47 Interview - - - In analyses hetIn van emancipatiebeleid ambtelijke enambtelijke politieke molens op alle beleids terreinen en moeten zou worden uitgevoerd door de ‘gewone’ actoren De (Verloo, 1999). emancipatiemachinerie de kromp in loop van de jaren negentig echter ineen. Instituties ‘in het veld’ werden opgeheven gedwongen of te fuseren, raakten kwijt subsidies hun en/of gingen een slapend bestaan leiden. De in spin het web het van emancipatiebeleid, de Direc- tie Coördinatie Emancipatiebeleid, trok zich dein loop de van jaren negentig steeds meer terug coördinerende haar uit taak en raakte ongewild geïsoleerd. terwijl Want ‘oude’ fe- ministen buiten de deur waren gezet, liep het slecht met de pogingen contact te zoeken met nieuwe groepen vrouwen, liefst jonger en veelkleuriger. Hierdoor raakte het emancipa- tiebeleid politiek verval. in aangedragen oorzaken verschillende worden voor deze zaken. gang van Roggeband en wijzenVerloo op de (2007) verschuiving van de focus allochtone naar vrouwen, gepaard aan verwaarlozing van de emancipatie van au Oldersma en Outshoorn vrouwen. tochtone (2007; Oldersma en Outshoorn, 2007) noe- men het neoliberalisme als politieke ideolo gie, de veranderingen structuur ambtelijke in en cultuur en de opkomst rechtse van en ultra-rechtse regeringscoalities. gangbare Een verklaring, die we onderzoek in emanci- naar in zwang. in Net departementen en en departementen De politieke wil en het Nederlandse Nederlandse het en wil Depolitieke emancipatiebeleid Swiebel Joke met gesprek Een Interview In deIn jaren negentig raakte Nederland de als bij facetbeleidals werd er gegaan vanuit dat beleid samenhangend moest op alle ter- zijn reinen, werd nu maar gesteld dat het ook een integraal onderdeel moest de uitmaken van rol als voortrekkerrol als echter langzaam maar zeker kwijt. Midden jaren negentig kwam het begrip gendermainstreaming dat de beleid coördinatie van verschil- tussen lende departementen groot van belang dus ontstond Zo is. een bestuurlijke machinerie institutiesvan de Emancipatieraad, zoals de Interdepartementale Coördinatie Commis- sie, provinciale en gemeentelijke bureaus en een aantal expertisecentra op het gebied van emancipatie. Het Nederlandse emancipatiebeleid staat in het buitenland bekend voorbeeldig. als Het moderne emancipatiebeleid kwam hier al vrij vroeg op gang, nog de in jaren zeventig, en kwam de in jaren tachtig echt op stoom. menTerwijl veel in andere landen nog druk in de weer was om het probleem de van emanci- patie vrouwen van überhaupt op de politieke agenda te krijgen, werd hier beleid al gemaakt en uitvoering in genomen op een scala van jaren de in was onderwerpen. Nederland tachtig ook voorlijk het in experimenteren met het zogenaamde ‘facetbeleid’. Dat houdt dat hetin emancipatiebeleid onderdeel moet het van zijn beleid alle van dat op het gebied van onderwijs, de arbeids- markt, vrouwen in de politiek en seksuele mo- raal enorme vorderingen zijn gemaakt. Joke: ‘Van al die dingen kun je niet met zekerheid zeggen dat het niet zou zijn gebeurd zonder emancipatiebeleid, maar er is natuurlijk wel éni­ ge wisselwerking. De verdienste van het beleid is dat het onderwerp met schwung geagendeerd is, met als gevolg dat je er niet meer om heen

Directie Coördinatie Emancipatiebeleid in 1979-1980 kon dat emancipatie een overheidstaak was. Privécollectie Joke Swiebel Er zijn probleemdefinities gemaakt en er is een 48 visie ontwikkeld op wat de taak van de overheid was, wie objecten van beleid waren, wat de rol patiebeleid echter nooit tegen komen, is dat van de vrouwenbeweging was en wie de actoren het beleid zich misschien overbodig heeft waren die het probleem moesten oplossen.’ nr. 3

● gemaakt, omdat alle doelen al zijn verwezen- Wat is er dan eigenlijk in de loop van het lijkt. In recepten voor gendermainstreaming proces verdwenen? Joke: ‘… die ambitie is naar staat de noodzaak van ‘political will’ steevast mijn gevoel teloor gegaan. In die oertijd zeiden 2009

● bovenaan. Bewindspersonen zullen maar zel- we dat vrouwen te afhankelijk zijn en in al die

den zeggen dat ze die ‘political will’ missen, discussies werd gezegd dat arbeid en inkomen maar hoe ziet die er in de praktijk uit? Hoe de kern van de zaak was. Maar die economische verloopt de wisselwerking tussen bewindsper- zelfstandigheid is als doelstelling verdwenen.’ sonen en ‘de tijdgeest’ in de politieke prak- Maar als vrouwen tevreden blijken met deel- tijk? Welk verschil maakt politieke kleur? tijdbanen, moeten we dan als oude feminis- Naar aanleiding van recent onderzoek naar ten bezig blijven die vrouwen en onszelf de het Nederlandse emancipatiebeleid, over put in te praten? Zijn we niet te somber? Joke de neergang van het beleid en de processen Swiebel vindt nadrukkelijk van niet: ‘Als ik zie daarachter spreek ik met Joke Swiebel, die dat zoveel vrouwen in kleine deeltijdbanen wer­ geldt als een van de belangrijkste architecten ken, dan denk ik toch: “Dames, let op uw zaak.” van het emancipatiebeleid in Nederland. Van Het echtscheidingspercentage is ook gestegen

Tijdschrift voor Genderstudies Joke wil ik graag weten hoe, door wie en voor- en de gemiddelde vrouw kan met deeltijdarbeid al waarom die veranderingen in het emanci- geen inkomen op normaal niveau verwerven en patiebeleid precies tot stand kwamen. maakt zich daarmee afhankelijk van een part­ ner. Een ander voorbeeld is seksueel geweld: Neergang? ‘In de allereerste nota’s uit de jaren tachtig wordt gezegd dat seksueel geweld samenhangt Klopt om te beginnen de suggestie van neer- met machtsongelijkheid. Dat klinkt nu heel ou­ gang wel? Of is dit het gewone gezeur van derwets, maar is het ook niet meer zo?’ verstokte feministen? Joke Swiebel wijst er op Hoe heeft het zover kunnen komen? Nu dat de maatschappelijke positie van vrouwen Joke bezig is haar archief te ordenen om het in de 35 jaar dat Nederland een emancipatie- naar het IIAV te brengen, valt haar al doende beleid kent onherkenbaar is veranderd. De op dat de sombere taxaties van het emanci- Emancipatiemonitor van het Sociaal en Cul- patiebeleid eigenlijk al heel vroeg opkwamen. tureel Planbureau laat iedere twee jaar zien ‘De eerste keer dat wij emancipatie­ambte­ 49 Interview - - - - ­ ­ - ‘maar ‘maar ‘maar het paste dachten dat binnens Kroes op Verkeer en Water en Kroes Verkeer op Onder Lubbers hield hij (1986-1989) II Hadden we toen niet moeten al beden- mand dieouderwets opgevoed was, maar mede door zijn vrouw de goede kant koos.’ politieke talent om het in uiteindelijke Be- leidsplan het in kabinet te krijgen. aanvaard Ambities de ging Met oude de Jan Koning wens, om een Emancipatiebeleid minister van te hebben plaatsin een van staatssecretaris, vervul in kamers afgesproken wel zijn het zou dat hij beleidsterrein opheffen. zou ‘Ofdat waar is, zullen we nooit Swiebel, weten’, Joke zegt als één persoon als een leeuw heeft gevochten voor het beleid – al dan niet aangezet door zijn vrouw – dan was het Ambtena Jan de Koning.’ zijn van emancipatiegezindheid de kenden ren echtgenote en buitten die uit: men schroomde niet te bellen haar er als een belangrijke beslis genomensing moest worden. ‘Dat was nou een eerlijke vent; typisch een voorbeeld ie van ‘rondganggesprekken’ met collegae. zijn Toen bleek dat er een forse kloof de was tussen filosofie van die nota en de praktijk in politiek Den Swiebel: Joke Haag. weet ‘Ik nog goed dat we bij Neelie Smit­ ling. Maar het Maar ling. werd geen aparteminister – dat bleef een utopie. Insiders beeld Beleidsplan Emancipatie, 1984-85). ken, dat de gedachte dat emancipatie met alles doen van heeft wel misschien is, waar maar politiek niet ‘Het slim? zo was misschien te hoog gegrepen’, zegt Joke, staat kwamen endie begreep volstrekt niet wat dat met emancipatie van doen had. Ze begon over haar departement en hoeveel vrouwen daar werkten; maar daar ging het natuurlijk helemaal niet over. Het was ook een beetje moeilijk om te bedenken wat emancipatie met Verkeer en Waterstaat van doen had, maar als je even nadacht dan kon je wel wat verzinnen. datEn hadden bijvoor we ook al (zie gedaan.’ ­

- tot stand tot gekomen, (PBE) Annelien in. Kap- . Na een periode als ambte- ­1989) als minister van SZW het emanci­ ) maken en stelde een Projectgroep Be In deIn voorafgaande kabinetsperiode – naar bij andere onderdelen het van ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, was ze van 1999 tot 2004 lid het van Europese Parlement voor de Partij de van Arbeid. Joke Swiebel studeerde de in jaren zestig politico- kandidaatsassi daar Amsterdam en in logie was stent en bibliothecaris. 1977 tot werkte 1979 Van ze als ambtenaar Kommissie bij de Emancipatie en daarna tot 1995 bij de Directie Coördinatie Emancipatiebeleid waarin werd uiteengezet dat emancipatie een onderwerp was dat alle ministeries raakte en werken zouden departementen alle waaraan hetin kader het van ‘facetbeleid’. Het kwam was er Kamer; de door kleerscheuren zonder brede steun. Dat beleidsplan was de verdien- ste twee van vrouwen,hier die Joke toch even wil noemen. Allereerst Hedy was al d’Ancona, negen maar zij maanden staatssecretaris, in slaagde Zij het Agt kabinet Van (1981-1982). II erin een jonger en radicaler deel de van vrou- wenbeweging het aan beleid te committe- ren, liet de Analyse van het vrouwenvraagstuk (1982 Lubbers – was het ambitieuze I (1982-1986) Beleidsplan Emancipatie naren ons naar de kop grepen en zeiden “Oh, dat gaat was in 1986 mis”, toen Jan de Koning (1986 portefeuillepatiebeleid zijn in kreeg.’ leidsplan Emancipatie peyne de van Coppello volgde het op in haar kabinet Lubbers I en zette niet haar geringe schil van mening gaf de minister – Bert de Vries – de doorslag. ‘Als je op een ander depar­ tement zit, dan doe je zaken in de ministerraad en kun je daar met de vuist op tafel slaan. Maar zij moest binnen dat departement op een te laag niveau compromissen sluiten. We hebben wel eens gezegd: “De minister van emancipatie­ beleid kan maar beter de minister van defensie zijn, dan kan hij het ruilen tegen de kruisraket­ ten.”’ Een tweede reden was dat Ter Veld zelf Huairou 1995, tijdens de wereldvrouwenconferentie bezoekt de delegatie van de Nederlandse overheid als voormalige vakbondsvrouw volgens Joke 50 het NGO Forum. Minister Ad Melkert leest verkla- ook het meeste op had met de ‘werk, werk, ring voor. Fotograaf: Mieke Schlaman, in bezit IIAV werk’-filosofie van het kabinet en andere on- derdelen van het emancipatiebeleid eigenlijk niet zo zag zitten. nr. 3

● Daarbij kwam nog de vervanging van de wel in de tijdgeest.’ Uit de bestuurskundige ambtelijke leiding van de Directie. Dineke literatuur van die jaren, begin jaren tachtig, Mulock Houwer, die vanaf het begin de lei- 2009

● stamt bijvoorbeeld de gedachte dat emanci- ding had, vertrok in 1986 en werd opgevolgd

patiebeleid facetbeleid zou moeten worden. door Anna Marijke Steen, volgens Joke een Begin jaren negentig krijgt de gedachte dat veel minder krachtige leider. Steen kwam van emancipatie met alles van doen heeft op- binnen SZW, van de directie Arbeidsverhou- nieuw gestalte in het idee van gendermain- dingen. Ze was noch de persoon, noch had ze streaming. ‘Intellectueel analytisch klopte dat de positie om dingen door te drukken. ‘Als het natuurlijk wel, maar voor de politieke praktijk iemand was geweest die van buiten kwam en was het misschien minder slim’, zegt Joke. ‘We benoemd was met steun van een bewindsper­ wilden de hele wereld veranderen en dus moest soon, dan kon zo iemand nog eens zeggen, “Ik op alle terreinen beleid worden gemaakt. Pas in wil het zo!”. Dat kon Ina Brouwer tot op zekere tweede instantie is toen bedacht dat je niet aan hoogte – niet dat het allemaal lukte, maar die alle draadjes tegelijk kunt trekken. Je moet een had wel de positie om een grote bek te hebben.

Tijdschrift voor Genderstudies programma hebben; dat is ook wel gemaakt, te Anna Marijke Steen had dat niet; ze kwam hal­ beginnen bij het emancipatieparagraafje in het verwege de rit aan’. Regeerakkoord, al in 1979.’ Eind jaren tachtig ging het rommelen bin- Elske ter Veld (1989-1993) en later Ad Mel- nen de DCE. Door het gebrek aan leiding en kert (1994-1998) beperkten het beleid groten- perspectief gingen ervaren mensen weg. ‘Een deels tot drie speerpunten: herverdeling van nieuwe lichting kwam binnen die er op heel arbeid, politieke participatie en beeldvorming. eigen manier met de bal vandoor ging. Eman­ ‘Om een of andere reden ging het toen al kwak­ cipatiebeleid is een vak, dat wordt wel eens kelen.’ Daar waren volgens Joke verschillende vergeten. Omdat er geen goede leiding was en redenen voor. Om te beginnen had Ter Veld ze niet meer gecorrigeerd werden kon eenieder een zwakke positie in het kabinet: als staats- haar eigen knollentuin gaan uitbouwen. Het secretaris voor Emancipatiebeleid had ze kwaliteitsverlies, het gebrek aan sturing – ook weinig inbreng in de besognes van andere van de ambtelijke top van het departement – is directies binnen het departement en bij ver- toen begonnen.’ 51 Interview ministers, maar ­ er en overtuigd en er feminist ­ Die daadkracht gold niet : ‘Als er nou: ‘Als één kabinet was, waar­ minister anderen. onder Onno Ruding ­ Het tegenovergestelde gebeurde toen Maar wie haar gesteund heeft, ook praktisch, met zijn gezag, dat was Lubbers. Dat was wel een katholiek, het een ondernemer CDA, van en maar hij was in verhouding een jonge en een moderne man, die zag dat er een nieuwe tijd aan kwam. Als Lubbers dat niet had gedaan, dan was die nota er nooit gekomen.’ Paars de aan macht kwam en eerst dePvdA en daarna de D66 bewindspersoon mochten kiezen. Joke van je kon verwachten dat het de emancipatie voorop zou zetten, dan was het Paars. VVD, Partij van de Arbeid en D66, eindelijk geen in hetCDA kabinet en eindelijk de kans om de zaak flink vooruit te helpen.’ Afbraak Het ambtelijk verval dateert eind van al dus jaren tachtig het maar politiek verval begint daarna, onder Ad Melkert en Brouwer. Ina ‘Brouwer heeft een spoor van vernieling aange­ richt, dat nu nog doorwerkt. De nota’s deugden van geen kant, geen analyse, geen strategie, alles wat in haar ogen ‘oud’ was ging overboord. Zelfhad er Joke was weinig last ‘Ik van.: toen coördinator voor het buitenlands beleid, ik deed mijn eigen ding buiten Ina om. Dat onttrok zich aanvankelijk aan haar greep. Melkert heeft het op het buitenlands terrein goed gedaan: bij de was Wereldvrouwenconferentie (Beijing, 1995) hij als een vis in het water en hij heeft zich ook hard gemaakt voor het klachtrecht bij het VN­ Vrouwenverdrag.’ voor het binnenlands beleid. Om te beginnen werd een deel het van beleid, beeldvorming bijvoorbeeld, gewoon vergeten waarmee een belangrijk deel de van analyse het van vrou- wenvraagstuk buiten boord werd gezet. Ver- – had grote had – tegenstanders: VVD ook CDA geven en daarin kun je het nalezen. Kappeyne van de Coppello – VVD - ­ ­ - -

‘Wij door het kabinet gesleept. De In deIn literatuur over gendermainstreaming De eerste vijftien was er jaar – met uitzon wordt politieke commitmentwordt steeds aange- merkt een, als niet zo dé, belangrijkste factor voor succes. Die ontbreekt Nederland in vol- gens Swiebel Joke de opkomst vanaf al van Paars. vreemd Dat is want linkse kabinetten meestalzijn meer emancipatiegezind dan rechtse. de Maar eerste staatssecretaris voor Emancipatiebeleid, CDA-er Jeltien Kraaijeveld- voerde onder het kabinetWouters (1977-1981) Lubbers I een emancipatiebeleid het in voet- spoor het van kabinet-Den de Uyl, 1976 dat in eerste regeringsnota over emancipatie pro- duceerde. het In regeerakkoord Lubbers van I stond nog de emancipatieparagraaf die zoals was geschreven voor het tweede kabinet-Den bekend, zoals Uyl, niet dat er, kwam. Joke: Ad Melkert en de nieuwe directeur Brou- Ina wererfden voorgangers hun van een al ver- zwakt beleidsterrein.Melkert (1994-1998) heeftvolgens met Joke veel politieke durf en vernuft een aantal taboes doorbroken, armoe- debeleid opgezet en de Melkertbanen de van grond gekregen. op het Maar terrein het van Emancipatiebeleid liet hij aanvankelijk zowat kwam ‘Toen alles Brouwer. over in aan zoverre neergang,de dat het vrouwenemancipatiebeleid infeite in handen lag van een kersverse ambte­ naar, die in het verleden nooitin het feminisme geïnteresseerd geweest was beleidserva elke en ring miste. Zeging er mee aan de haal en zette de minister op het verkeerde been. Zulke dingen gebeuren’ mochten alleen van Jeltien het woord macht niet gebruiken; daar maakten we dan invloed van en dan mocht het wel.’ dering en de de van SGP GPV – een kamerbre de Ook consensus. het hobbelde CDA mee. ‘Ruud Lubbers heeft de nota in 1984/5 Beleids plan Emancipatie notulen van de ministerraad zijn intussen vrijge Politieke kleurPolitieke Emancipatiebeleid: bewindslieden en ambtelijke top

Kabinet Departement Bewindspersoon Ambtelijke top

Den Uyl (1973-1977) PvdA/ Cultuur, Recreatie Minister: Harry van Doorn Ruud Deibel Directie AMA PPR/D’66/KVP/ARP en Maatschappelijk PPR (Algemene maatschappelijke werk aangelegenheden).

Van Agt I (1977-1981) CDA/ Staatssecretaris: Jeltien DCE (ingesteld op 15 nov. VVD Kraaijeveld-Wouters CDA 1978) Directeur: Dineke Mulock Houwer (1979-1986)

Van Agt II (1981-1982) Sociale Zaken Staatssecretaris: Hedy 52 CDA/PvdA/D66 D’Ancona PvdA

Van Agt III (1982) Minister: Louw de Graaf CDA CDA/D66

nr. 3 Lubbers I (1982-1986) CDA/ Staatssecretaris: Annelien

● VVD Kappeyne van de Coppello VVD

2009 Lubbers II (1986-1989) Minister: Jan de Koning CDA Directeur DCE: Anne Marijke

● CDA/VVD (februari-mei 1987: Louw de Steen Graaf) (1986-1995)

Lubbers III (1989-1994) Staatssecretaris: Elske ter CDA/PvdA Veld PvdA Staatssecretaris: Jacques Wallage PvdA

Kok I (1994-1998) Minister: Ad Melkert PvdA Directeur DCE: Ina Brouwer VVD/PvdA/D66 (1995-2000)

Kok II (1998-2002) Staatssecretaris: Annelies Directeur DCE: Gabrielle VVD/PvdA/D66 Verstand-Bogaert D66 Bekman (2000-2003)

Balkenende I (2002-2003) Staatssecretaris: Khee Liang Directeur DCE: (Ferdi Licher

Tijdschrift voor Genderstudies CDA/VVD/LPF Phoa LPF (2003-..)

Balkenende II (2003-2006) Minister: Aart Jan de Geus CDA/VVD/D66 CDA

Balkenende III (2006-2007) Minister: Aart Jan de Geus CDA/VVD CDA

Balkenende IV (2007-...) Onderwijs en Minister: Ronald Plasterk DCE wordt DE CDA/PvdA/CU Wetenschappen PvdA

53 Interview - ­ ­ , zegt Swiebel. Joke inzamelen ‘Geld Maar was deMaar vrouwenbeweging ook niet te voor zeehondjes, dat wil nog wel lukken, maar voor feministische doelen, dat ligt buiten het gezichtsveld.’ ders zijn zuinig en houden graag de hand op knip’de ben we wel gehad.”.’ wel we ben bleven vraagpassief?, ik. ook Waarom orga- zeuren leden honderdduizenden met nisaties om een grijpstuivers paar en gin- subsidie aan gen zelf ze niet iets meer contributies vragen om professioneel te kunnen blijven opereren? we het zijn Daarover snel eens: ‘Nederlan huis, die dehuis, expertise en belangstelling wel in ruime mate hadden.Swiebel Joke herinnert zich dat het een drama was, kan naar maar brak ‘Er toen gissen: maar alleen redenen de een periode aan in de politiek waarin kennis en ervaring als ballast werden beschouwd. Dat speelde – overigens niet alleen – bij bij de D66 rekrutering van Kamerleden, maar ook bij be­ windslieden. Alles moest fris en nieuw, weg met oud. had D66 altijd al gebrek aan historisch besef, maar ik denk dat ook meespeelde dat De Graaff emancipatiebeleid gewoon onzin vond het beleidsterreinen überhaupt afschaf wilde fen. Die had dat quasi­moderne van “Dat heb­ waren opgeheven en met vrouwen in de Kamer verbinding.’ geen hij had De hand op de knip Onder raakte Paars II het emancipatiebeleid nog verder want toen huis, van werd Annelies Verstand-Bogaert (1998-2002), tot dan toe burgemeester Zutphen van en gespeend van ook enige maar expertise speciale of belang- stelling op het gebied emancipatie, van door dede Graaff toenmalige D66-top, en Tom Rogier Boxtel, van uitverkoren staatsse- als cretaris. was D66 vraag Joke? aan ik Waarom, immers gezegend met vrouwen Louise zoals Groenman, Arthie Schimmel of Carien Even ­ ­ ‘Het is in Nederland altijd opgezet beleidsterrein een tech beleidsterrein. Ook dat paste de in Belangrijk ook is de teloorgang het van De verhouding het tussen maatschap- nocratisch neoliberale tijdgeest; had tijd lange D66 al geageerd tegen de vele comités en commis- sies waarin organisaties zich bogen over het beleid en kreeg daarvoor de in jaren negentig gehoor bij andere partijen. Ook de Emancipa- tieraad, de onafhankelijke adviesraad de van te gronde. daaraan ging regering (1981-1997) ‘Melkert dacht dat hij dat goed deed, dat het in de tijd paste. Hij had ook geen netwerk van verjaardagspartijtjefeministen zijn op die kwa men en die zeiden: “Joh, doe dat nou Er niet.” was geen politiek tegenwicht; de Rooie Vrouwen der dateert Swiebel Joke middenjaren hier, negentig, het moment de waarop focus kwam te liggen op allochtone vrouwen en de eman- cipatie andere van vrouwen meer of min de in ijskast werd gezet. De impliciete veronderstel- beetje was dat die emancipatieling wel zo’n voltooid was. Dat werd later ook letterlijk gezegd door Aart de Jan Geus. subsidiebeleid. standaardbeleid geweest overheid dat als je je achterban steunt. Daaruit komen kritische het weer beleid die een stapjegeluiden, verder brengen. Door deze ondersteuning ging een streep; organisaties zijn ontmanteld, of finan­ cieel gekort of raakten als expertisecentra hun zelfstandige kwijt. rol tegenspel die clubs Al die boden, werden gesubsidieerde instellingen die voor zover ze nog wel subsidie krijgen een pro­ gramma uitvoeren dat de goedkeuring behoeft van het ministerie. van Veel dat geld is ook gesluisd naar de gemeente of naar bedrijven, terwijl je zou zeggen dat die dat zelf toch wel betalen.’ kunnen pelijk middenveld en de overheid werdop emancipatieterrein ten principale veranderd en dat was bewust, volgens de Joke. In jaren negentig werd het emancipatiebeleid een van participatoir De belangrijkste zwakte van de vrouwen- niet. Wel weten we dat de fasering anders is en beweging ligt volgens Swiebel op een ander dat hangt misschien samen met het politieke vlak: ‘Ik vind het ook een zwakte dat we geen systeem. Maar of en hoe beleid effect heeft, dat opvolgers hebben gekweekt. We hebben toege­ is te weinig onderzocht. Wat we ook niet weten, laten dat er een generatie opstond aan wie die is in hoeverre dat beleid eigenlijk meer om hak­ boodschap niet meer besteed was en die ook ken heeft gehad dan woorden. Wat hield het technisch niet weet waar het over gaat. Is er beleid nu precies in, hoe waren de relaties met nog één Kamerlid dat iets weet van de Europese de vrouwenbeweging precies? Het beleid was richtlijnen, van het Vrouwenverdrag en van de een zak met geld die uit werd gestrooid, maar verplichtingen die Nederland daarmee op zich wat gebeurde daar nou eigenlijk mee? Wat is de heeft genomen? Als je ze daarover vertelt, dan impact van wetgeving geweest? Wat we missen 54 weten ze het niet en dan moet je ze een boek zijn gestandaardiseerde beschrijvingen van be­ geven waar dat in staat. En dat boek is dan te leid en goede effectstudies waardoor je het ook dik en dat lezen ze dan niet. Als Plasterk (2006­ echt met het buitenland kunt vergelijken.’ ...) in een Algemeen Overleg dingen beweert, nr. 3

● die gewoon niet kloppen, dan is Femke Halse­ Jantine Oldersma ma de énige die hem nog partij geeft.’ 2009

● Meerwaarde van onderzoek Literatuur

Beleidsplan Emancipatie, Handelingen der Tweede De artikelen die we als leidraad hebben ge- Kamer, 1984-85, 19052, nrs. 1-19. nomen voor het interview maken deel uit van Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Directie Coördinatie Emancipatiebeleid (1982) Een onderzoeksprojecten waarin het Nederlandse Analyse van het “Vrouwenvraagstuk”. In opdracht beleid vergeleken wordt met dat in andere van staatssecretaris D’Ancona opgesteld door de landen. In hoeverre draagt dat bij aan onze Werkgroep Theoretisch Kader. kennis over de dynamiek van beleid? Uit onze Oldersma, J. & J. Outshoorn (2007). The “home care rondgang langs bestuurlijke modes en be- gap”: neoliberalism, feminism and the state in the windslieden blijkt wel dat het niet zo gemak- Netherlands. In M. Haussman & B. Sauer (Eds), kelijk is na te gaan of het nu de mensen zijn Gendering the state in the age of globalization. die de bestuurlijke modes maken of dat het Women’s movements and state feminism in postindu­ strial democracies. Lanham: Rowman and Littlefield Tijdschrift voor Genderstudies de bestuurlijke modes zijn die het succes van Publishers. bewindslieden mogelijk maken. Die wissel- Outshoorn, J. & J. Oldersma (2007). Dutch decay: werking is moeilijk te onderzoeken. Volgens the dismantling of women’s policy networks in Joke Swiebel valt de meerwaarde van het on- the Netherlands. In J. Outshoorn & J. Kantola, derzoek dan ook een beetje tegen. Changing state feminism. Houndsmill: Palgrave ‘Maar’, zegt ze, ‘dit is misschien een echte Macmillan (182-200). politicologenopmerking, maar de systematiek Roggeband, C. & M. Verloo (2007). A closer look at van het beleid is nog maar heel beperkt in kaart the intersection of gender equality and migration in the Netherlands (1995­2005). In M. Verloo (Ed.), gebracht. De vraag is nog steeds wat nu pre­ Multiple meanings of gender equality. A critical frame cies variabelen zijn die je moet vergelijken. Veel analysis of gender policies in Europe. Budapest: CPS literatuur is gezwam: hap snap opgeschreven Books Central European Press (257-280). en slordig gedocumenteerd. Of de ontwikkeling Verloo, M. (1999). Gender mainstreaming: practice van het emancipatiebeleid in Nederland echt and prospects. Report prepared for the Council of anders was dan in het buitenland, weten we Europe. EG (99) 13, Strasbourg, Council of Europe.