2,9% Gm. Studzienice 9 5,3% Gm. Borzytuchom 2 1,18% Gm. Trzebielino 8 4,7% Gm. Miastko 39 (38 w mieście 1 poza) 22,9% Gm Lipnica 8 4,7% razem 170 100%

Największą aktywnością w III sektorze charakteryzują się miasta: Miastko i Bytów, a spośród gmin wiejskich: Czarna Dąbrówka i Tuchomie. Najniższą aktywność w grupie organizacji pozarządowych wykazują gminy: Borzytuchom i Kołczygłowy.

Tabela 23. Fundacje działające w Powiecie Bytowskim.

fundacja siedziba gmina Fundacja „Naji Goche” Borowy Młyn Lipnica Fundacja Profilaktyki Społecznej Miastko Miastko – Ośrodek Organizacji Czasu Wolnego i Rehabilitacji Fundacja „Nasza Wspólnota” Bytów Bytów Fundacja „De’ignis” Polska Bytów Bytów Fundacja Rozwoju Lokalnego „Parasol” Bytów Bytów Fundacja „Rademenes” Bytów Bytów Fundacja „Kultura Łączy” Bytów Bytów Fundacja Pomocy Poszkodowanym przez Wojny Bytów Bytów i Kataklizmy Fundacja Inicjatyw Społecznych i Charytatywnych – „Droga” Bytów Bytów

Źródło: Wydział Edukacji, Kultury i Sportu Starostwa Powiatowego w Bytowie.

Jednym z czynników hamujących zakres i dynamikę aktywności społecznej mieszkańców Powiatu Bytowskiego są zaszłości historyczne: zmiany struktury społecznej i narodowej, przymusowe migracje ludności po II wojnie światowej, zmiany geografii i środowiska kulturowego, którym poddano tysiące ludzi zasiedlonych w granicach Powiatu i stąd wysiedlonych. Te procesy dezintegracji kulturowej, w połączeniu z mechanizmem społeczno - gospodarczym PRL, zapewniającym co prawda stabilność socjalną na poziomie podstawowych potrzeb, ale w dużej mierze defraudującym wartość pracy i ludzkiego indywiduum (system społeczno - gospodarczy Państwowych Gospodarstw Rolnych - PGR, dyktujący styl życia i niszczący poczucie odpowiedzialności za własność publiczną) nie sprzyjały budowaniu więzi i współpracy społecznej. Bariery w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego: . brak tradycji samoorganizacji i obywatelskich, . niski poziom zaufania do samodzielnej drogi rozwiązywania problemów, bez udziału władz administracyjnych, . niska gęstość zaludnienia, rozproszenie osiedli, nie sprzyjające kontaktom i więziom społecznym w obrębie miejscowości i pomiędzy nimi, . brak organizacji infrastrukturalnych wspierających rozwój intelektualny i kulturę organizacyjną stowarzyszeń czy fundacji, . duże bezrobocie, skupianie się na problemach socjalnych i rodzinnych.

Najczęściej wskazywane problemy organizacji to brak stałego personelu, trudności w pozyskaniu środków na stałe koszty oraz brak umiejętności pracy projektowej i prowadzenie księgowości.

Wnioski: organizacje pozarządowe 1. Dla dynamicznego rozwoju organizacji pozarządowych, wzrostu kapitału społecznego należy stworzyć system wsparcia instytucjonalnego, np. inkubator społeczny, granty instytucjonalne. Należy także budować organizacje infrastrukturalne, przy niezbędnej w tym zakresie pomocy samorządów. 2. Szansą dla terenów wiejskich jest zawiązanie się dwóch partnerstw trójsektorowych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Partnerstwa powstały w ramach Pilotażowego

Programu Leader+ działanie 2.7 SPO ROL. Obydwie Lokalne Grupy Działania mają zbieżne cele (np. rozwój turystyki i rekreacji w Powiecie Bytowskim) i możliwości planowania i realizowania wspólnych projektów w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Lokalne Grupy Działania, ze względu na swój partnerski charakter mogą stanowić infrastrukturę rozwoju III sektora w Powiecie Bytowskim. Partnerstwa obejmują swoim oddziaływaniem 9 gmin Powiatu. Gmina Lipnica nie należy do partnerstw. Dla spójności obszaru należy podjąć działania włączające Gminę Lipnica do jednego z partnerstw.

Udział w zarządzaniu - aktywność wyborcza.

Istotnym elementem pomiaru kapitału społecznego jest analiza aktywności obywatelskiej, udział w wyborach, szczególnie do władz lokalnych. „Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania. Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło. Na przykład grupa, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i ufają innym będzie w stanie osiągnąć znacznie więcej niż porównywalna grupa, w której brak jest zaufania.” Putnam, Demokracja w działaniu, 1995, s. 258.

Poniżej, w trzech tabelach zestawiono statystykę wyborczą w trzech różnych wyborach: samorządowych, parlamentarnych i w referendum.

Tabela 24. Frekwencja w wyborach samorządowych - Powiat Bytowski - 12.11.2006 r.

gmina/powiat/kraj liczba liczba frekwencja uprawnionych wydanych kart wyborcza do głosowania Borzytuchom 2 053 757 36,59 Bytów 18 354 8443 46% Czarna Dąbrówka 3 802 1884 49,55% Kołczygłowy 3085 1779 57,7% Lipnica 3800 2271 59,8% Miastko 15 739 6856 43,6% Parchowo 2558 1787 69,9% Studzienice 2597 1480 57% Trzebielino 2896 1369 47,3% Tuchomie 2200 967 44% Powiat Bytowski 56 485 27 441 48,6% Województwo Pomorskie 403 713 168 640 41,8% Polska 14 893 890 5 885 857 39,6% Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza.

Frekwencja w wyborach samorządowych - Powiat Bytowski - 12.11.2006 r.

80 Borzytuchom 70 Bytów Czarna Dąbrówka 60 Kołczygłowy

50 Lipnica Miastko 40 Parchowo Studzienice 30 Trzebielino Tuchomie 20 Powiat Bytowski 10 Województwo Pomorskie 25 Polska 0 1

Tabela 25. Frekwencja w wyborach do Sejmu RP - Powiat Bytowski - 25.09.2005 r.

gmina/powiat/kraj liczba liczba frekwencja uprawnionych wydanych kart wyborcza do głosowania Borzytuchom 2046 716 35% Bytów 18 191 7322 40,25% Czarna Dąbrówka 4352 1385 31,8% Kołczygłowy 3169 1016 32% Lipnica 3760 1677 44,6% Miastko 15 601 5135 32,9% Parchowo 2539 1118 44% Studzienice 2551 901 35,3% Trzebielino 2848 803 28,2% Tuchomie 2820 950 33,7% Powiat Bytowski 57 877 21 023 36,3% Województwo Pomorskie 891 822 382 191 42,9% Polska 30 229 031 12 263 640 40,6% Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza

Frekwencja w wyborach do Sejmu RP - Powiat Bytowski - 25.09.2005 r.

45% Borzytuchom 40% Bytów 35% Czarna Dąbrówka Kołczygłowy 30% Lipnica 25% Miastko Parchowo 20% Studzienice 15% Trzebielino

10% Tuchomie Powiat Bytowski 5% Województwo Pomorskie 0% Polska gmina/powiat/kraj

Tabela 26. Frekwencja w referendum w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej - Powiat Bytowski - 7.06.2003 r.

gmina/powiat/kraj liczba liczba frekwencja uprawnionych wydanych kart wyborcza do głosowania Borzytuchom 1 930 1087 56,3% Bytów 17 538 10 341 59% Czarna Dąbrówka 4 169 2171 52% Kołczygłowy 3 048 1572 51,6% Lipnica 3 559 1999 56,1% Miastko 15 319 8104 52,9% Parchowo 2 500 1522 60,9% Studzienice 2 470 1393 56,4% Trzebielino 2 812 1398 49,7% Tuchomie 2 722 1352 49,7% Powiat Bytowski 56 067 30 939 55,2% Województwo Pomorskie 1 680 736 1 055 710 62,8% Polska 29 868 474 17 586 215 58,8% Źródło: Państwowa Komisja Wyborcza

Frekwencja w referendum w sprawie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej - Powiat Bytowski - 7.06.2003 r.

70,00% Borzytuchom Bytów 60,00% Czarna Dąbrówka 50,00% Kołczygłowy Lipnica 40,00% Miastko Parchowo 30,00% Studzienice 20,00% Trzebielino Tuchomie 10,00% Powiat Bytowski

0,00% Województwo Pomorskie gmina/powiat/kraj Polska

Wniosek: aktywność wyborcza Przegląd statystyk wyborczych wskazuje na znacznie wyższą, od przeciętnej krajowej, aktywność mieszkańców Powiatu Bytowskiego w wyborach lokalnych. W tym względzie wyróżnia się gm. Parchowo, w której frekwencja w wyborach samorządowych była o 20% wyższa od średniej powiatowej i o ponad 30% od średniej wojewódzkiej i krajowej. Najniższa frekwencja była w gminach Borzytuchom i Miastko, jednak wyższa od średniej krajowej. Tak duże zainteresowanie wyborami do lokalnych samorządów świadczy o zaufaniu do tej ważnej instytucji demokratycznej i jej zdolności do rozwiązywania problemów społeczności gminnych.

W wyborach do parlamentu i w referendum akcesyjnym, frekwencja w Powiecie Bytowskim była znacznie niższa od wojewódzkiej i krajowej lub na porównywalnym poziomie.

Profil demograficzny radnych Powiatu Bytowskiego - stan na dzień 31.06 2007:

Tabela 27. Radni gmin Powiatu Bytowskiego, według płci, wykształcenia i wieku.

z liczby ogółem ogółem gdzie - w tym w wieku wykształcenie do 29 lat 30 -59 60 wyższe zasadnicze kobiety średnie lat + i policealne i podstawowe Województwo 1875 Pomorskie 397 37 1623 215 658 703 514 161 Powiat Bytowski 30 4 141 16 32 69 50

Gminy miejsko - wiejskie Bytów 21/3 20 1 12 5 4 Miastko 21/5 18 3 5 15 1 Gminy wiejskie Borzytuchom 15/5 14 1 4 5 6 Czarna Dąbrówka 14/4 1 10 3 6 4 4 Kołczygłowy 15/5 1 13 1 1 7 7 Lipnica 15/2 15 2 7 6 Parchowo 15/0 15 7 8 Studzienice 15/2 14 1 4 8 3 Trzebielino 15/2 15 - 3 7 5 Tuchomie 15/2 2 7 6 5 4 6 źródło: GUS

Radni Rady Powiatu Bytowskiego wg wieku:

24 i mniej 25-29 30 - 39 40 - 59 60+ 0 0 4 14 1 Kobiety K – 2 Mężczyźni M - 4 M - 12 M – 1

Struktura wiekowa radnych wykazuje wysoki procent udziału osób w wieku 40 - 59 lat. Brak w radzie przedstawicieli pokolenia ludzi urodzonych po 1980 +.

Radni Rady Powiatu Bytowskiego wg grup zawodowych: administracja, specjalista technicy/ pracownik pracownicy robotnik, wyżsi urzędnicy i kierownicy średni biurowy usług osobistych Rzemieślnik personel i sprzedawcy l 10 6 2 0 0 1 prace proste rolnicy, ogrodnicy, operatorzy siły leśnicy i rybacy i monterzy zbrojne maszyn 0 0 0 0

Radni Rady Powiatu Bytowskiegowg wykształcenia:

wyższe policealne średnie zasadnicze gimnazjalne podstawowe zawodowe pozostałe

14 0 3 2 0 0

Radni wg wykształcenia: 2

wyższe średnie zasadnicze zawodowe

Wniosek: udział w zarządzaniu 1. Od 2002 roku w składzie Rady Powiatowej charakterystyczny jest brak przedstawicieli rolników i leśników. 2. We władzach Powiatu obserwuje się brak ludzi młodych poniżej 29 roku życia oraz niewielki udział kobiet - zaledwie 11% - średnia wojewódzka 18 %. 3. W radach 10 Gmin kobiety stanowią 18,6% , a ludzie młodzi 6,6% ogółu radnych.

4. Problemy społeczne - obszary wykluczenia społecznego.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ Zbiorowość osób niepełnosprawnych została podzielona na 2 podstawowe grupy: osoby niepełnosprawne z orzeczonym stopniem niepełnosprawności oraz osoby nie posiadające orzeczonego stopnia niepełnosprawności, które mają (lub miały) całkowitą lub ograniczoną zdolność do wykonywania czynności podstawowych. Kryteria kwalifikowania do zbiorowości osób niepełnosprawnych: . dla osób w wieku 16 + - aktualne orzeczenie wydane przez organ orzekający, ustalający niezdolność do pracy, stopień niepełnosprawności, celowość przekwalifikowania lub inwalidztwo, . dla dzieci poniżej 16 roku życia uprawnienia do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego.

Tabela 28. Osoby niepełnosprawne w Powiecie Bytowskim - wg wieku.

wiek ogółem 0-15 16-29 30-44 45-64 65-79 80 + Powiat 9 282 505 750 1 440 3 648 2 320 619 Bytowski miasto 3 316 142 268 531 1 372 794 209 wieś 5 966 363 482 909 2 276 1 526 410 Źródło: GUS

Tabela 29. Osoby niepełnosprawne w Powiecie Bytowskim - wg płci, miejsca zamieszkania i kategorii niepełnosprawności.

miasta wieś ogółem M K razem Mi K razem M K Powiat Bytowski 9282 4606 4676 3316 1623 1693 5966 2983 2983 niepełnosprawni prawnie 7593 3889 3704 2792 1421 1371 4801 2468 2333 niepełnosprawni biologicznie 1689 717 972 524 202 322 1165 515 650 dorośli 8777 4322 4455 3174 1551 1623 5603 2771 2832 niepełnosprawni prawnie 7260 3695 3565 2708 1375 1333 4552 2320 2232 niepełnosprawni biologicznie 1517 627 890 466 176 290 1051 451 600 dzieci 505 284 221 142 72 70 363 212 151 niepełnosprawni prawnie 333 194 139 84 46 38 249 148 101 niepełnosprawni biologicznie 172 90 82 58 26 32 114 64 50 Źródło: GUS

BEZDOMNOŚĆ W ramach projektu finansowanego ze środków Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, przeprowadzono w Województwie Pomorskim (2004) szczegółowe badania problemu bezdomności. Większość zebranego materiału jest reprezentatywna dla sytuacji w skali regionu. Z raportu wynika, że w Powiecie Bytowskim było 106 osób bezdomnych i w stosunku do roku 2003 nastąpił wzrost o 2%. Natomiast na obszarze Województwa Pomorskiego zanotowano tendencję malejącą.

UBÓSTWO Definicja ubóstwa wg prof. Kazimierza Friske: „Ubóstwo, to szczególne okoliczności, które nie pozwalają ludziom na uczestnictwo w życiu zbiorowym i w istotny sposób pomniejszają ich możliwości współuczestniczenia w podstawowych sytuacjach społecznych: od rodziny poczynając, na wymiarze sprawiedliwości kończąc. Ubóstwo to nie zrealizowane warunki społecznej partycypacji, czyli niezaspokojone ludzkie potrzeby.” Od roku 1999 następuje spadek liczby osób ubogich i poza wzrostem w roku 2002, tendencja ta się utrzymuje. Obecnie w Powiecie Bytowskim różnymi formami pomocy społecznej jest objętych ponad 20% gospodarstw domowych. Stopa ubóstwa (dochody poniżej minimum socjalnego) w Powiecie Bytowskim jest wyższa, niż średnia w Województwie Pomorskim i wynosi obecnie 12,6%. Dla porównania w latach 1999 - 2004 wynosiła: 1999 27 % 2000 26 % 2001 24,4 % 2002 29,9 % 2003 26 % 2004 19 %

PROBLEMY RODZINNE - tzw. dysfunkcje rodziny (Na podstawie informacji i analiz Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie)

Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 2004 r. Nr 64 poz. 593 z późn. zm.) nakłada na samorządy powiatowe obowiązek realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej, szczegółowo zdefiniowanych w rozdziale IV: „Opieka nad rodziną i dzieckiem”. Pomoc społeczna powinna wspierać rodziny niezdolne do samodzielnego przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, a w sytuacjach koniecznych zapewniać dziecku opiekę i wychowanie poza rodziną biologiczną. Podstawowe zadania, jakie ustawa nakłada na Powiat: . Organizacja i świadczenie specjalistycznego poradnictwa. . Organizacja opieki w rodzinach zastępczych zawodowych, prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych. . Udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych. . Udzielanie pomocy - osobom opuszczającym różnego typu placówki pomocy społecznej - na usamodzielnienie i kontynuowanie nauki. . Organizowanie i prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej i ośrodków wsparcia.

Realizatorem tych zadań jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie, które współpracuje z gminnymi jednostkami pomocy społecznej, wspierającymi rodzinę w

naturalnym środowisku, a także z innymi podmiotami działającymi w sferze pomocy społecznej: organizacjami pozarządowymi i osobami prawnymi i fizycznymi.

Diagnoza problemu: Najpoważniejszym problemem społecznym Powiatu Bytowskiego jest bezrobocie, z którym wiąże się ściśle ubóstwo i brak perspektyw życiowych. Ma to wpływ na rozwój patologii społecznych, jak: agresja, przemoc domowa, uzależnienia, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, przestępczość. Problem ten dotyczy nie tylko dorosłych, ale w sposób szczególny dzieci, które nie znajdują oparcia i właściwej opieki w rodzinie biologicznej. Rodzicom niewłaściwie wypełniającym funkcje opiekuńczo- wychowawcze sąd ogranicza władzę rodzicielską lub jej pozbawia. Z tego powodu dzieci obejmowane są różnymi formami opieki zastępczej, tj. umieszczane są w rodzinach zastępczych spokrewnionych, zawodowych lub w placówkach opiekuńczo - wychowawczych. W Powiecie Bytowskim zastępczą formą opieki objęto w roku 2006 r. 87 dzieci. W Zespole Placówek Opiekuńczo - Wychowawczych w Bytowie przebywało (31.12. 2006) 85 dzieci i młodzieży. W 2006 roku wydano 45 skierowań do ZPOW na podstawie postanowień Sądu Rodzinnego, w tym: do placówki interwencyjnej 17, a do placówki socjalizacyjnej 28. W roku 2006 r. do domu rodzinnego z ZPOW powróciło 8 dzieci, a 2 dzieci umieszczono w rodzinie zastępczej.

Tabela 30. Liczba dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych - Powiat Bytowski (2006 r.)

liczba rodzin liczba dzieci typy rodzin na terenie poza umieszczonych w rodzinach umieszczonych w rodzinach powiatu powiatem zastępczych na terenie powiatu zastępczych poza powiatem rodziny zastępcze 64 3 83 4 spokrewnione rodziny zastępcze 6 1 9 1 niespokrewnione rodziny zastępcze - - - - zawodowe rodziny wielodzietne - - - - rodziny o charakterze - - - - pogotowia rodzinnego ogółem 70 4 92 5 razem 74 97 za: Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie.

Tabela 31. Liczba wychowanków w placówkach opiekuńczo - wychowawczych - stan: 31.12.2006 r.

typ placówki nazwa placówki liczba dzieci

placówka interwencyjna Zespół Placówek Opiekuńczo 5 Wychowawczych (ZPOW) w Bytowie

placówka rodzinna - -

placówka socjalizacyjna ZPOW w Bytowie 80

Ogółem 85 źródło: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie.

W roku 2006 zanotowano interwencje domowe w 1244 środowiskach na terenie Powiatu, w tym: 184 interwencje z powodu przemocy domowej, której świadkami i ofiarami było 94 dzieci. W środowiskach tych sporządzono dokumentację „Niebieskiej Karty”.

Z danych uzyskanych z Sądu Rejonowego w Bytowie wynika, że w 2006 r. w sprawach opiekuńczo-wychowawczych toczyło się 27 postępowań. W ich wyniku 6 dzieci objęto opieką zastępczą w rodzinach zastępczych i 4 dzieci umieszczono w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, ograniczając lub pozbawiając rodziców praw. Ponadto, 7 rodziców zostało pozbawionych władzy rodzicielskiej, 21 ograniczono prawa, a 12 środowisk rodzinnych objęto nadzorem kuratora.

Tabela 32. Organizacja pomocy dziecku i rodzinie na terenie Powiatu Bytowskiego.

nazwa, forma prawna najważniejsze działania Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo w Bytowie pozbawionym opieki rodzicielskiej w formach instytucjonalnych. Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania Zlecanie zadania: orzekanie o niepełnosprawności w celu: udzielenia o Niepełnosprawności w Słupsku pomocy społecznej, zatrudnienia oraz korzystania z ulg i uprawnień. Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Pomoc psychologiczna, pedagogiczna, prawna i socjalna dla ofiar i Bytowie sprawców przemocy domowej oraz osób w sytuacjach kryzysowych. Poradnia Psychologiczno Poradnictwo rodzinne, zawodowe, psychologiczne, pedagogiczne, Pedagogiczna w Bytowie logopedyczne. Specjalny Ośrodek Szkolno- Szkoła podstawowa, gimnazjalna, zawodowa dla dzieci z orzeczeniem Wychowawczy w Bytowie Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, wymagających kształcenia specjalnego. Ośrodki Pomocy Społecznej Realizacja zadań z zakresu pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych na z gmin Powiatu Bytowskiego terenie podległej gminy.

Środowiskowy Dom Samopomocy w Dzienny ośrodek wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi Bytowie i Miastku świadczący specjalistyczne usługi opiekuńcze. Powiatowe Ognisko Wychowawcze Zajęcia pozalekcyjne, dożywianie, pomoc w nauce, realizacja programów przy ZPOW i filia przy Gimnazjum nr 1 terapeutycznych. w Bytowie Świetlica socjoterapeutyczna jw. „Wyspa” przy GKRPA w Bytowie Świetlice środowiskowe na terenie gmin jw. powiatu bytowskiego Sąd Rejonowy w Bytowie - Wydział Postępowania sądowe w sprawach rodzinnych i nieletnich, pozbawianie i

Rodzinny i Nieletnich ograniczanie władzy rodzicielskiej, ustalanie sytuacji prawnej dziecka Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy w Porady psychologiczne, prawne, pedagogiczne dla rodzin oraz szkolenia Bytowie, przy ZPOW kandydatów do pełnienia funkcji rodzin zastępczych Poradnia Zdrowia Psychicznego Pomoc osobom uzależnionym i współuzależnionym. Diagnoza, i Leczenia Uzależnień poradnictwo, psychoterapia, konsultacje lekarskie. Dom Pomocy Społecznej Stała opieka nad osobami niepełnosprawnymi intelektualnie. w Parchowie Warsztaty Terapii Zajęciowej Rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. w Bytowie Ośrodek Rehabilitacji Psychoruchowej Wspieranie rozwoju dzieci niepełnosprawnych. przy Fundacji „Sprawni Inaczej” Stowarzyszenie Kobiety na Rzecz Działalność edukacyjna i pomocowa, przeciwdziałanie patologiom Kobiet społecznym, zwłaszcza przemocy w rodzinie. Stowarzyszenie „Nazaret” Działalność edukacyjna, pomocowa, charytatywna, wspieranie rodzin za: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Bytowie.

Program pomocy społecznej - tworzenie lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną w Powiecie Bytowskim na lata 2007 –2013.

W maju 2007 roku Zarząd Powiatu Bytowskiego przyjął do realizacji „Program Pomocy Społecznej - tworzenie lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną w Powiecie Bytowskim na lata 2007 –2013”. Program jest zgodny z kierunkami polityki prorodzinnej państwa i standardami w zakresie pomocy rodzinie i dziecku obowiązującymi w Unii Europejskiej. Autorzy programu sformułowali cel nadrzędny polityki społecznej w tej dziedzinie: „Rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowawczym dla dziecka, w każdym okresie jego rozwoju, dlatego należy przede wszystkim wspierać rodzinę, aby prawidłowo wykonywała swoje funkcje. Rodzina powinna otrzymywać wsparcie od instytucji publicznych i organizacji pozarządowych działających w lokalnym środowisku”. Priorytet programu: Zbudowanie powiatowego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną. Elementy systemu: 1. Wsparcie dziecka i rodziny w ich środowisku społecznym. 2. Prewencja - rozwój poradnictwa i terapii rodzin dysfunkcyjnych, tworzenie placówek wsparcia dziennego. 3. Wspieranie rozwoju różnych form rodzicielstwa zastępczego. Tworzenie zastępczej opieki rodzinnej; powoływanie profesjonalnych rodzin zastępczych. 4. Zbudowanie systemu wielofunkcyjnych, niewielkich placówek opiekuńczo- wychowawczych. 5. Organizowanie pomocy i wsparcia dla wychowanków, w procesie usamodzielniania się i integracji ze środowiskiem, po opuszczeniu rodziny zastępczej lub placówki wychowawczej. 6. Tworzenie systemu instytucjonalnych form pomocy dziecku i rodzinie. 7. Zapobieganie niedostosowaniu społecznemu i przestępczości wśród dzieci i młodzieży.

Wnioski: wykluczenie społeczne - niepełnosprawność 1. W statystyce niepełnosprawności Powiat Bytowski nie odbiega od średniej z województwa i kraju. Ponad 64,3 % osób niepełnosprawnych zamieszkuje na wsi, z czego większość stanowią kobiety oraz osoby w wieku produkcyjnym - 62,9%. Dzieci w wieku do 15 lat stanowią 5,4% populacji niepełnosprawnych. 50,4 % ogółu osób niepełnosprawnych stanowią kobiety. 2. Poważnym problemem na terenie Powiatu jest ubóstwo. Ponad 20% rodzin korzysta z pomocy społecznej i stopa ubóstwa jest o 6,4% wyższa od średniej 34

wojewódzkiej. Rośnie liczba osób bezdomnych, przy widocznej w Województwie Pomorskim tendencji spadkowej. 3. Należy odnotować niedostatek rodzin zastępczych, szczególnie zawodowych. W ZPOZ w Bytowie jest o 45 dzieci więcej niż dopuszczalna liczba. W związku z tym, kiedy wejdą w życie (2009) przepisy ograniczające liczbę do 35 dzieci, należy przygotować odpowiednie zmiany organizacyjne. 4. Opieka nad rodziną jest dobrze zorganizowana, funkcjonuje wiele różnorodnych placówek, jednak tym placówkom niezbędne jest wsparcie instytucjonalne, dające możliwość poszerzenia usług. Większość placówek usytuowana jest w Bytowie. 5. Osoby powyżej 50 roku życia stanowią 25% ogólnej liczby mieszkańców. Należy zatem wykorzystać programy i działania aktywizujące społecznie i włączające w rynek pracy, osoby o dużym doświadczeniu i umiejętnościach, a pozostające na marginesie procesów społecznych i zawodowych.

5. Edukacja

Edukacja - baza materialna i organizacja.

Edukacja przedszkolna.

W Powiecie Bytowskim jest 16 przedszkoli, w tym jedno niepubliczne, do których uczęszcza 30% populacji dzieci w wieku 3 - 5 lat, czyli o 5% mniej od średniej w Województwie Pomorskim, wynoszącej 35%. Do edukacji przedszkolnej nie mają dostępu dzieci w gminach: Czarna Dąbrówka i Trzebielino, w których mieszka ich 350: w Czarnej Dąbrówce - 212, w Trzebielinie - 138. W gminie Borzytuchom istnieje jedno przedszkole, do którego uczęszcza 16 dzieci, co stanowi tylko 15% wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym z terenu tej gminy. W gminie wiejsko - miejskiej Miastko występuje zróżnicowanie: obszar wiejski zamieszkuje 300 dzieci, z których do przedszkola uczęszcza tylko 24 dzieci (8%), pomimo wolnych miejsc. W mieście Miastku badany wskaźnik wynosi 40% i jest o 5% wyższy od średniej w Województwie Pomorskim. Najlepsza sytuacja jest w miejskiej gminie Bytów, w której do przedszkola uczęszcza 60% dzieci, a najgorsza na terenach wiejskich, gdzie funkcję przedszkoli pełnią oddziały szkolne - 36%.

Edukacja gimnazjalna

Tabela 42. Gimnazja w Powiecie Bytowskim. gmina ilość ilość pomieszczeń ilość uczniowie absolwenci szkół szkolnych oddziałów 2005/2006 Borzytuchom 1 5 6 133 471 Bytów 3 47 63 1 362 325 Czarna 1 11 12 285 36 Dąbrówka Kołczygłowy 2 12 12 251 88 Lipnica 3 20 12 268 68 Miastko 3 27 39 1 038 83 Parchowo 2 8 9 200 61 Studzienice 3 13 12 187 53 Trzebielino 1 1 9 189 70 Tuchomie 2 12 9 212 51 ogółem 21 156 164 183 4 125 1 306 Źródło GUS – dane za rok szkolny 2005-2006

Poziom wyników egzaminów zdawanych po szkole gimnazjalnej jest zaliczany do niskich. Najniższe wyniki uzyskują uczniowie w gminach: Kołczygłowy i Trzebielino, zaś nieco niższe od średniego poziomu w gminach Miastko, Borzytuchom i Czarna Dąbrówka. Wyniki egzaminu gimnazjalnego uczniów z terenu Powiatu Bytowskiego są na poziomie średniej dla części matematyczno-przyrodniczej. Wyniki poniżej średniego poziomu wyników uzyskiwanych w województwie pomorskim uzyskują uczniowie z gmin Czarna Dąbrówka i Miastko.

Edukacja ponadgimnazjalna

Tabela 43. Szkoły ponadgimnazjalne - ogólnokształcące i profilowane - na terenie Powiatu Bytowskiego.

typ szkoły ilość ilość uczniowie absolwenci szkół oddziałów 2005/2006

liceum 5 38 1121 342 ogólnokształcące liceum profilowane 3 19 532 133 technikum 10 51 1328 376 szkoły zasadnicza 3 35 869 291 zawodowa szkoła specjalna 1 2 18 - - przysposobienie do zawodu szkoła policealna 4 10 210 108 źródło: GUS – dane za rok szkolny 2005-2006

W roku 2006 w Powiecie Bytowskim do egzaminu maturalnego przystąpiło 884 uczniów. 73% uczniów uzyskało wyniki powyżej minimum. W roku 2007 przystąpiło do egzaminu dojrzałości 861 uczniów, 88,8 % z nich uzyskało wynik powyżej minimum. Niskie lub średnie wyniki osiągane przez uczniów szkół podstawowych i gimnazjów w części matematyczno-przyrodniczej, a także brak obowiązku zdawania matematyki na maturze powoduje, że zainteresowanie kierunkami inżynieryjnymi, matematycznymi i innymi ścisłymi jest zbyt małe. Powstające w szkołach nowe kierunki również skupiają się wokół przedmiotów humanistycznych, których nauczanie jest tańsze. Z powodu słabego przygotowania merytorycznego wielu absolwentów, chcących kontynuować naukę na uczelniach wyższych nie wybiera uczelni technicznych lub innych wymagających dobrego przygotowania z zakresu nauk ścisłych.

Na terenie Powiatu funkcjonuje Młodzieżowy Dom Kultury w Miastku – placówka publiczna, oświatowo-wychowawcza (wychowania pozaszkolnego). MDK w Miastku realizuje zadania edukacyjne, wychowawcze, kulturalne, profilaktyczne, opiekuńcze, prozdrowotne, sportowe i rekreacyjne w 50 sekcjach, z których korzysta ponad 730 uczniów.

Struktura wykształcenia mieszkańców w Powiecie Bytowskim: . Wykształcenie wyższe - 5,85%, co stanowi 1,77% populacji z wykształceniem wyższym Województwa Pomorskiego. Należy jednak, przy porównywaniu tych danych, brać pod uwagę niską ogólną liczbę ludności Powiatu Bytowskiego i gęstość zaludniania, niemal trzykrotnie niższą od średniej w Województwie. . Wykształcenie średnie - 21,5%, w tym zawodowe - 14,6%, ogólnokształcące - 7%. 36

. Wykształcenie zasadnicze zawodowe - 27,7%. . Wykształcenie podstawowe - 38,5%, podst. niepełne lub bez wykształcenia - 4,2%.

Powiat Bytowski należy do podregionu słupskiego. W Słupsku działają 4 szkoły wyższe: Pomorska Akademia Pedagogiczna, szkoła ekonomiczna i dwie zawodowe. Kształci się w nich 11% studentów Województwa Pomorskiego, z czego 9% w Akademii Pedagogicznej, jedynej w województwie. Najwięcej studentów uczy się na kierunkach ekonomia i administracja - 24%, pedagogicznych - 15%, nauki społeczne - 12%, kierunki inżynieryjno-techniczne - 11%. Zarówno w Bytowie, jak i w Miastku do roku 2006 nie funkcjonowały żadne placówki szkolnictwa wyższego. W roku akademickim 2007/2008 nabór przeprowadziły 2 szkoły wyższe (m.in. Collegium Varsoviensis) umożliwiające studiowanie w Bytowie. Brak statystyk określających ilość studentów z Powiatu Bytowskiego w 5 najczęściej wybieranych ośrodkach akademickich: Trójmieście, Słupsku, Koszalinie, Bydgoszczy i Toruniu.

Oferta edukacyjna, potrzeby regionalnego rynku pracy i trendy demograficzne. Bezrobocie dotyczy przede wszystkim osób z niskim wykształceniem, zwłaszcza pozbawionych specjalistycznego przygotowania zawodowego. Dlatego szczególnie dla tej grupy należy tworzyć nowe i rozwijać istniejące formy kształcenia ustawicznego. W 2005 r. wszyscy absolwenci w procesie edukacji na poziomie średniej szkoły zawodowej zdobyli zawód, który można zaliczyć do grupy zawodów nadwyżkowych, co świadczy o braku koordynacji między systemem edukacji a rynkiem pracy. Z tej grupy absolwentów największe trudności ze znalezieniem pracy miały osoby w zawodzie: kucharz - 45%, sprzedawca - 44%, technik mechanik - 36%. Na tym poziomie kształcenia nie przygotowuje się pracowników do zawodów związanych z informatyką, przetwarzaniem danych czy w inny sposób podporządkowanych kierunkom rozwoju województwa i powiatu - np. z zakresu turystyki, hotelarstwa, usług czasu wolnego. Brak umiejętności praktycznych jest poważną barierą w znalezieniu pracy. Badanie absolwentów zasadniczych szkół zawodowych wskazuje, że kierunki kształcenia pokrywają się z kierunkami wybieranymi w uzupełniającej edukacji na poziomie średnim. Największy odsetek bezrobotnych absolwentów na poziomie zasadniczym zawodowym zanotowano dla następujących zawodów: mechanik samochodów osobowych - 59%, kosmetyczka - 55%, piekarz - 50%, sprzedawca - 47% .

Wnioski - edukacja dzieci i młodzieży 1. W Powiecie Bytowskim tylko 30% dzieci w wieku 3-5 lat uczęszcza do przedszkoli, jest to poziom o 5% niższy od średniej w Województwie Pomorskim. W gminach: Czarna Dąbrówka i Trzebielino nie ma placówki przedszkolnej. 2. Średnie i poniżej średniej wyniki z egzaminów gimnazjalnych osiągają uczniowie z części matematyczno-przyrodniczej. 3. Konsekwencją nowej formuły egzaminu maturalnego jest rzadszy wybór matematyki i fizyki na egzaminach, co skutkuje m.in. tym, że mniej uczniów wybiera na studiach kierunki techniczne i inne, oparte na naukach ścisłych. 27 % uczniów nie uzyskało niezbędnego minimum punktowego na egzaminie dojrzałości (2006). 4. W strukturze wykształcenia przeważa zawodowe i podstawowe, które obejmuje ponad 60% populacji Powiatu. Blisko 3000 osób nie posiada ukończonej szkoły podstawowej, a z wykształceniem wyższym jest zaledwie 4000 - na ponad 75 000 mieszkańców. Ten stan rzeczy jest jednym z największych wyzwań społecznych dla wszystkich sektorów i administracji uczestniczących w procesach zarządzania

kapitałem ludzkim i odpowiedzialnych za tworzenie warunków do rozwoju społecznego. 5. Sytuacja powinna ulec poprawie po zmianie profili kształcenia w zasadniczych szkołach zawodowych na takie, które będą uwzględniały potrzeby rynku pracy i zwiększeniu dostępu młodzieży do liceów ogólnokształcących, średnich szkół zawodowych i policealnych. Organizacja kształcenia dorosłych - kształcenie ustawiczne.

Na terenie Powiatu w ośmiu placówkach edukacji dorosłych (27 oddziałów) uczy się 539 osób; populacja dorosłych wynosi: 47 498 - czyli uczących się jest zaledwie - 1,1%. Udział w edukacji ustawicznej osób aktywnych zawodowo maleje wraz z wiekiem. Największą grupę uczących się stanowią osoby do 30 roku życia. Obserwuje się spadek zainteresowania kształceniem ustawicznym wśród osób długotrwale bezrobotnych. Procentowy udział dorosłych, uczestniczących w kształceniu ustawicznym przedstawia się następująco:

- Powiat Bytowski 1,1% - Województwo Pomorskie 5,7% - Polska 13% - rozwinięte kraje UE 31%.

Te dane wyraziście obrazują skalę wyzwań i potrzebnych działań. Nadto, warto wziąć pod uwagę to, że każdy zatrudniony w Polsce poświęca na szkolenia w formach zorganizowanych 2 godz., podczas gdy w krajach rozwiniętych do 70 godz. Duży wpływ na chęć podnoszenia kwalifikacji ma również miejsce zamieszkania i dostępność kształcenia. Na terenie Powiatu Bytowskiego ośrodki kształcenia skupione są w Bytowie i Miastku, więc dojazd jest jedną barier dla dużej grupy odbiorców tych usług. W przypadku osób pracujących, najwięcej środków na szkolenia wydają pracodawcy. W Polsce, ok. 40% przedsiębiorstw inwestuje w pracowników, co jednak, w porównaniu z innymi krajami, jest to wciąż niewystarczające. Z analizy ankiety, przeprowadzonej wśród przedsiębiorców (na potrzeby tej strategii, omówienie - rozdział 7) wynika, że pracodawcy nie inwestują w rozwój intelektualny pracowników, z powodu zbyt wysokich kosztów szkoleń - 43,2% odpowiedzi. Jednocześnie, w tych samych ankietach tylko 24,3% pracodawców stwierdziło, że osoby przyjmowane do pracy miały potrzebne kwalifikacje.

Wnioski: kształcenie ustawiczne

1. Kształcenie ustawiczne jest wyzwaniem dla realizatorów polityki edukacyjnej i społecznej. Budowanie społeczeństwa wiedzy, zdolnego sprostać wysokiej - globalnej i bezpośredniej konkurencji, ma znaczenie podstawowe dla stabilnego wzrostu gospodarczego i zaspokojenia potrzeb społecznych i indywidualnych. Niskie nakłady finansowe na badania naukowe, kulturę i edukację w budżecie państwa, a w konsekwencji: nakłady na edukację w budżetach samorządowych, stawiają pod znakiem zapytania możliwości konkurowania społeczeństwa polskiego ze społeczeństwami, w których inwestycje w rozwój intelektualny są priorytetem na wszystkich poziomach i obszarach zarządzania.

2. W tej sytuacji pilnym rozwiązaniem jest budowanie wszelkich form partnerstwa publiczno - prywatnego i optymalne wykorzystanie funduszy strukturalnych 2007 - 2013 na inwestycje w rozwój kapitału intelektualnego społeczności Powiatu

Bytowskiego. Jeżeli zważyć tylko takie uwarunkowania, jak: - emigracja wykształconych Polaków, - niewydolny, poddawany ciągłym pseudo-reformom (dyktowanych politycznymi względami, a nie dalekosiężną polityką budowania społeczeństwa wiedzy) system edukacyjny oraz, co z tym jest związane, brak adekwatności kształcenia do potrzeb gospodarki i społeczeństwa, - starzenie się społeczeństwa polskiego i stan systemu ubezpieczeń społecznych (który konsumuje obecny sukces gospodarczy, zamiast inwestować w przyszłe, znacznie większe potrzeby i wyzwania), - wzrastające obszary analfabetyzmu funkcjonalnego, dezintegrację więzi społecznych i rodzinnych itd., to wówczas, proces kształcenia ustawicznego, należy rozumieć, nie tylko jako wsparcie ludzi dorosłych na rynku pracy, ale jako jeden z filarów rozwoju społecznego i ekonomicznego.

2.1.6 Telekomunikacja – Internet

Uwaga: Świadczenie usług telekomunikacyjnych nie jest zadaniem własnym samorządu terytorialnego, jednak ze względu na istotne znaczenie tej dziedziny dla rozwoju społeczno - gospodarczego, podajemy podstawowe informacje o stanie obecnym i potrzebach.

Gmina Borzytuchom Telekomunikacja: mieszkańcy Gminy posiadają połączenie z automatyczną centralą w Bytowie (wieś Dąbrówka ma dostęp transmisją radiową). Internet: światłowód, położony przy drodze wojewódzkiej nr 209, umożliwia dostęp do Internetu mieszkańcom Borzytuchomia i Jutrzenki. Telefonia komórkowa: trzy sieci telefonii komórkowej. Inwestycją niezbędną jest modernizacja centrali telefonicznej w Borzytuchomiu i zaspokojenie zapotrzebowania na stałe łącza internetowe. Gmina Bytów Na terenie miejskiej i wiejskiej części gminy jest dostęp do wszystkich standardowych usług telekomunikacyjnych: kablowych (w wersji cyfrowej i analogowej) oraz telefonii komórkowej (trzech operatorów). Internet - dostęp szerokopasmowy i standardowy. Gmina Czarna Dąbrówka Przez teren gminy przebiega telekomunikacyjny kabel światłowodowy relacji Bytów – Lębork, który jest osią technologiczną do rozwijania telefonii cyfrowej i Internetu wg najlepszych standardów. Sukcesywnie postępuje wymiana linii napowietrznych na kable ziemne. Gmina Kołczygłowy Na terenie gminy znajduję się centrala telefoniczna; większość mieszkańców ma dostęp kabla światłowodowego i możliwość założenia Internetu o wysokiej przepustowość. Część mieszkańców korzysta z Internetu drogą radiową. Gmina Lipnica Ze względu na konfigurację terenu łącza telekomunikacyjne nie są doprowadzone do wszystkich wsi. W Lipnicy znajduje się centrala telekomunikacyjna; na terenie gminy jest dostęp do telefonii komórkowej. Gmina Miastko Na terenie miejskiej i wiejskiej części gminy jest dostęp do wszystkich standardowych usług telefonicznych: kablowych (w wersji cyfrowej i analogowej) oraz telefonii

komórkowej (trzech operatorów). Miasto Miastko obsługuje centrala telefoniczna (S 12, pojemność 4000 numerów), działa system telekomunikacyjny typu ADSL, HIS POLPAK. Część wiejska gminy jest wyposażona w łącza telekomunikacji przewodowej i sieć telefonii komórkowej (trzech operatorów). Gmina Parchowo W części Gminy działa sieć telefonii kablowej. Część terenu objęta jest zasięgiem radiowym operatora TP S.A. W Parchowie znajduje się centrala cyfrowa dająca możliwość podłączenia stałych łącz internetowych we wsiach Parchowo, Gołczewo, Jamno. Reszta miejscowości objęta jest zasięgiem radiowym TP S.A., co dyskwalifikuje podłączenie stałych łącz kablowych. Na terenie miejscowości Parchowo i Jamno działa operator dostarczający Internet drogą radiową. Na terenie Gminy działają trzej operatorzy telefonii komórkowej. Gmina Studzienice Gmina Studzienice posiada b. wysoki wskaźnik stelefonizowania, wynoszący 160 na 1000 mieszkańców. Dostęp do Internetu jest ograniczony, ze względu na brak łączy szerokopasmowych. Gmina Trzebielino Na terenie gminy jest kompletna sieć telefonii kablowej oraz działają trzej operatorzy telefonii komórkowej. Brak natomiast światłowodu i stałych łącz internetowych. Gmina Tuchomie W gminie jest jeden operator sieci telekomunikacyjnej, obsługujący 590 abonentów. W planie: modernizacja łączy: zastąpienie kabli powietrznych światłowodami. Uwaga: (za: Plan Rozwoju Lokalnego) - „brak konkurencji oraz słaba jakość infrastruktury ograniczają dostęp do Internetu”.

Dostępność uczniów do Internetu.

W szkołach podstawowych, najmniej uczniów przypadających na 1 komputer występuje w gm. Czarna Dąbrówka, średnio 51 osób. Udział szkół podstawowych wyposażonych w komputery w Powiecie Bytowskim wynosi 64,1% , a gimnazjów - 73,7%. W przypadku szkół podstawowych, najniższe wskaźniki występują na obszarze gmin: Czarna Dąbrówka - 20%, Lipnica - 25%, Borzytuchom i Studzienice - 33%. W przypadku szkół gimnazjalnych najniższym wskaźnikiem charakteryzuje się gmina Miastko - obszar wiejski, w którym oba gimnazja nie posiadają komputerów. Brak dostępu do nowoczesnych technologii informatycznych znacząco zmniejsza szanse młodzieży na rynku pracy oraz wpływa na zwiększenie różnic, między poziomem wykształcenia młodych ludzi ze wsi, a uczących się w mieście. Brak dostępu do Internetu pozbawia uczniów możliwości poszerzania swoich zainteresowań oraz dostępu do różnorodnych, atrakcyjnych form edukacji.

Wniosek: telekomunikacja - Internet

Wszystkie braki w infrastrukturze telefonii przewodowej i bezprzewodowej oraz światłowodowej internetowej mogą zostać uzupełnione, jeżeli dokonają tego ich właściciele - spółki prywatne, kierujące się przede wszystkim, rentownością. Powiat Bytowski, w związku z niskim nasyceniem ludności - 34 osoby na 1 km2 (trzykrotnie mniejsze niż w Woj. Pomorskim) i rozrzedzeniem sieci osadniczych oraz specyficzną konfiguracją terenową, nie jest atrakcyjnym rynkiem dla gestorów kablowych usług telekomunikacyjnych. Ukształtowanie terenu w pasie północnym i południowym oraz zalesienie powoduje znaczne koszty instalacji połączeń Wimax, których montaż jest

zasadny w pasie środkowym powiatu, na osi wschód-zachód. Brak dostatecznej sieci światłowodów, uniemożliwia dostęp do szerokopasmowego Internetu. Cały teren Powiatu jest natomiast pokryty zasięgiem telefonii komórkowej.

2.1.7 Aktywność gospodarcza

W Powiecie Bytowskim działają 193 spółki prawa handlowego, w tym 9 spółek akcyjnych, 161 spółek z o.o. i 23 spółki osobowe. W roku 2006 nastąpił przyrost osób prowadzących działalność gospodarczą o 7,6 %. Równocześnie nastąpił spadek liczby osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach o 1,43 %.

Tabela 48. Struktura gospodarki - Powiat Bytowski - wg. branż.

gdzie ogółem przetwórst bud handel hotele, transpo pośredni obsługa firm wo ow i restaur rt, ctwo - przemysło nict napraw acje łączno finanso nieruchomośc we wo y ść we i

Woj. 169 453 20 755 20 49 961 10 622 14 070 8095 24 380 Pomorskie 276 Powiat 5436 632 531 3 338 132 305 134 364 Bytowski Bytów 1548 213 207 498 39 107 58 180 - w tym miasto 1239 163 161 421 33 84 50 158 Miastko 1326 177 127 474 48 98 43 100 - w tym miasto 912 113 104 356 33 70 36 75 Borzytuchom 102 26 11 25 1 7 2 8 Czarna 246 28 31 80 14 17 5 11 Dąbrówka Kołczygłowy 211 32 26 47 5 17 5 18 Lipnica 226 35 36 55 6 15 3 9 Parchowo 168 24 29 41 1 14 4 11 Studzienice 154 18 23 34 6 9 3 11 Trzebielino 155 19 18 47 8 10 6 11 Tuchomie 195 60 23 37 4 11 5 5 źródło: GUS, stan na 31. 12. 2005 r.

Branżowy profil gospodarczy Powiatu Bytowskiego przedstawia się następująco: 1. handel i naprawy 3 338 podmiotów gospodarczych 2. przetwórstwo przemysłowe 632 3. budownictwo 531 4. obsługa i firm i nieruchomości 364 5. transport, łączność 305 6. pośrednictwo finansowe 134 7. hotele, restauracje 132

Branżowy profil gospodarczy Powiatu Bytowskiego

handel i naprawy przetwórstwo przemysłowe budownictwo obsługa i firm i nieruchomości transport, łączność pośrednictwo finansowe hotele, restauracje

Z analizy tabeli wynika, że najwięcej zarejestrowanych podmiotów prowadzi działalność handlową i usługi naprawcze. Ta branża, nie wpływa znacząco na przyrost miejsc pracy. Zatrudnienie w handlu jest niestabilne, a praca nisko opłacana. Można przypuszczać, w związku z ekspansją sieci handlowych, że wiele mniejszych sklepów (zwłaszcza nie należących do sieci małych i średnich sklepów) balansuje na granicy rentowności. Pozytywną cechą struktury gospodarczej Powiatu jest ilość firm z branż o bardzo dobrej - jak budownictwo, produkcja przemysłowa lub dobrej - jak usługi niematerialne i transport - kondycji rynkowej.

Tabela 49. Struktura zatrudnienia - płatnicy ZUS - dane za I kw. 2007 r. wielkość ilość płatników zatrudnienia/osoby do 6 3 443 od 6 do 20 388 od 21 do 99 118 od 100 do 1 000 21 powyżej 1 000 1 razem 3971 źródło: Inspektorat ZUS w Bytowie

. Struktura zatrudnienia - płatnicy ZUS - dane za I kw. 2007 r

21 118 1 388 zatrudniający do 6 pracowników zatrudniający od 6 do 20 pracowników zatrudniajacy od 21 do 99 pracowników zatrudniajacy od 100 do 1 000 pracowników zatrudniajacy powyżej 1 000 pracowników 3 443

Analiza wielkości zatrudnienia wskazuje, że w gospodarce Powiatu Bytowskiego dominują mikroprzedsiębiorstwa oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Ten sektor, istotny w aktywizacji gospodarczej społeczności lokalnej, nie dysponuje jednak wielkim kapitałem obrotowym. Wg danych na koniec roku 2006, w Powiecie Bytowskim 1889 podmiotów prowadzących działalność gospodarczą deklarowało przychody poniżej 100 000 zł rocznie.

Tabela 50. Zarejestrowani płatnicy składek ZUS - Powiat Bytowski.

2005 2006 2007 gminy IV kwartał IV kwartał I kwartał Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, 3695 4568 4823 Studzienice, Tuchomie 1853 2248 2362 Miastko, Trzebielino Razem 5548 6816 7185

źródło: Inspektorat ZUS w Bytowie

Zarejestrowani płatnicy składek ZUS - Powiat Bytowski.

8000

7185 7000 6816

6000 5548 5000

4000

3000

2000

1000

0 2005 IV kwartał 2006 IV kwartał 2007 I kwartał

Gminy Miastko i Trzebielino ujęte zostały oddzielnie w tabeli ze względu na przynależność do jednostki Inspektoratu w Bytowie, filia Miastku. Wyodrębnioną ewidencję podaje Inspektorat ZUS w Bytowie. Analiza tabeli wykazuje, że liczba płatników składek ZUS systematycznie rośnie, co wskazuje także na zwiększanie się aktywności gospodarczej mieszkańców i przyrost miejsc pracy w sektorach pozarolniczych.

Tabela 51. Liczba pracowników ubezpieczonych - Powiat Bytowski.

2005 2006 2007 gminy IV kwartał IV kwartał I kwartał

Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, 18 299 17 839 17 601 Tuchomie Miastko, Trzebielino 8377 8239 8029

razem 26 676 26 078 25 630 źródło: Inspektorat ZUS w Bytowie

Liczba pracowników ubezpieczonych - Powiat Bytowski.

26 800 26 676 26 600

26 400

26 200 26 078 26 000

25 800

25 600 25 630

25 400

25 200

25 000 2005 IV kwartał 2006 IV kwartał 2007 I kwartał

Jedynie 53,96% ludności w wieku produkcyjnym jest objętym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym w ZUS. Liczba ta systematycznie spada, w ciągu dwu lat o 1046 osób.

Tabela 52. Emeryci i renciści, biorcy świadczeń, zasiłków itp. - Powiat Bytowski.

2005 2006 2007 gminy IV kwartał IV kwartał I kwartał

Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, 6360 6464 6 482 Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Tuchomie 3897 4016 4049 Miastko, Trzebielino razem 10257 10480 10531 źródło: Inspektorat ZUS w Bytowie

Emeryci i renciści, biorcy świadczeń, zasiłków itp. - Powiat Bytowski.

10600

10550 10531 10500 10480 10450

10400

10350

10300

10250 10257

10200

10150

10100 2005 IV kwartał 2006 IV kwartał 2007 I kwartał

Liczba osób utrzymujących się ze świadczeń społecznych od trzech lat utrzymuje się na stałym poziomie. Stanowi 22,17% ludności powiatu.

Ankieta gospodarcza - analiza.

Ankieta gospodarcza została przygotowana i przeprowadzona przez Wydział Promocji i Rozwoju Powiatu Starostwa Powiatowego w Bytowie. W badaniach wzięło udział 19 firm z Powiatu Bytowskiego - 72% respondentów to małe i średnie firmy. Nie jest to próba reprezentatywna i daje wycinkowy obraz potrzeb i opinii przedsiębiorców. Dane, co do liczby zatrudnionych i dochodów respondentów w roku obrotowym są zbieżne z danymi przekazanymi przez Urząd Skarbowy w Bytowie i Inspektorat ZUS.

Uwaga: Wszystkie dane procentowe odnoszą się do liczby ilości respondentów: 19 = 100%.

Aktualne zatrudnienie - ilość osób: 5 - 10 26,3% 10 - 25 15,8% 25 - 50 31,6% 50 – 250 15,8% 250 + 10,5%

Przychody w ostatnim roku obrotowym - w tys. euro 0 – 100 000 36,8% 100 000 – 500 000 10,5% 500 000 – 2 000 000 31,7% + 2 000 000 21%

Wykształcenie pracowników (udział procentowy) podstawowe 14,6 % zawodowe 52,5 % średnie 24,5 % wyższe 8,4 %

Udział kobiet i mężczyzn w ogólnej liczbie pracowników (%) Kobiety 38,3 % Mężczyźni 61,7 %

Liczba zatrudnionych osób niepełnosprawnych: Ogółem 1431 Mężczyźni 1004 Kobiety 427

Wiek pracowników – udział procentowy 18 – 25 24,1 % 26 – 40 38 % 41 – 50 22,4 % 51 – 65 15,5 %

Staż pracy zatrudnionych pracowników (w latach) 0 – 3 20,3 % 4 – 9 27,5 % 10 – 15 21,6 % 15 + 30,5 %

Forma zatrudnienia: (liczba osób) Zatrudnienie w oparciu o kodeks pracy: 100% ankietowanych firm. Umowy cywilno – prawne, kontrakty: 17,65% ankietowanych firm.

W ankiecie były także zawarte pytania o potrzeby szkoleniowe, na które 9 respondentów udzieliło następujących odpowiedzi: 1. Czy byłaby Pani/Pan zainteresowana uczestnictwem w szkoleniach/usługach doradczych dla pracowników, realizowanym w ramach Strategii 2007 -2015? TAK 84,2% NIE 15,8% 2. Jakimi tematami szkoleń/usług doradczych byłaby/byłby Pani/Pan zainteresowana/y? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź. a) szkolenia techniczne w zakresie umiejętności wymaganych na stanowiskach pracy TAK 62,5% NIE 37,5% Zakres szkoleń - 2 odp. Wzorcowanie urządzeń pomiarowych, murarz, tynkarz, glazurnik, dekarz. b) pozyskiwanie nowych klientów, np. negocjacje w biznesie TAK 72,2% NIE 27,8% Zakres szkoleń: 1 odp. Promocja, sprzedaż bezpośrednia. c) diagnozowanie potrzeb i opracowywanie strategii rozwoju firmy TAK 56,2% NIE 43,8% d) dostosowanie kwalifikacji do wymogów rynku pracy UE, np. szkolenia językowe, ISO TAK 70,6% NIE 29,4% Zakres szkoleń: 5 odp. 2 x ISO, audytor zewnętrzny SZJ, szkolenia językowe, j. angielski, j. rosyjski, 2 x j. niemiecki. e) szkolenia dla kadry, np. zarządzanie, organizacja pracy, księgowość w firmie, BHP. TAK 87,5% NIE 12,5% Zakres szkoleń: 5 odp. 2 x księgowość, 2 x zarządzanie, finanse, kadry f) inne - 1 odp. Poprawa efektywności produkcji g) Ilu spośród pracowników Państwa przedsiębiorstwa wzięłoby udział w szkoleniach? 0 – 3 47,2% 4 – 9 36,6% 10 – 15 10,5% 15 + 5,7% 3. Czy są Państwo zainteresowani wzięciem udziału w projektach praktycznych form nauczania w szczególności staży i praktyk zawodowych dla uczniów z terenu Powiatu Bytowskiego? TAK 36,84% NIE 63,16% 4. Liczba osób, które mogłyby skorzystać z praktyk/staży w Państwa firmie: łącznie 40 osób. Preferowane zawody (kierunki kształcenia): operator maszyn sterujących, budownictwo, wykończenia wnętrz, ślusarz, obróbka skrawaniem, handlowiec, frezer. 5. W jakich miesiącach roku szkolnego odbywać mogą się staże/praktyki. Odp.: 2 x sezon letni, luty-październik, 2 x dowolnie. 6. Czy Państwa firma angażuje się w działania społeczne: TAK 79% NIE 21% 7. Proszę wskazać wartość udzielanego wsparcia na działania społeczne w skali roku: do 1 tys. zł 20% od 1 tys. zł do 3 tys. zł 33,3% od 3 tys. zł do 6 tys. zł 26,7% powyżej 6 tys. zł 20% 8. Czy stopień współpracy Państwa firmy z samorządami lokalnymi można określić jako: słaby 31,6%

średni 52,6% wysoki 10,5% trudno określić 5,3% Inne: 1 odp.: zawsze są problemy. 9. Proszę określić obszary, w jakich samorząd lokalny może ułatwić działalność Państwa firmy. Proszę podkreślić 3 najważniejsze: wsparcie finansowe 36,8% wsparcie rzeczowe 15,8% preferencje podatkowe 78% lokalny rynek pracy, zatrudnienie 63,2% partnerstwo w realizacji inwestycji 68,4% Inne, jakie? 1 odp. brak dojazdu do firmy - „droga nie istnieje, mimo, że nieruchomość została zakupiona od skarbu państwa”. 10. Proszę wymienić czynniki hamujące rozwój przedsiębiorczości w Powiecie Bytowskim. (max. 3 wskazania) położenie geograficzne 10,5% dostępność szlaków komunikacyjnych 57,9% wysokie podatki lokalne 47,4% niski poziom wykształcenia i kwalifikacji 36,8% brak instytucji reprezentującej interesu biznesu 36,8% Inne: 21% Brak surowca-drewna, złe przepisy przetargowe, zbyt mała zapobiegliwość starostwa i urzędu miejskiego w pozyskanie inwestycji przemysłowych w powiecie, brak chętnych do podjęcia pracy. 11. Proszę wymienić czynniki sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości w Powiecie Bytowskim. 7 odp. Odpowiedzi pojedyncze: aktywność przedsiębiorców, kontakty z zagranicą, promocja, region czysty ekologicznie - inwestycje w energię odnawialną, gospodarstwa agroturystyczne, budowa kolektorów ściekowych, wykwalifikowana kadra, położenie geograficzne, dobre usługi bankowe, fachowcy wykształceni w okresie przed likwidacją szkół zawodowych, więcej miejsc pracy w zakładach.

Wnioski: aktywność gospodarcza - struktura zatrudnienia- ankieta gospodarcza

1. Największe podmioty gospodarcze są skoncentrowane w miastach i wokół miast Bytów i Miastko. W przetwórstwie przemysłowym przeważa branża metalowa oraz przetwórstwo drewna - ponad 10% produkcji Województwa Pomorskiego. 2. Przeważają małe i średnie firmy handlowe i usługowe o niewielkim kapitale obrotowym. Właściciele podmiotów gospodarczych nie tworzą grup producenckich, ani stowarzyszeń, np. w celu wsparcia wzajemnego lub realizacji wspólnych celów. Ankieta gospodarcza: 3. 70% przedsiębiorców - respondentów to firmy małe, zatrudniające do 50 osób. 67% pracowników posiada wykształcenie zasadnicze i niższe. Udział kobiet w zatrudnieniu jest dwukrotnie niższy niż mężczyzn. Zatrudnienie w firmach jest stabilne: w ciągu 4 ostatnich lat nie przybyły nowe stanowiska pracy, ale też nikogo nie zwolniono. Największą liczbę pracowników stanowią osoby o stażu powyżej 15 lat oraz w przedziale wiekowym od 26 do 40 lat. 4. Ponad 84 % ankietowanych jest zainteresowanych szkoleniami i usługami doradczymi realizowanymi w ramach tej strategii. Jednocześnie, ci sami przedsiębiorcy niechętnie uczestniczyli w pracach nad strategią. Można z tego wysnuć wniosek, że osobiście zarządzają swoimi firmami, brak im pracowników, których można oddelegować do pracy nad strategią. a. Największe zainteresowanie (87,5%) ankietowani okazali szkoleniami z zakresu zarządzania firmą i prowadzenia księgowości, a następnie podnoszeniem umiejętności pracy z klientem i prowadzenia negocjacji. Tylko połowa ankietowanych stwierdziła, że niezbędne dla prowadzenia firmy są szkolenia z zakresu diagnozowanie potrzeb i opracowywanie strategii rozwoju firmy. b. Niepokojący jest fakt, że 63% przedsiębiorców nie jest zainteresowanych rozwijaniem w firmie praktycznej nauki zawodu. 5. Aż 79% firm deklaruje społeczne zaangażowanie, co przy zestawieniu z obrotami tych firm, jest znaczącą wartością społeczną. 6. Tylko 10% spośród badanych firm wskazuje na bardzo dobrą współpracę z samorządami lokalnymi, a 68% oczekuje od samorządu partnerstwa w realizacji inwestycji. Spośród form wsparcia ankietowani oczekują (wg ilości wskazań): preferencji podatkowych, partnerstwa, wspierania lokalnego rynku pracy, wsparcie finansowego i rzeczowego. 7. Bariery rozwoju wskazywane przez przedsiębiorców to: położenie geograficzne powiatu - 10,5%, dostępność komunikacyjna - 57,9%, wysokie podatki lokalne - 47,4%, niski poziom wykształcenia i kwalifikacji osób na lokalnym rynku pracy - 36,8%, brak instytucji reprezentującej interesy biznesmanów - 36,8%. 8. Żadna z odpowiedzi się nie powtórzyła na pytanie o szanse rozwojowe. Przedsiębiorcy wymienili: aktywność przedsiębiorców, kontakty z zagranicą, działania promocyjne, region czysty ekologicznie - inwestycje w energię odnawialną, gospodarstwa agroturystyczne, budowę kolektorów ściekowych, wykwalifikowaną kadrę, położenie geograficzne, usługi bankowe, fachowość kadry, wykształconej w okresie przed likwidacją szkół zawodowych.

2.1.8 Rynek pracy - bezrobocie

Dane: z dnia 31 maja 2007, źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Bytowie.

Wg stanu z 31 maja 2007 roku, liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Powiecie Bytowskim wynosiła - 7 932 osoby, co oznacza zmniejszenie w stosunku do kwietnia br. o 279 osób. Liczba bezrobotnych kobiet - 4869, czyli 61,5%, a mężczyzn - 3063, czyli 38,5%.

Stopa bezrobocia Powiatu Bytowskiego - 28, 3%, stan na 31.04 2007 r.

Porównanie stanu bezrobocia: maj 2006 maj 2007 liczba całkowita bezrobotnych 9988 7932 – zmniejszenie o 2 056 osoby stopa bezrobocia 33,7% 28,3% - spadek o 5,4%.

Tabela 53 A. Stan bezrobocia w Powiecie Bytowskim - wg gmin - stan: 31.05. 2007.

gminy liczba % ogółu liczba - % bezrobotni /powiat zarejestrowanych bezrobotnych kobiety, w grupie z prawem do zasiłku liczba i bezrobotnych Powiatu bezrobotnych gminy % Bytowskiego Bytów 1 935 24,4 1 298 - 66,9 385 - 19,9 Borzytuchom 311 3,9 208 - 67 61 - 19,6 Czarna 863 10,9 516 - 60 122 - 14,1 Dąbrówka Kołczygłowy 514 6,5 309 - 60,6 88 - 17,1 Lipnica 489 6,2 278 - 56,7 59 - 12,1 Miastko 2 295 28,9 1328 - 58 582 - 25,4 Parchowo 355 4 193 - 54,4 59 - 16,6 Studzienice 356 4,5 225 - 62,5 43 - 12,1 Trzebielino 410 5,2 247 - 60,2 74 - 18 Tuchomie 404 5,1 267 - 66 68 - 16,8 Powiat 7 932 100 % 4 869 - 61,5% 1 541 - 19,4 % Bytowski Źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Bytowie

Tabela 53 B. Stan bezrobocia w Powiecie Bytowskim, wg Gmin - stan: 31.05. 2007.

powiat osoby osoby osoby do osoby osoby bezrobotni osoby powyżej osoby gminy poprzednio dotychczas 25 roku długotrwale bez kwalifikacji ogółem 50 roku życia niepełnosprawne pracujące nie pracujące życia bezrobotne zawodowych

7932 Powiat - miasta: 2440 - 30, 8% Bytowski 6 502 ogółu bezrobotnych, 1430 1781 5 552 1342 1924 139

- wsie: 5492 - 69,2%

ogółu bezrobotnych Bytów 1 935 1613 322 421 1 299 346 454 64 Borzytuchom 311 254 57 68 222 44 71 7 Czarna 863 678 185 200 664 165 198 17 Dąbrówka Kołczygłowy 514 405 109 130 383 63 144 4 Lipnica 489 378 111 127 384 64 118 4 Miastko 2295 1932 363 505 1 506 413 585 26 Parchowo 355 291 64 92 250 49 83 4 Studzienice 356 275 81 73 273 59 75 5 Trzebielino 410 339 71 76 283 68 113 5 Tuchomie 404 337 67 89 288 71 83 3 źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Bytowie

Cechy bezrobocia w Powiecie Bytowskim:

1. Liczba bezrobotnych posiadających prawo do zasiłku wynosi 1 541 osób, tj. 19,4% ogółu bezrobotnych. 2. Średni wiek bezrobotnych zarejestrowanych wyniósł 33 lata. 51,4% zarejestrowanych bezrobotnych nie ukończyło 34 roku życia. W odniesieniu do końca 2000 r. liczba bezrobotnych wzrosła w 3 kategoriach wiekowych: 55 – 59 lat - wzrost o 90 % 45 – 54 lata - wzrost o 4,7% 60 – 64 lata - wzrost o 31,2% W porównywanym okresie spadek liczby bezrobotnych odnotowano w grupach: 35 – 44 lata - spadek o 30,6 % 18 – 24 lata - spadek o 26,1% 25 – 34 lata - spadek o 9,8%, w stosunku do 31.12. 2000 roku. 3. Wysokie bezrobocie: a. wśród młodzieży, osoby w wieku do 25 lat stanowią 22,4% ogółu zarejestrowanych, tj. 1781 osób, b. wśród kobiet - aż 61,5% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych 31. 05. 2007 r. Skala tego zjawiska stanowi wyzwanie dla organizatorów życia społeczno - gospodarczego Powiatu Bytowskiego. c. na terenach wiejskich. W końcu maja 2007 zarejestrowano 5492 bezrobotnych mieszkańców wsi - tj. 69,2% ogółu bezrobotnych. Wysokie bezrobocie na wsi w dużej mierze jest skutkiem utraty pozarolniczych miejsc pracy (m. in na skutek przekształceń własnościowych). Cechą szczególną populacji bezrobotnych z terenów wiejskich jest niższe wykształcenie i kwalifikacje niedostosowane do współczesnego rynku pracy. Znaczną część tych osób, charakteryzuje niska mobilności zawodowa, społeczna i wola zmiany swojej sytuacji. 4. Wysoki poziom bezrobocia długotrwałego, powyżej 12 miesięcy. Ta grupa bezrobotnych liczyła w końcu maja 2007 - 5 552 osoby, tj. 53,5% ogółu bezrobotnych, co stanowi wzrost o 14% w stosunku do stanu z dnia 31. 11. 2006. Najwyższy odsetek (dane z 31.11. 2006) długotrwale bezrobotnych odnotowano wśród osób w wieku 45 - 54 – 27,4%, a w grupie 18 – 24 - 15,6% bezrobotnych. 75,5% długotrwale bezrobotnych to osoby z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym. Wraz z podnoszeniem się poziomu wykształcenia odsetek ten się zmniejsza: osoby z wyższym wykształceniem stanowią - 1,8% populacji trwale bezrobotnych. W końcu listopada 2006 r. wśród osób trwale bezrobotnych dominowały osoby o stażu pracy nie dłuższym niż 5 lat - 2 218 osób, tj. 23,6% bezrobotnych. Drugą grupę stanowiły osoby bez stażu pracy – 1693 osoby, tj. 18%. Najmniej liczną grupę stanowiły osoby ze stażem pracy powyżej 30 lat – 136 osób, tj. 1,3 % ogółu bezrobotnych. 5. W maju 2007 w Powiatowym Urzędzie Pracy zarejestrowało się 859 bezrobotnych, o 321 osób więcej niż w kwietniu br. W tej grupie najliczniejsi byli bezrobotni rejestrujący się powtórnie - tj. 711 osób (82,7%). Natomiast 115 osób zarejestrowało się po ukończeniu szkoleń, a 62 osoby po zakończeniu prac społecznie użytecznych.

Z ewidencji bezrobotnych ubyło 1 138 osób. Główne powody:

A. podjęcie pracy - 618 osób B. rozpoczęcie szkolenia - 120 osoby C. brak gotowości do podjęcia pracy - 184 osoby D. dobrowolna rezygnacja ze statusu bezrobotnego - 90 osób razem - 1012 Pozostałe 126 osób zostało wyłączonych z rejestru bezrobotnych z następujących powodów: rozpoczęcie stażu, przygotowanie zawodowe, nabycie praw emerytalnych lub rentowych, nabycie praw do świadczenie przedemerytalnego. W okresie 5 - miesięcy liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Powiecie Bytowskim spadła z 9 508 w dniu 31. 12. 2006, do 7 932 na koniec maja 2007, czyli o 1576 osób. Potwierdza to, widoczne w latach poprzednich, „zjawisko sezonowości bezrobotnych”, polegające na wzmożonych rejestracjach w okresie jesienno - zimowym i spadku liczby rejestrujących się bezrobotnych w okresie wiosennym. Jedną z przyczyn jest rytm prac sezonowych i koniunktura w budownictwie (w Polsce i w innych krajach europejskich notuje się deficyt pracowników), drugą łatwość zatrudnienia w „szarej strefie” - w Polsce lub za granicą. Ponadto wpływ na ten stan rzeczy ma ilość ofert pracy - w maju 2007 zgłoszono 336. 6. Najważniejsze przyczyny wysokiego bezrobocia: a. Niskie kwalifikacje lub niedostosowane do potrzeb rynku. 71,1% ogółu bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub poniżej, co znacznie zmniejsza ich szanse na rynku pracy. W ewidencji PUP (31.11.2006) były zarejestrowane 3 303 osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz 3 374 osoby z wykształceniem gimnazjalnym i podstawowym. Równocześnie, należy odnotować, że w tej właśnie grupie nastąpił największy spadek liczby bezrobotnych: w 2000 roku w ewidencji bezrobotnych było tych osób 4 784, a w listopadzie 2006 roku o 1410 osób mniej - co daje spadek aż o 30%. Najmniej osób bezrobotnych legitymuje się wykształceniem wyższym - 241 osób, czyli 2,6% populacji bezrobotnych. b. Zmiany demograficzne - np. pojawienie się na rynku pracy wyżu demograficznego z lat 80. XX wieku. c. Wysokie koszty pracy. d. Bierność zawodowa. Ustawy o pomocy społecznej i ubezpieczeniu zdrowotnym nie wyzwalają energii i aktywności społecznej, czy gospodarczej.

Analiza SWOT rynku pracy Powiatu Bytowskiego - mocne i słabe strony. źródło: Powiatowy Urząd Pracy w Bytowie.

silne strony słabe strony Stabilizacja rynku pracy - brak zagrożeń z tytułu Niebezpiecznie wysoka stopa bezrobocia. masowych zwolnień np. z powodu restrukturyzacji Duże bezrobocie (również ukryte) w rolnictwie. przedsiębiorstw. Wysoki odsetek biernych zawodowo. Duży wskaźnik procentowy ludzi młodych. Dziedziczenie bezrobocia i zwiększająca się grupa ludzi żyjąca na marginesie lub w zagrożeniu wykluczeniem społecznym. Wzrost wykształcenia i samodzielności Niedostosowane kierunki kształcenia do potrzeb rynku gospodarczej. pracy. Brak mechanizmów sprzyjających mobilności zawodowej. Brak doświadczenia zawodowego w zawodach, na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy. Odpływ wykwalifikowanej kadry poza granice powiatu i kraju.

Duża świadomość skali problemu i wola współpracy Słaby system wsparcia dla MŚP. pomiędzy instytucjami rynku pracy. Brak współpracy pomiędzy podmiotami działającymi na Pozyskanie i wykorzystanie środków EFS na działania rynku pracy (czynnik utrudniający a czasami związane z aktywizacją osób bezrobotnych. uniemożliwiający realizację celów). Usługowy profil gospodarki – wysoka pracochłonność Niska innowacyjność firm oraz poszczególnych sektora usług. pracowników Duże rezerwy terenowe pod nowe inwestycje - wolne Słabe zainteresowanie ze strony inwestorów obiekty do wykorzystania. zewnętrznych. Znaczne zasoby niewykorzystanej siły roboczej. Niekorzystne dla rolnictwa warunki naturalne (niski Wysoka atrakcyjność turystyczna ze względu na stopień bonitacji gleb, ukształtowanie terenu). korzystne walory krajobrazowe - zasoby przyrodnicze. Brak planów zagospodarowania przestrzennego. Dobre warunki naturalne do produkcji rolnej o charakterze ekologicznym. Potencjał do rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego Silne poczucie tożsamości lokalnej - silne związki mieszkańców z rodzinami za granicą. Wzrastająca aktywność organizacji pozarządowych.

Zadania priorytetowe w zakresie przeciwdziałania bezrobociu w Powiecie Bytowskim na lata 2007-2013 - opr. Powiatowego Urzędu Pracy w Bytowie.

Powiatowy Urząd Pracy w Bytowie planuje w latach 2007-2013 realizację zadań priorytetowych w zakresie przeciwdziałania bezrobociu, spójnych z celami horyzontalnymi Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, z uwzględnieniem Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL), Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego, Strategii Rozwoju Społeczno - Gospodarczego Powiatu Bytowskiego na lata 2007 - 2015 i potrzebami rynku pracy. Najważniejsze działania PUP na lata 2007 - 2013: 1. Przeciwdziałanie bezrobociu ludności w szczególności z obszarów wiejskich: a. Wypracowanie odpowiednich (na podstawie badań rynku pracy Powiatu Bytowskiego, ukierunkowanych na obszary wiejskie) działań i wdrażanie programu przywracania osób bezrobotnych na rynek pracy, we współpracy z partnerami rynku pracy i organizacjami pozarządowymi. b. Koordynowanie kierunków kształcenia młodzieży z terenów wiejskich do potrzeb rynku pracy. c. Promocja kształcenia ustawicznego – pomoc w zdobywaniu dodatkowych kwalifikacji i uprawnień osób z terenów wiejskich. 2. Promocja działań oraz wdrażanie rozwiązań systemowych na rzecz upowszechniania idei równych szans - promocja integracji społecznej: a. Realizacja działań na rzecz aktywnej integracji osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i dyskryminowanych na rynku pracy. b. Rozwój form zatrudnienia, aktywizacji zawodowej i miejsc pracy dla osób z dysfunkcjami (w tym alternatywne formy zatrudnienia). c. Realizacja ponadregionalnych projektów aktywizacji zawodowej i integracji społecznej osób niepełnosprawnych i ich otoczenia. d. Poprawa dostępu do rynku pracy oraz wspieranie aktywności zawodowej kobiet, osób młodych i osób po 50. roku życia. e. Wsparcie instytucji i organizacji działających na rzecz aktywizacji zawodowej i integracji społecznej w Powiecie Bytowskim. 3. Rozwój zasobów ludzkich i potencjału przedsiębiorstw w Powiecie Bytowskim. a. Rozwój kadr dla nowoczesnej gospodarki: badania oraz projekty systemowe, w tym prognozowanie kierunków rozwoju, diagnozowanie potrzeb w zakresie kwalifikacji zawodowych, upowszechnianie nowych form kształcenia, w tym e- learningu. b. Działania wspierające podnoszenie, uzupełnienie lub zmianę kwalifikacji zawodowych, zgodnie ze specyfiką lokalnego rynku pracy oraz potrzebami społeczeństwa wiedzy. c. W spieranie tworzenia warunków dla rozwoju mikroprzedsiębiorczości, w tym: różnych form spółdzielczości. 4. Dostosowanie oferty edukacyjnej instytucji oświatowych do potrzeb rynku pracy poprzez: a. Rozszerzenie poradnictwa zawodowego w szkołach. b. Ściślejsze powiązanie oferty szkół zawodowych z potrzebami rynku pracy oraz zwiększenie atrakcyjności kształcenia zawodowego. c. Upowszechnienie kształcenia ustawicznego. 5. Podnoszenie efektywność usług świadczonych przez instytucje rynku pracy: a. Zwiększanie dostępności usług rynku pracy, w tym: rozwój sieci instytucji, wprowadzanie nowych metod i narzędzi aktywizacji zawodowej. b. Wsparcie inicjatyw lokalnych na rzecz aktywizacji rynku pracy.

Wnioski: rynek pracy

Do głównych zadań zarządzających procesami społecznymi i gospodarczymi w Powiecie i w 10 gminach, w obrębie posiadanych kompetencji, możliwości programowych i finansowych, należeć będzie: 1. Przełamywanie regresu społecznego i zmniejszanie skali bezrobocia. W szczególności niezbędne są działania na rzecz aktywizacji osób długotrwale bezrobotnych. Istotna rola przypadać będzie węzłom osadniczym aktywizującym otoczenie, miastom: Bytów i Miastko. 2. Pożądane kierunki działań i przekształceń, służące ograniczania bezrobocia: . Zmiany struktury zatrudnienia ludności wiejskiej. To wielowątkowy proces społeczno - gospodarczy, możliwy do zrealizowania w partnerstwie publiczno - prywatnym, z optymalnym wykorzystaniem funduszy strukturalnych. . Tworzenie (np. racjonalne planowanie przestrzenne, inwestycje infrastrukturalne, itd.) warunków do powstawania nowych i stabilnych miejsc pracy. Zadanie do realizacji w partnerstwie publiczno - prywatnym. Jedną z form reintegracji społecznej osób długotrwale bezrobotnych, może być rozwijanie firm społecznych. . W miastach - w węzłach najlepiej skomunikowanych z otoczeniem, tj. Bytowie, Miastku - należy tworzyć warunki przestrzenne, infrastrukturalne i likwidować wszelkie bariery inwestycyjne dla inwestorów zewnętrznych. 3. Wsparcie wszelkich form przemysłu, wykorzystującego zasoby lokalne: warunki geograficzne i kulturowe oraz zasoby ludzkie: np. przetwórstwo spożywcze, produkcje wysokiej jakości żywności, rozwój usług turystycznych, itd. 4. Wsparcie otoczenia biznesu, ze szczególnym uwzględnieniem badań, analiz i prognoz tworzonych na potrzeby rozwoju gospodarczego. 5. W Bytowie i Miastku uzupełnianie i rozwijanie wszystkich funkcji nowoczesnego miasta, z zachowaniem tradycyjnych walorów kulturowych. Umacnianie lub budowanie infrastruktury społecznej i usług publicznych. Rozwijanie wszelkich form partnerstwa publiczno - prywatnego w tych dziedzinach. 6. Niedostatek miejsc pracy - i słabość innych elementów społecznych i infrastrukturalnych decydujących o wyborze miejsca życia i pracy - wywołuje wzrost migracji ludzi młodych, zwłaszcza dobrze wykształconych i przygotowanych zawodowo; potencjalnych liderów lokalnej społeczności i przedsiębiorczości. Dlatego wszelkie działania w zakresie aktywizacji regionalnego rynku pracy są, z jednej strony działaniami na rzecz rozwoju gospodarczego, a z drugiej pilną potrzebą „walki” o zachowania równowagi demograficznej i stabilności społecznej.

2. Analiza danych zawartych w opisie stanu wyjściowego. W wyniku takiej analizy powstaje lista najistotniejszych barier w rozwoju powiatu.

I. SPOŁECZEŃSTWO

1. DEMOGRAFIA

1. Spadek urodzeń - mały przyrost naturalny. Niska całkowita liczba ludności - 3, 4 % populacji Województwa Pomorskiego, na obszarze zajmującym 12% powierzchni województwa. 4. Zmniejszanie się liczby osób w wieku produkcyjnym. 2. Mobilność społeczna, zmiany w stylu życia, geografii nauki i pracy - w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej - migracja zarobkowa - migracja edukacyjna. 3. Starzenie się społeczeństwa - wydłużanie wieku życia.

2. EDUKACJA - KSZTAŁCENIE USTAWICZNE

INFRASTRUKTURA/ORGANIZACJA: 1. Niedostateczna liczby przedszkoli. W Powiecie Bytowskim tylko 30% dzieci w wieku 3-5 lat uczęszcza do przedszkola i jest to poziom o 5% niższy od średniej wojewódzkiej. 2. Niedostateczna liczba świetlic środowiskowych. 3. Brak bezpłatnego i powszechnego dostępu do Internetu i komputerów. 4. Mała liczba zajęć pozalekcyjnych i brak klas integracyjnych - słabe otwarcie szkół na potrzeby środowiska lokalnego. 5. Niska jakość i mała ilość bazy sportowej dla młodzieży. 6. Brak kształcenia w zakresie wielokulturowości

PROGRAMY: 7. Średnie i poniżej średniej wyniki z egzaminów gimnazjalnych. 27 % uczniów nie uzyskało niezbędnego minimum punktowego na egzaminie dojrzałości. Mniej uczniów wybiera na studiach kierunki techniczne, związane z naukami ścisłymi. 8. Niedostateczne dostosowanie profili kształcenia do rynku pracy. 9. Mała ilość zajęć pozalekcyjnych. 10. Niedostateczne otwarcie szkół na potrzeby środowiska lokalnego. 11. Niewystarczająca liczba inicjatyw edukacyjnych w systemie nieformalnym na obszarach wiejskich. 12. Słaba współpraca szkół z instytucjami kultury .

KSZTAŁCENIE USTAWICZNE:

13. Brak usług w systemie kształcenia ustawicznego stosownie do skali potrzeb.

W strukturze wykształcenia przeważa zawodowe i podstawowe - ponad 60% populacji Powiatu. Bez wykształcenia jest blisko 3000 osób, a z wykształceniem wyższym zaledwie 4000 osób na ponad 75 000 mieszkańców.

3. ROZWÓJ SPOŁECZNY - AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA

ORGANIZACJE POZARZĄDOWE 1. Niska aktywność organizacji pozarządowych. 2. Brak lokalnego centrum wspomagania organizacji pozarządowych. 3. Nie rozwinięte partnerstwo administracji publicznej i organizacji pozarządowych w realizacji wspólnych lub wymiennych i uzupełniających celów. 4. Brak tradycji samoorganizacji i tradycji obywatelskich.

INTEGRACJA SPOŁECZNA 5. Niska gęstość zaludnienia, rozproszenie osiedli mieszkalnych utrudniające integrację społeczną i działania wspólnotowe. 6. Niska solidarność terytorialna i poczucie tożsamości kulturowej, słabe więzi społeczne.

AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNA i PARTYCYPACJA W ZARZĄDZANIU 7. Niski poziom zaufania w możliwości samodzielnego rozwiązywania problemów, bez udziału władz administracyjnych. 8. Postawy roszczeniowe - niska zdolność do współpracy, partnerstwa przy realizacji wspólnych zadań. 9. Niewykorzystany potencjał ludzi na emeryturze i wolontariat osób starszych. 10. Duże bezrobocie, powoduje pasywność społeczną i skupianie się na problemach socjalnych i rodzinnych. 11. We władzach przedstawicielskich niewielki udział ludzi młodych i kobiet.

BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE 12. Niedostateczny porządek i bezpieczeństwo publiczne. Brak monitoringu wszystkich, kluczowych miejsc publicznych. 13. Gęsta sieć drogowa, duże zagęszczenie ruchu i niedostateczne poszanowanie prawa o ruchu drogowym - zagrożenia dla bezpieczeństwa mieszkańców terenów wiejskich, położonych wzdłuż szlaków komunikacyjnych.

4. WYKLUCZENIE SPOŁECZNE - POMOC SPOŁECZNA

RODZINA 1. Niewydolność wychowawcza. Narastające problemy społeczne: alkoholizm, narkomania, wzrost przestępczości m.in. jako efekt długotrwałego bezrobocia i braku umiejętności radzenia sobie w nowym systemie społecznym i gospodarczym po roku 1990. 2. Niedostatek rodzin zastępczych, szczególnie zawodowych. 3. Reintegracja struktur rodziny – rozpad więzi 4. Negatywne postawy wynikające z zaniku wzorców wychowawczych, brak motywacji młodzieży do kształcenia i atrakcyjnych propozycji zagospodarowania czasu wolnego; rozszerzanie się uzależnień i patologii społecznej. 5. Nierozwinięte budownictwo komunalne i system mieszkań socjalnych 6. Brak rodzinnych placówek opiekuńczo-wychowawczych

WYKLUCZENIE SPOŁECZNE 7. Najpoważniejszym problemem społecznym Powiatu jest bezrobocie, z którym wiąże się ubóstwo i brak perspektyw życiowych. Ma to też wpływ na rozwój patologii społecznych i rodzinnych. 8. Ubóstwo (ponad 20% rodzin korzysta z pomocy społecznej). Stopa ubóstwa w Powiecie jest o 6,4% wyższa od średniej wojewódzkiej. 9. Wzrasta liczba osób bezdomnych. 10. Duża populacja byłych pracowników PGR (dziedziczona bezradność), grupa zagrożona wykluczeniem. 11. Brak mieszkań treningowych dla usamodzielniających się wychowanków placówek opiekuńczo - wychowawczych. 12. Brak gminnych placówek dziennego pobytu dla seniorów

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ: 13. Brak grup wsparcia dla rodzin z osobami niepełnosprawnymi. Brak mieszkań chronionych dla osób niepełnosprawnych. 14. Brak rozwiniętego kształcenia asystentów i asystentów osobistych osób niepełnosprawnych. 15. Osoby niepełnosprawne w wieku produkcyjnych stanowią 62,9%. Dzieci w wieku do 15 lat stanowią 5,4% populacji osób niepełnosprawnych. 50,4 % ogółu osób niepełnosprawnych stanowią kobiety. Ponad 64 %

osób niepełnosprawnych zamieszkuje na wsi, z czego większość stanowią kobiety oraz osoby w wieku produkcyjnym. Wymaga to organizacji odpowiednich usług w środowisku społecznym tych osób. 16. Bariery architektoniczne i urbanistyczne. Brak chodników przy ruchliwych drogach na wsiach. 17. Zmniejszenie liczby miejsc pracy dostępnych dla niepełnosprawnych, konieczność organizacji systemu szkoleń i przekwalifikowań zawodowych umożliwiających wykonywanie pracy zarobkowej na otwartym rynku pracy 18. Brak Zakładu Aktywizacji Zawodowej, umożliwiającego podejmowanie pracy przez osoby ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności oraz kontynuowanie procesu rehabilitacji zawodowej po pobycie w warsztatach terapii zajęciowej, 19. Niewielka ilość zakładów pracy chronionej, 20. Istniejące bariery architektoniczne i urbanistyczne w obiektach użyteczności publicznej oraz w miejscach zamieszkania, 21. Brak budownictwa chronionego dla osób niepełnosprawnych, 22. Nie zadawalające zaopatrzenie osób niepełnosprawnych w przedmioty ortopedyczne, sprzęt rehabilitacyjny oraz środki pomocnicze, 23. Brak odpowiednich do rodzaju niepełnosprawności i możliwości psycho – fizycznych osób niepełnosprawnych, udogodnień technicznych w miejscu zamieszkania, 24. Brak wczesnej interwencji i rehabilitacji leczniczej dzieci niepełnosprawnych, 25. Utrudniony dostęp dzieci i młodzieży niepełnosprawnej do placówek edukacyjnych w celu zdobycia wykształcenia odpowiedniego do ich możliwości psycho – fizycznych, 26. Zbyt mała liczba placówek oświatowych, w których prowadzona jest edukacja dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w systemie integracyjnym, 27. Ograniczona oferta edukacyjna dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi i upośledzeniem umysłowym, 28. Niedostosowanie bazy lokalowej w placówkach oświatowych umożliwiającej prowadzenia zajęć gimnastyki korekcyjnej , rewalidacji i rehabilitacji, 29. Brak szerokiej oferty edukacyjnej kształcenia ponadgimnazjalnego dla młodzieży niepełnosprawnej, 30. Brak publicznego transportu specjalistycznego dla osób niepełnosprawnych ( osoby nie mogące korzystać ze środków komunikacji zbiorowej, osoby poruszające się na wózkach ). 31. Utrudniony dostęp osób niepełnosprawnych do usług w zakresie rehabilitacji leczniczej, 32. Brak dostępu do informacji o instytucjach, formach pomocy, porad specjalistów (psychologów, trenerów pracy, doradców zawodowych, prawników i ekonomistów), umożliwiających podjęcie pracy zarobkowej lub rozpoczęcie prowadzenia własnej działalności gospodarczej, 33. Brak możliwości załatwiania spraw administracyjnych przy pomocy internetu, 34. Brak na rynku wykwalifikowanych asystentów osobistych osoby niepełnosprawnej, brak usług oferowanych w tym zakresie

II. GOSPODARKA

BEZROBOCIE

1. Wysokie bezrobocie na wsi.– W PUP zarejestrowano 6571 osób mieszkańców wsi co stanowi 69,1% ogółu bezrobotnych Powiatu (31.12.2006). „Dziedziczenie” bezrobocia i bierności. 2. Wysokie bezrobocie wśród kobiet: 58,7 % ogółu zarejestrowanych i wśród młodzieży w wieku 18 – 24 lat: 23,7% ogółu zarejestrowanych (31.12.2006). 3. Zaledwie 19,3% ogółu bezrobotnych posiada prawo do zasiłku. 71,1% stanowią bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym, podstawowym lub bez wykształcenia. 4. Wysoki poziom bezrobocia długotrwałego - 5024 osoby. (53,5% ogółu bezrobotnych). 5. Zjawisko sezonowości wzmożone rejestracje w okresach jesienno - zimowych i spadek w okresach wiosennych. 6. Brak doświadczenia zawodowego w zawodach, na które jest zapotrzebowanie na rynku pracy. 7. Odpływ wykwalifikowanej kadry poza granice Powiatu i kraju.

RYNEK PRACY – PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

1. Niedostateczne wsparcie doradcze dla mikroprzedsiębiorczości i MŚP. 2. Brak współpracy pomiędzy podmiotami działającymi na rynku pracy (czynnik utrudniający realizację celów). 3. Niedostatek działań aktywizujących i włączających w rynek pracy osoby w wieku 50 + (25% ogólnej liczby mieszkańców ) 4. Brak rozwiązań systemowych w zakresie zwolnień i ulg podatkowych, możliwych w prawie lokalnym, aktywizujących przedsiębiorczość lokalną i przyciągających inwestorów. 5. Niska innowacyjność firm oraz pracowników.

ROLNICTWO - ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH

1. Niekorzystne warunki naturalne: niski stopień bonitacji gleb, ukształtowanie terenu. Ponad 97% gruntów ornych należy do IV, V i VI klasy bonitacyjnej. 2. W skali Powiatu dominują gospodarstwa rolne o powierzchni poniżej 5 ha. 3. Coraz częściej brak następców do przejęcia gospodarstwa. 4. Brak nowoczesnych technologii w rolnictwie. Niska opłacalność produkcji rolnej. Brak przetwórstwa produktów rolnych, zwłaszcza żywności o walorach ekologicznych. 5. Mało miejsc pracy w sektorze pozarolniczym.

61 3. Cele operacyjne programu

1 .Ustalenie, jaki cel jest możliwy do osiągnięcia w danych warunkach realizacji. 2. Ustalenie pożądanych przykładowych wskaźników charakteryzujących zaplanowane cele. lp. Zidentyfikowany problem Cel Wskaźniki osiągnięcia celu przykładowy podmioty produkty rezultaty oddziaływanie odpowiedzialne 1 Niewystarczająca ilość usług dla Przywrócenie 1 Dom opieki dla 1 Szkolenia dla 1 Zwiększenie roli np. Gminne Ośrodki Pomocy osób samotnych i starszych godności osób starszych pracowników osób starszych w Społecznej (GOPS) we osobom 2 Rodzinne domy OPS w zakresie środowisku współpracy z Powiatowym starszym opieki dla osób powoływania 2 Wykorzystanie Centrum Pomocy Rodzinie poprzez ich starszych, domów opieki potencjału (PCPR) i organizacjami aktywizację 3 Uniwersytety III rodzinnej oraz doświadczenia i pozarządowymi Wieku monitorowania intelektualnego ich działalności. osób starszych 2 Szkolenia dla 3 Promocja kobiet wolontariatu + 50 zamieszkujących wykreowanie obszary wiejskie nowych miejsc w celu pracy prowadzenia tego 4 Promocja typu działalności. Powiatu 3 Szkolenia dla Bytowskiego jako organizacji miejsca pozarządowych przyjaznego 4 Szkolenia z osobom starszym wolontariatu dla 5 Wykorzystanie osób po 50 roku potencjału życia niskiego (nieaktywnych zaludnienia i zawodowo) wysokiego zalesienia

powiatu. 2 Niewystarczająca ilość usług dla Przywrócenie 1 Tworzenie 1 Szkolenia dla 1 Spadek np. PCPR we współpracy z osób niepełnosprawnych i ich godności nowych i pracowników zagrożenia gminami i organizacjami otoczenia osobom wzmacnianie OPS, członków wykluczeniem pozarządowymi oraz Brak systemu pomocy i opieki dla niepełnospraw istniejących organizacji społecznym osób usługodawcami z sektora osób niepełnosprawnych nym poprzez Warsztatów Terapii pozarządowych w niepełnosprawnyc prywatnego zwiększenie Zajęciowej i zakresie h i ich otoczenia oferty usług dla Środowiskowych powoływania 2 Poprawa jakości nich i ich Domów placówek dla osób życia osób otoczenia, Samopomocy niepełnosprawnyc niepełnosprawnyc przywrócenie 2 Organizacja h i aktywizacji h i ich otoczenia ich na rynek integracyjnych tych osób 3 Integracja osób pracy imprez 2 Zwiększenie niepełnosprawnyc kulturalnych, form pomocy dla h i ich otoczenia rekreacyjnych i osób ze środowiskiem sportowych niepełnosprawnyc społecznym 3 Tworzenie grup h 4 Poprawa jakości wsparcia dla osób 3 Szkolenia dla życia osób niepełnosprawnych i osób zajmujących zajmujących się zapewnienie im się opieką opieką pomocy niepełnosprawnyc niepełnosprawnyc psychologicznej h h 4 Promocja i 3 Nowe miejsca 5 Powrót na rynek wsparcie tworzenia pracy pracy osób mieszkań sprawujących chronionych dla opiekę nad niepełnosprawnych niepełnosprawny 5 Tworzenie m członkiem Domów Pomocy rodziny Społecznej 6 Wszechstronne usługi

rehabilitacyjne, w tym zajęcia rehabilitacyjne i terapeutyczne dla dzieci w szkołach i świetlicach środowiskowych 8 Rozwój usług asystentów osobistych osoby niepełnosprawnej 9 Utworzenie Zakładu Aktywności Zawodowej 10 Spółdzielnia socjalna jako „śluza” dla wychodzenia na otwarty rynek pracy osób niepełnosprawnych 11 Wsparcie psychologiczne dla uczniów niepełnosprawnych 3 Niska całkowita liczba ludności - 3,4 Przeorientowa 1 Szkolenia dla 1 Zmiana profilu 1 Zwiększenie np. Starostwo Powiatowe, % populacji Województwa nie systemu fachowej kadry kształcenia. dostępu do placówki oświatowe, Pomorskiego, na obszarze kształcenia na nauczycielskiej do 2 Wzrost edukacji. firma szkoleniowa, zajmującym 12 % powierzchni przygotowanie kształcenia w umiejętności 2 Zwiększenie organizacje pozarządowe, Województwa do wysokiej zakresie wykorzystania ilości wysokiej wyższa uczelnia Zmniejszanie się ilości osób w wieku jakości usług nowoczesnych nowoczesnych jakości miejsc produkcyjnym.

Zbyt długi czas dojazdu do outsourcingu technologii technologii pracy większych aglomeracji i metropolii 3 Zahamowanie Niedostateczne dostosowanie profili 2 Nowy kierunek odpływu młodej kształcenia do rynku pracy kształcenia w wykwalifikowanej Niski odsetek studentów szkołach kadry z terenu kształcących się na studiach ponadgimnazjalnyc powiatu inżynieryjno-technicznych h (broker informacji 4 Rozwój usług , finanse, bazy outsourcingu w danych, zakresie finansów, informatyka) nowoczesnej 3 Stworzenie informacji trwałych, wysokich 5 Zwiększenie jakościowo miejsc efektywności pracy na rynku wdrażanych lokalnym programów dzięki 4 Stworzenie ich synergii zintegrowanej sieci 6 Zwiększenie współpracy dostępu do 5 Powszechna edukacji na edukacja poziomie informatyczna w wyższym szkołach 7 Wzrost podstawowych zatrudnienia w 6 Otwarcie fili usługach na wyższej uczelni odległość politechnicznej 4 Niedostateczna ilość przedszkoli. W Zwiększenie 1 Tworzenie ognisk 1 Pełniejsze 1 Zwiększenie np. samorządy gmin na Powiecie Bytowskim tylko 30 % dostępu do przedszkolnych przygotowanie szans kobiet na podstawie porozumienia dzieci w wieku 3–5 lat uczęszcza do edukacji 2 Zintegrowany dzieci do edukacji rynku pracy międzygminnego, przedszkoli i jest to poziom o 5 % przedszkolnej system edukacji szkolnej 2 Wyrównanie organizacje pozarządowe, niższy od średniej w Województwie dzieci z przedszkolnej (np. 2 Zwiększenie warunków startu podmioty prywatne Pomorskim. obszarów objazdowy zespół świadomości edukacyjnego

wiejskich. fachowców) rodziców na temat dzieci z terenów całodzienna opieka konieczności wiejskich dla dzieci w wieku edukacji 3–5 lat przedszkolnej 3 Kampania 3 Zwiększanie informacyjna i corocznie o 10% promocyjna uczestnictwa w skierowana do edukacji rodziców przedszkolnej 4 Nowe miejsca pracy w sferze usług edukacyjnych 5 Niedostateczna ilość świetlic Tworzenie i 1 Utworzenie kilku 1 Zmniejszenie 1 Zwiększenie np.GOPS-y, środowiskowych. rozszerzenie świetlic zakresu integracji Powiatowy Urząd Pracy działalności środowiskowych zagrożenia środowiskowej (PUP), świetlic 2 Utworzenie kilku wykluczeniem dzieci sołectwa, wiejskich nowych miejsc społecznym zagrożonych organizacje pozarządowe pracy patologią społeczną 2 Zwiększenie zatrudnienia na obszarach wiejskich oraz szans kobiet na rynku pracy 6 Średnie i poniżej średniej wyniki z Poprawa 1 Sieć współpracy 1 Wzrost 1 Wzrost poziomu np. Starostwo Powiatowe we egzaminów gimnazjalnych. jakości międzyszkolnej wyników z wykształcenia współpracy z gminami, 27 % uczniów nie uzyskało edukacji 2 Zajęcia egzaminów mieszkańców organizacjami niezbędnego minimum punktowego szkolnej wyrównawcze w gimnazjalnych i powiatu pozarządowymi na egzaminie dojrzałości. Niewielu poprzez szkołach maturalnych; 2 Zwiększenie uczniów wybiera kierunki studiów: stworzenie 3 Zajęcia wzrost wiedzy liczby studentów techniczne i związane z naukami

ścisłymi. zintegrowanego pozalekcyjne dla uczniów z na uczelniach Brak zajęć pozalekcyjnych. międzyszkolneg dzieci uzdolnionych przedmiotów technicznych Słabe otwarcie szkół na potrzeby o systemu 4 Wdrożenie ścisłych środowiska lokalnego. wysokiej programu „Otwarta Niedostateczna ilość oddolnych jakości zajęć szkoła” inicjatyw edukacyjnych na wsiach. pozalekcyjnych

7 Brak wiedzy na temat przeszłości i Edukacja 1Zajęcia lekcyjne w 1Zwiększenie 1Zwiększenie Np. placówki oświatowe, związaną z nią wielokulturowością wielokulturowa szkołach z świadomości świadomości organizacje pozarządowe wśród dzieci i młodzieży zagadnieniami uczniów w wartości Niewystarczająca liczba inicjatyw wielokulturowości zakresie wielokulturowości popularyzujących wielokulturowość 2Szkolenie wielokulturowości powiatu powiatu nauczycieli w 2Zwiekszenie Niska świadomość wielokulturowości jako potencjału zakresie kompetencji powiatu wielokulturowości nauczycieli 8 Brak usług w systemie kształcenia Zwiększenie 1 Szkolenia 1 Wzrost 1 Wzrost miejsc np. Starostwo Powiatowe, ustawicznego stosownie do skali uczestnictwa w urzędników świadomości i pracy w gminy, potrzeb. kształceniu powiatowych i kompetencji organizacjach podmioty prywatne W strukturze wykształcenia przeważa ustawicznym gminnych (języki urzędników, pozarządowych; zawodowe i podstawowe – ponad 60 obce, język wolontariuszy, 2 Większa % populacji Powiatu. Bez migowy, obsługa pracowników efektywność wykształcenia jest blisko 3000 osób, a z wykształceniem wyższym klienta, inne organizacji programów zaledwie 4000 – na ponad 75000 specjalistyczne); pozarządowych społecznych mieszkańców. szkolenia dla kadr 2 Zwiększenie 3 Wzrost jakości organizacji wiedzy usług pozarządowych pracodawców; prowadzonych (zarządzanie Przygotowanie przez projektem, zawodowe administrację zarządzanie pracowników samorządową. organizacją, 4 Wzrost fundraising) zachowań 2 Szkolenia dla kadr asertywnych i pracowników wobec zagrożeń

przedsiębiorstw; społecznych Zwiększenie liczby osób korzystających z CKU 3 Szkoły uzupełniające wykształcenie dla osób dorosłych 9 Brak pedagogów i psychologów w Zwiększenie 1 Szkolenia dla 1 Zwiększenie 1 Spadek np. Starostwo Powiatowe, szkołach, doradców zawodowych, dostępu do absolwentów wiedzy uczniów zachowań gminy, ewaluatorów oświaty usług wyższych uczelni na temat patologicznych, organizacje pozarządowe doradczych dla kierunków możliwości przede wszystkim uczniów. pedagogicznych z budowania kariery agresji wśród zakresu doradztwa zawodowej oraz uczniów zawodowego własnych 2 Zwiększenie 2 Wykształcenie w możliwości i liczby uczniów systemie ograniczeń wybierających podyplomowym kompetencji ścieżki kształcenia pedagogów zawodowych; w zakresie szkolnych np. wzrost poczucia przedmiotów przekwalifikowanie bezpieczeństwa ścisłych nauczycieli w wieku wśród uczniów przedemerytalnym, bądź korzystających z wcześniejszych emerytur 3 Pozyskanie psychologów szkolnych; 4 Utworzenie interdyscyplinarnyc h zespołów

poradniczych (co najmniej jeden na gminę) 5Pomoc pedagogiczo- psychologiczna dla uczniów

10 Mała liczba organizacji Zwiększenie 1 Centrum 1 Zwiększenie 1 Zwiększenie np. partnerstwo organizacji pozarządowych. potencjału III wspierania świadomości na zatrudnienia w III pozarządowych Brak centrów wspomagania sektora organizacji temat roli Sektorze organizacji pozarządowych. pozarządowych zaangażowania 2 Zmniejszenie Nie rozwinięte partnerstwo 2 Międzyszkolne obywatelskiego zagrożenia administracji publicznej i organizacji Centrum 2 Zwiększenie wykluczeniem pozarządowych w realizacji wspólnych lub wymiennych, a Wolontariatu świadomości społecznym wzajem się uzupełniających celów. Szkolenia dla społecznej na 3 Powstawanie Brak tradycji samoorganizacji i organizacji temat roli nowych tradycji obywatelskich. pozarządowych wolontariatu jako organizacji 3 Wdrożenie startu do kariery pozarządowych Niski poziom wiary w możliwości ścieżek zawodowej 4 Przejmowanie samodzielnego rozwiązywania edukacyjnych do zadań publicznych problemów, bez udziału władz gimnazjów i szkół przez organizacje administracyjnych. ponadgimnazjalnyc pozarządowe Postawy roszczeniowe niska h edukacji 5 Wzrost zdolność do współpracy – obywatelskiej efektywności partnerstwa przy realizacji wspólnych zadań. 4 Centrum wydatkowania Niewykorzystany potencjał ludzi na Wolontariatu + 50 środków emeryturze i wolontariat osób Cykliczne spotkania samorządowych starszych. informacyjne i Brak aktywności młodzieży, np. w integracyjne dla

zakresie wolontariatu. wolontariuszy i organizacji pozarządowych

11 Niewydolność wychowawcza. Budowa 1 Szkoły dla 1 Zwiększenie 1 Zmniejszenie np. PCPR, Narastające problemy społeczne: sprawnego rodziców i dostępu do usług kosztów opieki PUP we współpracy z alkoholizm, narkomania, wzrost systemu wychowawców, poradniczych nad dziećmi wraz gminami przestępczości. pomocy 2 Poradnie rodzinne 2 Zmiana ze wzrostem jej Niedostateczna ilość rodzin rodzinie 3 Objazdowy punkt świadomości efektywności; zastępczych, szczególnie 2 Poprawa konsultacyjny społecznej 2 Spadek ilości zawodowych . warunków poradnictwa dotyczących rodzin życia dzieci specjalistycznego, rodzin dysfunkcyjnych pozbawionych opieka dla dzieci zastępczych 3 Zmniejszenie rodzin 4 Szkolenia dla osób 3 Zwiększenie powtarzalności biologicznych. pełniących funkcje wiedzy na temat pokoleniowej; rodzin zastępczych ról rodzicielskich 4 Spadek liczby zwiększenie liczby 4 Wsparcie ze dzieci rodzin zastępczych, strony PCPR dla wychowujących w tym w OPS i ich się poza rodziną szczególności środowiskowej biologiczną, zawodowych, pracy socjalnej na ściślejsza niespokrewnionych rzecz rodzin współpraca rodzin zastępczych dysfunkcyjnych pomiędzy 5 Zmniejszenie instytucjami liczby dzieci w pomocowymi ZPOW w Bytowie szczebla (przeniesienie do gminnego i rodzin zastępczych i powiatowego

2 W Zespole Placówek Opiekuńczo Wychowawczych w Bytowie przebywało 85 dzieci i nastolatków (stan na 31.12.2006). W związku z zapisami ustawy o pomocy społecznej i rozporządzenia w sprawie placówek opiekuńczo – wychowawczych, w jednej placówce może przebywać nie więcej niż 30 dzieci jednocześnie, do końca 2010 roku należy przygotować zmiany systemie opieki nad dzieckiem i rodzią, aby osiągnąć ten standard.

nie kierowanie 5 Wzmocnienie nowych dzieci do roli rodziny jako placówki) naturalnego 6 Miejsca pracy w środowiska usługach rodzinnych wychowawczego 7 Zawodowe dla dzieci rodziny zastępcze; 8 Utworzenie przy PCPR Konferencji Grupy Rodzinnej 12 Brak szczegółowej diagnozy Identyfikowani 1 Publikacja 1 Diagnoza 1 Zwiększenie np. PUP, lokalnego rynku pracy. e potrzeb i uwzględniająca sytuacji osób efektywności samorządy trendów diagnozę sytuacji zamieszkujących podejmowanych panujących na osób tereny wiejskie w działań na rzecz rynku pracy. zamieszkujących szczególności klientów PUP tereny wiejskie w tereny byłych szczególności tereny PGR. byłych PGR 2 Diagnoza osób 2 Publikacja niepełnosprawnyc uwzględniająca h na otwartym diagnozę sytuacji rynku pracy osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy

13 Niewystarczająca informacja w Promocja i 1 Ulotki, foldery, 1 Opracowanie i 1 Zwiększenie np.PUP, obszarze rynku pracy o usługach i upowszechnian wkładki wydawanie zainteresowania organizacje pozarządowe instrumentach rynku pracy oraz ie informacji o informacyjne o bezpłatnych bezrobotnych, popularyzacji dobrych praktyk. usługach i usługach i ulotek, folderów poszukujących instrumentach instrumentach rynku informacyjnych o pracy, rynku pracy pracy oraz usługach i pracodawców i

71 oraz popularyzacji instrumentach innych partnerów popularyzacja dobrych praktyk rynku pracy. na rynku pracy dobrych 2 Promocja usługami praktyk. działań PUP w realizowanymi lokalnych przez urząd pracy mediach. 2 Wzrost 3 Zamieszczanie motywacji do wkładek nauki oraz informacyjnych w poszukiwania prasie pracy wśród osób dotyczących bezrobotnych popularyzacji 3 Zwiększenie dobrych praktyk aktywności osób (np. reportaż z bezrobotnych. pracodawcą, który stworzył nowe miejsce pracy dzięki refundacji kosztów wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla osoby bezrobotnej). 4. Informowanie otoczenia instytucjonalnego o zadaniach realizowanych przez PUP. 5 Wydawanie gazetki o sytuacji

na lokalnym rynku pracy i zamieszczanie jej bezpłatnych egzemplarzy w miejscach publicznych

14 Najpoważniejszym problemem Zmniejszenie 1 Szkolenia dla 1 Podniesienie 1 Podniesienie np.PCPR, społecznym Powiatu jest bezrobocie, zakresu pracowników OPS; kwalifikacji jakości usług PUP, z którym wiąże się ubóstwo i brak wykluczenia wdrożenie sytemu pracowników świadczonych samorządy, perspektyw życiowych. Ma to wpływ społecznego. pracy kontraktem OPSów i PCPR; klientom PUP. organizacje pozarządowe na rozwój patologii społecznych: socjalnym 2 Wzrost 2 Lepsze agresji, przemocy domowej, 2 Wzrost aktywności osób postrzeganie uzależnień, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, zatrudnienia w OPS długotrwale działalności przestępczości. i PCPR; bezrobotnych; urzędu pracy Ubóstwo – ponad 20 % rodzin 3 Utrzymanie 3 Umiejętność przez jego korzysta z pomocy społecznej. Stopa funkcjonowania CIS radzenia sobie w klientów ubóstwa w Powiecie jest o 6,4 % 4 Zwiększenie ilości życiu rodzinnym 3. Poszerzenie wyższa od średniej wojewódzkiej. miejsc w CIS i przez sieci instytucji Wzrasta liczba osób bezdomnych. tworzenie KISów w wychowanków wsparcia Duża populacja byłych pracowników gminach; domów dziecka i 4 Powrót do PGR (dziedziczona bezradność), koordynacja działań rodzin aktywności grupa zagrożona wykluczeniem. CIS, KIS, OPS w zastępczych zawodowej osób Brak mieszkań treningowych dla wdrażaniu 4 Doskonalenie długotrwale usamodzielniających się wychowanków placówek indywidualnej zawodowe kadr bezrobotnych. opiekuńczo-wychowawczych ścieżki wychodzenia PUP Bytów oraz 5 Wzrost liczby wykluczenia. PCPR, w tym spółdzielni 5 Utworzenie przede wszystkim socjalnych. nowych form w obszarze 6 Spadek zakresu ekonomii doradztwa wykluczenia społecznej, w tym zawodowego społecznego np. spółdzielni i pośrednictwa 7 Wzrost socjalnych pracy (także dla efektywności 6 Stworzenie osób pracy mieszkań niepełnosprawnyc pracowników treningowych dla h) poprzez: socjalnych; usamodzielniającyc specjalistyczne 8 Spadek liczby h się wychowanków kursy, szkolenia, osób długotrwale placówek doradztwo, studia bezrobotnych

74 opiekuńczo- uzupełniające, wychowawczych studia oraz rodzin podyplomowe, zastępczych wizyty studyjne 7 Wspieranie szkoleń aktywizacyjnych oraz zatrudnienia dla uczestników: CIS, KIS; mających na celu reintegrację zawodową i społeczną 8 Promocja i wsparcie tworzenia spółdzielni socjalnych 9 Udział pracowników PUP w szkoleniach i wykładach organizowanych dla uczestników CIS i KIS

15 Wysokie bezrobocie na wsi (listopad Zmniejszenie 1 Szkolenia 1 Wzrost poziomu 1 Zmniejszenie np. Centrum Integracji 2006) – zarejestrowano 6468 zakresu zawodowe dla wykształcenia; zakresu Społecznej, mieszkańców wsi – 68,9 % ogółu wykluczenia kobiet długotrwale 2 Nowe długotrwałego PUP, bezrobotnych. Osoby bezrobotne na społecznego bezrobotnych umiejętności bezrobocia samorządy, wsi są gorzej wykształcone i mają 2 Szkoły zawodowe organizacje pozarządowe kwalifikacje nie dostosowane do uzupełniające potrzeb rynku pracy. Znaczną część tych osób charakteryzuje niska wykształcenie dla mobilność zawodowa i przestrzenna. osób dorosłych Wysokie bezrobocie wśród kobiet: 3 Kluby pracy 59,4 % ogółu zarejestrowanych 4 Szkolenia (listopad 2006) i wśród młodzieży w zawodowe dla osób wieku 18–24 lat: 23,6 % ogółu pracujących w zarejestrowanych. rolnictwie Zaledwie 18,7 % ogółu bezrobotnych posiada prawo do zasiłku. 71,1 % stanowią bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub poniżej, co zmniejsza ich szanse na rynku pracy. Wysoki poziom bezrobocia długotrwałego – 5024 osoby – 53,5 % ogółu bezrobotnych. Zjawisko sezonowości – wzmożone rejestrowanie się bezrobotnych w jesienno-zimowych okresach i spadek w okresach wiosennych. Ta sytuacja wynika, m.in. z rytmu prac sezonowych np. w budownictwie, obrazuje też istnienie tzw. szarej strefy oraz migracji zarobkowych: krajowych i zagranicznych.

16 Niedostateczne wsparcie aktywizacji Aktywizacja 1 Odpływ osób 1 Realizacja 1 Przygotowanie np. PUP, osób bezrobotnych z grupy osób osób bezrobotnych z programów z osób pracodawcy i ich organizacje znajdujących się w szczególnej bezrobotnych z rejestru PUP w wykorzystaniem bezrobotnych do sytuacji na rynku pracy. grupy osób Bytowie instrumentów efektywnego znajdujących się rynku pracy wejścia na rynek w szczególnej dostosowanym do pracy poprzez sytuacji na rynku pracy potrzeb osób nabycie bezrobotnych umiejętności aktywnego i elastycznego planowania kariery zawodowej oraz umiejętności aktywnego poszukiwania pracy 2 Zindywidualizowa nie podejmowanych działań aktywizacyjnych 3 zdobycie kwalifikacji i nowych umiejętności przez osoby bezrobotne zgodnie z potrzebami rynku pracy

17 Niedostateczne wsparcie doradcze Zwiększenie 1 Punkt doradczo- 1 Wzrost wiedzy 1. Wzrost liczby np. Starostwo Powiatowe, dla mikroprzedsiębiorczości i MŚP. zatrudnienia w konsultacyjny dla pracodawców na osób instytucje rynku pracy, Brak współpracy pomiędzy przedsiębiorst MSP oraz osób temat możliwości podejmujących partnerzy prywatni, podmiotami działającymi na rynku wach zakładających wsparcia firm ze działalność PUP pracy (czynnik utrudniający, a Promocja i działalność źródeł gospodarczą lub czasami uniemożliwiający realizację wsparcie gospodarczą; zewnętrznych samozatrudnienie celów). Osoby powyżej 50 roku życia to 25% finansowe dla 2 Sieć współpracy 2. Zwiększenie ogólnej liczby mieszkańców – osób samorządów i ilości nowych niedostatek działań aktywizujących i zainteresowany instytucji rynku miejsc pracy dla włączających ich w rynek pracy. ch otwarciem pracy na rzecz osób Brak rozwiązań systemowych w lub wsparcia bezrobotnych. zakresie zwolnień i ulg podatkowych rozszerzeniem przedsiębiorców 4.Rozwój możliwych w prawie lokalnym, działalności 3 Szkolenia dla przedsiębiorczości aktywizujących przedsiębiorczość gospodarczej pracowników i na lokalnym lokalną i przyciągających Pomoc na rynku pracodawców na rynku pracy. inwestorów zewnętrznych. pracy osobom rzecz wdrażania 5 Wzrost poziomu Niska innowacyjność firm oraz powyżej 45 roku innowacyjnych zatrudnienia w pracowników. życia rozwiązaniach w skali powiatu przedsiębiorstwach 4 Promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz popularyzacja dobrych praktyk. 5 Szkolenia z zakresu przedsiębiorczości 6 Udzielanie osobom bezrobotnym jednorazowo środków na uruchomienie działalności gospodarczej Aktywizacja na rynku

78 pracy osób powyżej 45 roku życia

5. Sposób wdrożenia programu

1. Analiza możliwych ścieżek realizacji celów.

Lp Cel Możliwe Projekty Harmonogr Uwagi am wdrażania 1. Przywrócenie 1 Dom opieki dla Czas Projekty domów opieki godności osobom osób starszych; wdrażania musza być poprzedzone starszym poprzez 2 Rodzinne domy od realizacją zadań określonych ich aktywizację opieki dla osób stycznia w strategii powiatu, w ramach starszych; 2010 Regionalnego Programu 3 Uniwersytety III Operacyjnego (RPO) – Wieku Lokalna infrastruktura Czas podstawowa wdrażania Projekty Uniwersytetów III od 2008 Wieku będą dodatkowo wspierane ze środków dla organizacji pozarządowych poza EFS 1a Przygotowanie 1 Szkolenia dla Czas Realizacja tego celu jest kadr i pracowników OPS wdrażania komplementarna do beneficjentów do w zakresie 2008-2010 priorytetów strategii rozwoju realizacji celu powoływania powiatu wykorzystujących nadrzędnego domów pobytów walory przyrodnicze powiatu oraz oraz najniższą w monitorowania ich województwie gęstość działalności zaludnienia, do rozwijania 2 Szkolenia dla usług dla osób starszych. kobiet zamieszkujących Wzmocnienie atrakcyjności obszary wiejskie w osiedleńczej dla osób celu prowadzenia starszych i tworzenie miejsc tego typu pracy w usługach dla tych działalności. osób. 3 Szkolenia dla organizacji pozarządowych 4 Szkolenia z wolontariatu dla osób po 50 roku życia (nieaktywnych zawodowo)

2 Przywrócenie 1 Tworzenie Czas Projekty częściowo godności osobom nowych i wdrażania realizowane z priorytetów niepełnosprawnym wzmacnianie od 2008 r. centralnych, częściowo z poprzez istniejących regionalnych, a także ze zwiększenie oferty Warsztatów Terapii środków Państwowego usług dla nich i ich Zajęciowej i Funduszu Rehabilitacji Osób otoczenia, Środowiskowych Niepełnosprawnych przywrócenie ich Domów (PFRON) na rynek pracy Samopomocy 2 Organizacja integracyjnych imprez kulturalnych, rekreacyjnych i sportowych 3 Tworzenie grup wsparcia dla osób niepełnosprawnych i zapewnienie im pomocy psychologicznej 4 Promocja i wsparcie tworzenia mieszkań chronionych dla niepełnosprawnych 5 Tworzenie Domów Pomocy Społecznej 6 Wszechstronne usługi rehabilitacyjne, w tym zajęcia rehabilitacyjne i terapeutyczne dla dzieci w szkołach i świetlicach środowiskowych 7 Rozwój usług asystentów osobistych osoby niepełnosprawnej 8 Utworzenie Zakładu Aktywności Zawodowej 9 Spółdzielnia socjalna jako „śluza” dla wychodzenia na otwarty rynek pracy

osób niepełnosprawnych 3 Przeorientowanie 1 Szkolenia dla Realizacja Program zintegrowany, sytemu kształcenia nauczycieli projektu złożony wymagający wielu na przygotowanie fachowej kadry rozpocznie źródeł finansowania i do wysokiej jakości nauczycielskiej do się w roku współpracy wielu usług outsourcingu kształcenia w 2009 w podmiotów, w tym wyższej zakresie części uczelni. nowoczesnych przygotow Wychodzi naprzeciw technologii; ania kadry problemowi niskiej gęstości do szkół. zaludnienia, która wymusza 2 Nowy kierunek . odejście od tradycyjnych kształcenia w form pracy w kierunku szkołach telepracy. ponadgimnazjalnyc Projekt będzie poprzedzony h (informacja, inwestycjami w ramach RPO finanse, bazy i Programu Rozwoju danych, Obszarów Wiejskich informatyka) (PROW) (część 3 Stworzenie inwestycyjna). zintegrowanej sieci Z RPO i PROW zostanie współpracy; sfinansowany powszechny 4 Powszechna dostęp do internetu. edukacja informatyczna w szkołach podstawowych

4 Zwiększenie 1 Ogniska Czas Wymiar czasu opieka nad dostępu do przedszkolne wdrażania dziećmi w uzależniony od edukacji 2 Zintegrowany od roku potrzeb lokalnych. przedszkolnej system edukacji 2008 Edukację mógłby prowadzić dzieci z obszarów przedszkolnej zespół w świetlicach wiejskich. (objazdowy zespół wiejskich. fachowców) Wdrożenie projektu 3 Całodzienna należałoby poprzedzić opieka dla dzieci w kampanią informacyjną wieku 3-5 lat skierowana do rodziców. 4 Nowe miejsca pracy, 5 Kampania informacyjna i promocyjna skierowana do rodziców 5 Utworzenie i 1 Utworzenie Czas Ze względu na duży zakres rozszerzenie świetlic wdrażania wykluczenia społecznego, działalności środowiskowych i od 2008 konieczne byłoby powołanie świetlic wiejskich zwiększenie oferty w każdej gminie co najmniej istniejących jednej świetlicy

świetlic środowiskowej.

6 Poprawa jakości 1 Sieć współpracy Czas Cel realizowany z edukacji szkolnej międzyszkolnej wdrażania priorytetów centralnych, dla poprzez stworzenie 2 Zajęcia od 2008 zwiększenia szans na zintegrowanego wyrównawcze w uzyskanie środków projekt międzyszkolnego szkołach można będzie realizować systemu wysokiej 3 Zajęcia sieciowo np. we współpracy z jakości zajęć pozalekcyjne dla ościennymi powiatami. pozalekcyjnych dzieci uzdolnionych

7 Edukacja 1Zajęcia lekcyjne Czas Cel realizowany z wielokulturowa w szkołach z wdrażania priorytetów regionalnych zagadnieniami od 2009 r. wielokulturowości 2Szkolenie nauczycieli w zakresie wielokulturowości 8 Zwiększenie 1 Szkolenia Czas Realizowane z priorytetów uczestnictwa w urzędników wdrażania regionalnych np. we kształceniu powiatowych i od 2008 współpracy z ustawicznym gminnych (języki doświadczonymi obce, język organizacjami migowy, obsługa pozarządowymi z klienta) województwa pomorskiego. szkolenia dla kadr organizacji pozarządowych (zarządzanie projektem, zarządzanie organizacją, fundraising) 3 Szkolenia dla kadr i pracowników przedsiębiorstw 4 Zwiększenie liczby osób korzystających z CKU 9 Zwiększenie 1 Szkolenia dla Wdrażany Projekty realizowane z dostępu do usług absolwentów dwustopni priorytetów centralnych i doradczych dla wyższych uczelni owo od regionalnych uczniów. kierunków roku pedagogicznych z 2008– zakresu doradztwa 2010 – zawodowego przygotow

2 Wykształcenie w anie kadr systemie od roku podyplomowym 2010 pedagogów powołanie szkolnych zespołów (przekwalifikowani e nauczycieli w wieku przedemerytalnym, bądź korzystających z wcześniejszych emerytur) 3 Pozyskanie psychologów szkolnych. 4 Utworzenie interdyscyplinarnyc h zespołów poradniczych (co najmniej jeden na gminę) 10 Zwiększenie 1 Centrum Wdrażanie Projekt realizowany sieciowo, potencjału III wspierania od roku bądź ponadpowiatowy sektora organizacji 2008 z priorytetów centralnych i pozarządowych; środków spoza PO KL 2 Międzyszkolne Centrum Wolontariatu 3 Szkolenia dla organizacji pozarządowych; 4 Wdrożenie ścieżek edukacyjnych do gimnazjów i szkól ponadgimnazjalnyc h edukacji obywatelskiej Centrum Wolontariatu + 50 5 Cykliczne spotkania informacyjne i integracyjne dla wolontariuszy i organizacji pozarządowych. 11 Budowa 1 Poradnia zdrowia Wdrażanie Powołanie centrum KGR w sprawnego psychicznego dla od 2008 partnerstwie z gminami

systemu pomocy dzieci i młodzieży, części powiatu bytowskiego i rodzinie 2 Szkoły rodziców szkolenio Centrum Konferencji Grupy Poprawa i wychowawców, wej, ofert Rodzinnej w Toruniu. warunków życia 3 Poradnie pomocow dzieci rodzinne, ych i pozbawionych 4 Objazdowy punkt specjalisty rodzin konsultacyjny cznego biologicznych; poradnictwa poradnict specjalistycznego, wa oraz 5 Opieka powołanie środowiskowa dla centrum dzieci, KGR przy 6 Szkolenia dla PCPR osób pełniących od 2009 funkcje rodzin roku zastępczych, pozostałe zwiększenie ilości projekty rodzin zastępczych, w tym w szczególności zawodowych rodzin zastępczych, 7 Tworzenie mieszkań treningowych i chronionych dla usamodzielniającyc h się wychowanków ZPOW i rodzin zastępczych, 8 Powołanie przy PCPR centrum KGR 9 Rozwój i zwiększenie dostępności zakresu usług poradnictwa specjalistycznego, interwencji kryzysowej i terapii dla rodzin

12 Identyfikowanie 1 Badania Czas Projekt realizowany we potrzeb i trendów statystyczne rynku wdrażania współpracy z ośrodkiem panujących na pracy powiatu 2008-2011 badawczym lub wyższą rynku pracy. bytowskiego: uczelnią. - Diagnoza sytuacji osób

zamieszkujących tereny wiejskie w szczególności tereny byłych PGR. - Diagnoza osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy.

13 Promocja i 1 Realizacja Czas Projekt realizowany w upowszechnianie projektu wdrażania ramach regionalnych informacji o uwzględniająca 2008-2013 Priorytetów PO KL. usługach i opracowanie i instrumentach wydawanie rynku pracy oraz bezpłatnych: popularyzacja ulotek, folderów, dobrych praktyk wkładek informacyjnych o usługach i instrumentach rynku pracy oraz popularyzacji dobrych praktyk. 14 Zmniejszenie 1 Szkolenia dla Wdrażanie Realizacja z priorytetów zakresu pracowników OPS od 2008 centralnych oraz z wykluczenia wdrożenie sytemu bezpośredniej pomocy społecznego pracy kontraktem Ministerstwa Pracy i Polityki socjalnym Społecznej (MPIPS) i innych 2 Wzrost grantodawców zatrudnienia w OPS i PCPR 3 Zwiększenie ilości miejsc w CIS i tworzenie KIS-ów 4 Wspieranie szkoleń aktywizacyjnych oraz zatrudnienia dla uczestników: CIS, KIS; mających na celu reintegrację zawodową i społeczną 5 Promocja i wsparcie tworzenia spółdzielni socjalnych. 6 Stworzenie mieszkań

treningowych dla usamodzielnianych wychowanków ZPOW 14 Podnoszenie 1 Doskonalenie Czas Projekt realizowany w a kwalifikacji zawodowe kadr wdrażania ramach Priorytetów PO KL. zawodowych kadr PUP Bytów, w tym 2008-2013 PUP Bytów. przede wszystkim w obszarze doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy poprzez: specjalistyczne kursy, szkolenia, doradztwo, studia uzupełniające, studia podyplomowe, wizyty studyjne 15 Zmniejszenie 1 Realizacja Wdrażanie projekt częściowo poziomu programów z od 2008 realizowany z priorytetów bezrobocia w wykorzystaniem centralnych szczególności instrumentów oraz z bezpośredniej pomocy długotrwałego rynku pracy MPiPS Aktywizacja osób dostosowanym do bezrobotnych z potrzeb osób grupy osób bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. 16 Zwiększenie 1 Punkt doradczo- Wdrażanie projekt realizowany np. w zatrudnienia w konsultacyjny dla od 2008 porozumieniu z Agencją przedsiębiorstwach MSP oraz osób Rozwoju Pomorza S.A. oraz zakładających ze środków Programu działalność Rozwoju Obszarów gospodarczą; Wiejskich 2 Sieć współpracy Projekt ma jednak duże samorządów i oddziaływanie na wzrost instytucji rynku miejsc pracy i realizuje cele pracy na rzecz PO KL wsparcia przedsiębiorców szkolenia dla pracowników i pracodawców na rzecz wdrażania innowacyjnych rozwiązaniach w przedsiębiorstwach 17 Promocja i 1 Promocja Czas Projekt realizowany w

wsparcie przedsiębiorczości wdrażania ramach Priorytetów PO KL finansowe dla osób i samozatrudnienia 2009-2013 zainteresowanych oraz popularyzacja otwarciem dobrych praktyk. działalności 2 Szkolenia z gospodarczej. zakresu przedsiębiorczości. 3 Udzielanie osobom bezrobotnym jednorazowo środków na uruchomienie działalności gospodarczej.

6. Harmonogram Zaplanowanie w czasie głównych etapów ( kamieni milowych ) wdrożenia programu.

I. Grupa projektów przygotowujących kadry do wdrażania projektów w ramach PO KL. Wszystkie te projekty zakończą się do roku 2010. II. 2010 – rozpoczęcie projektów, które wymagają infrastruktury wybudowanej z innych programów operacyjnych. III. 2011 - Analiza wskaźników osiągnięcia celów. Aktualizacja programu, wygenerowanie nowych projektów, grup projektów zgodnie z analizą wskaźnikową. IV. 2012 - Wdrożenie projektów wynikających ze wcześniejszych analiz.

7. Struktura Zarządzania

Zaplanowanie optymalnej struktury zarządzania Programem i jego częściami (w tym środkami). Podane niżej jednostki są tylko przykładowymi koordynatorami lub partnerami. Oznacza to, że w realizację projektów mogą być zaangażowane inne podmioty.

Lp. Przykładowa Nazwa Przykładowi Partnerzy Koordynacja realizacji celu Koordynatora KOORDYNACJA CAŁOŚCI PROGRAMU STAROSTWO POWIATOWE W BYTOWIE Wydział Rozwoju Gospodarczego 1. MOPS Bytów Przywrócenie godności osobom starszym poprzez MOPS-y, ich aktywizację GOPS-y, Organizacje pozarządowe

2. PCPR MOPS-y, Przywrócenie godności osobom GOPS-y, niepełnosprawnym poprzez zwiększenie oferty Organizacje pozarządowe usług dla nich i ich otoczenia, przywrócenie ich na rynek pracy 3 Starostwo Powiatowe Szkoły ponadgimnazjalne, Przeorientowanie sytemu kształcenia na Wydział Edukacji, Gminy powiatu, przygotowanie do wysokiej jakości usług

Kultury i Sportu Szkoła wyższa, outsourcingu 4 Gminy w Gminy, Zwiększenie dostępu do edukacji przedszkolnej porozumieniu Lokalne Grupy Działania dzieci z obszarów wiejskich. typu Leader + działające na terenie powiatu, Inne organizacje pozarządowe 5 Gminy w Organizacje pozarządowe , Rozszerzenie działalności świetlic wiejskich porozumieniu PUP 6 Starostwo Powiatowe Gminy Poprawa jakości edukacji szkolnej poprzez Wydział Edukacji, stworzenie zintegrowanego międzyszkolnego Kultury i Sportu systemu wysokiej jakości zajęć pozalekcyjnych 7 Starostwo Powiatowe Gminy, Zwiększenie uczestnictwa w kształceniu Wydział Edukacji, Lokalne Grupy Działania ustawicznym Kultury i Sportu typu Leader + działające na terenie powiatu, Inne organizacje pozarządowe 8 Starostwo Powiatowe Gminy Zwiększenie dostępu do usług doradczych dla Wydział Edukacji, uczniów Kultury i Sportu 9 Starostwo Powiatowe Organizacje pozarządowe Edukacja wielokulturowa Wydział Edukacji, Szkoły Kultury i Sportu 10 Partnerstwo Samorządy Zwiększenie potencjału III sektora organizacji pozarządowych 11 PCPR MOPS-y, Budowa sprawnego systemu pomocy rodzinie GOPS-y 12 PUP Pracodawcy i ich Identyfikowanie potrzeb i trendów panujących na organizacje rynku pracy 13 PUP Pracodawcy i ich Promocja i upowszechnianie informacji o organizacje, usługach i instrumentach rynku pracy oraz Samorządy popularyzacja dobrych praktyk. 14 PCPR MOPS-y, Poprawa warunków życia dzieci pozbawionych GOPS-y rodzin biologicznych 15 CIS MOPS w Bytowie, MOPS w Miastku, Zmniejszenia zakresu wykluczenia społecznego GOPS-y, PUP 16 PUP Podnoszenie kwalifikacji zawodowych kadr PUP Bytów 17 PUP MOPS-y, Zmniejszenie poziomu bezrobocia w GOPS-y szczególności długotrwałego CIS 18 Starostwo Powiatowe Pracodawcy i ich Zwiększenie zatrudnienia w przedsiębiorstwach Wydział Rozwoju organizacje Gospodarczego 19 PUP Pracodawcy i ich Wsparcie finansowe dla osób zainteresowanych organizacje otwarciem lub rozszerzeniem działalności gospodarczej. 20 Starostwo Samorządy, Stworzenie formy dialogu i partnerstwa w celu Powiatowe Organizacje wdrożenia programu pozarządowe,

Pracodawcy

Za całość programu będzie odpowiedzialne Starostwo Powiatowe w Bytowie, które zainicjuje zawiązanie umowy partnerskiej do realizacji programu. Na poziomie wdrażania celów program będzie realizowany przez poszczególnych partnerów, którzy podpiszą porozumienie celowe o współpracy. W trakcie realizacji programu koordynator czyli Starostwo w ramach partnerstwa dążyć będzie do przekazywania poszczególnych zadań (określonych celem) do organizacji pozarządowych, pozostawiając w zarządzaniu publicznym monitoring i ewaluację programu.

8. Monitoring i Ewaluacja

1 . Opracowanie systemu monitorowania realizacji programu i zmian wskaźników.

Do czasu zaskoczenia konkursów pilotażowych w województwie pomorskim w ramach PO KL zostanie opracowana karta monitoringu realizacji celów.

Monitoring będzie prowadzony w zakresie:  przygotowania pojedynczych projektów do aplikowania,  zgłaszania się podmiotów uprawnionych do udziału w projektach systemowych,  stanu zaawansowania realizacji projektów,  efektywności finansowej realizowanych projektów,  stanu współpracy pomiędzy poszczególnymi partnerami.

2. Opracowanie planu ewaluacji poszczególnych etapów realizacji programu i jego całości.

Ewaluacja będzie prowadzona na dwóch płaszczyznach. Raz na kwartał, począwszy od 2008 roku, będzie prowadzona ewaluacja wewnętrzna programu, przeprowadzona

90 przez koordynatora – Starostwo Powiatowe w Bytowie. Zostaną opracowane karty ewaluacji wewnętrznej programu. Raz w roku program oraz wybrane na podstawie kart ewaluacyjnych projekty zostaną poddane ewaluacji. Wyniki ewaluacji posłużą do aktualizacji i modyfikacji Programu na Rzecz wzrostu Zatrudnienia i Spójności Społecznej Powiatu Bytowskiego na lata 2007-2013.