spectrum 8 9spectrum Brabants Dagblad Brabants Dagblad Zaterdag 22 september 2012 Zaterdag 22 september 2012

Wat gebeurde onder Paars? ⅷ De winkels gingen open op zondag. ⅷ De rivieren stroomden bijna over; aanzet tot Deltaplan Noem het vooral geen grote rivieren. ⅷ Vliegtuigbouwer Fokker fail- liet. ⅷ VVD-staatssecretaris Robin oorjaar 1994. D66-leider Hans van Linschoten trad af na de Mierlo rijdt met een roze Mercedes CTSV-affaire. het Binnenhof op. Dat kan dan ⅷ Uitbraak varkenspest, inkrim- nog, van verregaande beveiliging ping van de varkensstapel. zoals nu is geen sprake. Van Mier- ⅷ Bij de val van Srebrenica wer- loV wint met D66 bij de verkiezingen 12 zetels en den duizenden moslimman- heeft de sleutel voor de volgende coalitie in han- nen vermoord. den, met 24 zetels. Voor hem is er maar één uit- ⅷ Scherpere asielwet na massa- komst mogelijk: Paars! Met de Mercedes, een le toestroom asielzoekers. paarse kan hij niet vinden, wil hij dat onderstre- Paars ⅷ Voor het eerst sinds lange pen. Paars ontstaat bij mengen van rood (PvdA) tijd begrotingsoverschot en blauw (VVD). Van Mierlo ziet dat ruimer: VVD en PvdA lijken een nieuw kabinet te ⅷ Introductie ‘Zalmnorm’, nu het groen van D66 kan er best bij. Nee, móét er nog basis begrotingsbeleid. bij. Alleen dan heeft de coalitie een meerder- gaan vormen. Sinds Pim Fortuyn was Paars ⅷ ‘Opstand’ van procureurs-ge- heid. neraal tegen D66-minister Dat is het eerste grote verschil met de huidige uit de gratie. Was het echt zo erg? En wat Sorgdrager van Justitie. situatie, zegt Jouke de Vries, hoogleraar be- ⅷ Dienstplicht opgeschort. stuurskunde aan de universiteit van Leiden en kunnen Mark Rutte en Diederik Samsom ⅷ Veel vrouwen gingen aan auteur van het boek Paars en de management- het werk; hogere gezinsinko- staat (2002). „PvdA en VVD kunnen nu zonder van die tijd leren? mens joegen de huizenprij- D66 regeren.” Maar er is ook een overeen- zen en hypotheken sterk om- komst, zegt hij: „Net als toen was er lange tijd door Frits Bloemendaal hoog. het idee dat VVD en PvdA niet konden samen- illustratie Joep Bertrams ⅷ De NS werd verzelfstandigd. werken.” ⅷ Er kwamen wachtlijsten in Dat dit idee weer postvatte, heeft te maken met de zorg, die onder Paars II de collectieve herinnering aan Paars. Zeven jaar werden weggewerkt. lang stond het voor voorspoed en welvaart, ⅷ Betuwelijn en HSL (met tun- maar in het achtste jaar sloeg Pim Fortuyn dat nels) konden worden aange- beeld aan gruzelementen. Hij vestigde het ima- legd, Schiphol mocht uitbrei- go van ‘de puinhopen van Paars’, waardoor de den met een vijfde baan. twee kabinetten-Kok worden geassocieerd met ⅷ Massale ruimingen na uit- zo ongeveer alles wat in dit land is misgegaan. braak mond- en klauwzeer. Dat behoeft dringend bijstelling, vindt bestuurs- ⅷ Parlementaire enquête over kundige Klaartje Peters, die aan een boek over de Bijlmerramp. de paarse kabinetten werkt. „Nederland was ⅷ Kabinetscrisis over correc- lang heel tevreden. En toen ineens niet meer.” tief referendum. „Paars I was heel populair”, zegt ook De Vries. ⅷ Paars II valt na onderzoek „Er was opluchting dat een coalitie zonder naar de val van Srebrenica. CDA mogelijk was en dat immateriële zaken als ⅷ Euthanasie onder strikte abortus en euthanasie konden worden geregeld. voorwaarden gelegaliseerd. Het beeld is vertroebeld door Paars II.” ⅷ De opkomst van en de Een overeenkomst met 1994 is dat de formatie moord op Pim Fortuyn. onder economisch moeilijke omstandigheden plaatsvindt. Het was toen misschien niet zo bar als nu, maar er moesten wel vele miljarden wor- den bezuinigd om de begroting op orde te bren- gen vast. Volgens de VVD omdat de PvdA niet Beiden jonge vaders, die niet schroomden hun past en minister van Volksgezondheid Els Borst onder leiding van Ruud Lubbers, zegt bestuurs- dicht. Zorg dat je eigen inbreng, je eigen identi- gen. De formatie verliep zeer moeilijk. Paars lag genoeg op sociale zekerheid wilde bezuinigen, ‘Je kunt nu gezinsleven als het nodig was voorrang te ge- (D66) kreeg geld om de exploderende zorgkos- kundige De Vries. „Het mantra was: resultaatge- teit zichtbaar blijft.” Anders gezegd: houd voor de hand omdat de PvdA ondanks een zwa- volgens de PvdA kwam Bolkestein plots met ven. Het maakte Paars sexy. Peters: „Journalis- ten op te vangen. Maar voor het in nood verke- richt werken. Ze wisten dat het mis zou gaan blauw en rood uit elkaar. re nederlaag de grootste partij werd, de VVD aanvullende eisen. Wallage: „Toen Kok had be- niet als Kok I ten zeiden: ‘wauw, dit is anders’!” rende Fokker wilde het kabinet (lees: minister als het ideologisch zou worden.” Wallage adviseert ook meer ruimte voor opposi- had gewonnen en het CDA zwaar verloor. Daar- sloten met de VVD verder te gaan, zei Bol- Wijers, door Van Mierlo weggeplukt bij de Wijers) de beurs niet trekken; de vliegtuigbou- Dat leidde er toe dat lastige kwesties, zoals im- tie. „Stuur meer op overtuiging dan op macht, mee was zo ongeveer alles gezegd. Al sinds 1976 kestein dat hij wel met de PvdA wilde regeren en Kok II Boston Consultancy Group, ontpopte zich als wer ging in 1996 failliet. migratie en integratie, niet werden opgespeeld. laat het debat in de Kamer plaatsvinden en ac- probeerden enkele VVD’ers en PvdA’ers de als het VVD-programma maar werd uitgevoerd. minister van Economische Zaken als het klop- Paars wilde zich op twee manieren onderschei- Volgens Wallage gold dat echter vooral voor cepteer dat op sommige onderwerpen andere aartsrivalen dichter bij elkaar te brengen, om Kok was zó woedend, dat hij nooit meer met bepaalde pende hart van Paars I. Met zijn achtergrond den van het voorgaande kabinet met christende- het tweede paarse kabinet. „In Kok I schuwden meerderheden ontstaan. En ga de samenleving eindelijk te ontsnappen aan de hegemonie van Bolkestein aan tafel wilde.” kon hij goed bemiddelen tussen Zalm en mocraten: het primaat van de politiek moest te- Bolkestein en ik als fractievoorzitters het debat in om draagvlak te werven voor de nieuwe de christendemocraten, die al sinds 1918 onafge- Uiteindelijk kwam het toch goed omdat Van problemen PvdA-minister Ad Melkert, die Sociale Zaken rug en de Kamer moest onafhankelijker wor- niet. Daardoor konden PvdA en VVD hun iden- start.” broken regeerden. Vlak voor de verkiezingen Mierlo elke andere combinatie bleef blokkeren als een sociaaldemocratisch fort bewaakte. Pe- den van de regering. Dat laatste duurde maar titeit behouden. Het ging mis toen Ad Melkert De Vries, zelf PvdA-lid en voormalig kandi- deed een groep prominenten onder leiding van en omdat koningin Beatrix een list verzon: ze in de ijskast ters: „Wijers zocht geen compromissen waar even. Binnen de kortste keren was het verfoei- en Hans Dijkstal in Kok II gezamenlijk de regie daat-partijvoorzitter, denkt dat de bedrijfsmati- VVD-Kamerlid Hans Dijkstal een nieuwe po- liet Kok een ‘proeve’ van een regeerakkoord partijen elkaar halverwege ontmoetten, maar de Torentjesoverleg van de coalitiepartners her- gingen voeren. Toen zat er geen prik meer in de ge werkwijze van Paars voor het komende kabi- ging. Maar PvdA-leider Wim Kok noch schrijven en daarover gingen Bolkestein en Wal- stoppen’ kwam met oplossingen die door allebei goed steld. cola.” net niet werkt. „Je kunt niet als toen bepaalde VVD-leider Frits Bolkestein leek onder de in- lage onder zijn leiding onderhandelen. Ze kwa- waren te verdedigen.” Het primaat van de politiek herstellen mislukte Peters: „De lol was er in Paars II een beetje af. problemen in de ijskast stoppen. Daarvoor zijn druk toen zij bij de informateurs aanschoven. men er uit en Paars I was een feit. Het waren niet alleen de mensen die Paars po- ook: van het maatschappelijke middenveld is zo Wijers was weg, Dijkstal werd in het kabinet ge- ze te complex en te urgent. Maar technocratise- „Wim was net als ik een klassiek sociaaldemo- De valse start werd snel vergeten. Het eerste ka- pulair maakten. De economie trok sterk aan en weinig meer over, dat het nu node wordt ge- mist, Bolkestein vertrok en het vertrek van Kok ring ligt wel op de loer, dat zie je in landen als craat”, zegt Jacques Wallage, die nauw bij de for- binet-Kok ging zeer voortvarend van start en de werkloosheid liep snel terug. Zo snel, dat het mist. Maar bovenal heeft de privatisering en ver- hing steeds boven de markt. En D66 zat er onge- Italië en Griekenland. Daarom moet dit kabinet matie was betrokken. Hij dacht en denkt, zegt was al snel razend populair. „Dat kwam voor motto ‘werk, werk, werk’ van Kok I al snel aan zelfstandiging van tal van organisaties (waaron- lukkig in, want het was niet nodig voor de met een vlammend programma komen: zó hij, niet in Paars en spreekt consequent van de een belangrijk deel door de uitstraling van de vervanging toe was. Binnen de kortste keren der de NS) ertoe geleid dat verantwoordelijkhe- macht. In die zeer welvarende periode konden gaan we met Nederland de crisis uit.” kabinetten Kok I en Kok II. „Wij vonden dat ministersploeg”, stelt bestuurskundige Peters. had het kabinet een begrotingsoverschot. Hoe- den zoekraakten en dat organisaties zich als be- publieke voorzieningen geen gelijke tred hou- De Vries heeft nog een advies: „Noem het geen het CDA dichter bij ons stond dan de VVD, die „Er zaten veel nieuwe, frisse gezichten in. Er wel Zalm deed of hij de schatkist scherp be- drijven gingen gedragen, met bijbehorende top- den met de steeds hogere wensen. Daarom kon Paars. De situatie is nu heel anders, dus moet sterk op de markt was georiënteerd. Als was veel vrolijkheid. Zelfs Kok werd erdoor be- waakte, vond hij toch steeds geld om heikele salarissen. Tot op de dag van vandaag probeert het beeld van private rijkdom en publieke ar- het ook een andere naam krijgen.” CDA-leider Elco Brinkman ons niet zo had ge- vangen.” kwesties af te kopen. Voor de hogesnelheidslijn de politiek deze uitwassen te bestrijden. moede postvatten.” provoceerd over het aanpakken van de WAO, Twee opvallende nieuwkomers waren minister kwam er een peperdure tunnel onder het Groe- Met deze bedrijfsmatige aanpak van grote poli- Wat Samsom en Rutte hiervan kunnen leren? was het anders gelopen.” van Financiën Gerrit Zalm (VVD) en minister ne Hart, de Betuwelijn werd voor honderden tieke problemen onderscheidde Paars zich uit- „Geef de politiek de ruimte, niet het bestuur”, reageren? Na ruim zeven weken liepen de onderhandelin- van Economische Zaken Hans Wijers (D66). miljoenen guldens extra in het landschap inge- eindelijk weinig van de voorgaande kabinetten zegt Wallage. „Timmer bij de formatie niet alles [email protected]