De Das – Loonse En Drunense Duinen En Omgeving

Home , Loon op Zand, Vught

De das – Loonse en Drunense Duinen, De Brand, landgoed Huis ter Heide en ruime omgeving

Jaarverslag 2016

1. Jaarverslag 2

2. Overige gegevens 4

3. Nieuwe burchten 16

4. Mutaties dassenburchten 20

5. Dode dassen 21

6. Pers, rondleidingen, publicaties en educatie 22

7. Toekomstige ontwikkelingen en wensen 30 Bijlage 1: kengetallen 31 Bijlage 2: specificatie dode dassen 2016 32

Foto: André Janssen.

1. Jaarverslag

1. Het aantal dassen per 31-12-2016 wordt op 182 geschat en is 16 hoger dan de stand per 31-12-2015 (166 dieren). 2. Eind 2016 zijn er in totaal 67 burchten, waarvan het hele jaar er 57 zijn bewoond. Hierin wonen 57 dassenfamilies. Ten opzichte van eind 2015 is dit een toename van vijf. 3. Er werden 15 dode dassen aangetroffen, waarvan 15 als slachtoffer van het verkeer. 4. Er is een burcht met 71 ingangen. Deze heeft een oppervlakte van ongeveer 3300 m2. 5. In totaal werd 402 keer een burcht bezocht. Dit is een gemiddelde van zes bezoeken per burcht verspreid over het jaar. Daarnaast waren er 110 losse meldingen en andere zaken, waarvan een aantal in dit verslag wordt beschreven. 6. Er hebben zich nieuwe dassenfamilies gevestigd die wonen in De Moer, Giersbergen, Helvoirt, ’s-Hertogenbosch, Tilburg, Udenhout en Vught. Twee burchten in Loon op Zand en Udenhout raakten onbewoond en één dassenburcht in Udenhout werd verplaatst. 7. Een aantal dassenburchten is zich aan het ontwikkelen en waarschijnlijk zijn enkele bewoonde burchten nog niet bekend. Het dier is steeds meer te vinden in overhoekjes en bosjes in het buitengebied. Het dassengebied wordt langzaam groter. 8. In het hele Nationale Park Loonse en Drunense duinen en in aangrenzende gebieden komen sporen en bewoning van de das voor. 9. De twee dassen van dassenburcht Boink in Udenhout werden verplaatst naar een uitzetren van Brabants Landschap in Udenhout. De vijf jongen die we gezien hadden bij het inventariseren werden niet gevangen, ze werden ‘verstoten’ van de dassenburcht. 10. Een verdere verdichting van burchten zal naar verwachting plaatsvinden ten westen van de N261, in de omgeving van het Hengstven (oostelijk deel), in het noordelijk deel van de duinen in Plantloon en de Margriet, in de Nieuwe Hoornmanken Tiend, in het Brokkenbroek en in de omgeving van Cromvoirt en Vught in het oostelijk deel. Ook zal de das zich verder gaan verspreiden. 11. Het is wenselijk een aantal wegen te voorzien van rasters en tunnels. Omdat de das zich steeds verder zal gaan verspreiden, dient ook gekeken te worden naar bijvoorbeeld de N65, de weg tussen Tilburg en ’s-Hertogenbosch. De meest gevaarlijke locaties zijn de Bergstraat in Loon op Zand en De Heikant - Guldenberg in Haaren.

Dassengegevens 1999-2016 aantal

200

180 dassen

160 burchten 140

120 dassenfamilies

100 slachtoffers 80

2011

2002 2004 2009 2016 1999 2000 2001 2003 2005 2006 2007 2008 2010 2012 2013 2014 2015

jaar

2 Dassenfamilies per gemeente 2016 aantal

18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Heusden Loon op Haaren Tilburg Vught Den Bosch Zand

Dassenfamilies per eigenaar 2016 aantal

0 Particulier Gemeenten Brab. Natuur- SBB TenneT Brabant Water Dienst Landschap monumenten Domeinen

Graphics: Bert van Opzeeland

2. Overige gegevens

1. De dassen zijn over een groot gebied verspreid. Veel personen maakten het mogelijk om de das in kaart te brengen en enkelen hebben een burcht geadopteerd. Hiervoor ben ik hen zeer erkentelijk. 2. Onze werkgroep bestaat uit acht personen. Rolf Kruger heeft zich aangemeld als lid, daarnaast heeft Mark Pijnappels aangegeven te stoppen met dassenwerk omdat hij te weinig tijd hiervoor heeft en dit serieus en goed wil doen. Ik bedank Mark voor zijn inzet in de afgelopen jaren. De leden zijn: Jelle van Aalst, Frans van Gils, André Janssen, Rolf Kruger, Theo Putters, Peter en Ralph Kuijpers en mezelf (coördinator). Peter, Ralph, Jelle en Frans zijn actief in het westelijke en zuidelijke deel. Rolf en Theo in het noordelijke deel en André en ik in het gehele gebied. 3. Onze werkgroep is lid van de inventariseerders van Natuurmonumenten (NM), Brabants Landschap (BL) en Staatsbosbeheer (SBB). Ons aandachtsgebied is de das. Onze inventarisaties zijn in dit jaarverslag verwerkt. Het werkgebied ligt globaal in de driehoek Waalwijk, Tilburg en ‘s-Hertogenbosch. Aan de noordzijde wordt dit begrensd door de Bergse Maas en Maas, aan de zuidoostzijde door de N65 en aan de westzijde de lijn De Moer, Kaatsheuvel en het industrieterrein van Waalwijk. 4. In verband met structuur bij het verzamelen van gegevens is een protocol opgesteld en een inventarisatieformulier gemaakt. 5. In totaal werd 402 keer een burcht bezocht. Dit is een gemiddelde van zes bezoeken per burcht verspreid over het jaar. Daarnaast waren er 110 losse meldingen en andere zaken, waarvan een aantal in dit verslag wordt beschreven. 6. De inventarisatiegegevens werden per kwartaal onder andere aangeleverd bij NM, BL, SBB en Dassenwerkgroep Brabant, die deze samen met andere Brabantse gegevens bij Das&Boom (D&B) aanleverde. Hierdoor is het mogelijk regionale en landelijke overzichten samen te stellen, de das te volgen en adviezen te geven. 7. In 2016 werden 15 dode dassen gemeld, waarvan 15 als verkeerslachtoffer. Dit is 8,2 % van de totale populatie en is daarmee lager dan voorafgaande jaren: t.m. 2015 11,1 %. Er werden geen dassen met een tatoeage teruggemeld. 8. Het totale aantal slachtoffers over de periode 1999-2016 bedroeg 134, waarvan 44 beren, 43 zeugen en van 47 dieren was het geslacht onbekend. Omdat er relatief weinig oudere slachtoffers vallen, is de leeftijdsopbouw van de populatie dassen evenwichtig. 9. Het aantal slachtoffers per gemeente over de periode 1999-2016 en in 2016 was:  Haaren: 48, wv. 9 in 2016;  Heusden: 21, wv. 1 in 2016;  Loon op Zand: 22, wv. 3 in 2016;  Tilburg: 34, wv. 2 in 2016;  Waalwijk: 4, wv. 0 in 2016 en;  Vught: 5, wv. 0 in 2016. 10. De gemeente Tilburg heeft enkele jaren geleden een aantal maatregelen getroffen en faunatunnels en –rasters aangelegd. Het is duidelijk dat dit een positief effect heeft op de dassenpopulatie en de verkeersveiligheid, er worden de laatste jaren aanmerkelijk minder dieren doodgereden. In de gemeente Heusden werden onder de Nieuwkuijkseweg en Honderdbunderweg faunatunnels en raster aangelegd. In 2016 vielen hier geen slachtoffers, in 2015 waren dit er nog drie.

4 11. De eigenaren van dassenburchten die op privéterrein liggen worden elk jaar op de hoogte gebracht van de ontwikkelingen van hun dassenfamilie. 12. Er hebben zich nieuwe dassenfamilies gevestigd die wonen in De Moer, Giersbergen, Helvoirt, ’s-Hertogenbosch, Tilburg , Udenhout en Vught. Twee burchten in Loon op Zand en Udenhout raakten onbewoond en één dassenburcht in Udenhout werd verplaatst. Per saldo kwamen er vijf dassenfamilies bij. 13. Er ligt een 11-tal potentiële dassenburchten, waarvan twee bijburchten. Eind 2016 staan deze nog niet op de dassenkaart. Zij moeten zich eerst ‘bewijzen’. De potentie wordt aangegeven met het aantal *. Hoe meer sterren, hoe groter dat de kans is dat de locatie uitgroeit tot een volwaardige dassenburcht en op de dassenkaart komt te staan. Zij zijn te vinden in Biezenmortel, Drunen, ’s-Hertogenbosch, Loon op Zand, Tilburg, Udenhout en Waalwijk. Daarnaast zijn waarschijnlijk een aantal bewoonde burchten nog niet bekend. 14. De das is steeds meer te vinden in overhoekjes en kleine bosjes in het buitengebied. Het dassenleefgebied wordt langzaam groter, daarnaast vindt er verdichting plaats, waar dit mogelijk is.

Foto: Joost van Opzeeland. Mijn kleindochter Jara bij de kerststal in de Sint Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch.

15. Er kwam een aantal meldingen binnen over dassenschade in maïsvelden. Met de melders was hierover contact en er werd aangegeven hoe te handelen. Zij werden onder andere verwezen naar de websites van het Faunafonds en van Dassenwerkgroep Brabant. Voor meer informatie zie onze website: http://www.dassenwerkgroepbrabant.nl/pages/vergoedingen.html. 16. In 2014 werd door het Faunafonds een bijdrage in de behandelkosten van € 300 ingevoerd. Omdat de Provincie Noord-Brabant zich wilde profileren als dassenprovincie nam zij deze kosten voor haar rekening. Echter met ingang van 2016 werd door de provincie dit niet voortgezet. Er is hierover een gezamenlijke brief uitgegaan van Dassenwerkgroep Brabant en de ZLTO aan de provincie. 17. Theo Putters heeft een eigen website ‘Distelvinkjes: Experience Nature – roofvogels, dassen, natuurfoto’s.’ Hierop is meer over de das te vinden zoals historische informatie. Bezoek zijn mooie website: www.distelvinkjes.nl. 18. De Dassenwerkgroep Brabant heeft een eigen website: www.dassenwerkgroepbrabant.nl. Hierop is het wel en wee van de das in onze provincie te zien. Tevens geeft zij een

5 nieuwsbrief uit. Deze is digitaal en wordt via e-mail toegezonden. U kunt u aanmelden via [email protected]. Giften en Donaties aan de Dassenwerkgroep Brabant kunnen fiscaal aftrekbaar zijn. Zij is door de belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). 19. Verhuizing dassen van ‘33 Geert Boink (Mortel Udenhout)’. Begin 2016 is de eerste fase van het woningbouwproject Den Bogerd bij Udenhout van start gegaan. In 2010 werd in dit gebied dassenburcht ‘33’ ontdekt die daarna door onze dassenwerkgroep werd gevolgd. De gemeente Tilburg zocht contact met D&B voor advies over de dassenburcht. Hoewel dassenburchten beschermd zijn moeten ze soms wijken als er sprake is van bijvoorbeeld groot maatschappelijk belang. Er is gekozen voor de aanleg van een kunstburcht op een paar honderd meter afstand van de bestaande dassenburcht. In de periode 16 juli tot 1 augustus werd door de leden van onze dassenwerkgroep geïnventariseerd met als taak te inventariseren hoeveel dassen er woonden. Op 6 september werd een vangren om de bestaande burcht aangelegd. Meteen vanaf het begin stonden er vangkooien op scherp. Zodra er een dier in liep, werd D&B via een GSM alarmsysteem gewaarschuwd, waarna onze vrijwilligers in actie kwamen en de das zo snel mogelijk opgehaald kon worden óf het dier werd vrijgelaten als het bijvoorbeeld een konijn was. Er werden zeven dassen gezien, twee volwassen beesten en vijf jongen. De burcht werd onklaar gemaakt, dit om te voorkomen dat de dieren hier konden terugkeren.

Foto’s: Peter Kuijpers en André Janssen. Aanleg vangren, een toelichting voor passerend publiek, de vangkooi staat op scherp.

20. Er werden twee dassen gevangen, deze werden tijdelijk gehuisvest bij D&B. Van de vijf jongen wordt vermoed dat ze in de tussentijd de burcht zijn ‘uitgezet’, dit is een natuurlijk proces. Ook om deze kunstburcht zit een raster, om te voorkomen dat de dassen er meteen vandoor gaan. Ze blijven een maand of drie binnen het raster. In die periode kunnen ze hun burcht aanpassen en verbouwen, ze gaan de locatie als hun woonplaats beschouwen. Daarna gaat de ren open, wordt de verzorging langzaam afgebouwd en is de verhuizing voltooid. De oorspronkelijke burcht is voor de dassen onaantrekkelijk gemaakt. Op 2 november verhuisden de twee dassen Bieze (v) en Mortel (m) naar hun nieuwe kunstburcht. Onder grote belangstelling van betrokkenen, het Brabants Dagblad en VARA Vroege Vogels werd het koppeltje vrijgelaten. Binnen de omheining van het verblijf vinden ze voldoende voedsel, water en nestmateriaal om van de burcht een knus nieuw huis te maken. Na een aantal maanden zullen er gaten in het raster gemaakt worden zodat ze de wijde wereld kunnen gaan verkennen. De dassen worden dagelijks verzorgd door Wilna Boink en er zijn enkele vrijwilligers standby. Voor meer informatie zie: http://www.bd.nl/regio/tilburg-e-o/tilburg/dassenpaar-bewoont- nieuwe-burcht-in-udenhout-1.6602797, http://www.brabantslandschap.nl/actueel/nieuws/echtpaar-das-verhuisd/ en Vroege Vogels van de VARA, http://vroegevogels.vara.nl/media/366429.

Foto’s: Sandra Koen van Loon, Peter Kuijpers en André Janssen. Plattegrond van de kunstburcht ontworpen door Bert Hesse van D&B. Het onder grote belangstelling uitzetten van de dassen, de dassen willen eruit, er wordt volop langs het gaas gegraven.

21. Een deel van het faunaraster bij De Hooge Bank werd gestolen, inmiddels is dit door de vrijwilligersgroep van Jos Hoogerhoud van NM gerepareerd.

8 22. Brouwers Groenaannemers uit De Moer voerde in opdracht van De Efteling voor het gebied het Loonsche Land een ecologische quickscan uit in het kader van de Flora- en Faunawet. Een aandachtspunt hierbij was de das. Uit het veldbezoek van de quickscan werden geen sporen van dassen en dassenburchten aangetroffen. Omdat Brouwers Groenaannemers zorgvuldig wilde zijn, werd ons verzocht óf zij van onze expertise gebruik kon maken. Het Loonsche Land werd bezocht. Er waren al wat voorbereidingen voor de bouw van de huisjes en er werd archeologisch onderzoek gedaan. De deelnemers waren Bas Dielen van Brouwers Groenaannemers, Hemmo Dekkers (oud boswachter NM), Frans van Gils, André Janssen en ik. Er werd één potentiële burcht gevonden buiten het plangebied. Deze werd niet bewoond door dassen, ook latere inventarisaties leverde geen bewoning op. Daarnaast werd geadviseerd om op een andere locatie op elkaar gevallen bomen weg te halen, dit om te voorkomen dat hier een dassenburcht zou ontstaan.

Foto: Frans van Gils. V.l.n.r. André Janssen, Hemmo Dekkers, Bert en Bas Dielen.

23. Er werd melding gedaan van dassenwerk in een weiland nabij de Mortelweg in Vlijmen. Samen met de meldster en haar vader werd de locatie bezocht. Het bleek konijnenwerk te zijn. Het gebied werd beoordeeld, hier zullen geen dassen en vossen een burcht gaan bouwen, het gebied is daarvoor ongeschikt. 24. Door Adrie Mommersteeg (duingids) werd een dassenspoor gevolgd dat over grote afstand door het centrale stuifzandgebied liep ten noorden van café Bosch en Duin. Uiteindelijk verdween het spoor richting de burchten nabij boerderij De Brand. 25. Er was een intensieve mailwisseling naar aanleiding van een dode das die werd aangetroffen in De Rekken ten zuiden van het Wilhelminakanaal in Tilburg. 26. Aan Bart van Leerdam, voorzitter van de Vughtse Sportclub ‘Prins Hendrik’ werd advies gegeven over een trailrun. De geplande route op de Guldenberg liep over een dassenburcht. De route werd aangepast.

27. Het landgoed De Hooge Bank werd in verband met aan te leggen faunaraster samen met Jan van Cromvoirt (bewoner landgoed), Ewald Gubbels (project de Hooge Bank) en Lianne Schröder (NM) bezocht. Door Ewald werd een offerte opgesteld voor aan te leggen raster voor NM en het landgoed. Er werd een faunatunnel gemaakt onder de Nieuwkuijkseweg. Langs de Nieuwkuijkseweg en de Honderdbunderweg werd faunaraster aangelegd, als onderdeel voor natuurcompensatie van het project De Hooge Bank en als verlenging van het raster voor NM. De tunnels werden belopen.

Foto: André Janssen. E. Gubbels Machines, aanleg van faunaraster langs de Honderdbunderweg in de gemeente Heusden.

28. Udenhoutseweg: Peter Kuijpers beoordeelde de tunnels onder de weg na veel regenval. Wat opviel was dat de greppels/sloten aan beide kanten van de weg vol water stonden. Gelukkig hebben de overstekende dieren hier geen last van want de tunnels liggen met hun ingang iets hoger en waren helemaal droog. Het was duidelijk te zien dat beide tunnels gebruikt werden. Er liepen wissels door de onderdoorgangen. In het bosgebied aan de zuidkant van de meest westelijk gelegen tunnel lagen ontzettend veel neusputjes. Het lijkt erop dat de dassen van de burchten die ten noorden van de weg wonen hier foerageren. 29. De gemeente Heusden ontdeed een groot deel van de oostzijde Meerdijk nabij de dassenburcht ‘53 Denis Smith 1 (Meerdijk)’ in Drunen tot aan de kruin van alle opslag. Hierbij werd een bewoonde dassenpijp geraakt. Ik heb hierover contact gehad met Joost van Balkom (voorzitter Natuur- & Milieuvereniging gemeente Heusden). Hij heeft dit meegenomen in zijn periodiek overleg met de gemeente. Ook ik heb contact gehad met de gemeente, we kregen beiden excuses aangeboden. De burcht werd ook door de gemeente nog bezocht, ook zij waren ‘not amused’. Om toekomstige verstoring te voorkomen heb ik afspraken gemaakt, daarnaast heb ik de gemeente de locaties van dassenburchten gegeven op terrein van de gemeente: drie op de dijken, waarvan één bewoond. De dassenburcht ‘53 Denis Smith 1 (Meerdijk)’ is bewoond, maar deze ligt nu voor een deel open. Ook bij latere inventarisaties is gebleken dat de dassen niet zijn verhuisd, de dijk groeit weer langzaam dicht.

Foto: Winifred van den Bosch. Fam. Van den Bosch en Van Opzeeland op een dassenburcht.

30. Landgoed (kasteel) Zwijnsbergen van fam. Van Lanschot in Helvoirt. Naar aanleiding van een afspraak met Jan van Lanschot in verband met dassenactiviteit op zijn landgoed werd dit bezocht. Samen met André Janssen, Theo van Baast, zijn kleinzoon Rik en Jo van Balkom werd het landgoed beoordeeld. Er liepen enkele (dassen)wissels over het landgoed, er werden geen dassenpijpen en -activiteiten aangetroffen. Het bosgebied aan de westzijde werd bezocht, ook hier werden geen activiteiten van ree, konijn of das aangetroffen. Voor zowel das als konijn ligt het terrein te laag. Door Rik werden dassen gefilmd aan de zuidzijde in de steilrand van de buurman, hier werden enkele dassen(vlucht)pijpen aangetroffen, dit was echter geen burcht. 31. Burcht ‘49 Peter v.d. Velden 1 (Vlijmens Ven)’: in vier van de vijf pijpen van het oostelijk deel van de burcht lag hout, de pijpen waren dichtgestopt. In dit deel was geen dassenactiviteit meer, het hout werd verwijderd. Twee dassenpijpen ten westen ervan waren belopen, er werden verse dassenprenten aangetroffen. De burcht werd extra in de gaten gehouden en werd regelmatig bezocht. De burcht werd niet meer verstoord en ligt er weer goed bij. 32. Johan Mees, stadecoloog van de gemeente ’s-Hertogenbosch, heeft een aantal dassenprenten waargenomen in het ecoduct onder de spoorlijn nabij de Isabella kazerne in Vught. De dassen wisselden zowel naar het westen als het oosten. Mogelijk zit er een dassenburcht in de omgeving van de voormalige Isabella kazerne. 33. Duingids Marijke Schapendonk houdt de faunatunnel onder de Schoorstraat bij, zij woont op korte afstand hiervan aan de Schoorstraat. Ook Jelle van Aalst houdt de tunnel bij. Hun bevindingen zijn dat de tunnel nauwelijks watervrij is geweest en daardoor niet wordt gebruikt. De tunnel blijft een probleem, steeds wordt dit weer gemeld bij de civiele dienst van de gemeente Tilburg, er wordt (wel) actie ondernomen maar afdoende is het niet. Het probleem “water in de tunnel” komt telkens weer terug.

34. Er werd een dassenschedel van een jonge das aangetroffen. Foto’s hiervan werden door André Janssen op Facebook Diersporen gezet. Annemarie van Diepenbeek, auteur van onder andere de veldgids Diersporen, reageerde hierop met een heldere uitleg. Bij een latere inventarisatie werd op een andere burcht nog een dassenschedel van een jong dier gevonden.

Foto: André Janssen. Dode vos gevonden door Niels de Nijs in een van de dassenpijpen van burcht ‘18a Kees Kraneveld 3 (Plantloon)’. Het skelet werd later in het jaar volledig intact aangetroffen.

35. Door Peter Twisk (zoogdierwerkgroep IVN 's-Hertogenbosch) en zijn werkgroep wordt een aantal burchten voor Ton Popelier (dassenwerkgroep Brabant) bijgehouden ten oosten en zuiden van de stad ‘s-Hertogenbosch. 36. Er was overleg met de Provincie Noord-Brabant met betrekking tot GOL (Gebiedsontwikkeling Oostelijke Langstraat: ombouw A59) op het provinciehuis over de Baardwijkse Overlaat: naast cultuurhistorie kwam de das aan de orde. Er werd informatie verstrekt over de dassen in de Baardwijkse Overlaat en over de historie van de Baardwijkse Overlaat en de spoorbrug. 37. Er werd een bezoek gebracht aan bewoners van De Distelberg in verband met de plannen voor een parkeerterrein van uitspanning De Distelberg in Helvoirt op dassenleefgebied. Onze bevindingen over het dassenleefgebied waren: “de locatie van het parkeerterrein ligt in dassenleefgebied, de dassen van de Helvoirtse Heide foerageren onder andere hier. Er ligt een sterke bewoonde dassenburcht. Daarnaast liggen ten zuiden ervan enkele dassenburchten (hoofd- en bijburcht), deze worden niet bewoond. In het hele gebied zijn dassenpijpen te vinden en veel dassenwissels.” Inmiddels is bekend dat er geen toestemming wordt gegeven door de gemeente Haaren voor de aanleg van het parkeerterrein. 38. Naar aanleiding van een mail van een bewoner aan het Moleneind in Loon op Zand (via dassenwerkgroep Brabant) over een bestemmingsplanwijziging Moleneind werd door André Janssen en mij de locatie bezocht. Dassenwerkgroep Brabant heeft daarna hierover de volgende mail gestuurd: “De Dassenwerkgroep Brabant zet zich in voor de das in Brabant. Tegen (ruimtelijke) ontwikkelingen die geen belemmering vormen voor de das

12 hebben wij geen bezwaar. Als er sprake is van aantasting van de leefomgeving van de das is het aan de initiatiefnemer, om hier op de juiste wijze mee om te gaan. Bijvoorbeeld door het aanvragen van een ontheffing en/of het uitvoeren van compenserende maatregelen. We hebben er geen zicht op of in dit geval daar sprake van is. De initiatiefnemer kan voor meer informatie contact met ons opnemen.” 39. Naar aanleiding van de vele meldingen van dode dassen op de Guldenberg in de gemeente Haaren heeft Marc Moonen van D&B op mijn verzoek op 25 mei een brief gestuurd aan het College van B&W van de gemeente Haaren om maatregelen te nemen. Hierop kwam geen reactie. Tot en met 2016 werden er 15 dassen doodgereden op de weg De Heikant - Guldenberg. Een tunnel ligt er al, het bijbehorende faunaraster ontbreekt. 40. Naar aanleiding van de vele meldingen van dode dassen op de Bergstraat in De Moer in de gemeente Loon op Zand heb ik een overzicht gemaakt van de dode dassen: zes stuks. NM heeft contact gehad met de gemeente Loon op Zand over twee knelpunten: de Bergstraat en het Kraanven. 41. Op nogal wat burchten werden camera’s opgehangen: naast oudere dassen, veel jonge dassen en reeën met kalfjes werden nogal wat mensen en kinderen, hazen, honden, poezen, bunzingen, steenmarters, ratten, Schotse Hooglanders en vossen met jongen gefilmd.

Foto: Frans van Gils. Twee volwassen dassen met drie jongen.

Foto: Peter Kuijpers. Vos met jongen op een dassenburcht.

13 42. Op waarneming.nl werden veel meldingen gedaan van dassenactiviteit in De Brand. Als dassenwerkgroep zetten wij geen meldingen op waarneming.nl in verband met mogelijk ongewenst dassentoerisme óf anderszins. Hierbij speelt ook dat eigenaren zoals terreinbeheerders of privé-eigenaren van burchten geen toestemming geven. Ik heb geprobeerd contact te krijgen met de melder, hij reageerde niet op mijn mails. Ik heb een en ander gemeld bij BL, eigenaar van het gebied. 43. Op een van de dassenburchten die door vossen was gekraakt heeft een camera acht weken gehangen. Er werden door Peter Kuijpers maar liefst zeven jonge vossen gefilmd, ook had de rekel een gebroken voorpoot, de moer had flink aangezogen tepels. 44. De beelden van een camera die hing op een privé burcht werden gedeeld met de eigenaar en zijn dochter, zij waren heel enthousiast. 45. Een van de camera’s, die op burcht ‘20 Gerard vd Burg 1 (De Moer)’ op terrein van NM hing werd gestolen. Mogelijk zat er een relatie met de bewoning van de burchten ’20 en 20a’ van afgelopen jaren, deze was niet sterk. Onze vraag was: worden de burchten verstoord? Door een BOA van OMWB werd naar aanleiding van onze bevindingen de omgeving en een aantal burchten bezocht en beoordeeld. Zijn oordeel werd met de beheerseenheid van NM, de voorzitter van de WBE en mij gedeeld. Er werden geen bijzonderheden waargenomen. Inmiddels werd door de ‘dief’ de camera terug gehangen en is weer in het bezit van de eigenaar, het SD-kaartje was verwijderd. 46. Peter Kuijpers heeft een gesprek gehad met een medewerker van de fa. Weijtmans. De fa. beheert voor de gemeente Tilburg 600 ha. gemeentebossen. Peter heeft met de medewerker enkele burchten bezocht. In het Noorderbos zullen dit jaar, zo diep in het bestaande bos, nog geen bomen gerooid worden. Ook het onderhoud van de grasstrook bij de burcht in de buurt van ‘59 Ralph Kuijpers 3 (Stokhasselt)’ is hun werk. Ook hier heeft de medewerker aangegeven dat daar rekening mee gehouden gaat worden. Peter is daarna op verzoek van fa. Weijtmans enkele keren het veld in geweest. Dit soort contacten zijn heel zinvol en worden van harte ondersteund ook door de stadsecologen van de gemeente Tilburg. 47. Op burcht ‘50 Bert v Opzeeland 8 (Klokkenlaan)’ in Loon op Zand heeft langdurig een camera gehangen. Hierop was regelmatig verstoring te zien door hondenbezitters die honden in de pijpen lieten snuffelen, kinderen die met stokken in de pijpen porden en wandelaars die over de burcht liepen. De burcht werd verlaten, hoogstwaarschijnlijk door dit soort activiteiten. De burcht werd extra in de gaten gehouden. Er was contact met Scouting Pastoor Simonsgroep en Kampeerboerderij De Klokkenweide. De Scouting maakt geen gebruik van het bosje. De kampeerboerderij gebruikt ’s zomers het bosje waarin de burcht ligt. Na overleg met Peter Vermeer van De Klokkenweide wordt het gebruik hiervan aangepast. Het lijkt erop dat ook andere groepen het bosje gebruiken. Het inzicht hierop is nog niet helder.

14 48. Op verzoek van Peter Smulders werd zijn bosgebied op dassenactiviteit beoordeeld. André Janssen, Peter en Ralph Kuijpers, Peter Smulders en ik beoordeelden zijn bos in Loon op Zand. Er werd geen dassenwerk aangetroffen, het bos is heel geschikt voor bewoning door dassen. In de nabijheid ervan ligt een aantal sterke dassenburchten.

Foto André Janssen. V.l.n.r. Ralph Kuijpers, Bert, Peter Smulders en Peter Kuijpers op één van de dassenburchten op Huis ter Heide in Loon op Zand.

49. Vanaf september waren er boswerkzaamheden op Plantloon. Samen met Jan Verhagen (NM) werd een aantal dassenburchten en enkele andere locaties gemarkeerd. Ook ten oosten van Giersbergen en in de omgeving van de Guldenberg werd samen met Jan een aantal dassenlocaties en horsten gemarkeerd. Er werd aan enkele medewerkers van Meulendijks Rondhout BV uit Heeze, het bedrijf dat is ingehuurd door NM voor de houtkap, een korte rondleiding gegeven. 50. Er was regelmatig contact met NM en vrijwilligersgroepen van NM over werkzaamheden in het kader van o.a. prunusbestrijding in de omgeving van dassenburchten.

3. Nieuwe burchten

Alle nieuwe burchten kregen een uniek NM nr. zodat de gegevens in de databank van NM verwerkt kunnen worden. De grootte ervan wordt via de applicatie GPS Field Area Measure (FAM) opgemeten. Daarnaast worden ze in excel-bestanden en in de applicatie Topo GPS bijgehouden. Een burcht wordt in het veld ingemeten en direct vastgelegd. Zij krijgt een naam en wordt automatisch geregistreerd met diverse coördinaten. Wij gebruiken de rijksdriehoek meting (RD). Zie onderstaand voorbeeld:

Graphic: Bert van Opzeeland.

In 2016 zijn er acht dassenburchten bijgekomen (nr. 61 t.m. 68) en 2 bijburchten (nr. 61b en 28b).

1. ‘61a Wim van Laarhoven 1 (Vaerenbosch)’, gemeente Vught, eigenaar Wim van Laarhoven. De burcht ligt in een open bosje op het landgoed van Wim. 2. ‘61b Wim van Laarhoven 2 (Vaerenbosch)’, gemeente Vught, eigenaar BL. In de burchten ‘61a’ en ‘61b’ woont één dassenfamilie. De burcht ligt in een ruig gemengd bos.

3. ‘62 André Janssen 2 (Moerputten)’, gemeente ‘s-Hertogenbosch, eigenaar SBB. De burcht ligt onder bramenstruweel, brandnetels en wilgenbomen. Zij is moeilijk te betreden.

Foto: Bert van Opzeeland. André Janssen bij ‘zijn burcht’.

4. ‘63 Claudia Meyer 1 (Distelberg)’, gemeente Haaren, eigenaren Rob Slobbe en Claudia Meyer. De burcht ligt in kleinschalig landschap in een steilrandje in de overgang van hoger gelegen gebied naar het beekdal van de Zandleij. De beek ligt op ong. 250 meter. Elk perceel in de omgeving is ingerasterd, daarnaast zijn er enkele omgeven met schrikdraad. Voor de das is slechts op een paar plaatsen een doorgang aanwezig. De burcht ligt op het landgoed van Rob en Claudia.

Foto: André Janssen. Claudia Meyer bij ‘haar burcht’ in Helvoirt.

5. ‘64 Bas Vermolen 2 (Guldenberg)’, gemeente Haaren, eigenaar NM. De burcht ligt in een glooiend dennenbos. De dassen fourageren met name naar het noorden richting het Hengstven.

Foto: Bas Vermolen. ‘Zijn tweede dassenburcht’ in Helvoirt.

6. ‘65 Bas Vermolen 3 (Guldenberg)’, gemeente Haaren, eigenaar NM. De burcht ligt in een zacht glooiend dennenbos en vlakbij de weg De Heikant. Er loopt een sterke maar gevaarlijke wissel over de weg. De weg is niet ingerasterd en er ligt geen tunnel.

Foto: André Janssen. Dampende dassenpijp op burcht ‘65 Bas Vermolen 3 (Guldenberg)’. De dassen zijn thuis. Het bijbehorende filmpje van André werd tijdens het programma VARA Vroege Vogels met de weekprijs bekroond in de rubriek ‘zelf geschoten’.

7. ’66 Jan van der Meijden 3 (Giersbergen)’, Giersbergen gemeente Heusden, eigenaar NM. De burcht ligt in een steilrandje in een glooiend dennenbos. Er lopen prachtige wissels richting het noorden en zuiden.

Foto: André Janssen. Bert en Jan van der Meijden bij ‘zijn derde burcht’ in Giersbergen.

8. ‘67 Peter Kuijpers 2 (Moersche Heide)’, gemeente Loon op Zand, de eigenaar is NM. De burcht ligt in open dennenbos. 9. ‘68 Peter Kuijpers 1 (Spinderspad)’, gemeente Tilburg, de eigenaar is TenneT. De burcht ligt in een zacht glooiend dennenbosje. 10. ‘28b Bas Vermolen 1 (Guldenberg)’, gemeente Haaren, de eigenaar is fam. Kneepkens uit Vught. Samen met burcht ‘28a Peter Verhees (Guldenberg)’ woont hier één dassenfamilie. De burcht ligt vlakbij de faunatunnel onder de weg Guldenberg, deze tunnel wordt niet gebruikt in verband met het ontbreken van raster.

Eind 2016 zijn er 11 potentiële dassenburchten waarvan twee bijburchten. Het aantal **-en geeft aan de potentie om uit te groeien tot een ‘volwassen’ dassen(bij)burcht: 1. ** Ralph Kuijpers 4 (Moleneind) 2. ** Frans Dieden 1 (Giersbergse Steeg) 3. *** Jan Verhagen 7 (Kraanvensche Heide) 4. * Frans van Gils 1 (Loonsche Land) 5. ** André Janssen 3 (Moerputten) 6. ** Theo Putters 4 (Fellenoord) 7. ** Jan Verhagen 8 (nabij 18.4) 8. *** Jelle van Aalst 4 (Munteltje Tiend) 9. *** Henk van Gelder 1 (Baardwijkse Overlaat) 10. * Peter Kuijpers 3 (Huis ter Heide) bijburcht en 11. * Marc Moonen 1 Groenstraat) bijburcht

4. Mutaties dassenburchten

1. Weer bewoond geraakt: één ‘22 Friso Derikx (380 kV-net)’, vooralsnog wordt deze samen met burcht ‘22a Hans van Berkel 1 (Huis ter Heide)’ beschouwd als één dassenfamilie. 2. Onbewoond geraakt: er raakten twee burchten, waarvan één in De Brand ‘12 Karin Derikx (De Brand)’ en één in Loon op Zand ‘50 Bert v Opz. 8 (Klokkenlaan)’, onbewoond. De burcht Klokkenlaan in de gemeente Loon op Zand van de familie Wieggers werd regelmatig verstoord. In het voorjaar werd de burcht belopen. Gedurende het tweede deel van het jaar werd de burcht tot in november verstoord. De ingangen werden met stokken bewerkt, betreden door wandelaars met honden die in de burcht snuffelden en groepen kinderen met ouderen speelden in het bos óf hadden een zoektocht waarbij deze over de burcht liep. Dit zijn hoogstwaarschijnlijk de redenen dat de burcht onbewoond is geraakt. De burcht kreeg extra aandacht, werd vaak door onze dassenwerkgroep bezocht en met een camera bijgehouden. Er was contact met Scouting Pastoor Simonsgroep en Kampeerboerderij De Klokkenweide. De Scouting maakt geen gebruik van het bosje. De kampeerboerderij gebruikt ’s zomers het bosje waarin de burcht ligt, na overleg wordt het gebruik hiervan aangepast. Het lijkt erop dat ook andere groepen het bosje gebruiken. Het inzicht hierop is nog niet helder. 3. Gesplitste dassenfamilies: er hebben zich geen dassenfamilies gesplitst. 4. Samengevoegd: de (bij)burchten ‘3 Bert v Opz 2 (Margriet)’, ‘3a Bert v Opz 2a (Margriet)’ en ‘3b Bert v Opz 2b (Margriet)’ zijn samengevoegd tot één dassenburcht omdat zij vanaf 2000 langzaam zijn samengegroeid tot één imposante dassenburcht. 5. Vervallen: de (bij)burchten ‘32 Theo Putters 2 (Helvoirtsche Heide)’, ‘32a Theo Putters 2a (Helvoirtsche Heide)’ en ‘32b Theo Putters 2b (Helvoirtsche Heide)’ zijn vervallen. Zij worden al jarenlang niet bewoond. Er ligt op de Helvoirtsche Heide een sterke burcht ‘43 Hans vd Meerendonk (Helvoirtsche Heide)’. Ook dassenburcht ‘25 Cees Smits (Meerdijk)’ is verwijderd omdat deze jarenlang niet belopen is en weinig potentie heeft. Enkele andere onbewoonde burchten blijven op de kaart omdat zij enige potentie hebben. 6. Natuurlijke verhuizing: twee dassenfamilies verhuisden. Zij betrokken op korte afstand een nieuwe burcht. Op Plantloon verhuisden de dassen van ‘14 Ad v Poppel 1 (Pessert)’ naar ‘14a Bert Tolboom 1 (Pessert)’ en op De Guldenberg van ‘28a Peter Verhees (Guldenberg)’ naar ‘28b Bas Vermolen 1 (Guldenberg)’. 7. Gedwongen verhuizing: er werd in Udenhout één dassenfamilie van burcht ‘33 Geert Boink (Mortel Udenhout)’ verhuisd naar ‘60 Den Bogerd (uitzetren)’ in verband met de aanleg van een nieuwe woonwijk. De eigenaar is BL en ligt in de gemeente Tilburg. Dassenburcht ‘33’komt door het verplaatsen van de dassen en het onklaar maken ervan te vervallen. Zie voor meer informatie het algemene deel van het jaarverslag.

5. Dode dassen

Voor specificatie per das zie: Bijlage 2 specificatie dode dassen 2016.

Overzicht dassenslachtoffers 1999 tot en met 2016:

1999 tm Aantallen dassen 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2016 slachtoffers 2 1 3 2 5 6 7 6 4 9 9 15 12 16 22 15 134 waarvan: beer 1 1 1 1 2 1 5 2 3 2 4 4 3 6 6 2 44 zeug 1 1 2 4 1 1 2 3 6 4 5 6 7 43 onbekend 1 1 1 1 1 3 1 5 2 5 5 5 10 6 47 slachtoffers waarvan gemeente: Heusden 1 2 1 1 0 1 1 2 2 1 2 6 1 21 Loon op Zand 2 3 2 2 7 3 3 22 Haaren 1 3 1 1 2 1 6 2 6 6 4 6 9 48 Vught 1 1 0 3 5 Waalwijk 1 1 2 4 Tilburg 1 1 2 5 4 3 3 2 2 3 2 2 2 2 34

Dode dassen 2016: 15 stuks allen verkeerslachtoffers:

1. 29-1: 142.90-406.38. Guldenberg in Helvoirt, gemeente Haaren. Zeug 13,5 kg. Tijdens preparatie bleek dat de das zwanger was van maar liefst 5 jongen, 3 beren en 2 zeugen. Zij waren 15 cm. lang. 2. 14-4: exacte locatie nb. Gemeenteweg, gemeente Loon op Zand. Zeug 11,5 kg. 3. 17-4: 140.117-408.004. Margrietweg in Helvoirt, gemeente Haaren. Zeug, 12 kg. 4. 20-4: 143.272-406.694. Nieuwkuijkseweg in Helvoirt, gemeente Haaren. Zeug. 5. 1-5: 136.190-404.590. Schoorstraat in Udenhout, gemeente Tilburg. Geslacht nb. 6. 24-5: 142.90-406.38. Guldenberg in Helvoirt, gemeente Haaren. Zeug, 9,6 kg. 7. 9-6: 132.01-404.09. Bergstraat in De Moer, gemeente Loon op Zand. Beer, 8 kg. 8. 13-6: 139.58-408.10. Margrietweg in Helvoirt, gemeente Haaren. Geslacht nb. 9. 7-7: 142.05-405.88. De Heikant in Helvoirt, gemeente Haaren. Zeug. 10. 28-7: 141.766-407.935. Margrietweg in Helvoirt, gemeente Haaren. Geslacht nb. 11. 2-8: 131.929-404.840. Kraanvenseweg in Loon op Zand, gemeente Loon op Zand. Geslacht nb. 12. 3-8: 136.697-404.052. Schoorstraat in Udenhout, gemeente Tilburg. Geslacht nb. 13. 2-9: 143.433-411.141. Vendreef in Vlijmen, gemeente Heusden. Beer. 14. 14-10: 140.173-405.000. Zandkantseweg in Biezenmortel, gemeente Haaren. Zeug, 14 kg en 15. 22-10: 142.685-405.144. Udenhoutseweg in Helvoirt, gemeente Haaren. Geslacht nb.

6. Pers, rondleidingen, publicaties en educatie

1. Het jaarverslag 2015 werd op veel websites opgenomen. 2. Er verscheen een aantal publicaties over de das in de regionale pers. 3. De afspraken met NM zijn dat als er een dassenwandeling wordt gegeven deze naar zichtburcht ‘7 fam. Mulders (uitzetren)’ in het Hengstven gaat. Hier staat nog steeds dassenraster omheen, het is een sterke burcht en er is volop dassenactiviteit in de omgeving te zien. 4. Er werd bij diverse wandelingen uitleg gegeven over de das.

Foto: Ankie van Agtmaal. Wandeling van IVN De Waerdman De Langstraat in de Drunense duinen.

5. Tijdens dassenwandelingen wordt nogal eens de vraag gesteld: worden het er niet teveel? Ik laat dan de volgende sheet zien, met daarbij de opmerking: oordeelt u zelf …

PowerPoint sheet: Ton Popelier, lid dassenwerkgroep Brabant.

6. In februari nam ik afscheid als bestuurslid van Heemkundekring Onsenoort in Heusden. Mijn aandachtsgebied was onder andere Landschap, Flora en Fauna. Ik heb een dassenwandeling gegeven aan partners en bestuursleden van de heemkundekring. Het aantal deelnemers was elf.

Foto: André Janssen. Dassenwandeling voor Heemkundekring Onsenoort in de Drunense duinen.

7. Op verzoek van de (toekomstige) bewoners van landgoed De Hooge Bank in Vlijmen werd een dassenwandeling gegeven naar ‘hun’ dassenburchten. Bella Gubbels-Buijs was ook aanwezig, haar man ontwikkelde het project waarbij onder andere als natuurcompensatie dassenraster en faunatunnels dienden te worden aangelegd. Naast de das kwamen ook het project Blues in the Marshes, de Beersche Maas en de veerbinding van Nieuwkuijk naar De Hooge Bank aan de orde. Het aantal deelnemers was dertien.

Foto: André Janssen. Dassenwandeling op Landgoed De Hooge Bank in Vlijmen.

8. Er werd een rondleiding gegeven aan een aantal leden van IVN De Waerdman De Langstraat. Deze ging naar het project Blues in the Marshes. Hierbij kwam ook de das aan bod die zich genesteld heeft in de De Moerputten. Het aantal deelnemers was zeven.

Foto: André Janssen. Wandeling door het Vlijmens Ven en polder De Ham.

9. Er werd een dassenrondleiding gegeven op landgoed De Hooge Bank aan de vrijwilligersgroep van Jos Hoogerhoud van NM, de groep doet onderhouds- en restauratiewerkzaamheden. Dit jaar repareerden zij het raster en plaatsten nieuwe palen. Het aantal deelnemers was acht. 10. De Maaijen Giersbergen: in het naast een dassenburcht gelegen bos waren vrijwilligers van NM opruimactiviteiten aan het verrichten. Er werd van de gelegenheid gebruik gemaakt de groep burcht ‘23 Harrie Smits (De Maaijen)’ te laten zien en hen te wijzen wat wel en niet te doen. Het aantal deelnemers was vijf. 11. Ecoduct Westloonse Wissel over de N261: Vivian Maas, tot 2016 lid van onze dassenwerkgroep, beoordeelt voor NM namens haar werkgever de werking van het ecoduct. Ook Peter Kuijpers van onze werkgroep heeft in de bijbehorende inventarisaties een groot aandeel. Vivian heeft onze dassenwerkgroep en Jan Verhagen (NM) een rondleiding gegeven over het ecoduct met een bezoek aan het Loonsche Land. Het aantal deelnemers was zeven. Tijdens de druk bezochte vrijwilligersavond van NM heeft Vivian een heldere presentatie gegeven over de werking van het ecoduct, ook de das kwam een aantal keren op de camera’s in beeld. Zowel aan de oost- als westzijde van het ecoduct liggen dassenburchten. Enkele bijzondere waarnemingen waren dat de rugstreeppad en de boom- en steenmarter er gebruik van maken.

12. Er werd een interview gegeven en literatuur aangeleverd aan Iris van der Maden, student van hogeschool Inholland in Delft. Zij liep vier maanden stage bij NM. Haar afstudeeropdracht was ‘herintroductie van de das in West-Brabant’. Iris is inmiddels afgestudeerd, haar conclusie was dat er voldoende kansen zijn voor herintroductie van de das in West-Brabant. 13. Op verzoek van Frans Kapteijns (NM) werd advies gegeven aan Suzanne Rockx-Laro en Stephanie Naaktgeboren, studenten aan de lerarenopleiding Biologie aan Fontys Hogescholen. Hun verzoek luidde als volgt: “Wij gaan binnenkort met school op excursie in de Loonse en Drunense duinen. Hiervoor moeten wij een didactische opdracht uitvoeren. Wij willen deze opdracht doen over de herintroductie van de das in de Loonse en Drunense duinen.” De uiteindelijke publicatie heb ik samen met Suzanne geredigeerd. 14. Op verzoek van Dick Veen van de gemeente Heusden werd samen met Fons Mandigers (NM) aan de Senior Business Society (SBS) een rondleiding gegeven. De Moerputten(brug), de Biessertpolder en het Project Blues in the Marshes werden bezocht. Tijdens de busrit werd uitleg gegeven over de dassen in de duinen en specifiek in het Vlijmens Ven. De voorzitter van SBS is oud-burgemeester Henk Willems van Heusden. Het aantal deelnemers was ong. zestig.

Foto: Bert van Opzeeland. Rondleiding voor SBS op de vlinderboulevard in De Moerputten in ‘s-Hertogenbosch.

15. Ik heb een rondleiding gegeven aan een aantal leden van de dassenwerkgroep Loonse en Drunense duinen in de projecten HoWaBo (Hoogwateraanpak 's-Hertogenbosch) en Natura 2000 (Vlijmens Ven, De Moerputten, Bossche Broek), tesamen Blues in the Marshes. Naast cultuurhistorie kwam de das aan de orde. Het aantal deelnemers was zeven.

Foto: André Janssen. Rondleiding in het project Blues in the Marshes. V.l.n.r.: Martijn van de Wiel, Frans van Gils, Theo Putters, Peter Kuijpers, Vivian Maas en Bert.

16. Ik heb samen met André Janssen en Theo Quekel (BL) de Commissie Vestigingsklimaat en Leefbaarheid gemeente Tilburg een rondleiding gegeven in Udenhout. Naast de EVZ tussen De Brand en De Leemkuilen kwam onder andere de das in Tilburg en het verplaatsen van de dassen in Udenhout aan de orde. Er werd een bezoek gebracht aan de uitzetren waarin de gevangen dassen van ‘33 Geert Boink (Mortel Udenhout)’ werden geplaatst. Het aantal deelnemers was ongeveer 25. Onder de deelnemers waren de stadsecologen Mischa Cillessen en Rob van Dijk, wethouder Mario Jacobs, een aantal gemeenteraadsleden, fractieondersteuners en medewerkers van de gemeente aanwezig.

Foto: André Janssen. Rondleiding voor de Commissie Vestigingsklimaat en Leefbaarheid van de gemeente Tilburg in Udenhout.

17. Er werden dassenfoto’s aangeleverd voor de wedstrijd Nationale Parken van Wereldklasse. De foto’s werden gebruikt voor Van Gogh National Park dat loopt vanaf Heusden tot aan landgoed Baest in Oirschot. Vanuit Heemkundekring Onsenoort heb ik hiervoor teksten aangeleverd en een wandel- fietsroute uitgezet vanaf de vesting Heusden tot aan Landgoed Baest. 18. Op verzoek van de Natuurgroep Gestel en het BL werd op landgoed Haanwijk in St. Michielsgestel mee gedaan aan de ‘Nacht van de Nacht’. Op deze avond kwamen 125 volwassenen en kinderen naar landgoed Haanwijk. Er was een wandelroute uitgezet die met gidsen in het donker werd gelopen. Tijdens de wandeling kwamen de vijf groepen van 25 personen vijf verschillende posten tegen. Het ging hier om: vleermuizen luisteren, sterren kijken, nachtvlinders kijken, een spannend verhaal beluisteren en het bezoek aan een dassenuitzetren. Bij deze uitzetren stond Peter Kuijpers en vertelde het verhaal van de uitzetren en over dassen in het algemeen. 19. Er werd een rondleiding gegeven aan het college van Heusden in de projecten HoWaBo en Natura 2000, tesamen Blues in the Marshes. Naast cultuurhistorie, toerisme en recreatie en een in 2017 uit te geven boek kwam onder andere de das aan de orde. Het aantal deelnemers was zeven.

Foto: Patricia Lardinois (gemeente Heusden). V.l.n.r. de wethouders Hanne van Aart, Margo Mulder, Kees van Bokhoven, Mart van de Poel, Bert en burgemeester Jan Hamming.

20. Peter Kuijpers heeft samen met Ton Popelier een dassenlezing gegeven in De Voorhof in Oisterwijk voor leden van IVN Oisterwijk. Er waren ongeveer 30 bezoekers. 21. Peter Kuijpers bereidde samen met Tureluurs, de jeugdafdeling van IVN Oisterwijk, een lezing en een dassenexcursie voor. De Posthoorn werd als locatie gekozen voor de lezing. Peter gaf hier een PP-presentatie van ongeveer 40 minuten voor ca. 30 kinderen in de basisschoolleeftijd. Ook waren er een aantal begeleiders en ouders aanwezig. Na de presentatie volgde de dassenwandeling. In het begin van de wandeling vertelde Peter over sporen van dassen zoals neusputjes, latrines, haren, pootafdrukken en wissels. Daarna nam hij met toestemming van BL kleine groepjes mee de uitzetren in, in Oisterwijk. De rest van de groep deed onder leiding van de hulpouders allerlei dasgerelateerde spelletjes in het bos. Peter vond het een hele bijzondere en dankbare ochtend, bovendien hebben de kinderen veel over de das gehoord en van heel dichtbij de sporen ervan gezien.

Foto: IVN Oisterwijk groep Natureluurs. Peter Kuijpers tijdens zijn dassenwandeling. Voor meer foto’s van zijn lezing en de dassenwandeling zie http://www.ivnoisterwijk.nl/index.php/natureluurs-main

22. Er werd een dassenrondleiding gegeven omgeving De Guldenberg aan een vrijwilligersgroep van NM, de groep doet o.a. onderhouds- en restauratiewerkzaamheden ten zuiden van het Hengstven. Het aantal deelnemers was acht.

Foto: André Janssen. Dassenrondleiding voor de vrijwilligersgroep van NM op De Guldenberg in Helvoirt.

23. Tijdens het markeren van dassenburchten in verband met boswerkzaamheden op De Guldenberg werd door André Janssen een aantal filmpjes gemaakt van ‘rokende’ dassenpijpen, afkomstig van de adem van dassen die in de vorm van stoom uit de dassenburcht kwam. De filmbeelden werden ingezonden naar de VARA voor het programma VARA Vroege Vogels voor de rubriek ‘zelf geschoten’. Op 6 december werden de beelden uitgezonden. André won de weekprijs. Het filmpje werd op enorm veel plaatsen vertoond,gedeeld en geliked, er kwamen heel veel mooie reacties op. De uitzending is terug te zien op: http://vroegevogels.vara.nl/media/367487 en op de website van NM: https://www.natuurmonumenten.nl/nieuws/dampende-dassenburcht.

Foto’s: André Janssen. Op de rechtse foto zijn drie ‘rokende’ dassenpijpen zichtbaar.

7. Toekomstige ontwikkelingen en wensen

Er wordt verwacht dat de das zich nog verder in het gebied zal verspreiden. Ten westen van de N261 zullen nog enkele families zich vestigen. In het noorden en oosten van de Duinen zal een verdichting plaats gaan vinden. Ook in de omgeving van Cromvoirt en Vught zal de das burchten gaan bouwen.

Het gebied ten westen van landgoed Huis ter Heide is niet zo geschikt voor de das. Er moet echter niet uitgesloten worden dat deze hier en daar opduikt, op zijn weg naar West Brabant. De EVZ tussen Landgoed Huis ter Heide en boswachterij Dorst kan hierbij een heel belangrijke schakel vormen.

Om de dassen en andere dieren een ‘handje te helpen’ is het wenselijk op wegen waar vaak dassen oversteken, faunaraster en -tunnels aan te leggen. Daarbij speelt naast dassenbelang ook verkeersveiligheid een zéér belangrijke rol. De wegen met de hoogste prioriteit zijn in vet weergegeven:  Haaren: Margrietweg, De Heikant - Guldenberg en Oude Bosschebaan  Loon op Zand: Kasteellaan en Bergstraat  Tilburg: Loonse Molenstraat en  de weg tussen Tilburg en ’s-Hertogenbosch (N65).

Foto: André Janssen

Bert van Opzeeland 06-15000141 [email protected] www.dassenwerkgroepbrabant.nl december 2016

De volgende pagina’s bevatten enkele bijlagen.

30 Bijlage 1: kengetallen

Dassengegevens periode: van vóór 1999 tot en met 2016

vóór omschrijving 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 1999

Aantal burchten (excl. 1 3 5 6 8 9 14 17 19 22 23 29 33 36 40 43 51 59 67 bijburchten) Aantal bewoonde burchten (excl. 1 2 4 4 4 5 10 12 15 17 16 21 26 28 33 35 45 52 57 bijburchten); aantal dassenfamilies Aantal dassen (geschat) 2 12 14 16 20 23 32 38 48 54 51 67 83 90 106 112 144 166 182

Aantal uitgezette dassen 0 12 0 3 0 0 6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Aantal 2 2 1 0 0 3 2 5 6 7 6 4 9 9 15 12 16 22 15 (verkeer)slachtoffers

Bijlage 2: specificatie dode dassen 2016

Aantal dode dassen 2016: 15 stuks, allen verkeerslachtoffers:

1. 29-1: 142.90-406.38. Dode das: verkeerslachtoffer, Guldenberg in Helvoirt, gemeente Haaren. De melding kwam van Bas Vermolen die aan de Guldenberg woont. Bas heeft de das beoordeeld. Het was een zeug van maar liefst 13,5 kg. De das had een dodelijke verwonding aan de kop. Zij zag er wel-doorvoed en goed gezond uit. Op 30 meter afstand noordelijker van de locatie van het ongeval ligt een burcht De das is rond 22.45 uur doodgereden, ironisch genoeg bovenop de dassentunnel die daar is aangelegd. De tunnel onder Guldenberg is niet voorzien van begeleidend dassenraster. Voor de reden hiervan wordt verwezen naar het dassenjaarverslag 2014 (overige gegevens, punt 19). Er ligt al jaren een zeer sterke dassenwissel over Guldenberg op de doodrijdlocatie. De das is aangeboden aan een preparateur. Tijdens de preparatie bleek dat de das zwanger was van maar liefst 5 jongen, 3 beren en 2 zeugen. Zij waren 15 cm. lang.

Foto: Bas Vermolen. Zes verkeerslachtoffers, waarvan vijf ongeboren dassen.

2. 14-4: Dode das: Gegevens van Willem van Dijk, preparateur o.a. voor NM, wwwwildfauna-taxidermie: gegevens das: gewicht: 11,5 kg, geslacht: zeug, conditie: goed met voldoende onderhuids vet, zware beharing, lengte neus tot staart: 91 cm, nek diameter: 33 cm, borst diameter: 50 cm achter voorpoten, buik diameter: 51 cm voor de achterpoten, staart: 18 cm, gebit: versleten. Bijzonderheden: verkeerslachtoffer, geen botbreuken, onderkaak gebroken, trauma aan linkerzijde achter de voorpoot, inwendige bloeding. Locatie: gemeenteweg (Kaatsheuvel/Dongen), de exacte plek is helaas niet bekend, de das was niet zogend. 3. 17-4: 140,117-408,004. Dode das: verkeerslachtoffer, Margrietweg in Helvoirt, gemeente Haaren. De melding kwam via een klant van Bas, eigenaar van café De Klinkert. Hij meldde dit bij Jan Verhagen, en zodoende bij mij. Daarnaast werd de das bij SAMf binnengemeld (via Friso Derikx: vz. Dassenwerkgroep Brabant). De das woog 12 kg. en was een zeug. Het dier werd door de vinder Henrico van Esch (lid WBE De Langstraat) meegenomen en werd aangeboden aan een preparateur. Henrico heeft de das beoordeeld, de tepels waren weliswaar aangezogen maar er kwam geen melk uit. De das was vers, het bloed was nog niet gestold. Conclusie: zij heeft dit jaar geen jongen gehad bij preparatie bleek dit later ook zo te zijn.

4. 20-4: 143.272-406.694. Dode das: verkeerslachtoffer, Nieuwkuijkseweg in Helvoirt, gemeente Haaren. De melding kwam via Wil Franken, Ronnie van Drunen en Gerard van Os. Ik was om 8.00 uur ter plaatse, de das was helaas al weg. Verdere gegevens ontbreken. De das komt hoogstwaarschijnlijk van een van de dassenburchten op ong. 300 mtr. ten westen van de doodrijdlocatie, ‘28a Peter Verhees (Guldenberg)’ en ‘28b Bas Vermolen 1 (Guldenberg)’, van dezelfde dassenfamilie. Hiervan werd op 29 januari een zeug doodgereden met vijf ongeboren jongen. O.b.v. foto's is te zien dat het een zeug was.

Foto: Wil Vranken. Dode das, verkeerslachtoffer op de Nieuwkuijkseweg in Helvoirt.

5. 1-5: 136,190-404,590. Dode das: verkeerslachtoffer, Schoorstraat in Udenhout, gemeente Tilburg. De melding kwam via Friso Derikx o.b.v. van een melding in SAMf. Volgens de melder zou het een zogende das zijn, nadere gegevens zijn niet bekend. De dichtstbijzijnde dassenburchten liggen op grote afstand. Daarom betwijfel ik of de das zogend was, zeugen gaan dan niet ver van huis óf er is een voor ons onbekende dassenburcht in de buurt. 6. 24-5: 142.90-406.38. Dode das: verkeerslachtoffer, Guldenberg in Helvoirt, gemeente Haaren. De melding kwam van Bas Vermolen die aan de Guldenberg woont. Het was een niet zogende volwassen zeug o.b.v. beoordeling tepels. Zij was geraakt op het achterlijf en had een gebroken rechter achterpoot, de kop leek intact, het gebit zag er goed uit en woog 9,6 kg. De das kwam hoogstwaarschijnlijk van een van de dassenburchten ten noorden van de doodrijdlocatie, ‘28a Peter Verhees (Guldenberg)’ en ‘28b Bas Vermolen 1 (Guldenberg)’. Op precies dezelfde locatie bovenop de niet ingerasterde dassentunnel werd op 29 januari een zeug doodgereden met vijf ongeboren jongen. De tunnel stond nu droog. Naar aanleiding van de melding heeft Marc Moonen van D&B een brief gestuurd (25-5) aan het College van B&W van de gem. Haaren om maatregelen te nemen, hierop kwam geen reactie.

Foto: Bas Vermolen. Dode das, verkeerslachtoffer op de Guldenberg in Helvoirt.

7. 9-6: 132,01-404.09. Dode das: verkeerslachtoffer, Bergstraat in De Moer, gemeente Loon op Zand. De melding kwam van Jan Verhagen (NM). Het was een beer die ongeveer 8 kg. woog, de lengte was ong. 80 cm. De das werd teruggegeven aan de natuur. Naar aanleiding van de vele meldingen van dode dassen op de Bergstraat in De Moer, gemeente Loon op Zand heb ik een overzicht gemaakt van de dode dassen: zes stuks. Ik heb D&B verzocht, als professionele organisatie, hierover contact op te nemen met de gemeente Loon op Zand. Marc Moonen van D&B heeft daarna contact gehad met NM, die hierover contact opnam met de gemeente Loon op Zand. 8. 13-6: 139.58-408.10. Dode das: verkeerslachtoffer, Margrietweg in Helvoirt, gemeente Haaren. De melding kwam van Jan Houtman via Marc Moonen van D&B. Ik hen geen contact kunnen krijgen met Jan, nadere gegevens ontbreken. 9. 7-7: 142.05-405.88. Dode das: verkeerslachtoffer, De Heikant in Helvoirt, gemeente Haaren. De melding kwam van Wil Diepstraten. Jan Verhagen (NM) heeft op mijn verzoek de das beoordeeld en teruggegeven aan de natuur Het was een jonge zeug, een heel mooi beest. 10. 28-7: 141.766-407.935. Dode das: Verkeerslachtoffer, Margrietweg in Helvoirt, gemeente Haaren. De melding kwam van Frans Termeer, die dit bij D&B meldde. Er zijn geen nadere gegevens bekend. 11. 2-8: 131.929-404.840. Dode das: verkeerslachtoffer, Kraanvenseweg in Loon op Zand, gemeente Loon op Zand. De melding kwam van een collega van Theo Putters. Er zijn geen nadere gegevens bekend. 12. 3-8: 136.697-404.052. Dode das: verkeerslachtoffer, Schoorstraat in Udenhout, gemeente Tilburg. De melding kwam van Peter van de Ven. Er zijn geen nadere gegevens bekend. 13. 22-9: 143.433-411.141. Dode das: verkeerslachtoffer, Vendreef in Vlijmen, gemeente Heusden. De melding kwam van Fons Mandigers (NM), Ik heb de das beoordeeld, deze was in staat van ontbinding en werd teruggegeven aan de natuur. Het was een stevige beer. 14. 14-10: 140,173-405,000. Dode das:Verkeerslachtoffer, Zandkantseweg in Biezenmortel, gemeente Haaren. De melding kwam van Tom Gerris (BOA), Het was een zeeg van 14 kg. De das is biinnengemeld bij SAMf. 15. 22-10: 142.685-405.144. Dode das: Verkeerslachtoffer, Udenhoutseweg in Helvoirt, gemeente Haaren. De melding kwam via Dassenwerkgroep Brabant van Jenneke van Houtum. Er zijn geen nadere gegevens bekend.