ROMANA RELIGIO ¡ RELIGIO ROMANORUM
Diccionario Bibliográfico de Religión Romana
Santiago MONTERO - Sabino PEREA
MADRID 1999 Índice General
Introducción 5 Introduction 9 Siglas más frecuentes 11 1. REPERTORIOS BIBLIOGRÁFICOS 19 II. DICCIONARIOS Y ENCICLOPEDIAS 25 III. OBRAS GENERALES 27 IV. DICCIONARIO TEMÁTICO Y DE AUTORES 39 Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 5
INTRODUCCIÓN
Quien abra por primera vez este libro quizás quede abrumado por la densidad tipográfica y las numerosas referencias bibliográficas que en el mismo aparecen. A otros, en cambio. les parecerán insuficientes las referencias sobre determinada voz o entrada. Hay que decir, desde el principio, que este diccionario bibliográfico sobre religión romana —o mejor sobre la religión o religiosidad de los habitantes de la República y del Imperio romano— no es la panacea donde cualquier investigador encuentre respuesta a todas sus demandas de información bibliográfica; aunque sí pretende ser de utilidad al investigador, ofreciéndole para cada voz, algunas referencias fundamentales.
Un banco bibliográfico exhaustivo sobre cada una de las voces relativas a la religión de los romanos multiplicaría el número de páginas de este libro, al menos, por veinte. Estamos, pues, ante una selección de trabajos relativos a cada tema/voz, elegidos por los autores “discrecionalmente” es decir, conforme a la etimología de esta palabra, libre y prudencialmente -
La selección de títulos ha sido más generosa en una voces que en otras, pero ha de entenderse este criterio, en la mayor parte de las veces/voces, por la existencia previa de repertorios bibliográficos específicos o bien por la aparición reciente de obras que actualizan la bibliografía de su objeto de estudio. Por ejemplo, el reciente libro de F. Marco, Flamen Dialís. El sacerdotede Júpiter en la religión romana, Madrid 1996, nos exime, una vez dada su referencia, de consignar todos los estudios sobre el Flamen Día/Ls hasta el año 1996. Otro tanto podríamos decir sobre los estudios de D. Fishwick sobre el culto imperial, etc.
Este criterio aleatorio —preferencia de libros sobre artículos, y preferencia de obras recientes sobre antiguas— tiene un beneficio al que no podemos renunciar: la economía de espacio en este libro. Pero este criterio de trabajo no anula la inclusión de obras clásicas, ineludibles en su materia, con independencia de su fecha de publicación. Así, las obras de CO. Thulin sobre aruspicina (¡Ye Etruskische Disciplin, Góteborg, 1903, 3 vols.), o la de Domaszewslci sobre la religión en el ejército romano («Dic Reigion des Rómischen Heere”, West.Zeit.fiir Gesehíchíe und Kunst 14, 1895, 1-128 = ~4ufsñtze Zar rómisehen Heeresgeschichíe, Darmstadt 1972, 82-204). por poner un par de ejemplos, son referencias obligadas en sus respectivas materias para el investigador actual.
Este libro de consulta debería llevar por título algo así como Introducción al Estudio de la religión romana, o Guía de estudios para el estudianteo para el investigador. etc. • con la idea, que queremos dejar clara, que la información bibliográficaque aquí damos es selectiva y es un punto de salida y no un punto de llegada.
La necesaria economíade espacio no ha impedido, sin embargo, que demos aquí —ése ha sido nuestro deseo— una buena y suficiente representación de la “bibliografía menuda” 6 5. MONTERO -5. PEREA pertinente a cada voz indexada, que permita aquien se acerque por primera vez a un tema de estudio de religiónromana abrir las primeras fichas de sus lecturas; y si aportamos un par de títulos nuevos al especialista más lavezado, damos por buenas lasilusiones y las horas vertidas en este trabajo, que recoge unos 10.006 registros bibliográficos.
En la parte 1 se ofrecen los repertorios bibliográficos, generales o específicos, donde el investigador puede encontrar referencias sobre religiónromana. Tales obras de referencias completan necesariamente al presente libro. De igual forma, aunque los recursos de Internet para el estudio de la religión romana son todavía muy limitados, el lector podrá recurrir a algunosbancos de datos. A este fin, consúltese el trabajo: E. Diez de Velasco, «Recursos en Internet para la investigación y la docencia en Historia de las religiones», it/u, Revista de Ciencias de las Religiones, 1, 1996, 39-52.
Los diccionarios y enciclopedias consignados en la parte II, tienendesigual valor. Cada lector habrá de discernir por sí mismo, para su trabajo concreto, la importancia del tema tratado en una u otra, en la Real-Encydopó4ie éter Classischen Allertumswissenschaft, de Pauly-Wissowa-Kroll, Stuttgart 1894 ss., o en otro posterior, con otra densidad y/u otra metodología. Todas las obras referenciadas en este capitulo son susceptibles de ser utilizadas, citadas o consultadas, para obtener, cada uno en su caso, el “estado de la cuestión” u obtener una defmición de mitología y/o religión romana. Algunas de ellas, como The Encyclopedia of Religion, publicada en Nueva York, dirigida por Mircea Eliade, incluye bibliografía complementaria en cada una de las voces.
El acercamiento temático a un objeto de investigación se complete con la lectura de obras generales sobre religión romana. En la parte III damos referencia de muchas de eUas, con el criterio aséptico de su clasificación alfabética de autores, y cronológica si este autor tiene varias obras.
Cuando un trabajo, monografía o artículo pueda ser clasificado bajo un epígrafe (tema o voz> concreto, aparecerá bajo tal voz en la parte IV, que es la más amplia y prolija de este libro, que aparece con el formato Diccionario,
Cuandolas entradas (voces o temas)disponen de repertoriosbibliográficos específicos, éstos sedan al principio, siguiendo el orden cronológicode las publicaciones. A continuación, tras el signo • comienza la bibliografía particular de nuestra selección, igualmente por orden cronológico. Cundo hay varias obras en un mismo año, éstas se colocanpor orden alfabético de sus autores. Cuando una obra tiene varios volúmenes, publicados en distintos años, con el mismo título, lo clasificamos por la primera de las fechas.
Al final de muchas voces aparecen otras, seguidas de fechas y en letra mayúscula menor (,por ejemplo -*LARES -MATRIMONIO, al final de la voz PRIVATA RELIGIO), remitiendo a otras entradas que completan la información de la voz a cuyo pie aparecen.
Con el fin de evitar innumerables (e inexactas in toto) correspondencias al fmal de las voces, en muchos casos hemos incluido deliberadamente un mismo libro o trabajo en dos epígrafes. Por ejemplo, A.W.J. Hofleman, «Cicero anó the Lupercali (Caet.26~’. AC, 44, Romana Retigio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 7
1975, 198-203, aparece bajo la voz CICERÓN y bajo la voz LUPERCOS; pues es metodológicamente inexacto remitir al final de la voz LUPERCOS a-.CICERÓN, y viceversa, pues una no coniplementa a la otra.
Algunas voces de origen griego o de uso frecuente en esta lengua (en textos literarios o inscripciones) damos, entreparéntesis, su grafía griega a continuación de la voznormalizada en caracteres latinos.
Los artículos se presentan entrecomillas «». Dentro de las comillas todas las palabras en lengua moderna, así como la del latín, se presentan con letra redonda (ejemplo: A. Adriani, «Traditio romana e culto della Pides», Stud. Rom. 4,1956, 381-389), excepto cuando allí aparece el título de una obra, en cuyo caso se pone en cursiva(ejemplo: A. D’Ors, «Sacra cum pecunia. Sobre Cic. de legib. II, 19-21», Estudios Santa Cruz Tejeiro, Valencia, 1974, 137ss.>
En cuanto a los títulos de libros y de revistas seguimos la tipografía convencional en cursiva.
Aquellos que no estén familiarizados con las siglas de las publicaciones periódicas, deben consultar, para su correcta identificación, los índices de L ‘Année Philologique, del Rulletin ,tnalytique d’Histoire Romaine, publicado en Estrasburgo, y mejor aunde la reciente obra de J.L. Arcaz, J.J. Caerols y A. López, Clavis Periodicum. indice de publicaciones periódicas del mundo antiguo, Madrid, Ediciones Clásicas, 1995. No obstante, damos en páginas siguientes una relación sumaria de las siglas más frecuentes.
En toda la obra, puesto que se trata de un diccionario de autores, el nombre de los mtsmos se da en tipografía negrilla para su más rápida visualización.
Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 9
INTRODUCTION
Those who open this boolc for te first time may be overwhelmed by the typographical density and te amount of bibliographical references but some others may find insufficient ah references for a certain word or entry. We have to make clear from te beginning that tbis bibliographical dictionary on Roman religion—or even better, on te religiosity ofte Roman Republic audEmpire citizens— is not te panacea in whichany researcher can fiadan answer to all hibliographical needs. TEe purpose of this book is to offer te researcher several fundamental references for te most important tupíes ¡ti te ficíd.
An exhaustive bibliography database on each possible entry related to roman reigion would enlarge this volume unnecessarily. so we presenc a selection of worksrelated with every topic/word chosen—free and prudently— by te contributors. Tbe selection of titíes has been more generous in certain words tan oters, depending on te bibliographical collections available andalso taking into consideration tat certain recent works have already updated te bibliography on specific topics. Por instance, E. Marcos book Flamen Dialis. El sacerdote de Júpiter en la religion romana, Madrid, 1996, makes unnecesary any previous bibliographical reference. The same coníd be said about flr. Fishwicks work on te Imperial cult, etc,
These criteria —a preference for books instead of articles and newly published works berter tan oid unes— help tu save space bat they do tiot prevent Concerning te recourses in the Net, see: E. Díez de Velasco, «Recursos en Internet para la investigación y la docencia en Historia de las religiones». ‘1/u, Revista de Ciencias de las Religiones, 1, 1996, 39-52. Wc could bave entitied ¡bis book as Mi latroduction Lo ¡be Study of Roman Rehigion or a Guide br te student and researcher as we do not inteud as much to be te last step in a specialized search as its starting point. Saving space has not stopped us froin offering a solid choice of te ‘short bibiography” belonging to every indexed word. This will allowtose who approach te subject of Roman religion br te first time tu upen their first files on te topic; and if we contribute to te most advanced specialist with a couple of new titíes, we will be rewarded for te long hours preparing this volume. The same contain 10,000 records approxiinately. 8. MONTERO -5. PEREA In The tematic approach is complemented wit te reading of works ir whicb a more general focus on Roman reigion is targeted. In ¡be third part ¡bey are listed ir alphabetical order and chronologicahly if several tities of ¡be sanie autor are recorded. When a work, monograph or anide has already been classified under une concrete epigraph —topic or word—, it wifl appear again under such entry in te fourth pan, te largest and more complete of this book, organized as in a dictionary. When specific bibliographical collections correspond tu an entry. ¡bey appear first following their ebrunological order of pubhication. New, following te symbol ~. begina ¡be panicular bibliography of our selection, likewise in chronological order. When several works edited Uxe sanie year are recordad, ¡bey are sorted by autor ir alphabetical order. When a work has severa> volumes published ir different years, we include it wit ¡be date of dxc first published volume. After several words, others are Usted followed by arrows asid iii capital letters but smaller case (for example -LARES -.MATRJMONIO aftcr PRIVATA RELIGIO). In ¡bis way we provide a system of cross-reference tu other entries in order tu complete In order Lo avoid innumerable (and inexact in toto) correspondances at te end of each word, we have frequently included ¡be sanie work oc book under two epigraphs. Por iratance A.W.J. Holleman, «Cicero and dic Lupercali (Cael. 26)», ,IC, 44, 1975, 198-203, appears both under CICERÓN and LtJPERCOS. We do so as wc consider metlxodologically inaccurate to mention it only aftcr une of Sume words of Greek origin, or frequently used in that language (ir literary texts or inscriptions) are referred Lo in its Greek spdliing and between brackets, followed by ita standard version ir Latir. References tu anides and titíes follow ¡he typixig conventiona of must contemporary publicationa in ¡be Humanities. Por instance A. Adriani, «Traditio romana e culto della fides», Stud. Rom. 4, 1956, 381-389; or A. D’Ors, «Sacra cum pecunia. Sobre Cic. de legib. II, 19-21», Estudios Santa Cruz Tejeiro, Valencia. 1974, 137ss. Those who are not familiarized wit te acronyms of periodical publications can check for teir identification¡be índex of L’Année Phi/ologique. of the Rul/etin ,4nalytique d’Histoire Romaine published in Estrasbourg and te new wurk by .1. L. Arcaz, J.J. Caerois and A. López. Clavis Periodicum. Índice de publicaciones periódicasdel mundo antiguo, Madrid, Ediciones Clásicas, 1995. In orderLo help our rcadcrs Wc provide a summary hist of ¡be more frequent acronyms. Por ¡he same reason. since ¡bis is an author’s dictionary,¡beir Iirst name appears in boid. Romana Reilgio ¡ ReUgio romanorum Diccionario Bibliográfico SIGLAS MÁS FRECUENTES A&A Antike und Abendianá. Berlin. AAntHung. Acta Antiqua Academice Scienáarun Hungaricae. Budapest. AC L ‘Antiquité Classique. Louvain-la-Neuve. ACD Acta Classica Univ. Scientiarwn Debreceniensis. Debrecen. AEspA Archivo Español de Arqueología, Madrid. AJA American Journalof Archaeology. New York. AJPII American Journal of Philology. Baltimore. ANRW Aufstieg und Niedergang desRómischen Wel/. Berlin-New York. Ant.Afr. Antiquités Africaines. Paris. A&R Atene e Romo. Firenze. ARW Archivfur Religion Wissinschafl. Leipzig. BCAR Bulle/tino della Commisione Archaeologica Comuna/e in Roma. Roma. BaH Bulle/fn Archéologique da Comité des Travaux HiMoriques. Paris. fi Bonner Jahrbúcher. Kóln. BRGK Bericht der Rómische Germanische Kommission. Berlin. BSAF Bu/le/itt de la Sociezé Nationales des Antiquaires de France. Paris. CISA Contábutí dell‘Istituzo di 5/oria Att/feo dell ‘Univ. del Sacro Cuore. Milano. C&M C¡assica el Medioevo/la. Kóbenhavn. CPh Classical Philology. Chicago. CQ Classical Quanerty. Oxford. CRAI Comp/es rendues de l’Acad&nie des lnscriptions et Reiles Let/res, Paris. C&S Cultura e Scuola. Roma. DArch. Dialoghi di Archaeologia. Roma. DHA Dialogues d’historie ancienne. Paris. G&R Greece JRH Jaurnal ofReligions History. Sidney. JRS Jaurnal ofRonzan Studies. London. LEC Les Études C/assiques. Namur. LJMC Lexicon Iconographicum Mytho/ogiae Classicae, Zurich. MDAI Mí/teilungendesDeutschenArchñologischenInstituí: (A) Athens. (D) Damasco. (1) istanbul. (M) Madrid. (1?) Roma. MEE)? Mélanges d’Archéo/ogie et d’Histoire de 1 ‘tole Francraise de Rome. (A) Archeologie. Paris. MHA Memorias de Historia Antiguo. Oviedo. MSR Mélanges d’HistoireReligieuse. LiBe. PBSR Papers of the British Sehoal al Rome. London. PP La Parola del Passato. Napoli. P&P Pasí Romana Reilgio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 15 (Orden alfabético de los Títulos de los repertorios) Las bibliografías específicas aparecen en las voces respectivas. -L Amate Phiologique. Bibliographie Critique eí ana/ytique de l’Antiquité Gréco- Romaine. Se publica anual y regularmente en Paris. (Volúmenes con bibliografía de varios años son: el vol. 1, 1924-1926, y los correspondientes a la Segunda Guerra Mundial, 1940- 1941. 1942-1944, y 1945-1946). -«Laaportación historiográfica de Hispania Antiqua ala historia de la Antigúedad1971- 1995)», por 5. Crespo Ortiz, Hispania Antiqua 19. 1995, 397-425. -Aufs/ieg und Niedergang des Rómischen Welt (ANRW). Inhaltsverzeichnis mil Autorenregister (stand: ende 1996), por St. Schwerdtfeger. U. llchmann. Berlin - New York 1997. -“Ausgewálte Bibliographie zur lateiniscben Epigraphik der rómischen Kaiserzeit (1-3. Jh.)», por M. Clauss, ANRW, 11.1 (1974). 796-855, espec. 850-855. -«Banques de données informatisés dans le domainedes sciences de l’antiquité», Chomon, 62, 2, 1996. 190, por F. Paschoud. -Bibliografía de los Estudios Clásicos en España (¡939-1955), Madrid 1956. -Bibliografía de los Estudios Clásicos en España (1956-1965), Madrid 1968. -Bibliografía de los Estudios Clásicos en España (1965-1984), Madrid 1991, 3 vols. (A partir de estafecha, la SociedadEspañola de Estudios Clásicos publica boletines bibliográficos anuales). -Bibliografuz Aquileiese. Roma 1978 (índice los diez primeros volúmenes de Antichitá Altoadriatiche). -Bibliographie de l’Antiquité Classique (1896-1914), por 5. Launbrino, Paris 1951. La secuencia cronológica de información bibliográfica continúa con el repertorio Dix années de Marnuzean. -Bibhiographie étrusque, tome II (1 927-1950), por P. Defosse, Bruxelles 1976. -Bibliograpbit zurSynabotik, IkonographieundMythologie. lnternationalesReferateorgan, por W. Bies, H. Jung (eds.), Baden-Baden 1992 ss. Len curso de publicaciónj. -flibhiotheca classicaorientojís. Dukumenzation der altertuniswissenchaflhichen. Líteratur derSovietunion und der Volksdemokratie, serie quese publica en Berlin, bajo la dirección de 1. trmseher, desde 1956. -BulletinAnalytique d’HistoireRomaine. Strasbourg. índices pormenorizados sobre temas de religión romana. -Bulle/itt Signaltdque 527. Histoire et sciencesdes religions, XXXVII, Paris 1983. -Ctassical mythology; an annotated bibliographical survey, por Ji. Peradotto. Urbana, Illinois, American Philological Association, 1973. -The Classkal World Bibliography of Phi/osophy, Retigion and Rhe/oric, New York— London, Garland Pubí. Inc. Garland reference library of die humanities 95, 1978, 227-242. -«La contribución de Arnaldo Momigliano al estudio de las Religiones», por 5. Perea, 0 7, 1997, 32-46. Boletín de la Sociedad Española de Ciencias de las Religiones n 16 5. MONTERO -5. PEREA -«Cristianismo y Religiones. Boletín bibliográfico», por JI. Memany, 1/u, 2,1997, 229- 257. -Dixannéesde bibliographie classique (1914-1924), por 3. Marouzeau, Paris 1927-1928, 2 vols. Continúa con Anude Philolagique. -«Early Roman Religion 1945-1952», CW, 48, 1955, 25-35 y 41-45, por A. Miejels. -Emerita. Revista de Lingúlstica y Filología Clásica. Indices de los lomos I-XiX VII, Madrid 1961. -Emerita. Revista de Lingiilstica y Filología Clásica, índices de los tomos XiXVIII-L Madrid 1989. -«Les études relatives á la religion romnain (1950-1970)», ANRW, 1.2, 1972, 317-47, por R. Schllling. -Guomon B¿bliogaphischen Datenbank In/ernationa/es Informationssystem flu¿r die k/o.ssische A/tertwnswissenschafl, por J. Malitz (cd.), Múnchen 1994. -Hispania Antiqwi. Suplementos bibliográficos: 1. 1972; II, 1973; III, 1976. Valladolid. Publicación irregular e interrumpida de estos suplementos. -Introducción a la Historia Antigua, por J.M. Roldan Hervás Madrid 1975. Istmo. -Ja.hresbericht, Uberdic Fortschritteder ClassischenA/íertumswissenschafl,serie fundada por C. Bursian en Leipzig donde se publican 285 volúmenes de bibliografía de autores y temas de la Antiguedad Clásica del periodo 1875-1944. Continúa con Lustrum. -«Lkeraturbericht fiber rómische Reigion 1925-1933», ARW 1936, 100-136, por L. Deubuer. -Lustrum, serie dirigida por J. Mette. A. Thierfelder, Góttingen, 1957 ss. -Mythologies of ¡he world:a guide lo sources, por R. Smith. Urbana, Illinois, National Council of Teachers of English, 1981. Comprende 30 repertorios bibliográficos sobre mitologías de áreas específicas. -«Nordie research in comparazive religion. A bibliography 1980-1981», coord. por C. Fleming. Temenos XVIII, 1982, 147-192. -Internaáinal bibliography of 11w hislory of religions. Bibliographie international del‘histoire des religians, Leiden 1952 ss. 2 vols., hasta 1979. Continuado por: Science of religion: absíracis -«La situation des études relatives á la religion romaine de la République (1950-1970)», ANRWI.1, 1972, 317-347, por R. Schllhing. -La storiografla italiana de gli ultimi ven¡’anni, a cura di L. de Rosa, vol. 1, Antichita e Medioevo, Roma-Bari 1989. 386 págs. RepertoriodeArqueologtaEspaflola (=RAF2), Madrid l966hasta 1982. Contiene algunos títulos sobre religión, basados en documentos arqueológicos, artísticos o epigráficos. -Stellenbi.bliographie zur Hisioria Augusta, por E.W. Merten (ed.), 4 vols. Bonn 1985- 1987. -Tempus. Revista de actualidad cient(Aca. Madrid. -Year’s Works in Classical 5/udies, London 1907-1950. 34 vols. II DICCIONARIOS Y ENCICLOPEDIAS Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 2! (Orden alfabético de Autores) -H.Ch. Ackermann, J.R. Gísler(coord.),Lexicon IconographicumMythologiae Classicae (citado LIMfl, Zurich, 7 vols. dobles, 1981 ss. Cada volumen tiene dos tomos, uno de texto, con eatradas alfabéticas, y otro de fotografías. -L. Adklns, RA. Adkins, Dictionary ofRoman Re/igion, New York 19%. 1. Agjuion, C. Barbillon, F. Lissarrague, RAros et dieta de ¡‘Ant/quité. Guide iconografique, Paris 1994. -A. Aves et al. (eds.), Dictionary of World Biography: The Ancient World, Abingdon 1998. -OB. Barret, G.T. Kurian, T.M. Johnson, World Christian Encyc/opedia, OxfordUniv. Press 1998. 3 vols. -RE. Dell, Dicliona,y ofClassicalMythology. Syrnbols, a/tributes andassociations, Santa Bárbara, California, 1982. -R. Bianchí Baudinelil (ed.), Enciclopedia dell ‘arte antica, classica e orienta/e, Roma 19584966. 7 vols. -A. Bien aad W.M. Caldee, «lnstinct agains proof: ¡be correspondence between Ulrich vonWilamowitz-Moellendorff and Martin P.Nilsson on Religiongeshiclite (1920-193)», Etanos 89, 1991, 73-99. -Y. Bonnefoy, (dir), Diccionario de mitologías, Barcelona 1997-1998, 4 vois. A pesar del título no restringe sus estudios a aspectos mitológicos, sino también religiosos. No es un diccionario de voces (como la edición originalen francés, Dictionnaire desmythologies e!des religions des sociétes traditionelles et dii monde antique, París 1981, 2 vols.) sino que, siguiendo orden cronológico aproximado, estudia culturas y religiones temáticamente. -3. Dowker, ¡‘he Oxford Dictionary of World Rellgions, Oxford ¡ah’. Press /997. -Sol’. Brandon, Diccionario de religiones comparadas, 2 vols., Madrid 1975. -P. Brunnel -Ch. Daremberg y E. Saglio (eds.). Diclionnaire des anliquilés grecques el Tomaines, Paris 1877-1919. -E. Dassmann, Reallexikon jUr Antike und Chrislenhum (RLAC): Sachwórterbuch zur Auseinandersetzung des Christen¡ums mil der antiken Welt, Stuttgart 1992ss. -A. Di Berardino, Diccionario Palr/sticoy de la AntigUedad Cristiana, 2 vols. Salamanca 1997-1998. -M. Dixon-Kennedy. Dictionaiy of Greco-Roman Mvthology. Oxford 1998. -C. Falcón Martínez, E. Fernández Galiano, R. López Melero, Diccionario de mi¡ología clásica, ¡ (A-H), y 2 (I-Z), Madrid 1997. OH. Farmer, Oxford Dicíionay of Sa/irIs, Oxford 1987. -J.C. Fredoullle, Diccionario de la civilización romana, Barcelona 1996. -C. García Gual, Diccionario de Milos, Barcelona 1997. -p Grimal, Diccionario de Mitología griega y romana, Barcelona-Buenos Aires 1981. -J. Hall. Dicziona¡y of Subjects and Symbols in Art. London 1974. -N L 6 Hammond and 14.14. Sculiard (edsjj, ¡he Oxford ClassicalDictionary. Oxford 1970~. -O. Hilbrunner, Kleines Lexikon derAntike. Umfassenddiegriechisch-rómische Welt von ibren..4nfangen bis zum Beginir des Miltelallers (6. Jahnundertn Chr.. Tubingen 1995. -5, Hornhlower. A. Spawfortb (eds.), Tite Oxford Dictionary. Tite UIt/mate Reference Work on rite Cla.ssical World, Oxford l996~. -J. Humbert, Mitología griega y romana, Madrid 1993. -14. Hunger, Le.xikon der griechisciten un rómischen Mythologie: mit Hinweisen auf das Fortwirken antiker Síoffe uno! Motive in der bildenden Kunst, Literatur uno! Musik des Abenlnndes bis zur Gegenwart, Wien 1988. -FI. Kees, H. Bonnet. Real/ex//con der ¿1gypíisciten Religiosgeschicitle, 1952ss. -J F Kelly, Dictionnaire dii christianisme ancien, Brepols 1993, -A. La Regina (dirjj, Lexicon Topographicum Suburbanum. vol. 1 (A-B), Roma 1998. P. Lavedan, Dictionnaire ilhusíré Paris 1931. Se concibió como resumen del Dictionnaire de Daremberg - Saglio. -O. Liddel, R. Scott, Greek-Enghish Les/kan, London 1940. (9’~ edition, 1996, and Rey/sed Supplement by P.G.W. Glave). -V. López Soto. Diccionario de aulores, obras y personajes de la lileralura latina, Barcelona 1991. -J. Mackillop, Dictionary of Ce/tic Mylhology, Oxford 1998. -R. Martin (diii). Diccionario de -JO. Reíd, Tite Oxford Cuide to Classical Mytitology in tite ArIs 1300-1990s, Oxford- New York /993. 2 vds. -A. Rich, Dictionnaire des Antiquités Romaines et Grecques, Paris 1883; reed. Paris 1995. -L. Richardson, A New Topograpitical Dictionary of Anciení Rome, Baltimore-London 1992. ~MaT. Ronián, Diccionario de las religiones. Madrid 1996. -A. Room, Room ‘s classical dictionnary. Tite origins and namesofcharac¡ers in classical mythology. Londres 1983. -W.l-l. Roscher (ed.), Ausfi2hrlichestexikon dergriecitischen md rómiscitenMytitologie, Leipzig 1884-1934. 10 vols. (Olms 1992). -J. Sch¡nidt, Diccionario de mitología griega y romana, Barcelona 1995. -O. Schneider el al., Dizionario esegnico del Nuovo Testamento. Vol 1, 1995. -R. Sierra Bravo, Diccionario social de los Padres de la Iglesia, Madrid 1997. -6. Speake. A Dictionary of Ancient History, Oxford 1994. -EM. Steinby (cd.), Lexicon Topographicum Urbis Romae, vol. 1 III OBRAS GENERALES Romana Religio ¡ Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 27 (Obras indexadas por orden alfabético de Apellido del autor) —W.F. Mbright, De l’age de la Pierre a la Citrétienté: le mono/heisme e/ son ¿volution itistorique, Paris 1951. A. Alfbldi, Studien zur Geschichse der Weltkrise des dril/en Ja/ir. n. Citr., Darmstadt, 1967. -F. Altheim, Griechiscite Gótier ¡ni a/ten Ram Reiigionsgeschichte, Giessen 1930. -F. Altheim, A History of Roman Religion, New York 1934. -F. Althehn, Rómiscite Religionsgeschichíe, Berlin 19562, 2 vols. -1. Alvar y otros, Ritual y conciencia cívica en el Mundo Antiguo. Homenajea Fernando Cascó, Madrid 1995. -O. Anderson, Sage. .Saint ana’ Soph¡st. Ha/y Men ciad Tite¡r Associates ¡a tite Early Roman Empire, London 1994. -C. Bailey, Pitases un tite Religion of Ancien) Rome, London 1932 (repr. Wesport, Conneticut, 1972). IT. Bakker, Living and Working with tite Gods, Amsterdam 1994. -I.P.V,D. flalsdon, ¿«e ano! Leisure ¡a Anciení Rome, London 1969. -T.D. lames, Lar/y Christianily and lite Roman Empire, 1984. -V. Basanoff, Les diei¿x des Romains, Paris 1942. -J. flayet, Croyances et rites dans la Rome antique, Paris 1971. -1. flayet, «La religion romaine de l’introduction de l’hellenisme A la fin du paganisme», ¡deologie etp/astique, Roma 1974, 125-168. -J. Bayet, La religión romana. Historía política y psicológica. Madrid 1984. -C. Bailey, Pitases in tite Religion ofAncient Rom, Berkeley 1932. -CE. Bayley (cd.), Les Amours des dieta, Paris 1991, Catálogo de la Exposición. -M. Beard, «Wrinting and Religion: Ancient Literacy and ¡be function of ¡be written word in Roman Religion», en Li/eracy in tite Roman World, Ann Arbor, 1991, 35-58. -M. Beard and M.H. Crawford, Rome un tite Late Republic, London 1985. M. Lleard, J. North, 5. Price, Religions of Rome, vol. 1, A His/oiy; vol. 2 - A Sourcebook, Cambridge Univ. Press, 1998. -1. Becher, «Antike Heilgótter und die rómische Staatsreligion», Pitilologus 114, 1970, 2lOss. -C. Bellini, «Casi di identitá, analogie e divergenze tra la testimonian monetale romana imperiale e quella di altre fonte sulla religione e sui culti», ANRW II, 16.3, 1844-1876. -G.G. Belloní, Divinitá e cultí in Roma. Fon/i scritte, monumentí e monele, Milano 1983. -G.G. Belloni, La antichita romane. L ‘momo romano: affermazionedeldominio efermenti dello spirito, Bologna 1996. -C. Bergemann, Polisik uno! Reigion ini spñlrepuhli/ -J. Bermejo Barrera, «Los objetos y los mitos. Consideraciones acerca del valor de la iconografía como fuente para el estudio de la difusión cultural en el mundo antiguo», en La religión romana en Hispania. Madrid 1981, 427437. -U, Bianchi, «Recenti studi sulla religione romana», Stud.Rom. 11, 1963. -U. Bianchi, «Gli dei delle stirpe italiche», Prosdocimi, Cli antichí popoli ita/id, Roma, 1918, 197-235. -U. Bianchí, «Concluding Remarks: The lIistory of Religions Today», ¡he Notion of Re/igion in Comparative Researcit, Roma 1994, 919-921. -E. Bickel, Der altrómiscite Gottesbegr¡ff, Leipzig-Berlin 1921. -EJ. Bikernian, Chronology of ¡he Anciení World, London 1980. -E.J. Bickernian. Religions ano! politics in tite hellenistic and Roman Periods -J.M. Blázquez, /. Martlnez-Pinna y S. Montero, Historia de las religiones antiguas. Oriente, Grecia y Roma, Madrid 1993. -FM. Blázquez y otros: Historía de las religiones de la Europa Antigua, Madrid 1995. -J M Blázquez y otros: Cristianismo primitivo y religiones mistéricas, Madrid 1995. -14. Bloch, «The Pagan Revival in ¡be West at ¡be End of ¡be Eorth Century», Tite Conf/ict between paganism and Christianity. Oxford, 1963, 193-218. -R. Bloch, Recherches sur les religions de l’Italie antique, Genéve 1976. -R. Bloch, «La religión romana», en lECh. Puech (diij, Historia de las religiones. Las religiones antiguas, III, Madrid 1977. 224-289. -R. Bloch, «Recherches sur la reigion romaine du VI siécle el du debut du V siécle av.J.C.>’, Recitercites sur les religions de lAntiquité Classique, Paris 1980, 347-383. -G. Boissier. La religion romaine dAugu.sle auxAntonins, Paris 1874 (repr. Hildesheim 1919). -G. Bonamente, «Tendenze e metodologie negli studi sul mito classico», C&S 23, 1984, 48-53. -P. Boyancé, Études sur la réligion romaine, École Fra9aise de Rome, 1972. -D.C. Branad, Augushus lo Nero: .4 Sourcebook on Roman Hisíory .31 D.C - AD. 68, London and Sydney 1985. -A. Brelich, «Storia deBe reigioni: reigione romana (193948)», Doxa, 2, 1949, 136-166. -J. N. Bremmer, N.M. Horsfall, Roman My/h and Mythograpity, London 1987. -L. Brisson, EinjUhnung itt of man, sobre las transformaciones de las estructuras mitológicas en el mundo postrenacentistas). -1. Carlier, «Science divine et raison humaine», Divina/ion et Rationalité, Paris 1974. -PA. Carozal, «Due maestri di fenomenologia storica delle reigioni: Uberto Pestalozza e Mircea Eliade», Aga/he Elpís. Studi storico-religiosi orzare U. Bianchi, Roma 1994, 35-62. -J. Champeaux, La religion romaine, Paris 1998. -R. Chevalier. «L’étude de la religion romaine en Italie du Nord. Aspects methodologiques», BAL 15, 1984, llss. -P. Chini, La re/igione, Roma 1990. -1. Chirassi Colombo, «Modalitá delJ’interpretaíio cristiana di culti pagani», Mondo Classico e Cristianesimo, Roma, 1982, 29-42. -C. Ciernen, Fon/es Historiae Re/igionum ex auctoribusgraecis el latinis collectae, Bonn 920ss. 1 -C.N. Cochrane, Christianity and Classicat Culture. A Studyof Thougth and Actionfrom Augustas toAugustine, Oxford 1940 = Crisrianismnoy Cuí/ura clásica, México-Madrid-Buenos Aires 1949 y 1983. Tu. Corbishley, «La religión de los romanos», en F. Kónig (cd.), Cristo y las religiones de la tierra, Madrid 1961. 131-156. -Ti. Cornelí, Tite Beginning of Rome: Ita/y and Rome from tite BronzeAge to tite Puiric Wars -T.J. Corneil aad /P. Matthews, Atlas of/he Romair World, Oxford 1982 = Roma, legado de un imperio, Barcelona 1989. -JA. Crook, «Political history, 30 B.C. to AD. 14», CAR, 10, 19962, 70-1 12. -E. Cuniont, Études Syriennes, Paris 1917. -P. Debord, Aspecís sociaux el écouzomiques de la vie religieuse dans l’Anatolie greco- romaine, Leiden, EPRO 88, 1982. -A. Degrassi, Scritti vari di anticititá, 4 vols. Reme 1962-71. -J. Deininger, Die Provinziallandíageder rómischen Kaiserzeit vonAugustus bis zum Ende des dritíen Jahrhunderts n. Chr., Múnchen 1965. -1. Delumeau -U. Dumézil, La Religion romaine archaique. Avec un appendice sur la religion des ¿Irusques, Paris 1965. -O. Dumézil, Mito yEpopeya, 1, Barcelona 1977; II, Tipos épicos indoeropeos: un héroe, un brujo, un rey, México 1996; III, Historias romanas, México 1996. —F. Dunaud, P. Lévéque, Syncrétismes dans les religions de l’Antiquité, Leiden 1975. -W. Eck, Religion uno! Geseflscitaftin derr5mischen Icaiserzeií. Kolloquium von Friedrich Vittingitoff. Vienna 1989. -W. Eck, «Religion und Reigiositás in der soziopolitischen Fíihrungsschicht der hohen KaiserzeiN, Religion und Gesel/scitafi in der rómisciten Kaiserzei/, Kóln 1989, 15-51. -M. Eliade, «La religión romana desde los orígenes al proceso de las Bacanales», en su Historia de las Creencias y de tas ideas religiosas, ti, Madrid 19’78, 115-141. -P. Fabre, «La religion romaine», en M. Brillant et R. Aigrain, Histoire des Religions, tomo III, Paris 1955, 293-432. -O. Feeney, Litera/ure and Religion at Rome. Cultures, Conlext ano! Beliefs, Cambridge 1998. -E. Febrie, Die kutrísche Keuschheit ¿ni Altertuin, Giessen 1910 (repr. Berlin 1966). -E. Feil. Religio. Die Geschichte emesneuzeillichen Grundbegnffs vom Fra hcitristenuunis bis zur Reforma/ion, Górtingen 1986. -Y Ferguson, ¡he Religions of/he Ronzan Empire. London /979; lthaca 1985. -1. Ferguson. «Divinities», en M. Grant, R. Kitzinger (eds.), Civilization of/he Ancient Mediterranean. Greece ano! Rome. Vol. II, New York 1988, 847-860. —J. Ferguson, «Roman Cults», en M. Grant, R. Kitzinger (eds.), Civilization of tite Ancient Mediterranean. Greece and Rome. Vol. II, New York 1988, 909-923. —L. Filippi, «Existe una mitologia romana?», QuadernidiA va/Ion. 1, 1982-1983, 12-16. -O. Filoramo, (coord.), S/oria de//e religioni. 1.- Le religioni antiche, Bari 1994. —J.T. Fitzgerald (ed.), Greco-Roman Perspectives on Friendsitip, Atlanta, SBL, 1997. -M.Th. Fógen. Die Enteignung der Waitrsager. 5/zuñen zum itaiserlichen Wissensmonopol un der Spátantike, Frankfurt 1993. O. Forni. «Compromessi religiosi fra occidente cd oriente in etA repubblicana e all’inizio dellImpero Romano>,, Scritti vari di síoria, epigrafia e an/ichitá romane, Roma, 1994. -W.W. Fowler, Tite Roman Festivals of lite Period of/he Republic, London 1899. -W.W. Fowler, Tite religiou.s experience of Roman People, London 1911. -W.W. Fowler, Roman ideas of Dei/y in lite Lasí Century before tite <2/iristian Era, London 1914. —A. Fraschetti, «Annalistica, mitologia e studi storico-religiosi». DCIA 9-10, 1976, 604ss. -JO. Frazer, La rama dorada, México, 1951. —O. Freyburger. Sectes religieuses en Gréce et a Rome, Paris 1986. -FI. Fugier. «Religion romaine er protestation”, Arch.Soc.Relig. 12, 1967, l7ss. -J. Cagé, «Le paganisme impériale A la recherche dune téologie vers le meieu du III siécle», 4AI4M 1972, 12. -J. Gagé, Etiquetes sur les síructures sociales et religieuses de la Rome primitive, Bruxelles 1977. -MR. Cale, My/it ano! Poetry iii Lucretius, Cambridge 1994. -C. Gallini. Proles/a e integrazione ne/la Roma antica, Bari 1970. -FI. (jalsterer. Herrscitaft und Verwalhung im republikanisciten Italien. Munich 1976. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 31 -M. García Valdés (ed.), Estudios sobre Plutarco: ideas religiosas. Madrid 1994. -J.F. Gardner, Mitos romanos, Madrid 1995. -M. Gelzer, Kleine Scitr¡ften, 3 vols., Wiesbaden 1962-1964. -H. Gesche. Die Vergot/ung Caesars, Kallmuúnz 1968. -A. Giardina, Societá romana e impero tardoantico II, Roma 1986. -IL. Girard «Interpretado romana. Questions historiques et problémes de méthode Rey. Hist. e/ Pitil. Reí,, 60, 1980, 21-27. -E. Gral’, Nordioniscite Kulte. Religionsgeschicittlicheuna’ epigrapitiscite Untersucitungen zu den Kulten von Chios, Erythrai, Klazomenai una’ Phokaia, Roma 1985. -A. Grenier, El genioromano en la religión, elpensamien/oy el arte, México 1961 (orig. Paris 1925). -3. Gaudeniet, «Societé religieuse et monde laic au bas-empire». lura 10. 1959. 86-102. -J. Gaudemet, institutions de 1‘An/iquité, Paris 1967. -J. Geffcken, Der Ausgang der Grieschicit-Rómisciten Heidentums, Darmstadt 1963. -5. Georgoudi. J.P. Vernant, Mytites grees amfigure de l’anuiquiíé au baroque, Paris 1996. -M. Goodrnan, Mission and Conversion. Proselytizing itt tite Religious His/ory of tite Ronian Empire, Oxford 1995. -F.C. Grant, Aircient Roman religion, New York 1957. -A. Grenier, Les religions étrusque el romaine, Paris 1948. -ES. Gruen, Tite la.s/ Generation of tite Roman Republic. Berkeley 1974. -M. Guarduccí, Scritti scelti sulla religione greca e romana e smi cristianesimo, Leiden 1983. -J. Guillén, Iirbs Roma. Vida y costumbres de los romanos. 111: Religión y ejército, Salamanca 1980. -Ch. Guittard, «La religion romaine», en J.Martin (ed.), La Rome antique. Histoire et civilisation, Paris 1994. —R. Gunther, «Politik und Religion in Rom im 2 Jh. y. u. Z.», Klio, 68, 1986, 580-582. -R. Gunther, «Der politischen-ideologische Kampf in der rómisehen Religion in den Ietzten zwei Jahrbundert y. u. Z.», Klio, 42. 1964. 209-297. -JA. Hartung, Die Re/igion der Rómer, Erlangen 1836. -W. Helbig, Fílitrer dmrcit -O. Koeppel, «Dic historichen reiefs der rómischen Kaiserzeit. IV. StAdrómische Denkmáler unbekannter Bauzugehórigkeit aus hadrianisclicer bis konst.Zeit», BJ. 186, 1986, 1-90. -T. Kóves-Zuiauf, Reden uno! Scitweigen. Múnchen 1972. -P. Jal, «La propagande religicuse á Rome au COUTS des guerres civiles de la fui de la République», AC, 30, 1961, 395414. -D. Janes, -O. Mensching, Das iteilige Scitweigen. Eme religionsgescitichte Unlersmcitung, Oiessen 1926. -M. Meslin, «Nationalisme, Etat et reigion A la fin du IV siécle», ASR 18, 1964, 3-20. -M. Meslin, L ‘itomme romain, des origines au Y” siécle de no/re ére. Essai dan/itropo/ogie, Paris 1978. -A.K. Michels, «Review of K.Latte, Rómiscite religionsgesciticitte»,AJP, 83, 1962, 434ss. -A.K. Micheis, «The versatility of religio», en Tite Mediterranean World. Papers preseníed in Honour of ChIten Bagnani, Peterborougb, Ontario 1976, 36-77. -JO. Mikalson, Religion in Hellenis/ic A/hens, Berkeley 1998. -F. Millar, Tite Rotnan Empine and iís Neigitbours. London 1981. -F. Millar, Tite Roman Near Ea.s/, Cambridge, Mass. 1993. -A. Momigliano, Contribulo a/la storia degli studi classici, Roma 1955; Secondo Con/riba/o, Roma 1960; Terzo Contributo al/a síonia deg/i stadi classici e del mondo antico, Roma 1966; Quarlo Contnibuto, Roma 1969; Quinto Con/riba/o, Roma 1975; Sesto Conínibato, Roma 1980; Se/timo Con/riba/o, Roma 1984; -O/lavo Contribulo, Roma 1987; Nono Con/riba/o, Roma 1992. -A. Momigliano, «Pagan and Christian Historiography in ¡be Pourth Century A.D.», en A. Momigliano (ed.), ¡he Conflic/ between Paganism and Christianity in tite Four/it Cen/ury, Oxford 1963, 79-99 (= Terzo Con/riba/o, 87-109). (= «Historiografía pagana y cristiana en el siglo IV», Conflicto entre paganismo y cristianismo en e/siglo 1V, Madrid 1989, 95-116). -A. Moinigliano, «Popular Religious Beliefs aud ¡be Late Roman Historians», en 5/udien in Church Hisíory. vol. VIII, eds. CO.>. Cuming, O. Baker (Cambridge U.P. 1971), 1-18. A. Momigliano, «KO. Mullers Pro/egomenazu einerwissenschaftlicitenMythologie and the Meaning of Myth>’, Annali della Scuola Norma/e Superiore di Pisa, 13/3, 1983, 673-689 (=Se/timo Conínibuto, 271-286). -A. Momigilano, «Sulla religione romana», en Problemi di religione romana, RSí 96, 3, 1984, 771-783. -A. Momigliano, «The Theological Efforts of ¡be Roman Upper Classes in te Pirst Century B.C.», CPb. 79, 3. 1984, 261-277 (= O/lavo Con/riba/o, 261-277) (= De paganos, judíos y cristianos, México 1992, 99-126). -A. Momigliano, «Ancient Biography and te Study of Religion in te Roman Empire», Annali della Scmola Normale Superione di Pisa, serie III, vol. XVI, fasc. 1, 1986, 25-44 (=01/ayo Coníributo, 193-210) (= De paganos, judíos y cristianos, México 1992,261-289). -A. Momigliano, «Questioni di metodologia della storia delle religioni», Rivista 5/onica Italiana XCVIII, fasc. 1. 1986, 120-125 (“49/lavo Con/ributo, 402-407). -A. Monúgjiano, «Historiography of Religion: The WesternTradition», ¡he Encyclopedla of Religion, vol 6, New York 1987, 383-390 (=0/lavo Con/riba/o, 27-44) (= De paganos, judíos y cristianos, México 1992, 25-55). -A. Moxnigliano, «Roman religion in ¡be Empire”. Tite Encyclopediaof Religion, vol. 12, New York 1987, 452-47 1 (= O/lavo Con/ributo, 239-259)(= De paganos, judíos y cristianos, México 1992, 290-327). -A. Momigliano, «Historiografía pagana y cristiana en el siglo IV», en A. Momigliano, El conflicto entre paganismo y cristianismo en el siglo IV, Madrid 1989. 95-116. 5. Montero, La religión romana antigua, Torrejón 1990. 34 5. MONTERO -5. PEREA -5. Montero, «La Historia de las Religiones ante la reforma de la enseñanza universitaria», en Actas del Simposio sobre didáctica de las Humanidades Clásicas, Madrid 1990, 133-140. -F. Mora, «Per una tipologia del politeismo». Tite No/ion of Religion itt Comparative Research, Roma 1994, 823-830. -F. Mora, II pensiero síonico-religioso an/ico. Amtori grecí e Roma. 1: Dionighi dAlicarna.sso, Roma 1995. -C. Moratti, Identiuy and tite Sacred, Oxford 1976. -D. Musti, Tendenzenella síoniografla romana e greca su Roma arcaica, QuadUrb 10, 1970. -R. Mfltb, “Lidea della religione romana”, 5/adí romani 7, 1959, 390-404. -R. Mflth, «Rómische Religion», Ser/a pitilo/ogica Aeniponla, 7-8, 1962. 247-271. -R. MUth, «Vom Wesen rómischer ‘reigio», ANRWII.16.1 (1978). 290-354. -R. Miith, Einflirung in die gniescitiscite und rómiscite Religion, Oarmssadt 1988. -MA. & U. Myers Imel, Goddesses itt World Mylito/ogy, Oxford 1996. -C. Nicolet. Le métierde ciloyen dans la Rome républicaine, Paris 1976. -MP. Nilsson, Historia de la religiosidad griega, Madrid 1953, 115-220. -MP. NiIsson, GeschichEe den gniechisehen Religion, 11: Die heflenisíische uno! rámiscite Zeil. Múnchen 1961. -II. N¡ssen, Orienta/ion: Studien zar Geschich/e den Retigion, 2 vols, Berlin 1906-1907. -A.O. Nock, «Reigious Developments from the close of the Republic to the death of Nero>’, Cambridge Ancient Histoy. X, 1934, 465-511. -AD. Noek, Essays on Religion aid tite Anciení World, Oxford, Clarendon Press, 1972, 2 vols. -A.O. Nock, «A Feature of Roman religion». Essays att religion ano! lite Anciení World, Oxford, Clar.Press, 1972, 1, 19-33. -JA. North, «Conservatism nad change in Roman religion». Pap. Bni/. Sch. Rome, 44, 1976, 1-12. -JA. North, «Noveltry and choice in Roman religion». JRS, 70. 1980, 186-191. -JA. North, «The development of religious pluralisin», en J. Lieu, J. North, T. Rajak, ¡he Jews among Pagans ano! Chnis/ians in lite Ronzan Empine. London - New York 1992, 174- 193 -R M Ogilvie, Los romanos y sus dioses, Madrid 1995. -M. I’allotino, Etruscologia, Milano 1968. -REA. Palmer, Roman Religion and Roman Empine. Five Essays, Philadelphia Penns. 1974. -A. Pastorino, La religione romana, Milano 1973. -U. Pestalozza, Pagine di neligione mediterranea, Milano 1945. -U. Pestalozza, Religione mediterranea: vecciti e nuovi s/udi. Milano 1951. -H. Peter, Histortcoram Romanorum Reltquiae, Leipzig 1906~142. -R M Peterson, ¡he Cul/s of Campania, Rome 1919. -U. Pettazzoni, Saggi di 5/oria del/e neligione e di milologia: la fonmazione del monoteismo, Roma 1946. -U. Pettazzoni, Italia religiosa, Bari 1952. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 35 -R. Pettazzoni, «State religion and individual religion in ¡be religious history of ltaly”. Essays oit tIte history of re/igions, Leiden, 1967. 203-214. -R. Pettazzoni. Mi/ti e leggende. 1. Itt principio: itt mile del/e onigini, Torno 1990. II. Tra dei e demoni, Torno 1990. 111. II regnodell aomo, Torno 1990. DI. L >uomo e it som destino. Torno 1990. Y Dat caos al cosmo: mi/ti aslnali, Torno 1991. Vi. Quando le cose enano vive: mili della natura, Todito 1991. -5. Penzella, Elementí di neligione romana arcaica, Roma 1974. -Ch.R. Philips, «The Sociology of Religious Knowledge in ¡be Roman Empire to A D 284”, ANRW, 11.16.3 (1986), 2677-2773. -G. Ch. Picard. Les Religions de ltlfnique Antique, Paris 1954. -G. Piccaluga, Aspe/ti e problemí della neligione romana, Firenze 1974. -O. Piccaluga, Minulal. Saggi di sioria del/e retigioni, Roma 1974. -1. Pighi, La religione romana. Tormo 1967. -T. Potter, Ronzan ita/y. London 1987. —L. Preller und II. Jordan, Rórniscite Myíitologie. Berlin 1881-1883. 2 vols. -A. Prieto, Religión e ideología en el imperio romano, Madrid 1979. —A. Prieto, <‘Ideología de las religiones romanas no oficiales. Notas sobre la función ideológica de la religión romana», en Paganismo y Cristianismo en el Occidenle (Memorias de Historia Antigua, 5,1981), 7-18. -K. Prfinan, «La religión delhelenismo», en E. Kónig (ed.), Cristo y tas religiones de la tierna, Madrid 1961, 157-231. 6. Radke, «Das wirken der rómischen Gétter”, Gymnasium 77, 1970, 23-46. -6. Radke, «Beobachtungen zu einem Gótternamen», MH. 34, 1977, 191-198. O. Radke, Die Gó/ter Ali/aliens, Múnster 1979. O. Radke, Zar Entwic/clung den Gouesvorslellung and den Goltesvereitrung itt Rom. (Impulse der Forchung 50), Oarmstadt 1987. O. Radke, «Nouveaux points de vue sur la nientalité religicuse des Romains», Kernos, 4, 1991. -E. Rawson, Inteltectual Life itt lite Late Roman Republic, London 1985. -E. Rawson, Roman cal/une ano! Sociely, Coliecled Papers, Oxford 1991. -5. Reinach, Culíes, Mylites e/ Religions. Paris, ed.Leroux, 1905, 3 vols. Reedición en Paris 1996, 1 vol., édition ¿tablie, présentée et annotée par II. Duchéne. -J. Ries, «Un regard Sur la méthodologie historico-comparative en Histoire des Religions», Agatite Elpís. Studi slorico-religiosi itt onore U.Bianciti, Roma, 1994, 121-148. -IB. Rives, Religion and Aatitorily itt Ronzan Carthagefrom Augustus lo Consíantine, Oxford 1995. -L. Robert, He/lenica XI-XII, Paris 1960. -L. Roben, Opera Minora Selecta, Amsterdam 1969-1990. -J.V. Rodríguez Adrados, Milos Clásicos, Pamplona 1992. -H.J. Rose, Pnimitive Cuí/une itt Ita/y, London 1926. H.J. Rose. «Qn ¡be Relations between Etruscan aud Roman Religion», SMSR. 4, 1928, I6lss. -II.>. Rose, Anciení Roman Religion, London 1948. -H.J. Rose, “Roman religion 1910-1960», JRS, 50. 1960, 161-72,11 36 5. MONTERO -5. PEREA -A. Ruiz de Elvira, Mitología clásica y música occidental, Alcalá de Henares 1997. -3. Rudhardt, «Le fictif et le faux, l’authentique et le vraidans Ihistoire des religions», HRH, 213, 1996, 5-23. -O. Sabbatucci. «Patrizi e plebei nello sviluppo della religione romana», SMSR, 24-25, 1953-1954, 76-92. -O. Sabbatucci, Lo Sta/o come conquista cultura/e. Ricencasulla re/igione romana, Roma 1975. -M. Sahilus. Hislorical Metapitors and Mytitica/ Realities, Ano Arbor, Michigan, 1981. -HA. Sanders. Ronzan History aid Mytitology, New York 1910. -E.T. Salmon, Samniu,n and tite Sammiles, Cambridge 1967. -E.T. Salmon, Roman Colonization anden tite Republic, London 1969. -A.E. Samuel, Gnee/c ano! Roman Citrono/ogy, Munich 1972. -O. Sauron, Quid deum? L expression plasíiqae des ideologies politiques el rellgieuses a Rome, Roma 1994. -SM. Savage, «The cults of ancient Trastever», Men. Amen. Acao!. Rome, 17, 1940,26- 56. -K. Schefold, Die Góltersage itt den klassichen und hel/enislisciten Kunsl, Munich 1981. -3. Scheid, Religion el pieté á Rome, Paris 1985. -3. Scheid, «La parole des dieux. Loriginalité de dialogue des Romains avec leurs dieux», Opus 6-7, 1987-19&9. 125-136. —R. Scheid, La religión en Roma, Madrid 1991. -R. Schieder, Civil Religion: Die religióse Dimension den po/itisehen Ka/tan, Gñtersloh 1987. -R. Schilling, «Le Romain de la fin de la Républiqee et du début de l>Empire en face de la religion». AC. 41, 1972, 540-562 = Riles, Cuues el Dieta de Rome, Paris, 1979, 71-93. -R. Schllllng, Rites, Ca/les, Dieta de Rome, Paris, 1979. -R. Scbilhing, «Religión romana», en C.J. Bleeker y 6. Widengren (ed.), Historia neligionum, 1, Madrid 1973, 435-482. -R. Schifling, Rites, cuí/es dieta de Rome (Études et Comnientaires 92). Paris 1979. -U.W. Scholz, «Me¡bodology inthe investigation of Roman reigion». AClass., 33, 1990, 77-90. -F. Schmidt, Limpensable polylheisme. Etudes dhisloriographie netigieuse -J.Z. Smit, DrudgeryDivine. Onz tite CompanisonofEanly Christianities ano! tite Religions ofLate Antiquiry. New York 1990. -M. Sordi, “L’idea di crisi e di rinnovamento neJia concezione romano-etrusca della storia”, ANRW, 1.2 (1972), 781-793. -J. Straub, 5/udien zur Historia Augusta, Berna 1952. -3. Straub, Regeneratio Impenii. Aufsá/ze iiben Roms Kaiser/unu ano! Reich mm Spiegle den heidnisciten mnd chns/liciten Publizistik, Darmstadt 1972. -J. Straub. «Reflexion sur le religion et politique aux temps du Bas-Empire», Tnansformaíions el Conflicts au IV siécle, Bonn, 1978, 127-133. -DE. Strong, Roman Ant, Harmondsworth 1988. -K. Strobel, Das Impenium Romattum im 3 Jaitritunden, Suttgart 1933. -3. Teixidor, Tite Pagan God: PopularRe/igion un tite Greco-Roman NeanEasí, Princeton 1977. -M. TorelIl, «1 culti», Archeologia Laziale VI, Roma 1984, 412-416. -R. Turcan, Les cal/es onienlau.x daus le monde romain, Paris 1989. -R. Tunan, Religion romaine, Leiden 1988. -R. Tunan, Tite culis of/he Roman Empine, Oxford 1996. -N. Turchi, «La reigione romana all’VIII Congresso internazionale di Storia dell Reigione». 5/udRoin. 3, 1955, 447451, -N. Turchi, «La religione di Roma antica», en Sloria de Roma, Bolonia 1939. -N. Turchí, «La religione dei romaul», en Storia del/e Religioni, Firenze 1963, vol.lll, 1-123. -FI. Usener, Italiscite Mythen (1875 = Kleine Schn¡fien, II. Leipzig 1912). -K. Vierneisel, Rómiscites im Antikenma.seum, Berlin 1978. —H. Wagenvoort, Roman Dynamism. Studies itt anciení roman Thougit/, Lerzguage aid Custom, Oxford 1947. -II. Wagenvoort, 5/udies itt Reman Literature, Culture aid Religion, Leiden 1956. -FI. Wagenvoort, «Wesenzíige altrómische Religion», AMI?W 1.2 (1972), 348-376. -PL. Van flerg, Éíade cnitiqme des seuncesmylitographiques grecques el latines (saufle De dea Syria), Leiden 1972. -R. Van den Broek; T. Baarda; and J. Mausfeld, Knowledge of God in tite Graeco- Roman world, Leiden 1988. -M. Van Doren, «PeregrinaSacra. Ofrizielle Kuktúbertragungenmi alten Rom». Historia, 3, 1954, 483-497. -H. Von Ilesberg, «Archáologische DenlanAlerzu den rómiscien Góttergestalten», ANRW 11.17,2 (1981), 1032-1199. —J.B. Ward-Perkins, Pompeii AD. 79, London 1976. —A. Wardman, Religion aid S/alecrafl among tite Romans, London 1982. R. Warner, Men ano! Gods, Harmondswhorth, Middlesex, 1952. —A. Watson, Tite Sta/e, Law and Religion: Pagan Rome, Atenas 1992. -CM. Wells, ¡he Roman Empine. London 19922. -D . N. Wigtil, «The lndependent Value of Ancient Religious Translations», ANRW II, 16.3, 1986, 2052-2066. 38 5. MONTERO -5. PEREA -E. Will, Le reliefcultuel gréco-romain. Contnibulion a (‘histoine de lar/ de (‘Empine Romain, Paris 1955. -BR. Wilson, Religion itt Sociological Penspective, Oxford 1982. -6. Wissowa, Religion uno! Ka/tus den Roznen, Múnchen 19122 tomo IV/4 del llano!buch der klassischen Altentumwissenschajt dirigido por 1. von Miiller y W. Otto. - O Wissowa, <‘Dic rómischen StaatspristertúmeraltíateinicherGemeindekulte», Hermes, 50. 1915, 1-33. —6. Wissowa, «lnterpretatio romana. Rómisclie Gótter in Barbarenlande», ARW, 19. 1916-19. -A. Wlosok, «Rémischer Religion- und Gottesbegriffin heidnischer unO christlicher Zeir’>, Anlí/ce aid Abendland 61970, 39-53. Varios autores: Aga/hé Elp?s. S/adi sionico neligiosi itt onone di Ugo ¿9ianciti, a cura di O. Sfameni Gasparro. Roma 1994. Cnistianesimo latino e ca/luna greca fino al sec. IV, Alti del XXI incontro di studiosi dell ‘anticititá cristiana. Roma 1992. Le detil neligieux dans la cité anlique. Table Ronde Roma, avril 1978, Roma 1981. —Eliade-Dumézjl. Actesda colínque International, Lux embomng, avril, 1988, Luxembourg, 1988. -Eiu.s Virtutis Studiosi. Clarsical aid Posíclassica/ 5/udies in Memory of Frank Edwand Brown (1908-1988), Hanover anO London 1993 (R.T. Scott, AR. Scott). -Enciclopedia dei mili. Le gesia, i componlamenii, le melamo,fosi degli dei e degli enoi greci e romani, t9Vl. -Enfants el enfances aans les mytologies. Acies da colloqae. Nanterre 1992. -Expression da saenédans les grandes neligions, 3 vols., Louvain-la Neuve, 1978-1986. -Mélanges 1. fleurgon, L ‘Italie prénoznaine el la Rozne népublicane. Mélanges nifenís rl J. Heungons, Rome 1976. -Tite notion of ‘neligion’ in coínpanaíive nesearch. Selecled Pnoceedings of tite XVI Congress of lite Iníernational Associaiionfon lite Hislory of Reiigions, Rozne, 3-8sepíembrer 1990. Roma 1994. -La religión romana en Hispania, Madrid 1981. -Religione e cillA nel mondo antico. Con vegno di Bnessanone (Bnáen), 24-27 oíl. 1981, Roma 1984. -Roma Medio Reppuh/icana. Aspeííi cal/una/idi Rozno e delLazio mdseco/iIV e ¡¡1 a. Roma 1973. -Le simbo/isme Jons te ca/le des grandes ne/igions. Acíes da colínqme de Louvain-la Neuve, oct.1983, Louvain 1985. -Temps mythique el ieznps hisioniqae Jons les tnaditions anciennes, Bruxelles 1988. Iv DICCIONARIO TEMÁTICO Y DE AUTORES Romana Reli,gio ¡ Rellgio romanorum Diccionario Bibliográfico 41 ABORTO: W.A. Krenkel, «Ocr abortus in der Antike», WZRostoc/c 20, 1971, 443452. E. Nardi, IIprocunatoabontonel mondo gneco-romazw, Milano 1971. S.K. Dikinson, «Abortion in Antiquity», Are/husa 6, 1973, 159-166. W.J. Watts, «Ovid,¡be law and ¡loman society on abortion<, Ada classica 16, 1973, 89-101 M T Fontanille, Avontemení et contraceptiondans la médicine grico-nomaine, Paris 1977. E. Nardl, «La donan antica riel dramma del voluto aborto», Misoginia e mas citilismo itt Grecia e itt Roma, Genova, 1981, 9-26. —.CoNTRACEPCIÓN. ABRAXAS (A/3pa4a~j: 1-!. Leclercq. «Abraxas», Dic/Arcit. Chrétienne el de hturgie, 1. 1924, 127-155. AA. Barb, «Abraxas Studien»,Hommages W. Deonna, Bruxelles 1957, 67— 86. C. Bonner, Studies en classicalAmuleís, 1950, 123-316. L. ,lanssens, «L’apport de perse aux ¿tudes néroniennes: Abraxas, le dieu de Néron»,Neronia, 1977, II, Clermont—Ferrand, 1982, 191-222. M. LeGlay, «Abraxas». LIMCI, 1981, 2-7. T. Dimitrijevie, «Piécedeplomb gnostique Abraxas», CN, 99, 1989, 481-483. R. Merkelbach, M. Totti, Abraxas. Ausgew¿Jlíe Papyni Religiósen und Magisciten mita/ls, i, Kóln 1990. H. Harrauer, J. Chehade. «Soubrom, Abrasax, Jahwe u.a. aus Syrien», Tyche, 7, 1992. 39-44. F. Marco, «Abraxas. Magia y religión en la Hispania tardoantigun», en 3. Alvar e/al. (eds.), Héroes, Semidioses y Daimones, Madrid 1992, 485-510. MM. González, ML. Prieto, «Ein Abrasax-Ring aus ‘La Olmeda’ (Spanien)», ZPE, 97, 1993, 130. L. Janssens, «La fausse énigme de J’abracadabra. Le medicinemystique da culte dAbrasax», He¡n2anlica, 1994, 451ss. Y>. Witts, «lnterpreting tIre Brading Abraxas Mosaic», Britannia, 25, 1994, 111-117. ABSTRACCIONES: HL. Axtel), Tite deiflca/ion of abstnact ideas itt Romon Litera/are and ¿nscn¡ptions, Chicago 1907. RL. Lind, «Roman religion and Ethical Tought abstraction arid personification». CJ, 69/2, 1974, 108-119. HL. Axtelí, Tite Deification ofAbstract Ideas itt Roman Lileratune aid Inscrip/ions, Chicago 1987. -AMOR -»BONUS EVENrUS -FELICrrAS ABUNDANCIA (Abundantia): R. Fontán, «Significación, naturaleza y vigencia de Abundantia, divinidad del bienestar’>, AEspA 49, 1976, 103-118. 11. Fontán. «Abundantia», 0ps e/la conception di vinede l’abundamia dans la religion LIMC 1. 1981, 7-10. Y>. Pouthier. nomainejusqa ‘a la moni dAuguste, Paris 1981. D. Castriota, ¡he Ana Pacisaugustae ano! tite lmagitteryofAbundance itt Laten Greekaid EarlyRoznan ImperialAnt, Princeton 1995. -‘01>8 ACCA LARENTIA: C. Pascal, «AccaLarentia e il mito delia Tena Mater”, Bulí. Comin. 22, 1894, 348-350. W.F. Otto, «Rómische sagen III. Larentalien und Acca Larentia». meiter Síadien 35, 1913, 62-74. LII. Taylor, “TIre mother of the Lares”, AJA, 29, 1925, 299-313. U. Pestalozza, «Mater Larum e Acca Larenzia», RIL. 66, 1933, 943-944. A. Momigliano, «Trefigure mitiche: Tanaquilla, Gaia Caecilia, Acca Larenzia», Misc. Fac. Len. Torizzo, 1938 (= Quarto Contribulo, Roma 1969, 471-479). P. Mingazzini, «Oue pretese figure mitiche, Acca Larenzia e flora», Aíhenaeum, 25, 1947, 140-165. U. Pestalorza. M¿nerLarum eAcca Lanentia itt religione medilernanea, Milano 1950. 0. Sabatucci. «II mito di Acca Larentia», SMSR, 29. 1958, 41-76. 0. Radke, «Acca Larentia und die fratres Anales. Bin Sttick rómisch-sabinischer Friihgeschichte», AZVRW 1.2, 1972, 421-441. A.W.J. Ifolleman, «Larentia, Hercules and Mater Matuta (Tibíl. 5)», AC. 45, 1976,197-207. PE. Arias, «Acca 42 5. MONTERO —5. PEREA Larentia»,LIMCI, 1981. 10-11. M. Marazzi, «AccaLarentia’>. S/rennadei Romanisti Roma 1987, 349-362. M. Beard, «AccaLarentia gains a son: Myths and Pries¡bood at Rome»,en MM. Mackenzie (cd.), Images of Aulo rity. Papens lo Joyce Reynolds. Casnbridge 1989,41— 61. -MATER LARUM ACEITE: M. Bohrxnann. «L’buile dans le judaisme antique», DHA 15, 2, 1989, 65-74. ACTEÓN (Aclaeon, ‘Axraúzv): 5. Ben Mansour, «Diane et Actéon», Africa, 13, 1995, 95- loo. ADIVINACIÓN: A. di Mauro Todini, Divinazione e magia nelle costitazioni impeniali del IV seco/o, Roma, sin nilo. A. Bouché-Leclercq, Hifloire de la divination duns l’An/iquité, Paris 1882. 4vols. E. Luebeck, Das Seewesen den Gnieciteruna!Rómer, Berlin 1891.2 vols. 1, Sardeila, «Prognosis e mantike ir Origine», Sogni, visioni e profezie nell’anlica cnistanesimo, Augustinianum, 29, 1989, 281. VR. Staehlin, «Oas Motiv der Mantik fin antikew Drama», RGVV, 12, 1912, lS3ss. W.R. Hafliday, Greek Divina/ion: a Study of ¡15 MetitodsandPnina~es,London 1913. M. Guarducci, «Veleda», RPM, 21.1945-1946,163- 176. JI>. Vernant, «Ladivination. Contexte et sens psychologique des rites cides doctrines», Jounna/de Psycitologie, 1948, 299-325. L. Herrmann. «Le taus prophéte á la cicogne (Julios Capitolinus, Vil.Marc.Aunelii, 13, 6)’>, Mél. ).Levy, Anninsí. Phil.Hisl. Oriental. Braxelles. 13, 1955, 179-186. 0. Neugebaner, H.B. van Hoesen, Greek Honoscopes, Ehiladelphia. 1959. 0. Brendel, «Two Fortunae: Antium and Praeneste», Amen. J. Ancit., 64, 1960, 41-47. II. Bloeh, «La adivination romaine et les livres sibyllins», BEL 1962, 118-120. E. Oswald, «Zum Problem der Vaticinia Ex Eventu», ZATW, 75, 1963, 27-44. R. Bloch, «La liberté et la determinisme dans la divination romaine>’, ¡¡omm á J. Bayel, Bruxelles 1964, 89-100. 6. Park, «Divination and its Social Contexts», Journal of Boyal Antitopological has/ita/e 93, 1963, 195-209. II. Bloch, «Liberté et determiisme dans la divination étrusque». Studi L. Ban/i, Roma 1965, 63-68. P. Vicaire, «Platon et la divination», REO, 83, 1971, 333-350. 1. Bottéro, Sympíomes, signes, escritures. Divina/ion el Rationonalité, Paris 1974. L. Brisson, «Dobon usage du derégíement», en Divinalion el Rationalité, Paris 1974. D. Grodzynski, “Par la bouche de l’empereur». en J.P. Vernant Caesanodunum 1985, suppl. 52, SQss. R. Bloch, La adivinación en la Antigaedad, México 1985. 1.1. Sayas, «Los adivinos vascones y la Historia Augusta», Symbolae. Ludovico Mit.xelena Sepí. oblalae. Vitoria, 1985, 593-666. J.P. Thuilier, «Les conséquences de la bataille d’AIalia (Herodí, 167): oracle delphique et divination étrusque», La divination dans te monde étrusco-iíalique, 1> Caesanodunam, 52, 1985, 23-32. M. Eeard, «Cicero and divination: ¡be formation of a Latin discourse», JRS, 76, 1986, 33-46. A. Magg¡ani, «La divination oraculaire», Caesarodunum 1986, supí. 56, 26 ss. A. Maggiani, «La divination oraculaire en Etrurie», La divination dans le monde étrusco-italique III, Caesarodunum, 56, 1986, 6-48. IP. Miller, «Disclaiming Divine Inspiration», WS20, 1986. lSlss. M. Schof)eld, «Cicero lot and againsí divination», JBS, 76, 1986, 47-65. Varios, Popoli e spazio romano Ira dirilto e profezia. AtU del III Seminario ln/Studi 5/or. “Da Roma a/la lerza Roma” (21-23 apnile 1983). Roma 1986. 6. Rinali, «Sognatorí e visionan ‘biblici’ nei polemisti anticristiani», Aagu.slianum, 29, 1987, 7-30. 8. Montero, «Aurelio Víctor y la adivinación», Annali della Scaola Norma/e Superione di Pisa 17, 4, 1987, 989-1000. 3. Ferguson, «Divination asid Oracles», en M. Grant and II. Kitzinger (eds.), Civilization of tite Ancient Mediterranean. Greece aid Rome. Vol. 11, New York 1988, 951-958. R.J. Hankinson, «Stoicism, Science and Divination», Apeiron, 21.2, 1988, 123-160. 5. Timpanaro. Cicerone, Delladivinazione,Milan 1988. FI. Zinser, «Vox populi vox dei: iberdie DivinationimKriege bei den Rómern», Welt desIslam 28, 1988, 628-639. HE. Davidson, Tite Seerin Cebit ano! oliter Tnadiíions, Edinburgh 1989. U. Pizzani, «Qualche osservazione sul profetismo augusteo nell’interpretazione di Orosio», Sogni, visioni e prof ezie nell’cnis/anismo antico, Augastiniattuzn, 29, 1989, 423ss. D. Sabbatucci, Divinozione e cosmologia, Milano 1989. 0. Briquel, «Divination étrusque et mansique grecque, la recherche d’une origine grecque de 1 Etrusca disciplina». La/ornas, 49, 1990, 321-342. 3. Champeaux, «Sons eL divination inspirée. Pour une préhistoire des oracles italiques», MEFRA, 102, 1990. 801-828. L. Couloubaritsis, “L’art divinatoire et la question de la vérité», Kernos, 3, 1990, 113-122. B. Decharneux, «Mantique et oracles dana l’oevre de PIrilon d’Alexandrie», Kernos, 3, 1990, 123-133. L. Desanti, Siieat Omnibus perpelan divinandi caniosilas. Indoviní e sanzioni nel din/lío romano, Milano 1990. R. Lebrun, «Quelques aspects de la divinarion en Anatolie du Sud-Ouest», Kennos 3, 1990, 185-195. J. North, «Diviners and divination at Rome», en M. BeatO anO J. North (eds.), Pagan Pniesí. Religion ano! Power itt lite Anciení World, London 1990, 49-71. II). Briquel. «Une explication du nom des Etrusques diez Isidore de Séville: aper9us sur le développement de la divination étrusque A date tardive», Genión, 9, 1991, 289- 298. 1. Champeaux, «Horace et la divination étrusco-italique», Les écrivains da si&rle d’Augas¡e el la disciplino etrusca. Caesarodunum60. 1991, 53-72. N. Valenza Mele, «FIera ed Apollo a Curna e la mantica sibillina», RÍA, 3, 14-15, 1991-1992, 5-72. P. Athanassiadi, «Dreams, Theurgy and Freelance Divination: ¡be Testimony of lamblichus», JRS, 83, 1993, 115-130. A. Grandazzi, «lntermortua jam et sepulta verba (Festus, 242 L). Les mots de la divination cha Verrius Flaccus», Caesarodunam, suppl. 63, 1993. 31-92. B. LiouGiBe, «Divinisation des mons dana la Rome ancienne», RENí 71.1, 1993.5. Montero, «Mántica inspirada y demonología: los Hanio/i»,AC, 62, 1993, 115-129.5. Montero, «Plauto. Mil. 694 y los primeros metoposcopi latinos». Dioniso. Rivista di S/udi sal teatro antico. Siracusa LXIII, fascí, 1993 (1994), 77-82. E. Domingo. «EJ ¡‘neuma comoinspiración», en Estudios sobre Pluianco: los ideas religiosas, Madrid, 1994, 51-56. 5. Montero, Diosas y adivinas. 44 5. MONThRO -5. PEREA Mujery adivinación en la Roma antigua, Madrid 1994. 5. Montero, “Livia y la adivinación inductiva», Polis. Revista de ¡a Universidad de Alcalá 6. 1994, 255-261. S. Montero. «La gens Cornelia y la adivinación natural», en Actas del ¡II Congreso Peninsular de Historia Antigua, Vitoria 4-7julio 1994. C. Santi, «Divinazione e civitas>’, liza No/ion ofRe/igion itt Compara/he Research, Roma 1994, 327-334. D. Briquel. «Sur un fragment d’Umbricius Melior: linterprétation par un harospice de la légende de fondation de Rome ?», Caesarodunum, supí. 64, 1995, 17—26 = BAOS 1996, 32-43. N. Fick, «Divination étrusque, divinatiouitaliquedanslesarinicon», Caesarodunum,supl. 64,1995,153-158. A. Grandazal. A., «Un aspect de la divinition chez Tacite, Anna/es XII, 24: quelques remarques sur le pomerium”, Les écnivain.s e//etrusca disc4flino. Caesanodunanz, supí. 64, 1995, 38-62. Cli. Guittard, «L’errusca disciplina diez Lucain», Les écrivaitts et ¡‘etrusca disciplina. Caesarodununz, supí. 64, 1995, 94-104. 5. Montero, «La interpretación romana de las prácticas hepatoscópicas extranjeras», en Genión 13, 1995, 155-167. 5. Montero, «Adivinación y esclavitud en la Roma antigua», en ‘1/u. Revista del Instituto de Ciencias de los Religiones 0,1995, 141-156. B. Poule, «Divination et eínisca disciplina chez Quintilien et Sénéque le ¡lliéteur”, Caesaradunazn, 1995, 147-151. M. Hano «Témoignages de Plorus et de Justin sur la divination”, Les écnivains du deuxi?me siAcle et leirusca disciplina. Caesanodunum, supí. 65, 1996, 67-80. 0. Kornbiuth, «Late ¡loman Gemstone Dice: Tools Vot flivination>’, AJA, 100, 1996, 349. 5. Rihichini, «Astri, Segul, Sogní e Profezie. La divinazione nel mondo antico», Arciteo XIV/8 (162) agosto 1998, 59-91. J.R. Jannot, Devins, Dieta el Démons. Regands sur la religion de 1 ‘Étnunie aníiqae, Paris 1998. 5. Montero, «Divinazione femnúnile e predestinazione al potere nella Roma imperiale”, en Acies del Co//oque “Poavoin, divina/ion, prédes/inationJons le mondeantique», BesanQon, (en prensa). -tkRIJSPICINA —»ASTROS -*AUOURATIO -CATAPVROMANCIA —CICERÓN -*FATUM ~aFORTUtJA ?RIMIOBI’41A -“uoaÓsco~o —*ISCANOMANCIA -*MNTICA -‘OMEN —?RODIOIO -*SORTES -SIJEÑoS ‘-‘TAGES —TROFoNIO. ADONIS (Adonis, tlów¡áq): E. Servais-Soyez, «Adonis”, L¡MC, 1, 1981, 225, 226, 228. R. RosenthaL-Heginbottoni. «The Cult of Aplirodite asid Adonis in tIre Late Antique Orient”, AJA, 98, 1994, 321. U. Hausnntnn, «Aphrodite und Adonis», Eirene, 31, 1995, 88-97. E. Whitehouse, «The rebirth of Adonis”, PBSR, 63, 1995, 215-243. ADRIANO (Religión 1 Política religiosa de): G. Botti. «L’Apis de l’empereur Hadrientrouvé dans leSérapéomd’Alexandrie», SSAA 1899, 27ss. E. Dressel, «DieMatidiatempelaufeinezn Medalliondes Hadrianus”, Cono/la Numismatica, 1906. 16-28. F. Prechae, «Hadrian et Bona Oea», RN, 1919, 163ss. E.W. Henderson. The L Hadrian asid Antoninus Pius against circumcision», Latomus, 18, 1959, 334-347. A.S. Benjamin, «Re Altars of Hadrian in Athens and Hadrian”s Panhellenic Program». Hesperia 32, 1963. 57-86. H. Castritius, «Der Phoenix auf den Aurei Hadrianus und Tacitus», JNO 14, 1964, 89-95. M. Guarducci, «La religione di Adriano», en Les empereurs romains dEspagne, Paris 1965, 209-221. 5. La¡nbrino, «Les cultes indigénes en Espagne sons Tajan et Hadrien», en Les empereures romains d’Espagne, Paris 1965, 223-42. W. Schmid, «Die Coexistenz von Serapislcult und Christentum in Hadrianbrief bei Vopiscus (Quadr. Tyr. 8)» BHAC 1964/5, Bonn, 1966, 153-184. S. Follet, «Hadrien en Egypte et en Judée», RPIZ 42, 1968, 54-77. P.J. Sijpestijn, «A new Document concerning Hadrian’s Visit to Egypt», Historia 18, 1969, 109 ss. R. Flaceilére, «Hadrien et Delphes», CRA! 1971, 160-187. A. Barattollo, «Nuove Ricerche sull’architettura nel tempio di Venere e Roma lii etA adrianea», RM 80, 1973, 243-269. 1. Harrison, Tite Official Priest of Borne itt tite Reigns of Trajan ano! Hadrian, Chapel Hill Diss, 1974. W.E. Macal!, «Hadrian, lovis Olympus», Mnemosyne, 27, 1974, 59-66. iP. Mattin. «Hadrien et le Phoenix. Propagande numismatique», Mél. W.Seslon, Paris 1975, 327-338. R. van den Roer, «Trajan’s Deification and Hadrian’s Succesion”, Anciení Society 6, 1975, 203-212. M. Le Glay, «Hadrien el l’Asklepeion de Pergame”, 1/CH, 100, 1976, 347-372. .1. De Churruca, «El rescripto de Adriano sobre los Cristianos», Estudios de Deusto 25, 1977, 398 ss. M. Peusa, «Rappresentazioni di monumenti sulle moflete di Adriano». RIN, 80, 1978, 27-78. II. ZoepiTel, «Hadrian and Numa», Chiron, 8, 1978, 391-427. H.W. Denario, A Commenlany on tite Vi/a Hadriani itt tite Historia Augasta, Ami Arbor, Michigan 1980. C. González Román, «Problemas sociales y política religiosa: a propósito de los rescriptos de Trajano, Adriano y Antonino Pío sobre los cristianos», en Paganismoy Cristianismo en el Occidente del imperio romano, (Memorias de Historio An/igaa, 5, 1981), 227-242. H. Stierling, Hadnien el larchitectune, Paris 1984. D. Golan, «Hadrian’s decisionto supplant ‘Jerusalem by ‘Aelia Capitolina’», Historia, 35, 1986, 226-239. DM. Jacobson, «Hadrianic Architecture and Geometry», AJA, 90, 1986, 69-85. MT. Boatwright, Hadnian aid tite City of Rome, Princeton 1987. 1. Mariotti, «Animula vagula blandula», Studi Anticitizá memoria Clemenflno Gatti, Milano 1987, 193-236. K. Clinton, «Hadrian Constribution to¡be Renaissnnce at Eleusis», ProceedingsXBritishMuseum Class. Colloquiam, London 1989. C. Jacob, «Reos Hermes epi Hadrianou. La mise en scéne du pouvoir impérial dans la Description de la terne habiíée de Denys d’Alexandrie”, CCGG, 2. 1991, 43-53. 5. Swain, «Plutarch, Hadrian and Delphi». Historia, 40, 1991, 318-330. 0. Alfdldy, «Hadrian als magister der frates Arvales ADVENTUS: H. flelien, «Adventus Dei. Der Gegenwartsbezug in Vergils Darstellung der Geschichte von Cacu usid Hercules», RhM 106, 1963, 23ss. 5. Mac Corniack, «Change and 46 5. MONTERO - 3. PEREA Continuity in Late Antiquñy: tIre ceremony of Adventus”, Hislonia, 21, 1972, 721-752. 3. Maggl, «La figura di Victoria nelle rappresentazioni di profectio e di adventus di etA imperiale», Ostnaka, 2, 1993, 81-91. Y>. Dufraique, Adven/us Augasli. Adventus Christi. Becitenche sur/’e.xploita/ion idéologique el liltéraire dan cénémonial dans lAntiqaité tardive. Pans 1994 K E Ros, «¡loman Adventos and Profectio Coins’>, ~IJA, 100, 1996, 348. AEDES A M. Colini, «Aedes Veiovis inter Arcem et Capitolion», BCAC, 70, 1942. Sss. 0. Omnézil, Aedes rorundae Vestae, Rilue¡s indoeuropéens ñ Rome, Paris 1954. 0. flumézil, «Trois régles de l’aedes Vestae», BEl. 37, 1959, 94-107. 14. Vidal. «Le dépot “iii aede’», RHD 43, 1965, 545-587. H. Cancik, «Zur Gesehichte dar Aedes (Herculis) Musaruni auf dciii Marsfeld», MDAIR 76, 1969, 323-328. P. floyancé, «Aedes Catuli”, taeles san la ne/igion romaine, Roma 1972. 187-193. M. Martina, «Aedes 1-lercolis Musarum», Dialogi Arciteologia, n.s.3, 1, 1981, 49-68. AEDITUUS: F. Cavazza, «II signuticato di aeditu(m)us e di suol presuntí smonimi e le relative mansioni», Lalomus .54, 1995, 58-61. AEGRITUPO: J. Dion, «L’expérience du sacré chez Virgile: lesemple de l’aegritudo”, BAOS. 1992, 297-306. AEGYPTIACA: 0. Lafaye, Histoire du cal/e des divinités dA/exandrie itors de 1 Égypte, Paris 1883. Th. Wideniann, Adalts ano! Citi/dern itt tite Roznan Empine, London Routledge, 1989. Th. Widemann, Die Amule/te denAlten Aegyplen, Leipzig 1910. Th. Hópfner, Fon/es ne/igionis aegyp/iaca, IL Bonn 1923. 6. Lefebure, Le iombeaa de Pelosinis, Paris, 1924. F. Len, La mogiedans 1 EgypteAntiqaer de ¡‘Ancien empinejusqa al époqae copte. Paris 1925. M. Tod, «The Scorpion la Graeco-Roman Egypt». JEA 25, 1939, 55-61. A. Rowe, «Short repon on Excavations of ¡be graeco-roman Museum made during dic season 1942 at ‘Pompeys Pifiar. Site of the temple of Serapis...», SSRAA, 35,1942.124-161.6. Heniberg, Die Kabinen. Uppsala 1950. P. Pietrangeli. Musei Capi/olini. 1 mnonumenti dei ca/ti orienta/i, Roma, 1951. R. Rémondon, «L’Egipte el la supréme résistence au christianisme (V-VII siécles)», Bull.lnst.Franc.Arciteol.Orienl., 51, 1952, 63-78. E. .Ielinkowa-Reymond. «Recherches sur le róle des gardiens des portes” dasis ladministration générale des temples égyptiens», CdE, 28, 1953, 39-59. H. de Meulenare, «Pastoplioros et gardiens des pons», Cd’E, 31, 1956, 299-302. A. Rowe, «The great Serapeum of Alexandria», SRL, 39, 1957, 485-520. VS. Sauneron, Les prflres de t’ancienne Egyple, Paris, 1957. P. Lambrechts, «La politiqee religicuse des empereurs romalas. Leor attiwd erivers les chItes egyptiens et phrygien», NClio, 10-12, 1958-1962. 243-245. A. Hermann, “Der lelzIe Apisstier», JAC 3, 1960, 3ss. J.P. Louw, «Note sur les théraupetes et egkatochoi au Serapcum de Menphis>’, LAC, 1960. Ph. Derehain, «Lautenúcité de l’unspiration égyptienne dasis le Corpus Hermeticuin», RHR 2, 1962, 175-198. E. ¡versen, Obelisks in Exile 1, Copenhagen 1968. 1. Becher, Augustus uno! Agypíen. Síadien mr Religionspolidk uno! Propaganda in augusíeisltcer Zeil, Leipzig 1969. 0. Grhnxn, Die Zeignisse ¿iegyptisher Religion uno! Kanstelemente im rámisciten Deuísch¡and. Leiden 1969. V. Tran ‘1am ‘1mb, Le cutie des divinúés onieniates á Herculanum, Leiden 1971. M. Malaise, Inventaine préliminainedes documenis égyptietts décoavenis en halle, Leiden 1972. M. Malaise, Les condí/jons de pénéiration el de diffusion Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 47 des cuí/es égypriens en Ilalie, Leiden 1972. A. Roullet, Tite Egyptian and Egyptianizing Monaenenís of Imperial Rome, Leiden 1972. AH. Roulet, Tite Egyptian ano! Egyp/ianizing monaments of imperial Bome, Leiden 1972. M. Mainise, inventaire prélitninaire des docamenis égyptiens décoavents en ¡talie, Leiden 1972. W. Baila, Untersuchungen zar Gótllicitkeit des regierenden Kónigs: Ritas uno! Sakralkónigtum in Allágyp/ett nocit Zeugnissen den Fniizeit uno! des Alíen Reicites, Munchen 1975. C. Zaccarin, «Religione egiziana e propaganda imperiale romana: a proposito dele monete di Valeriano Cesare con la ciocca di Horus», Ann.Ist.Num. 23, 1976, 161-198. J.C. Grenier, Anubis alexandrin el romain, Leiden 1977. J.C. Grenier, Anubis alexandnin el romain, Leiden 1977. C. Aldred, Tite Temple of Dendur (Met. Mus, of Ant BalI. 36.1), New York 1978. 0. H@lbl, Zeugnisse ¿igyptisciter Religionsvons/el/ungenfl¿r Epitesas, Leiden 1978. K.A.D. Sinellk, «The Cult of ¡be Ibis in dic Greco-Roman Period, with special Attention to te Data from ¡be Papyri», M.J. Vermaseren, 5/adies in Hellenis/icReligions, Leiden 1979, 225-243. 5. Montero. «Divinidades egipcias en Estacio», Habis 10-11, 1979-1980, 241-253. F. Dunand, «Cultes égyptiens hors d’Égypte. Essaid’analyse et conditions de leur diffusion», en Re/igions, poavoir, nappor/ssociaux, Paris 1980, 71-148. M. Malaise, «Contenu et effects de l’initiation isiaque», Ant. Cla.ss., 50, 1981, 483-498. N. Lewis, Life in Egypt unden Roman Rule, Oxford 1983. L. Kakosi, «Dic ágyptische Religion under Constantinus usid seinem Nachiolgen», ActaClass. 19, 1983. 107- 112. E. Van’t Dack, «Les rélations entre l”Egypte ptolemaíque et l’ltalie. ..», Egyp/ ano! tite hel/enisticWorld, Leuven 1983, 282-407. E. flunaud. «Boubastis”. LIMC, III. 1984, 144-145. J. Leclant, «Aegyptiaca et milieux isiaques. Recherches sur la diffusion du matériel et des idées égyptienne”, ANRW, 11.17.3, 1984, 1692-1709. M. Malaise, «La diffusion des cultes égyptiens dans les provinces eoropéennes de l’empire romain», AIVRWII.17.3, 1984. 1615- 1691. J. Leciant, «Aegyptiaca et milieux isiaques. Recerches sur la diffusion du matériel et des idées égyptiennes», AA’RWII. 17.3,1984, 1692-1709. RA. Wild. «The Known Isis-Serapis Sanctuaires from ¡be Roman period”. AM?WII.17.4, 1984, 1739-1851. K.A.D. Sinelik, «Who knows not what monsters dementedEgypt worship? Opiions om Egyptian animal worship in Antiquity as part of ¡be anciení conception of Egyp», ANRW 11.17.4, 1984, 1852-200. 5. Aurigenuna, Villa Adriana, Roma 1984. F. Presedo, «Religion y magia en el Egipto greco- romano>’, Religión, superstición y magia en el mundo roznano, Cádiz, 1985, 75-100. 5. Bakhou¡n, “Aspects egyptianisants du programme monetaire dHadrien dans l’atalier dAlexandrie>’, DHA 12, 1986, 365-370. 0. Fowden, Tite Egyptian Hermes. A His/orical Appnoacit lo tite Late Pagan Mmd, Cambridge University Pres, 1986. 0. Freyburger. Sectes religieu.ses en GrAce el a Rome, Paris 1986. M. Le GLay, «Sur l”implantation des sanctuaires orientaux á Rome», L’Urbs. Espace urbain et itisloine, Roma, 1987, 545-562. M. Gflrg, «Neilos und Domitian. Fin Beitrag zur spátantiken Nilgott-lkonographie». Religion and Erbe Ágyplens. . za Ritren A. Bóitling, Wiesbaden. 1988, 65-82. Ch. EI-Mahdy. Mumuries, mytit and znogic itt anciení Egypt. London 1989. J. Marcadé, «Liniage sculptée d’Harpocrate á Délos», BAR (Beata Arts), 71, 1989, 242-276. L. Vidman, «Der ágyptischen Kult iii den Donauprovinzen», AA’RWII. 18.2, 1989, 975-1013. E. Mora. Prosopografia isiaca. 1. Corpus Prosopographicum Religionis lsiacae, Leiden 1990. J.L. Podvin, «Aegyptiaca de Picardie», CE, 65, 129,1990, 41-54. A. AMalia, «A Graeco-Roman group statueof unusual character from Dendera», iFA, 77, 1991. 189-193. L. D’Ambrosio, «Per la storia dei culti orientali: uniscrizione in greco della Pusteria”, RSAn¡., 21, 1991, 165-195. E. Kayser, «Oreilles et 48 S. MONTERO - 8. PEREA couronnes. A propos des cultes de Canope», B¡FAO, 91, 1991, 207-217. 5. Bakboum, «Signification de limage d’Apis sur le ¡nonnayage dAlexandrie», CE, 1992, 133-142. L. flricault, «Deuxnouveaux Osiris dans j.c Nord de la Gaute», R.Nond, 74. 296, 1992, 179-183. D. Delia, «The refreshing water of Osiris», JARCE, 29, 1992, 181-190. C. DOnofrio. Oh obehisciti di Roma, Roma 1992. Varios. A/la ricerca di Iside: anahisi, studi, restauridel/’Iseo pompeiano nel Museo di Napoli, Roma 1992. B. Boyaval, «Le proscynéme dAurélius Aménóthés», CRIPEL, 15, 1993, 101-103. R.K. Ritner, Tite Mecitanics ofAncien/ Egyp/ian Magical Practice, Chicago 1993. M. de Vos, «Aegyptiace Romana», PP 49, 1994, 130-159. J. Fossum, B. GIner, «Se¡b in ¡be Magical Texts>~, ZPE, 100. 1994. 86-92. D. Hagendorn, «Zum ágyptishen Kalender unter Augustus», ZPE, 100. 1994, 211-222. 1. Jenk’¡ns. «The Masks of Dionysos/Pan-Osixis-Apis». JDA¡, 109, 1994,273-299.0. Pinch, MagicinAnciení Egyp/. London 1994. ¡‘GP. Meyboom, Tite Nile mosaic of Pa/es/rina. Lar/y Evidence of Egyptian Beligion itt Ita/y, Leiden 1995. 5. Montero, A. Pérez Largacha, «Los ‘Funerales’ de Pompeyo: una interpretación egipcia», SCO, 45, 1995. ~9-463. 0. Nacbtergael, «Une dédicaceá Harpocrate»,CE, 70, 1995, 246-251. M. Totti-Gemuend, «ZueinerHarpokrates- Ocume». ZPE, 108, 1995, 285-286. A. Bongionanni. «Culti egizi cd orientali ad Industria», Ad Quitttum, 9, 1996, 75-83. H.J. Thissen, «Kmeph - ein verkannter gott”, ZPE 112, 1996, 153-160. ->ECIPTo (Religión en) -*I4ORUS -*1518 *MAOIA *NEflI *NILO *OSIRIS PASTOFOROS -*SERAPIS -‘TOTIl. AEQUITAS: 0.0. Be¡loni, «Aequitas”. LIMC, 1. 1981, 241-243. AERACURA (otras veces Hera Kyria. Herecora, Ericura, Ercura, Veracura): M. Le Glay, «Aeracura»LIMC, 1,1981,243-244. A. Kossatz-Deiss¡nann. «Herecura»,LIMC, V, 90, 262- 264. Divinidad asociada a aveces a —“015 PATER, o a las -4,IATRES. AETERNITAS: E. Benveniste, «Expression indo-eoropcenne de leternité», REL 38, 1937, 103-1 12. C. Koch, «Roma acterna», Gymnasiam, 59, 1952, 128-143. F. Cumont. «L’etemité des empereurs romaisis’>, Rev.Hist.Litt.Bel. 1, 1896, 435-452. MP. Charlesworth, «providentia and Acternitas», ItT/IB, 29, 1936, 107 ss. W. Deonna, «Eternité”, Homm. F. Cumon/, Paris 1949, 71 ss. F. Paschoud, Roma Aeierna. Etudes sur le patniotísme romain dans 1 ‘Occident latín ~ í ‘epoque des grandes invasions, Neuchátel 1967. W. Eisenhut, «Acternitas, actemus», K/eine Paa/y, 1, 1964, 104-105. 1. Kajanto. “Qn te Idea of Eternity la LatinEpitaphs”. A nc/os 8, 1974, 59-69. 0. Relioni, «Acternitas e annientamento dei barbari sulle monete. 1 canali della propaganda nel mondo antico», Milano, CISA. 1976, 220-228. 0.0. flelloni, «Acternitas», LIMC 1, 1981, 244249. R. Etienne. «Acternitas. Augusti- Actemitas lmperii. Quelques aper9us», Les grandesfigures neligieuses, Paris, 1986, 445-454. L. Foncher, «Aion et Aetcrnitas», La mylitologie clefde lectune. Homm. 1/Chevalier, Tours 1986,1, 131-146. MD. Dopico, «Liberalitas y acternitas principis en Plinio el Joven», Ktézna 18, 1993, 227-243. F. Vattoni, «Domus acterna», Aagustinianam, 36, 1996, 231-236. D. Dopico, «Le concept de lAternitas de Rome. Sa diffusion dans la socieré romaine», LEC 66, 1998, 159-279. -AION —“PLIJTÓN —‘TEMPUS Romana Religio 1 Rehgio romanoruin Diccionario Bibliográfico 49 AETERNUS (DEUS): V. Bozilova, «Deus Aetemus iii Novae (Moesia Inferior)», ZPE 79, 1989, 178-181. G.F. La Torre, «Una dedica all’Aterno divinizzato dal territorio di hnterpromium», Epigrapitica, 51, 1989, 129-139. AFRICA (Deificada): M. Le Gíay, «La déese Afrique A Timgad», Hom~nages a J.Bayel, Bruselas 1964, 374-382. M. Le «lay, «Africa», LIMC, 1, 1981, 250-255. AFRICA (Religión romana en): 5. «seIl, Histoire ancienne de l’Afrique du Nord, 8 vols. Paris 1920-1928. 0. Pesce, 1/ tempio diside itt Sabratita, Rome 1953. Ch. Plcard, Les religionsde /AftiqueAntique, Paris. 1954. P. Brown, «Religious Dissentinthe LaterRoman Empire North Africa”, His/ory 46, 1961, 83-101. M. Le «lay, Saturne afnicain. His/orire, Paris, 1966. P. Corbier, «Hercule africaun, divinité indigene?», DHA 1. 1914, lO4ss. FI. Pavis D’Escurac, «Magna Mater en Afrique», Bu//A nq. Argelienne, 6,1975-1976, 223ss. PA, Février. «Religionet domination dans l’Afrique romaine», Dial. d’Hist. .4nc., 2, 1976. 305-36. T. Kotula, «Linsurrection des Gordiesis et l’Afrique romaine», Eos 51, 1959-1960, 197-211 = Arciteologija, 29.4. 1987, 55-60. K.M.D. Dunhabin, Tite Mosaics of Boman Nortit Africa. 5/adies iii iconognaphy and Patronage [Reigious scenes and figures: 3. Magical Symbols]. Oxford, 1978. H. Pavis d’Escurac, «La publica reigio a Timgad», Centre richencite e documeníazione sull’anticitiza classica. A/ti 11. 1980-1. 321-37. E. Smadja, “Remarques sur les débuts du culte impérial en Afrique sous le régne dAuguste», en Religiotts, poavoir, rapports sociaux, Paris 1980, 151-69. R. Turcan, «Rome ¿ternelle et les conceptions gréco-romaines de l’eternité», Da Roma a/la lerza Roma, 1. Roma, 1981, 1-29. N. Ferchiou, «Un décor architectonique du II’ siécle en Afrique Proconsulaire (Tunisie): les vestiges du Capitole de Nuinlulis», Pap. Brit. Scli. Rozne, 52, 1984, 115-23. FI. Pavis D’Escurac, “La publica religio a Timgad», Religione e ciltá, Roma. 1984, 320-340. M. Barbera, «Lucerne africane nel museo nazionale romano: rfflcssioni so iconografia e ideologia», Opus, 4, 1985, 153-63. E. Sma4ja, «L’exnpercuret les dieuxen Afrique romaine», DHA, 11,1985, 541-556. M. Lenoir, «Aulisua, dieu maure de la fecondité», L ‘Africa romana. Ant III convegno statU Sassari, Sassari, 1986, III, 295-302. R.M. Cid López, El culto al empenadon en Numidia de Augusto a Diocleciano (Tesis en microficha). Oviedo 1987. D. Fishwick, “A Sacred Edict (?) at Mactar», ZPE 73, 1988, 113-115. R. Seguin, «La magie dana lAfrica romaine», en CG. Dubois (cd), Magie el li/tena/une, Paris 1989, 32-u. PH. Tilnsant, «Introdoction au phénoméne des temples á cour en Afrique romaine», RAHA, 22, 1989. 9-16. A. Bescbaouch, «Qu’est-ce qu’un iudurio? Spiritualité punique et culture latine en Afrique romaine», MEFBA, 102, 1990, 639-646. M. Khanoussi, «Mercure psychopompe en Afrique”, MEFBA, 102. 1990. 647-649. L. Ladjimi SebaY, «A propos du flaminat fémunin dans les provinces africaines», MEFRA, 102, 1990, 651-585. A. Mastino, «Un decurione dell’ala 111 Asturum praepositus castelli Tamudensis, in una nuova dedica a Giove nel dies natalis di Settisnio Severo», MEFRA, 102, 1990, 247-270. G.-C. Plcard, «Ba’al Haurmonet Saturne dans l’Afrique romaune», Semitíca, 39, 1990, 89-97. C. Rossignoli, «Persistenza del culto betilico nell’Africa romana: un’iscrizione da Thala (Tunisia)», L ‘Africa romana IX, Sassari 1991, 73-96. X. Dupuis, «Les Pontifes etíes Augures dans les cités africaines auBas- Empire», en Afrique du Nono! antique et medievale. Spectacles, vie portaaine, neligions, Paris 1992, 139-151. N. Kallala, «L”autre aspect du culte de Jupiter en Afrique», en Histoire el 50 8. MONTERO -8. PEREA arcitéologie del ‘Afriqaedu Nond, V’ Colloque int., Paris 1992. 193-200. C. flourgeois, «Note sur le culte de leau en Afrique>’. BM, 151, 1993, 19-25. F.M. Vanni, «L’iconogratua di Ercole nelie monete di zecca Africana», Encole itt Occidente, Trento. 1993, 119-123. A. Wypustek, «The Problem of Human Sacrifices ir> Roman North Africa», Los, 81. 1993, 263- 280. Y. Le Bohee (ed.), L’Aftique, la Gaule, la Religion & l’epoque nomaine. Homm. Le O/ay, Bruxdlles [994. E. Lipinski. «Apollon/Eshmun en Afrique proconsulaire», Mélanges M. Le Glav, 1, Bruxelles, 1994. C. Ricci, «Africani a Roma. Testinionianzeepigrafiche di etA isnperiale di personaggi provenienti dal Nordafrica», Ant.Afn. 30, 1994, 189-207. D.K. Bruhart, «The African Domestic Nymphaeum», AJA, 99, 1995, 352-353. D. Parrish, «The Mosaic of Aion and the Seasons from 1-laidra (Tonisie): an lnterpretation of its Meaning an lmportance»,An. Tanel., 3, 1995, 167-191.8. Montero, «Medicinaysuperstición en el Africa romana: la hechicera Favilla», en A/ti dell’ XI Convegno Intennazionale “L ‘Africa Romana”: Lo scienza e le lecniche nt//e province nomane del Nono! Africa, Ozieri, 1996, volí, 403-408. AFRODISIAS (DEIFICADA) (‘A~po3¿u¿a~): K.T. Eriin, «Aphrodisias», LIMC, II, 1984, 1-2. C, Augé. «Dieux et héros sur les rnonnaies dAplirodisias”, DossiersAnch. 148. 1990, 46-61. AFRODITA (‘A~opo&$fl: M. Verzar, «Pyrgi el”Afroditedi Cipro», MEFRA . 92, 1980. FO. Majer, «Der Tempel der paphischen Aphrodite ir> der Keisery.eit”, Humanitas-Citnistianitas, Berlin, 1982, 768-777. A. Delivorrias. G.B.D. Kossatz-Deissman. «Aphrodite”, LIMC, 11, 1984, 2-151. R. Fleischer, «Aphrodite(Aphrodisias)»LIMC, II, 1984, 151-154. P.C. Maier, Al/-Papitos auf Cypern. Ausgrabungen zun Gesciticitíe von Stadt und Heilig/um (1966-1984), Mainz 1985. E. Marioni, «Silla, Delf¡ e ¡‘Afrodita de Afrodisia. Per una interpretazione di Appiano», SC 1, 97, 451-455 = S/udi Anticitilá memoria Clementina Go/ti, Milano, 1987, 193-236. M. Tomovié, «KalamisovavaAfrodita Sosandra i problein skupnog nalaza skulptura Sa Medijane 1 L’Aphrodite Sosandra de Calamis et le probléme de la découverte dii groupe de sculptures de Mciana (Nis>», Síaninan, 40.41, 1989-1990, 231-239. M. Floriani- Squarciapino, «L’Aphrodite d’Aphrodisias”, Dossíens Anch., 148, 1990, 22-25. P. Linant de flellefonds, «Héraclés A Aphrodisias”, DossiensAncb., 148, 1990, 26-37. C. Saiou, «Léda callipyge au pays d’Aphrodite. Remarques sor lorganisation, la fonction et l’iconographie d’un mosaique de Palaepaphos (Chypre>”, Synia, 67,1990, 369-375. A. Dierfrhs, «Aphrodite in Bielefeld”, Boreas, 14-15, 1991-1992, 239-242. 0. Messineo, «Una replica medita dellAfrodite di Epidauro”. BCAR, 94, 1991-1992, 301-308. M. Waegeman, «Aróriphasis. Aphrodites magical name», AC, 61, 1992. 237-242. P. Marchad, «Recherches sur les mythes et la topographie dArgos. 1. Hermés el Aphrodite”, BCH. 117, 1993. 211-223. M. Broze, «Aphrodite, Hathor, EÑe, Marie et Barbélo: A propos dii langage xnythique desécrits de Nag Hamjnadi», Kemos 7, 1994, 47-57. A. Herznary, “La date du temple d’Aphrodite A Amathonte,” BCH, 118, 1994, 321-330. R. Rosenthal-Heginbottomn. «The Cult of Aphrodite and Adonis in the Late Antique Orient”, AJA, 98, ¡994, 321. U. Hausniann, «Aphrodite und Adonis», Eirene, 31, 1995, 88-97. CM. Havelock. Tite Afrodite of Knidos and iter saccessons. A storical review oftitefemale nade itt Greek ant, Ana. Arbor. Michigaa, 1995. FO. Maier, “Le sanctuaire d’Aphrodite A Paplios”, Dossiers Arcit.. 205, 1995, 84-87. L. Frey-Asche, «Aplirodite in Mainz”, MDAJ(l), 46, 1996, 277, 286. -ARORIPHASIS —AL~UZZA -*011 ).4AURI -dIRANIA —.VENIJS. Romana Religio / Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 51 AGATODAIMON (Ayafto¿5a4¿wv): F. Dunaud, «Les représentations de l’Agathodémon. A propós de quelques bas-reliefs du Musée d’Alexandrie», filFA 0, 57, 1969, 9-48. F. Dunand, «Agathodaimon”. LIMC, ¡1981, 277-282. AGDISTIS (Ay&arC~): M. Meslin, «Agdistis ou lAndrogynie malséante», Mélanges Venmasenen, 11, Leiden, Brill, 1978, 765-776. L. Roben, «Stace, les carrieres et les monflaies de Dokimeion, Allis et Agdistis», A ínavers lAsie Mineure. Paris 1980, 221-256. AGER: P. Catalano, “Aspetti spaziali del sistema giuridico-religioso romano. Mundus, templom, orbs, ager, Latium, Italia”, ANRW 11.16.1, 1978, 440-553. AGLIBOL (En el arte romano): M. Le Glay, «Aglibol», LIMC. 1, 1981, 298-302. F. Chausson, «Vel lovi vel Soli: quatre étudesautour de la Vigna Barberii (191-354)», MEFRA, 107, 1995, 661-765. -*PALMIRA, RELIGIÓN DE. AGNOSTOS THEOS (Ayrwaroc Oeóg): A. von Harnack, «Der Vorwurfdes Atheismus in den drei ersten Jahrhunderten», Teste und Untersucitungen, 28.4, 1905, 3-16. AB. Drachniann, A/iteism in Pagan Anliqui/y. Copenhagen 1922. A.J. Festugitre, La névelation d’Herm?s Trismégiste, vol. IV, Paris 1954. N. Brox, «Zum Vorwurfdes Ateismus gegen dic alte Kirche” TníenenTiteologischezeitscitn¡fl, 75, 1966,274-82. FIS. Versnel, «Self-sacrifice, compensation and ¡be anonymous gods». Le Sacnifice dans lantiquité, 1981, 135-94. P.W. Van der Iiorst, «The Altar of te “Unknown God” in Ateas AGONíA: L. van Johnson, «Agonia, Indigetes and the Breading of sheeps and goats», Latomus 26, 1967. 316ss. AGRíCOLA DEUS: O. Musso, «Agricola deus (Tibí, 1, 14)». Alene e Roma, 17, 1972, 21- 24. AGRICULTURA (RITOS AGRARIOS): AL. Broughton. «TheMettologia rustica», Class. Pititol., 31, 1936. 353-356. J. Fontaine, «Des traces de rites agraires dans un passage de Varron?». RLAug 5, 1959, 261-265. 1. Bayet. «Les ‘Fcriae Sementivae’ et lesindigations dans le culte de Cérés et de Tellus’>, Rey. ¡cUsí. Reí., 137, 1950. 172-206 = Croyances e/Bites dans la Rome aníique, Paris 1973, 9-43. J.J. O’Donnell, «Paganus: evolution and use», Classícal Folia, 31. 1977,163-9. L. CalboliMontefusco, «Cato agr. 74-121», G¡F 11, 1980, 209-228. 0. Piccaluga. «La corona e il sigillo. Agricultura scritta e sorittura agraria negli Acta Fratrum Arvalium”, Scnittunae cíviltá, 9,1985,271-284. C. Ampolo, «Romearchaiquc, Une societé pastorale%, Pastoral Economies itt Cla.ssicalAntiqaity, 1988, 120-33. R. Martin, «Agriculture et reigion: le témoinage des Agronomes latins». Res Sacrae. Homm.á H.Le Bonniec, Bruxelles, 1988, 294-305. E. Renard, “Bovidés et rites agraires A l’époque gallo- k 52 5. MONThRO -5. PEREA romame», BSAHC, 2, 1989, 6-10. AM. Addabbo, «Ancora sul cap. 160 del de agricultura di Catone», Mene e Rome 35, 1990, 102-112. P. Veyne, «El bosque y la viña», en La sociedad romana, Madrid 1991. 139-148. JA. North, «Reigion and rusticity», en Ti. Comen and K. Lomas. (eds.), Untan Society itt Roman Italy, London 1995, 135-50. -TERRA MATER AGRIPA (Religión de): R. Detweiler, «Historical perspectives on dxc deatb of Agripa Postumus”, CJ6S, 1969-1970, 289-295. J.H. Oliver, «OnthehellenicPolicy of Augustus and Agrippa ir> 27 B.C.”, AJP, 93, 1972, 190-197. AGUA: C. Gioffredi, “Aqua et ignis interdictio”, AP, 9-12, 1947, 426-441. E. Keuls, Tite waten carriens itt Hades, 1974. A. Seppilli. Sacra/idi dell’acqua e sacrilegio dei pottti, Palermo 1977. RA. WiId, Watenin tite Cullic Wonsitip of Isis and Sarapis, Leiden 1981. 5. Gutel Cole, «The uses of Water in Greek sanctuaires”, Eariy Oneekcultpractice, Stockholm, 1988, 161-165. E. Simón, «Fons», LIMC, IV, 1988, 148-149. E. Rossi, «Valcanionica: le sanctuaire romanin de Breno”, Caesarodattum, 25. 1991, 175-178. J.M. Blázquez, MP. García-Gelahert, «Recientes aportaciones al culto de las aguas en la Hispania romana”, ETFj’his), 1992, 21-66. J.M. Demarolle, «Les eaux eh le sacré dans la Lorraine antique». DossiersArcit., 174, 1992, 22-31. E. Diez de Velasco. «Divinités des eaox ¡bermales dans le Nord-Ouest de la proaincia Tannaconensis eh dans le Nord de la provincia Lusitania: une approche au phénoméne du thermalisme romain dans loccidení des provinces ibériques», Caesanodanum, 26, 1992, 133-149. 5. Deyts, “Sources sacrées, stations thernjales et ex-voto de guérison en Gaule romaine”, Caesarodunum, 26, 1992, 55-66. N. Dupré, M.J. Pérex Agorreta, «Thennalisme et religion dans le nord de l’Hispania (des Pyrénécs á l’Ébrc)», Caesanodunam, 26, 1992, 151- 169. E. Kuenzl, 5. Kuenzl. «Aqoae Apollinares/Vicarello (Italien)>’, Caesanodunum, 26. 1992, 273-296. 0. Moitriex, «Hercule et le culte des sources en Lorraine. Les exemples de Thil, Dogny et Deneovre», Caesanodunum, 26, 1992. 67-76. A. Sartre, <‘Le nymphée et les adductions d”eau á Soada-Dionysias de Syrie au Ile siécle ap. J.C.”, Ku~ma, 17, 1992,133-151. A. Bourgeois. .1. Pujol, iP. Séguret, «Le sanclunire gallo- romain des Easiols á Saint-Eeauzély (Aveyron)”, Gallia. 50, 1993. 139-179. C. Bourgeois, «Note sur le culte de l’eauen Afrique», BM. 151, 1993, 19-25. M. Hazndi Sayar. «Weilung an den Flussgoít Kalykadnos”. Aniteologí Dengisi. 2, 1994, 121-122. A. flounni, «La permanence des lieux de culte en Syrie. Lexemple do site de Qadboon», Topoi, 7, 2, 1997, 777-789. F. Díez de Velasco, Termolismo y Religión. La sacna/ización del agua termal en la Península Ibérica y el non/e de Africa en el mundo antiguo, Madrid 1998. -t&PONUS -AQUILEGES -ARVALES -*DIVONA -*FoNS. AGUAS «SULTO A LAS): P. Aebischer, «Notes er soggestion concernant le culte des eaox», SILín. 6, 1932, 123ss. V. Boldi. «11 culto delle acque e le síipi votivi salutari”, A/ti Petrarca, 1938. B. Cabouret. «Liconographie de la source Castalie de Dapliné (Syrie)». Kantitago, 22, 1988-t989, 63-68. AGUSTÍN, SAN (Religión de/en): C. Andresen, BibliognafiaAugusliniano, Darmstadt 1950. ~ J. Martin, Sainí Augus/in, Paris 1907. H.P. Marrou, Sainí Augustin el l’histoine de la cal/une antique. Paris 1938. P. Courcelle, “Source chrétienne el allusions palennes de l’episode du Tolle, lege (Saint Augustin, Confessions VIII, 12, 29)», RHPitR, 32, 1952, 171- Romana Retigio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 53 200. J. Straub, «Augustinus Sorge um dic regeneratio imperii. Das impenum als civitas terrena», HJ 73, 1954, 36-60. G. Lefonte, «L’Occentatio de la loi des Douze Tables d’aprés Saint Augustin et Ciceron», RIDA, 31 serIl, 1955, 287-302. A. Mandouze, «Saint Augustin et la reigion ronxaine», RecitercitesAugustiniennes, 1, Paris, 1958, 127-223. E. Gilson, Las metamórfosis de la Ciudad de Dios, Madrid 1965. P. Brown. Augustine of H¿»po. A Biograpity, London and Berkeley 1967. A. Cameron, «Rutilius Namatianus. St. Augnstine, and ¡be date of ¡be De Reditu», JRS, 57, 1967, 31-39. RA. Markus, Saeculum: History AION: AL). Nock, «A vision of Mandulis Aion», HTitR, 27, 1934, 53-104. ECE. Owen. «AlónandAjónjos»,HarvardTiteol. Review, 37, 1936,265-283. E. Benveniuste, «Expression indo-européene de l’eternité», Bulletin Soc. de linguis/ique de Paris, 38, 1937. 103-112. D. Levi, «Aion», Hesperia 13, 1944, 269-314. Al. Festugiére, «Le sens phiosophique du mot Aión» Parola del Pasrato 11, 1949. 172. Al. Festugiére, «Les cinq sceaux de l’AiOn alexandrin», Revue d’Egypíologie, 8, 1951, 63-70. Al. Festugiére, La névélation d’Hermts Trismégiste, IV, Paris 1954, 152-199. R. Pettazzoni, «Aión(-Kronos) Chronos in Egypt», Essays itt tite llistony of Religiotts 1954, 171-179. 1. Charbonneaux, «Aión et Philippe l’Arabe», MEFRA 1960, 253-272. L. Kakosi, «Osiris-Aion», OriensAntiqaus 3, 1964, 15-25. R. Chevalier, AJON. Le temps citez les Roznains, Paris 1976. A. Alróldi, «From ¡be Aion Plutonios of ¡be Ptolemics to ¡be Saeculum Frugilerum of [he Ruinan Emperors», Siudies F. Scitacitenmeyr, 1977, 1-30. A. Alfbldi, «Aión Plutonios-Saeculum frugiferum», en Greece ana! tite Las/em Mediterranean in Anciení Histo>y and Preitis/o¡y, Siudies presented lo F.Scitacitenzneyn, 1977, 1-30. M. Le Glay. «Ajon», LIMC, 1, 1981, 399-411. L. Foucher, 54 S. MONTERO -5. PEREA «Aion et Aeternitas», La myíitologie clefde lectune. Homm. R. Citevalien, Tours 1986,1, 131- 146.0. Zuntz,Aiott, GottdesRómenneichs,Heidelberg, 1988.0. Zuntz, «AlONPluthonios», Hermes, 116, 1988,291-303.0. Zuntz, «Aion, Gott des Rijmerreich», ,411AW1989.2, 11-67. 0. Parrish, «The Mosaic of Aion and [he Seasons from Haidra (Tunisie): an lnterpretation of its Meaningan Importance». Att. Tana!., 3, 1995, 167-191. MS. Gelsom¡ni. «Sul mosaico sentmate conAión conservato nella Glittoteca di Monaco,’. Picas, 16-17, 1996-1997, 75-114. -‘CRONOS -‘SAECULUM -‘PLUTON AIUS LOCUTIUS: A. Dubourdieu, «Paroles des dieox ~ Rome», BSAF, 1994, 50-51. ALEJANDRÍA (DEIFICADA) ( AXeEav~5pn=cx):MD. Jentel, «Alexandria»,LIMC, 1,1981, 488-494. ALEJANDRÍA (Religión romana en) (A V~avSp~&x iróhc): J.C. Richard, «Mausoleum: d’lzlalicarnase á Rome, puis á Alexandrie”, Latomas, 29, 1970, 370-388. M. Stead, «The High Priest of Alexandria and Ml Egypt”, Proc. of ihe XVI International Congness of Papynology ALEJANDRO DE ABONUTEICO: E. Zeller, «Alexander und Peregrinos, ein Betrílger und ein Schwármer», Vortnáge und Abitandlungen, ¡1, 1877, 154-188. E, Babelon, «Le faux prophéte Alexandre d’Abonotichos», RNam. 4. 1900, 1-30. A. Thimme, «Alexander von Abonuteichos. Em Beitrag zur Glahw(iirdigkeit Lucians”. Pitilologus 49, 1890. 507-514. F. Cu¡nont, ‘ ALEJANDRO MAGNO (Imitación ¡ Mitologización de) ( AX¿$o~8poC): 1’. Troves, 1/mito di Alessandno e la Roma di Augusto. Milano 1953. L. Cracco Ruggini, «Sulla cristianizzazione della cultura pagana. II muto greco e latini di Alessandro dall’etá antonia al medievo»,Atitenaeum 43, 1965,3-80.D. Michel,Alexanderals Vonbilo!flinPompeius. Cáesan uno! Marcus Antonius, Bruxelles 1967. 0. Weippert, Alexanden-Imitatio ansI nñmische Politik in nepablikottisciten Zeit, Wñrzburg, 1972. P. Groen, «Caesar and Alexander. Aemulatio, indtatio, comparatio”, AJAH, 1978, 1-26. 0. Gresci Marrone, ‘ Pigna, il colossus divi Augusti e limitatio Ajexandri in etA giulio-claudia», MEFRA, 98, 1986, 2ss. F.W. Walbank, «Kónige als Gótter. Sberlegungen zum Herrscherlcult von Alekander bis Augustus», Citiron, 17. 1987. 365-382. 5. Montero, «La religiosidad de Alejandro en la historiografía latina: el testimonio de Q. Curcio», en Actes du IV Co//oque international de la SIEN. Nenonia IV: Alejandro Magno, modelo de emperadoresromanos, Bruxelies 1990, 144- 160. F.J. Gómez Espelosín, «Los elementos religiosos de la Vi/a Alexandni», en Estudios sobre Plutarco: las ideas religiosas, Madrid 1994, 169-178. N. BifIl, «E il dio si ravvide. Dioniso da Antonio a Ottaviano», QC44, 1996, 147-157. ALEJANDRO SEVERO (Religión ¡ Politica religiosa de): A. Momigliano, «Severo Alessandro ancitisynagogu.s. Una conferma alia Historia Augusta», Atitenaeum ns. XII, fasc. 2, 1934, 151-153 (=Quarto Con/riba/o, 531-533). 5. Dusanic, «Sevenis Alexander as Elagabalus’associate»~ Historia 13, 1964, 487-498. J. Straub, «Severus Alexander und die Mathematici”, BHAC 1968-1969, Bonn, 1970, 247ss=Regenenatio Imperii, Darmstadt, 1972, 383-409. R. Soraci, Opera legislativa e amminis/ra/iva dell’Impenaíone Severo Alessandro, Catania 1974. G. Tedesehi Grisanti. «II nymphaeum Alexandri sulie monete di Alessandro Severo del 226 d.C.”, Rend.Poní.Aca4., 1, 1977-1978, 165-177. F. Coarelil, «La situazione ediizia di Roma sotto Severo Alessandro”, L‘Unbs. Espace tirbain el itistoire, Roma 1987, 429-456. E. dal Covolo, «Una domos ecclesiae a Roma sotto l”impero di Alessandro Severo?,,, LpitemeridesLi/ungicae, 102, 1, 1988, 64-71. MA. Villacazupa, El valor itistórico de la Vi/a Alexano!ri Severi en los Sa/pIones HA., Zaragoza 1988. J. Linderski. “Heliogabalus. Alexander Severus aad ¡be ius confarreationis’: A note on ¡be ¡U». Historia Teslis, Méloifenís Tadeasz Zawasdski, Freiburg. 1989, 207-216. C. Bertrand-Dahenbach, Alexandre Sév~ne el l’Histoire Augur/e, Bruxelles 1990. ALLAT (‘AXXáO) H J W Drijvers, «De matre inter leones sedente. lconography and characteroftheArab Goddess AlíAs«, HommagesdM.J. Venmaseren,Leiden 1978, 331151. J. Teixidor, Tite Pantiteon of Palmyna, Leiden 1979, 53-62. J. Starcky, «Allath», LIMC. 1, 1981, 564-570. M. Gawlinowski, «Re A¡bena of Pahnyra», Arciteologia (Varsovia), 47, 1996, 21-32. -‘ATENEA -‘PALMIRA. RELIGIÓN DE. ALPANU: 1. Cagó, «Alpanu, la Némesis etrusque et l”extispiciu¡n du siége de Veies», MEFRA 66, 1954, 39-78. U. Briquel. ‘ ALPES (Religión romana en la región de los): L. Pauli. «Einheimische Gótter und Opferbráuche im Alpenraum», AA’RWII.18.1, 1986, 816-871. ALQUIMIA: M. Berthelot, Collection des anciens alcitimistes grecs, Paris 1887, 3 vols. E.O. von Lippmann. Entsteitung andAusbneiíungderAlcitemie, 1919-1931,2 vols. Varios, Catalogue desmattuscnits alcitimiques gnecs, Bruxelies 1924ss. M. Berthelot, Les origines de l’alcitimie, Paris 1938. P. Festugiére, «Alchymica>’, AC 8,1939, 71-95. 56 S. MONTERO -8. PEREA ALTAR: G. Wissowa, «Constitutio arae», Hermes 39, 1904, 156-160. (3. Gatti, «Ala marmorea del “vicus Statae Matris”», Bali. Comm. Ancit. Roma, 1906, 186-197. M. Crosby, «fle Altar of¡be Twelve Gods in Athens», Hesperia. Supí. 8, 1949, 82-103. W. Ilermann, Rámiscite GÓ/tenaltáne, Kallmúnz 1961. 1. Gag, «Les notels de Titus Tatuus. Una variante sabine des rites diutégration dans les curies?», Li/alíe prérroniaine el Rome Républicaine, Mél. J. Heungon, Paris 1976, 1, 309-322. B. Candida, A/íari e cippi nel Museo Nazionale Bomano, Roma 1979. Laffi«La lex arae lovis Salonitonae», Athenoeam, 58, 1980, 119-127. P. Noelke. «Ata et aedicula. Zwei Gattungen von Votivdenkmálem in den germanischen Provinzen», BJ, 190, 1990, 79-124. PO. Spann, «Altars on ¡be Via Augusta: Thc Stations Ad Aras of the Vicarello Cups”, AJA, 95, 1991, 337. R. Turcan, «Les autels du culte nthriaque”. en L‘espace sacrtfiel dans les civilisations méditenranéenes de 1 ‘antiquilé, Paris 1991, 217-25. W. Van Andringa, «A propos d’un aotel votif dédié á Carpentus», RComntinges, 104, 1991, 21-32. 0. Dr~ger, Retigionem Sign AL-UZZA: F. Zayadine. “AI-’Uzza Aphrodite>’ LIMC, II, 1984. 167-169. F. Zayadine, «L”icoaographiedal-’Uzza-Aphrodite» . Mytitologiegnéco-romaitte, mythologiespéripiténiqaes, Paris 1981, 113-118. AMATA 1 AMITA: P.F. Burke, «Virgils Anata», Vergilius 22, 1976, 24-29. J. Gagé, Ma/ronalia. Essai sur les dévotions el les onganisa/ions caltaelles desfemmes dans 1 ‘ancienne Rozne, 1963, 235-239. J.L. Voisin, «Nodum informis Ieti» Acta classica 19, 1976, 77-81. J.L. Voisin, «Pendus, crucifiés, oscilla dans la Rome palenne” BEL, 57, 1979, 254-266. J.L. Voisin, «Anata», LIMC, 1, 1981, 585. AMBARVALES IIOSTIAE: A. Momnigliano, «Asnbarvales Hostiae», Mala ns. XV, fascí, 1963, 47-48 (=Terzo Con/riba/o, 657-659). AMBROSIO, SAN (Religión de/en): J .R. Palanque, Sain/ Ambrose el l’Empire Romain. Con/riba/ion á 1 ‘itistoire des rapponts de Sainí Ambrosee/ 1 ‘Etal á la fin du 1V’ si?cle, Paris 1933. J.H. van Ilaeringen, «De Valentiniano 11 et Ambrosio. Illustratur et Dirigentur Res Anno 386-Oestae»~Mnemosyne5, 1937, 28-33, 152458 y 229-240. A. Parodi, Ambrogio e la sua etá, Milano 1941.5. Calafato, La proprietá privala itt SantAmbrogio, Torno 1958. L. Cracco Ruggini, «II Vescovo Ainbrogio e la Historia Augusta: attualitá di un topos politico-letterario», A/ti col/oqaio pa/avino sulla HA, Roma 1963, 67-79. F. Canfora. Simmaco eAmbnogio o di un ‘antica controversiasulla tolenanza e salí ‘intolenanza, Bari 1970. F. Ijeinx. «Le ¡béme de la ‘victorie sans combat’ chez Ambroise”, en Y.M. Duval (ed.), Ambroisede Mi/att, Paris 1974, 276-281. M. Sordi, «L’atteggiamento di Asnbrogio di fronte a Roma eal paganesimo». Ambrosius Episcopas. A/ti Congnesso¡nst.Stadi Ambnogiani, Milano 1976. 203-229. P. Meloni, «II rapporto fra impegno politico e Vede religiosa in Simmaco e Ambrogio>’. Sandolion, 1, 1918, 153-169. M. Forlin, «II tema politico della Victoria e della croce in Ambrogio e nella tradizione ambrosiana», en Panadoxos Politeia. Studi palnis/ici itt onore di G.Lazza/i, Milano 1979, 406-418. Varios, Ambrosias Epis copas. A/ti del Congnesso Internazionale di s/udi ambnosiani nel XVI centenario dell ‘elevazione di San ‘Ambrogio a/la catedra episcopale. Milano 1976. 0. Zecchini, «8. Ambrogio e le origini della vittoria Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 57 incruenta”, Riv. SIonCitiesa itt Italia, 38, 1984, 391-404. 5. Mazzarino, S/oria socia/e del vescovoAmbrogio, Roma 1989. R. Lizzi, «Ambroses contemporaries and¡be Christianization of northern Italy», JBS, 80, 1990, 156-73. EJ. Lomas Sahuonte, «Teodosio, paradigma de príncipe cristiano. Consideraciones de Ambrosio, Ruino de Aquileya y Agustín sobre la imperial persona», 5/udia Historica. Historia Antigua 8, 1990. 149-165. Varios, Milano, capítale dell ‘Impero romano, 286-402 d.C., Milano 1990. FE. Consilino, «Teodosio e el ruolo del principe cristiando dal De obíta di Ambrogio alle storie sclesiastiche», Cr. 5/., 15, 1994, 257-277. N.B. MacClynn, AmbroseofMilan. Citarcit ano! Coanlina Citristian Capital, Berkeley 1994. D. Doucet, «L’époux des ámes. Porphyre, Ambroise et Augustine De bono martis, 14-20; De ondine, 1. 8,24», RAag.. 41, 1995, 231-252.S. Pricoco, «Non regno sed fide princeps. Limperatore Teodosio, Ambrogio e Paolino di Nola» en R. Teja y C. Pérez (eds.), La Hispania de Teodosio, Segovia 1997, 1, 207-216. AMIANO MARCELIÑO (Religión de/en): EA. Thompson, Tite itistorical Work of Aznmianus Marcellinus, Cambridge 1947. MC. di Spigno, «Studi su Ammiano Marcelino: il regno di Costanzo II», Helikon 3,1963, 301-303. A. Cameron, «The Roman friends of Animianus>,, JRS 54, 1964, 15-28. L. Warren-Bonfante, «Emperor, God and man ir ¡be IVth. Century: Julian ¡be Apostate and AmTnianus Marcellinus», PP. 19, 1964, 401-424. W. Seyfarth. «Glaube und Aberglaube hei Ammianus Marcellinus», Klio. 46, 1966, 373-383. E. Funke, «Majestáts-und Magieprozesse bei Ammianus Marcellinus», ibA CíO, 1967. 145-175. K. Rosen, Sludien zar Danstellungskun.sí and Glaabwñrdigkei/ des Ammianus Marce/linar, Bonn 1970. M. Meslin, «Le mervilleux comme langage politique chez Ammien Marcellin», Mél. W.Seston, Paris. 1974, 353-363. 0. Sabbah, La Mélliode d’Am¡nien Mance/lin, Paris 1978. E. Pleikner, Vonzeiciten, Tnáume uno! Pnopitezeiitangen bei Ammianas Marcel/inus, Innsbruck, 1979. EL. Rike,Ape.x omnium. ReligionintiteRes GesíaeofAmmianus, Berkeley 1987. N. Santos Yanguas, «Presagios, adivinación y magia en Anuniano Marcelino». Helmantica. 30, 1979, 5-49. J.B. Cíen, «A propos dAnimien 23, 6. 25: une prétendue profession de foi on l’astrologie», en HISTORIA TESTIS. Mélanges d’epigrapitie, ditisloire ancienne el de pitilologie offerís a Ta4earz Zawa4zki, Fribourg, 1989, 167-174. iP. Matthews, Tite Roman Empine of Ammianus, London 1989. P. Siniscalco, «Le sacré et l’experience de Ihistoire: Asnmien Marceline et Paule Orose», BAGB 48, 1989, 355-366. 0. Sabbah. «Castum, incesttnn: éléments dune éthique sexuelle dans l’Histoire dAinmien Marcellin», Latomus, 53, 1994, 317-339. AMOR: H. Fliedner, Amor and Cupido. Unlensacitungen liben den rómisciten Liebesgotl, 1974. N. Blanc, F. Gury, «Amor, Cupido», LIMC, III. 1986, 952-1049. -‘CUptflo AMULETOS: P. Wolters, «Faden und Knoten als Amulett», ARW, 8, 1905, lOss. E.A.W. Budge, Amulets ano! Superstitions, London 1930 y 1978”t E. Taveuner, Tite Amule/ itt Ronzan Cana/ive Medicine, St.Loois 1938. C. Bonner, «Magical Amulets», HTitR 39. 1946, 25-53. C. Bonner, Síadies itt Magical Amulets citieffly gnaeco-egyptiatt, Ana Arbor 1959. 1. Riviére, Amuletos, talismanes y panlacles, Barcelona 1974. -‘GEMAS -‘MAGIA -MEDICINA -‘PIEDRAS MÁGICAS 58 8. MONTERO -8. PEREA ANALÍSTICA: J.P. Weiss, «Die Sácularspiele der Republick eme annalitisclie Fiktion? Em Beitrag zum Verstándnis der kaiserzietlichen Ludi saeculares”, MDAIcR), 80, 1973, 205-217. M. Chassignet, “L’annalistique aucienne et moyenne et la religion romaine archaique, Eapitnosyne 25, 1997, 85-98. J.J. Caerois, «La religión en los primeros analistas», en Historiogra/iay biognafla, Madrid 1997, 91-104. ANCILIA: L. Aigner Foresti, «Oggetti di profezia politica: gli ancilia del collegium Saliontm>’, CISA, 19, 1993, 159-168. E. Borgna, «Ancile e arma ancilia. Osservazioni sullo scudo dei Salii”, Oslnaka 2,1993, 9-42. ANDRÓMEDA (En el arte etrusco y romano): K. Schauenburg, «Androrneda 1», LIMC, 1, 1981, 778-784, 786. ANFIARAO (‘Ag ANFITEATRO Y RELIGIÓN: (3. Jenníson, Attimals fon Sitow ano! Pleasares itt Ancient Rome, Manchester 1937. U. Hónle, A. Henze, Rózniscite Ampitititea/en und Síadien- Glodiatonenk/Jmpfe und Cincasspiele, Berlin, 1981. A. Manodori, Anfiteatri, cinciti e stadi di Roma, Roma 1982. Varios, Anfiteatro Flavio. Imniagine Teslimonianze Spetlacoli. Roma 1988. P. Plass, Tite Gazne of Deaíit in Anciení Rome: Areno Sport aid Political Suicide, Wisconsin, Univ.Press 1995. ÁNGELES (~yyEXXoO: F. Cumont, “Les anges do Paganisme», RHR 62, 1915, 159ss. M. Guarducci, «Angelos», SMSR. 15, 1939, 79-89. M. Guarducel, «Ancora intonso ad Angelos», SMSR, 16, 1940, 119. E. Sokolowski, «Sur le coite d’angelos dans le paganisme grec et romain», HT¡R, 53, 1960, 225-229. R. Schilling, «Genios et ange», Rites, calles el dieta de Rome, Paris 1979, 415-441. CM. ‘I’ernes, «Y a-t-il une demonologie romaine?», en J.Ries (ed.). Anges el démoas. Liége, 1989, 253-268. ANGERONA: U. Wagenvoort, «Diva Angerona», Mnemosyne 9. 1941. 215-217. 1. Hubeaux, «Angerona».AC 13, 1944,37-43. P. Lambrechts. «Diva Angerona», AC13, 1944, 45-49. AL. Prosdocimi, «Summanus e Angerona: ona solidaritA strutturale nel calendario romano”, Travaux offenles á M.Lejeune, Paris 1978, 199-207. E. Cancianí, «Angerona», LIMC, 1. 1981, 792-793. -‘DAIMoNES ANIBAL: (3. Picard, “La religion d’I-{annibal”, RUR, 163/1, 1963, 123-124. R. Bloch, «Hannibal et les dieux de Rome», Recitercites sun les religion.s de 1 ‘Italie antique, Genéve 1976, 40-41. R. flloch, Religion romaine el religion paniqae á 1 époqae d’Hanttibal, Paris 1976. (3. Brizzi, «11 culto di Mcm e la seconda guerra punica: la funzione di un’astrazione nella lotta ad Annibale”, Mdonges M.Le Glay. 111, 1994. -‘CARTAGO ANIMA: A.J. Festugiére, «La doctrinc des “viri novi’ sor l”origine et lc sort des Ames”, Méinorial Lagnange, Paris 1940, 97-132. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 59 ANIMALES: R. De Block, «Le loup dans les mythologies de la Grece et d’ltalie anciennes», Rey. ¡nst. Publ.Belgique 20, 1877, 145-158. L. Hopf. Thienorakel und Orakel/itiere in a/ten ano! neaen Zeis, Stttutgart, 1888. R. BUliard, «Notes sur I’abeílle et 1’apiculture dans lAntiquité», BaliSoc Centre Apiculane el Insect. 1900, lss. E. Kuster, Die Scitlange itt den griecitíscite Kanst aid Religion, Giessen 1913. 5. Eitrem, “Ocr Skorpion in My¡bologie und Reigionsgeschichte», S07, 1928, 53-87. MO. Howey, Tite Ca/itt tite Mysteries ofReligion aid Magic, London, 1930. A. Moniigliano, «Ancora sul culto degli elefanti per la luna», Atitenaeum ns. Xl, fasc. 3. 1933. 267-268 (“‘Nono Contribulo, 115-226). 1’. Mentz, «Die klassischen Hundernamen”, Pitilologar 88, 1935, 104-129; 181-202; 415-422. E. Albertiní, «Les loups de Car¡bage», Mélanges Goatitien, Paris 1935, 1-4. Giennison, AnimalsfonSitow aid Pleasaresin Ancient Rome. Manchester 1937. M. Tod, «The Scorpion ni Graeco-Roman Egypt”, iFA 25, 1939, 55-61. J. Capart, «Chats sacrés», CdE 18. 1943, 35-37. W. Richmann, Tiene in den Zoaberpapyni, Diss. Berlin, 1946. C. Puech, «Le cerf et la serpent», CaitiensAncitéologiqaes 4, 1949, llss. C. Gallini, «Animali e al di lá», SMSR 30, 1959, 65. M. Lurker, «Adíer und Schlange”, Antaios 5. 1964, 344ss. U. Le Bonniec. «Les renards aux Cerialia>’, Mél. J. Cancopino. Paris 1966, 605-612. B. Lunn, On tite Simbolism of severed attimolheads. Somedocumenís, Wiss. Buchges, 1967. J. André,Lesnom.sdoiseauxenlatin, Paris 1967. W.L. Duliere, «Protection permanente contre des animaux nuissibles assuré par Apollonios de Tyane dans Eyzance et Antioche. Evolution de son my¡be», BZ 63, 1970, 247- 277. H.H. Scullard, Tite Elefaní itt tite Roman World, Londres 1974. D. Briquel, «Les jumeaux A la love et les jumeaux A la ch&vre, á la jument, a la chienne, á la vache”, Recitenchessan/a religiond’Iíalieantiqae, Paris- Genéve 1976,73-97.0. Briquel, «L’oiseau ominal, la buye de Mars, la truie féconde», MEFRA, 88, 1976, 31-50. (3. Capdeville, «Taurus et bos mas”. Mélanges J. Heargon, Roma 1976, 115-123. F. Capponi, <‘Avifauna nella divinazionee nel mito», ¡alomar 36, 1977, 440-456. V. Dierauer, Tien uttd Mensch im Damken den Antike, Amsterdam 1977. L. Bodson, HIERA ZOlA. Conínibution a l’étude de lo place de l’animal datts la neligion gnecque ancienne. Bruxelles 1978. F. Capponi, Onnilitologia latina, Genova 1979. F. Capponi. «Avifaona e magia», Latomar 40. 1981. 292- 304, R. Adam, 0. Briquel. «Le miroir prénesrin de lAntiqoarium Communale de Rome et la légende des jumeaux divins en milieu latin A la fin du IVéme s. av.J.-C.”, MEFRA, 94, 1982, 33-65. PP. Corsetti, «Columelle et les dents du cheval», Mémoines III. Médicins el Médicine dans l’An/iqaité, SEtienne, 1982, 7-24. K.A.0. S.nelik, «Who knows not what monsters demented Egypt worship? Opinions om Egyptian animal worship in Antiquity as part of che ancient conception of Egypt’>. ANRW 11.17.4. 1984, 1852-200. EI-Khashab, «‘¡‘he Cocks, the Cnt, and [he chariot of tite Sun», ZPE 55. 1984, 21 5-222. LE. Nicholson. «Hoowulf and tite pagan colt of tite Stag», S/udi Medievalí, 27, 2, 1986, 637-669. G. Camps, «Le coq a la coquille», BCTH22, 1987-1989, 35-61. 5. Curletto. «II contesto mitico-religioso antenato/ anima/ ucello/ strega nel mondo greco-latino». Maia 39. 1987, 143-156. É. Renard, «Bovidés et rites agraires A l’époque gallo-romaine», RSAHC, 2,1989, 6-10. 0. Zwierlein, «Jupiter und dic Fróscite”, Hermes, 117/2, 1989, 182-191. É. Bernand, «Le culte du lion en Basse Egypte daprés les documents grecs», DHA. 16.1. 1990, 63-94. A. Charron, «Massacres d’animaux á la Basse Époque», REg., 41, 1990, 209-213. L. Criscuolo, <‘Un’epigrafe augurale su testa di coccodrillo», Aegyptar. 70, 1990, 87-88. M. Sa~el Kos, «Orneo andthe Sorvival of theSerpcntCultinthe Central Balkans”, Tycité. 6,1991,183-192. 60 8. MONTERO -8. PEREA Varios, Homme el animal datas 1 ‘Antiquité Romaine, Actes do Colloque de Nantes, 1991. P. Meniel, Les sacntficesd’animaux chezles Gaulois, Paris 1992. Mi. Rayen, «A criocephalous Crocodile», Oud. Med.. 73, 1993, 43-53. A. Ruiz de Elvira, «Palomas de Venus y cisnes de Venus», AJP,% 115, 1994, 103-112. E. Benard, «Bovidés et rites agraires A l’époque gallo- romaine». Caesardunam, 1995, 435-443. V. Bonet, «Les animaux occidentaux dans la pharmacopée de Pline», Caesanodunum, 1995, 163-172. J. Carabla, «Sorciéres, loups et brigands au les dangers des voyages”, Pallas 42, 1995, 83-102. M. Patrice, «Les aniinaux dans les offrandes funéraires de sept nécropoles de la période romaine”, Caesanodunumit.s., 1995, 145-162. 0. Briquel. «Leta~reau sur les monuaies des insurgés de la guerre sociale: á la recherche d’un symbole pour Iltalie», RE, 74, 1996, 108-125. J.M.C. Toynbee, Animals in Ronzan Life ano! Ant, Baltiniore 1996. 8. Tramonti, «Lantica festivitá dei Consualia e ji ruolo degil animail da trasporto nella fase piñ antica della storia di Roma». Pallas, 44, 1996,101-107. M. Bouvier, «Légendes et symboles do liévre», Arcitéologia, 335, 1997, 48-55. J.M. Pailler, «La vierge et le serpent de la trivalence A lambigúité», MEFRA 109. 1997,513-575. A. Tammisto, Rírds itt Mosaics. A Síady on tite Representa/ion of Birds itt I-.Iellenistic aid Romano-Campanian Tessellaíed Mosaics lo tite Ron/y Augastan Age, Roma 1997. -‘MAGIA -‘LUPA ROMANA -‘SACRIFICIO -‘PERRO. ANNA: (3. Pugliese Carratelil, <‘Sul culto delle Paides o di Anua in Acre», PP. 6,1951. 68- 75. M. Guarducci, «L”cpigraphia greca della celeste Anua nel Museo Oliveriano», Soliv. 12, 1964, 27-35. ANNA PERENNA: EA. Alton, «Arma Perenna und Mamurius Veturius», Henmathena 42, 1920. lOOss. 0. In,misch, «Ocr Ram der Ansia Perenna», Pitilologus 93, 1928, 183-192. M. Guarduccí, «II coito latino di Anua Perenna», SMRS 1936, 25-50. (3. Pugliese Carratelli, «Sul culto delle Paides o di Anua in Acre”, PP, 6. 1951, 68-75. R. Lamnaechia, «Annae festum geniale Perenne», PP, 13, 1958, 381-403, E. Griset, «La leggenda di Anua, Didone cd Enea”, RSC 9, 1961, 302-307. M. Guarducci, «L”epigraphia greca della celeste Anua nel Museo Oliveriano», Soliv. 12, 1964, 27-35. 0. Pone, «Anua Peremia, Bonne eh heureuse année!?», BPh 45, 1971, 282-291. PE. Arias, «Anna Perenna», LIMC, 1,1981. 794-795. .1.M. Carter. «The ¡des of March and Anua Perenna’, Class.Motttitly 7, 1982, 89ss, IL. Moles, «‘¡ ANNALES MAXIMI: B. Rawson. «Tite prodigy List and¡be ose of Anuales Maximi», CQ, 21, 1971. 158-169. (3.8. Bucher, «Tite Atino/es Maximí in [he light of Roman Me¡bods of Keeping Records», AJAR, 12, 1987. 3-61. L. Cantarelli, «Origine deglí Anuales Maximi», RFIC 26. 1898, 290ss. lEA.. Crake, «TiteAnnals of tite Pontifex Maximus”, CPit, 35,1940, 375-386. L. Alfonsi, «Annales Maximi», Studi filologici e stonici in onore V. De Falco, Napoli. 1971. 1 lSss. E.W. Frier, Libri Annales Potificum Maximonazn. Tite Onigins of/he Annalistic Tradition, Roma 1979. AM. Woodward, Libní AnnalesPon/¡ficum Maxinzonam:/he origitis of lite Annalislic Tradition, Roma 1979. R. Drews, «Pontifs, Prodiges and [he disappearance of[he Anuales Maximi”, CPb 83,4,1988,289-299. 8W. Erier,Libniannoles Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 61 pon4ficum maximon¿m. Tite Oñgins of tite Annallsíic Tradiñon. Rome 1988. 1. Riipke, «Livius, Priesternamen und die Anuales Maximi», Klio 74, 1993, 155-179. -‘PONTIFICES. ANNONA: D. Daspar. «Die farbige dea Annona(?) ini rómischen Heiligtum von Thun- Allmendingen BE», Arch. Suisse, 19, 64, Grabunen, 1995, 5-33. ANQUISES: P. Grinial, «Jupiter, Anchise et Vulcain: trois révélations sur le destin de Rome». Studies in itonoar CO. Brink, Cambridge, 1989, 1-3. A.E. Gordon, «Vergil’s Funeral Game br Anchises», Class.WorltI 84, 1990-1, 46. -‘ENEAS ANTINOO (Antvooc): W. Weber, Att/naos-Hermes. Drei Untersucitungen zunñgyptischett Religion, II, Heidelberg 1911. A. Herrmann, «Antinous lnfeix», Mullas. Festschr. Tu. Klaaren, 1, 1964, 155-167. Ch.W. Clairnmont, Die Rilttisse des Antinoas. Em Bei/rag zar Por/ nálplastikanden Kaiser Hadnian, 1966. F. De la Man, Att/mao. El último dios delmundo clásico, 1966. Ph. Derchain, «A propos de l’obeisque dAntinoús», Le Monde Grec. Honunagesá Clame Préaux, Paris 1975, SOSss. F. Coarelli, «Latombe d’Antinous áRome», MEFRA, 98, 1986, 217-53. E. Equini Schneider, «Sul tempio di Antinoo a Bolu», Studi L. Breglia, BulíNumismatica, suppl.4, 1987, III, 111-118. J.L. Voisia, «Apicata, Autinoús. Notes depigraphic sur la mort volontaireá Rome», MEFR, 99,1,1987,257-280. iL. Voisin, «Antinoús, Varius, Multiplex. Multuformis», Mélanges M. Le Glay, 111, Bruxelles, 1994. C. Evees, «Les portraits d”Antinoús», AJArq. 8, 1995, 447-451. ANTIOQIJIA (Arn¿xacx) DEIFICADA: J.Ch. Balty, «Antiocheia», ¡¡MC, 1, 1981, 840- 851. ANTIOQUíA, CIUDAD: 0. Haddad, Aspects of social life itt An/iacit itt tite Hellenistic- Roznan period, Chicago 1949. P. Petit, Libaniar el la vie municipaJeá Antiocite au ¡Ve si=cle aprés J.C., Beyrouth-Paris 1955. A.J. Festugiére, Antiocitepalenne el citétienne. Libanius, Citrysostome e/les moines de Syrie, Paris 1959. 0. Pasquato, Gli spettacoli in 5. Ciavanni Cnisostomo. Paganesimo e cristianesimo ad Antioquía e Constan/inopoli nel IV seco/o. Roma 1976. RE. Brown, J.P. Mejer, Aníiocit aid Bome, London 1983. 0. Bejor, «Antiochin, metropoil di Asia”, en ASciavone (dir.). 5/oria di Boma ¡¡1. L etá tardoan/ica: i laogiti e la callana, Torno 1993, 137-142. ANTONINO PIO (Religión / Política religiosa de): EM. Sn,allwood, «The legislation of Hadrian and Antoninus Pius against circunicision», Latomar, 18, 1959, 334-347. (3.0. Pflaum. «Les pites do culte imperial sons le regne dAntonin le Pieux«, CRAI, 1967, 195- 208. L. Vogel, Tite Colunm of Antoninas Piar, Cambridge, Mass. 1973. C. González Ronián, «Problemas sociales y política religiosa: a propósito de los rescriptos de Trajano, Adriano y Antonino Pío sobre los cristianos», en Paganismo y Cristianismo en el Occidente del Imperio romano, (Memorias de Historia Antigua, 5, 1981), 227-242. C. Perassi, ‘ ANTONINOS ANTROPOLOGÍA: A. Mornigliano, «From Bachofen to Cumont», Saggi di Storia della Religione, S/adi e Lezioni 1983-1986, Brescia 1988 (= Nono Contrita/o, 593-607). A. Momigliano, “Bachofen tra misticismo e antropologia”. Annali della Scuola Monino/e Saperiore di Pisa, 13/2. 1988, 601-620 (“’Nona Contribulo, 767-782). ANUBIS (‘Avov0¿g): R. Paribení, «Divinitá straniere in abito militare romano», Ball.Alex. 13. 1910, 177-183. J.C. Grenier, Anubis Alexano!ritt et Romain, Leiden 1977. J. Leclant, «Anubis», LIMC, 1. 1981, 862-873. T. Duchesne, Jackol al tite Shoman’s Cate. A Stuo!y of Anubis Lord of Rasezawe with tite conjura/ion lo chtonic Orilles (PGM XXIII; POxy. 412>. Texí, Tnanslation aid Commentary aid Annotated Bibliognapity of tite Anubis Arcitetype, Oxford 1971. T. Duquesne, Demeten, Anubis aid tite Eleasinian Mysteries. Oxford 1990. D. Montserrat, «Tite Kline of Anubis”, JEA, 78, 1992, 301-307. L. Bricault, Mynionymi. Les epicléses gnecqaes el latines d Isis, de Sanapis el o! Anabis, Stuttgart 1996. APADEVA: P. Derks. «Die Kólner Góttin Apadeva”, RitV. 54, 1990. 240-250. APAMEA DE FRIGIA ( Ar&MC¿a): 5.0. von Hoerschelniann. «Apameia», LíMC, 1, 1981, 874. Th. Drew-Bear. Th.. «LocalColts in Graeco-Roman Phrygia”, GRES17, 1976, 247-268. APPARITORES: N. Purceil, «The Apparitores: a study in social mobility», ftp. Bril. Scit. Borne, 51, 1983, 125-73. APEX: KA. Esdaille, «Tite Apez or Tutulus in Roman Art», ¡RS 1,1911, 212ss. Romana Reilgio 1 Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 63 APIANO DE ALEJANI)RIA (Religión de/en) (‘A xnar¿g): R. flloch, «La religion romaine jusqu’au en 475 environ, App. livre II», Tite-Live, Paris 1961,118-121. M. Sordí, «La guerra di Perugia e la forne del l.V dei Bella Cid/o di Appiano>, La/omus, 44, 1985, 301-316. APIO CLAUDIO: E. Ferenczy, «Tite Career of Appius Claudios Caecus añer tite Censorship”. Ac/a.Ant.ilung 18, 1970, 71-103. APIS (tlr¿g): O. flotti, «L’Apis de lempereur Hadrien trouv¿ dans le Sérapéum d’Alexaudrie», BSAA 1899, 27ss. O. Hemberg. Die Kahiren, Uppsala 1950. A. Hermanu, «Der letzte Apisstier», JAC 3, 1960, 3ss, O.J.F. Kater-Sibbes, M.J. Vermaseren, Apis. 1? Tite Monumentsof/he Hellenistic-Boman Periodfnom Egypt, Leiden 1975; Apis II. Monumenis from theouíside Egyp/. Leiden 1975; Apis III. Inscniplions, Coins aid Adilenda, Leiden 1977. L. Kákosy. «From Fertility to cosmic Symbolim. Outlines of tite history of [he eult of Apis», ACD, 26. 1990, 3-7. Mi. Verniaseren. «Apis”. LIMC, 11, 1984, 177-182. 8. Bakhouxn, “Signification de limage d”Apis sur le monnayage d’Alexandrie», CE, 1992, 133-142. APISTIA: J. Ch. Balty. «Apistia”, LIMC, 11, 1984, 182. APLU ¡ APLIJN 1 APULU: 1. Krauskopf, «ApIo», ¡¡MC. II, 1984, 335-363. APOLO (‘A,róXXwv -oPOQ): A. Monuigliano, «Mantoe1’oracolo di Apollo Clario», RF¡C ns. XII, fasc.3, 1934, 313-321. K. Pink, O. Elmer, «Apollo Arnazi», JDAL 1937, 104-110. M. Longití, «Veijove cd Apollo”, Capito/iam 15, 1940, 789-802, J. Fonterose, «Apollo aud tite Sun-god ir Ovid», AJPIt 61, 1940, 429-444. P. Lambrechts. «La politique apolliniénne dAuguste et le culte impérial», NC/lo, 5, 1953, 65-82. J. Gagé, Apollon romain. Essaissur le calle dApollon el le dévelopment da ‘nitar graecus ti Rome des origines ti Auguste, Paris 1955. .l.H. flishop, «Palatine Apolo», CJQ 6, 1956, 187-192. M. Guarducci, «Apolo e le Ninfe”, Retid. Accad. ¿yaz. Lincei di Apollo itt Circo e la forniazione del linguaggio archite//onico augusteo, Roma 1996. 1. Santrot, G. Fabre, «Le voeu du visionnaire: l’Apollon lyricine au torque de la grotte de la Mate Coste á Saint-Amand-de-Coly (Dordogne)». REA, 99, 1997, 507-524. E. Suárez de la Torre, «Algunos motivos de la mitología apolínea y su transiondo religioso», en J.L. Calvo (cd.). Religión, Magia y Mitología en la AntigUedad C/dsica, Granada 1998, 283-330. -“ORÁCULOS DE APOLO. APOLO DE CLAROS (‘AráXXwp KXo,pdoc): S. Montero, «Un oráculo del Apolo de Claros en Galicia», en Estadios sobre la AntigUedad en Homenajeal Prof 5. Momero Díaz. Anejos de Genión II, Madrid, 1989, 357-364. J. de La Geniére, «Le sanctuaire d’Apollon A Claros; uouveflesdéccuvertes”, REG, 103. 1990, 95-110. 3. de La Geni~re, «Le sanetuaire d’ApoUon AClaros,découvertesrécentes», CRAl, 1992,195-210.J. Marcadé, «Rapportpréliminairesur le groupe culturel du temple d”Apollon A Claros (état de mai 1995)», REA, 96, 3-4, 1994, 447- 463. R. Etienne, U. Varéne. «Vitruve el Claros», CRAI, 1995, 495-513. R. Merkelhach, 3. Stauber, «Die Orakel des Apollon von Klaros», EA, 27, 1996, 1-54. S. Montero, 8. Perea, «La misteriosa inscripción hispana a Zeus, Serapis y tao: su relación con la magia y con la teología oracular del Apolo de Claros», Homenaje a Lidio Gasperini. Macerata 1999 (en prensa). -‘IMiS DEABIJSQIJE (Fónnula epigráfica). APOLO GRANNO (‘A róXX¿op Fp¿vvo~): K. flittel, «Der Tempel des Apolo Grannus ir Faimingen”, JHVF, 73, 1989, 81-97. L. llakker, «Apollo Grannus und Weintransport: zwei neue Steindenkmáler aus Augusta Vindelicuin, Stadt Augsburg, Schwaben», Arch.B.ayenn, 1990, 107-110. C. Bertaux, «Graed. Lesmonumentspublics»,DossiensArcit., 162,1991,22- 27. E. Mueller-Rettig, «Dasl-leiligtum des Apollo Granrus zu Grard (Dépí. Vosges», ZGS, 41, 1993, 41-66. APOLO KAREIOS (‘AróXXwp Kapdoq): M. Guarduccí, «Nuove osservazioni sugli oracoli di Apolo Kareios a lerapoli nella Frigia», RFIC, 102, 1974, 197-202. APOLO LIARBENOS (‘AxóXXwe At&p0evoc): K.M. Miller, ‘ APOLO ROIBAIUS: (3. Fatouros, «Eipate tol basilei’>, Hermes, 124, 1996, 367-374. APOLO SORANO (Apa/lo Soranus): 1. Di Stefano Manzella, «Nuova dedica a Soranus Apolo e altre iscrizioni dal Soratte’>, MEFRA, 104, 1, 1992, 159-167. A. Comella, «Apolo Soranos? 11 programa figurativo del tempio dello Seasato di Falerii», Ostnaka, 2,1993, 301- 316. APOLONIO DE TIANA: G.R.S. Meads, Apollonios de Tyane. Le pitilosopite r¿fonnateur da Isi&/e de no/re Ere, Paris 1901 (=Chicago 1980). E. Meyer, «Apolonius von Tiana und dic Biographie des Philostratos», Hermes, 52, 1917, 371ss. T. IIopfner, «Apollonios von Tyana ond Philostratos», Seminonjuin Kotidakovianum 4, 1931, 135-164. M. Meunier, 66 5. MONTERO -3. PEREA Apollonios de Tyane, le sejoar d’un dieu parmi les itommes, Paris 1936. F. Grosso, «La vita di Apolonio di Tiana come fonte storica», Acme 7, 1954, 331-530. W.L. Duliere, «Protection permanente contre des animaux nuissibles assuré par Apollonius de Tyane dans Byzance et Antioche. Evolutionde son mythe», 8Z63, 1970,247-277. P. Brown, ‘ APONUS: E. Bolisani, «II carme su Abanodi Claudiano», Men. Acad. Patavina, 73, 1960- 1961, 3-24. C. Gasparotto, Leuganeo di Apono e le sue sa/atari acque. Padova 1954. E. Cenerini, «Scritture di santuari extraurbani tra le Alpi e gli Appennin$’. MEFRA, 104, 1, 1992, 91-107. APOTEOSIS: J. de Witte, «Lettre A M. Fr.Lenormant sur les apothéoses privées chez les anciesis», Gazelte Ancitéologique 4, 1878, 6-8. E. Cumont. «L’eternité des empereurs romains», Rev.Hist.Lia.Rel. 1, 1896, 435-452. E. Cuniont, «L’aigle funeraire des Syriens et l’apotheose des empereurs», RHB 30, 1910, 147ss. L. Deubner, «Dic Apotheose des Antoninus Pius», RM, 27, 1912, 1 ss. S. Strong, ApotiteosisaidAflerlife, 1915. E. Cuniont, «L’aigle funéraire d’Hiérapolis et l’apothéose desempereurs”, en Étadessyrienn es, Paris 1917, 35-118. E. Bickermann. «Die ró¡nische Kaiserapotheose”, ARW 27, 1929, 1-34. J. Bayet. «L’immorsalité astrale dAuguste: Manulius cominentateor de Virgile», REL 1939, 141-171. H.P. L’Orange, Apotiteosis itt Anciení Pontraiture, Oslo 1947 (“‘New York, 1982). AD. Nock, «Deification of Julian», JRS 47, 1957, 115-123. E. Bickerniann, «Dic rómische Kaiserapotheose”, ABW, 27, 1929. 1-31 = Rómisciten Kaisenkalí. Darmstadt 1978, 82-121. DM. Pippidi, «L’assomption de César daas un passage des Pastes dOvide”, Rivista clasica 1937-1938, 165-192. tAP. L’Orange, Studies on tite ¡conognapity of cosmic Kingsitip itt/he Anciettt World, Oslo 1953. Kónigstitel: Uníersucitangen ¿¿ben CaesarsAlleiniternschafl. Baden beiWien 1958. A. St. Clair, «‘¡‘he Apotheosis Diptych», ABulí. 46, 1964,205-211. P. Gros, «Rites fúnerafres eL rites d”inmortalitédans la liturgie de t”apotheosis impériale», AEHE, 1965- 1966, 477-490. J.C. Richard, «Incinérationet inhumation aux funérailles impériales: histoire do rituet de l’apo¡béose pendant le Haut-Empire”, Latomar, 25, 1966, 784-804. J.C. Richard, Romana Religio 1 Religio romanorwn Diccionario Bibliográfico 67 <‘tncineration et inhumation aux funerailles impériles. llistoire du rituel de l’apotheose pendant le haut-empire», Lato,nus, 25. 1966, 784-804. A. Alfilidí, «La divinisation de César dasis la politique d’Antoine el d’Oetavien entre 44 el 48 ay J.C.», RN 6, 1973, 99-128. U. Cracco Ruggini, «Apoteosi e politica senatoria nel lVs. d.c.: il dittico dei Symmachi al British Museum», RSI¡. 89, 1977, 425-489. J. Harmatta, «Royal Power and lmmortality», Acta Atttiqaa, 27, 1979, 395ss. R. Schilling, «La deification á Rome: tradition tatine et interference grecque», REL, 58, 1980, 137-152. F. Coarelil, «II Pantheon, l’apoteosi di Augusto e l’apoteosi di Romolo», Cí/tá e ancititeltura nella Roma impeniale, Anal. tns/.Danici, supí. X, 1983, 41-6. K. Ilopkins, Deatit ant! Renewal, Cambridge 1983. E. Dupont, «L”autre corps de l’empereur-dieu»,Le tempsde Ja réjlexion, Paris 1986, 231-252W. Kierdorf, «Punus und consecratio. Zur Terminologie und Ablaufder rómischen Kaiserapo¡beose». Citinon, 16, 1986, 43-69. DEP. Kleiner, Boman ImperialFunerany Altars witit Pontnaits, Roma 1987. B. Lion- Gilie, «Fonérailles inuite et divinisation, les funérailles de Cesar», Homin. H.Le Bonnlec, Bruxelles, 1988, 288-293. P. Arnaud. «Lapolixeose de Néron-Kosmokrator el la cosmographie de Lucain», BEL 65, 1989, 167-193. (3. flonaniente, «L’apoteosi degil imperatori nellultima storiografxa pagana latina”, Fes/schn¡fl Sínaab, Athen 1989, 19-73. (3. Bonamente. «L’apoteosi degli imperatori romani nell”Histonia Augusta XV». MaR, Roma 1990, 257-308. R. Hannah, «Praevolante nescio qua ingenti humana specie... A Reasssessment of ¡be winged Genius on íhe Base of [he Antonine Column’>, PBSB 58, 1989, 90-105. L. Luschi, “Apoteosi e mausolel imperiali». en Civiltá dei Romani. II rito e la vi/a pnivata, Milano 1992, 278-291. 8. De Maria, «Apoteosi private”. en Civiltá dei Roinani. 1/ nito e la vi/a priva/a. Milano 1992, 292-304. (3. Bonamente. «II Senato e l”apoteosi degli ixnperatori da Augusto a Teodosio il Grande», en K. Rosen, Macitt aid Kal/an un Rom den Kaisenzeit. 1994. R. Winkes, «Froin Sacrosanctitas to Apo¡beosis: Seventy-seven Years of Livia Images”, AJA. 101, 1997, 371. -‘CONSECRATIO -‘FUNERALES IMPERIALES APULEYO: A. Abt, Die Apologie des Apaleias von Madaura aid die antike Zauberei, Giessen, 1908=Berlin 1967. P. Valette, L’ApologiedApulée, Paris 1908. J. Berreth,Studien zam Isisbuch‘Metamorpitosen. Diss.Tubingen 1931. C. Golann, Tite life ofApaleias ant! ¡tUs connection with magic, Columbia, Diss, 1952. F. Norwood, «The Magical Pilgrinage of Apuleius”, Pitoenis 1956, 1-12. 8. Lancel, «‘Curiositas’ et preocupations spirituelles chez Apulée», RHR 160, 1961, 25-46. E. Mosca. «Apulcio e la magia», CES, 9,1970, 39-45. 14. Pavis d’Escurac, «Pour une étude sociale de l’Apologie d’Apulée», Antiquilés afnicaines, 8, 1974. 89-101. J.G. Griffiths. Apaleiar ofMadaunos. Tite lsis-hook Narratological Reading of Apaletus, Berkeley 1985. MI. Hidalgo de la Vega, Sociedad e ideología en el imperio Romano: Apuleyo de Maz/aura, Salamanca 1986. RL. Hijnians, «Apuleius, Phiosophus Platonicus», ANRWtI.36.1, 1987, 395-575. C. Moresehiul, «Alcune considerazioni sulla conversione di Lucio nelle Metamofosi di Apolcio», Aagusñnianum 27, 1987, 219-225. A. Bartalucci. «Considerazioni sulla festa del deus Risos nelle Me/amorfosi di Apulcio (II, 31-3, 18)», Civil/a Classica e Cristiano 9, 1988, 51-66. LA. Callan, «Curiositas: simbologia religiosa nelle Metamonfosidi Apulcia», Orpiteas 10, 1989, 162-166. tA. Lamarque, “Une tour donée de parole dans le Conte d’Amour et de Psyché d’Apulee», Pallas, 35, 1989, 65-68. L.F. Pizzolato, «La data delliniziazione isiaca di Apuleio», Aevam, 63, 1989, 77-79. C. Moreschini. «Divinazione e demologia in Plutarco e Apulcio», Sogni, visioni e profezie nell’antico cnistianesimo, Aagarlinianam. 29, 1989, 1-3. J,G. De Filippo, «Curiositas asid [he Platonism of ApuleiusGolden Ass”, AJPIZ, 111, 1990, 471-492. MI. Edwards, «‘¡‘he Tale of Cupid and Psyche», ZPE, 94, 1992, 77-94. SA. Frangoulidis, «HomericAllusions to¡be Cyclopeia in Apuleius’Descrlption of [he Robbers’Cave», PP. 262, 1992, 50-58. 5. Minanezi. «Outres enflées de tire. A propos de la féte du dieu Risus dasis les Métamorpitoses d’Apulée”, RUR, 209, 1992. F. Gaide. «Apulée de Mada ure a-t-il pronnoncé te De Magia devant te proconsul d’Afrique%’, LEC, 61, 1993, 227-231. BU. Hijnians, «Apulcius Orator: Pro se de magia nad florida», AAWIV 11.34.2, 1993, 1708-1784. W. Bernard, «Zur Dámonotogie des Apolcius von Madaura», R/LM, 137, 1994, 358-373. B.L. Hi~jmans, <‘Apuleius orator: Pro se de magia and Florida». ANRW, tl.34.2. 1994. 1708-84. AM. Mazzanti, «La nozione di religione in Apuleio: una qoestione antropologica?», en Agatite elpís. Stadi storico-religiosi itt onone di Ugo Bianchi, Roma, 1994, 323-325. .1.B. Rives, «The Priesthood of Apulcios”, AJPit 115. 1994,273-290.3. Annequin. «Réve, roman, initiationdans les Métamorphoses d’Apulée”, DHA 22.1. 1996. 1333-201. N. Fick, «L’etrusca disciplina chez Aputée ou tes adaptatiosis d’une sensibilité religicosenonvelle», Caesanodanuin, supí. 65, 1996, 3-12. y. Hunink, ‘ AQUELOO (‘AXEXÚoC): 5. Lagona, «II tipo del toro droprosopo a Gela» Cronacite di Anciteo/ogia e 5/oria dell arte, 7, 1968, 137-142. iR. Jannot, «Achéloos, te taoreau androcéphale et les masques cornus dasis l’Etrurie archaique», Latomar 33, 1974, 765-789. H.P. Isler, «Acheloos», LIMC, t, 1981, 12-36. AQUILEGES: 5. Montero. «Conocimiento técnico y creencias religiosas de una profesión: los aquileges», Faventia 12/13, 1990-1991, 11-15. AQUILES (‘AxtXXeóC, Acitilles) En el arte romano: figuras, sarcófagos, mosaicos: A. Kossatz-Deismann, «Achileus», LIMC, 1, 1981, 37-200. PA. Perotti, «Dorica castra, alius Achules (Aen. VI, 88-90)», Maia. 43, 1991, 195-198. 5.11. Okhotnikov, A. 5. Ostroverkhov, «L’ile de lenicé et le culte dAchille», Pontica, 24. 1991, 53-74. E Ghedini, «La fortuna del mito di AchUle nella propaganda tardo repubblicana ed imperiale”, La/omar, 53. 1994. 297-316. E.W. Leach, “Horace Canmen 1.8: Achilles, ¡be Campos Martius, and ¡be Articulation of Gender Roles in Augustan Rome», CPIL, 89, 1994, 334-343. T. Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 69 Mavrojannis. «L’Achilleion nel santuario di Poseidon e Anfitrite a Tenos. Un capitolo di storia della gesis Giulio-Claudia in Oriente”. Osírata, 3, 1994, 291-347. 14. Chew, «Achulle 00 Mars? Note sur un élément d’applique en bronze d’époque romaine», Ant. Nat., 28, 1996, 159-167. F. Ghedini. «Achille ‘croe ambiguo’ nella produzione musiva tardo antica», An. Taro!., 5, 1997. 230-264. ARA MÁXIMA: D. van Bercheni, «Hercule Melqart A l’Ara Maxima», Rendic. Pon/~fAccad. Ancit. 32, 1959, 61-68. tA. Erkefl, «Varroniana. 111. Studi topografiel. 11 culto allAra Maxima. Vano, LI. V, 51-54 e VI, 54”. Opuscula Romana 16, 3, 1987, Slss. -‘HÉRCULES ARA PROVIDENTIAE: M. Torelli, «Topografia e iconologia. Arco di Portogallo, Ma Pacis, Ma Providentise, Templum Solis», Ostralta, 1, 1992, 105-31. ARA SATURNI: F. Coarelli, «Ara Saturni. Mondis, Senaculum. La parte occidentale del Foro in etA arcaica». DArcit. 9-10, 1976-1977. ARA PACIS: A. Momigllano, «The Peace of the Ara Pacis», Joarnal of tite Warburg ano! Coar/laid Institutes V, 1942, 228-231. J.M.C. Toynbee, «The Ma Pacis reconsidered and hisrorical art in Roman ltaly», Proc. Bnit, Acad., 39, 1953, 67-95. 5. Weinstock, «Pax asid the Ara Pacis», JRS, 50, 1960, 44-58. 5. Wetnstock, «Pax asid [he Ara Pacis», JRS, 50, 1960, 44-58. J.M.C. Toynbee. «The Am Pacis Augustae», JRS 51. 1961, 153-156. E. Sinhon, Ana Pacis Augustae, Tílbingen 1967. E. Siinon. Ana Pacis Augustae, Tobingen 1968. DEE. Kieiner, «The greatfriezes of ¡be Ara Pacis Aogustae, Greek sources. Roman derivatives, and Augustan social policy», MEFRA. 90. 1978. 753-785. (3. Sauron, «Le message symboliqoe des rinceaux de 1’AraPacis Aoguslae”, CRAI 1982, 81-101. (3. Moretti, Ana PacisAugartae, Rome 1984. (3. Koeppel, «Maximus videtur Rex: TheCollegium Pontificum on ¡be Ata Pacis Augustae», Anciteological News 14, 1985, 17-22. C.B. Rose. «Princes and Barbariasis on ¡be Ma Neja”, AJÁ, 94, 1990, 453-457. N. Thomson de Grunnnond, «Pa Augusta aud the Horae on the Ama Pacis Aogustae», AJA, 94, 1990, 663-677. 1. Elsner, «Cult and Scuípture: Sacrifice in ¡be Ata Pacis Augustae», JRS 81, 1991, 50-61. L. Polacco, «Ata PacisAugustae: una forma, una idea», A¡V, 150. 1991-1992, 1-7. M. Torelil, «Topografia e iconologia. Arco di Portogallo. Ata Pacis, Ama Providentiae, Templum Solis», Osírak.a, 1, 1992, 105-31. R. Billows, “The retigious procession of the Am Pacis Augustae: Augustus’ supplicatio in 13 B.C.», iRA 6,1993, 89-92. 11. Sanley-Sapeth, «‘¡‘he Goddess Ceres inte Ama PacisAugustae and the Carthage Relief», AJA, 98, 1994, 65-100. Ci. Shnpson, «Prudentius asid ¡be Ma Pacis Augustae», Historia, 43, 1994, 126-129. 8. Stanley, “The Goddess Ceres in ¡be Ara Pacis Aogustae asid [he Cartage Relief”, AJA 98, 1994, 65-100. D. Castriota, Tite Ana Pacis augus¡ae ano! ¡he Imoginery of Abundance itt Laten Greek ano! Eanly Roman Imperial Art, Princeton 1995. ARA REGINAE: M. Bonghi Jovino, «La phase plus archaique de l’Ara della Regia», en Varios, Les Élrasques, lespiar neiigieux des itommes, Paris 1991, 69-97. 70 8. MONTERO -5. PEREA AltA VICTORIAE: L. Malunowicz, Die Ana Victoniae quomodo itt Curia romana cena/am sil, Wilno 1937. 3. Wytzer, Der Slrei/ um den Altar den Victoria, Amsterdam 1937. E. Lipani, «La controversia sull’ara Victoriae», A&B. 41, 1996, 75-79. ARABIA (Deificada): J.M.C. Toynbee, Tite Hadrianic Scitool, Camhridge 1934, 4749. idi. flalty, LIMC, tI, 1984. 468-470. ARABIA (Religión romana en): E. Watermack, Sanvivances paiettnes dans la civilisation maitometane, Paris 1935. Ruwwafa, «Saudi Arabia», en Le monde gnec. Honunoges á C. Pnéaux, Bmxelles 1975, 513-22. Ch. Augé, «Ares (in peripheria orientali)», LIMC, II, 1984, 493-498, F. Zayadine, «Les diex nabatéens», Dossiens Anch., 163, 1991, 42-45. NC. Moutspouies. “Observabons surles représen¡a¡ions da panthéon nabatéen», Ba/k. 5/ud, 33, 1992, 5-50. Religiones orientales en Arabia romana: M. Linder, 3. Zangerber, «Toe Re- Discovered Baityl of the Goddess Atargatis in the Siyyag Gorge of Petra (Jordan) asid its Significance for Religious Life in Nabaraea”, ZPaI. V, 109, 1993, 141-151. ARATOS (‘Aparoq): G. de Callataij, «Quis fuit alter?: Aratos, le Palinure de l’Enéide», 8/BR, 62, 1992, 175-192. Ml. Edwards, “Quoting Aratus: Acts 17, 28», ZIVTW, 83, 1992, 266-269. E. Gee, «Parva figura poli: Ovid’s Vestalia (Fasti 6. 249468) and the Pitaenomena of Aratus», PCPit., 43, 1997. 21-40. ARBOLES: C. floticher, Baamkul/as denRellenen, Berlin 1856. L. Herrmann, «Le ramean d’or el lernpereur Auguste», Mélanges Bidez, Bruxelles, 1934, 487-489. M. Troussel, “Arbres el plantes sacrésPalmier ct silphium”, RSAC 70, 1957-1959, 39-64. M. Paillard, Recitercites surte launiendans les rites religleus et magiques citez les nomoins, Paris 1976. (3. Vaccai, Lefeste di Roma Antica. Tormo 1927. A. Alftildi, Zwei Lorbeebáame des Aagustus, Munich 1973. Y. Vade, «Sur la materuité de chéne et de la pierre», RHR 191, 1977. 3-41. 3. Gagé, «Les superstitions de l’ecorce et le róle ritual de fúts oo de trones d’arbres dasis títatie primitive», MEFR 91, 1979. 547-570. J.M. Díaz de Bustamante, «Onerata resirgit. Notas a la tradiciónsimbólica y emblemática de la palmera”, Helnióntica 94, 1980, 27-88. R. Chevalier, «Le bois, l’arbre et la forét chez Pline”, Helmantica 37. 1986, 147ss. Ph. Moabrun, «Artemis et le palmier dattien’, Pallas, 35, 1989, 69-93. 3. de Rose Evans. «Toe Sacred Figs of Rome», La/omar 50,1991,798-808.G. Guillaume-Coirier. «Arbresetherbe. Croyances cl usages rattachés aux origines de Rome», MEFRA 104, 1,1992, 339-371. R. Merkelhach, «Em heiliger Baum der Heiden wird ahgehackt», ZPE 96 1993, 58. A. M’Charek, ‘ ARCHIGALLUS(’apy¿y&XXoc): A. Momigliano, “Archigallus»,RFICn.s. X, fasc. 2,1932, 226-229. -‘CIBELES ‘-‘GALLI ARDUINA: M. Szabó, «Arduinna», LIMC, II. 1984, 476. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico ‘71 ARES (Apnc): Ph. Brunean, «Ates», MMC, II, 1984, 479-492. Kl. Hartswick, «‘¡‘he Ares Borghese Reconsidered». RA, 1990, 227-283. P. Bruneau, «Le rajeunissement de l’Arés Borghése», BCH, 117. 1993, 401-405. ARGEl: L. Deubner, «Zum Argeer-Opfer», ARW 14, 1911, 305-306. A. Groth, «Der Argeerkultus». KIlo 22. 1929, 303ss. L. Clerici, «Dic Argel», Hermes 77,1942, 89-100. 6. Maddoll, «ti rito degli Argei e le origini del culto di Hera a Roma», PP. 26,1971, 153-166. D. Pone, «La noyade rituelle de ponte, réflexions sur ta genése d’un proverbe», REL 56, 1978 (1979), 159-174. 11. Nagy. «‘¡‘he Argei puzzle», AJAH. 10, 1985. 1-27. D. Pone, «La noyade rituelle des homnes de jone», Fesí. G.Radke, Mtinster, 1986, 193-211. F. Liebricht, «Dic Argel”, Pitilciogar. 23, 1986, 179-182. MA. Marcos Casquero, «Los Argel. Una arcaica ceremonia romana», Launea corona. 5/adies in honoarof E. Coleiro, Amsterdam, 1987. 37-66. ARIADNA (Ariadna. Aniaz/ne, ‘Ap¿&8r~): T.B.L. Webster, «The My¡b of A.riadne from Homerto Catullus», G&R, 13, 1966, 22-31. ML. flernhard, W.A. Daszewski, «Ariadna», LIMC, III. 1986, 1050-1070. F. Parise Badoni, «Arianna a Nasso: la rielaborazione di un mito greco in ambiente romano”, Dialogiti, 8.1, 1990, 73-89. (3. Tatham, «Ariadne’s Mitra: a Note on Catutius 64. 61-4», CQ, 40, 1990, 560-561. W. Kovacsovics, «Dionysos und Ariadne. Em rómisches Reliefaus Salzburg», MAGS, 5, 1991, 14-25. ARJS Anis: (AP¿c): Jiménez Delgado, «Pro Aris eL l’ocis”, Helmantica, 23, 1972, 137-149. ARÍSTIDES: —‘ELLO ARÍSTIDES. ARMENIA (Religión en) (‘Ap~ev¿a): J.J. Russell, «Pre-Christian Armenian Religion», A.NRWII.18.4, 1990, 2679-2692. ARNOBIO (Religión de/en): E. Rapisarda, Annobio, Catania 1946. tAD. Mac Donald, «The Doctrine of God in Arnobius», Síadia Patristica 9,1966, 75-81. G. Burger, Die titeologiscite Position des alteren Annobias, Heidelberg 1971. J.M PB. van der Putten, «Arnobe croyait-il á texistence des Dieuxpaiens¾,Vig.~itr. 25,1971,52-55.14. Le Bonniec, «Amobe, témoin etjugc des cultes paiens», BAUS, 1974, 201-222. R. Garosi, “Indagine sulla formazione del concetto di magia nella cultura romana». Magia. Sludi. . memoria a R. Garosi, Roma 1976. E. Garreau, «Le fondament de la vrai religion daprés Arnobe», Caitiens des Etades Anciennes 11, 1980, 13-23. R. Laurenti, «Sangue e sacrificio in Amobio», Sangae e Aninopologia Biblica nello patrística, Roma 1982,1, 455-481. A.R.C. Leaney, Annobe con/reles Gentiles. Livne 1, Paris 1982. B. Aznata, Problemi di antropología amobiana, Roma 1984. R. Laurenti, «Spunti di teologia amobiana», Orpiteas ns. 6,1985, 270-303. U. Le Bonniec, «Un témoignage d’Aruobe sur la cuisine du sacrilice romain», BEL, 63, 1985, 183-192. A. Blomart. «Frugifer: une divinité mithriaque léontocéphale décrite par Amobe», BHR, 210, 1993, 5-25. 3. Champeaux. «Arnobe lecteur de Varron (Adv. na/. ¡II)», BEAug., 40, 1994, 327-352. (3. Magazzu, «L’uso di Retigio nella polemica antipagana di Arnobio di Sicca», en Tite No/ion ofReligion in Companative Reseancit. Roma 1994, 441-446. F. Mora, Annobio e calti di mis/ero. Analisi síonico-neligiosa del V libro dell ‘Adversas Nationes, Roma 1994. 72 8. MONTERO -8. PEREA ARNUFIS (Apvo~¿c): M. Sordi. «Le monete di Marco Aurelio e la ‘pioggia miracolosa’. Ann.Ist.Numism., 5-6, 1958-1959, 41-55. HZ. Ruhrn, «Weatber Miraeles under Marcus Aureius», Alitenaeum, 57, 1979, 357-380. ARORIPUASIS (Apápup&uL~): M. Waegeman, «Aróriphasis. Aphrodite’s magical neme», AC, 61. 1992, 237-242. ARRUNS: G. Salaznon. «Arruns l’Etrusqoe et l’entrée des Gaulois en Italie», RU, 65, 1989, 74-88. ARSU: -‘PALMIRA. RELIGIÓN DE. ARTE Y RELIGIÓN: H. Stuart Jones, A Cataloque of tite Anciení Scalptarespneservedin tite Municipal Co/lee/ion of Rome: lite Sepa/tures on tite Pa/azzo dei Conservatorí, Oxford 1926. V. Muller, «Kultbild», RE. supl.V. 1931, cots.473ss. A. Grabar, The Beginnings of Christian Art, 1967, 200-395. P. Zanker, “Der Larenaltar ini Belvedere des Vatikans”, Róm. Mití., 76, 1969, 205-18. P. Zanker, «Das Trajansforum ini Roin», Arcit. Anz., 1970,197% 499-544. P. Zanker, «Úber die Werkstáten augusteischer Larenaltáre und damit zusammenhángende Probleme der lnterpretation”. SCA CR, 82, 1970-1, 147-55. 14. Mielsch, RómísciteStnuckneliefs,(Róm.Mitt. Supp. 21), Heidelberg 1975. K. Weitzman, ME. Frazer. eds., Age ofSpirituality. Late Antiqae ant! Eorly CitnistianAní, Titino! /0 Seventit Centary. New York 1979. 8. Walker. A. Burner, Tite ¡mage of Augastar. London 1981. C. Murray, Retir/it aid Afler/ife: A Sru.dy of tite Transmmutatíon of Sorne Pagan ¡mogitteny itt Early CitnístianFuneraryArt(BAR lnt. Ser. 100), Oxford 1981. M. Torelli. Typology ant! Stru ctare of Roman Historical Reliefs. Ami Arbor, 1982. A. Burnett. «Das Bild des Augustas auf den frfihen Reichsprágungen”. Gnomon, 55, 1983, 563-565. (3M. Koeppel, «Die historisclien Reiefs dar rómischeui Kaiserzeit II», Bonner Jaitrb., 1984, 1-65. K. Fittschen, P. Zanker, Kala/og den ramisciten Porírdís itt den Capitolinisciten Mareen uid den andenen kommuno/ett Sammlangen den Stidt Rom. ¡ Te.xt., Maisiz 1985. B. Keltum, <‘Scolptural programs and propaganda in Augustan Rome: the temple of Apollo on [he Palatine», en R. Winkes (edo, Tite Age ofAugarlus, Providence and Louvain-LaNeove 1985, 169-76. A. Cameron, «Pagan ivories», Colloqae genivois sur Symmacite, t986, 41-64. T. Pekáry, «Das opfer von dem Kaiserbild», Bonner Jaitnb., 186, 1986, 91-103. ¡MC. Toynbee. Tite Roman Art Treasanes ftom tite Temple of Mitit ras, London 1986. P. Zanker, Pompejí: 5/id/tilden a/s Spíegel von Ceselíscitafluid Hennschoftsforrn, Maisiz. am Rhein 1987. E. Lefévre. Das Bild-Programmdes Apol/o-Tempels auf dem Palatin, Konslanz 1989. ES. Malbon, Tite Jconograpity of tite SarcophogusofJunius Bausas, Princeron 1990. J.R. Clarke. Tite Hoases ofRornan ¡la/y, 100 SC - AD 250: Ritual, Space. ano! decoration. Berkeley 1991. Varios, Religion, My/ito/ogie, iconograpitie. Acíes colí. intenn. Fonda/ion LIMC, tmsí ¡989, Paris 1991. 3. Arce, E. Burkhalter Graeco-Rornan World: 5/udies in Militraism aid Re/igioar Art., Aldershot 1996. Varios, El mosaico cosmológico de Mérida, Mérida 1996. ARThMIDORO (AprEgó5opoq): C. Blum, 5/adíes itt tite Dream-Book of Artemídonas, Diss.Upsala 1936. S.R.F. Price, «The future of dreams: from Freud to Arthemidorus», Post ano! Presení, 113. 1986, 3-37. S.R.F. Price, «‘¡‘he Future of Dreams: From Freud to Artemidorus», P&P 28, 1987, 9-31. H. Klees, «(3riechisches und Rómisches in der TraumdeutungArtemidoros Oir Herren und Sklaven», en C. Bñrker, M. Donderer (eds.), Das antíke Rom ant’! Osten, Erlangen, 1990, 53-76. T.D. Barnes, «Scolarship or Propaganda? Porphyry Againsí tite Citnisíians and his historical Setting». B¡CS, 39, 1994, 53-65. ARTEMIS (AprEgig): Th. Hepfner, «Hekate-Selene-Artemis und Vorwandte in den griechisehen Zauberpapyriund aufdenFlochtafeln», Pisciculi.Festschr. Y. ODólger, Mtinster, 1939, 125-145. C. Ampolo, «L’Artemide di Marsigtia e la Diana dell’Aventino», PP 25, 1970, 200-210. Artemis Anaitis ¡ Anemuriam ¡ AMias ¡ Eleatitera ¡ Epitesia 1 Pergaia 1 Kyndias /Leakopityene, en Asia Menor y Siria en época romana: R. Fleiseher, Antemis von Epitesos aid verwandte Ka/tarta/uen Anatolien aid Synien, Leiden 1973. R, Oster, «The Ephesian Arremis as an opponent of early christianity”, JbAC, 19, 1976, 24-44. F. Dunand. “5cm a fonction de la féte dasis la (3réce hellénistique. Les cérémonies en l’honneur dArtémis Leucophryéné», DHA 4, 1978, 201-218. E. Miroux, «Sur quelques épithétes d’Apollon et d’Artémis», DHA 7, 1981. 107-125. L. Kahil, «Artemis”, LJMC, II, 1984, 618- 753. 1. Krauskopf, «Artumes», LIMC, II. 1984, 774-792. R. Fleischer, «Artemis Anaitis (Hypaipa).. .» etc, en LIMC, II, 1984, 753-766. B.L. Trelí. «The temple of Artemis at Ephesos», en PA. Clayton asid Mi. Price (edsj, Tite Seven Woidens oftite Anciení World, London-New York 1988, 78-99. A. Fol, «Artenús (in Thracia)», LIMC, tI. 1984, 771-774. Ph. Monbrun. “Artemis elle palinier dattier», Pallas, 35, 1989, 69-93. L.R. Lacy. «Aktaion and a Lost Ba[h of Artemis», JHS. 1990, 26-42. (3.H.R. Horsley, «‘fue Mysteries of Artemis Ephesia in Pisidia: a New lnscribed Reief», Anal Siud., 42, 1991, 119-150. L.R. Li Donnici, «TEe tmnages of Artemis Ephesia asid (3reco-RomanWorship: A Reconsidetation», HThR., 85, 1992, 389-415. L. Pérez Vilatela, «Artemis y Dioniso tbéricos: Apelación a Plutarco», en Estudios sobre Plutarco: ideas religiosas, Madrid, 1994, 265-274. CF. Eilers, «L. Antonius, Artemis, asud Epliesus (fEph. 614 a)», EA. 25, 1995, 77-82. EA. Savostina, «Artemis Bousbatos? Toe Statue of the (3oddess froin Pantikapaion». ACScyt. Sib., 3, 1996, 169-180. -DIANA ARSU H 3w Drijvers, Tite Religion of Palmyra. 1976. 10-14. M. Rostovtzeff, «Toe Caravan (3ods of Palniyra», JRS. 22, 1932, 107-116. ARTILE: (3. Colonna, «Artile», LIMC. II, 1984, 855-856. ARUSPICES: (3. Schnieisser, Beitráge zar Kenntnis den Tecitnick denrómisciten Haruspices, Berlin 1884. CO. Thulin, «Haruspex», Diz.epig., 111, Roma, 1922,64455. D.W.L. van Son, «The Disturbances inEtruria during [he Secosid PunicWar», Mnemosyne 16,1963,267-274. A. Haury. «Une querelle de clocher: Augures contre Haruspices», en Mélangesd’Arciteologie ‘74 8. MONThRO -8. PEREA et d’Histoire offerts á Ant!né Piganiol. Paris 1966. III, 1623-1633. E. Peruzzi, «Haruspices Sabinorum», PP. 24, 1969, Sss. (3. Winkler, «Eíruskische Haruspices in den Stádten von Noricum». RO, 2, 1974, 123ss. IR. Wood, Tite horuspices itt lite Roman World lo tite end oftite Republic, London 1982. M. Pietsch, «Emeneue haruspex-lnschrift aus dem Rómischen Kultbezirk von Bad Wimpfen”, Fund.Baden-Wurtenberg, 11, 198k, 285-295. E. Lucrezel, «Costantino e gli auspici”, en A/ti Accadena Science Mora/i e Politicite di Napoli 97, 1987, 171-198. 8. Montero, «Neoplatonismo y haruspicina: historia de un enfrentamiento», Genión 6, 1988, 69-84. 8.14. flraund, «Umbricios and ¡be Frogs (Juvenal, Sat. 3. 445)», CQ, 40. 1990, 502-506. B. Fechtinger, «Properz, Vates oder Haruspex? Zu seinein politischen und poetischen Setbstverstándnis», C/ass.& Med., 42,1991, 187-212. D. Briquel, «A proposito della profezia dell’aruspice veiente», C¡SA, 19, 1993, 169-185. 8. Montero, «Los honaspices y la moralidad de la mujer romana». Athenaeum, 81, 1993. 647-658, A. Uda. «L’interpretation de la foudre: une sorvivance (Diodore V, 40)», Les ecnivains da siécle d’Augu.ste. Caesarodanum 63. 1993, 154-183. 5. Montero, «Haruspicina y sacrificio mitraico», enAcías del¡1 CongressoPeninsulande Historia Antiga, Coimbra, 1993, 815-824. O. Briquel, Chrétiens el haru,spices: lo religion élrusque, dernier rempanz dii paganisme romain, Paris 1997. 8. Montero. «Aruspici e donne: doc tecuiche divinatorieopposte”, en Dic Íntegra/ion den Etraskerano! das Weitenwinken etraskischett Kulturgutes im nepubhkattisciten md itaiserzeilliciten Rom, Wien 1998, 369-384. ARUSPICINA: P. Frandsen, Hanuspices, Berlin 1823. (3. Schmeisser, Quaestionum de Etrusca disciplina par/icula, Breslau 1 872.P. Clairin, De itanuspicibas apud Romanos, Paris 1880. 0. Schmeisser, DicEtruskis citedisciplin vom Bundesgenossenkrieg bis zum Untengang des Heidenrums, Progr.Leignitz 1881. CO. Thulin, Die Eíraskiscite Disciplin, (3óteborg 1903, 3 vols. C.C. Thulin, Die Etnuskiscite Diszip/in, (3óteborg 1906-1909. CO. Thulin, «1-laruspices», RE, 7, 1910, 2431-68. MA. Kugener, «Constantin et l’art fulguraldes haruspices”, Rev.Inst.publique en Belgique, 1913. 183-189. 11. Dragendorf, «Rappresentazione di un aruspice sopra un vaso arretino», SE 2, 1928. 177-183. Karpp, «Konstantins geselze gegen die private Haruspicen (319-321)», ZNW, 41, 1942, 145-151. A. Piganiol, «Le calendrier brontoscopique conservé dana le De Ostensis de Jean Lydus». REí. 1949, 84-85. 3. Ilubeaux, “U’aruspicine et la sentinetle», Pitoibos, 5,1950-1951, 73-85. 3. Gag, «Arrund de Clusium et l’appel siux (3alois (?). A propos dune tradition haruspicinale sor la vigne et tolivien’, RHR 143, 2, 1953, 170-208. 3. Heurgon, «La vocation étruscologiqoe de lempereur Claude», CRA¡, 1953, 92ss. 3. Heurgon, «Tarquitius Priscus et lornanisation de lordre des haruspices sous lempereor Claode”, Lo/ornas, 12, 1953,402-415. L. Deroy, «A propos do nom étrusque de l’haruspice». fn/ornas 15, 1956, 206-214. M. Pallotino, «Deorum sedes”, S/udi onoreA.Ca/derini e 1?. Panibeni, 111, Milano. 1956. 223- 234. (3. Sarchioni, “L’ispezione dci viseen nella anlichitá con particolare riguardo allaurispicina etrusca», Veterinaria, 8, 1959, l4lss. A. Haury. «Une querelle de clocher. Augures contre haruspices”, MélAPiganiol. Paris t966, 1623-1633. (3. Nenci. «Feziali e aruspici in Cicerone (Leg.ll, 9. 21)», PP. 13, 1968, 140. J. Gagé, «Une consultation d’harospices: sur les tabuesétrusqoes et la statue dite d’Horatius Cocles”, La/ornas 32/1, 1973, 3-22. L.R. Kepple, «Arnisis aud [he Death of Aeneas». AJP. 97, 1976. 344-360. 8. Rawson, «Caesar, Etruria and [he Disciplina Etrusca», JRS. 68, 1978, 132-152. E. Roncalli, «Osservazioni sui tibri ¡intei etruschi», RPM. 51-52. 1978-1980, 3-21. 1. Sgobbo. «Un Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico ‘75 episodio storico del periodo etrusco di Roma netía scena di Aruspicio dello specchio di Tuscania», ¡iAL, 1979, 215-279. (3. Colonna, «JI fegato di Piacenza e la tarda etruscitA padana>’, Studi Zaffa, Rimii 1984. (3. Colonna, «Novitá sui culti di Pyrgi», RPA¿A 57, 1984- 1985, 57ss. A. Maggiani, «Qucíche osservazione sol fegato di Piacenza», SE, 50, 1984, 54- 88. M. Ramnhaud, «L’aruspice Arruns chez Lucain, au livre t de la Pharsalia (vv.584-638)», Latomus, 44,2, 1985, 281-301. 0. Blecher, «De Extispicio capita tria», RGVVII, 4. Giessen, 1985, 171-245. 0. Briquel, «Etrusca Disciplina et origines étrusques», La divina/ion dans le monde étrusco-italique. 1. Casanodonum, 52, 1985, 3-22. E. Bloch, «Réflexions sur le destin et la divination haruspicinale en (Iréce et en Etrurie”, ¡conognaphie Classiqae el identilés régionales, BCH suppl.14, 1986, 77-85. F. Lucrezi, «Costantino e gil aruspici», AAN 97, 1986, 7lss. Ch. Guittard, «Haruspicine a devotio. ‘Caput iecineris a familiari partecaesum (Tite-Live 8, 9,1)». La divination dans le monde.. hL Caesarodunuin, supí. 56, 1986, 49-67. PH. Masga Pairault. «La divination en Etrurie. Le siécle IV, période critique», La divina/ion dates le monde étrasco-italiqae, II, Caesarodunum, 54, 1986, 56-1 12. F.H. Massa Pafrault, «La rivalité Rome Vejes et la mantique. Quelques réflexiosis», La dívination dans le monde élrusco-italiqae It, Caesarodanam, 54, 1986, 68-81. B. van der Meer, Tite BronzeLiverof Piacenza. Amsterdam 1987. A. Morandí, «Nuove osservazioni sul fegato bronzeo di Piacenza”, MEFRA, 100,1, 1988, 283-297. A. Maggiani, «lmmagini di aruspici», Atti dell! Congresso itt/em. e/rasco, Roma 1989, 1557ss. O. firiquel. «Virgite etl’Etrusca Disciplina», Les ecnivainsda siéle dAuguste et la Etrusca Disc¡~lina, Caesarodunum 60, 1990, 33-52. J.F. Bertlxet, «L’ELr-usca Disciplina daes les díegies de Properce», en Ti/mlle e/ Lygda.’nus, Les ecrivainsda si&le o! Augaste el 1 ‘Etnarca Disciplina, Caesanoduttum supí. 60, 1991, 89- 99. E. flloeh, «Les ecrivaina du siécle dAuguste et l~Etrusca Disciplina», Les ecnivains da skc/e dAuguste el la Etrusca Disciplina, Caesanodunum60, 1991, 2-4. 0. Briquel, «Virgile et l’Etrusca Disciplina», Caesarodunam, suppl. 61, 1991, 33-52. .1. Fabre-Serris, «Ovide et lEtrusen Disciplina», Les ecrivainsdusi?c/ed’Auguste el la disciplina etrusca. Caesarodunwn 60, 1991, 73-88. F. Guillaumont, «Manilius et ¡‘Etrusca Disciplina”. Les ecnivainsdasi?cle dAugaste et letnusca disc¡»/ina, Caesarodanum 60. 1991, 100-115. PH. Magsa Pairault, “Octavien, Auguste et ¡‘Etrusca Disciplina», Les ecnivains da si&le d’Aagaste el la etrusca disciplina, Caesarodunam 60, 1991, 5-32. S. Montero, Política y adivinación en el Bajo ¡npenio Romano: emperadoresy harúspices, 193 D.C. -408 D.C.), Bruselas 1991. S. Perea, «Haruspex legionis» Genión 9, 1991, 175-193. (3. Capdevilie, «Le tre Manubiae di Tinia», St.Etr. 58, 1992, lS5-170. L. Zusi, «opravvivenza dell’aruspicina in fonte tardo-antiche», Cultura e scuola, 123, 1992, 16-27. (3. Capdevitle, «Les sources de la connaisgance de l’Etrusca Disciplina diez les écrivains du Siécle d’Auguste», Les ecrivainsda si¿c/ed’Augas/e Caesanodunum, sopí. 63, 1993, 2-30. R. Chevalier, «Note sur Vitruve et l’haruspicine étrusque: problemes d’orientation, Element pour une enquéte topographique». Les ecrivains da si~cle dAuguste. Caesanodunum, 63, 1993. tI, 195-206, (3. Colonna, «A proposito degb dei del fegato di Piacenza”, Sí SIr. 59, 1993, 123ss. Ch. Guittard, “Tite-Live et l’Etrusca Disciptina.>, Les ecnivains da si&le d’Augaríe. Caesarodunum 63, 1993, 115-131. PM. Martin «Le temoignage de Denys d’Halicarnasse et l’Etrusca Disciplina», Les ecnivains du siécle d’Augarte...Caesarodanurn 63, 1993, 93-114. 5. Montero, «Haruspicina y sacrificio mitraico», en Actos dell! Congresso Peninsularde Historia Antiga, Coimbra, 1993, 815-824. O. Briquel, “La religion étrusque á la fin de la période impériale. Tagés contre Jesus», 76 8. MONTERO -5. PEREA Mé/anges offerts a R. Citeval/ie~ Buí! Antiquités Laxemb. 23, 1994, 106-119. G.Capdevllle, «Le vocabulaire technique dana les traités d’etrusca disciplina en iangue latine», RPit 68, 1994, 51-75. II). Brkuel, «Tacite ti l’haruspicine», Caesarodunum, supí. 64, 1995, 27-37. II. Briquel, Citré/iens et Haruspices, Paris 1997. J. Chaunpeaux, «L’etrusca disciplina dana Suétone, Vies des doaze Césars», Caesaroduttam, supí. 64. 1995, 63-87. M. llano, «Le témoignage des inseriptiosis latines sur les haruspices». Les écrivains et l’etrusca disciplina. Caesanodunurn, supí. 64,1995, 184-189. J.P. Rothschild, «Haruspicine, divination, prodiges a invocation des mons daus les Punica de Silius Itaicus’, Caesanodunum. 1995, 105-114. AM. Taisné, «Slaceet l’etrusca disciplina», Caesanodanum,64, 1995, 115-127. A. Uda, «Le sentimentde Pline le Jeone sur letrusca disciplino», c’aesanoduttum, 1995, 159-172. N. Fick, «Letrusca disciplina chez Apulée ou les adaptatiosis dune sensibilité reilgicuse nouvelle’», Caesanodunarn, supí. 65, 1996, 3-12. 11. Poule, “Remarqoes sur Fronton et l’etrusca disciplina», Caesarodunum, 1996, 97-99. A. lJda, «Des haruspices étrusques dasis les Naits Altiqaes d’Aulus Gele’>, Caesanodunarn, 1996, 101-122. —‘ADIVINACION -‘ARRTIJNS -‘CICERÓN ETRUSCA RELIGION -ifULOUR -‘NIOIDIO FIGULO -‘TARQUICIO PRISCO —TAOES. ARVALES (FRA TRES): W. Henzen, Acta Fra/mm Anva/iam, Berlin 1874. C. Hulsen, «II posto degli Arvali nel Colosseo e la capacité dei teatri di Roma antica», SC 22, 1894. Fornary, «II rito della cena allaMater Lannn sitj culto arvalico», BCAR 42,1915, 317ss. <3. Wissowa, «Zum Ritual der Arvalbrtider”, Hermes, 52, 1917, 321-347. A. Piganiol, «Observations sur le rituel le plus récent des Fréres Anales», CRA¡, 1946, 241-151. A. Pasoli, Acta Fra/am Arva/iurn qaae post annurn MDCCCLXXIX repeita sant, Bologna 1950. A. Milán de Fraboschi, «Actas de los hermanos Anales”, AHAM, 12, 1963-1965. 67-123. R. Schflling. «Dea Dia dans la liturgie des fréres Anales”, Homm.M.Renard, 11, colILatomos, 102, 1969, 675-679, (3. Radke. «Acca Larentia osid die fratres Anales. Em SÚick rómisch-sabinischer Prúhgeschichte», ANRW 1.2, 1972, 421-441. (3. Marini, A/ti e rnonarnenti defratre/lí arvali, Roma 1975. II. Scheid, Les Fn?res Arvales. Recnutemení el origine socia/e soas lesempereursjulio-claadien.s, Paris 1975. J. Puhvel, «Remus et Prater”, HR, 16, 1975, 146-157. E. Olshausen, «Uber die rómisclien Ackerbrfider: Geschichte emes Kulíes», ANRW 11.16.1, 1978, 820-832. R. Syme, Sorne Arval Brelitren, Oxford 1980. 1. Sebeid, «Les actes des fréres anales de 109, 111 et 221 aprés J.C.», Hornm.á R.Scitilling, Paris 1983, 215-230. (3. Piccaluga, «La corona e U sigillo. Agricoltura scritta e scrittura agraria negli Acta Fratrum Arvalium», Scnittuna e civillá, 9. 1985, 271-284. M. Beard, «Writing and Ritual: A Study of Diversity andExpan.sion in the Anal Acta», PBSR 53, 1985, 114-162. 14. Broise, 1. Scbeid, «Étude dun cas: le locos deae Diae á Rome», en Le Sois Sacré, Naples, 1986, 145-ISa. H. Broise, 1. Seheid, Rechencites archéologiqaes á la Magliana, LebahneumdesFn¿?nesAnvales,Rorna 1987. J. Scheid,Ro,naan/ica. 1. Reciterches arcitéologiques a la Magliana. Le balneurn des Fréres Arva/es, Paris 1987. 1. Paladino, Fra/res Ana/es. Slonia di att collegio sacendotale romano, Roma 1988. P. Arnaud, «Fragmenta des Fastes des Anales découvertes en 1985”, Epignaphica 51, 1989, 9-20. J. Seheid, Roma/as el sesfrénes. Le co/lege ana/e, un modelepoan 1 ‘¿tude e/a calle public dans la Rome des empeneurs, Roma 1989. P. Arnaud. «Fragments des Fastes des Arvales découverts den 1985», Epignaphica, 51, 1989, 9-20. J, De Lame, «Toe baíneum of the Anal brethien», JItA 3. 1990, 321-324. 3. Seheid, Le College des Frénes Anales. Eludes prosopograpitiqae da recrutemení (69-304), Roma 1990. J. Seheid, «L’investiture impériale Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 77 d’aprés les cominentaires des arvales», Caitiens Centre O. Glotz3, 1991,221-237.0. AlfWdy. «Hadrian als magister der frates Arvales (Clii VI 970>», ZPE, 100, 1994, 464-468. 0. Radke, «Metrische und sprachliche Beobachtungen zunl Arvallied», Rit. M, 138, 1995, 134-145. -‘AMBARVALES HOSTIAE —‘CARMEN ARVAL -‘CICERÓN —‘DEA DíA. ATEÍSMO: A. von Harnack, «Der Vorwurf des Atheismus inden drei ersten Jahrhunderten», Texte ant! Untensucitungen,28.4, 1905. 3-16. A. B. Drachniann,AliteisminPaganAntiqaity, Copenhagen 1922. N. Brox, «Zum Vorwurf des Atheismus gegen dic alte Kirche” Tnierer Titeologische Zeitschn¿ft, 75, 1966, 274-82. ASCANIO: E. Paribeni, «Askanios», LIMC, 11, 1984, 860-863. ASCÉTICA: K.R. Sheppard, Ecstatics ano! Ascetics: Síadies in tite Function of Religicus activitiesfon women itt tite greco-Ronzan World, Ann Arbor 1990. ASCETISMO: EA. Clark, Ascetic Piety aid Wornen’s Faitit, Lewiston, NY y Queenston, OnÉ. 1986. J.N.D. ¡ ASIA (‘Auca) Deificada: J.Ch. Balty, «Asia», L¡MC, 11, 1984, 858-859. ASIA MENOR ROMANA Mysteries of Artemis Ephesia iii Pisidia: a New Inseribed Reief», AnaIStud., 42,1991,119- 150. P. Graf, «An Oracle ngainst pestilence from aWestern Anatolian town», ZPE, 92,1992, 267-279. MD. Campanile, «Osservazioni sul culto provinciale di Augusto ja Asia Minore», Epigrapitica, 55, 1993, 207-211. 14. Engeln’ann, «Zum Kaiserkult in Ephesos», ZPE, 97. 1993. S.J. Friesen, Twice Neokonos. Epitesus, Asia, ano! tite Cait of tite Flavian Imperial Family. Leiden 1993.5. MiÉchelí, Anatolia, 2 vois., Oxford 1993. R. Sanz, «JulianApostata in Kleinasien”, Istanhuler Mi/tei/angen 43, 1993, 455-462. 5. flillon, «Benefactions and Honors: ¡be Portraits of a Priest of [he Imperial Cult at Ephesos». AJA, 98, 1994, 285-286. R. Lebrun, «Syncrétisme et cultes indigénes en Asic Mineure méridionale», Kernos, 7, 1994, 145-157. CM. Englhofer, «(3ñtter und Myttxen bci Oppianos von Apameia», GB, 21, 1995, 157-173. A. ~Mde Vaate, .1. W. Van Hesiten, «Jewish or Non Jewish? Sorne Remarks on the Identifícation of Jewish Inscriprion form Asia Minor”, 110, 53, 1996, 16-28. 0. Iloecksnann, «Brettspiele un Didymeion», MDA(I), 46, 1996, 251-262. V.M. Siniles, Tite Gospelaid tite Law inGalatia. Paul ‘s Response to Jewzisit-Christian Separatisrn aid tite Thneat of Galatian Apostasy, Cbllegeville 1998. -ORACLJLOS ASILO RELIGIOSO: R.M. Errington, «Rom, Antiochos der Grosse usid dic Asylie von Teos», ZPE. 39. 1971, 279-284. (3. Freyburger, “Le droit d’asile á Rome”, EEC 60. 1992, 139-15 1. ASKLENEIA: Ch. Habitch, Die Inschnfien des Asklepeions (Pergamon), Berlin 1969. U. Jerphagon, «Les guérisions miraculeoses dEscolapc», His/orire, 114, 1988, 815. S.B. Meshfre, Tite Atitenian Asklepieion: tite people, ítem dedications, ano! tite inventoires, Amsterdam 1989. —“ELIo ARISTIDES ASRUEPIO/ASCLEPIO (‘A o&Xn~rCóc): -‘ESCULAPIO ASOCIACIONES RELIGIOSAS: H. Thyiñnder, Jnscriptions da por/ d’Ostie, Lund 1952. J.S. Kloppenborg, 5(3. Wilson. Vo/antaryAssociationsin tite Graeco-Rornan World. London - New York 1966. C. Pfrtri, «Recherches sur lesdomus ecclesiae». Rey. El. Aug., 24,1978, 3-21. F.M. Ausbiittel, Untersucitangen zu den Vereinen irn Westen des ni5misciten Reicites, Kallrntinz 1982. J.M. Santero, «Toe “Cultores Augusri’ asid [he first worship of[he Ronan emperor”. A/henoeum, 61, 1983. 111-25. J.-P. Waltzing, Éíude itistoríquesur/es corponations pnofessionel/es citez les nonzains,, 4 vols., Leovain 1985-1900. ASTROLOGÍA: LEA. Maury, La magie et 1 ‘asíno/ogie dons 1 ‘antiqaité e/aa moyen Age. Hildesheim 1877. A. flouché-Leclercq, «L’astrologie dans le monde romain”, RH6S, 1897, 241-299. Varios. Catalogar CodicumAslro/ogonumanaeconurn,Bruxelles 1898ss. A. Bouché- Leclercq, Lasinologie grecque, Paris 1899. E. BoU, Sphoera: nene griechiscite Texie uno! Un/ersacitungen nr Gesehichíe den Sternhilden, Leipzig 1903. E. Cumont. «La plus ancient géographic astrologiqoe”. Klio 9, 1909,263-273. E. Comont. As/no/ogyand Religion among tite Cree/es ano! Romans, London 1912, Thorndyke, «A Roman Astrologer as a Historial Sourcc: Julius Firruicus Maternus”. CPitil, 8. 1913, 4lSss. E. Sehennel, «Das Athenaeum in Rom”, Wocit.lcla.ys.Phil. 35, 1919, 9lss. 14. Gundel, «Kometen», RE, Xl, 2,1922,1143-1194. O. Lefebure, Le tombeau de Petosinis, Paris. 1924. P. Wuilleiumier, «Cirque et astrologie», Romana Reilgio 1 Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico ‘79 MEFR, 44, 1927, 184-209. F. BoIl-Bezoid, Sternglaube ami Sterndeutung, Berlin-Leipzig j93j4, revisada porW. (3undel. RS. Rogers, «Toe Date of Babishinení of ¡be Astrologers», CP, 1931, 203ss. E. Riess, «The Influence of Astrology in Life and Literarture at Rome», Class.Weelcly, 27. 10, 1933, 33-78. R.J. Getty. «Toe Astrology of P. Nigidius Figulus (Lucan 1, 649-65)”. CQ 35, 1941, 17-22. 14. Rahner, «Das christlitche Mysterium von sonne und Mond», Enanos 10, 1943, 305 ss. y. Stegeniann, «Doroteus von Sidon und Pirinictis Maternus», Hermes78, 1943, 113-131. Al. Festugiére. La révelationd’Herm¿s Trisnzégiste, vol. 1, Paris 1944. K. Nielsen, «Remarques sur les noms grecs et latins des venta et des régions du cid», Class & Meo!., 7, 1945, 1-114. MP. Nilsson, «Toe new conception of ¡be universe in the late (3reek paganism», Enanos, 44, 1946, 2Oss. 5. Weinstock, «Martianus Capella anO [he Cosmic System of [he Etruscan», JRS. 36, 1946, lOlss. Krogmann, «Das Kindundder Komet>’, Class. &Med., 12, 1951, 51-77. F.H. Cramer, «Toe Caesars andthe stars», Serninan 9, 1951. 9-50; 10, 1952, 1-59. EH. Cramer, Astro/ogy itt Roman Law and Politics. Philadelphia 1954. 1. Pontaine, «Isidore de Séville et l’astrologie», RAL 31, 1954, 271-300. MP. Nilsson, «Die astrale Unterblichkeit und dic kosmische Mystik», Numen 1, 1954, 106-119. M. Ruth. «Mcreorologie. astronomie cí astrologie chez Ciceron». PAL, 32, 1955, 33-35 y 200-219. A. Deman, «L’astrologie dans la loi et la politique romaines», Latornas 15, 4, 1956. 559-566. R. Mouterde. «L’astrologie A Héliopolis-Ba’albek. iupiter heiopolitanus rcx ct regulus», 11MB, 13, 1956, 7-21. Gundel, Slennglaube, Sternreligion aid Síennonaitel, Heidelberg 1959. C.D.F. Maury, Lamagie el l’astnologiedansl’An/iqaité e/aa Mayen Age, Paris 1960. D. Van fierehem, «Trois cas d’asylic arcbaTque». MM 17. 1960, 21- 33. 1. Gagé, «Tibere á Capri. Histoire, légendes et tilémes astrologiques», Rev.Etad.Ita/. 8, 1961. 1-43. DR. Dicks, «Astrology and Astronomy in Horace». Hermes, 91, 1963. E. Wistrand, ‘constellations, Paris 1977. A. Sthothers, «Is dic Supernova of A.D.185 recorded in anciení Rome literature?», Isis 68, 1977. 443-447. RL. Beck, «Sette Sfere, Selle Porte, aud te Spring Equinoxes of AD 172 and 173», en U. Bianchi (ed.), Mys/enia Mi/itrae, Leiden 1979, 515-530. W. Rohrdorf, «Le cliristianisme et la semaine planétaire», Augastinianum 19, 1979, 189 ss. N. Yalouris, “AsíraJ represeniations in [he Archaic aud Classical Periods and their connection to literary sources», AJA 84, 1980, 313-318. U. Becker, Lexikon den Astrologie, As/nonornie, Kosmotogie, Erciburg-Basel-Wien 1981. W. 80 S. MONTERO -5. PEREA llñbner, «Astrologie dans l’Antiquité», Pa/las, 30, 1983, lss. Varios, Astres, Astro/ogie, Religions astrales dons l’Antiqui/é classique, Paris 1983. B. Lyle, «The Circus as Cosmos», Zalomas 43, 1984, 827-841W. Hiibner. «Manilius als astrologe un Dicliter”, ANRWII.32.1, 1984, 126-320. N. Horsfall, «Augustussondial: architecture, astronomy and propaganda», Omnibas, 9, 1985, 5-7. W. Iclúhner, «Dic Astrologie der Antike», Benichte zar Wissenscitaflsgeschichte8, 1985, 7-24. AM. Ioppolo. «L’astrologia nello stoicismo antico», en (3. Giannantoni (cd.), La scienza ellenistica, Napoli, 1985, 73-91. A. Le Boeuffle, «Pline et l Donienicucci, Astra Caesaram. Astronomia, astrologia e catastenismoda Cesare a Domiziano. Testi e callana clossica, Pisa 1996. L. Magini, Le reste di Venere. Felicitá femminile e conflgunazioniastnali nel calendariodi Roma antica, Roma 1996. (3. De Callataij, «Du chaos au cosmos: l’allégorie desé¡éments dans lEnéide», BIRR, 67, 1997, 153-197. E. Gee, «Parva figura poli: Ovid’s Vestalia (Fasti 6. 249-468> and [he Pitaenornena of Aratus», PCPit., 43, 1997, 21-40. J.T, Ramsey, AL. Lich, Tite cornel 0/44 B.C. ano! Caesarsfrneral games, Atlanta 1997. 5. Perea, «Simbolismo astrológico del cuervo en la tauroctonía mithraica. A propósito de ona gema del Museo Arqueológico Nacional», Boletín MAN, 17, 1999. 5. Montero, «Astrología y esterilidad femenina en la Roma antigua», Acías de ‘Majen, ideología ypoblación’. Segundos Jornodas Internacionales de RolesSexuales y de Género (en prensa). —‘ASTRÓLOGOS ‘ASTRONOMIA -‘CLAUDIO PTOLOMEO -‘GERMÁNICO -‘HORÓSCOPO -‘MANILIO -‘MDIIRAS. ASTRÓLOGOS: E. Cumont, «Astrologes romains et byzantins 1: Balbillus», MEFRA 37, 1918-1919, 35-54. FN. Cranier, «Expolsion of astrologes from ancient Rome», (‘Iass.& Meo!., 12. 1951, 9-50. F. Cumont, L’Egypte des Astrologues. Paris 1937. EH. Crasner, “Expulsion of Astrologers from Anciení Rome». Class & Meo!. 12, 1951, 9-50. P.J. SUpestelin, «Toe astrologer Askletarion», Mnernosyne, 43, 1990, 164-165. -‘NIOIDIO FIGULO -‘VEflO VALENTE. ASTRONOMÍA: W.H. Seniple, “Notes on sorne astronomical passages of Claudian», CQ, 31, 1937, 161-169; 30, 1939, 1-8. D. Dicks, «Astrology and Astronomy in Horace», Hermes, 91, 1963, 60-73. 0. Neugebauer, A History ofAnciení Matitenzotical Astronomy, Heidelberg 1975. Varios. Asíronomie dans 1 Antiqaité ctassique. Actes da Col/oque Univ. Toalase 21-23 oct. 1977, Toulouse 1979. PR. Hardie. VigilsAeneid: Cosmos aid Impenium, Oxford 1986. A. Le Hoeuffle. Astronomie. Asínologie. Lexique latin, Paris 1987. A. Bartalucci, «11 lessico dei catasterismi nel De Astronomia di Igino e nei testi omologhi”. SCO, 38, 1988, 353-372. D. Liuzzi, «Un problema di geografía astronomica», L ‘astronomia a Roma nelí etá augastea, Lecce, 1989, 139-146. M. Papathanassiou, «Astronomie, Astrologie und Physik in der Rede Kaiser Julians auf Kónig Helios», Klio. 72, 1990, 498-507. 2. Mileti~, «Eléments astronomiques dans la représentation de la rauroctonie mithrieaque”, Radovi (Zodan.>, 33<20), 1993-1994, 93-108. P. Domenicucci, Asma Caesararn. Astronomia, as/rologia e cataslenismo da Cesare a Domiziano. Tes/i e callana classica. Pisa 1996. ASTURICA DEA: J. Mangas, «Ladea Asturica», Stadia Historica, 2-3. 1984-1985, 305-314. ATARGATIS ( ArapyarC~, ‘Arap-yang, ‘Arr~yd6~, Arrapdnfl: FR. Walton, «Atargatis», RAC, 1, 1950, 854-860. R. Fleiseber, «Atargatis (Damascus)», L¡MC, 111, 1984, 358. M. Linder, J. Zangerber. “Toe Re-Discovered Baityl of [he Goddess Atargatis in [he Siyyag (3orge of Petra (Jordan) and its Significance for Religious Lite in Nabataea», ZPaI. V, 109, 1993, 141-151. -‘OEA SYRIA. 82 5. MONTERO -5. PEREA ATEIO CAPITO: J. Bayet, «Les malédictions du tribun C. Ateius Capito’, Hornmages á O. Damézil, 1960, 31-45. ATENAS: P. Graindor, «Auguste et A[hénes», Phi/ologus, 77, 1922, 429ss. M. Crosby, «Toe Altar of ¡be Twelve (3ods in Athens», Hesperia, Sup1. 8, 1949, 82-103. HA. Thompson, «Toe altar ofPity inth Athenianagora», Hespenia,21, 1952,47-82.14W. Parke, TiteFeslivalsoftiteAtitettians, London 1977. 3M. Camp, 1986 Tite AtitenianAgora. London 1986. MC. ¡¡of?, «Augustus, Apolo, and Athens”, MR. 49, 1992, 223-232. A. Moinigliano, «Religion iii A¡bens, Rome and Jerusalem in rhe Firsí Century B.C.», ASNSP 1984, 873-892 (=0//ayo Contribulo, 279-296) (= De paganos, judíos y cnistianos,México 1992,127-156). JIs!. ¡ ATENEA (‘A6~vo¿&, ‘A6~v&, ‘A64v 1): J.H. Olivar. «Julia Domna as Atena Polias», i.n Atheniansíudies...W.S. Fengu.son (Hanv. Síad. Class. Pitilol. Suppl.1), CambridgeMA 1940, 521-30. M. Guarducel. «Atena oracolare», PR, 6,1951,338-355. A. Frantz, «FronPaganism lo Christianity in Ihe Temples of Albena», Dumbanton Oaks Papers 19, 1965, 187-205. 1.14. Oliver, «Julia Domna as Athene Polias”, Atitenian S/udies presented lo W.Scott Fergason, Cambridge, 1973, 521-530. 1. Aronen, ‘«A,rwuíKa’coL Oeoi nod ‘AB&pa a7rorpoxwa iii tSe ¡loman Forum: A Note on IGUR 94-95», Anclas 17, 1983. 5-11. H. Cassimatis. «Athena (in Aegypto>», LIMC. II, 1984< 1044-1048. E. Penkova, «Alliena (in Moesia, Thracia>». LIMC< 11, 1984, 1049-1050. E. Tella. «Un quadro con Bellerofonte e Atena dalIa caupona 1 . 8, 8”, RSP, 3, 1898, 105-110. -‘MINERVA -I’ALLADIUM. ATHENAEUM: 1-1. Braunert. «Das Athenaeum zu Rom bei den ScTiptores Historine Augustaen, BIJAC 1963< Bonn 1964, 9-42. ATHRPA: C. de Simone, «(31 lrnpresíiti (3reci in Etrusco», 5/adía Clo.ssica e Onientalia. A Pagliaro Oblata ¡1, 1969, 50. HA. Cabn. «A[hra», L¡MC, III, 1986, 1-2. ATLAS (tArX&q-aprog). En el arte romano: F. llolí, Sp/viera. Neue griescitiche Texte uno! Untersacitangen zar Gesciticitte der 5/embuden, 1903. passim. E. Tiéche, «Atlas als personification der Weltache”. MarRe/y. 2, 1945, 67. -‘En el arte: J. Arce. L.J. Balniaseda, «Atlas», LIMC, 111, 1986, 9-lO, 13-16. ATTIS (t4rnc, Arr’g): H. Hepding, A/lis, seine rny/hen aid sein calt, 1903. J. Careopino, «Attideia», Mé/.Ancit.Hist. 1923, 135-158 y 237-324. L. Spinazzola, «La patera di Parabiago”, Opere dArle del R. IslA ncit. e Sonia de/l’Ante, 5,1935. R. Calza. «Sculture nnvenoíe nel Santuario della Magna Mater», Menz,Pont.Acc. 6,1946,207-227. 14. GraiUot, Le cuí/e de Cybéle, M?re des dieu.x á Rome el dans 1 Empine rornain, 1912. P. Lambrechts, ‘Les f&es “phrygiennes” de Cybéle et d~Atíis’, Bul/etin del ‘Instituí itistoniqae beige de Rorne, 27, 1952, 141-170. P. Lambrecht, “Anis é Romo», Mélanges G.Smets, 1952, 461-471. M. Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 83 Van Duren, «L’évolution des myst&es phrygiens A ¡lome», Ant. Class.,22, 1953, 79-88. P. Lambrechts, Attis: van iterdesknaap lot god, Bruxelles 1962. i.A. North, «Review of Lambrechts (sc. P. Lambrechts, Allis: van itendesknoap rol god, Bruxelles 1962>», JRS, 55. 1965. 278-279. M.J. Verniaseren, Tite Legeid ofAllis in Gneek and Rornan Ant, 1966. C.A. Rubino, «Myth and mediation in the Attis poem of Catullus», Ramar, 3, 1974, 152-75. (3. Sfameni Gasparo, Sotero/ogy and MysticAspecis itt ¡he CalI of Cybe¡e ant.! Al/ls, Leiden 1974. R. Turcan, «Masques corniers d’orientaux: Attis, Ganymédes ou Arimaspes», Mel. P. Boyancé, 1974, 721-747. V. Iran 1am Tinh, “Les problémes du coIte de Cybéle et d’Attis á Pompei», Neae Fonschungen in Pompey, 1975, 279-283. DM. Cosi, «Salvatore e salvezza nei misteri di Attis», Aevam 50, 1976. 42-71. M.J. Verniaseren, Cybe/e aid Anis, lite Mytit aid/he Cali, London 1977. Mi. Verinaseren. Corpas Caltas Cybelae At/idisqae ATIUS NAVIUS:L. ,Iardin, «II pozzo d’Atto Navio», Historia 4, 1930, 684-713. (3. Piccaluga, «Atrus Navus», SMSR. 40, 1969, 151-208. AUCTORITAS: A. Magdelain, Jar, Irnpeniarn, Auctonitas (Colí. Ecole frag. de Rome 133), Paris y ¡lome 1990. M. Duerr. «Le diadéme, nxarque de l’auctoritas ou de l’imperium», GNS, 41,1991,31-47, A. Luisi, «AuctoritasepotestasdiDomiziano Pontefice Massimo», Invigilata Lucenzis 15-16, 1993-1994, 159-178. AUGURACULUM: E. FIlnk, Auguralia aid Venwandtes, Helsingfors 1921. A. Magdelain, «L’auguraculum de l’arxA ¡lomeet dans dautres villes», RE!,, 47, 1969, 253ss. (3. Giannelil, «La leggenda dei ‘Mirabilia e lantica topografia dell’Arce Capitolina», SR 16,1978,60-71. F. Coarelli, «La doppia tradizione sulla morte di Romulo e gli auguracula deli’Arx del Quirinale». Gli etnaschi e Ronzo. incontro Pallo/mo, Roma 1981. A. Grandazzi, «Le roi et l’augure: A propos des auguracula de ¡lome», La divinotion dans le monde étrasco-ita/iqae, 84 S. MONTERO -5. PEREA lii, Caesarodanum, 56, 1986. 112-153. A. Magdelain, «L’auguraculum de lan á Rome el dans dautres villes (1969-70)», en A. Magdelain, Jus irnpeniunz auclonilas. Étades de droil nonzain, Roma 1990, 193-207. -*INAUOURATIO. AUGIJRATIO: L. Jardin. «II peno dAtto Navio”, Historia 4, 1930, 684-713. Rl. Rose, «De templi Romani origine». Alitenaeurn 19, 1931, 3-14. P.(3. Goidanich. «Del templuin augurale nell’ltalia antica”, Historia 8, 1934, 237. J. Liegle, «LAemilius Paullus als Augur Maximus mí Jabre 160 und das Augurium des Heils», Hermes 77. 1942, 249-312. L. Gersehel, «Structures augurales et tripartition fonctionalle daus la pensée de lancienne Rome», Psicito/ogie 1952, 47-77. D. Sabatucci, «Diritto aogurale e religione romana», SMSR, 32, 1961, 155-165. 0. García de la Fuente, «La observancia de las aves en Roma», Helman/ica 24, 1973. 135-157. J.R. Fears, «Toe coinage of Q. Cornificius and augural syrnbolism en Use Late Republican Denaril», Hisloria 24, 1975, 592-602. A. Magdelaln, ‘ AUGURATORIUM: P. Peusabene, “Auguratoriom e tempio della Magna Maten’, Archeologia Laziale, 2,1979, 67-74. AUGURES: E. David, La dnoi/ augural ella divina/ion officiel/e des Rornain.s, Paris 1895. A. Ernout, «Augur-Augustus», MSL 22, 1921, 224-228 = Pitilologica, 1, Paris, 1946, 67-71. .1. Liegle. «L. Aemilios Paullus als Augur maxixnos ini Jabre 160 und das Augurium des Heila’. Hermes, 77, 1942, 249-312. K. Lalte, «Augur und Tenspluns iii der varronisehen Augoralformel». Pitilologas 97, 1948, 143ss. GB. Pighi, «Tripudiun»~, RAIB, 3, 1949-1950, 145-159. E. Breguet, <‘Virgile et les augures. A propós dEneide IX. 324-328». Mli 13, 1956, 54-62. E. Magotteaux, «L’auguredesdoozevautours».,AC, 25, 1956, 106-111. (3. Dumézil, «Remarques sur Augur-Augustus», REL 35, 1957, 126-151. P. Catalano. (‘ontnibati al/o .sludio del diritio augurate, Tormo 1960. (3. Crifó, “La c.d. inansovilitá dellaugur publicus P.R.Q. (A propossito di Plul. QR, 99)». Lalonzas 21. 1962, 689-710. A. Ilaury, «Une qoerelle de clecher: Augures contre baruspices». MélAPiganiol, Paris 1966, III, 1623-1633. M. Torelli, «Un templure augurale d<éiá repubblicana a Bantia’<. RAL. 21, 1966, 293-315. (3. AWóldy, “Pannoniciani Augures». AAn:Hung. 8, 1968, 145-164. (3. Piccahiga, «Amis Navus», SMSR, 40, 1969, 151-208. R. Schilling, «Laugure et la divination A Reme», AEHE, 78,1970-1971,240-242.J. Lindersky. «The aedileschip of Favonios, Curio the younger. and Cicero AUGUSTA AETAS: E. Kornemann, «Zum Augustusjahr”, Klio, 31, 1938, 81-91. P. Gros, Aurea templa. Rechencites sant ‘anquitectune neligieuse de Rome á 1 ‘Apoque dAugaste, Paris 1976. V. Plilsch, «VirgilundAugust»,AA’RWII.31.2, 1981, 707-727. E. Dobíhoifer, «Horaz und Augustas», ANRWII.31 .3, 1981, 1922-1986. A.E. Wallace-Hadrill, «Toe golden age asid sin in Augustan ideology», Post aid Presení, 95, 1982, 19-36. H.P. Laubseher, «Motive der augusteischen Bildpropaganda», idi 89, 1984, 242ss. L. Criscuolo, «Un AUGUSTALES: E. Mourlet, Essai sarI ‘histoire de 1 ‘Augusta/itA soas l’Empine romain, Paris 1895. L.R. Taylor, «Augustales, Seviri Augustales and Seviri», TAP/LA, 45, 1917, 231-253. E. Bickel, «Dic politische und religióse Bedeutung des Provinzialoberpriesters fin rómishcen Westen», BJ 1928, lss. A.D. Nock, «Seviri and Augustales”, Mélanges liudez. Paris 1934. 11, 627-638. AD. Nock, “Seviri and Augustales». Anttaaine de l’In.stitat de Pitilol. el d’His/. orientales ¡1, 19334, 11< 627-638. J.H. Oliver, «(3erusiae and Augustales». Historia, 7. 1958, 472-496. It. Duthoy, «Les Augustales». ANRW 11.16.2, 1978, 1254-1309. P. Kneissl, «Entsíehung und Bedeutung der Augustalitáí. Zor ln.schrift der Ara Narbonensis (CIL XII 4333>», Citinon, 10, 1980, 291-326. 0. Guadagno. «Hercolanensium Augustalium Aede», 86 S. MONTERO - S, PEREA CnonEnc. 13. 1981, 159-173. SE. Ostrow, «Augustales along the hay of Naples: a case for their early grow[h», Historia, 34, 1985, 64-101. A. De Franciscis, ¡1 sacello degli Augartali a Miseno. Naptes 1991. M. Silvestrini, «Laugustalitá alta luce di una nuova iscrizione per Lan Augusti», QS. 35, 1992, 83-110. A. Abran>enko, Die nzattiz¿nale Mit/e/sciticitt mm kaiserzeitfl citen ¡talien. Za einem neuen i/enstándnis von Sevinal ami Aagastalilá/, Franlcfurt 1993. A. Abranienko, «Nachtr~ge zu Sevirat una Augustatitiit in den (3alia Narbonensis», ZPE, 103, 1994, 217-222. M. Buonocore. «Per uno studio sulla diffusionc degli augustales nel mondo romano: l’esempio della regio IV augustea», ZPE, 108, 1995, 123-139. AUGUSTO (Religión / Política religiosa de): B. Gardhausen, Augasí uno! seine Zeil, 2 vols. Leipzig 1896, espee. 1, 865ss. OL. Richmond, «Toe Augustan Palatium». JRS 4, 1914,193- 226. J. Wilhelnj, Das rórniscite Saknalwesen untenAugastas aL Poniife.x Maximas, Strasbourg 1915. 1. Six, «Octavien-Mercurien”, Rev.Anch., 5, 4. 1916, 257-264. L.R. Taylor. «Ihe worship of Augustas iii ltaIy during bis Lifetime’>, TAPJ’IA, 51, 1920, 116-133. W. Deonna, «La légende dOctave-Ajiguste, dieu sauveur a maitre do monde», BHR 83, 1921. 32 y 163. P. Graindor, »Auguste el Ath~ges», Pitilotogus, 77< 1922, 429ss. Ml. Rostowtzeff, «Augustus», Iiniversiíy of Wisconsin 5/adíes itt Languaje aid Litera/une 15, 1922. M. Rostovtzeff, «Augussus», Rom.Mitt. 1923-1924, 281ss. K. Scott, «Toe identification of Augustus wi[h Romulo.s-Quirinus>, Tnans. Amen. RitUal. Ass., 56. 1925, 82-105. K. Scott, «Mencur-Augustus und Horaz can,n.l. 2», Hermes 63, 1928, lSss. J. Gagé, <‘Romulos- Augustus», MEFRJ4 47, 1930,138-181. .1. Gagé, «Divus Augustas”, Rev.Arch. 34,1931,1 lss. J. Gag, “Les sacerdoces dAuguste et ses réformes religieuses<, MEFR. 48, 1931, 75-108. J. Gagé, «Un [héme de l’art impérial romain: la Victoire dAuguste”, Mel.Arch.His/. 44, 1932, 6lss. It. Iteinze, Die augasteiscite Kaí/un, Leipzig-Berlin 19332. M. Ward, «Thc associaciíion of Augustas ‘with Juppiíer», SMSR, 9, 1933, 203ss. L. Herrinnon, «Le ranzau d’or eL lempereur Auguste”, Mélanges liudez, Bruxelles. 1934, 487-489. J. Gagé, «Actiaca”, MEFR, 53. 1936, 37-100. W. Otto. «Augustos Soter», Hernies 45, 1937, 448ss. E. Hóbí. «Der Cupido der Augustusstatue von Prima porta und der (3rosser parisiner Cameo», Klio, 31, 1938, 269-284. R. Pettazzoni< «La religione di Augusto’> en E. Paribeni (cd.), Augustas, Roma 1938, 217-250. K. Scott, “Noteson Augusíusreligious poticy”, ARW, 35, 1938, 121- 130. J. Bayct, «Linsmortalité astrale dAuguste: Manilius commentateor de Virgile», RE.!. 17, 1939, 141-171. It. Schilling, «L’Hercule romain en face de la réforíne neligicose dAuguste», Rev.Piti/., 1942, 31-57. A. Eraout. «Augur-Augustus». MSL 22, 1921, 224-228 = Pitilologíca. 1, Paris, 1946, 67-71. P. Lanlbrechts, «Auguste et la religion romaine”, Lolornas, 6.2,l947,177-191. P. Lambrechts, «L’oeuvre religicuse dAuguste». Lalomar6, 1947, 177-191. BM. Tidinan, «On the Foundation of Use Actians Games», CQ. 44, 1950, 123-125. H. Erkell, Augasías, Felicitas, Fon/una. Laleiniscite Wonistadien. (3iiteborg 1952. P. Lambrechts, «La politique apolliniénne dAuguste et le culte ixupérial”, NClio, 5. 1953, 65-82. y. Ehrenherg, iones. Documenís )l)astratittg tite Reigns of Augustas ano! Tiberius, Oxford 1955. J. Gag, «Regnuro Apollinis: Augustus elle pnirnat d’Apollon Palatin”, en su Apollon Rornoin, Roma 1955, 419-682. (3. Dumézil, «Remarques sur Augur-Augustus». RE!. 35, 1957, 126-151. H. Dragendorf, «Der Altar den Roma und des Augustas in Lugdunonw, Jaitn. Deulsciten Anch. Ins/¡íut, 52, 1957, 111-119. E. Flores, «Augusto nella visione astrologica di Manilio”, Antt.Fac.Lett.Napoii, 9, 1960. M. Rebuflat. «Les divinités dujoor sur la cuirasse d’Auguste de P.Porte”, MEFRA, 73, 1961, 161-228. (3. Picard, Augarle e Romana Retigio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 87 Néron, ¡e sécrel de ¡‘Empine, Paris 1962. Ir!. Wagenvoort, «Auguste et Vesta», Mél. Carcopino. Paris 1966, 965-978. AR. Bellinger, «Toe inmortality of Alexander and Augustus», Ya/e Class.Stadies 15, 1967, 93-100. D. Kienast, «Augustus und Alexander», Cyrnnasiam, 76, 1969, 430-456. K. Kraft, «Zuzn Capnicoraant den Munzen desAugustus”, Jaitrb. Narn. Celo!, 17, 1967, 17-27. K. Kraft, «Der Sinn des Mausoleums des Augustus». Historia, 16, 1967, 189-205. 1. Becher, Augustas and Agypten. Síadien zar Retigionspolldk aid Propaganda itt augasieisitcer Zeil, Leipzig 1969. (3. Picard, «L’anchitecture religicuse sous Augusto”, REL, 1970, 483-488. PM. Martin, «La propagande augustécane dans les AR. de Denys d’l-lalicarnasse», RE!.. 49. 1972, 162-179. M. Sordi, «Ottavianoe l’Etruria nel 44 a.C.», SE, 1972, 3ss. AD. Nock, «Toe Augustan Restauration», Essays on Retigion and tite Ancient World, Oxford, 1972, 1, 19-33. J.H. Oliver. «On ¡be hellenic Policy of Augustus aud Agrippa in 27 B.C.», AJP, 93, 1972, 190-197. (3. Radke, «Augustus usid das góttliche», An/ike uid Universdlgesciticitte. FestEStien, 1972. 257-279. A. Alffildi, Die zwei Lorbeerbáarne des Augustas, Bonn 1973. EJ. Dwyer, «Augustus asid ¡be Capnicorn», Róm.Mit/. 80, 1973, 59-67. 0. Mannsperger, «Apollon gegen Dionysos. Numismatischen Beitráge su Octaviana Rolle nís vindex Libertatis”, Gymnosiam. 80. 1973, 381-404. R. Rocca- Serra, «Une formule cultuelle ches Suetone (Divas Augustas. 98, 2)”, Mélanges offents P. Boyancé, Roma, 1974, 671-680. R. Bernhardt, «Athen, Augustus und die Eleusinischen Mystenien», AíhMití. 90, 1975, 233-237. 1. Becher, ‘ 1805. AP. Wallace-Hadrill, «Image and au¡bority in ¡be coinage of Augustus», JRS, 76, 1986, 66-87. M. Bonnefond, «Transferts de fonctions et ¡nutation idéologique: le Capitole et le Forum d’Auguste», L’anbs, 1987, 251-278. C. Cogrossi, «LApollonismo augusteo e un denario con u Sole radiato di L. Aquilio Floro”, Aspe/ti dell’opinione pa/ib//ca nel mondo ant/co, Milano (CISA 5), 1987, 138-158. P. Gros, «Un programme augusíden: le centre monumental de la colonie dArles>’. Jahrb. dea:. Arcit. ¡ng., 102, 1987, 339-63. D. Mufler. «Ovid, Juppiter und Augustus. (3edanlcen zur (3óttervensaminluíig im ersten Buch der Metamorphosen», Pitilologar, 131, 2, 1987, 270-288. 1. Paladino, Fa/alis dux. Uorninifata/i efiglí della fortuna da Scipione ad Augarto, Roma, Diss.Doltorato, 1987. AP. Wallace- Hadrill, «Time for Augustus: Ovid, Augustus and ¡be Fasti», Horno Via/or, Clossical Essays fon Jo/La franz/ile, 1987, 221-230. 3.1-1. Abry, ‘ ldeology’>, Anelit,tsa, 25, 1992, 113-153. MC. IIoff, «Augustus. Apollo, and Athens», MII. 49, 1992, 223-232. 1. Pollial, «Toe Tana Parnese: Augusto Imperatore Redeuní Satnrnia Regna!», AJA, 96, 1992, 283-300. Ci. Simpson, «‘Unexpected’ References to tIte Horologium Augusti atOvidArsarnatonia 1,68 and3, 388”, A/itenaeam, 80, 1992,478-484. MO. Canipanile. «Osservazioni sul culto provinciale di Augusto in Asia Minore», Epigrapitica, 55, 1993, 207-211. C.J. Simpson, «Horace, Cann., 1< 2, 30-44, Apolo Palatinus, and allusions to sbrines iii Octavian’s Rome», Athenaeam, 81, 1993, 632-642. S. Sniezewski, «Toe Divinity of Augustus in [he late Poetry of Horace and lii Elegies ofTibullus and Propertius”, Eos, 81, 1993, 61-76. M. Sordi. «Orazio e i teini della propaganda augustea>’, Acta Classica De/reo. 29, 1993, 175-180. R.A. flaumnan, «Tanaquil-Livia and ¡be Death of Augustus». Historia 43, 1994, 177-188. E. flertrand-Ecanvil, «Présages est progagande idéologique: á propos dune liste concernant Octavien-Auguste», MEFRA, 106, 2, 1994, 487-531. D. IIag?ndorn, «Zumágyptishea KalenderunterAugusrus».ZPE, 100,1994, 211-222. E. Nedergaard, «La collocazione originaria dei Fas/i Capitolini e gli archi di Augusto nel Foro Romano», fiCAR, 96, 1994-1995, 33-70. C. Weiss. «Virgo. Capricorn usid Taurus. ZurDeutung augusteischerSymbolgeminen’>, iDA!, 109, 1994, 353-369. T. Barton, «Augustas and Capricorn: astrologicalpolyvalency and Imperial Rlietoric», JRS 85, 1995, 33- 51. T. Mavrojannis, «Apollo Delio, Atene e Augusto”, Ostrako, 4, 1995, 85-102. M. Torelil, «L’immagine dell’ideologia augustea nellagora di Atene», Ostraka, 4, 1995,9-31. M. Fox, Ronzan Bis/nr/colMylhs. Tite Regal Period in Augustas Li/ero/are, Oxford 1996. N. Purceil, ~ AULISU: M. Lenoir, «Aulisua, dieu maure de la fecondité”, L’Africa nornana. Atli ¡¡1 convegno statU Sassa rl. Sassari, 1986, III, 295-302. AURELIANO AURELII: J.C. Richard, «Le culte de Sol a les Aurelii: A propos de Paul ex Fest. 22L», Mélanges Heargon, Roma 1976, II, 915-925. C. Santi, «A proposito della ‘vocazione solare’ degli Aurelil», SMSR< 15, 1991, 5-19. AURELIO VÍCTOR (Religión en): J. Schlumberger, Die Epitorne ‘De caesanibus’. Untersacitangen Manchen zar iteidnischen Gesciticitts-scitniebang des 4 Jaitr. n. ~hr., 90 5. MONTERO -5. PEREA Vestigia. 18, 1974. ¡1W. flfrd, SextasAunel/us Victor. A histoniograpiticalStady, Trowbridge 1984. 8. Montero, «Aurelio Víctor y la adivinación», ASNSP 17, 4, 1987, 989-1000. AURI: M. Torelli, «Larappresentazione del sok neIl’arte etrusca», SI Fin. 49, 1981, 41-50. AURORA: E. Sinion, «Aurora», LIMC, 111, 1986, 797-798. AURUNCUS DEUS: E. Trotta, «Mars agricolo e Auruncus deus fugae», AFLP. 27, 1989- 1990,285-298. AUSPICIOS: A. Magdelain. «Auspicia ad patres redeont», en Homnzoges ñ J. Baye/ (Cotí. Latomus, 79). Bruxelles 1964, 427-73. A. Magdelain, Recitercites sar l’Irnperium, la loi curia¡e el les auspices dinvestitare, Paris 1968. P. Catalano, «Auspicia’<, Enciclopedia Virg/liana, 1, Roma,. 1984, 423-426. E. Heim, «Les auspices publies de Constantin A Théodose”, K/érna, 13, 1988, 41-53. l.M. Valeton, “De modis auspicandi Romanoroin », Mnemosye, 17, 1989-90, 275-325. lB. Wilkins. AuspiciesandAuganies, Tite Bronze Tables of Ca/ib/o, London 1995. -ADIVINACIÓN -AUOURES. AUSTRIA (Religión romana en): H. Kenner. “Ole (3étterwelt der Aostria Romana», ANRW 11.18.2. 1989, 875-974. AVENTINO: A. Merlin, LAvenritt dans l’Ant/quité, Paris 1906. M. Gras, “Le temple de Diane Sur ¡‘Aventine», REA, 89, 1987, 47-61. A. M. Colini, <‘La scoperra del santuario delle divinitá Dolichene sullAventino», BCACR, 63, 1935, 145-59. A. Monuigliano, ‘ AUTOMEDÓN (A óro/s¿bwu). En el arte romano: A. Kossatz-Deissnian, «Automedon», LIMC, 111, 60-61. AZIZOS: I-1.J.W. Druvers, «TIte cult of Azizos and Moninos at Mesa», & Orbe neligionam. Síadia Ceo widengneen oblata 1, 1972, 355-371. 1. Teixidor, Tite Pantiteon of Palmyra, Leiden 1979, 68-71. PL, de Bellefonds. «Azizos», L¡MC, 111, 1986, 69-71. AZZANATHKONA: A. Perkins, Tite Art of Duna-Eanopos, 1973, 91-94. Chr. Augé, «Azzanathkona/1-layzanathkona», UMC, III, 1986, 71. BAAL-AMMÓN (Ba&X- B4Xo~- Aggwv): J. Teixidor, Tite Panliteon of Pa/myna, Leiden 1979, 12-18. M. Le Glay, «Baul-llAnunon», LlMC. III, 1986, 72-75. (3.-C. Picard, «Ba’al Hamnion et Saturne dasis l’Afrique romaine», Semitica, 39. 1990, 89-97. P. Xelia, &íal- liamrnon, Roma 1991. Romana Reilgio ¡Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 91 BAALBEK (Religión en): Y. Hijjar, «Baalbek, gran centre religieux sous l BAALSHAMIN; P. Collart, «Baalshamin», LIMC. 111, 1986, 75-78. BABAKCIIOS (Bal3&.cxoc): A. Kossatz-Deissxnan, ‘ BACANALES: T. Frank, «TIte Bacchanalian Cult of 186 B.C.», CQ 21, 1927, 128ss. E. Friunkel, «Senatus consultum de Bacchanalibus>’, Hermes 67. 1932, 369-396. J. Keil, «Das sogennante Senamsconsultum de Bacchanalibus», Hermes, 68, 1933, 306-312. M. Gelzer, «Die Unterdrfickung der Bacehanalien bei Livius”, Hermes 71, 1936, 275-87. 0. Méauris, «Les aspeas religieux de l’affaire« des Baccbanales», REA, 42, 1940,476-85. 1.]. Tierney, «Toe senatus con.sultumde Bacchanalibus», Proc. R. InisitAc., 51, 1947, 89-117. (3. Tarditi, «La questione dci Baccauali ne> 186 nC.”, PP. 9, 1954, 265-287. 3. Ccliii, «Les vendages Dionysiaqueset la légende de Messaline (48 ap.J.C.)», Eclass. 24, 1956, 25-39. D.W.L. Van Son, Baccitanalia: Livius behoide/ing van de Baccitanotia, Amsterdam 1960. 1. Opelt, «Fínmico Materno sobre las Bacanales (De enronepnofanorarn religionam 6, 9)>’, Helmánlica. 19, 1968, 31-41. ML. Levi, “Bacehanalia. foedus e federati”. Kleancitos, 11, 1969, 15-23. R. Turcan, «Religion et politique dans l’affaire des Bacchanales», RHR, 181, 1972, 3-28. PV. Coya, «Livio eta repressione dei Baccanali”, Atitenaeum 62, 1974, 82-109.J.J. Urruela. «La represión de las Bacanales en Roma en 186 a.C.», HA, 4, 1974, 49-68. A. La Penna, «1 Baccanali di Messalina eje bacanti di Ennipide», Ma/a, 2, 1975. l2lss. 3M. Paifler, «Raptos a diis homines dici (Tite-Live, XXXIX, 13): les Bacchanales et la possession par les nymphes”, Mélanges J. Heungon, II, Rome 1976, 1976, 731-42. C. Rascon, «A propósito de la represión de las bacanales en Roma”, Estadios Alvarez Suárez, 1978, 383 ss. RS. Kraemer, «Ecstasy and Possesion: tIte atraction of Women to tIte Cult of Dionysos», HTHR 72, 1979, 55-58. .4. Luisi, «La Jex Maenia e la repres.sione dei Bnccannli ne> 186 nC.», 0 8, Milano, 1981, 190-196. A. Prieto, ME. Sanahuja, «Elpapeldelamujerenlas CISA, n bacanales romanas»• en Paganismo y Cristianismo en el Occidente (Memorias de Historia Antigua, 5)1981, 143-151, J.M. Palllard, «La spirale de l’interpretation: les Bacehanales», Annoles ESC 37, 1982. 929-952. J.M. Pailler, «Les pots cassEs des Bacchanales». MEFRA, 95, 1983, 7-54. 3M. Faflier. «Caton es les Baechanales: séduction es ténacité d’un mirage historique”, PBSR, 54, 1986, 29-39. 1. Seheid, «La thiase do Metropolitan Muscuin», Lastociation dionysiaque dans les societés anciennes’>, 1986, 275-290. J.M. Palilier, Baccitanalia. La népressionde 186 ay. J.-C. á Rome el en Italie: vestiges, imoges, tradition, Roma, BEFAR 270, 1988. R. Rousselle, «Persons in Livy Baccitic Ca// 186-1808. C., New York 1982. A. Dubourdieu. E. Lenjirre, «La rumeur dans l BACO (Raccitas, B&cxog): Ch. Lenonnant, «La naissance de Bacchus», AnnInsí. 1833, 1, 210-218. R. Turcan, «Dionysos Diniorphos. Une illostration de la théologie de Eacchus dans l’art funéraire’>, MEFR, 70, 1958, 243-293. L. Foucher< «Le coite de Baechus sons JEmpire romain», ANRW 11.17.2, 1981, 684-702. 0. Mannsperger, ‘ BALTIS (B&krvc): Z. Kádár, Die kleineasialLscit-syrischen Ka/re zur Romerzeil in Ungann, Leiden 1962, 5-15, 56-59, 79-81. H.J.W. Drijvers, CulIs ano! Bel/efs al Mesa, Leiden 1980, 183-185. E. Will, «Baltis Augusta”. LIMC, III, 1986, 80-81, BANQUETE: Fornary, <‘11 rito della cena alía Mater Laruro nel culto arvalico”. fiCAR 42, 1915, 317ss. W. Kroll, «lovis Epulum”,RE. tX.2, 1916, 2013-2014. M. Renard, Cnoyances, sapensíiíionsdu la/ile o!ans la ¡ BANQUETE FUNERARIO: A. Parrot, Le ‘Refnigeniurn’ dans lan-delá, Paris 1937. J. Quasten, «Vetus Supenstitio el Nova Religio. Toe problem of Refrigeriuro in [he Anoient Romana Religio ¡ Religio ronianorum Diccionario Bibliográfico 93 Church of North Africa», HTitR. 33, 1940, 253-266. PA. Fevrier, «A propos du repas flineraire: culte et sociabilit&, Cait.Arcit. 26, 1977, 29-45. RANOS: F. Díez de Velasco, “Divinités des eaux thermales dans le nord-ouest de la provincia Tarraconensis et dans le nord de la provincia Lusitania: une approche au probléme du [hernialisme romain dans l’occidente des provinces ibériques>’, Caesarodanum, 26< 1990,133- 150. C. Bruun, «Lotores: Roznan bath-attendants», ZPE, 98, 1993, 222-228. P. Saintyves, «De l’immersion des idoles antiques aux baignardes des statues saintes dans le Clíristianisme», RHR 108, 1933. 135-183. F. Bourdy, «Du bon usage des bains d’aprés Oribase», Dossiens Arcit, 174,1992, 18-21. N. Dupré, «Le Ihermalismedes Pyrénées A l’Ebre», DossiersArch., 174, 1992, 60-70. C. Bourgeois, «Note sur le culte de l’eau en Afrique», BM, 151, 1993, 19- 25. A. flourgeois, J. Pujol, J.P. Séguret, «Le sanctuaire gallo-romain des Basiols A Saint- Beauzély (Aveyron)»4 Ga/lia. 50. 1993, 139-179. M. Kle~wegt, «Beans. Baths and ¡be Barber, A Sacred Law from Touburbo Maius», Ant.Afn. 30, 1994, 209-220. E. Sauber, «Ml lnscription from Northern ltaly, [he Roman Temple Complex in Bath, and Minerva as a Healing (3oddess in Gallo-Roman Retigion”, OJA, 15, 1996, 63-93. 8. Montero - P. Martínez Saura, «La balneoterapia en la obra de Celso”, en Tenmalismo Antiguo Actas del ¡ Congreso Peninsular, Madrid 1997, 235-240. 5. Perea, “Baños para los soldados y el culto de Fortuna» en M.J. Peréx (ed.), Termal/sino Antiguo. Actas del ¡ Congreso peninsular, Madrid 1997, 149-167. -TERMAS. BARBELO (Rap0~Xúi): M. Broze, «Aphrodite, Hathor, Eve, Marie et Barbélo: A propos du langage mythique des écrits de Nag l-Iammadi», Kernos 7,1994, 47-57. BARCHE (Bapx4): A. Kossatz-Deissman, «Barche», LIMC, Hl. 1986. 80. BASTET: PH. Boussac, «Le culte de la déese Bast dans l’ltalie méridionale et particuliérment A Pompei», Recueil des Iravaza de linstitul Oriental, 37, 1915, 28-32. MO. ,Jentel, “Bastel>’, LIMC, 111,1986, 81-83. BEL (Acad. Be/l[af B~Xog, Reías): F. Cumont, «Divinités syriennes», en É/udes Syriennes, Paris 1917, 257-262. J. Texidor, Tite Pagan God. PopalanReligion itt tite Greco Roman Near Eost, Princeron 1977. J.CIi. Balty, en Mytitologie gréco-nornaine, militologies pénzféniqaes, Paris 1981, 99-105. E. Will, «Bel’>, LIMC, III, 1986, 90-92. E.E. Schneider, «II santuario di Bel e delle divinitá di Palmira. Comunitá e tradizioni religiosi dei Palmireni a Roma», Dialogiti di Arciteologia, 5, 1987. 69-85. F. Chausson, “Vel lovi vel Soli: quatre études autour de la Vigna Barberini (191-354)», MEFRA, 107, 1995, 661-765. BÉLGICA (Religión romana en): EM. Wightínan. «Pagan Colts in ¡be Province of Belgica”. ANRWU.l8.1, 1986, 542-589. BELENO: E. Maraspin, «II culto di Beleno-Apollo ad Aquilcia», CSDIR, 1, 1967-1968, 145- 161. 94 5. MONTERO -5. PEREA BELLEROFON’l BELLONA (BEXóz’fl, M&-BeXX¿vu): E. Cumont. «Le taurobole ct le coIte de Bellone», RHistLittRel/g6, 1901, 99ss. A. Strong. «Sepulcral reliefof priest of Echona». BSR, 9,1920, 205-213. M. C,uarducci, «11 tempio de Bellona cd un epigrama greco del basso impero», Bull.Co,n. 73, 1949-1950. 55-76, M. Guarducci, ~ BENDIS (8év5¿t): ZI. Go~eva, «Le culte de la déese thrace Bendis Athenes”, Titracia 2, 1914, 81-86, Cli. Picard, ‘ BELTIS (RU-ti. ni señora; DffXrc~: fE Seyrig, «Li narPulro cié PM ~»‘~iyre.», Ant.Syn. VI, 1966, 72-79. E. WIII, «Beltis”, LIMC. III, 1986, 93-94. BEROIE (BEPoÚ9: 0. Berger-Doer. »Beroie”, LIMC, III, 1986, 98. -‘NEREIDAS. BES (B~ua< Rz¡a&q B4ua~, Besas): 1-ECli. Puech, «Le dico Besa et la magie hellénistique», Docurnenís Ard¡. Reau.r A cts, etc., 117, 1930, 415-425. F. .Jesi. «Bes initiateur», Aegyptus, 38, 1958. 171-183. E. ,lesi. “Bes e Sileno”, Aegvptus, 42, 1962, 257-275. E. Jesi, «Bes bifronte e Bes ernzafrot~i1o”, Aegvptus, 43, 1963, 237-255. L. Kakosi, ‘ BESIT (B,~utc): E. Bernand, inscriptions ‘nétniqu¿u de I’Egyple gréco-rornain, Paris 1969, 147. Tun ‘lun, Ilnh, «Besit”< L/MC. III, 1986, 112-114. BETIIMS: 0. Caretton¡, «Lebéíyle dans le coIte dApollon etautres divinitésá Rome”, REL 51. 1973, 32-35. C. Rossignoli, “Persistenza del cul(o betilico nellAfrica romana: un iscrizione da Thala (Tonisia)”, L ‘Africa rornana IX, Sassari 1991, 73-96. K.S. Ereyberger. BIBRACTE DEA: M. Lejeune, «Les premiers pas de la déese Bibracte», JS, 1990, 69-96. BIDENTAL: P. Mingazzini. «Fulgur condituni e bidental, nonché l’etixnologia del nome bidental». CII arciteologí italiani ononi A. Maiuni. Cava dei Tirreni, 1965, 317-336. B. Albanese. «Bidental, mundus, osíium Orci nella categoria delle res religiosae», las 20, 1969, 3ss. 5. Montero, «La ciudad romana y su defensa de losfa/mina>’, enLa Cute) Meditenranea. Ereditá antica e apporto arabo-islamico salle nive del Mediternaneo occidentale e itt particolare nel Magreb. A/ti del Congresso Internazionale di Bani 4-7 moyo 1988, Napoli 1993, 175-199. 5. Montero, S. Perea. «Augusto y el bidental de Bracara (ad CIL II 2421)» en J.M. Blázquez y .1. Alvar (eda.), Lo romonizachin en Occidente (Madrid 1996). 299-315. BITINIA (Deificada): 5.0. von Hoerschelinan, «Bithynia». LIMC, III, 1986. 118-119. HITÓN (Bírwv): En el arte romano: C. Caprino, «Am romana con la raffigurazione della leggenda di Kleobis e Biton», Ro/jAne 38, 1953, 97-103. M. Guarducel, «Due note du Kleobis e Biton», Studi itt onore di Ugo Ennico Paoli, Firenze 1956. 365-376. P.E. Arias, «Biton”. LIMC. III, 1986, 119-120. nONA DEA: M. Motty, De Fauno el Fauna sive Bona Dea eiasqae Mysteniis, 1840. E. Gerhard, «Ober Aga¡bodaemon und Bona Dea», A/it Berlin, 1847, 461-497. 0. Marucchi, “Di una rara staruetta rappresentante la Bona Oea», Bali (‘orn. 7, 1879. 227-236. 6. Pansa, «5. Maria d 14. Turca>,, «1-ladrien cí la Bonne Déesse”, ¡ BONUS EVENTLJS: B. Lichocka, «Bonos Eventus sor les monnaies romaines», Eludes el Travaus, 13, 1975, 237-261. PB. Arias, «Bonos Eventus», LIMC III, 1984, 123-126. L. Camilli. «Inmargine al tipo severiano del Bonus Eventus»,<4nn.lsl.Nam.< 20< 1973< 101-119. B. Lichocka, «Bonos Eventus sur les monnaies romaines», Liudes el Travaux, 13, 1975, 237- 261. (3. Alfdldy, “Epigraphica Hispanica XV. Eme Felsinschrift bei Sepulveda (Prov. Segovia)». ZPE, 100, 1994, 451-463. BORVO DAMONA: H. Troisgros, «Offrnndes el ex-voto au couple divin Borvo-Damona dans la station ¡bennnle gallo-roznaine de Bourbonne-les-bains», CH/Al, 203, 1995, 97-108. BOSQUES SAGRADOS: C. Ampolo, «Boschi sacri e culli federali, L BRIGANTIA DEA: N. Joll¡ffe, «Dea Brigantia» AncitJ. 98, 1941, 36-61. M. Ilenig, «Brigantia», 1 BRITANlA (Religión romana en): M. RostovtzelT, «Comnodus-Hercules in Britain», JRS, 13, 1913, 91-105, M. Rostovtzefl. «Com¡nodus-Hercules in Britain», JRS. 13, 1913, 91-105, lA. Richmond, «Roman legionaires al Corbridge, ¡beir sopply-base, temples and religious culis», Arcitaeo/ogia Aeliana, 21, 1943, 127-224. M.i.T. Lewis, Temples itt Ronzan Sn/am, Cambridge 1966. Mi. Green, A Corpas of Small (‘alt 0/ijecls frorn lite Mi/itary Aneas of ¡ BRITANNIA DIVINIZADA: J.M.C. Toynbee, “Britannia on Roman coins of [he Seconil Cent AD.», JRS, 16, 1924, 142-157. M. Henig. «Britannia», LIMC, 111, 1984, 167-168. BUBASTIS (Boó0~xarí~j: F. Dunaud, <‘Boubastis», LIMC, III, 1984, 144-145. EA. Savostina, «Anenis Boxisbatos? ‘The Statue ofihe Goddess from Pantikapaion». ACScyI. 51k., 3, 1996, 169-180. Romana Religio 1 Religio romanorwn Diccionario Bibliográfico 97 BYTHOS (BuOóg): i.Ch. Balty, «By[hos 1», L¡MC III, 1984, 173-174. CABELLO: MA. Marcos Casquero, «Creencias religioso-supersticiosas dei mundo antiguo relalivas al cabello», en Estadios de religión y mito en Grecia y Rorna. León 1995, 123-153. CABIROS (K&f3e¿pot, Ca/un): (3. Hemberg, Die Ka/unen, IJppsaln 1950. (3. Bonfante, «A note in lIte samotracian language”, Hespe nia, 24, 1955. 101-109. P.W. Lehman, «Axieros», «Axiokersa”, «Axiokersos», LIMC, 111. 1986, 66-68. ZI. Goéeva, «Le culte desCabires et des Nymphes en Asic Mineure el en Trace», Eos, 79, 1991, 199-202. U. Fernández Galiano Ruiz, «Cadnxo y Harmonía: imagen, mito y arqueología”, JRA, 5. 1992, 162-177. CACUS (Cadas, K&xocz K&xw~j: H. Bellen, «Adventus Dei. Der Gegenwartsbezug in Vergils Darstellung der Geschichte von Cacu und Hercules». RÍIM 106, 1963, 23ss. 1. Penny- Snall, Cacus ant! Mansya.s in Etrasco-Rornan Legenó, Princeton 1982. iP. Small, Cacas ant! Mansyasin El rascan ant! Roinon Legend. Princeton 1982. i. Arce, «Cacus», LIMC, 111, 1984, 177-178. E. Marleer. «Cacus», LIMC, 111, 1984, 175-177. L. Luschi, «Cacu, Fauno e Venti», SE 57, 1991. 105-117. L. Otis ,<‘La légende de Cacus daus le fragment 7 de (3ellius», (‘EA, 29, 1995, 75-80. CADMOS: D. Fernández Galiano Ruiz, «Cadmo y Harmonía: imagen, mito y arqueología», JRA, 5,1992, 162-177. CAECULUS: L. Deschamps.”Caeculus»,Hotnn¡agesá¡¡Le Bonniec. Res Sacrae, Bruxelles, 1988, 148ss. CAELESTIS: -‘DEA CAELESTIS. CATEAS: E. Penh, «A-l-on redécouvert le tombeau du grnnd-prétre Caíphe?», MBible, 80, 1993, 42-47. i. Zias, «Human SkeletalRernains from tIte ‘Caiaphas’ Tomb», Atiqot, 21,1992, 78-80. CALDEOS: W. Kr6ll, «Plinius und die Chaldáen’, Hermes, 65, 1930, lss. —‘MAGOS —ORACULOS CALDEOS -‘TEÚRGIA. CALENDARIO Y FIESTAS: i. Strzygowski, Die kalenderbilderdes Citronognapiten von Jaitre 354, 1888. W. Warde Fowler, Tite Ronzan Festivals of lite Peniod of lite ¡ Weinachfesíes», ARW, 19, 1916. 1919, 54ss. MP. Nilsson, Pnimitive Time Reckoning, Lund 1920. 1. Wackernagel, «Dies alen>, ARW 22, 1923/4, 215-216. ].P. Kirsch, Den Síadírómiscite citnisí/icite Festkalender mm A/ter/am, Múnster in Westf. 1924. Hí. Rose, «De lerminalibus, regifugio. mease intercalad», Mnemosyne. 1924, 349-357. A Rehal, «Die rómische Bauernlcalender und der Kalender Caesars”, Epitamhiam II. Swoboda. Reichemberg 1927, 214ss. (3. Vaccai, Lefeste di Romo amica, Tormo 19272. K. Scott, Greek ant! Ronzan itonorzfic MonI/ss, Ynle Universiíy Press 1931.1. Whatniougb, “Thecalendarinancientltaly outside Rozne”, HarvardSt. Class.Piti/. 42, 1931, 157-79. C. Nordenfalk, Den Ka/eneJen von Jaitre 354 ant! die lateinsiscite Bacitmolerei des 4 Jh., 1936. A. AII”óldi. A Festival of isis in Rome andentite CitnistianEmperonsoftite ¡Vtit Century, Budapest 1937. SP. Corttsen, «Der Monatsname Aprilis». Gloaa 26, 1938, 270ss. RO. Fink, AS. bey, W.F. Suyder. «TIte Feriale Duranum»< Ya/e C/ass, Stad., 7, 1940, 1-222. W.F. Snyder, «Public Anniversaires in tIte Roznan Empires», YCS, 7, 1940, 225ss. F. Bónier, «luppiter ond die rómisclien Weinfeste», SM 90, 1941. 30-58. Hiinigswald, «On etruscan and latin inonlh-names”, AJPit, 62, 1941, I9lss. Hl. Rose, «The prae—caesarinn Calendan’, CJ, 40. 1944-1946, 65-75. V. Basanoff. ‘L’episode des joeurs de flOte chez Tite-Liveet les Quinquatrus, féle de Minerve», ¡<¡DA 2. 1949, 65-81. V. flasanoff. «Nonae Caprotinae”, Latomas, 8, 1949, 209-216. A.K. Michel, Tite Calendan of Narno ant! tite pre-jalian Cateador», Proc..4mer.Phi/ol.Assoc., 80, 1949, 320ss. i. Haya. ‘ 313-335. R. Schilling, «‘¡‘he Roman Festivais and ¡beirSigniticance», Arcit.Class., 7, 1964, 44-56. J. Colla, «L’irnportance de la comparaison des calendriers paiens et chrétiens pour l’histoire des persecutions», Vig. Citn. 19, 4, 1965, 233-236. J.P.V.D. Baisdon, «‘fle Salii and Campaigning in MarcIt and Ocloher>’, CJ 60, 1965, 267-269. (3. Piccaluga, Elemeníl spettacolani nel nitaali festivi romani, Romo 1965. PR. Abersmann, Die Pasten /ei den Oñechen ant! Rómenn, Berlin 1966. M. Media, «La féte des ¡Calendes de Janvier. Evolution dun riluel jusqu’au la fin de lEmpire romain», ¡ Festival Calendar of Alama Pompilias. New York-Berna-Frankfurt 1986. D. Baudy, «Strenarurn comxnerciusn. Uber (3eschenke und (3luckwunsche zuxn rómischen Neujahrfest”. RitM 130, 1987, 1-28. 1’. CoarelIl, II monumento di Vernio Flacco nel foro di Pi-ateste, Palestrina 1987. 1. Malitz. «Die Kalendarreform Caesars. Em Beitrag zur Gesehicúte seiner Spátzeit», Anc.Soc. 18, 1987, 103-132. N. Robertson. «Toe Nones of July and ¡be roman Wea¡ber», MR, 44, 1987, 8-41. M. Beard, «Riluel, teste, temps: Les Parilia romains», en A.M. Blondeao (cd). Essais sar/e nituel, Louva¡n 1988< 15-29. J.C. Richard, «Le calendrier prejulien. A propos de A.Kirsopp Michels , ¡ CALÍGULA (Religión 1 Política religiosa de): A. Bernardi, «L’interesse di Caligola per la succesione del rex nemorensis e l’arcaica regalitá nel Lazio”, Atitenaeam 31, 1953. 1. Gfley, “Les hains dor de Caligula, irnmensi aureorum acervi”, MEFRA, 89, 1977, 143-146. Ci. Slinpson. «The cok of Ihe Emperor Gaius”, La/ornas. 39, ¡980, 489-SIl. C. Gatti, “Considerazioni sul culto iznperiale nel qoadro della politica di (3aio», Religione epolitica nel mondo - New York 1990. T.P. Wisewan, Death oían Emperon. E/avías Josepitas. Exeter 1991. 14. Cid, «El tilohelonismo alejandrino Oc Calígula y el culta de Drusila-Pan/heo», Kolaios 4, 1995, 345-363. CALU~ P. Delfosse, «(3enie funéraire ravisseur (Calo) sur quelqoes urnes étrusques», Ant. Cl. 41, 1972, 487-499. 1. Krauskopf. «Aita, Calu», LIMC, IV, 1988, 394-399 CALYCADNUS DEUS: M. Hamdi Sayar, «Weilung an den Flussgoít Kalykadnos», Arkeologi De,~’¿si, 2, 1994, 121-122. CAMENAS J.H. Waszinlc, “Camena”, Clossicn a Medinevalio 17. 1956, 139-148. CAMILA: O. Seboenherger, «Camilla», AA, 12, 1966, 181-188. (3. Arrigoni, (‘ami/lo, amazzone e sacendotessadi Diana, 1982. F. Canciani, «Camilla”, LIMC. III 1984, 178. A. La Penna, «Cli archeíipi epici di Caznilla», Maia, 40. 1988, 3, 228-250. (3. Capdeville, «La jeunesse de Camille», MESERA, 104, 1, 1992, 303-338. CAMILO: A. Moniigliano. «Camillos and Concord», CQ, 36, 1942, 111-120 = Secondo Contribulo, Roma 1960, 89-107. J. Hubeaux, «Commení Purina Camillus sempara de Veies’,, ArRBelgue, 1952.610-622.1. Gagt~, «Les bosta gallica: Camille et l’expolsionde Februarius», ¡¡omm. AGrenier, Bruxelles 1962, 707-720. P. Flobert, «Camille eL Ganjmnedes», Mélanges J.Heargon, Paris, 1976, 303-308. 102 S. MONTERO - S. PEREA CAMPESTRES DII: CL. Irby-Massie, “Toe roznan ar¡ny and [he culí of¡be Campestres». ZPE, 113, 1996, 293-300. CAMPO DE MARTE (Campas Martias): 1’. Coarelli, «II complesso pompeiano del Campo Marzio e la sua decorazione cultorea», Rendicontini dello Pontificia A ecademio Romana di Arciteologia,44, 1971-2, 99-122. E. La Rocca,Lanivaamezzaluna. (‘alá, agoni, inonamentí fieneranipresso ¡1 Tevere nel Campo Adarzio occiden/ale, Roste 1984. iP. Poe, “Tbe secular (3ames, [he Aventine, and the Pomerium ja [he Campos Martius”, Clossical Antiqukv, 3, 1984, 57-81. J.P. Small, «Campus Martius”, LI/sIC, 111, 1984, 178-179. 6. Sauron. «Le cosaplexe pompéien du Chaznp de Mars: nooveauté urbanislique á finalité idéologique», en L’ubrs (1987), 1987, 457-73. REA. Paliner, 5/udies of tite Norlitern Campas Mantius in Ancienl Rome, Philadelpbia 1990. D. Manacorda, “11 le¡npio di Vulcano in Campo Marzio», Dialoghi< 8.1< 1990, 35-51. RA. Painier, “Studies in Ihe Northera Campus Martius in Anciení Rozne», TAP/LI. 80, 1990. E.W. Leach, «Horace Carmen 1.8: Achules, [he (‘ampus Marlius, and tIte Articulation ol Gender Roles in Augustan Rozne», (‘Ph., 89, 1994, 334-343. E. Coarelil. It Campo Manzio. Dalle oniginí al/afine del/a Republica. Roma ¶998. -‘PoRO. CANDIDA DEA: U. Fisher, «Das Weihedenlunal der Dea Candida aus Heddernheizn», StádelJS, nsJ, 1, 1967, 64-72. (3. Bauchhenss. «Candida», LJMC. 11], 1984, 179-180. CANIBALISMO~ A. Mac Gowan, «Eaíing people: accusations of cannibalism againsí ¡be Chrisíians in [he secoad century». JECS 2, 1994, 413-442, CANTO (Religioso yio mágico): —«MRMEN. CAPITOLIO ROMANO: A. Zadoks .Iitta, «iuppiíer Capitolinus», JRS, 28< 1938, 50-59. AM. Colini, «Aedes Veiovis mIer Arcem et Capitolium». SCAC, 70, 1942, Sss. 1. Sfraub, «Konstaníin Verzichí auf den Gang zuin Kapiíol”, Historia, 1955, 297-313. E. Wistrand. «Vitruv tíber dem Kapitolinischen Terapel», Enanos 64, 1966. i2Sss. Th. Pekary, «Das Weihedatum des kapilolinischen Jupitertempel und Plin. 1-fN 33, 19», MDA¡(R). 76< 1969, 307ss. A.W. Lintott, «TIte Capitoline dedications lo Jupiter ant tIte Roznan people’>, ZPE, 30, 1978< 137-44. T.P. Wiseman. «Flavians on [he Capitol”, AJAR, .3, 1978, 163-178. R. SehiLIing, «Le temple de Venus Capitoline el la tradition pomériale>’. Rites, cutíes, dieta de Roma, Paris 1979, 94-102. D. Briquel, «Juppirer, Saturne el le Capitole. Essai de comparaissonindo-europeene», RHR, 198, 1981. J. Martinez-Pinna, «Evidenzadiuntempio di Giove Capitolino a Roma all 1987, 251-278. Ph. Borgenud. «Do My¡be á ¡‘ideologie: la lele do Capitole”, MII 44, 1987, 86-100. (3.B. Townend, «The Restoration of ¡be Capilol in A.D. 70>’, Historia, 36, 1987, 243-247. E. Weber. «Fine Lapa Capíto/ino-Darsleliung auf einem(3rabstein in Carnuntum», RO. 17-18, 1989-1990, 287-291. A. SirnonelIl, «La tradizione ciassica e l’origine del Capitolium». A/ene e Roma, 35, 1990. 71-77. C. Reusser, Den Fidestempel auf dem Kapilol la Rom ant! seine Aasstauung. Liii Beiírag za denAusgrabangen and den Vio delMare ant! am das Kapítol, Roma (Su//.Com. suppl.2), 1993. R. Pic, «La triade capitoline. Récil d’un sauvetage». Ancitéologia, 302, 1994, 8. M. Cadario, «Le dediche d’opere darte e i Tropaca Ligures’ nell’area Capitolina a Roma», Quad. ¿<¿ni, 1995, 83-120. E. Gowers, «Toe Anatomy of Roste from Capitol lo Cloaca», JRS 85, 1995, 23-32. CAPITOLIOS PROVINCIALES/ CIUDADANOS: PA. Cagiane de Azevedo, «1 Capitolia deil’impero romano»,Mem.Pont.Accad. Arcit. 5,1941, 68ss. E. Coareui, «11 Comizio dalle origini alía fine delia Repubblica. Cronologia e lopografia», PP 32. 1977, 166-238. 1.M. Barton, «Capitoline temples in ltaly and [he Provinces (especially Africa)», A.NRW,l1.12.I, 1982, 259-342. A. Fraschetti, «Coslantino e l’abbandono del Campidoglio», en A. Giardina, Societó romano e impero íandoanííco, II, Roma 1986, 59-98, 412-38. P. Gros. «Sanctuaires Iraditionnels, capiloles et temples dynastiques: ruptores et continuités dans le fonctionnement et laménagemení des centres», Los asentamientos ibéricos ante la romanización, Madrid 1986, lil-117. P. André, «Larea sacra ál’Estdufonim d’Aleria»,Arcit. Corsa, 16-17, 1991-1992, 35-43. E. Blutstein-Latremoliere, “Les places capitolines dEspagne», Mélanges Caso Velozquez. 27/1, 1991. 43-64. CAPRIO DEUS: T. Lobueseher, «Deus Caprio - Eme veschollene Weihung aus MiirienbacIt (Kr. Daun)”. Arch, Korn., 27, 1997, 159-iGl. CARACALLA (Marcus Aurelius Antoninus) (Religión 1 Política religiosa de): .1. Giley, «Les aniniaux célesles du nouvel édil de Caracalia», GRAl, 1948, 128-130. R. Thouvenot, «Les iions de Caracalla”, REA, 1950. 284ss. A. D’Ors, «Estudios sobre la Constitutio Antonin.iana CARITAS: H. Seholz, Eros and Caritas, 1929. W. Trill¡nich, «Dic chanten gruppe así Grabrelief und Kneipenschild». JdJ, 98, 1983, 311-349. FR. Harrison, «CItanis, Charites», LÍA-fC, III, 1984, 191-203. R. Vollkosnmmer, «Caritas», LIMC, III, 1984, 180-181. CARMEN ARVAL: M. Nacinovich, Carmen Arvale. Texte el comrnentaire, Roma 1933- 1934,2 veIs. F. Mentz, «Zum Carmen Arvale”, KZ, 8O,1951-1952, 222ss. A. GardaCalvo. «Una interpretacion del Carmen Arval», Emenita, 25. 1957, 387-448. R.(3. Tanner, «Toe Arval Hy¡n and Early Lalin Verse”, CQ, 11, 1961, 209-238. -ARVALES CARMEN (MAGICUM ET/VEL RELIGIOSUM): R. ¡tutu, «Incantamenta magica e latina”, J/KlassPitil. 19, 1893, 464-575. FE. Burriss, «TIte Magic Elements in Roman Prayers>’, CF 25, 1930, 47-55. M. Desport Detienne, Carmen, vates, camena, carmen/ls, Paris 1950. M. Despors Delienne, “L’incantaíion virgilierme”, Bordeox 1952. Z. Iloffniann, “Die Dirae aid Carmen magicunw, Ac./aAní.Hung. 29, 1981, 327-336. Ch. C.uittard, «La tradition oraculaire étrusco-latine dans les rapports avec le vers satartuen et le ‘carmen’ primnitif”, La divination dans le monde étnusco-iíalíque. Caesarodanum, 52, 1985, 33-55. F. Gral, «Prayer in Magic and Religious Ritual», en C. Farnone attd D. Oblink ~eds.), Magika Hiera, Oxford, 1991, 188-215. -“MAClA -PLEC,ARiA -.SUPPt.ICATIO. CARMEN MÁGICO~ AM. Addabbo, «Carmen magico e carmen religioso», (‘(‘(‘12, 1991, 11-27. CARMEN RELIGIOSO: L. Herrmaon, ‘ CARMEN SAECULARE: (3K. Galinsky, «Sol aud lIte Carmen saeculare», Latomus 26, 619ss. (3. Radke. «Aspeííi religiosi cd elemenlí poliíici riel Canaco saecolare», RCCA4 1967, (Mísc.Sarcitiesi), 20. 1978. 1093-1116. CARMEN SALlARE~ -SALIOS. CARMENTA: A. Elter, (‘remera ant! Por/a Carmentalis, Prog.Bonn 1910. R. Pettazzoni, «Carinenta», SMSR 17, 1941, 3-18. L.L. TeIs-de-Jong, San qae¡qaes divinités romounes de la naíssance el de lo propitétie. Amsterdam 1960. J. Aronen, «luturna. Carmenla e Mater Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 105 Laruin. Un rapporlo arcaico Ira mito, calendario e topografia», Opascul.hn.st.Rom.Finl. 4, 1989, 72-73. CARNA: R. Pettazzoni, «Cama», SE, 14. 1940, 167-172. CARONTE (X&pov): Rocco, ¡Imito di Caronte nelí arte ene//a letíeratana, Roma 1897. 1. Bragantini, “Un nocchiere per l’aldilá. La raffigurazione di Caronte in etA romana», PP 282- 285< 1995, 395-413. L. Giardino. “La moneta in lomba, La necropoli meridionale di Herakleia di Lucania (11-1 secolo a.C.)», PP, 282-285, 1995, 264-268. —“CHARON/CHARUN -‘ULTRATUMBA CARPENTUS: W. Van Andringa. «A propos d’un autel votif dédié A Carpentus», RComrnunges, 104, 1991, 21-32. CARTAGO: 1’. Gaukler, ‘ CASCELIA: (3. Mussies. «Cascelia’s prayer», en U. Bianchi e Mi. Verniaseren, La solerio/ogia dei ca/ti oníentall nelí impero romano, Leiden 1982,156-67. CASTALIA ~Kaur&Xt’&):E. Cabouret, «L’iconographie de la source Castalie de Daphné (Syrie)”. Karthago. 22, 1988-1989, 63-68. CASTORES (Castor, Castores, (‘astur, Pu/luce, Tinas C/unia~ Tínias Cliniar, Tinas Clenan): R. Schilling, «Les Castores romanáis á la lumiére des traditions indo-européennes», ¡¡omm. G. Durnézíl, 1960, 177-192 = Riles, calles el dieta de Rome, Paris 1979, 338-353. D.D. Strong, iB. Ward Perkins, «Toe Temple of Castor in ¡be Forum Romanuni’«, PBSR, 35, 1967, 23-28. M. Albert, Le cuí/e de Castor el Po/lux en Ita/le, 1983. R.D.de Puma, «Tinas 106 5. MONTERO -5. PEREA Cliniar”, LIMC, 111< 1984, 597-608. E. Gury< «Castores”, 1./MC, 111, 1986, 608-635. C.C. Vermeule, «Toe Rise of tIte Severan Dynasty in [he East: Young Caracalla, about Year 205, as Helios-Sol’>, Nonth Carolina Museum of Ant Sultetin, 14. 4, 1990, 30-48. 1. Nielsen, «Castor, aedes, templum». 1993, 242-245. SE. Hijmans, «Castor, Caracaila. aud ¡be so- called Statwe of Sol iii the Nonh Carolina Mwseum of Art”, BABesch., 69, 1994. 165-174. L. Nista (cd.), Castores. L ‘immagune dei dioscani a Romo, Roma 1994. —‘CASTORES DOLICUENLANOS -DIÓSCIJROS. CASTORES DOLICHENIANOS: Ch. Picard, <‘Les Castores conservateurs assesseors de Jupiter Dolichecus». RUR, 109, 1934< 73-82. P. Merlat, «Observatiotis sur les Castores dolichéniens”, Synia 28, 1951< 229-249. P. Merlat, «Oriern, Gréce, ¡lome, un exemple de syncrétisme? Les Castores dotichénjeus”, en É/eznenís onientaus dans la re/igion gnecque ancienne, Paris 1960, 77-94. 1. Tóht, «Studia Savariensia IV. Die symbolische Darstellung der Castores Dolicheni», ActaArchHung. 28, 1976, 93-109. N. Berti, “Seipio Emiliano, Cajo Gracco e l’evocalio di Giunone di Cartagine». Aevarn, 64, 1990, 69-75. CATACUMBAS~ (3. Lugli, Pon/es ad topographiam veleris arbis Romae pertinentes..., 8 vols., Rozne (1952-69). ¡MC. Toynbee. iB. Ward-Perkins. Tite Sitnine of St Peten ant! tite Vatícan E.rcavatíons, London 1956. H. Chadwick, «St. Peter and St. Paul in Rome: ¡be problem of lIte Memoria Aposlolorum ad Catacumbas “, J. Titeol. Stad., n. 5. 8, 1957. 31-52. M. Guarducci, Le reliquie di Pietro so/lo la Confessiones de//a Basílica vaticana, CinA del Vaticano 1965. 1’. Testini, Le ca/acombe e g/i anticití cirnitení cnistiani in Romo, Bologna 1966. M. Guarducci, Le reliqaie di Pietro sol/o/a Confessíoaes dello Basilica vaticana: una rnessa a punto, Roma 1967. L. Reekznans, «L’implantatin monomenlale chxélienne dans la tone soburbaine de Rome du IV’ au IX’ siécle», ¡Uy, Anch. Cnisí., 44, 1968, 173-207. L. Reekmans, <‘Le développernení lopographiqoe do Vatican it la fin de 1’antiquilé el au début du moyen Age (300-850)”, en Mé/anges flircitéologie el ditisloire de lan offents aa ProfesseanJacqaes La valleye, Louvain 1970, 197-235. P.-A. Février, “Le culte des monIs dans les consmunautés chrétienres duraní le III’ siécle”, Atti delXI (‘ongnesso Internazionale di Arciteologia Cristiana, 2 veIs, 1, Vaticao 1978, 211-74. J. Stevenson, Tite Catacombs. Rediscovened Monumenís of Early C’hnislianity, London 1978. H. Brandenburg, «Úberlegungen surUrsprungund Enístehung der Katakomhen Rozns>’, en Vivaniarn. Eestscitnzfi fin Titeodor K/auser (Jahrb. Ant. Citisí, Supp. II), Múnsíer in Westfalen 1984, 11-49. R. Luciani, Roma so/teranea, Reme 1984. P. 1’ergola, «Le caracombe romane: zniti et realtA (a proposito del clinetero di Domitilla)», en A. Giardina, Societá romano e impero tandoantico, II, Roma 1986, 333-50. A. Arbeiter, AlI-S/. Peten in Gescitichíe ant! Wissenscitafl, Berlin 1988. L. Reekiuans, «Limplantatienmonumentate cárétienne dans te paysageurbainde Rome do 300 á 850», en Acles da XIe Congrñs international danchéologie citrétienne, 11, Rozne 1989, 861-915. V. Saxer. “Lulilisation par la litorgie de l’espace urbain et suburbain: l’exempie de Rome dans lantiquité el le haut moyen Age», en A cies da xi’ Congrés international d’arcitéologie citrétienne, II. Rozne 1989, 917-1033. A. Ferrua, Tite Unknown Catacomb. New Lanark 1991. CATAPTROMANCIA: A. Delntte, La caíap/nomoncie grecque el sesdénives, Paris 1932. Romana Retigio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 107 CATILINA: E. Manni. «Religione e politica nella congiura di Catilina», Atitenaewn, 24, 1946< 55-67. L. ¡lavas, «Arriére plan religieux de la conjuration de Catilina’>, Oikoamene, 2, 1978< 191-200. (3. Zecchini, «La morte di Catone e l’opposizione intelletualle a Cesare e ad Augusto”, Alitenaeam, 58, 1980, 39-56. CATMITE: H, Sitchtermann, «Catmite», 1.1-MC, IV, 1988, 169-170. -‘CANIMEDES. CATÓN (Religión de/en): M. Curti. Religione e ca/ti negli scnit/oni de Re Rustica, Udine 1940. A.E. Astin, Cato tite Censor. Oxford 1978. R.P. Bond, «Antifeminism in Juvenal and Calo”, Studies in Latin ant! Romon Histoy, 1-. Bmxelles 1979, 418-447. S. Lewulllon, «La pielé d’Enée et Caton le censeur. Un probléme d’idéologie et de propagande ixnpériales». Latontus 38, 1979, 125-146. L. CalboliMontefusco. «Catoagr. 74-121”, GJE 11, 1980,209- 228. AM. E. Maroti; «Feriae in familia (Cato. agn. 139)’>, Acta conven/as, XI Lirene 1984. J.M. Pailler. «Caba et les Bacchanales: séduction el ténacité d’on mirage historique», PSSR, 54, 1986, 29-39. Addabbo, «Ancora sul cap. 160 del de agricallana di Catone», A/ene e Rome 35, 1990, 102-112. CATULO (Religión de/en): L. Herrnxann, «Catulle el les cultes exotiques», NCtio 6, 1954, 236-246. Ci. Fordyce, Ca/u//as: A comrnentary, Oxford 1961. P. Boyancé, «Aedes Catuli», Éíat!es sur /a religion romaine, Roma 1972, 187-193. C. Doniinici, Le cenernoni nazia/i de/lan/ica Roma allnaversii canmide/poeta Ca/u/lo, Foligno 1930. TEL. Webster, «Toe Myth of Ariadne frem Homerto Catullus”. G&R, 13, 1966, 22-31. CA. Rubino, «My¡b and mediation in [he Atlis poem of Catullus”, Ramas, 3,1974,152-75. T.P. Wisenan, (‘ata/las and bis World: a Reappnaisa/, Cambridge 1985. (3. Tatha¡n, »Ariadne’s Mitra: a Note on Catullus 64. 61-4». CQ. 40, 1990, 560-561. iP. Brisson. Rome el l’age don. De Catulle a Ovide vie et mort d’an mytite, Paris 1992. MB. Skinner, «Ego mulier: ¡be construction of male sexuality in Catullus», Helios, 20< 1993, 107-31. CAUTES Y CAUTOPATES: iR. Hinnelís, «Toe iconography of Cautes and Cautopates 1: [he datan, J. Mititnaic SIad., 1, 1976, 36-67. M. Schwartz, «Cautes and Cautopates ¡be Milhraic Terchbearers”. Mititn.Stat!. 2, 1976, 406-423. R. Beck. «TIte Mithraic lorchbearers andabsence of opposition», Echos da monde classique/C/assical Views, ns. 1,1977, 126-40. Z. Visy, «Toe Name of Caules und Cautopates». Acta C/ass. Debrecen. 15, 1979. 51-54. -MflHRAS. CECINA (Aulas Caecina): P. Hohti. «Aulus Caecina ¡be Volterran», en 5/adies in the Romonization of Etrania, Roma 1975, 409433. CELSO: H. Chadwick. Origen, Againsí Ce/sas, Cambridge 1953. EV. Gallagher« Divune Man orMagician? Ce/sas and Origen on Jesas, Chico, California, 1982. 0. Briquel, «Celse», en La divínolion dons le monde élrusco-italíqae. 7, 1996, 27-36. CELTAS: 0. Nash, «Reconsírueting Poseidonius Celtic elhnography: some considerations», Bnitannia, 7, 1976< 111-26. P.D. [¡orne, «Roman or Celtic temples? A case study», en Pagan 108 5. MONTERO -5. PEREA Gods ant! 5/trines oftite Roman Empine. 1986. 15-24. .l.L. Brunaux, Tite Ce/tic (Saals: Gods, Rites and Sancíaanies, London 1988. J.C. Meurel, «L’antique rtatuette tricéphale et ithyphalflque de Bais (lUe-el-Viiaine)>’, RAOaest, 7, 1990. 87-91. E.E. Nosenko, «Les conceptions des Celles concemaní l’au-delá (époque préchrétienne)», VDI, 1990,3, 101-112. D. Gricourt, N. Roymans, Tribal Societiesiii Non//tena acial. An Antitropolical Penspective, Amsterdam 1990. 13. Holiard. «Taranis caelestium deoruin maximus,>. DHA, 17, 1, 1991, 343-400. 1. Seheid, «Sancíuaires ct territeire dans al Colonia Augusta Treverorum», en J.L. Brunnaux, ed., Les sanctaaines ce/tiques el /ears napportsavec le mondemédi/enranéen (Actes dii colloque de SIRiquier, 8-ii Nov. 1990), Paris 1991, 42-57. L. Bourgeois, «Bennecourt. Un sauctunire celto-romain», Archéo/ogia. 284, 1992, 60-66. .1 .L. Coudrot, (3. Moitrieux, «Une noovelle représeníatien de Cernunnos et d’Hercule chez les Médiomatriques: le pilier de Metz-Saunr-Jacques (Moselle)», RAE. 43, 1992, 386-390. SR. Llewellyn, Newdocuments Illasíraling Lar/y Chistianuíy, Nor¡b Ridge 1992. G.C. Picard, “Y avait-il des sanctuaires celtiques en Gaule romaine?», SSAP, 1993, 275-283. M.J. Oreen, Ce/tic Godt!esses, London 1995. A. ¡¡usar, «The Celtic (3ods in Roznan Dacia», AMN, 32, 1995, 85-94. J. Webster, «Inrerpretaíio: Reman World Pewer and [he Cel[hic (3ods»~ linitannia, 26, 1995, 153-161. D. Fogliato, «Tracce di culti celto-iiguri nella valle di Susa in etA imperiale romana”, Ad Qainíarn, 9, 1996, 65-73. W. Rutherford, Tnat!izioni ce/licite. Star/a dei dnaidi e della loro eneditá cuí/ana/e, 1996 13. Gricourt, 13. Hollard. «Le dieu celtique Lugus sur les xnonnaies gallo-remaines do Ille siécle», DHA, 23, 1, 1997, 221-286. -‘CERNtJNNtJS -ESUS. CENSORES: ¡lEA. Palmer, «The Censors of 312 WC. and [he SIate Religion», Historia, 14, 1965, 293-324. C. Nicolet, «Les censeurs de 61», Insulo Sacra. La /oi Gabunia Calpamia de Deles, Roma 1980. 111-125. CENSORINO CEREMONIAS~ 1. Scott Ryberg, «Rites of [he State Religion jo Reman Art”, MAAR, 22, 1955. (3. Piccaluga, Eiernen/i spettaco¡ani nei ni/aa/e festivi romoni, Roma 1965. 5. MacCormack, Ant and CenernonyinLateAntiqaity, Berkeley 1981. H.H. Scullard, Pestivals ant! Cerernonies of lite Reman Republic, London 1981. 3. Scheid. «Contratia lacere: Renversemení el déplacemenís dans les rites funéraires», Arciteologia e Slonia Antica, IV, Napoli 1984, il7ss. O. Piccaluga, «Mili, culíi, feste, cerimonie in relazione al Tevere nell’antichirtí”< Tevere, an ‘ant/ca via «ven il medilennaneo, Roma 1986, 97ss. D.J. Gargola. Lant!.s, Laws, ant! (Sods. Magistrales ant! Cenemony in tite Regulation of Pablic Londs iii Repablican Reme, Chapel Hill-London 1995. CERES: 13. van Bercheni. «11 lempio di Cerere e l’ufficiedellannona a Roma», BCAR, ns., 1935, 91-95. H.J. Rose, «Keres and Lemuries», HTIIR, 41. 1948, 217ss. 3. Bayet. «Les ‘Feriae Semeníivae elles indigations dans le culle de Cérés el de Tellus», ¡kv. Hist. Reí., 137, 1950, 172-206 = Croyances el Riles dans ¡a forne ant/qae, Paris 1973. 9-43. 11. Le Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 109 Bonnice, Le calle de CérAs a Rome des origines á la fin de lo Répablique, Paris 1958. H. Wagenvoort, «De Dea Cerere deque eius mysteriis Romanis», Mnemosyne, 13, 1960, 110- 142. A. AlfUldi, «II santuario federale latino di Diana suil’Aventino e il tempio di Ceres», SMSR 32, 1961, 21-39. H. Le Bonniec. «Le cute de Céres it ¡lome: des origines á linde la Repubiique», Homm. Afinen/en, Bruxelies, 1962, 974-980. J.(3. Griffiths, «Luna andOcres», (‘¡¡‘it, 63, 1968-1969, 143-145. C. Ainpolo, ‘ CERIALIA: J. Bayet, «Les Cerialia. Altération don culte latin par le myth grec», RBPhH 29, 1951, 5-32, 341-366. K. Busehenhagen, «Das Cerialienfesí, die Robigalien md Simons Fúclise», Gymnasiam 61. 1954, 422-426. H. Le Bonnice, «Les renard aux Cerialia», Mél. J.Carcopino, Paris 1966, 605-612. 1. Bayet, «Les Cerialia: alteralion d’un coIte latin par le zny[he grec”, íd., Croyances el Rites dans lo Rome antiqae, Paris 1973, 89-129. 0. Radke, «Beobachhungen zum Namen des Fasíes der Cenialia». ¡¡omm. ¡¡Le Sonniec, Bruxelles 1988, 364-372. L. Hayne. «The firsí Cerialia», AC, 60, 1991, 130-138. CERNUNUS: 1. De Vries, La neligion des celles, Paris 1963, 112-115. P. Pray Bober, «Cernonnos: origin and transformalion of a celtic divinity», AJA 55, 1991, 13-51. J.M. Blázquez, «Cernunnus», MMC, IV, 1988, 839-844. J.L. Coudrot, (3. Moitrieux, «Une nouveile représentationde Cernunnos el d’Hercule chez les Médiomatriques: le pilierde Mcta- Saint-Jacques (Moselle)», RAE. 43. 1992, 386-390. CERUN: -‘flEmóN. 110 5. MONTERO -5. PEREA CÉSAR (lulius Caesar): W.W. Fowler, «Caesar’s Concept of Fortuna», CR 17, 1903. L. Herrxnann, «Le prodige do Robicon», RFA, 1935, 435-437. DM. Pippidi, <‘L’assomption de César dans un passage des Fastes dOvide”, Rivisia clasica 1937-4938, 165-192. E. Huihl, «Das Angebol des Diadems an Cesar’, Klio 34, 1942, 92ss. A. Piganiol, “La couronne de Juuien César’, Byzantion. 13, 1938, 243-248. L.R. Taylor, «Caesars early career>, Class. Pitilol.. 36, 1941, 1113-1132. L.R. Taylor, «Caesar’s Colleagues in tIte Pontifical College», AJPit, 63, 1942, 385-412. H. Ericsson. “Caesar und sein (3lÍick», Enanos 42, 1944, 57-69. J.L. Tondriau, «Un corieux paralelléle de divinisation: Philipe II de Macedone et Jules César’, 50, 27, 1949, 128-140. LE. Taylor, “On tIte chronology of Caesar’s firsí consulship», AJPII, 72, 1951, 254-68. .1. Vogt, «Zum Herrscberkult bel Julios Caesar», en (3.E. Mylonans, O. Raymond, SíadiesPreseníedíoD.M. Rohinson, II, SI.Loois 1953, 1138- 46. R.A.(3. Carson, «Caesar and [he Monarchy», G&R ser.2, 4,1957, 46-53. U. Bianchi, «Cesare e i Lupercali del 44 a.C.», Stat!.Rom. 6. 1958, 253-259. W. Burkert. «Caesar md Romulus-Qtúrinus», Historia, 9, 1962, 356-376. y. Ehrenberg, «Caesar’s final aims», Harv. Siad. C/ass. Pitilol., 6~, 1964, 149-161. J.C. Richard, «Enée, Roznulos, César el les funérailles irripériales», Mel,Arcit.Hisí, 78, 1966, 66-78. LE. Taylor, Romon Von/ng Assembliesfnorn lite Hannihalic War lo tite Dictaíorship ofCaesar, Aun Arbor Ml 1966. KW. Welwei, “Das Angebol des Diadems an Caesar md das Luperkalicnproblern». Historia, 16, 1967, 44-69. M. Gelzer, (‘aesar. Po/it/cian ant! Síatesman, Oxford 1968. 5. Weinstock, Divus lulius, Oxford, 1971. A. Alfbldi, «La divinisalion de César dans la politique d’Antoine el dOclavien entre 44 cí 48 ay J.C,», RN6, 1973,99-128.S. lborzsak, «Ciceround Caesar: ibre Beziehungen izn Spiegel des Romulus-Mythos», en (‘iceroniana. Hornmages K.Karnaniecki, Leiden 1975, 22-35, M. Leone, «II problema del flaminato di Cesare», SiudiStonia Ant. offerti E.Manni, Roma 1976, 193-212. E. Turcan, “César el Dionysos», Hornrn.J.(’arcopino, Paris 1977, 317-325. P. Creen, ‘ Divus luluus», Symb. así., 71, 1996. 87-99. J.T. Ranisey, AL. Lich, Tite comel of 44 SC. ant! Caesonsfuneral games. Atlanta 1997. -‘ANNA PERENNA -‘VENUS. CHARON 1 CHARUN ¡ CRAMOS: O. Waser, Citaron, Citaran, citanos, 1898. F. De Ruyt, Citaran, démon éírasqaede la ,nort, Roma 1934. (3.van lIoorn, «Charon, Chan, Kerberos», Neden/ands Kanstitnston/scit Jaarb, 1954, 141-150. Chr. Gourvinov-Inwood, «Charon 1», LJMC, 111, 1984, 216-218 y 223-225 (en el arle romana), H. Hoffmann, «Charos, CItaron, Charun», OJAl, 3,1984, 65-69. E. Marlcrr, 1. Kranskupf, «Charun», L¡MC, [II, 1984, 225- 236. R.H. Terpenning, Citaron ant! tite (‘roissing.Anciení medieval ant! renoissance Tnansforrnations of a Mylh, London 1985. C. Sourvinou-Inwood, «Charon», LIMC 111.1, 1986, 2lOss. 1 .R. ,lannot, «Chanun et Charón A propasd’un démon funéraire étrusque», CRAI 1991, 443-464. ST. Stevens, “Charon’s obol and other coins in Ancient funerary practice», Pitoenis (Toronto). 4-5, 1991, 215-229. iR. Jannot, «Charun, Tuchujeha el les nutres», Eóm.Miíí. 100. 1993. CHIPRE (Religión romana en): T.B. Mitford, «The Cults of ¡loman Cypros’, ANRW 11.18.3, 1990, 2176-2211. CHNUBIS (Xvot7~3~, Xvojp¿g, Xrojtuc): U. Wortmann, «Kosmogonie und Nilfunt», BJ, 166, 1966, 85-92. F.M. Scbwartz, J.H. Schwartz, «Engraved fieras in [he Col] of the American Nomismatie Society 1. Anciení Magical Axnulets”, ANSMN 24, 1979, 163-165. M. Smith, «Relations between Magical Papyri and Magical (3ems», Actes du 15 Congrés ¡ntern. de Papynologie, 1979, 134ss. C. Bonner, 5/ud/es in Magical Ama/eta, 1950, 54-60. Z. Kiss, «Chnoubis>’, LIMC, 111, 1984, 272-273. CIBELES (K6f3iX,>, C’ybele): J. Tontain, <‘La légende de la déesse phrygienne Cybéle. Ses transfarrnaíiaos», RUR 61, 1909< 299-308. 11. CrailloL, Le (‘«1/ de Cybéle á Rorne et datas ¡‘Empine rorna/n,Paris 1912. (3.13. Badzits, «Toe Dates of theMegaiensia», TAPitA 61. 1930, 165-174. A. Momíglíano, «Archigallus», RFI(’ 60, 1932, 226-229. P. Lambrechts, «Cybéle, divinité étrangére au nationale?”, Soc/ete noyale be/ge dantropotogie el de préitistoine, 62, 1951, 44-60. T.R.S. Brougbton, «Notes on ¡loman Magistrates: Marina and tIte Magna Maten, Historia 2, 1953, 210 ss. M. Van Doren, «L’évolotion des mystéres phrygiens A ¡lome”, Ant. Closs., 22, 1953, 79-88. P. Boyancé, “Cybéle aux Mégalésies», Lalomas, 13, 1954, 337-342, B. Weil, (‘¿odia: Roms grosse Dame ant! Kunz/sane, Zurich 1960. P. Ronianelli, «Lo scavo al tempio della Magna Mater sol Palatino e nelle sue adiacenze», Mon. Ant., 46, 1963, 202-330. A. Brelich, «Oflerle e interdizianí alimentan mcl culto della Magna Mater a Roma», SMSR36, 1965,27-42. Mi. Verniaseren, Tite Legend ofA/lis in Cneekand Roman Art, Leiden 1966. R. Duthoyy, Tite Taanobotium. ils Evolatin ant! Tenrninotogy, Leiden 1969. M. Guarducci, «Cibele in un’epigrafe arcaica di Lacri Epizefini», Kilo 74, 1970, 133-138. P. Boyancé. «Cybéle aox Megalésies’. Éíades sanlo religion romo/ne, Roma 1972, 195-200. P. Boyancé. «Sur les mysléres phrygiens ‘j’ai mangé daus le íympanon, j’ai bu datas la cymbale”’, EStiajes sar/a religion nornaine, Roma 1972. 201-204. M. Guarducci, «II culta di Cibele a Locni». Alrnanocco Ca/a/mese, 1972-1973, 25-29. M.(3. Morgan, «Villa Publica and Magna Maten’, 1<1/o, 54, 1973, 215ss, fi. Sfameni Gasparo, Sotenology and 112 S. MONTERO -8. PEREA MysticAspects in tite (‘alt of Cybele andA/lis, Leiden 1974. H. Pavis D’Escurac, «Magna Mater en Afrique’>, Ra//Arq. Angelienne, 6, 1975-1976, 223ss. M.J. Vermaseren, (‘ybele ant! Allis, Ihe Myth ant! lite (‘uit, London 1972. Mi. Vermaseren. Corpus caltas Cybeloe Attidisqae, 7 vols, Leiden 1977-87.5. Fasce, Allis e /1 culto metroacca Roma, Genova 1978. M. Meslin, “Agdistis 00 lAndrogynie malséanle», M¿longes Vennasenen. II. Leiden 1978, 765-776. 1. ltrenimer, “Re legend of Cybele’s arrival in ¡lome», en M.J. Verniaseren, 5/adies in He/len/sUc Relig/on.s, Leiden 1979, 9-23. P. Pensabene, «Auguraíorium e tempio della Magna Maten’, Arciteologia Laziale, 2, 1979, 67-74. K. Schillinger. Untersacitungen zar Entwicklang des Magna Matenkultes ini ¡Ves/en des ndrnisciten Kaisenneicites, Konstanz 1979.1. Gerard, «Légende eípolitique aulaurde la Mére des dieux», RU. 58, 1980, 153-175, M. Guarducci, «La scompaTsa di Cibele». Lo soleriologia dei culti onien¡ati nell’Impero romano, Leiden 1982< 109-122. D. Porte, «Claudia Quinta el le prabléme de la tavatio de Cybéle en 204 a.C.», Klio 66, 1984, 93-103. (3. Thomas, «Magna Mater and Allis». ANRW 11.17.3, 1984, 1500-1535. T.P. Wiseman, «Cybele, Virgil and Augustus», Poetryant! Politics in tite Age of Augastas,’1984. 117-128. 1. Jope, «Lucretius, Cybele and religion». Pitoeni.x, 39, 1985, 103-114. (3. Sfameni Gasparro, Soten/ology ant! mysíic aspecís in tite cult of Gte/e ant! Allis, Leiden 1985. M. Meslin, «La symbotique des cuRes de Cyb¿le et Mithra», Symbolisme dans le culte des grandes ne/igions, Lauvain, 1985. DM. Cosi, Casta Ma/en Icloea. Cia//ano 1 ‘Apostata el ‘etica del/a sessaali/a,Venezia 1986. Ml. Vermaseren, Corpus Ca/tus Cyheloe Atlidisqae. y Aegyp/as, Africa, Hispania, Gal//a et Bnitannia, Leiden 1986. .1 .N. Bremmer, «Slow Cybele’s arrival in Roman Myíh ant! Mytitograpity», Balí. Insí. Síad, Sapp., 1987, 105-11. F. B¿imer, “Kybele in Ram», RcYrn. Muí,, 71, 1987. 130-151. R. Mac Kay Wilhehn, «Cybele: the Oreal Matíer of Augustan arder’, Vengilius, 34. 1988, 77-101. 1. Medini, «Metranca Bumensia», Dicidora, Xl, 1989< 255-284. M. Silvestrini, «Cibele e la Oea Siria in due iscrizioni di Egnazia e Brindisi», Epignaphica, Sl, 1989, 67-84. 1. Becher, «Der KulÉ der Mater Magna in augusteischer Zeil>’, 1<1/o, 73, 1991, 157-170. C. Le Noheh, P. Rifa, D. Sehad, «Note sur un aulel découvert it Eauze ((3ers)”. Aquitania, 9, 1991, 269- 275. ML. Chaumnont, «Remarques sorIa dédicace d’un ¡nonunení (ex-voto) élevéit Cyhéle par la filIe«un rol Tigraneit Falcrii Veteres (Civitá Castellana)», Mc. Soc., 23, 1992, 43-60. X. Loriot, «Deux inscripíion métroaqoes de Cordome», BSAF< 1992< 352-353. P. Borgeaud. La m?ne des dieta: de Cyh?le ¿ la vienge Marie, Paris 1993. C. Deroux, «Le momle de médaillon d’applique írouvé it Aznay: quinze ans aprés», Latomus, 52, 1993, 389-398. 8. Adamo Muscettola, «1 Flavi Ira Iside e Cibele», PP. 274-275, 1994, 83-118. 1. Alvar. «Escenografía para una recepción divina: la introducción de Cibeles en Roma», DHA. 20, 1, 1994< 149-169. M. Beard, «The Romain and [he foreiga: Ihe cult of [he Greal Mo[her iii imperial Rozne”, en N. Thomas, C. Huniphrey. 5/jaman/sm, Hisíonyant! tite 5/ate. 1994,164- 169. A. Hanel, «Beinnadelnínitsabazios-Hándenund Kybelebúste. Zcugnissekleinasiatischer Mysterienreligionen im ré¡nischen (3ross-Gerau», Anch. ¡ (205 B.C.)», Historia 45. 1996, 36-63. 1’. Borgeaud, La Mére des dieta, de Cybele ñ lo Vienge Marie, Paris 1996. H. Desaye, «Die Topographie el monuments de Dea Augusta», Revue Drárnoise, 90, 1996, 171-197. J. Devreker, J.H.M. Strubbe, «(3reek and Latin lnscriptions from Pessinos”, Epignapitica Anatolica, 26, 1996, 53-66. A. Hagendorn, «Bin sistruni aus der vi/Ja rastica von (3rossacItsen, Rtein-Neckar-Kreis, Baden-Wúrttemberg», Germania, 74, 2< 1996, 562-571. EL. Lane, Cybele, A/lis and re/ated caUs. Essays in rnemony of Mi. Vermaseren, Leiden-New York 1996. J.M. Pailler, «Re/igio et affaires religieuses: de lexpiation dii sacrilége de Locres it l’accoeil de Cybéle», PalIos, 46, 1997, 131-146. -CLAUOIA QUINTA —flIALLI -N4EOALENSIA -»TAURoBOLIIJM CICERÓN (Religión de/en): E.E. Burriss, “Cicero religiaus unbelief”. CW 17, 1923, 101- 103. E.E. Burriss, «Cicero and Ihe religion of his day>’, CJ 21. 1925-1926. 524-532. W. Króll, «Die Religiositití iii der Zeil de Cíceros>’, Neae Ja/ir. Wiss. Jagendhildung, 4, 1928, 519-539. P. Boyancé, É/at!es sun/e Songe de Scipion, Bordeaux 1936. P. Boyancé, Étades san le Songe de Scipion, Paris 1937. M. van den Bruwaene, La titéologie de Cicéron, Louvain 1937. K.H. Ilener, Cornitas - facilitas - liberal/tas. 5/adien zar geseltscitafiliciten Ka/tan den c/cenoniscitenZeil, Diss. Múnster 1941. J.(3. Grifflths, Temple Tneasanies.A Stady basedon lite WonksofCicero and tite Fasti’ of Ovid, Philadelphia, Diss. 1943. 1’. Boyancé, «La religion astrale de Pialan á Ciceron», REO 65, 1952, 312-350. 1’. Laznbrechts, «Les ¡‘¿les “phrygieniies” de Cybéle et dAltis”, Bulletin del ‘Instilal hislonique beIgede Rome, 27, 1952. 141-170. F.K. Dtirncr, (3. Gruber. “Die Exedra der Ciceronen», Att. Id/tí., 68, 1953, 63-76. P. Defourny. «Les fondamenís de la religion d’aprés Cicéron”, LEC 22, 1954, 241-253. 5. lannacone, «Divinazione e colla ufficiale nel pensiero di Cicerone». Latornas. 14, 1955, 116- 119. (3. Lefonte. «L’Occenlatio de la loi des Dauze Talles daprés Sainí Augustin el Ciceron>’, RIDA, 31 seríl, 1955, 287-302. M. Ruch. “Meteorologie. asíronomie et astrologie chez Ciceron”, REI.«, 32, 1955, 33-35 y 200-219. J.P.V.17I. Balsdon. «Toree Ciceronian problems. 1. Clodius’ “repeal” of [he lex Aelia Fufia”, JRS, 47, 1957, 15-16. K. Kumaniecki, «Ciceros Rede De horasp/cam responso”, 1<1/o, 37, 1959. 139ss. R.G.(3. Colenian, «TIte dreazn of Cicero», Proc. Carnb. Philol. Sae.. 190, 1964, 1-14. DR. Shackleton Bailey, Cicenos Lettens lo Alticas, 7 vois., Caznbridge 1965-70. 1. Opelt, «Ciceros Schrifl De notana Deonum bei den lateunischen Kirchenvittern’>, AntikeundAben4land 12, 1966, 141-155. (3. Nenci, »Feziali e aruspici in Cicerone (Leg.ll, 9, 21)», PP. 13, 1968. 140. Xl. Heibges, «Cicero, a hipocrite in religion», AJPit, 90, 1969, 304-312. U. Heibges, «Religion and rhetoric in Cicero’s Speeches», Lalornas, 28, 1969, 833-849. 1. Lenaghan, A Commeníary on Ciceno ‘s Onation De HaruspicarnResponso, TIte Hague y Paris 1969. A. Ben Mansour. «Aspectes dela religionde Cicéron», SAfiS 1970, 359-373. R.J. Goar, Cicenoant! tite Síale neligion. Amsterdam 1972. J. Linderski, “The Aedileship of Favonius, Curio tIte Younger and Cicero’s election to the Augurate”. HSPII, 76, 1972. 181-200. E. Rawson, «Ciceron tIte Historian and Cicero ¡be Antiquarian», JRS, 62, 1972, 33-45. J. Guillén, «El derecho religioso en Cicerón», Helmaní/ca, 24, 1973, 313-352. E. Rawson, «Toe interpretation of Cicero’s De legibus»,ANRW, l.4,1973,334-356. H. Dorrie, «Le rénouveau du platonisme it l’époque de Cicerón», RíitPh 24, 1974, 13-29. A. D’Ors, «Sacra cmiii pecunia. Sabre Cic, de /egih. II. 19-21”, Estadios Santa Cn¡*z Tejeiro, Valencia, 1974, 137ss. 5. Borzsak< «Cícero izad Caesar: ihre Beziehungen ini Spiegel des Romtdus-Mythos’>, en 114 5. MONTERO -3. PEREA (‘iceroniana.Homrnage K.Kamaniecki, Leiden 1975, 22-35. A.W.J. Holleman, «Cicero and tIte Lupercail (Cael.26)», AC, 44, 1975, 198-203. J. Kroymann, «Cicero md die rómisehe Reigion», en AMichel el R. Verdi~re, Ciceroniana. Homrn,á K.Kumanieeki. Leiden, 1975, 116-128. E. Rawson, Ucero: a Pontrail, London 1975. 1<. Buichner, Somniam Seipionis: Qaellen, Ges/alt, Sinn. Wiesbaden 1976. J, Gailiard. ‘ CIENCIA: F. Sehuiz. H/sloíy of Roman Legal Sc/ence, Oxford 1946. Ch. Mugler, «Sur qoelques poinís de cantad entre la magie el les sciences appliqu¿es des Anciens”, RPit, 67, 1973, 31-37. CILICIA (Religión en): ToS. MacKay, «The MajorSanctuaires of Pamphylia and Cilicia», ANRWII.18.3, 1990, 2045-2129. TE. Mitford, «The CulIs of ¡loman Roogh Cilicia», ANRW 11.18.3< 1990, 2131-2160. CINCTIJS GABINIUS: A. Dubourdieu, «Demx détinitions du cinchus (3abinos chez Servuus», Hornrn. 1-ILe Bonniec, Bnuxelles 1988, 163-170. -‘DEdil. CINISMO: F. Gascó, «Cristianos y cínicos”, Religión, sapenstición y magia en el mundo romano, Cádiz, 1985, 49-60. CIPRIANO, SAN (Religión en/de): V. Saxer, Morís, Martyrs, ReliqaesenAfniqaech?tienne aax pn?miers si?cles. Le temoignages de Ter/al//en, Cypnien ci Aagastin, Paris 1980. (3. W. Clarke, Tite Lelters of (‘ypnian of Cantitoge. New York 1984. L. Orabona, «Etica penilenziale di Cipriano e aspeti politico-sociati del enistianesiino nel III secolo», Vet. Chnist., 27, 1990, 273-302. CM. Robeck, Propitecy in Cantitage: Perpetua. Tenía/fian ant! Cypnian, Cleveland 1992. CIPUS: E.W. PaIm, «Cipus. Un milIte romain», BICI!? 119,1939, 82-88. CIRCE: Martin, «Circe diez les podes latias», en CG. Dobois, Magie el 1/llera/are, Paris 1989, 17-31. CIRCO: p. Wuilleiumnier, «Cirque el astrologie». MEFR, 44, 1927, 184-209. A. Szabo, «Lustnum md Circos», ARW36, 1939, l3Sss. O. Ville, «Lesjeuxde gladiateurs dana l’Empire chrétienne’>,MEFR, 62, 1960, 273-335. W.K. Quinn-Schofield, «Sol intIteCircus Maxinius», Homrnoges á M. Renord II, Enuxelles, 1969, 639-649. MG. Ville, “Religion et politique: comniení cnt pris fin les cambats de gladialeurs”, Arma/es, 11, 1979, 651-672. lE. Humphrey, Roman Cintases. London and Berkeley 1986. H. Pavis d’Escurac, «Magie el cirque dans la Rome Antique», Bizantiniscite Forseitangen 12, 1987, 449-467. IP. Thuillier, «Le pragramune hippique des jeux romains, une coricuseabsence», RBI... 65, 1987, 53-88. J.P. Thuillier, «Les cursores du cirqud étaiení-ils toujoors de coereors A pied?». Latomus, 47, 1988, 376-383. 5. Pennestri, «Note sull’iconogratia monetale del Circo massunio», 116 5. MONTERO -5. PEREA Ancit.Clossica 41, 1989, 397-383. J.¡l. Jannot, «Les danseurs de la Pompa du cirque. Témoignages texíneis el iconographiques», BEL, 70, 1992. 56-68. -oqIJEcos -LTJOI. CIRCUMAMBULATIO: W. Pax, “Circumannbolavio», RAC 3,1957, 143-152, CIUDADES: F. de Coulanges, La cité ant/que: étade sur le cal/e, le droil, les insti/ations de la Gr?ce e/de Roine, Paris 1864 (trad. española, Lo ciudad antigua, Barcelona 1984). H. Jórdan, TopograpitiederSíat!tRorn imAlteníarn, 1-11, Roma 1878. 1907. ER. flechter, «Der ¡anzsche Tempel am Ponte Rotte in Ram”, Ram, Mití., 21, 1906, 220-279. R. Pichon, «La historia social de una montaña romana”, en Hombresy cosas de la Antigua Roma, Madrid 1928, 119-178. S.B. Píntner, T. Ashby.A topograpitical D/c/ionary ofAnc/entRorne, London [929. A. Boethius, “Vitrubuus and tIte ¡loman Architecture of his Age». FestscitnzftD.Nilsson, Lund-Leipzig 1939, 114-138. R. Valentini, (3. Zucchetti, Cae/ce topagrafico della ciltó di Roma, 4 vals., Rama [940-53. R. ‘/ielliard, Reclterches sar tea origines de la Roma citrétienne, Mácon 1941. 0. Lugli, Fon/es ad topograpitiam vetenis arbis Romae perrinernes.... 8 vals., ¡lome (1952-69). V. Spunnazola. Pampei alto tace degli acaví nuovi di li/a de//Ahitondonza (Anni 1910-23), Rozne 1953,6. Carettor,i e/al. Alessandrine nell’urbanisíica della Roma auguslea», Rivista difilologia, 109, 1981, 414-423. P. Gautbier, «La ciíoyenneíé en Gréce a A Rozne: participation et intágration», Ktbno, 6, 1981, 167-179. N. Loraux. «La cité conune cuisine et comine partage», AnnalesESC, 1981, 614-621. L. Cracco Ruggini, «La cillA nel mando antico: realtá e idea». Romanitas- Citnistianitas, Untersacitungen. J.Sínaah zum 70 Gebanstag, Berlin 1982, 61-81. B. Anderson, Irnagined Cornmani//es:Reflel/onson tite OniginandSpreat!ofNationalism, London 1983. F. Coarelíl, Roma, ¡lome 1983. E. Greco, M. Torelli, Star/a dell’Urbanistica: /1 mondo greco, Roma 1983. J.C. Anderson, Tite Hisíon/cal Topognaphy oftite ImperialFora, Bruxelles 1984. F. Kolb, Die Stadt im Al/en/am, Múnchen 1984. 1. Seheid, «Le pr&e et le magistrat», Des andres a Rome, 1984, 243-280. (3. Tosi, «La cittñ antica e la Reigio nel De arcititectara di Vitrubio», Religione e ci/íá, Roma 1984, 425-449. Varios, Religione e c/tt&nelmont!oantico. Canvegna di Bnessa.xane 24-27a//obre 1981, Brixen 1984. Varios. Religione e ciltá nel mondo ant/co. Convegno di Snessanone (Bnixen), 24-27 ot.1981, Roma 1984. E. Ward-Perkins, Froin C/assical Ansiqaily lo tite M/t!dle Ages. Urban Pablic Bu/Id/ng in Nonhern ant! Central Ita/y AD 300-850, Oxford 1984. P. Athertou, «The City in Ancient Religious Experience”, en Al-!. Annstrong (cd.), Classical Meditennanean Sp/ritual//y, Londoa 1986, 314-336. F. Caarelli, «L Reicites, Mainz 1991,235-49. IR. Patterson, «Thecily of ¡lame: from Republic lo Empire», JRS, 82. 1992, 186-215. A. Ziolkowski, Tite Temples of Mid-Repablican Rome and tite/y Flis/onical ant! Topognapitical Contexí, ¡amia 1992. iL. Desnier, «Omina el realia. Naissance de lUrbs sacra sévérienne <193-204 ap. J.C.)», MEFRA, 105, 2, 1993< 547-620. A. Grandazzi, «LaRoma quadrala: mythe oit réalilé», MEFRA, 105, 1993, 493-545, P. Lévéque, «El papel de la religión en la génesis de las ciudades», Rey. Occidente 143, 1993, 43-60. 5. Montero, «La ciudad romana y su defensa de los falmina», en La U/tú Meditenranea. Eneditd antica e appor/o anabo-islomico salle nive del Med//ennareo occidentale e ir pan/colore nel Magreb. A/ti del Congresso Inlennaz/onale di Bani 4-7 mayo 1988, NapaIl 1993, 175-199. EM. Steunby. Lexicon Topognaph/cum Urbis Rúmae (A-C), Rama 1993. M. Torelli, «Arqueología, rito y mita: oca lectura arqueológica de las procesas de formación urbana», Rey. Occidente 143, 1993< 5-26. J.M. Barringer, “The Mylhological Paintings in [he Macellumat Pampei», Cl. Ant, 13, 1994, 149-166. R.R. Holloway, TheAncitaeologyofEanly Rorne and La//am, London 1994. E. Polito, «Luoghi del mito a ¡lozna: ambientazione urbana iii alcuni rilievi paesisíiéi», RU. 17, 1994. 65-100. C. Santi, «Divinazione e civitas», Tite No/ion ofReligion in Comparative Research, Roma 1994, 327-334. 1. Alvar el al. Religión y conciencia cívica en el Mundo Clásico, Madrid 1995. Ji, Caerols. Sacra Via (1 a.C.-I d.C.). Estudio de los fuentes escritas, Madrid 1995. 0. Capdeville. c’My[hes el cultes de la cité d’Aptera (Créle occidentahe>”, ¡ CLAROS: -*ORÁCULoS DE APOLO. CLAUDIA QUINTA: F. B6nier, “Claudia Quinta”, RM 71, 1964, 146 ss. M. von Albrecht, «Claudia Quinta bel Silius llalicos und Ovid», AL] 11, 1, 1968, 76-95. CLAUDIANO (Religión de/en): A. Ludwich, «Zur griechischen Gigantomachia Klaodians», RJIM. 36< 1881, 304ss. (3. Martin, “Claudian and [he Pervigilium Veneris», CJ, 30, 1935, 531-543. W.l-1. Semple. “Notes on sorne astronomicalpassages of Claudian», CQ, 31, 1931, 161-169; 30, 1939, 1-8. E. Bernett, «Die Quellen Claudians ja De Rapta Prosenpinae», Phulologas 93, 1939, 352-376. Ph. Derchaimn. «A propos de Claudien Eloge de Súlichon II, 424-436», ZAS 81, 1956, 4-6. E.O. James. Le cuí/e de la Déesse-Méne dans IHistoire des religions. Paris 1960. 0. Martin, «Claudian an inleIlceloal pagan of tIte foorlb century», S/adie.r ir honoan of U//man, Missouri, 1960, 69-80. R.T. Bruere. «Lucan and Claudian: the invectives”, (‘Ph 59, 1964, 223-256, 1’. Cliristianseo, Tite use of Irnages ty Claudias Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 119 (‘load/anas, l-fague 1969. A. Cameron. Claudian. ¡‘oetíy ant! Propaganda a/tite CoatI of Honor/as, Oxford 1970. C. Gnilka. «Gótíer und Dámonenin den Gedichten Claudians», A&A. 18, 1973. 144-160. S. Cristo. «Toe RelationsItip of Symmachus to Stilicho and Claudian», AeR, 21. 1976, 53-59. CLAUDIO (Religión 1 Política religiosa de): A. Monuigliano. L opera dell ‘Imperatore (‘load/o, Firenze 1932 = (‘load/as. Tite Empenor and itis Acitievemení, Oxford 1934, reeditada en 1961. con nueva bibliografía desde 1942 a 1959. 0. May, «La politique religicuse de lernpereur Claude», RD, 17, 1938, 37-45. VM. Scramuzza, Tite Emperor Cloaflias, Cambridge, Mass. 1940. J, Heurgon, “Tarqoitius Priscus et l’ornanisation de 1’ordre des harospices saus l’empereur Claude», Latomus, 12, 1953, 402-415. DR. Dudley, «The celebralion of Claudios’British victories>’, lJniv.Birmingitam Hist.Joarn. 7, 1959, 7-17. PP. Bruce, «Christianity under Claudius», Ba/letin oftite John RylandLihrazy 44, 1961-1962, 309-326. M. Rebuffat, «Un étnuscologue victime de son temps: lempereur Claude», AFLA, 43, 1967, 209-215. 5. Benko, «Toe edicí of Claudius of AD. 49 and [he inistigator Chrestus», 1hZ, 25, 1969, 406-418. D. Fishwick, «Templum Divo Claudio constitutum», Bnitannia 3, 1972. 164-181. Ji, Hatt, «Claude el le dieu Lug”, RFA, 24, 1973, 465-469. W. Seston, «L’empereur Claude el les Chrétiens», Scnipía varia, Roma, 1980, 569-598. A. Luisi, «La scansacrazione di Claudia e lApocolocyníosi di Seneca», Contnibati dell’¡sti/a/o di Stonia Antica 7, 1981, 174-182. P. RoMa. ‘ CLAUDIO II EL GÓTICO (Religión 1 Política religiosa de): P. Demerean, «Kaiser Claudius II (3othicus”, Kl/o 33, 1934. CLAUDIO PTOLOMEO (Religión delen): 5. Fazzo, «Un’arte inconfutabile. La difesa dell’asírologia nella Telratibíos di Tolomeo», Rivisla di 5/oria dello Filosofia 46, 1991, 213- 244. 120 5. MONTERO -5. PEREA CLAVUS ANNALIS: i. Heurgon, «L.Cincios ella loi de clavus annalis», Athenaeam, 42, 1964, 432ss. (3.Poma, “Le secessioni e u rita dellinfisione del clavus», RSA, 8, 1978, 39ss. CLEMENCIA (Clemeniia 1 Clernení/a Caesanis):H. Dahimnan, «Clementia Caesaris», Neae Jaitr.fl¿r wissenscit. and Jugentilt!ung , 10, 1934, 17-26. V. Knoche, «Magnitudo animi», ¡‘hilologas.supl. 27.3, 1935, 74-86. MP. Charlesworth, «Thevirtues ola RomanEmperon’. ¡‘roc.Bnit.Acad,< 23, 1937, 112-113. E. Bux, «Clemenlia Romana», W/irz O. Jh., 3, 1948, 201-231. M. Trw, «Zur Clemenlia Caesars», MU, 5, 1948, 197-217. M. Treu, «Zur Clementia Caesaris>’, Mas.Helv., 5,1948, 197-217. MA. Levi, «La clemenza di Tito”, PP. 1954, 288ss. T. Adam, Clernentia Principis. Den Einfluss hellenistisciten F/instenspiegel aaf den Versacit e/ner nec/it//citen Fand/erung des Pñnc¡»ats darch Seneca, Stuttgart 1970. T. Hólscher, “Clementia”, LJMC, III, 1984, 295-299. (3. Balazs, “Clementia and Divinitas. A Síody in the Polilical Toooghl of thc firsí Century BC”, Oikoumene 5. 1986, 243-327. EV. Smykov, «Marc Antoine el la politiqie de la Clemenlia Caesaris”, AMArkit.< 7. 1990. 56-65. M. Barden, «TIte Clemency al [he Times: CIernen 1/a on Publio andPrivale Manuinenís>’, AJA. 98, 1994, 335. CLEMENTE DE ALEJANDRIA (Religión romana en): E. Des Places, “Les citations profanes doW St roma/e de Clémení d’Alexandrie”, RFA 90, 1988. 3-4, 389-398. L. Albinus, “(3reek demons and [he ambivalence of Cleznens Alexandrinus», Temenos 31. ¡995, 7-17. CLEOBIS (KXéo/3¿c): -‘BITON. CLEOPATRA VII (Religión de/en) (KVor&rp&): H. Jeanmaire, «La poliliqoe religieuse dAntoine dde Cleopatre”, Rev.Arcit. 1, 1924, 241-261. A. Levi. ‘ CLIVUS: D. Thompson, «Tbe Clivus Proxinjos”, Paro/a del Passalo 35, 1980, 123-126. CLODIA: B. Weil. Clodia: Roms gnosse Dame and Kurt/sane, Zuxich 1960. CLODIO PULCRO (Clodias Parciter):W.F. Mac Donal, “Clodius and[he Lex Fulja», JRS, 19, 1929, 164-179. 5. Weinstock, «Cladius and [he Lex Aelia Fufia”, JRS, 27. 1937, 215-22. i.P.V.D. Baisdon, «Three Ciceronianproblems. 1. Clodius’ “repeal” of[he lexAelia Fufia», JRS, 47, 1957, 15-16. C. Gallini, «Politica religiosa di Clodio», SMSR 33, 1962. 257-272. J.P.V.D. Baisdo», «Fabula Clodiana», Historia. 15. 1966, 65-73. Alt. Michels. «Lucretius, Clodius and Magna Mateo’, Mé/onges iCarcopino. Paris 1966, 675-680. i.-M. Flambard, «Clodius, les colléges, la plébe el les esclaves. Recherches sur la polilique populaire au milieu do 1” siécle», MFrA’?, 89, 1977, 115-56. P. Moreau, Clodiana Religio. Un proc?spolitiqae en 61 av.J.C., Paris 1982. F. Coarelli. «Iside capitolina, Clodio e i Mercanti di schiavi», Alessandnia e /1 mondo el/en/st/co-romano. S/ud/ onore A.Adniani, Roma 1984, 461s. D. Mulroy, «Toe early career of P.Clodia Pulcher: a re-examinatian of [he charges of muliny and sacrilege”. TAP/ZA, 118. 1988, 155-178. W.i. Tatum, «Cicero and the Bona Dea seandal”, Ctass, Pitil., 85, 1990, 202-8. T. Koeves-Zulauf, ‘ Spielverderber». ACD, 31, 1995< 141-152.5. Cerutti, «Clodius and tIte Stairs of[he temple of Castor’, AJA, 100. 1996, 358. M. Vinzent, «Ole frúhchristlichen Lehrer. (3nostiker und PItilosophen, un die Ziele ihres Unterrichís”, Allertam, 41, 1995-1996, 177-187. C. Virlouvet, «Une allusion varronienne aix fraudes de Clodius? A propos de Res rast/cae, III, 5, 18», MEFRA, 108, 2, 1996, 873-891. (3.5. Sumi. «Power and Ritual: tIte crowd al Clodius’ funeral», Historia 46, 1997, 80-103. COCINA SACRIFICIAL: J. Seheid, «Sacrifice et banquet á ¡lome: qoelques problémes», MEFR, 97, 1985/1, 193-206. COLEGIOS FUNERARIOS: IP. Waltzing, “Les colleges fínéraires chez les romains», Le Musée BeIge. 2. 1898< 281-294; 3, 1899, 130-157. COLEGIOS RELIGIOSOS Y FUNERARIOS: ip. Waltzing, Étade itistoniqae sar les corporations profes/onelles citez les romo/ns depais les originesjusqa ‘a lo cita/e de l’empine d’Occident, Loivain 1895-1900, Roma 1968,4 vals. E. Kornemann, «Collegium», RE, 1900, 0, 1900, 349-351 y 367-369. 0. cols.380-480. IP. Waltzing, «Collegiuns”, Diz.Epigr.ll-1 Quirino, «Dedica del callegium Augustianum Maius Castrense, in due epigrafx inedite del Museo Lateranense, del tempo deIl’inxperatore Claudio”, Rend.Pon/. Accad. Arcit. 25-26, 1949-1951, 67-74. F.M. De Robertis, ¡1 Fenomeno associativo. Dai collegi dello Reppablica a/le conponazioni del Basso Impero. Napoli 1955. (3. Altdldy, «Collegiom-organizationen in Intercisa», Acta Ant.Hang. 6, 1958, 177-198. H.W. Pléket, »Collegium luvenum Nemesiarim. A note on Anciení Youth-Organisatians”, Mnemosyne 22. 1969, 281-298. F.M. De Robertis, SIonia de/le conporazioni e delnegime associativo nel mondo romano, Barí 1971. L. Cracco Ruggini, «C’ollegiarn el Corpus: la política economica nelle legislazione e nefla prassi», Instituzioni giun/dicite e tea/tú po/it/cite nel Tardo Impero (111-y sec.d. C.), Milano 1976, 63-94.. M. Jaczynowska< «Les Callegia luvenum el leírs liaison.s avec les cuRes religieux au íemps du Haul Empire Romain”, Zeszyty Naakowe Univ. 32, 1968, 23-44. 1. Arce, «El significado religiosa del estandarte romano de Pallentia (Mallorca)». enLa religión romano en Hispania, Madrid 1981, ‘75-95. 1. Mangas, «Domos, asociación religiosa de Apolo». Hispania Antiquo 11-12, 1981-1985, 119-125. 1. Kolendo, B. Sultov, «Le college des Consacrani lavanorum daus une inseriplion de Novae», Fos, 75, 2, 1987, 369-379. (3.5. Sumi, ‘ COLEGIOS SACERDOTALES: C. Ilardt, Dic Pr/ester den y/en grossen (‘o//cg/en aus rórnische-repablikaniscitenze/t, Berlin, 1871.5. Accame, “La legislazione romana intorno ai callegi nel 1 secolo a,C.», Raíl. Mas. ¡mp. Ro,nano, 1942, 13-48. 1. Bleicken. «Oberpontifex und Ponlifikalkallegiom. Fine Studie zur rómischen Sakralverfassong», Hermes, 85, 1957, 345-366, D.F. Hahni, «Roznan Nabiliíy aud [he [hree majar Pries[hoods 218-167», TAPA, 94, 1963, 73-85. L.R. Menager. «Les collegés sacerdotaux, les tribus el la formalionprimordinle de ¡lame», MEFRA, 88< 1976, 455-543. K. Schuinacher, «Die vier hoIten rémischen Priesterkollegienínter den Flaviern, den Anloninenmd den Sevcrern», AA’RWII. 16.1< 1978, 655-819. J.M. Flainbard, “Callegia Carnpitalicia: pliénomnene associatif, cadres terriloriaux et cadres civiques». K¡émo 6, 1981, 143-166. E. Gabba, “TIte Collegia of Numa: problems 122 5. MONTERO - S. PEREA of Method and Polilical Ideas», JRS 74, 1984, 81-86. 0. Koeppel. “Maxixnos videlur Rex: Toe Collegium Pontificum an tIte Ara Pacis Augostae», Ancheological News 14. 1985, 17-22. COLORES: MF. Armstrong, «Toe significance of certain Calors in ¡laman Ritual», Diss. Ballimnore 1917. J. André, Éíude sar/es termes de co/eans dans la /angue latine, Paris 1949. L. Gersehel, “Cauleur el tinture diez les divers peuples indo-europeens”. Anales 21, 1966, 608-631. M. Reinhold, His/ory of Purple as a Status Symtol ir Antiqai/y, Brixelles 1970. S. Montero, «Las colores de la magia romana: cl testimonio de la literatura”, en A. Vega, JA. Rodríguez. ¡l. Bausa (eds.), Esté//ca y Religión. El discurso del cuerpo y los sentidos. En Filosofo. Documentos. Barcelona 1998, 377-392. COLUMELA: PP. Corsetti, “Columelle el les denís di cheval», Mérno/res Hl. Médicins el Médicine dans lAn//quité, SElienne, 1982, 7-24. (‘OMITES DII: L.D. Possenti, «Le divinilá comiles”, AFLM. 28, 1995. 141-170. COMMODIANO: J. Gagé, «Commodien el lc mouvement millenariste do III s.(258-262 ap.J.C.)”, Rev.Hist.pitiíos.relig. 41, 1961.355-378. COMMODO M. Rostovtzeff, «Commodos-Hercules in Brilain», JRS, 13, 1913, 91-105. J. Aymnard, «Cominade-Hercule, fandaleor de Ro,ne”, REL 14, 1936, 350-364. J. Gagé, «LHercíle inipérial el ¡‘Arnazonisme de ¡lome: á pro¡~os des extravagances”, RHPhR 1954, 243-272. J. Straub, »Commodus. Dcr absolutisclie Goííkeiser«., RAC. 18, 1955, 252-266. J. Gagé, Le contera astral de l’hcracle/srne de (“omínode, Paris 1968. ]. Gagé, «L’assasinal de Comniode elles sartes Herculis», REL 46, 1968, 280-303. 5. Mazzarino, «Religione ed ecanomia sollo Caminado e i Scvcri”, Ant/co, Tardoantico cd era constanliniana, Milano, 1974. 51-73. (3. Porta, «Un caligola dell’H’4: Caminado», Al?. 20, 1975, 165-170. C.C. Veraicule, »Comrnadus, Caracalla and the Telrachs: ¡laman Emperorsas Hercules», Fest chnifl F.Bnomrnen, Mainz, 1977, 291s.s. i.H. Oliver. «Tlie Piely of Cominodus and Caracalla and tIte Fis basilea». GRBS, 19,1978.0. Vitucci, “Caminados iii subseribendo lardos etneglens», Scni/ti sal mondo ant/co ir memoria di F. Gro.sso, Roma, 1981. 621-628. MA. Levi, “Roma Colonia e Caminado ‘Condilar”’, enReligione e (‘itió, Roma 1984. 15-320. R. Hannah, «TIte emperor’s stars: [he Conservatori portrail of Comnmadus”, A,ner. J. Arch..90, 1986, 337-345. R. Pera, «Caminada ‘Olymnpias’ su aleone inonete della ciltá di Efeso”, Sladi L.Bneglia, Roma, 1987. 125-132. E. Baldwin. «Caminados dic gaod pací and goad emperor: explaining tIte inexplicable”. Gvrnnasiurn. 97. 1990, 224-231. AM. Laender. «Coinunodus wearing [he han skin. A “modern” portrail iii Slakhalni”, Opusca/a Romana. 18. 1990. 115-130. 5. Bakhouni, «Camniade: imaignage en Egypíe el monneyage alexandrin», Métanges E.Bennond. Paris 1991. El. ErkelI, «L’hnperatorc (‘ominado cd Ercolc-Melcart”, Op. Rom., 19, 1993, 39-43. M.P. Speidel, “Caminadas Ihe gad-emnperar and tIme army”, JRS, 83, 1993, 109-14. C. l)e Ranier¡, “Renovatio Tempanan e ‘rifandaziane di Roma’ míell’ideologiapolitica e religiosa di Caminado”, S(’O. 45, 1995, 329-368. COMPITALIA: LA. Holland, «TIme shrimie of Ihe Lares Compilales”. Trans, Amen, Pitilol. Ass., 68, 1937, 428-41, (3. Niebling, “Laribus Auguslis magistri primi. Der Begiun des Romana Religio / Religio rontanorum Diccionario Bibliográfico 123 Compitalkulíes der lares und des Genios Augusti». Historia. 5, 1956. 303-331. (3. Dumnézil, «Q.X: Offrandes el dénombremení au carrefour”, La/omas 20. 1961, 262-265. (3. Itinder, «Compitalia undParilia», MH24, 1967, lO4ss. P. Boyancé. «ProperceauxFétesde Quarlier». Études sur/a neligion roma/re, Roma 1972, 291-297. J.M. Flamnbard. «Colíegia Compilalicia: pliénomene associatif, cadres terrilariaux el cadres civiques», KI?ma 6, 1981. 143-166. CIt.R. Ph’mllips, “Toe Compilalia and tIte Carmen contra Pagaros». Historia. 37, 1988, 383-384. (3. Radke, “Wollgebilde an der Compitalia, WJA 9, 1983, 173-178. 3M. Ramos Crespo, “‘Pilae’, ‘efigies’ y ‘maniae en las Campitalia romanas», He/man//ca, 39, 1988, 207-222. M. Speidel, “Comniodos tIte God-Emperor and Ihe Army”, JRS, 83, 1993, 109-114. T. Mavrojannis, «Laedicola dei Lares Compitales nel compitum degli Hermaislai a Delo», BCH, 119, 1995. 89-123. E. Marco Simón, F. Pina Polo, «Mario Gratidiano, los Compita y la religiosidad popular a fines de la República», Kl/o. 1999. COMPITUM ACILIUTvI: A. M. Colini, «Compilum Acili”, BCACR, 78, 1961-2, 147-57. M. Dondin-Payre, ‘ CONCORDIA (O$óvoÚa): HE. Rebert, H. Marceau, «Toe Temple of Concord in [he Roman Forum», MAAR, 5, 1925, 53-77. K. Hanelí, «Das Opfer des Augustus an der Ata Pacis», OpuscRorn. 2, 1960< 103-116. A. Momigliano. «Camillas and Concord», CQ, 36, 1942. 111-120 = Secando Contnituto, Roma 1960, 89-107. M. Guarducci, «11 tempio della dea Concordia in un bassorilieva dei Musei Vaticani», Rendiconti Poní. Accad. Rom. di Ancheol., 34, 1961-1962, 93-199. P. Jal, «Fax Civilis - Concordia», REL 39, 1961, 210-231. M. AmiÉ, “Concordia. ldéal polilique el instrumení de propagande”, ¡ura 13, 1962, 133-169. J.C. Richard. «Pax, Concordia ella religion offmcielle de Janos», MEFRA 75. 1963, 303-386. J. Béranger, «Remarques sur la Concordia dans la propagande monétaire ixnpériale el la nalure da principal», Festschr. F. A/theim, 1,1969,477-491. J.C. Richard, «Pax, Concordia ella religion roznaine de Janus”, MEFRA 75.2, 1973, 303-386. E. Levick, «Concordia at Rome», Scn¡~ía Nainmaria Romana lo U. Sutiter/and, 1978, 217-233. L. Riehardson, «Concordiaand Concordia Augusta: ¡lome and Pompei», PP 33, 1978. 260-272. C. Gasparri, Aedes ConcordiaeAagastae, Rama 1979. M. floudreau Flory, <‘Sic exempla parantur: Livias Shrine lo Concordia and Porticos Liviae”, Historia 33, 1984. 309-330. E. Cairus, «Concord and [he Aeneid of Virgil», Kl/o 67, 1985, 210-215. P. Scherrer, «Saeculum Augustuni- Concordia Fralrum. (3edankenzum PragramznderGermanaAugustea», OJH, 58, 1988. 115- 128. T. I*lscher. «Homanonia/Concordia>’, LIMC, V, 1990, 479-498. (‘.1. Simpson. «Livia and [he canstitution of tIte aedes Concordiae. The evidence of Ovid Fasti 1, 673ss.”, Historia 40, 1991, 449-455. P. Crinon, «Un anloninien dOtacilie au type inédil ‘Concordia Augusti’», BSFN, 48, 1993, 615-617. SE. Cox, “The Temple of Cancord on Tiberian Sestertii», AJA, 98, 1994, 312. CONCORDIA APOSTOLORUM: C. Pietri, «Concordia Apostoloruin et Renovatio Urhis. Coite des martyrs el propagande ponlificale”, MEFR, 63, 1961, 275-322. 3M. Huskinson, Concordia Aposíolonum. (‘itnistian Propagando at Rorne in tite Fountt and F~fth (‘en/aries, Oxford 1982. 124 8. MONTERO -8. PEREA CONDICTIO: B. Gladigow. «Condictio md Inauguralion. Em Beitrag zur rñmischen Sakralverfassung», Hermes, 98, 1970, 369ss. CONDITUM 1 CONOERE FULGUR: -FULOUR. CONFLICTO RELIGIOSO: B. Croke and J. Harries, Re/igious conflict ir toar/it Century Rome, Sydney -London 1982. A. Chadwick, «Oracles of Ihe Fndin[he Conflicí of Paganism and Christianity in the Fourth Century», Mémonial A.J.Fes/ugi¿res Antiquité paienne e/ citrétierne, (3eneva, 1984, 125-129. E. Montanari, ¡den//tú cal/ura/e e conf//ti neligiosinella Romo repabblicana, Rozne 1988. MB. Simn¡nons, Annobius of Sicca. Religioas Conflicí ant! Competition ir tite Age of Diocletian, Oxford 1995. CONSECRATIO: M .R. Alfbldi. «TIte Consacration Cts of ihe Third Centumy», Ada Arcit.Hung. 4, 1955, 57-70. L. Koep. «Die Konseckralionm{inzen Kaiser Konstantins und Une religions-polilische Bedéotung”. ¡bAC, 1. 1958, 94-104. (3W. Clarke, «Toe Date of [he Consecratio of Vespasian”, Historia, 15, 1966, 318-327. Ii. Roloff, Gottdhnlicitkeit, Vergóttlicitang and Eritóitang za seligem Leben. Untensucitangen zarHerkanfldenpla/onisciten Anglaiecitang a.’t Gatt, Berlin 1970. E. llickermann, “Consecralio», Le ca/te dessoaverain.s dans lEmpire Romair, Généve 1973, 3-25. 5. Calderone, «Teologia politice, succesione dinastica e cansecratio itt etá castantiniana”, Le culte des souverains daus (‘Empine Roma/mm, Généve 1973,215-261. P. N. Sehuiten, Dic Typologie denrñmischen Konsekrat/onsprdgangen, Frankfurt 1979. II. Wrede, Consecratio in forrnam deorarn, 1981. A. Luisi, «La seonsacrazione di Claudio e l’Apocolocyntosi di Seneca”, (‘¡SA 7, 1981, 174-182. W. Kierdorf, “Finos ond consecratio. Zur Terminalogie md Ablauf der rómisclien Kaiserapatheose.», Chiron. 16. 1986, 43-69. SRI’. Price, «Fvom noblefuerais lo divine ciii: [he consecration of Roznan emperors», Ritaals of Roya/ty: Power and Ceremonial ir Tradicional Societies, 1987, 56-105. U. Grimm, «On [he mushroom thaI deified [he emperor Claudius”, Classical Qaantcrly 41, 1991, 178-182. D. Srejovic, C. Vasic, imperial Maasolca aná Consecration Memoria/s in tetis Roma//ana, Belgrado 1994. -.APOTEoSmS, —‘CULTO IMPERIAL, —*FIJNERALES EMPERmALES. CONSTANCIO (Religión de/en): A. Solarí, Le legge di (‘estarzo contro /1 culto pagano. Bolonia 1924-1925. MC. di Spigno, “Studi su Anuniana Marcellino: il regnadi Costanzo II», Helikon 3, 1963, 301-303. RO. Edbrooke, »The visil of Constantius lIto ¡lome in 357 and its effecls on Pagan ¡laman Senatoria! Aristocracy”, AJPh 97, 1976, 40-61. R. Klein, «fler Rombesuch des Keisers Konstantius II ini Jahre 357”,Atitenoeam, 67, 1979, 98-115. J. Arce, «Los funeralesdel emperadar Constancio”, Homenajea F. RodríguezAdrados. Madrid, 1987, 25-39. T.D. Barnes, <‘Christinus and pagaus in tIte reign of Constantius», en A. Dible (ed.), Léglise et lempine aa IV sit=cle,Geneva 1989, 301-337. C. Pietri. «La politique de Cou&tancelI: Un prcmierlce.saropapismne’-au limitatia Con.stanlini¾,L ‘Cg//se et/=’Ernpineau IV si?c/e, Genéve, Hardí, 1989, 113-172. CONSTANCIO II: (3. Marasco, «L’Exposit/o totias mandi el gen//am e la politica rcligiosa de Cantanza II», Arz. Soc., 27< 1996, 183-203. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 125 CONSTANTIA: M. Grant, «Canstantie Augusti», NC. 1950, 23-46. T. Hdlster, «Constantia», LIMC, III, 1984, 306-301. CONSTANTINO (Religión de/en): R. Pichon, Lactance. Etade sun le moavemení pit/losopitiqae et relig/eux sous lo régne de Constantin, Paris 1906. E. Becker, «Konstantin der Grosse, der neoe Mosses. Dic Schalcht am Pons Molvius md die Katastrophe am Schilfmeer», Kincitengesch 31, 1910, 161-171. MA. Kugener, «Constanlin et 1arl fulguraldes haruspices», Rev.Inst.puhliqae en Belgiqae, 1913, 183-189. P. Battifcl, La patx constantinienne e/le catitolicisme, Paris 1914. L. Bréhier, «Constanlin et la fondation de Constanlinople», RH 119, 1915, 241-272. P. Franchi, «1 funerali ed u sepolchro di Constantino Magna», MEFR, 26. 1916-1917, 205ss. E. Martroye, «Mesures prises par Constantincantrela soperslitio”’, BSAF, 1915, 280-292. J. Burckhardt,DiezeitKonstant/ns des Gnossen, Leipzig 1925. A. Solari, «L’Unione religiosa umbro-etnxsca in un rescritto di Costanlino”, SE, 14. 1940. A. Pigan¡ol, L’Emperear ConMartin, Paris 1932. Karpp, «Konstantins geselze gegen die private Harospicen (319-321)». ZNW, 41, 1942, 145-151. 3. Gaudemet. «La législatian religieosede Constanlin», Revaeditistoinede lÉglise de France, 33, 1947, 25-61. W. Seston. «Constantine as a Bishap», JRS 37. 1947. 127-131. A. AIIUIdI, Tite Conversion of Constan//mme and Pagar Rome, Oxford, 1948 y 19982. E. Gailetier, «La mart de Maxhuien daprés le Panegyrique de 310 el la vision de Constanún aix temple d’Apollon», RFA 52, 1950, 288-299. A. Piganiol. «L’état actuel de la question constantinienne: 1939-1949», Historia 1,1950,82-96. JE. Ward-Perkins, «Constantine and Ihe origin.s of lIte Christians basilica», Pap. Bnit. Sch. Rome, 22, 1954, 69-90. K. Kraft, Keiser Kons/rartins re/igióse Ertwicklang, Tiibingen 1955. 3. Straub, «Konstantin Verzichí auf den Gang zam Kapitol”. Historia, 1955, 297-313. L. Koep, “fue Konseckratiosmíinzen Kaiser Kanstaníins und ihre religians-palitische Bedeutung>’, JI,AC, 1. 1958. 94-104. H. Dorrie. Constantire ami Re/igioas Liben/y, Yale 1960. 1’. Brezzi, La po/itica religiosa di Costar//no, Napoli 1965. M. Anstos, «Toe Fdict of Milan (313). A defence of its traditional authorship auddesignation”, REByz. 25, 1, 1967, 13-41. R. Krautbeuner< «The Constantinian basilica», Damt. Oaks Pap., 21, 1967. 115-140. R. Mac Mullen, «Constanlin and [he miracoleous», CRBS, 9, 1968, 81-96. .1. Vogt. “Toleranz und lntoleranz im constantinischen Zeiralter>’. Saecalam, 19, 1968, 344-366. R. Mac Mullen, Constan//re, London 1970. J.H. Smith, Constan/inc tite Great, New York 1971. N.H. Baynes, Constan//re and tite Citnistian Citarcit, London 19722. T.D. Barnes, «Lactantius and Cansiantine», JRS 63, 1913, 29-46. M. Guarduccí, “Le acclamazioni a Cristo e alía Croce e la visione di Costantino», Mélarges P. Boyancé, Roma 1974. 375-386. A. Fraschetti, (‘os/ant/no tra pagares/mo e cristianes/mo, Sari 1976. L. de Cosían//no e /1 mondo pagano, Napali 1977. (3. Radke, «Die Deutung der 4.Ekloge dorcIt Kaiser Kanstanlin», Presence de Virg//e. C’aesarodaram XlIIbis, Paris 1978, 147-159. DM. Novak, «Conslantineand the senate: an early phase of Ihe Christianizationof [he ¡loman aristocracy”, Anc. Soc., 10, 1979, 271-310. (3. Pugliese Carratelli, «L’imitalio Alexandri coslantiniana», FR 1979, 81-91. R.P.C. Hanson, “Toe Cliristian atíitude to pagan religions up lo [he time of Constantine tIte Great», ANRW, 11.23.2, 1980, 910-973. B.S. Rodgers, «Constaníine’s Pagan Vision», Byzar//on 50. 1980. 270-278. T.D. Baines, Constantine ci Easebius, London 1981. L. Cracco Ruggini, «Costante II, l’anti-Costantino», Scnit/i sal mondo ant/co ir memoria Futvio Grosso, Roma 1981, 543-560. R. Turcan, 126 8. MONTERO -5. PEREA «Heliogabale précursar de Constantin?». RAGB 1981/1, 38-52. P. Keresztes, (‘ansían/inc. A Greal Citnis//an Morarch and Aposile, Amsterdam 1981. T.D. Barnes, Tite New Empine of Diocletian and Constan/inc London 1982. ML. Seevola, «Riíievi sulla religiositá di Costantino», Mem,Ist.Lomb.Lett. 37, 1982, 209-279. A. Chastagnol, «Les Quinquennalia des Irois Césars (Crispís, Licinios 11, Canstantin) en 321». Ur/ersachangen zar Ces citicitte. John Straub zarn 70 Geb., Berlin, 1982. 367-374. L. Kakosi. «Dic ágyptische Religion under Consiantinus und seinem NacItfolgen», Ac/aClass. 19, 1983, 107-112. A. Murray, «Peter Brown and te shadaw of Constatine”, JRS 73, 1983, 191-203. (‘It. Pietri, «Coxistantin en 324. Propagande el Théologie impérinles d’aprés les documenís de la Vila Canstantini», (Y/se ci redressement dans les provinces earopéenncs. Strasboarg, 1983, 83ss. T.D. Baines, «Constantines Prohibition of Pagan Sacrifice”, AJPit 105, 1984, 7Oss. O. Nicholson, «Hercules and tIte Milvian bridge: Lací. D/v.¡n.st.I, 21. 69”, La/otras, 43, 1. 1984, 133-142. A. Fraschetti, “Coslantino e labbandano del Campidoglio», en A. Giardina, Societá romana eimpero tardoantico, II, Roma 1986, 59-98, 412-38. T.G. Elliot. «Constantines Conversion: do we really need it?», Pitoenis 41< 1987. 420-438. F. Lucrezci, «Costantino e gli auspici», en A/ti Accadeno Sc/ence Mona// e Fol/tiche di Napo/i 97, 1987, 171-198. F. Corsaro, «La pace religiosa nelía ‘Realpalitik’ costantiniana», Qaad.Catanesi, 10. 1988, 243ss. F. Heim, «Les auspices pabIlos de Canstantin A Théodose», Ktérna, 13, 1988. 41-53. R. Malcon¡ Errington, «Constantine and tIte Pagans>’, GRBS 29, 1988, 309-318. U. Corsaro, «Sogni e visioni nella teolagia della viltoria di Coslantino e Licinio”, Sogni, visioni e profezie nellar/ico cristianismo, Augusta/anam 29, 1989, 333. V. KeiI, Qaellcnsammlang zar Re/igionspolitik Konstan/ins des Gnossen, Darmstadí, 1989. 5. Montero, «Las harúspicesbajo el emperador Constantino», en Att del Secando Congnesso Internoz/onale etrusco (Firenze 26 mayo - 2 jan/o 1985), Rama 1989, vol. III, 1213-1223. J. Vogt. «Paganos y cristianos en la familia de Constantino el Orande», en A. Mainigliana, El conflicto entre paganismo y cristianismo ene/siglo IV, Madrid 1989, 53-70. J. Gaudemet, «La législation anti-paiene de Constantin A Jastinien”, Cr. 5/., 11. 1990, 449-468, (3. Zecchini, «Castantino e i Natales Caesarum”, Historia, 39, 1990, 349-360. P. Bruan, Siadies in Constan//miar Namismatics. Papers frorn 1954 lo 1988, Roma 1991. W. KuhoiT, «Fin Mythas in der rómischen Gesehichte: Ver Sieg Konstaníins des Grassen ilber Maxenlius var den Taren ¡oms an 28. Olctober3l2n.Chr.», Ch/ron, 21,1991.127-174.0. Lombardi, Pensccazioni, laicitá, libeflá religiosa. Dalí ‘Eclit/o di Milono al/o Dignitatis hamanoe, Roma, cd.Sludium, 1991. L. Cracco Ruggini. “Flagabala, Castantina e i calti siriaci nella Historia Augusta». Historia Aagasta (‘úlloqa/arn, ((‘han//Uy, 2-4 jan.1990), Macerata, 1992. 123-146, Fi. Lomas, U. Devis (eds.), De Constantino a Carlomagno. Disidentes, heterodoxosy inorginados, Cádiz 1992, 121-134. M. Sordi, «Dallelmo di Constantino alía Carona Ferrea” en G. Bonamente e U. Fusco (eds.), Cosían//noiI Grande. dolí Antich/tú a/lUrnanesirnc>, Macerala 1993, 883-892. 5. Bradbury, «Canstantine and tIte problem of anti-pagan legislalion in [he fourth century», (‘mss. Pitil. 89, 1994. 120-39. 1W. Drijvers. Hetera Augusta. ThemotherofConstantinetite Creal aná the Legená of herfinding of/he ¡rae cnoss, 1995. P. Speck, “tlrbs, quan Deo donavimas. Kannantinsder Grossen Konzepl flir Kanstantinapel”, floreas, 18, 1995, 143-173. 1. Curran. «Constantine and [he Anciení CulIs of ¡lame: tIte Legal Evidence», G&R 43, 1996, 68-80. HA. Pobsander, The Emperor Constar//re, London 1996. AM. Ritter. «Constantin md dic Cliristien”, ZNTW, 87, 1996, 251-268. F. Wipszycka, «La sovvenziane costantiniaaa in favare del clero”. Retid. mor. Acc. Lincel s.9, y. 8. 1997, 483-498. Romana Religio ¡ Religio romanon¿m Diccionario Bibliográfico 127 CONSTANTINOPLA (Kwvuravru’oóroX¿g): E. Pears, «The Campaign against Paganisin AD. 324», EnglishflistoricalReview,24. 1909,1-17. L. Bréhier, «Constantinetlafondation de Constantinopla», RH 119, 1915, 241-272. Lathoud, La consécration et la dédicace de Constantlnople», Echas d’Orient 23, 1924, 289-314. C. Emerau, «Notes sur les origines et la formation de Constantinople. lesgrands centres historiques de la ville”, Rev.Arch. 21, 1925, lss. A. Frolow, «La d&Iicacede Constantinople dans la tradition byzantlne>’, RHR 127, 1944, 61-127. A. MfisIdi, «Qn te Foundation of Constaninople: afew notes», JRS 37, 1947, 10-16. M:C.J. Toynbee, «Roma and Constantinopolis in Late-Antique Art from 312 to 365», JRS, 37, 1947, 135-144. 0. Dagron, Naissance tune capirote. Con.stantinopte el ses institutions de 330 a 451, Paris 1954. N.1~l. Baynes, «The Supernatural Defenders of Constantinopla», Byzantine Studies and Other Essays, London 1955, 248-249 y 255-260. HG. Beck, «Konstantinopel, das neur Ron»>, Gymna.sium 71, 1964, 166-174.S. Pezaella, «Massenzio e la politica religiosa di Costantino>’, SMSR 1967, 38, 2, 434-450. L. Robert, «Théophane de Mytlléne á Constantinople», CRM, 1969, 42-64. 0. Pasquato, Cli spettacoli iii S. Giovanni Cñsostomno. Paganesimo e cristianesimo cid Antioquía e Constantinopolí nel IV secolo, Roma 1976. Y.M. Duval, «Des Lupercales de Constantinopla aux Lupercales de Rome», REL 55, 1977. 222-270. J.P.C. Kent, «Urb Roma and Constantinopolis medailons at the Mit of Rome», en R.A.G. Carson, CM. Kraag (eds$>, Scripta Nununaria Romana, Essays H. Shulhertand, 1978, 105-113. 0. Pasquato, «ReligiositA popolare e culto al martin, in particolare a Constantinopoli nel sece. ¡VN, tra paganesimo, eresia e ortodossia», Augushnianum 21, 1981, 207-241. E. Follieri, «La fondazione di Costantinopla: ritl pagani e cristiani», Roma, Costanllnopolí, Mosca, NapoIl 1983, 217-231. M. Vickers, «Constantinopolis», LIMC, III, 1984, 301-304. C. Mango, Le développement urbain de Constantinopte (1V-VII si&cles), Paris 1985. C. Mango, Byzantine Architecture, London 1986. Nl. Munzi, «Sufla topografia dei Lupercalia: II contributo di Costantinopoil», SIUIIí Ctassici e Orientalí, 44, 1994, 347-64, CONSUALIA: K. Micheis, «‘¡be Consualia of December”, CPb 39, 1944, SOss. O. Dumézil, «Le flamen Quininalis auz Consualia», Ra 39, 1961, 91-93. 5. Traniontí, «Neptunalia e Consualia: a proposito di Ausonio, Ecl., 23, 19», RSAnI., 19, 1989. 107-122. J.D. Noonan, «Livy 1.9.6. ‘¡he Rape at te Consualla», CW, 83,6, 1990, 493-501. 5. Tramonti, «L’antica festivitA dei Consualia e 11 molo degli animail da trasporto nella fase piú antica della storia di Roma», Paltas, 44, 1996, 101-107. F. Berustein, «Verstándin-und Entwicldungsstufen der archaisclien Consualia. Rémisches Suhstrat und griechisehe úberlagerung», Hermes, 125, 1997. 413446. -«CONSUS. CÓNSULES: 1. Muller-Seidel, «Q. Fabius Maxixnus und dic Konsulwahlen der J.215 und 214 v,C. Em beitrag mr religiósen Situation Roms lxxx 2 Punischen Krieg». RhM, 96. 1953, 241- 281. E. WIII, «Une figure du culte solalre dAureien. Jupiter consul vel consulens», Syria, 36, 1959, 198ss. A. Ziolkowski, «Q. Lutatius Cerco cos. 241 asid he Sortes Fortunae Prñniginiae», CYviltñ Classica e Cristiana, 8, 1987, 319-322. 1. Di Stefano Manzeila, «Accensi velati consulibus apparentes ad sacra», ZPE 101, 1994, 261-179. 128 5. MONTERO -5. PEREA CONSUS: A. Piganiol, «Consus, dieu du Cirqwe», Revilis:. LIIRel. 6,1920, 335-349. A. Blumentha¡, «Dic lnschrift des Consus altares br Circus Maxinius”, ,IRW 33, 1936, 384. E. Dorseil!, «Consus und dic Laren», ARW 34, 1937, 384ss. P. Lambrechís, «Censas er 1’enlévement des Sabines», AC 15, 1946, 6íss. E. Ernout, «Consus-lanus-Sancus», Honun. á Nieder,nann, CoilLatomus 23, Bruxefles, 1956, 1 lSss. P. Stehouwer, Étude Sur Ops e! Censas, Groningen, Diss. 1956. U. Sehoiz. «Consus und Consualia, en Religio greco- romana», Festschrzfl WPótscher, Graz 1994, 195-213. -CONSUALIA, CONTRACEPCIÓN: M.K. Hopkins, «Contracepelon in the Roman Empire». Comp.Stud in Socaná Mis:. 8, 1965, 124451. iT. Nonnan, Coniracepelon e: ¡narriage: évolulion ea contradiedon dans la pensée chrflienne, Paris 1969. MT. Fontanille, Avortemen! el contraception dans la médicine gréco-rolnaine, Paris 1971. -‘ABORTO. CONVENTUS DEORIJM: J. Mangas. «Conventus deon.un y Dei Censentes”, Gerión 12, 1994, 279-286. -OODEkA THEOI. 1 Expansion of Christentum in lite Firs! CONVERSIÓN: A. von Izlarnack, Tite Mission ant Titree Centaries, London 1908 Die Mission ami aashreilung des Christenlums iii den ersíen drei Jaitritunderlen, 2 veIs., Leipzig 1924<. AD. Noek, Conversion: tite oíd ami tite new in religion ftom Alexander ¡he Crea! lo Augustine of H:~po, Oxford 1933, A. Delatte, «La conversion d’Horace (1, 34)», AC 1935, 293-307. A. Chastagnol, «Le Sénateur Volusien et la cenversion dune famile de l’aristocratie reinaine au Bas-Empire”, RFA 58, 1956, 241-253. O. flardy, La conversione al cristianesimo ml primi secoli, Milano 1975. AD. Noek, La Conversione. Societa e religione nel momio antico, Han 1985. M. Dulaey, «Songe et prephétie dans les Confessions d’Agutstin. Da réve de Menique a la conversion au jardin de Milan», Sogni, visioní e profezie. Augustinianun, 29, 1989, 379-391. G. Hardy, La conversión al cristianismo daran te los primeros siglos, Madrid 1990. J.M. Candau e!al., La conversión en Roma. Cristianismo y paganismo. Madrid 1990. MR. Salman, «The evidence fon the cenversien of the Reman ernpire te Christianity in Book 16 of me Theodesian Cede». Historia, 42, 1993, 362-78. M. Geodman, «Sadducees aud Essenes aften 70 CE’>. en SE. Poner, P. Joyce y D.E. Orton (eds.), Crossing rite BountIaries, Leiden 1994, 347-56. M.D. Goddnian, Mission an~i Conversion. Proselytizing in tite Religloas History of tite Roman Empire, Oxford 1995. COOPTATIO: L. Mercklin. Dic Ceoptation der Rómer, Leipzig 1848. L. Sehumacher, «Staatsdienst und Kooptatien. Zar sezialen Struktur rómisclien priesterkollegien br Pninzipat’<, Epigrufia e ordine sen.a¡orio,!, Roma, 1981, 251-269. COPIA: iP. Cerpuand, Copia, étude de mylologie romaine. Vaucluse 1884. CORNELIO LABEÓN; 1’. Mastandrea, Un neopk¡tonico laUno: Cornelio Labeone (Testimonianze e frammenti), Leiden 1975. CORONA L Deubner, «Dic Bedeutung des Kranzes ini klassischen Altcrtums”, ARW 30, 1933, 70 104 11 Goette, «Corona spicea, coiens dylan und Adiar», AA 1984, 573-589. 0. Romana Religio ¡Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 129 Piccaluga, «La corona e u sigilo. Agricultura scnitta e serittura agraria negli Acta Fratnum Axvalium», Scri¡tura e civiItá, 9, 1985, 271-284. F. Kayser, «Oreifles et coanonnes. A prepos des caltes de Canope». B¡FAO 91, 1991, 207-217. COSMOLOGÍA: MR. Wrigth, Cosmology in Anliqai¡y, London 1995. C. Seholten, Antike Naturpitilosopitie ami Chrisilicite Kosmologie in der Scitrzft ‘De Op~flcio Mandi’ des Johannes Pitiloponos, Berlin 1996. COVENTINA DEA: 5. Lambrino, «La déese Coventina de Parga (Gallee)», Rev.Fac.Lelras de Lisboa. 18, 1953, 74-87. M. Le Ola>., «Ceventina», LIMC, III, 1984, 306ss. CRASO: E. Rawson, «Crassorum lunera», Lalomus. 41, 1981, 3, 540-549. CRESTO: 5. Henko, «Ihe ediet of Claudias of AD. 49 and Uit instigator Clirestus», 2hZ, 25, 1969. 406-418. Mi. Edwards, «Chr?stos la a Magical Papyrus”. 2FF, 85, 1991, 232- 236. -CIUSTIANISMO -»cRísTo -*JESÚS -NAZARET EDICTO DE. CRIMEN INCESTI: T.J. Corneil, «Sorne observatiens on dic ‘crimen ineesíl”», en Le délil religieux (1981), 1981, 27-37. CRISÓSTOMO JUAN SN D KeIIy, GoldenMouzit. Tite Story ofJohn ChrisostomAscetic, Preachen, Bishop, 1995. CRISTIANISMO: EA. Judge, «Antike und Christentum: Towands a Definition of dicFicid. A Eibliegraphical Survey», ANRWII.23.1, 1979, 3-58. SAI). Weíma. SE. Poner: ¡ant! 2 ‘Tesalonians ‘. an AnnotatedBibliography, Boston 1998. • E. Renan, Histoire des origines da christianisme, 8 voís., Paris 1861. A. von Harnack, Die Mission ant! Ausbreitung des Christen¡wns ¿it der erstendrel Jahrhanderten, 2 veIs. Leipzig 1906 y 1924 (= Missione e 11. 1954). C. Guignebert, «Les demi- propagazione del cristianesimo nei prbni ¡re seco ehrétiens et lean placedans lÉglise antique», RHR. 1923, 6Sss. A. von Harnack, DieMission ant! ausbreitang des Citrislentums in den ersíen drei Jaitritanderten, 2 veIs., Leipzig 1924~. F. Martroye, «L’epithete de divas appliquée aux emperears chrétiens>’, BSAF, 1928, 297 ss.A.J. Festugiére, L’idéal religieux des Grecs e! lÉvangile, Paris 1932. A. Weigall, Survivances palennes dom le monde chrP.tien, Paris 1934. Mi. Lagrange, «Les Jégendes pythagoriciennes etlÉvangiie»,Rev.Bibl. 1936, 481-511. y 1937, 5-28. A. AWdldi,A Festival ofIsis un Rome undertite CitristianEmperorsofrhelvth Centary, Budapest 1937. A.D. Nock, 5am! Paul, London 1938. R. Vielliard, Recitercites sar les origines de la Roma citrétienne, Mácon 1941. W. flieder, Ekklesia ami Polis ini Neaen Teslament und in der alíen Kircite, Zunieh 1942. lvi. Rahner, «Das chnistlitche Mysterium von Sonne und Mond», Eranos 10, 1943, 305 ss. O. flovini, «La seenedella dextrarumiunetio nell’arte cristiana», BalI. Com. 72, 1946-1948, 103-117. J. Ghellinck, Palristique el Moyen Age, Bruxelles - Paris 1948. M. Simon, Veras !sraél. Ézudes sar les relations entre chrétiens el juijs ¿Jons 1 Empire romain (13S-43S), Paris 1948. R. Walzer, Calen on Jews ant! Citristians, London 1949. R. Rénsondon, «L’Egipte et la supréme résistenee aa elinistianisme (y-VII siécles)», Bull.¡nst. 130 5. MONTERO -5. PEREA FrancArciteol. Orlen:., 51, 1952, 63-78. W. Barman», «Zar Hellenisien¡ng des Cliristentunis», Saeculun,, 4, 1953, 274ss. IR. Launa, «Le lica dii cute ehiétien daprés les deeument littéraires primitifs», Analecta Gregoriana, 70, 1954, 39-57, M. Simon. Hercule el le Chrisiianisme, Paris 1955. 0. CuíIsa»», Diea el César, Neuchátel-Paris. 1956. R. Kisbert, «Das nur in arabisher Uberlicfening erbaltene Urteil Galcns ñber dic Christen», Orieníalia, ns. 25, 1956, 404-409. J.M.C. Toynbee, iB. Ward-Perkins, Tite Sitrine of St Peter ant! tite Vauican E.xcava¡ions, London 1956. H. Chadwick, «St. Peter and St. Paal la Rome: ¡be preblem of te Memoria Apostolomm ad Catacumbas», J. Titeo!. Siud., n. s. 8, 1957, 31-52. 3. Daniélou, Histoire des doctrines citrétiennes avan! Phcée, 1. Théologie du Judéo Citrisuian World, Paris 1957. H. Hermana, «Der Nil und dic Christen», JbAC, 1959, 30-69. P. Bamm, El reino de la fe, Barcelona 1960. E van den Mece - Chi. Mohrmnan¡I, Atla.sde l’Antiqaité citrétienne, Paris-Bruxelles 1960. 0. Ville, «Les jeuz de gladiateurs dans I’Empire ebrétienne», MEE)?, 62, 1960, 273-335. P. Brown, «Aspeets of ¡be christianization of dic Roman aristecracy», JRS, 51, 1961, 1-11. J. Daniélou, Histoire des doctrines citréliennes avan! Nicée$ II? Message évangéliqae e! culture hellénistique ata II el II siécles, Paris 1961. B. Kotting, Christtentum und iteidnische Opposition ¿a Ron, an, Ende des4.Jaitr, Múnster 1961. UF. Bruce, «Christianity under Ctauduus», BulleUn ofIhe John Ryland Lihrary 44, 1961-1962, 309-326. M. Simon, Los primeros cristianos, Buenos Aires 1961. K. Biehlmeyer, 1-1. Tuchle, Hisloire de 1 ‘Église, 1: L ‘Antiquité chrétienne, Mulhoase 1962. P. Cou¡-celle, «Anti-Chrisúan argaments and Christian Platonisin: from Arnebius te St. Ambrose», en A. Momigliano, Tite Conflict between Paganism ami Christianism in tite Foartit Cen¡ury, 1963, 151-192. L. Orabona, Crislianesimoeproprietá, Roma 1964. H. Chadwíck, «Justin Martyr’sdefenee of Christianity», Raíl, John Rylands Lib, 1965, 275-297. A. Frantz, «Fron Paganism to Christianity iii dic Temples of Athena», Dumbarlon Oaks Papers 19, 1965, 187-205. M. Guarduccí, Le reliquie di Metro sorio la confessiones della Basilica vaticana, Citú del Vaticano 1965. H. Chadwick, Early Citristian Titoagitt ant! Ibe Cíassical Tradition. Oxford 1966. R.M. Graat, Gnosticism ant! Early Chrisrianity,Paris 1964, New York t966~. J. Daniélou, Tite Titeology ofJewisit Christianity, London 1964. 0. flovini, H. Brandenburg, Reperíorim der citristlich-antiken Sarkophage, Wiesbaden 1967. H. Chadwick, The Early Churcit, London 1967. F.W. Deiehmarni, Repertoriam der chrisllich-anuiken Sarkophage 1. Rom ami Ostia. Wiesbaden 1967. A. Grabar, ‘¡‘be Beginnings of Christian Art, 1967, 200- 395. M. Guarducci, Le reliqaie di Hetrosollo la Confessiones della Basilica vaticana, una messa a punto, Roma 1967. lvi. GUlzow, «Kallist ven Rom. Fin Beitrag zar Soziologie der romísehen Gemeinde», Zeit. Neatesí. Wiss., 58, 1967, 102-21. CH. Kraeling, The E.xcavations a! Dara-Ruropos Viii? 2’ TAje Citristian Bailding, New Haven 1967. Nt Naldial, ¡1 cristianesimo in Egii¶to, Firenze 1968. P. Brown, «Sercery, demoes and the rige of ehristianity: from late Antiquity into te Middíe Ages», en Wiícitcraft C’onfessions ami accasations, 1970,17-45. R.M. GranÉ, Augustas lo Consíanline. Tite Titrus! oflite Citristian Movemen! ¿ato lite Ronzan World, New York - London 1970. M. Meslin, Le ch rislianismne dans ¡‘Empire romain, Paris, PiJE, 1970. L. Reekmans, «Le développenent topegraphique da Vatican á la fm tIc l’antiquité et aa début da moyen áge (300-850)». en Mélanges d’arcitéologie el d’hisíoire de l’arl offerls au Professeur Jacqaes Lavalleye, Loavain 1970, 197-235. 1. SpeigI, Der rómiscite Staat und die fliristen, Amsterdam 1970. W. Ea, «Das Findringen des Christentums in den Senatorenstand bis za Konstantin d. Gr.», Chiron, 1, 1971, 381-406. KL. Noethlichs, Die gesetzgeberischenMassnahmendercitrisllichen Kaiser Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 131 des vierten Jaitritunderis gegen Háretiker, Heiden ant! Jurien, KÓIn 1971. A. Toynbee «br), El crisol del Cristianismo, Barcelona 1971. J. Vrugt-Lentz ter, «Das Christentum and dic Leberschau», Vig.Citr. 25, 1971, 17-28. R. Van den Broek, The ¡nytit of tite Phoenix according lo classical and early Citristian traditions, Leiden 1972. E. Dukes, Magic ami Witcitkrafl in lite Wrintings of lite Western Citarch Faliters, Diss.Kent State, 1972. M. Simon, A. Benoit, El judaísmo y el cristianismo antiguo, Barcelona 1972. A. Piganiol, L Rmpire citrétien (325-395), Paris 1972 (revis. de A. Chastagnol). API. Ruja, 0.1. Reinink, Paíristic Evidence for Jewish-Chrislian Seas, Leiden 1973. J. Leipoldt, W. Orsudmaun, El mundo del Nuevo Testamento, 3 vols. Madrid 1973. A. Haniman, 1 cristiani delsecondo secolo, Milano 1973. A. Perkins, Tite Art of Dura-Raropos, Oxford 1973. A. Altmann, «Horno brago dci in iewish and Christian theology», J. ofReligion, 48. 1974, 235-59. N. Brox, «Magie und Aberglaube la den Amfángen des Christentums», Trierer Titeologiscite Zeitschr«? 83, 1974, 157-180. W.M. Meeks, «The Image of the Androgyne: sorne ases of a symbol in earliest Christianity», History of Religions 13, 1974,, 165-208. G. Puente Ojea, Ideología e Historia. Laformación del cristianismo comofenómeno ideológico, Madrid 1974. J. Neusner (cd.), Christiani¡y, Jud.aism ant! Osher Greco-Roman Cults. Siadiesfor Morton Smith al Sixly, Leiden 1975, 4 veis. (recensión de A. Moniigliano en JThSt 29.2, 1978, 212- 217 =Sesto Contribulo, 773-778). C. Pietri, «Recherches sur les domus ecclesiae”, Rey. Lí. Aug., 24, 1978, 3-21. Ch. Ptetri, Roma citristiana. Reciterche Sur lEglise de Reme, son organisalion, sa politiqae, son idéologie, de Miltiade ti Sixte Iii (311-440), Roma 1976. 0. .Jossa, G¿ude¿ pagani e cristiani, Napoli 1977. R. Krautheimer. 5. Corbett, .4K. Frazer, Corpus Basilicarum Citristianaram Romae, Vatican 1977. J.H.W.G. Liebeschuetz, «Epigraphic evidence en the Christianization of Syria», Limes. Aklen des Xi internaíional.s Limeskongresses, 1977, 485-508. A.J. Malherber, Social Aspecís ofEarly Christianity, Baten Rouge and London 1977. SA. Sterz, «Christianity in dic Historia Augusta>’, Latomus, 36, 1977. 694-715. P. Brown. Tite Making of Late Anliquity, Cambridge, Mass. 1978. J. Danfrlou, Histoire des doctrines ch rétiennesavaní Nícée, HL Les origines du chrístianísme latin, Paris 1978. P.A. Février, «Le culte desmons dans les cominunautés clirétiennes darant le 111< siécle», Atli delXi Congresso internazionale di Arciteologia Cristiana, 2 veIs, 1, Vatican 1978, 211-74. 5.0. Hall, Melil of Sardis, On Pa.scha, Oxford 1979. R. Krautheimer, Early Chrislians ant! Byzantine Arcititeclare, Harmendsworth 1979. Ch. Munier, Léglise dans (‘empire ropnain (II-fil siécies), Paris 1979. DM. Novak, «Constantine and the senate: an early phase of dic Christianization of dic Reman aristocracy», Anc. Soc., 10, 1979, 271-310. W. Rohrdorf, «Le christianisme eL la semaine planétaire», Augastinianam 19. 1979, 189 ss. K. Weitzman, ME. Frazer, eds., Age ofSpirituality. Late Antiqae ami Eariy Christian Art, Titird lo Sevenlit Century, New Yerk 1979. F.M. Young, Tite Use of Sacrificial Ideas in Greefc Citrislian Writersfrom tite New Tesíamen: te John Clnysoslom, Cambridge. Mas. 1979. DE. Auné, «MagicinEarlyChristianity»,ANRWII.23.2, 1980, 1507-1557. R.P.C. ilanson, «The Christian attitude te pagan religions up te te time of Censtantine dic Greal», ANRW, ¡¡.23.2, 1980, 910-973. EA. Judge, «‘¡‘he social identity of the first Christians: a qaestion ¡be method inreligioas history”, J. Reí. Hisí., 11,1980-1981.201-17.G. Lease, «Mithraism and Christianity: Borrowings and Transformations», ANRW 11.23.2, 1980, 1306-1332. M.A. Manza, Ricitezza e Povertci nel cristianesimo primitivo, Roma 1980. Ch. Saumagne, «De la legalité da Procés de Lyon de l’année 177», AM?W 11.23.1, 1980, 316-339. W. Sehafke, 132 8. MONTERO - 5. PEREA «FrúhchñstlicherWiderstand»,AARWII.23.1, 1980, 460-723. M. Simon, «Remarquessanes origines de la chrétienté romaine», Religion el culture dans la cité italienne. Strasboarg 1980, 4Oss. W. Wischmeyer, «Dic Aberkiosinschrift als Grabepigramm”, Jahrb. Ant. Citrisí,, 23, 1980, 22-47. T. Christensen, Citristus oderJapiter. DerKampfund die geistigen Grudlangen des ráinisciten Reicites, Berlin 1981. GUR. Ilorsie>., New Documenís lflustrating Early Christianity, 5 veIs., North Ryde N,S.W, 1981. RA. Markus, «Neoplatonism aud early christian diought», Essaysin itonoar ofAH. Armstrong, London, 1981, 20-32. C. Murra>., Rebiríh ant! Afterlife: A Study of tite Transmmuíation of Sorne Pagan linaginery in Early Citristian Funera¡y Art (BAR lnt. Ser. 100), Oxford 1981. 0. Poupon, «L’accusation de magie dans les actes apecryphes», cn F. Boyen el aL, Les acus apocrvphes des apótres. Christianismeelmondepaien, Geneva 1981, 71-93. E. Thelamon, Pajeas el Chrétiensau IV siAcle, Paris 1981. A. Barzano, «Plinio il Giovane e 1 cnistiani allal corte di Domiziano>’, RSC) 36, 1982, 408416. P. Brown, Sociey and tite Ho/y in lite Late Antiquity, New York 1982. L. Garefa Iglesias, «Paganismo y cristianismo en la España romana», La religion romana en Hispania, Madrid, 1982, 365-379. VM. Uuskinson, Concordia Aposlotorum. Chrislian Propaganda al Rome iii tAje Fouríb ami Fq’th Ceníuries, Oxford 1982, D. Rokeah, Jews, pagans ami citristians in conflic¡, Leiden 1982. Varios, Mondo clasico e crislianesimo, Roma 1982. S. Zedda, «Spiritualitá e saggezza pagana nell’etica della famiglia. Aff¡nitA e dilferenze tra San Paelo e in Congiugalia praecepta do Plutarco”, Lateranum 48, 1982. EA. Clark, Wornen in tite Early Citurcit, Wilmington 1983. W,H.C. ¡‘rend, «Eanly Christianity and Soeiety. A Jewish legacy la dic pre-Constantinian era’~, HTR 76, 1983, 53-71. W.A. Meás, The Fina Urban Christians. Tite Social World oftite Apostole Paul, New Haven and London 1983. H. Remus, Pagan-Citristian Conflicís over Miracle in tite Second Century, Cambriáge MA 1983. TU. Barnes, Eariy Citislianitv ant! ¡he Ronzan Empire, London 1984. 5. Benko, Pagan Reme ant! lite Early Citristians, Bloomington 1984. H. Clark, Miracle in Early Citrisíjan World, Yate 1984. W,H.C. Eread, Tite Risc of Citristianity, London 1984. E. Ferguson, Demonology of tite Early C’itristian Word, NewYork 1984. 0. Fishwick, «Pliny aud dic Christians, te rites ad imaginempnincipis”, AJAH,9, 1984, 123-130. W.H.C. Frend, Tite Rise of Christianity, London 1984. A.R.C. Leaney, Tite Jewish and Christian World 200 8. C. te AD. 200, Cambridge 1984. R. MacMullen, Christianizing tite Reman Empire (AD. 100-400), Yale 1984, New Haven - London 1984. R. Schllling, ‘ Tite Chrislian os liteRomanssaw!hem, Yale - New Mayen - London 1984.5. Benko, Pagan Rome ant! Early Chrisuians, London 1985. U. Bianchi (cd.), La tradizione de l’enkrateia. Motrivazioni ontologiche e protologiche, Roma 1985. E. Cascó, “Chnistianos ad leonem. Impacto y tificación de los cristianos durante los siglos II y III», la memeriam, Agustín Díaz Toledo, Granada-Almería 1985, 165-180 (~ Opuscula selecta. Sevilla 1996,49-61). E. Cascó, «Cristianos y cínicos. Una tipificación del fenómeno cristiano durante el siglo l><, en Religión, superstición y magia en e/mundo romano, Cádiz 1985, 111-119 (~ Opascula selecta, Sevilla 1996, 63-72). 3.N.D. KelIy, Early Citristian Doctrines, San Francisco 1978’. .1. 1*Coff, “La Clinistianisnie et les réves (11-VII siécles)”, en ¡ sogni riel ,nedioevo, Roma, 1985, 149-170. Romana Retigio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 133 JA. MeNamara, A New Song: Celibate Women in tite First Titree Christian Centuries, New York 1985. P. Chauv~m. “Nonnos de Pannopolis entre paganisme et christianisme», BAGB45, 1986,387-396.1. Comby, J.P. Lémonon, Vida y religiones en el imperio romano en tiempos de las primeras comunidades cristianas: Roma frente a Jerusalem, Estella 1986, 2 veIs. R. Lane Fox, Pagans ami Christians, London 1986. R. Lane Fox, Pagans ant! Citrislians, Hannondswerth y New York 1986. Pi Mac Muflen, «What difference did Cbristianity make?», Historia 35, 1986, 322-343. Di. Kyrtatas, Tite Social Síructare of tite Early Chrislian Commanities, London y New York 1987. BM. Metzger, Tite Canon of lite New Testamen:, Oxford 1987. A. Arbeiter, Alt-St. Peter in Cesciticitte ant! Wissenschafl, Berlin 1988. P. Brown, Tite Body ant! Society. Men, Women ant! Sexual Renunciation in Early Citristianily, New York 1988. M. Fedou, Christianisme et religionspa¿ennes, Paris 1988. 5. Miteheil, «Maxiniinus and the Christians in AD. 312: a new Latin inseription», JRS, 78, 1988, 105-24. M. Sor.di,Los cristianosyel imperio romano, Madrid 1988. Varios, iCristiani e l’¡mpero nel IV secolo$ ¡ Colloqaio sul cristianesimo nel mondo antico, Macerata 1988. TI). llames, «Christiarn and pagans in dic reign of Con.stantius», en A. Dihie (cd.), Léglise el ¡‘empire au IV siécle, Geneva 1989, 301-337. M. Jaczynowska, «Une religion de loyanté aa début de l’empire romain”, DHA 15.2. 1989, 159-178. P. ICeresztes, Imperial Rome ami tite Chrislians, 2 veIs, Univ. Press of America 1989. P. Lampe. Die stadtrómisciten Chmisten in den ersíen heiden Jaitritunderten, Túbingen 1989. R. Mac Mullen, La difussione del cristianesimo nell’¡mpero Romano, Roma-Bari 1989. A. Momigliano, «El cristianismo y la decadencia dcl Imperio romano”, en A. Momigliano, El conflicto entre paganismo y cristianismo en el siglo IV, Madrid 1989, 15-30. M. Pesa. «La transformaziene dci docunicnti religiosi: dagli scriíti protecristiani al canene neotestameatario» Vig. Citrisí. 26, 1989, 307-326. O. Rinaldi, “Sognatori e visionari ‘biblici’ ncipolemisti anticristiani>’, Sogni, visieni eprofezie nellantico cristianesimo, Aagustinianum, 29, 1989, 7ss. L. Reekinans, «Li¡nplantation monumenrale clirérienne datas le paysage urbain de Reme do 300 A 850». en Actes da XJe Congrés international d’arcitéolegie citrélienne, II, Reme 1989, 861-915. MR. Salzmau, «Aristocraticwomen: conductors of Christianity in the feurth ccntary”, Helios, 16, 1989, 207- 20. EA. Thompson, «El cristianismo y los bárbaros dcl Nene”, en A. Momigliano. El conflicto entrepaganismo y cristianismo en el siglo IV, Madrid 1989, 71-94. M. Adinoifl. “11 Socrate dell’Apolegia platonica e jI Pietro di Atti 4-5 di frente alía liberiA religiosa». Antonianun,, 65. 1990,422-441. K. Deschner, Historia criminal del cristianismo, 1. Barcelona 1990. G.M. Fabrini, «Dal culto pagano al culto cristiano: testúnonianze archeologiche e docurnentaire per I’area del SS. Crocfisso a Treja», Picas. 10, 1990, 107-175. F. Cascó, “Arístides y los cristianos’~, en A. González Blanco, J.M. Eláqaez. (cds.), Cristianismo y aculturación en tiempos del Imperio Romano, Murcia 1990, 99-104 (= Opascula selecta, Sevilla 1996, 195-201). H. Gitier, «Foar Magical arid Christian Aniulets”, StuzLBibi., 40. 1990, 365-374. M. Ibarra,, Mulierforuis. La mujer en las fuentes cristianas (280-313), Zaragoza 1990. RA. Markus, Tite End of Anciení Christianity, Cambridge 1990. L. Orabona, «Etica penitenziale di Cipriano e aspeti politico-seciali del cristianesinio nel III sccolo’>, VelCitrisí., 27, 1990, 273-302. P. Rousseau, «Thc development of Christianity in the Reman World: llame Pagels and Peter Brown”, Prudentia 22.2, 1990, 49-70. R. Teja, El cristianismo primiti veen la sociedad romana, Madrid 1990. M. Testard, «Javencas et le sacrédans unépisode des Evangelionun Libri IV’>, BAGB, 1990,3-31. L.M. Wbite. Built!ing 134 5. MONTERO -5. PEREA God’s ¡loase itt tite Reman World, Architectural Adaplation among Pagans, Jews ami Citristians, Baltimere 1990. B. Wkberington, Women ami th Genesis of Christianity. Camhridge 1990. 0. Jossa, ¡ cristiani e 1 ‘impero romano. Quattre saggi salía spiriíualitá del mondo antico, Napoli 1991. ¡‘1. Koester, «Writings and he Spirit: Authority and Polities in Ancient Christianity», HTitR. 84, 1991, 353-372. MG. Mara, Riccitezza e povertá nel cristianesimoprimúivo, Roma 1991. L.C. Rugginei, «Lacristianizzazione nelle cittá deliltalia settentrionale (1V-VI secolo)». en W. Eck und 1-1. Galsterer (eds.), Die Síadí in Oberitalien ant! itt den nordwestlichen Provinzen des rórnisciten ¡¿elches, Mainz 1991, 235-49. Ml. Edwards, «Quotiag Aratas: Acts 17, 28”, ZA’TW, 83, 1992, 266-269. Mi. Edwards, «Somc Early Christian Imiaeralities», Ant. Soc., 23, 1992, 71-82. 6. Gottlieb, P. Barceló (edsj, Christen ant! Heiden itt Staat ami Geselischaft deszweiten bis vierten Jahritunderts, Múnchen 1992. A.F.J. Klijn, Jewisit-Citristian Cospel Tradition, Leiden 1992. RS. Kraemer, Her Sitare of tite Blessing: Women‘s Religion ameng Pagans, Jews, ami Citristians in tAje Greco- Ronian World, New York y Oxford 1992. 1. Lieu, 1. North, T. Rajá, Tite Jews among Pagans ant! Christians in tite Reman Empire, London- New York 1992, SR. Llewellyn, New documenís Jllastrating Lar/y Citistianity, North Ridge 1992. 1. judith, TAje Jews amongs pagans ant! Citristiansin tite Ronzan Empire, London 1992. RS. Kraemer. Hersitareofíhe blessings:women ‘s reíigions among pagans, Jews, ami Christians in ¡he Greco-Reman world, Oxford 1992. W.A. Meecks, ¡ cristiani dei primi secoli, Bolonia 1992. A. Quacquarelli, Lavoro e ascesinelmonachesimoprebenedeltinodel ¡Ve Vsecole, Sari 1992. J. Rudbardt, «Rires et soarires divins: essai sar la sensibilité religicase des Crees et des premiers chrétiens», RTJIPIt, 124, 1992, 389-405. F. Ruggiero, Lafollia dei cristiani, Milán 1992. MR. Saisman, «How dic wesr was won: ‘¡‘be Christianization of Wc Reman aristocracy in te west in the years after Constantine>’, en C. Deroax, eds,, Studies itt Latin Literatur ant! Reman Histery, Bruxelles 1992, 6, 451-79, A.F. Segal, “Jewish Christianity», Lusebius, Citristianily ami .lut!aism, 1992, 326-351. P. Sevrugian, «Prophetendarsteliungen in der frñhchristlichen Kunst», FMS, 26, 1992, 65-81. VarIos, Cristianesimo latino e cultura greca fino a! sec. PV, Atti del XXI incontro di stut!iosi dellantichitá cristiana. Reina 1992. Y.N. Youssef, «De noaveau. la christianisationde dates de fétes de l’ancienne religion égyptieime’>, SMC, 31,1992, 109-113. 0. HunÉ, «Christianisix-ig dic Roznan empire: dic evidence of dic Code”, cn J. Harries and 1. Wood (eds.), Tite It eedesian Cede, London 1993, t43-58. MR. Saiznian, «The evidenee for ¡be conversion of ¡be Reman empire te Christianity iii Bock 16 of te Theodosian Cede”, Historia, 42, 1993, 362-78. II. Teja, «Trajano y los cristianos>’, en GONZÁLEZ, 1. (ed), ¡MP. CAES. Nfit?VA tRAtANVSÁVG..Sevdla 1993, 187-204. FR. Tromble>.. Hellenic Religion ant! Citristianization C.379-529, 2 veIs., Leiden 1993. P. Dufranque, Adventas Augusti. Adventus Christi. Rechercite surI ‘expleitation idéolegique e: lilléraire dun cérémenial dans 1 ‘Antiquité tardive, Paris 1994. P.C. Finne>., Tite Invisible God. Tite Larlies! Ch rislians en Art, New York y Oxford 1994. M. Goedman, A4issien ant! Conversien, Oxford 1994. M. Goodman, «Sadducees and Esscnes afler 70 CEs, en SE. Porter, P. Joyce y DE. Orton (eds.), Crossing tite Boandaries, Leiden 1994, 347-56. W.H.G. Liebeschuetz, «Polytheistic Mythology in a Christian World>~, AJA, 98, 1994, 329. R. Stciner, El cristianismo y los misterios de la AntigUedad. Madrid 1994. 0. Woods. «‘¡‘he baptism of te emperorValens”, Class. & Med., 45, 1994, 211-221. R. Ziegler, »Aigeai, der Asklcpioskalt, das Kaiserhaus der Decier und das Christentam”, Tvche, 9, 1994, 187-212. J. Alvar el al., Cristianismo primitivo y religiones mistéricas, Madrid 1995. 1’. Brown, Aulhoritx’ ant! tite Romana Retigio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 135 Sacred: Aspecís of lite CitristianizationofliteRoman World, Cambridge 1995. P. Brown, La Formazione dell Europa cristiana. Universalismo e diversitá (200-1000 d.C.), 1995. R. Bultmann, Cristianesimoprimitivo e religieni anliche, 1995. T. Baumeister, La Teologia del martirio nella chiesa antica, 1995. B. Clausi, «La Parola stravelta. Pelemica cd esegesi biblica nel Adversas lovinianam di Gerolamo”, Vet.Citrist. 32, 1995, 21-60. B. Claus¡, «Storia sacra e strategia retorica. Osservazieni sull’aso dell’exemplum biblico nel Adversas lovinianum di Gerolamo», Cr.SI. 16, 1995, 457-484. FO. flowning, «Cosmic Eschatology ir ¡be First Century: Pagan, Jewish asid Christiaas», AC, 64, 1995, 99-109. A. Quacquarelll, “Dekane und Gliedervergottung. Altágyptiscbe Traditionenbr Apokryphon Johannis». Jb. AC, 38, 1995, 97-122. C. Bynum Walker, The Resurrectien ofBody itt Western Christianity, 200- 1336), 1996. F. Culdaut, El nacimiento delCristiattismey el gnosticismo. Propuestas. Madrid 1996. .1. JerveIl (On), Migitty Mirorities? Minorities itt Eariy Citristianity Pesitions ami Sírategies. Studies itt honaur ofiJervelí, 1996. A. Quacquarelll, «11 mito seggetto di culto e meno di comunicazione sociale nella icenograña paleocristiana dei secoli 11-1V”, Vel. Citrisp, 33, 1996, 5-24. D. Briquel, Citréíiens el haruspices: la religion étrusque, dernier remparí da paganisme romain, Paris 1997. D. Briquel, «Religien étrusqae et christianisme”, Euphrosyne. Revista de Filolegia Cl¿ssica, 25, 1997, 327-335. P. Brown, Autitority ami tite Sacred. Aspecís of tite Citristianisation of tite Roman World, 1997. 0. CalIot, «La christianisation des sanctuaires remains de la Syrie du Nord», Topoi, 7, 2, 1997, 735-750. 0W. Peterman, Paul ‘s G~fifrom Pitilippi. Contemporaíy Conventiens of G~/1 Excitange ami Citristian Giving, 1997. A. PUlcro, «Cristianismo primitivo y estado>’, en J Alvar y 1 M Blázquez (eds.), Héroesy antihéroes en la AntigUedad Clásica, Madrid 1997, 247-266. R.M. Price, A Widow Traditions in Lahe-Acís. A Feminisí-Critical Scratinity, 1997. Varios, Citristian Mysteries, 1997. E. Wipszycka, «La sovvenzionecostantiniana in favere del clero”, Rend. mor. Acc. Lincei s.9, y. 8, 1997, 483-498. 0W. Dawes, Tite Body itt Question. Metapitor ami Meaning in tite interpretation of ‘Efesians 5:21-23, Boston 1998. E. Nodet, J. Taylor, Tite Origins of Christianity. AnExploratien, Collegeville 1998. R. Sheppard, MR. D’Angelo, Women and Christian Origius. A Reader, Oxford 1998. VM. Sudies, Tite Cospel ami ihe Low itt Galalia. Paul ‘s Response te Jewish- Christian Separatism ant! tite Titrea: of Galarian Apestasy, Collegeville 1998. Pi Teja (cd.), Cristianismo marginado: rebeldes, excluido, perseguidos, 1. De los orígenes al año 1000, Madrid 1998. -‘GNOSTICISMO —JSJDMSM() -‘MARTIRIO -‘NAZARET EDICTO DE -‘PAGANISMO -‘SALVACIÓN CRISTO: M. Guarducci, «Le acclanjazioni a Cristo e alía Crece e Ja visione di Costantine’>, Mélanges P. Boyancé, Roma 1974, 375-386. 0. Madee, «Le Christ des paiens d’aprés le De consensa Evangelistaram de saint Augastin>, Rec. Aug.. 26, 1992, 3-67. 0. Theissen, 84. D. Willers, «Dionysos und Christus - cm archáologisches Zeagnis zur ‘konfessionsangehórigkeit des Nonnes», MH, 49, 1992, 141-151. B. Migotti, «Sol lustitiae Christus est (Origenes). Eléments dc christologie solarie surdes objets paléochréticn da Nord dc la Creatie”, Diadora, 16-17, 1994-1995, 263-292. TE. Schinidt, «Mark 15. 16-32: dic Crucifixion narrative and the Reman triumplial precession”, NTS, 41. 1995, 1-18. 0. Fatouros, «Julian and Christus: Oeganapologetik bei Libanius?”, Historia, 45, 1996, 114-122. —‘CRESTO ‘-‘NAZARET EDICTO DE -JESÚS 136 8. MONTERO -5. PEREA CRONOS (Xpóvog): M. llendala, «Clironos», LlMC, III, 1984, 276-278. —‘AJON CRUZ/CRUCIFIXIÓN: E. Fulda, Kreuz ant! Kreuzigang, Breslaa 1878. E.G. Hirsch, Tite Cracj/ixion, New York 1921. E. Dinkler, Signurn crucis, túbingen 1967. iL. Voisin, «Pendas, cnucifiés, oscilla dasis la Rome palenne”, Latornas, 38, 1979, 422-450. 8. Perea, «Baioli, Signiferi» Latomus, 57, 1998, 874-880. CUEVAS: E. Lavagne, OperesoAntra. Recherches Sur la grerteñliornede Sytlañ Hadrien, Paris 1989. CULSANS: R. Erking, «Calsu und Vanth”, RM, 58, 1943. 56-57. 1. Kranskopf, «Culsaes”, LIMC, 111. [984, 306-309. CULSU 1 CULSAN: E. Simon, «Culsa, Culsans, Janus”, II Cenvegne Intern. Etrusco, Roma 1989, 1271-1281. CULTO A LOS MUERTOS M Bettini, «Culto degli antenati e culto dei znorti”, en (‘iviltá dei Remani. 11 rilo e la vito privata, Milano ¡992, 260-264. CULTO A LOS SANTOS: F. Pfister, Das Reliqaienkalí mm Altertum, Giessen, ¡910-1912; 1974,2 vois. II. Delehaye,Les origines da culte desmartyrs, Bnuxelles 1933. 1’. Brown, Tite CaIt oftite Sainís. ItsRiseandFanction in Latin Christianily, Chicago and London 1981. SE. Wllson, Sainís ami Iheir ca/ls. Studies in religioas sociology, folklore ami itistery, London 1983. L. Lacroix, «Quelques aspects da calte des reliques dans les traditiens de la Gréce ancienne”, BAR, 75, 1989, 58-99. M. Tardieu, «Paysages-rcliques. Reates et halLes syniennes d’lsidore á Shnplicias’>, Leuvain-Paris 1990, 19-69; 105-103. PP. Burke, «Reman Rites fon dic Deadandthe Cult of theSaints», BALta., 22, 1993, 1-12. B. Poulsen, «The Dioscuriand theSaints’>,An.Rom., 21. 1993, 141-152. P. IIouIhol, «Hagiegraphicantique etdémonologic. Notes sur quelques Passions greeqaes (BEO 962 Z. 964 et 1165-66)», AB, 112, 1994, 255- 303. 1). Franldurter, «‘¡‘he calI of dic martyrs ir Egypí before Constantine: Ihe evidente of dic ceptic Apocalypse of Eiijait », Vig. Citrisí,, 48, 1994, 25-47. iB, Perkins, «me Passion of Perpetua: a Nanative of Empowerrnent», Latomus, 53, 1994, 837-847, CULTO IMPERIAL: A .L. Tondniau, «Bibliograpbie dii calle des souverains hellenisúques et romains», BAGB, 1948, 106-125. P. llerz, «Bihliegraphie zum rómische Kaiserlcult, 1955- 1975)», ANRW 11.16.2,, [978, 833-910. M. Crant, Tite Reman Empero rs. A Biograpitical Gaide tú tite Rulen of Imperial Reme 31 B.C.-A.D,476, London 1985. • E. Martroye, «L’epithete de divas appliquée aux empcreurs chrélicns”, BSAF, 1928, 297 ss. AD. Nock, «A Diis Electa: A Chapter in die History of dic Third Century”, HTitR, 23, 1930, 251-274. M. Rostowtzeff, «Lempereur Tibére et It calte irapénial», Rey. Hin,, 163, 1930, 1-26. K. Scott, «Emperor-wership in Ovid», TAP/jA, 61, 1930, 43-69. L.R. Taylor, Tite Divinity of tite Reman Emperer, Middletown 1931. L.R. Taylor, Tite Divinity of lite Reman Emperor, Middletown 1931. K. Scott, «The Elder and Voanger Pliny en Empcror-Worship>’, lAPitA, 63, 1932, ¡56-165. K. Scott, Tite Imperial Cali ander tite Flavians, Stuttgart 1936. C. Sánchez Albornoz, ‘ 5-120. Taeger, Chartsma. Stadien zar Geschicñtedesantiken Herrscherkaites,Stuttgart, 1957- 1960, 2 vols. AD. Nock, «The Emperors Divine Comes”, JRS 37, 1947, 102-116. M. Grant, «Constantia Augasti», NC. 1950, 23-46. P. Honimel, Studien za den rómisciten Figarengiebein der Kaiserzeit, Berlin 1954. M. Guarducc¡, «Sol Invictus Augustus», Rendiconti Pepa. Accad. Rom. diArciteol. 30-31, 1957-1959, 161-169. E. Beaudoin,Le calle des Empereursdans les cités de la Cauje Narbennaise, Grenoble 1891. E. Beulier, Le culte impérial: essai sur le ca/te renda ata emperearsromains, Paris 1891. F. Cumont, «L’eternité des cmpereurs romains”, Rev,Hisl.Litt.Rel. 1, 1896, 435-452. E. Kornemann, «Zar Gesch, der antiken Herrscherkulte», K/ie 1, 1901, 51-146. 1-1. Heinen, «Zar Begrandung des rómisclien Keiserkaltcs. Chrosiologische ~bersichtvon 48v. bis 14 si. Clir.>’, Kilo, 11, 1911, 129-177. AD. Nock, «Notes en Rujer Culo’, JHS, 1928, 21-43. EJ. Bickerman, «Die rómisehe Kaiserapotheosc», Archiv Reí. Wiss., 27, 1929, 1-34. M. RostovtzetT, «L’empereur Tibére ct le calte imperial’>, RH, 163, 1930, 1-36. 1. Gagé. «Divus Augustas”, Rev.Arcit. 34, 1931, lIss.O. Imnmisch, «Zum antiken 1-lerrscherkuít»,AasRomsZeitwende, Leipzig 1931. DM. Pipp¡di, «Le numen Augusti. Observations sur une forme occidentale da calte impériale», RU, 9, 1931, 83, 112. L.R. Taylor, Pie DiV¿niO’ of ¡he Ronzan Ernperors, Middletown 1931. F. Sauter, Der rómische Kiaserkultbei Martial ant! Siatius, Stuttgart 1934. AL. Abaecherli, «The institutien of the Imperial calt in the Western Provinces of te Reman Empire”, SUS)?, 1935, 153ss. MP. Cbarlesworth. «Some observations en Raler-cult, speciatly in Reme”, HTR, 18, 1935, Sss. F. Taeger, «Zum Kampf gegen den antiken Hcrrscherkulo’, ARW 32, 1935, 282ss. 1<. Scott. Tite Imperial Cuí! ande, ¡he Flavians, Stuttgart-Berlin 1936. DM. Pippidi, Recitercites sar le calle impérial. Paris 1939. M. Charlesworth, ‘ Imperial Cult la te Secosid Century AD.», en Le Ca/te des Seuverains dans lEmpire Roinain, Genéve 1972, 177-207. Varios, Le calte des souverains dans l’Empire Romain, Généve 1973. A. Chastagnol, «Les survivances da culte impérial dans l’Afriqae du Nord á l’époque vandale», Mél. W. Seston. Paris 1974, 87-118. R. Etienne, Le calle imperial dans la Peninsale Iberique dAuguste á Diocletien, Paris 1974. W,E. Metcalf. «lladrian. lovis Olympus”, Mnemosyne, 27, 1974, 59-66. lA. North, «Praesens Divus», JRS, 65, 1975, 171- 7. W. den Roer, «Trajan’s Deification and Hadriasis Sucession>’, Anc.Sec. 6, 1975, 203-212. L. Cracco Ruggini. «Apoteosi e politica senatoria nel IV sec.d,C.: II dittico dei Synmiachi al British Museum», RSl 89, 1977, 425-489. J.R. Fears, Princepsa diis electas: tAje Divine Election of tite Emperor asapoliticaí concepí a! Reme, Roma 1977. F. Millar, TAje Emperor iii tite Ro,nan World, London 1977. W. Pótscher, «Numen und Numen Augusti», ANRW 11.16.1, 1978, 355-392. Ii. Turcan. «Le culte iunpérialaulll’siécle».AARW, Il.16.1,, 1978, 996-1084. FI. von Hesberg, «Archáeologische Denkználer zar rémischen Kaiserkult», ANRW 11.16.2, 1978, 91 1-995. RFA. Palmer. «Severan Raler-Culí and the Meen in the City of Reme”, ANRW 11.16.29978, 1085-1120. 1’. Herz, «Keiserfeste der Prirzipatszeit”, ANRW 11.16.2,, 1978, 1135-1200. A. Pasqualini, Massimiane Herculis. Perun ‘interpretazione della figura e del/opera, Roma 1979. D. Shotter, «Geds, Emperers asid Coitas», G&R 26, 1979, 48-57. M. Simon, «Mithra er le empereurs”, en U. Bianchi, Mysíeria Mit/trae, Leiden 1979, 411-28. LX Boschung, «Tamulas Iuliorum - Mausoleum Augasti”, Hefle desArcit. Seminars der Uttiv. Bern. 6, 1980, 38-41. J. Casfargues. M. Le Ola>., “Découverte d’an sanctaaire municipal du calte ixnpérial á Lyon”, CRAI 1980, 394-414. DL. Iones. «Christianity and te Roman imperial Calo’, ANRW 11.23.2, 1980, 974-1022. S.R.F. Price, «Eetween Man and God: Sacrifice in the Reman Imperial Culo’, JRS. 70, 1980, 28-43. C.J. Sitnpson, «me ct¡lt of ¡be EnipeTor Oaius»,Laiornas, 39, 1980,489-511. E. Smadja, «Remarquessur les dábuts da culte impérial en Afrique seas le régne d’Aagaste”, en Religiens, poaveir, rapporls sociaux, Paris 1980, 151-69. C. Cogrossi, Pietápopo/are edivinizzaziene ¡tel culto de Cesare del 44, Religione e politica, Milano, 1981, 142-160. F. Dunaud, “CoIte royal et culte irsipérial en Égype. Continuité et ruptares», en Das rñmisch-byzantinische Ágypten. Mainz 1983. 11. Riernaun, «luppiter Irsiperator», RMDA¡, 90. 1983. 239ss. J.M. Santero, «The Caltores Augusti asid ¡be private worship of te Reman empero!», Atitenaeum, 61, 1983, 1-2, 111-125. D. flshwick, «‘¡‘he Temple of Caesar at Alexandria’, AJAR, 9. 1984, 131-134.?. Oros, «L’Augusteum de Nimes”, Rey. ardí, de Narbonnaise, 17, 1984, 123-34. S.R.F. Erice, Rituals ant! Power: tite Reman Imperial Cali itt Asia Minor, Cambridge-London-New York 1984. SFR. Price. «Geds asid Emnperors: The Greek Language of the Roman Imperial Calo’, JHS 104, 1984, 79-95. FI. flanlein-Scháfer, Venerado Augusti. Fine Síadie za den Tempeln des ersten rómisciten Kaisers, Roma 1985. M. .Jaczynowska, «La genesi repubblicana del culto imperiale. Da Seipione l’Africane a Giulio Cesare’>. Athenaeum, 73, 1985, 285-296. K.J. Shelton, «Imperial Tyches”, Gesta, 18, 1979, 27-38 DHA. 89, 1985, 153-1 54. E. Sn¡adja, «Lempereur et les dieux en Afrique remaine”, Dial ditisí. anc., 11, 1985, 541-55. E. Dupont, ‘Lautre corps de lempereur-diea”, Le íernps de/a réflexion, Paris 1986, 231-252. M. Jaczynowska, “Les origines republicaines du culte imperial”, AClass, 22, 1986, 53-61. M. llano, «A 1’origine da cuRe impérial: les autels des lares Aagusti. Recherches sur le théntes icenographiques et leur signification”, ANRWH.16.3, 1986, 2333-2381. T. Pekáry, “Das opfer von dciii Kaiserbild», Bonner Jahrb., 186, 1986. 91-103. kM. Cid López, El culto al emperador en Numidia de Augusto a Diocleciano (Tesis en microlicha), Oviedo 1987. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 139 D. Fishwick, Tite Imperial Cutí in tite Latin West. Stadies in tite Ruier Ca(t of tite Weslern Provinces of tite Reman Empire, 1(1-2) y 1(1-2), Leiden 1987-1992. M. Torellí, «Culto ixnperiale e spazi urbani ir etA flavia. flai reíieviHartwig all’arco di Tito’>, en L Urbs. Espace urbain el itistoire, Roma 1987, 563-582. E. Wistrand, Felicitas Imperatoria, OOthesiburg 1987. E. Dupont, «‘¡‘he emperor-ged’s other body», Fragmenísfor a History of tite Human Body (Zone-3-S), 1989, 396-419. J.M. Pailler, «Domitien, la Loi des Narbonnais et le culte impérial daus les provunces sénateriales d’Occidesio’, RAN, 22, 1989, 171-189. D. Eishwick, «Votive Offerings te ¡be Emperor?», ZPE, 1990,121-130. A. Frasehetti, Roma e ilprincipe. Reme and Bari 1990. E. Heim, «Vox exercitas, vox dei. La d6signation de lemperear charismatiqae au IVe siécle», Ra, 68, 1990,160-172. M. Christol, «Un fidéle de CaracaUa: Q. Marcius Dioga», CCGG, 2, 1991, 165-188. Ci. Classen, «Virtutes lmperatoriae», Ardes, 25, 1991, 17-39. D. Fiahwtck, «Sanctissimum numen: Emperor or Ged?», ZPE, 89, 1991, 196-200. P. Gros, «Les cultes des Caesares et leur significatien dasis l’espaee urbaindes villes julio-claudiennes», en L ‘espace sacrificiel dans les civilisalions méditerranéennes de lantiquité, Paris 1991, 179-86. J.C. Mann, «NaminibasAug.”, Britannia, 22, 1991,173-177. LS. Dobbins, «‘The Altar la dic Sanetuary of ¡be Genius of Augustas in [he Forun at Pompeii», MDAI(R), 99, 1992, 251-263. W. Eck, «Dic religiósen asid kultischen Aufgaben der rómisehen Statthalter iii der hohen Kaiserzeio’, en M. Mayer, ed., Religio deorum, Barcelona 1992,151-60. D. Fishwick, «Le numen impérial en Afrique remalae», en Histoire el archéologie de l’Afriqae da Nord, Y Col/oque inI., Paris 1992, 83-94. D. Fishwick «Seldier and emperor”, AHB, 6, 1992, 63-72. D. Fisbwick, «On dic temple of Divas Augustas», Phoenix (Toronto), 46, 1992, 232-255. 1. Gradel, «Mamia’s Dedication: Emperor and Genias: The Imperial Cult in ltaly and ¡be Genias Coloniae in Pompeii’, An.Rom, 20, 1992, 43-58. L. Luschi, «Apoteosi e mausolei imperiali», en Civiltá dei Roínani. II rito e la vito prirata, Milano 1992, 278-291. MD. Campanile, «Osservazioni su> culto provinciale di Augusto in Asia Minore», Epigraphica, 55, 1993 207-211. AB. Griffith, «The Emperer, Sol Incictas, and Mithras: Using Imperial Delusiosis of SolarOrandeur as aSurvival Tactie», AlA, 97, 1993, 316. D. Fishwick, «Naminibus Aug(ustorum>’, Brñannia, 25, 1994, 127-141. P. Le Roux, «Lévolutien da culte impérial datas les provinces occidentales d’Auguste á Domitien”, Pallas, 40, 1994, 397-411. 0. Fischwick, «Templan Divo Claudio Censtitutun”, Britannia 3,1972, 164-181. K. Fittschen, «Zar Panzerstatue in Cherchel”, JDA¡, 91, 1976, 175-210. L. Janssens, «Lapport de perse aax études néreniennes: Abraxas, le dieu de Néron”, Nerenia, 1977. II, Clerment-Ferrand, 1982, 191-222, D. Fishwick, «The Development of provincial raler Worship in [he Western Roman Empire», ANRW 11.16.2, 1978, 1201-1253. A. Chastagnol «LOrganisation da calte impériale dans la cité á la luiniére des isiscriptiosis de Retines’>, en AM. Roaanet-Liesenfelt, La civilisation des Riedones, Brest 1980, 187-99. P.J. Drur>., «te temple of Claudiusat Celchesterreeonsidered», Britannia 15, 1984, 7-50. 0. Neverov, «Nero-Helios”, en M. Henig and A. King (eds.), Pagan Gods ami Shrines of tite Reman Empire, Oxford 1986, 189-194. M. Pletrzykowski, «Dic Religionspolitik des Keisers Elagabal», ANRWII.16.3, 1986, 1806-1825. 1-lA. Pohlsanser. «The religious Policy of Decius,, ANRW 11.16.3, 1986, 1826-1842. D. Fishwick, «Votive offerings to [he Emperor?», ZPE 80, 1990, l2lss. 0. Fishwiek, «Pradentius asid ¡be cult of Divus Augustas», Historia 39, 1990, 475-486. A. Fraschetti, Roma e ilprincipe,Roma 1990. 5. De Angelis, Temptum Dlvi Vespasianí, Roma 1992. J. Fejfer, “Divas Caracafla aud Diva 140 5. MONTERO -5. PEREA Julia Domna: a Note», AHyperb., 4, 1992. 207-219. M. Fincker, F. Tassaux, «Les grands sanetuaires ‘ruraax’ dAquitaune et le cutte impérial», MEFRA, 104, 1,1992,4l-76. MD. Dopico, <‘Liberalitas y aeternitas principis en Plinio el Joven’, Kt?,na 18, 1993, 227-243. FI. Engehnann, “Zum Kaiserkult ia Ephesos”, ZPE, 97, 1993. R. Frei-StoLba, «Dic Kaiserpriester am Altar von Lyon», BALas., 22, 1993. 35-54. M. Speidel, “Commodus dic God-Emperor asid the Army”, JRS, 83, 1993, 109-114. 5. Dillon, «Benefactiosis asid Honors: the Pertraits of a Priest of dic Imperial Cult at Ephesos”, AJA, 98. 1994, 285-286. A.J.S. Spawforth, «Corla[h, Argos, asid [he Imperial Cale Pseudo-Julian, Letters 198’>, Hesperia. 63, 1994, 211-232. E. Collas-Heddejand, «Le calte irsipérial dans la compétition des titres seas le Haat-Empire. Une lettre d’Antenin aux Ephésiens>’, REG, 108, 1995, 410-429. A. Chastagnol, «L’expressienépigraphiqae du culte impérial dans lesprevinces gauloises», RFA. 97, 1995, 593-614. J.C. Grenier, «LEmperear et le Eharaen”, ANRWII.18.5, 1995. 3181- 3 194. 0. Fishwick, «‘¡‘he lnscription of Mamia again: thc calt of [lic genius Aagasti asid [he temple of the Imperial eult en [he forum of Pempei”, Epigrapitica, 57, 1995, 17-38. E.G. Iluzar, «Emperorworship in Julio Claudian Egypt”, ANRWII.18.5, 1995, 3092-3143. VM. Zubar, «Le calle des empereurs romaisis aa Nerd de la Mer Noire», Ros. Arkit., 1995, 1, 57- 63. M. Clauss, <‘Ocas praesesis. Ocr ró¡nischer Kaiser als Gott”, Kilo, 78, 1996,400-433. 0. Fishwiek, «‘¡‘he dedication of the Ara Trium Galiaram”, Latomas, 55, 1996, 87/100. E. Hánlein-Schiifer, «Ole lkonographie des Genius Augusti im Kompital- und Hauskult der fríihenKaiserzeit’>, en Small (1996). 1996, 73-98. A. Small (cd.). Subject amiRuier: TAje Cutí of ¡he Ruling Power in Classical Antiquity, Papers presented aL a Conferente 1-leid in sMc University of Alberta en April 13-15, 1994, te celebrare [he óSth Anutversary of Dancan Fishwick, AnnArberMí 1996. E. Whittaker, “Two Notes onOctavianandthe Cult of Divas lidias”. 51mb. Osí., 71, 1996, 87-99. JA. Garriguel, <‘EL culto imperial en las tres capitales provinciales hispanas: fuentes para su estadio y estado actual dcl conocimiento”, Anales de Arqueología Cordobesa 8, 1997, 43-68. R. Lambert. Belovedant! God. TAje Story of Hadrian ami ,4ntineas, London 1997. U.M. Lietz, ¡ CU?LTORES: J.M. Santero, «The «Caltores Augusti asid [he ñrst worship of the Reman emperor”, Athenaeum, 61, 1983, 111-25. CULTOS ORIENTALES: F. Cumont, Tite Orienta/ReligionsinRoinan Paganism, Chicago 1911 (= Las religiones orientales y el paganismo remane, Torrejón 1987). 0. La Piana, «Foreign groups in Reme daring [he ftrst centaries of [he empire», Harv. Titeol. Rey., 20, 1927, 183-403. R. Turcan, Les religions de l’Asie dans la vaflée da Ritáne, Leiden 1972. U. Bianchi, M.J. Vermaseren (cds.). La so!eriolegia dei ca/li orientali nelí ‘impero remane. Leiden 4982. F. Coarelli, «1 monu,neníi dei calti erientali ir Roma. Questioni tepografiche e crenelogiche”, en U. Bianchi e M.J. Vermaseren, La soteriologia dei ca/ti orientahi nell.impere remano, Leiden 1982, 33-6?. R. Tutean, Les cultes orientaux duns le monde romain, Paris 1989. V. Tran Tam Tinh, «Ex oriente lux: les dieux erientaux sar les lampes Romana Religio ¡ Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 141 en terre caite de la Cainpanie”, RSP, 4, 1990, 125- 134. 1. Calzini G>.sens, E. Dutho>. «Naovi elemen.ti per ana crenologia del santuario siriaco del Gianicole”, Ostraka, 1, 1992, 133-135. 1. Tassignon, «Les témoins des cultes romano-orientaux recacillis en Eelgique et dasis le Luxembourg”. LEC, 60, 1992, 39-54. R. Turcan, «Les dieax de l’Orient dans lHistoire Augaste», JS, 1993, 21-62. CULTOS PRIVADOS: -‘LARES -MATRIMONIO -‘NACIMIENTO -MUERTE -‘PRIVATA RELIOLO. CUPIDO: E. Hóhí, «Der Cupido der Augustasstaíue von Prima Pena und der Orosser parisincr Carneo», Klio, 31, 1938, 269-284. H. Fliedner, Amorant! Cupido. Untersacitungen aher der rómisciten Liebesgon, 1974. M.J. Edwards, «TEe Tale of Cupid and Psyehe», ZPE, 94, 1992, 77-94. -‘AMOR -‘EROS. CURACIÓN: E. Díez de Velasco, «Divunités des eaux diermales dans le nord-ouest de la provincia Tarraconensis et dasis le nord de la provincia Lusitania: une aproche aa probléme da tbermalisme romain dans loecidente des provinces ibériques’>, Caesarodunum, 26, 1990, 133-150. E. Bourd>’. ‘ CURCIO RUFO (Religión delen): C. Wehrli, «La place de Trogue-Pompée et de Quinte- Curce dasis l’historiographie romaine», Rfl, 39. 1961, 65ss. J. Therasse, «le moralisme de Justin (Trogue Pompée) centre Alexandre. Son influence sur loeuvre de Quinte Caree”, A C, 37, 1968, 551-588. 3. Therasse, «Le jagement de Quinte-Caree sar Alexandre. Une apréciation morale indépendante», LEC, 41, 1973, 23-45. A. Onu, «II saeculum di Curzio Rufo”, PP. 31, 1976, 215-233. A. Dosson, Etude sur Quinle-Carce, Paris 1887. CURIO DENTATO: ML. Paladmo, «Manius Canius Dentatas e le rape”, Perennitas. Stadi onore A. Brelicit, Roma, 1980, 362-363 CURSORES: J.P. Thuillier, «Les cursores da cirque étaiesit-ils toajoars de coereurs ápied%’, Lcttomas, 47, 1988, 376-383. DACIA (Religión romana en>: M. Le Ola>., «Saturnas Rex. Un monament du culte de Satanne Mricala découvert A Petaissa, en Dacie», BC’TH, 22, 1987-1989, 69-77. A. BodtJt, «Die griechich-rómisehen Kulte in der Previnz Dacia und das Nachwirke einheimischer Traditionen”, AA’RWII. 18.2, 1989, 1077-1164. 5. Sanie, «Dic syrischen und paftnyrenischen ‘y. 142 5. MONTERO -5. PEREA Kalte ini rómisehen Dakien», AM? WH. 18.2, 1989, 1165-1271. N. Bnarbulescu, «La religione neUa Dacia romana”, AttiAcc.Pelont. 68, 1992, 145-157. C. Pop, «Religien etarbanisme en Dacie romaune”, Sargetia, 25, 1992-1994, 181-192. C. Popesen, M. Popescu, «Le culte de Liber Pater en Dacie romaine>’, Titraco-Dacica, 16, 1995, 227-235. Religiones orientaLesen Daciaromana: 1. Toth, «The CalI of Luppiter Sol hnvictus Deus Genitor in Dacia”, Acta Cía,ssicaDebrec. 6, 1970, 71-74. 1. Berciu, Les cultes orientaus dans la Dacie meridional, Leiden 1976. DACIA DEIFICADA: CM. Petoleen, “Dacia», LJMC, III, 1984, 310-312. DAFNE: AS. Hoflis. «Ovid, Metamorflieses 1445ff.: Apello, Daphne, and [he Pythian Crewn», ZPE, 112, 1996, 69-73. DAIMONES(slag. aaÓtwv-o~oc): O. Rossbaeh, «Dámenenderunterwelt»,RitM, 1893, 592- 601W. Bousset, «ZarflámonologiederspáterenAntike»,ARW, 1915. 134ss. E. von Amin. Plutarch i DAMONA: M. Le Ola>.. «Damona”, LlMC, III. 1984, 325. C. Bémont, «A propos des coaples mines gallo-rornains>’, en Iconograpitie classique el identités regionales», BCH, sup.14, 1986, 134-135. DAMNATIO MEMORIAE: R. van den Boce, «La ‘damnatio memoriae des enipereurs et la religien romaisie”, Transformations et conflicís au IV siñcle, Bonn 1978, 217-224. DÁNAE (Danae; Aar&~): J.J. Maffre, «Danac”, LIMC, III,, 1984, 328-329 y 332-333 (en el arte romano). DANAIDES (Ác*vai3g, t.~vaaÓ: E. Keuls, «Danaides», L¡MC, III, 1984, 332-341. DÁRZALAS ~Lwp~aX~~,~ep~aXa~, Aep~eXa~): ZI. Goteva, “Ocr Kult des TheosMegas- Darzalas inOdessos», Wárz6.Jh. 7,1981.229-234. ZI. Goéeva, <‘Darzalas», LIMC, III, 1984, 354. Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 143 DAUNO (AaJveq, Daunus): J.D. Noonan, «Daunus/Faunus inAeneid 12», C/.Ant., 12, 1993, 111-125. DEA CAELESTIS: M. Guarducel, «Nuovi documenti del culto di Caelestis á Roma”, BCAR, 72, 1946-1948, 11-25. A. García >. Bellido, «El culto de la Dea Caelestis en la Península Ibérica», BRAH 140, 1957, 451-486. Ch. Picard, «Pertinax et les prephetes de Caelestis”, RHR, 160, 1959, 41-62. 1. Mundle, «Dea Caelestis la der Religionpolitik des Septixnius Severas asid der Julia Doinna», Historia 10, 1961, 228-237. 0. Zecchini. «II santuario della Dea Caelestis e l’Historia Augasta», Santaari e politica nel mondo antico, Milano 1983. H. Halsberghe, «Le calte de Dea Caelestis», ANRW 11.17.4, 1984. 2203-2223. L. Vidman, «Nochinals ¿u lulia Domna= Dea Caelestis», Liste Filologické 107, 1984, 183ss. L. Cordischi, «El frentoncuno con la Oca Caelestis nei Musei Capitolini: eenni sulla divinitá e sul sao culto”, BCAR, 93, 1989-1990, 329-338. L. Cordischi, «La dea Caelestis ed il sue culto attraverso le iscriz~oni”, Arcit.Class., 42, 1990, 161-200. MC. Marín, «Oea Caelestis en la epigrafía hispana», II Congreso peninsularde Historia Antigua, Coimbra 1993, 874-845. 1. Piso, «Zum Kultus der dea Caelestis”, ZPE, 99, 1993, 223-226. DEA DhA: 1. Chirassi Colombo, «Oea Dia e Fratres Anales”, SMSR 39, 1968, 191-291. R. Schilling, «Oca Dia dasis la liturgie des fréres Arvales”, Homm.M.Renard, II, coliLatomus, 102, 1969, 675-679. J. Seheid, H. Broise, «Le bois sacré de Oea Dia», Archeologia laziale. QuaderniCentrostudioarch.etrusco-italica, 1, Roma 1978. H. Broise, J. Seheid, «Étuded’un cas: le lacus Deae Diae ñ Reme», en Les Bois Sacrés. A ctes da Co/loque International de Naples 1989, Napoli 1993, 127-170. -‘ARVALES. DEA PLACIDA: 5. Sanie, “Oea Placida», AMN, 11, 1974, 111-114. DEA ROMA M Adriani, «Dea Roma”, Stadi Rom. 3,1955, 381ss. R. Melior, Dea Roma. Tite deve/opment oftite Idea oftite Goddess Roma, Princeton, Diss. 1967. 0. Mannsperger, «ROM. ET AVG.», ANRW, 11.1, 1974, 952-953. R. Mellor, Tite Worsitip of tite Coddess Roma in tite Greek World, Góttungea 1975. C. Ea>.er, ¡1 culto della dea Roma. Origine e diffi¿sione nelí ‘Impero, Roma 1977. R. Mellor, «The Goddess Roma», AA’RWII.17.2, 1981, 950-1030. R. Turcan, «L’autel de Reme et d’Auguste Ad cosifluentem’», ANRW 11.12.1, 1982, 607-644. A. Danti. «Un framinento di rilievo con la rappresentazione di Roma-Virtus nel Museo Nuevo Capitolino», BMCR, ns. 3, 1989, 23-30. V. Gotovac, “Antiéki irtvenilc sa dva natpisa iz Omih ¡ Autel antiqae avec deux unscriptions provenasit d’Omi~», Radovi (Zadar), 31(18). 1991-1992,53-61. S.L. Tuck, «From Fortuna[o Dea Roma: The Redirectien of Worship la Reman Imperial Porta», AJA, 101, 1997, 340-341. DEA SYRIA ~Lupta OEÓC, Lupia Oca, 4 Oek 4 Lupia, Actaaupía, Dea Syria, syria Dea, Dea Sana, Saria dea, Diasuria, Diasara, Dasyra, lasara): H. Stocks, «Studien zu Lukians De Syria Oea”, Berytus, 4, 1937, 1-40. R. Mouterde, «Oca Syria en Syrie”, Mél. Beyroatit, 25, 1942-1943, 137-142. 1. Fonterose, «White Ooddessasid Syrian Oedess”, Univ. California Publicalions in Semitic Pitilology 11, 1951, 125-148. PL. van Berg, Corpas caltas Deae Syriae. Répertoire des soarces grecques et latines, Leiden 1972. PL. van Berg, Corpas 144 5. MONTERO -5. PEREA Caltas Deae Syriae, L Les soarces littéraires (2 veIs). Leiden 1972. R. Oden, Síadies in Lucian>Ñ De Syria Dea, 1977. M. H6rig, Dea Syria. Siudien zar religiósen tradilion der Fracittbarkeitsgdttinin Verderasien, Neuldrchen-Vlayn 1979. M. Hórig, «Den Syria», ANRW, 11.17.3, 1983,1536-1581. H.J.W. Drijvers, Caltsanld BeliefsatEdesa, Leiden 1980, 76-121. H.J.W. Drijvers, «OcaSyria», LIMC, 111, 1984, 355-358. M. H¿irig, «Dae Syria - Atargatis”, ANRWII.17.3, 1984, 1536-1581. M. Silvestrini, «Cibele e la Oea Siria in due iscrizioni di Egnazia e Brindisi», Epigrapitica, 51, 1989, 67-84. F. Chausson. “Vel lovi vel Soli: qaetre études aatour de la Vigna Barberii <191-354)>’, MEFRA, 107, 1995, 661-765. L. Dirven, «The author of De Dea Syria and lis cultural heritage”, Numen 44, 1997, 153-179. DEANA: J. Mangas, «Deana y mulieres, Nueva inscripcióa de la provincia de Toledo’>, Gerión 10, 1992, 243-258. DECEN?~ALIA: A. von Domaszewski, ~ DECÉNVIROS 1 QUINDECÉNVIROS (Decenviri / Qaindecenviri sacrisfaciuncis): AA. Boyce, «Tife Development of the Oecemviri sacris faciundis”, T<4 FHA 69,1930,161-187. G. Radke, «Quladeeimvirb, RE, 24, 1963, 1114-1148. P. Boyancé, «La science d’un qaindécemvir aa 1 siécle aprés J.C.», Eludes sar la re/igien romaine, Roma 1972, 347-358. O. Szemlcr, “Sacerdotes Publicí asid the ius Seoteatianí Oicendi», Hermes, 104, 1976, 53-58. C. Santi, íLibriSibyllini e idecemvirisacrisfaciandis, Roma 1985. Ji. Caerois, Los Libros Sibilinos en la itistoriografla latina, Madrid 1991. J. Cbampeaux. «Pontifes, haraspices ct décemvirs. Lespiation des prodiges de 207>’, REI~, 74, 1996, 62-91, DEdO DÉDALO E ICARO (Aai~aXo~, Daedatas 1 hapoc, ¡caras): TI. Dunhain, ‘ DEFIXIONES: 1,. Robert, ‘ Defix.ionam Tabellae, Paris 1904. J. Coreil, «Defixionis tabella aus Carmona (Sevilla)”, ZPE. 95, 1993, 261-268. J. Coreil, «Drei defixionum tabellae aus Sagunt (Valencia)”, ZPE, 101, 1994, 20-286. B. Bravo, «Magia tra virgolette? Sullantelogia di defixiones pubblicata da J.G. Gager”, Atitenaeam, 83, 1995, 517-525. F. Maltoinini, «Neta alla defixio di Carmona», ZPE. 107, 1995, 297-298. E. Voutiras, «A propos d’ane tablette de malédiction de Pella”, REG 109, 1996, 678-683. 6. Bevilacqua. «Un incanrésimo per lodio in una defixio di Roma», ZPE, 117, 1997, 291-293. DEI CONSENTES: E. WIII, «Dei Consentes», LIMC, 111,, 1986, 658-660. J. Mangas, «Conventus deorum y Dei Cementes”, Gerión 12, 1994, 279-286. E. Baratte, «Observation á propos d’une coape romaine en argcnt déceuverte en Chine», BSAF, 1995, 394-402. 6. Capdeville, «Les dieux de Martianus Capella”, Rl-IR 213, 1996, 251-299. -‘DODEKA THEOI DELFOS (&X~ó~, De/pitas): Laurent, «Delphes ebrétien”, BCH, 23, 1899, 206-279. LB. Holland, «TEe Mantic Mechanism at Delphi”, AJArcit. 37,1933,201-214. 6. Deaux, De/pites aa 11 el ¡ skcle depais 1 ‘abaissement de (‘Etelie jusqa ‘au la paix romaine (1 91-31 av.J. C.). Paris 1936. R. Flaceliére, «Le fonctionnement de l’oracle de Delplies au temps de Platarqae», AFHEGraud 2, 1938, 69-107. 6. Soury, «Plutarqae, préte de Delphes. Linspiration prophétique”. REG 55, 1942, 50-69. EA. Thompson, «The Last Delphic Oracle”, CQ, 40, 1946, 35-36. P. Anxandr>.. La mantique apollinienne ti Delpites, Paris 1950. Ph.E. Legrand, “Propliéte et Pydiie á Delphes”, REG, 64. 1951, 296-299. R. Flaceliére, “Plularque. apologiste de Delphes”, lii 5. 1953, 97-103. H.W. Parke, D.E.W. Wormell, History of lite De/pitic Oracle, Oxford 1956. DE. Wormell, The Detpitic Oracle, Oxford 1956, 2 vols. MP. Nllsson, «Das dclphische Orakel in der neaesten Literatur”, Historia, 7,1958,237-250. AM. de Guadán, C. Láscaris, «La ‘E de Delfos”, Revista defilosofla, 1959, 465-470. J. Fonterose, «The Cult asid Myth of Pyrros at Delphi”, Cal~f Pabí. Class.Arcit. 4, 3, 1960. 191- 266. V. CUento, Diatriba isiaca e dialogiti delfici, Firenze 1962. C. Vatin, «Les empereurs da IV siécle á Oelphes”, BCH, 86, 1962, 229-241. P. Hoyle, Delpiti, London 1967. R. Flaceliére, <‘Hadrien et Delphes”, CRAI 1971. 160-187. J. Pouilloux. «Delphes et les Romains», RFA, 73, 3-4, 1971, 374-381. J. Defradas. Les Ihémes de la propagamie délphiqae, Paris 1972. C. Vatin, «Décrets de Delphes d’époqae romaine”. BCH, 96, 1972, 253-261. A. PUlcro, «Sobre la inspiración de la Pitia délfica. Breve historia de una polémica”, Darius 3, 1975, 405-416. M. Guarduccí, «Ancora salmisterioso ‘E’ de Delfo’, Epigrapitica, 38, 1976, 11-20. 6. Roux, Delpites: son oracle el ses dieta, Paris 1976. R. Flaceliére, «Ciceroná Delphes?”, BCHsuppl.IV, 1977, 159-160. J. Fonterose, The DelpiticOracle, Its responses ami operations witit a catalogue of responses, Berkeley. Calif.Press, 1978. J. Pouilloux, <‘Les épinnéletes des Aniphictions: tradition dclphique et politiqae romane”, Mél. E. Wail/eamier, Paris 1980, 281-300. T. Gregor>., “Julian asid dic Last Oracle at Delphi”, GRBS 24, 1983, 355-366. J. Pouilloux. «Delphes dans les Etitiopiques d’Heliodore”, Joarnal des Savants 1983, 259-286. E. Mariosil, «Silla, Dclii e lAfrodita dc Afrodisia. Per una interpretazione di Appiano”, BC 1, 97, 451-455 = Stadi Antichitá memoria Clementina Gatti, Milano, 1987, 193-236. M. Sordi, Los cristianos y el Imperio Romane, Madrid 1988. P. Amandr>., «La ralae da temple dApollon á Oelphes”, BAB, 1989, 26-47. A. Jacquemin. C. Vatin. O. Sauron, V. Déroche, «La fin de Delphes». DossiersArcit., 151, 1990, 72-77. L. 146 5. MONTERO -5. PEREA Lacroix, «A propos da temoignage de Pausanias sur les origines my¡biques de Delphes». Kernos, 4, 1991. 5. Swain, «Plutarch, Hadrian asid Delphi», Histeria, 40, 1991, 318-330. O. Babut, «La composition des Dialogues Pytitiqaes de Platarque et le probléme de leur unité», JS, 1992, 187-234. JA. Fernández Delgado. “El testimonio de Plutarco y los modernos estudios sobre les oráculos de Delfos», Homenaje a Alloigado. Universidad Extremadara, 1992, 57-72. L. García Moreno, «Plutarco, Delfos y la mitología celta”, en Estudios sobre Plutarco: ideas religiosas, Madrid, 1994. 109-1 14. M. Sordi, «1 piú antichi rapporti fra Roma e Dclii», Stadi Storico-religiosi in onore U.Bianchi, Roma 1994, 203-210. B. Cabouret, «Julien et Delphes, la politique religicase de l’e¡npcrcur Jalien et le ‘deniier’ oracle”, RFA, 99. 1997, 141-158. DELITO RELIGIOSO: H. Le Bonnice, Le dé/it religieux dans la cité antique, Rome 1981. 1. Scheid, “Le délil religieux dans la Rome tardo-repablicaine”, en Le dé/it religieux. Roma, 1981, 117-171. DELOS (A4Xog, De/os, Delus): P. Roussel, Les caltes égyptiens ti De/os da 1ff au t siécle ay. J.-C, Paris 1916. H. Hartzfeld, Les traficants italiens dans l’Orient he/léniqae, Paris 1919. M. Bulard, La religion domestiqae dans la colonie italienne de Délos dapris les peintares murales e!les aute/¿s itistoriés, Paris 1926. Ph. Bruueau, Rechercites sur/es ca/íes de Dé/os ti l’époqae itellénisíique el ti lépoqae impériale, Paris 1971. C. Nicolet, «Les censeurs de 61», lasa/a Sacra. La /oi Gabinia Ca/purnia de De/os, Roma 1980, ll1-125. 1. Marcadé, «Limage sculptée dHarpocrate A Délos», BAR (Beata Aris), 71, 1989, 242-276. P. Bruneau, «Deliaca (IX)», BCH, 115, 1991, 377-388. N.K. Rauh, Tite Sacred Bonds of Commerce. Religion, Economy, Tras/e ant! Societyat He//enisticandRomanDe/os 16&S7BC, Amsterdam 1993. T. Mavrojannis, «Apello Delio, Atene e Augusto”, Ostraka, 4,1995, 85- 102. A. Erskine, «Delos, Aeneas and 10 XI.4. 756”, ZPE, 117, 1997, 133-136. DELUBRO (DeLubrunO: C. Picheca, «Oelubmm tempil”. tnv.Luc. lO, 1988, 253-261. DEMÉTER (Ai 11t4r~p. A.4p~rpa): 0. Manganaro, <‘Ricerche di antichitA e di epigrafia siceliota. 1. Per 11 culto di Demeter ja Sicilia”, ¡tIC, 17, 1965, 183-189. A. Pescblov- Bindokat, “Demeter und Persephone la der attischenKunst des 6. bis 4 Jh. y. Chr.”, LII, 87, 1972, 60-157. Ch. Benedum, «Asklepios asid Demeter”, idI, 109, 1986, 137-157. L. Beschi, «Demeten’, LIMC, IV, 1988, 844-892. H. Myrto, «Njé sanktuar antilc né periferi té Darrésit Un santaaire antique aus environs de Durrés”, Iliria, 19, 1, 1989, 87-104. T. Duquesne, Demeter, Anubis ant! tite Fleusinian Mysteries. Oxford 1990. EM. Loreti, «Demetra e Kore nei tipi monetali romani della zecca di Samaria Sebaste”, ArcAj,Class., 42, 1990, 201-224. RE. Demaris, «Demeter in Reman Corinth: Local Development in a Mediterranean Religion”. Numen, 42, 1995, 105-117, P. Pakkanen, tnterpreting Fiar/y Hel/enistic Re/igion. A stwly based on tite mystey cali ofDemeterand CuIl of Isis, Helsinki 1996 -‘<‘ERES. - DEMONIOS ¡ DEMONOLOGÍA: 0. Albizzati, «Qaalche nota su demoni etraschi”, Diss. Pon!. Acc.Arcit., 15,1921,233-268.0. Sour>.,Lademo/ogiede Platarque: essai sur/es idées religieasesetlesmythesd’anplatonicienéclectiqae. Paris 1942,0. Rochefort, ‘ Turcan, <‘Le démone ailéede la Villa ítem», en Hommages ti MarceiRenard. Paris 1969,111, 586-609. P. Brown, «Soreery, demosis asid ¡be rise of christianity: from late Antiqaity into [he Middle Ages”, en Witchcrafl Confessions and accusations, 1970, 17-45. J.Z. Smith, «Towards lnterpretung Demonie Powers iii Hellenistie asid Reman Antiquity», ANRW 11.16.1, 1978, 425-439. J. Puiggali, «La demonologie de l’empereur Julien étudiée en elle méme et dasis ses rapports ayee celle de Saleustios», LEC, 50, 1982, 293-314. E. Ferguson, Demenology of tite Fiar/y Citristian Word, New York 1984. J. Puiggali, «Les démons dasis IHistorire romanunede Diesi Cassias’, Latomas, 43. 4,1986, 876-883. FE. Brenk, «In the Light of dic Meen: Oemonology in Early Imperial Period», ANRWII.16.3, 1986, 2068-2145, 1300-1322. H. Kenner, «Verzeiclinis der Gótter-, Dáinosien- asid Heroennamen», ANRW 11.18.2, 1989, 1652-1655. C.M. Ternes, «Y a-t-il une demonologie remaine?», en J.Ries (ed.), Anges el démons. Liége, 1989, 253-268. R. Padel, «Women: medel for possession by greek daemosis», Images of Women in Antiqaity, London, 1993, 3-19. W. Bernard, «Zar Dámonologie des Apulcius von Madaara». Rit.M, 137, 1994. 358-373. P. Boulhol, «Hagiographie antique et démonologie. Notes sur quelques Passions greeques (EHO 962 Z, 964 et 1165-66)». AB, 112, 1994, 255-303. -‘EX’AN -SALUSTIOS. DERECHO: T. Mominsen, Rómiscites Sírafrechí. Leipzig 1899. A. Solari, Le /egge di Costanzo contro u culto pagano, Bolonia 1924-1925. F. Stelia Maranca, “las pontificium nelle opere dei giuriseonsalti e nei Pasti di Ovidio”, Ann.Sem.GiurEcon. Univ.Bari. 1, 1927, 6ss. F. Beckmann, Zaaberei ami Recití im Roms Frúitzeit, Diss.Univ. Miinster, 1928. W. Meckamnn, Zaaberei ami Recití in Rom Friihzeit, Músister, Diss.1929. F. Martro>.e, «La repression de la magie et le culte des gentils au IV siécle», RHD, 9, 1930. 669ss. C. Pharr. «The Interdiction of Magic in Reman Law”, TAPitA, 63, 1932, 293ss. E. Massoneau, Le crimen de la magie el le droil romain, Paris 1933. AD. Nock, «Tomb Vielations asid PontificalLaw»,JoarnalofBibiicalLiterature,60. 1941, 88-95. J. C,audemet, «La législation religieusede Constantin», Revaed’itistoirede lÉglise de France. 33. 1947, 25-61. F. Schulz, C/assica/RomanLaw., Oxford 1951. R.M. Grant, Miracieaminatarallawin Graeco-roman hitought, Amsterdam, 1952. PH. Cramer, Astro/ogyin RomanLawand Po/itics, Philadelphia 1954. A. Deman, «L’astrologie dasis la loi et la politique romaines”, Latomas 15, 4, 1956, 559-566. J.P.V.D. Balsdon, «Three Ciceronian problems. 1. Clodius’ “repeal” of ¡be lex Aelia Fulja», JRS, 47, 1957, 15-16. A.E. Astin, Tite Lex Anna/is before Sal/a, Bruxelles 1958. D. Sabatucci, «Diritto augarale e religione romana», SMSR, 32, 1961, 155-165. GV. Sumner, <‘Les Acia, Lex Fagia», Amer. 3. Pitilol., 84, 1963, 337-58. A.E. Astin, «Leges Aclia et Fafia”, Latomas, 23, 1964, 421-445. JA. Crook, Law ami Lq’e of Rome, London 1967. T.D. Barnes, «Legisatien against the Cliristiasis”, JRS, 58. 1968, 32-50. F. Guizzi, Aspetti giaridici del sacerdozioromano. II sacerdozio di Ves/a. Naples 1968. J. Ziegler, Zar religiósenHa/tangderGegenkeiserim 4.Jaitr.n.Citr., Kallmfinz 1970. P. Catalano. “Latinus come sinonime di Italicas nel lingaaggio gairidico e religioso”, Stadi E. Vo/terra, IV, Milano 1971, 779 ss. 5. Tondo, «Introduzione alíe ‘leges regiae”’, SDHI, 1971, 53-64. M. Humbert, Le remariage ti Reme: étude ditistoire juridiqae el social, Milano 1972. P. Gauthier, «Générosilé rornaine et avarice grecque: sar l’oc[roi da droit dc cité», Métanges William Seston, Paris 1974, 207-215. N. Horsialí, «Labeo asid Capito», Historia, 23, 1974, 252-254. A. Retel, Laforce de/aparo/e, Divination el Rationa/ité, Paris, 1974. A. Watson, Reme of 148 s. MONTERO -8. PEREA tIte XII Tables. Persons ami Property, Princeton 1975, P. Catalano, «Aspetti spaziati del sistema giuridico-religieso romano. Mandas, templum, urbs, ager, Latium, Italia», ANRW, 11.16.1, 1978, 440-553. EJ. Guillén, «El derecho religioso en Cicerón», Helmantica 90, 1978, 313-352. A. Magdelain, La Loi ti Rome, Hisloire d’an concept, Paris 1978. D. Briquel. «Sur le mode dexécution en cas de paricide et en cas de perdaellio», MEFRA, 92, 1980, 87-102. T. Mommsen, <‘Ocr Religionsfrevel nach rómischem Recht», Historisbce Zeitscitrift, 64, 1980, 389-429. T.J. Cornelí, “Some observarions on the “crimen incesti””, enLedélitre/igieux (1981), 1981, 27-37, G.K. C.alinsky, Class. Pitil. 89, 1994, 120-39. L. De Ligt, «las nandinarum and imma,Ú[as inI. Manisa 523», EA, 24. 1995, 37-56. Di. Gargola, Lands, Laws, ami Gods. Magistrales ami Ceremony in tite Rega/alion of PublicLands in Repablican Reme. Chapel Hill NC. and London 1995. RA. Bauman, Crime ami Panisitment in Anciení Reme, London 1996. M.H. Crawford, Reman Síatutes. 2 veIs.. London 1996. J.B. Clere, «Theargica legibus prohibita: á prepos de l’interdiction de la ¡béurgie (Augustin, La cité de Dieu 10,9,1. 16,2; Cede Titéodosien 9,16,4)”, RFAag., 42, 1996, 57-64. F. Fontanelia, ‘ DÉRKETO (~epKero$): -‘DEA SYRLA DERRUS DEUS: G. Fouet, «Un pyrénéen gallo-remain émigré en Lauragais”, RC’ominges, 103, 1990, 465-468. DESULTORES: J.P. muillier, «Les desulteres de l’Italie antique”, CRAI, 1989, 33-63. DEUS DEAVE (Fórmula invocativa): J. Alvar, «Materiaux poar létade de la formale sive deas, sive dea», Numen 32, 1985, 236-273. 5. Perea, «La fórmula epigráfica deus deaae, si deas si dea y diis deabasque», Ve/eia 15, 1998. —‘DIIS DEABUSQIJE DEVOTIO: y. Basanoff. «La devotio de M. Curtius. eques». Latomas 8,1949, 31-36. J.G. Davies, “Was te Devotien of Septimius Severas te Serapis ¡be cause of Persecution of 202- 203?”, iVIS, 5, 1954, 73-76. P. Arnoid, «Les sacrifices humaisis et la devotio á Reme», Ogam 9,1957, 27-36. H. Versnel, «Two Types of Reman Devotio”, Mnemosyne 29, 1976, 365-410. H. Versnel, «Destruction, devotio and despair ira situation of anemy: [hemourning for Germanicus la triple perspective». Perennitas. Studi A.Bre/icit, Roma 1980, 541-618. T. Corneil, <‘Sorne ebservatiesis en dic crimen incesti”, Le dé/it religieu.x. Roma, 1981, 27-37. Ch. Guittard, <‘Tite-Live, Accias et le Rituel de la Devotio”, CRAJ, 1984. 581-600. Ch. Guittard, «Haruspicine et devotie. ‘Caput iccineris a familiari parte caesum’ (Tite-Live 8, 9, 1)», La divination dans le monde...IJL Caesarodanam, supí. 56, 1986, 49-67. L. Desanti, Sileal Omnibus perpetue divinandi curiosilas. Inc/ovini e sanzioni nel diritlo remane, Milano 1990. Devotio deciana: G. Stievano, «La supposta devotio de P. Decio Mare nel 279 a,C.”, Epigrapitica, 13, 1951, 3-13. MA. Cavallaro. «Duride. 1 Fasti Cap. e la tradiziene storiegrafica sulle devotiones dei Decil”, ASAA 38, 1976, 280-285. L.F. .Jansen, “Sorne anexplered aspects of ¡he devotio Daciana”, Mnemosyne 34, 1981, 357-81. Ch. Guittard, «Naissance et développement d’une légende: les Decii”, Heme,. H.Le Bonniec, Bruxelles 1988, 256-266. 5. Perea, «El rito remane de la ve/alio capitis y la agonía de Pompeyo y de César”, Bol.Soc.Esp.Ciencias Religiones 10. 1998, 3-9. -‘nEVOTIo -‘VELATIO CAPITIS. 150 8. MONTERO -8. PEREA DIANA: A.E. Gordon, «Onthe Origin of Diana», T~4pite4, 63, 1932, 177-192. P.C. Sestieri, «Diana Venatrix», RevistA rcit. 8, 1940-41, 127-128. A. de Franeiscis, Temp/um Dianae T¡fatinae, Caserta 1956. A. Alfflldi,, «Diana Nemorensis», AJA 64, 1960, 137-144. A. AIfbldi, «11 santnarie federale latino di Diana sull’Aventine e il tempie di Ceres’>, SMSR 32, 1961, 21-39. A. Montigliano, «Sal dies natalis del santuario federale di Diana sulI’Aventino», Rend.Lincei, ser.8, 1962, 387ss=Terzo Contribulo, Roma, 1966,641-648k. Schilling, «Une victime des vicisitudes pelitiqaes, la Diana latina», Homm.J.Bayet, Braxelles, 1964, 650-657. G.S. Duclos, «Dido as triformis Diana», Vergilias 15, 1969, 33-41. F.H. Massa Pairau¡t, «Diana Neinerensis, déesse latine, déesse helíénisée», MEFRA. 81, 1969, 425-471. C. Ampolo, «L’Artemide di Marsiglia e la Diana dell’Aventlao”, Paro/a del Passato, 25, 1970, 200-10. Ml. Pena, «Artetnis-Diana y algunas cuestiones en relación con su iconografía y su culto en Occidente», Ampurias, 25, 1973, 109-134. C.P. iones, «The Plancii of Perge and Diana Planciana”, Harv. Stad. Class. Pitilol., 80, 1976, 231-7. M.J. Pena, «Contribución al estudio del culto de Diana en Hispania. 1.: Templos y mentes epigráficas”, en La religión romana en Hispania, Madrid 1981, 49-57. E. Peribeni, ‘ DIDO: 0.8. Duelos, «Dido as tritormis Diana”, Vergilius 15, 1969, 33-41. 3M. Croisille, «Didon et Enée dana la tradition manaserite de Virgile», BALta., 23, 1994, 133-146. 5. Casalí, «Aeneas and [he doors of [he temple of Apello», CJ, 91/1, 1995, 1-9. J.T. D>.son, “Dido ¡he Epicurean», ClAn!. 15, 1996, 203-221. 3M. Fontanier. «Enqaéte sur la mort de Diden”, LEC 66, 1998, 245-258. -‘ANNA PERENNA -‘ELISA DIES ATER J Wackernagel, «Dies aten’, ARW 22, 1923/4, 215-216. DIES LUSTRICUS: P. Brind>amour, “La deuxiéme Satire de Perse e¡ le dies lustricas», Latomas 30. 1971, 999-1024. P. Brind’Amour, «Le dies lustricus, les eiseaux de l’aurorc et l’axnphidromie”, Latomas 34, 1975, 17-58. -‘NATALIDAD Romana Religio 1 Retigio romanorum Diccionario Bibliográfico 151 DII MAURI: A. Merlin, «Divinités indigénes sur un bas-reief romala de la Tunisie», CRAI 1947, 355-371. G. Canips, «L’intcription de Béja et le probléme des Dii Mauri”, Revue Africaine, 98, 1954, 235-260. N. Lambert, «Cultes septénaires en Afriqae da Nerd>’, Actes 79 Congr. Soc. des Savants, Alger 1954, 207-236. M. Lenoir. «Aulisua, dica maure de la fécendité”, enL’Africa Romana III (A. Mastino, cd.), Sassari 1986, 295-302. G. Camnps, «Qui sont les Dii Mauri?», Anl.Afr., 1990,131-153. M. Le CIa>., «lanan”, LIMC. V, 1990, 814. M. Le Ola>., «Maari dei», LIMC, VI, 1992, 382. DIIS DEABUSQUE (Fórmula epigráfica): C. Letta, «Le dediche Dis deabas secundum interpretationem oraculi Clan Apolli¡ts e la Constitutio Antoniniana”, SCa 39, 1990, 265- 281. MT. Raepsaet-Charlier. Diis Deabasque Sacram:formalaire votif el datation dans les trois Geta/es e! les deux Germanies, Gallia Romana 1, Paris 1993. 5. Perea, “La fórmula epigráfica deas deaae, si deas si dea y diis deabasque”, Veleia 15,1998. DIKAIOS: G. Petzl, «Fin frúhes Zeugnis flir den Hesios-Dikaios-Kult (Riel Nr. 103)», EA, 20, 1992, 143-147. M. Riel, «Hosios kai Dik.aios. Neuveaux menuments», EA, 20, 1992, 95- 100. R. Merkelbach, «Referat. Die Gótter Hosios und Dikaies in Máenien und Phrygien”, ZPE, 97, 1993. 291-296. DIOCLECIANo DIODORO DE SICILIA: A. Burton, DiodorasSica/us, Bookl. A commentary, Leiden 1972. A. Uda, «L’laterpretation de la foadre: une sarvivance (Diodore V, 40)”, Les ecrivains da siAcle d’Aagaste. Caesarodunam 63, 1993, 154-183. ‘¾ 152 S. MONTERO - S. PEREA DIOMEDES (áiot.ñ8nc): C. Alessandra, «Benevento e Argirippa: Pirro e la leggenda di Diomede”, Atitenaeam, 78, 1990, 527-531. DION CASIO: M. Lemosse, «Mort e[ lustratio á propos de Dion Cassius 54, 28, 4”. RHD, 36, 1968, 519-524. ML. Freybuerger-Galiard, «Le sacré ehez Bien Cassius~’, Acles Xli Congrés de l’Association Gal//came Badé, Paris 1989, 382ss. D. Fisbwiek, «Dio and Maecenas: ¡he emperor asid dic rulercult”, Phoenix (Toronto), 44, 1990, 267-275. J.W. Rich, Cassias Dio. Tite Augastan Seltíemení, Warminster 1990. DIONISIO DE JIALICARNASO: A. Andren, «Dionysias of Halicarnassus en Reman Monaments”, Hommages L. Hermann, Braxelles, 1960, 88-104. D. Musti, Tendenze nella storiografia romana e greca su Reina arcaica, stadi su Livio e Dionigi di Alicarnasso, Roma 1970. J.P.V.D. Baisdon, «Dionysius en Roniulus: a pelitical pamphlet$, lBS 61, 1971, 18- 27. PM. Martin, «La prepagande augustéenne dans les AR. de Oenys d’Halicarnasse”, REÍ. 49, 1972, 162-179. PM. Martin, «Hérakles en Italie daprós Denys dHalicarnasse (AR 1, 34-44)”. Athenaeam, 50, 1972, 252-275. J.-P. Thuillier, «Oenys d’Halicarnasse et les jeux remanins (Antiqaités Romaines VII, 72-3)”. MEFRA. 87, 1975, 563-81. E. Cahha, «Oionigi, Varrone e la religione senza miti”, RS! 9613, 1972, 855-870. V. Froinentin, <‘Lattitade critique de Denys d’Halicarnase face aax mythes”. BAGB 4. 1988, 318-326. MA. Levi, «Esame critico det 1 libre di Dionigi di Alicarnasso», RAL, 44, 1989, 121-129. E. Cabba, Dionysius ami tite Histo,y of Archaic Reme, Berkeley 1991. P. Borgeaud, «Qaelques remarqaes sur la mydiologie divine á Reme, á prepos de Denys dHalicarnasse (ant. Rom. 2, 18-20)”, en GraJ(1993), 1993, 175-187. G. Capdeville, ‘ Merkelbach, ¡ Mis¿eri di Dioniso, Napoli 1993. M. Baldwin Seyninan, «Myth ‘si ¡he Dienysiac Frieze in ¡be Villa of ¡be Mysteries», AJA, 98. 1994, 325. 1. Jenkins, «The Masks of Dionyses/Pan-Osiris-Apis», JDAI, 109, 1994, 273-299. L. Pérez Vilatela, «Artemis y Dioniso Ibéricos: Apelación a Plutarco», en Estudiossobre Plutarco: ideas religiosas, Madrid, 1994, 265-274. F. Baratte, “Observationá propes dune coape romaine en argent déceuverte en Chine», BSAF, 1995, 394402. N. Biffl, «E il dio si ravvide. Dioniso da Antonio a Ottaviano», QC44, 1996, 147-157. SE. Hijnians, ‘ DIÓSCUROS (A¿ouxoupot, A¡oaKopofl: M. Albea, Le ca/te de Castor el Pol/ta en Ilalie, Paris 1883. E. Petersen, «Die Dioskarenauf Monte Cavallo andJaturna». RM1S, 1900, 309- 351. J.R. Ilarris, Time Dioscari in tite christian legends, London 1903. H. (regofre, Sainis jameata et dieta cava/iérs, 1905. W. Helbig, «Die Castores ah Schultzgótter des réruisehen Equitacus”, Hermes, 40, 1905, 101-lIS. G. Culterra, «It Dioseuro di Baia», SoltArte 1/9, 1907, 1-15. S.L. Cesano, “Dioseure salle monete antiche. Saggie di tipelogia monetale antica», Ballcom. 55, 1927, 101-127. F. Chapouthier, Les Dioscaresau service dune deesse. Étude d’iconograp/tie religiease,Paris 1935. Ch. Pieard, «La triade des Dioscures et dHéléne en Italie», RU 17, 1939, 367-390. E. Krúger, «Die gallisehen und dic germanisclien Dioskuren, Divanno asid Dinomogetimarus antA die Alces”, Trier Z. 15, 1940, 8-25. A. Crenier, «Les Dioscures gaulois», RFA 44. 1942, 280. A. C,renier, «Dioscures gaulois et Alces germaniques», RFA 46, 1944, 328-329. A. Castro, «Santiago y les Dióscures”, PSA 6, 1957, 233-247. Ch. Picard, «Sur an greupe mutilé d’Eleusis: le Dioscare á la protomé de egeval”, BCH 82, 1958, 435-465. F. Cliastagnoli. «Dedica arcaica lavinate a Castore e Pelluce”, SMSR, 30, 1959, 109-117. R. Bloeb, «L’eriginc da culte des Dioscures á Reme”, RP/t 34, 1960, 182-194. R. Bloch, «Templum Casteris”, BSAF, 34, 1960, 182-193. B. Comhet-Farnoux, «L’inspiration pythagoricienne et dienysiaque dans un autel funéraire da Musée da Latran”, MEFRA, 72, 1960, 147-165. P. IIoffinann, «1 eolossi del Qairinale”, Capitoliam 35/11, 1960, 7-17. 5. Weinstoek, «Twe Archaic lnscriptiens from La¡ium», JRS 50, 1960, 112-118. C. Terlinden, «Les Dioscures daes la liuera¡are et la numismatique remalaes”, BIHBR, 33, 1961, 89-99. G. Bendinelli, «Sui Dioscuri del Quirinale”, Hommages ti Grenier, Eruxelles 1962, 257 ss. C. Peyre, ‘ 1978, 51-76. R. Cid, «Una manifestación del culto a los Dióscuros», en Paganismo y Cristianisma en el Occidente (Memorias de Historia Antigua, 5, 1981), 115-124. M. Albert, Le calte de Castor et Pollux en ítalie, 1983. F. Castagnoil, «L’intreduzione del culto dei Diescari nel Lazie», Stud.Rom. 31, 1983, 3-12. F. Cassola, «Polydeukes-Pollax», Soda/itas. Scritti in onore A. Guarno, III, Napeli 1984, 1019-1029. M. Conticello, ¡1 tempio dei Diescari nel Circo flaminio, Roma 1984. M. Guardueci, «Le insigne dei Dioscarí”, Arc/tC/ass. 36, 1984, 133-154. Clir. Augé, P. L¡nant, «Dioskoaroi (in peripheria orientali)», LJMC, III, 1986, 593-597. F. Cur>’, «Castores», LIMC, 111, 1986, 608-635. A. Hermar>., «Diouskouroi», LIMC, 111. 1986, 567-593. 1. Nielsen, J. Zable, «The Temple of Castor asid Pollux en ¡he Ferum Romanum. A Preliininary Report in the Seandinavian Excavations 1983- 1985», Acta Archaeologica 69, 1988, lss. E. Belot, <‘Disocures ea dadephores? A propos des sculptures niithriaqaes et da ‘mitraeum’ de Beulogne-sur-Mer. Présence des cultes orientaux A Beulogne ct en Merinie”, RNord, 1990, 135-162. C. Granne, «Fragments of Architectural Terracettas from (he Pirst Temple of Castor asid Pollux en ¡be Forum Remanum. A prehminary Report”,An.Rom., 19.1990, 105-117. L.S.B. MaeCoull, «MissingPieces of [he Diescorus Archive», CE, 65, 1990, 107-110. 1. Nielsen. “The Forum Paving asid ¡be Temple of Castor and Poflux», An.Rom., 19. 1990, 89-104. L.S.B. MaeConlí, «The Holy Trinity at Aphrodito», Tycité, 6, 1991, 109-111. E. Poulsen, «The Dioscari and ruler ldeelogy”, Symb.Osl. 66, 1991, 118-146. E. Poulsen, J. Carísen, «A Relief from Croceae: Dioscuri in Reman Laconia», AHyperb., 3, 1991, 235-248. A. Presnk, EL. Oehsensehlager. «A marble Dioscuras Head fromsirmium», Starinar,42, 1991,85-86. M. Bar, «A prepos de l’aes grave libral Dioscures / Mercare (llaeberlin, pl.38-4O). Essai de noavelle interprétation symboliqae á la lamiére pythagerieienne”, CEN, 29, 1992, 1-14. E. Peulsen, «The Dioseuri asid dic Saints», AnRee,., 21. 1993, 141-152. M. Thys, «Le Type ‘Castor dasis le monnayage de Postwne’>, CrIN, 30, 1993, 73-85. 5. Calderone, «Per linterpretatio astrologica di diviitá pagane nella tarda AntichitA: u case dei Dioscuri su monete e nell’lppodromo di Constantinepoli”, en Studi storico-religiosi in onore di U.Bianciti. Roma 1994, 237-241. D. Gricourt, «Les Diescures sar les mennaies impériales», DHA, 20, 2, 1994, 189-224. L. Bessone, «Salle epifanie dei Dioscuri”, Patavium, 6, 1995, 91-100. 5. Cerutti, «Clodius asid [he Stairs of ¡be temple of Castor”, AJA, 100, 1996, 358. F. Meneaccí, ¡ Fratelli amici. La rappresentazione dei gemelli nel/a cultura romana, 1996. -CASTORES. DIRAE: C.J. Mackie, «Vergil’s Dirae, Sou¡b ltaly, and Etruria”, Pitoenis (Toronto), 46, 1992, 352-361. fIS PATER / DITIS PATER 1 fIS: J. Boueher, «Sucellus =Dispater?», RBP/tH 54, 1976/1- 2, 66ss. G.G. Belioni, «Dis Pater”, LIMC, lii, 1986, 644. -*AERACURA. DISCIPLINA MILITARIS: M. Ziólkowski, «II culto della Disciplina nella religioni degli eserciti remasii», RSANT., 20, 1990, 97-107. DIVI ¡ DIVINIZACIóN IMPERIAL: J.H. Oliver, «The Divi of ¡be hadrianie Period’>, HTitR, 42, 1949, 35-40. J.L. Tondriau, «Romains de la republique assimilés A desdivinités», SO, 27, 1949, 128-140. .1. Ba>.et, «Les sacerdoces romaina et la pré-divisatien iinpériale”, 156 5. MONTERO - 3. PEREA Raíl. Acad. royale Belgique, 41, 1955, 453-521. A. Momigliano, «How Reman Emperors RecameGods”, Tite American Sc/telar, Spring 1986, 181-193 (=Ottavo Contribato, 279-311) (= De paganos, judíos y cristianos, México 1992, 157-181). R. Lebrun, «Qaelques aspecís de la divinatien en Anatelie su Sud-Oaesk, ¿‘emes, 3, 1990, 185-195. E Papazoglou. «Dédicaces Deo Caesari de S[ebi”, ZPE, 82, 1990, 213-221. D.S. Pollee, Propitets ami Emperors: Human ant! Divine Aatitorityfrom Augustas te Titeodosius, Cambridge Mass. asid London 1994. J.J. Flintermann, «The Ubiqaitoas ‘Divine Man”’, Numen, 43, 1996, 82-98. -‘CULTO IMPERIAL DIVINIDAD (CONCEPTO DE): W. Warde Fowler, Reman Ideas of Deity in tite lasí Centary befere 1/te Citristian Era, London 1914. P. Bo>.ancé, «Falvius Nobilior el le Dica ineffable”, rIfar/es sur la re/igion roniaine, Roma 1972, 227-252. DIVONA: C. Bourgeois, Divona Ib Divinilés el ex-velo da calle Gallo-Romain de l’eaa, Paris 1991. C. Bourgeois, Divona ¡1. Monumenís el sanclunires da culze Galio-Remain de 1 eau, Paris 1992. DODEKA TREOI (o¿ ¿Ú%rKa Oeo4 Duodecim; Bis Seni): M. Crosh>., “The Altar of Ihe TwelveGodsinAthens”, Hesperia,Supl. 8,1949,82-103, Ch. Rider Long. Tite Twe/ve Gods in Greekant! Reman Art, 1980. 0. Berguer-Doer, “Dodekateoi», LI.MC, III, 1986, 658. E. Will, ‘ DOLICIIENO: -‘CASTORES DOLICHENIANOS -‘JÚPITER DOLICHENO. DOMICXANO (Religión de/en): K. Scott, “Statias Adalation of Domitian”, AiPhil 54, 1933, 247-259. F.M. Woodjr., Sorne imperial virtaesefDomitian, Diss, Duke University, Durham, 1941. F.M. Wood jr., «Demitian asid dic Imperial Fortuna”, TAP/jA, 73, 1943, 1-34. P. Merlat, Reperteire des inscriplions el monumenisfigarés dii calle de uupiter DolicItenus, Paris 1951. A. Ballanti, «Documenti sulI’opposizione degíl intelettuali a Demiziano”, AFLNapo/i 4, 1954, 75-95. EM. Smallwood. «Domitians attitade ¡owards the Jews and Judaism», CP/t. 51, 1956, 1-13. L.W. Rarnard. «Clement of Reme antA ¡be persecution of Domitian”, NTS 10, 1963-1964, 251-260. K.H. Waters, «The Character of Doínitian”, Pitoenis 18, 1964, 49- 77. J. Matthews, «Demitian, [he lost Diviity”, Expeditíum 8, 1966, 30-36. P. Keresztes, ‘ Barzano, «Plinio u Giovane e i cristiani allal cene di Domiziano», RSCI 36, 1982, 408-416. C. Deroux. Domitian, tite Kingsfisit ami tite Prodigies: A Reading ofJavenal‘s Foartit Satire, Braxelles 1983. R. S>’me, «Domitian. The Last years». Citiron, 13, 1983. 121-146. J.R. Fears, “Jupiter asid Reman imperial ideology: ¡be role of Domitian”, ANRW 11.17.1, 1981, 233-245 M. Giirg, «Neilos asid Domitian. Em Beitrag zar spátantilcen Nilgett-lkonegraphie», Religion ami Erbe Ágyptens. za Ehren A. Bó/t/ing, Wiesbaden, 1988, 65-82. W.D. Lebek, «Dic Mainzer Ehrungen ifir Germanicus, denálteren Drasus asid Domitian”, ZPE, 78, 1989, 45-82. V. Rondot, «Le naos de Domitien. Teutea et les sept fléches”, BIFAO 90, 1990, 303- 337. M.H. Wilhiams, «Domitian, ¡be Jews asid die Judaizers. A simple Matter of Capiditas 9», Histeria, 39, 1990, 196-211. F. Colin, «Domitien, Jalie et Isis aa pays des asid Maíestas Hirpins (CIL IX, 1153 et l’obélisque de Bénévent)”, CE, 68, 135-136, 1993, 247-260. A. Luisi, «Auctoritas e potestas di Domiziane Pentefice Massimo”, Invigilata Lacernis 15-16, 1993-1994, 159-178. J.M. Pailler (ed.>. Les annésDomitien. Ce/loqae Université Toaloase-Le Mirail, ecí.1992, Bruxelles, 1994. R. Stewart, «Demitian asid Reman Religion: Juvesial, Satires Two and Feur’>, lAPitA 124. 1994, 309-322. C. Visinara, «Domitien. spectacles, supplices et cruauté”, en Les annés Domitien, Braxelles, 1994. DOMINA: L. Bertacchi, «II culto delle Dominae ad Aquilcia. Traccia per una ricerca storico- topografica», Aqui/eia Nostra, 63, 1992, 9-50. DOMUS AUREA NERONIS: H.P. L’Orange, «Domas Aurea, der Sonnen-Palast», Symbolae Osloenses 1942, 68ss. J.B. Ward Perkins, «Nero’s Gelden Hoase», Antiqui~’, 30, 1956, 212- 219. M. De Vos, «Nerone, Seneca, FabaUo e la domas transitoria al Palatino”, Gli Orti Farnesianisal Palatino. Atti Ceng.Jntern.1985, Roma 1990, 167-186. LP. Ball,A reappraisal of Neros Domas Aurea, Reme Papers, JRA suppl. 11, Ann Arlior 1994. DOMUS DIVINA: M.Tu. Raepsaet-Charlier, «La datation des inscriptions latines dans les provinces occideatales de lEmpire Romain daprés les formales ‘In h(onorem) d(omas) d(ivinae)’ et ‘dcc. deae’», ANRWII.3, 1975, 232-282. DOMUS (Religio domestica): E. De Marebí, 11 callo privato di Roma antica, Milano 1896. E. Sa¡nter, Familienfeste der Griecitisciten ami Rómer, Berlin 1901. K. Meister, Die Haasscitwel/e iii Spracite ami Religion der Rómer, Heildelberg 1925. M. Bulard, La religio domestique datas /a colonie italienne de Dé/os, Paris 1926. D.C. Orr, Reman Domestie religion. A Star/y in tite Roman itoase/teId deities ami titeir sitrines at Pompeii ant! Herca/aneum, Maryland 1972. DG. Orr, «Reman Domestic Religien»,AARWII, 16.2. 1978, 1557-1591. D. Wachsmutb, <‘Aspekte des antiken Haaskalts”, Numen, 27, 1980, 34-65. E. dal Covolo, «Una domas ecelesize a Roma sette ¡‘impero di Alcssandro Severo?”. EpitemeridesLitargicae, 102, 1, 1988, 64-71. DONATISTAS: C.H. Tarner, «Adversaria critica: notes en ¡he anti-Donatist dossier asid en Optatas Books 1&ll», Titeol. Stad., 27, 1926, 283-296. W.H.C. Frend, Tite Donatisí Citarcit, Oxford 1952. 5. Lancel, «Les débuts da Denatisme: la date da ‘protocle de Cirta” et de 158 5. MONTERO -5. PEREA l’électxon épiscopale de Silvanus», Rey. Bí. Aug., 25, 1979, 217-229. T.D. flarnes, «The beglnn¡ng of Dena[ism», JPiS, 26, 1984, 13-22, 1984. DROGAS. J Z Smith, Drudge¡y <¡¡vine: en tite comparison of early Citristianities ant! tite religions of late antiquity, Chicago Univ. Press 1990. DRUIDAS: 5. Piggott, Pie Druids, London 1968. M. Eliade, «Druids, astronomers aud head-hunters», PERENNITAS. Studi A.Brelicit, Roma 1980, 173-184. G. Zecchini, ¡ druidi e l’opposizione celtica a Roma, Milano 1984. J. Markale, Le Druisme. Traditions e! dieux ce/les, Paris 1985. HE. Davidson, Pie Seer in Ce/lic and other Traditions, Edinburgh 1989. J.M. Welterlin, «Les Draides, Druisme gaulois et draisme irlandais», .4nn lot mont arvernorum, 16, 1989, 61-75. W. Rutheford, El misterio de los druidas, Barcelona 1994. PB. Ellis, Tite Druids, London 1994. Mi. Green: Exploring tite World of tite Druids, London 1997. Chr.-J. Gu>’onvarc’h, Magie, médicine el divination citez lez Celtes, Pans 1997 DRUSILLA 5 Wood. «Díva Drasílla Panthea asid ¡be Sisters of Caligula», AJA, 99, 1995, 457-282 DRUSO W D Lebek, «Díe Mamuzer Ehrasigen fúr Germanicus, den alteren Drusas asid Domitian», ZPE, 78, 1989, 45-82. DUMÉZIL (GEORGES): J. Heurgon> «La religien romaine archaique (A propes de 6. Dumézil)”, REI, 44, 1966, 86-93. R. SehiUing, «La vision de la religionremaine par George Dumézil», RFA, 70,1968,83-91. A. Momigliano, «Premesseperunadiscussionesu Georges Dumézil. Aspetti dell’epera di Gerges Duinézil», Opus. Rivista intem. perla storia economica e socia/e dell’Anrichitti, II, fase. 2, 1983, 329-342 (=Rivista Storica Italiana 95, 1983, 245- 261). ]. Scheid, «G. Dumézil et la mé¡bode experimentale», Opus, 2. 1983, 343-54. A. Monilgliano, «Georges Dumnézil aud ¡be Trifuncional Approach te Reman civilization», History ant! Pieery 23, 1984, 312-330 (=Ottavo Contribato, 135-159) (= Depaganos, judíos y cristianos, México 1992, 466-506). W.W. Beller, Decayed Gods: Origin ant! Development of Georges DumAzil ‘s Idéologie tripaate, Lesden 1991 MV. García Quiatela, «¿Historia de la historiografía e caza de brujas?: el caso Dumézil», Historia y crítica 3, 1993, 139-161. MV. García Qumtela, «A propos de récentes ¿ludes sur Dumézil», Quo4erni di sIena 43, 1996, 331-338. MV. García Quintela, «Neuvelles contribatiosis á l’affaire Dumnézil”, DH4 20.2. 1994, 21-39. -‘INDOEUROPEOS —*TRD’UNCIONALIDAD. DUMUS: R. Vulpe, «Isiscription latine de Scythie Mineare eoneernant un Dumus de Cybéle», Actes des IV mt. Kongr. gniecit. un latein. Epigrapitik. Wien 1964, 41 1-320. 1. Mangas, «Dumus, asociación religiosa de Apolo», Hispania Antiqua 11-12,1981-1985. 119-125. DUSARES: D. Sourdel , Les calles da Hauran ti l’epoque romaine, Paris 1952, 59-68. P. Naster, “Le culte du dien Douser4s refleté par les monnaicí”, Actes 9 Congrés ínt., Numis., Berne, 1979, 1, 399-408. H.J.W. Drigvers, «Dusares», LIMC, III, 1986, 670-673. G. Lacerenza, «11 dio Dusares a Puteoli», Pateoli. 22-23, 1988-1989, 119-149. Romana Religio ¡Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 159 ECONOMíA Y RELIGIÓN: T. Frank, «The Sacred Treasure asid ¡be Rate of Manumission”, AJCP/I 53, 1932, 360-363. BR. Motzo, Caesariana e! Augusta: 1. Antonio, Ottaviano e il tesoro di Cesare,AnnaliFacc.Lett.Univ. Cagliari, Roma, 1933.8. Bromberg, «Temple Banking iii Reme”, Econ.Hist.Rev. 10, 19394940. 128. JO. Griffiths, Temple Treasuries. A Star/y baseden tite Werks of acero ami tite ‘Fasti of Ovid, Phuladelphia, Diss. 1943. P. Grimal, «Legge sacra de un antico santuario di Lavinie», AC 3, 1951. 99-103. T. Zawadsi, «Quelques remarques sur 1’etendue et l’acroissement des domains des grandstemples en Asic Mineare”, Ros, 46, 1953, 83-96. A. de Franciscis, Tempiam Dianae Tifatinae, Caserta 1956. G. Franciosi, «1 crediteri e l’ebligo dei sacra», Synle/eia Arangio-Raiz, II, Naples, 1964, 643-647. ¡4. Vidal, «Le dépot ‘in aede”’, RHD 43, 1965, 545-587. A. flrelich, Appanti su Economia e Religione, Roma 1966. D.F. Strong, «‘¡‘he admiistration of Publie Baildisig in Reme», BICS, 15, 1968, 97-109. 0. Bodei Giglioni, «Lavori pubbliei ed occupazione nell’antichitá classica”, Bologna 1973. A. D’Ors, «Sacra campecania. Sobre Cic. de legib. II. 19-21», Estadios Santa Cruz Tejeire, Valencia, 1974, 137ss. 5. Mazzarino, ‘ EFIGIES: 3M. Ramos Crespo, «Pilae’, efigies’ y ‘maaiac’ en las Compitalia remanas”, Helmantica, 39, 1988, 207-222. EGIPTO ROMANO (Religión en): E.A.W. fludge, Egyplian Magic, London 1899 y 1975. M. Rostovtzeff, «Kleinasiatische und Syrische Gótter im rómischen Acgypten”, Aegyptus. XIII, 1933, 493ss. A.C. Lcd, «Hadrian as King of Egypt’, Tite Namismatic (‘itronicle ami JoarnatoftiteRoyalNam.Soc., 8,1948,30-38. Hl. ¡IdI, CulIs ami Creedsin Graeco-Roman Egypt, Liverpool 1957. J. Schwartz, «Nouveaax apergus sur l’Egypte au temps de Marc- Auréle (161-180)”, Anc.Soc,, 4, 1973, 191-197. W.J.R. Riibsam, Gólter ant! Kalte in Fa<1am wáhrenddergriec/tishrómiscit-byzantiniscitenzeit, Bonn 1974. F. Dunand, Religionpepa/aire en Egypíe romaine, Les terres caites isiaqaes da Masée da (‘aire, Leiden 1979. J.E.G, Whitehorne, «New light en temple asid state in Reman Egypt», J. Reí. 1-cAsI., 11,1980-1,218- 26. F. Dunand, “Calte royal et culte imnpérial en Égyptc. Continuité et raptares”, en Das rómiscit-byzantiniscite Ágypten, Mainz 1983. N. Lewis, «Life in Egypt ander Reman míe”, La memoire des sables: la de en Egypte soas la dominatien romaine, Oxford, 1983, Paris 1988. L. Kakosi, «Das Ende des Heidentams in Ágypten”. Graeco-Ceptica. Grieciten ami Kopten. Saaíe 1984, 61-76. J .-C. Goyon, Les dieta-gardiens ef/a gen?sede temples: (d ‘apr~s les tales égyptiens de lépoque gréce romaine): les soixente dEr/fea et les soisante dix-sepl dieta de Pitarbaetitos, 1-II, Cairo 1985. P. Grandet. «Les songes d’Atia et dOctavias. Note surles rapports d’Auguste et de l’Egypte», RHR2O3, 1986, 365-379. Manfrediní, «Ottaviane, l’Egitto i seaatori e l’oracalo», Labee, 32, 1986, 7-26. D.J. Tho¡npson, Mempitis anderlite Ptolemies, Princeton 1988. L. Kakosi, Zauberei im Alíen Agypten, Budapest 1989. E. Bernaud, «Le cuRe tAu lien en Basse Egypte daprés les documein grees», DHA. 16.1, 1990, 63-94. E. Burkhalter, «Les statuettes en bronze d’Aphrodite en Egypte remaine d’aprés les decumentspapyrelogiqucs», RA, 1990, 51-60. MT. Derchain-Urtel, «Ágypteningriechisch- réiniseher Zeit. Tradition und Wandlaag», ZA ESA, 217, 1990, 111-119.0. Gerael, EJÉRCITO (Religio exereitus romanorum): A. von Domaszewski, «Dic Religien des Rémisehen Heere», West.Zeit.fiÁr Gescitichte ant! Kunst 14, 1895, 1-128 = Aafsátze zar rómiscitenHeeresgesciticitte, Darmstadt 1972, 82-204. Ch. Renel, Ca/les milileires de Reme. Les enseignes, Paris 1903. W. Rist, Die Opfer des rómisciten Heeres, Túbingen 1920. AS. Hee>., «Rosaliae sigaoram”, Harv. Titeol. Rey, 30, 1937, 5-35. ¡.A. Richmond, «Reman legionaires at Cerbridge, ¡beir supply-base, temples asid religious cults”, Arcitaeolegia Aeliana, 21, 1943, 127-224. W. Derichs, Herakles, Vorbi/d des Herrschers in der Antike, Kóln, Diss. 1950. AD. Nock, «The Reman Army and ¡be Reman Religieus year», HTitR, 45, 1952,187-252. A. Chastagnol, Lapréfecture urbaine ti Rome soas le bas-empire, Paris 1960. 5. Tondo, «11 Sacramentuin militiae nell’ambiente culturale romano-italico”, SDHI, 29. 1963, 1-223. iP. GuIIiam, «me Reman Military Feriale”, Hl!? 47, 1954, 183-196=Roman Army Paperv. Amsterdam, 1986. 123-136. J.C. Richard. «Les aspects militaires des funérailles impériales», Mel.Arch.Hist. 78, 1966, 313-325. 5. Tondo. «Notae salsacramentam militiae”, SDHI 34, 1968, 383ss.C. Martin, «The Gods of ¡be Imperial Army”, Histoty Today, 19, 1969, 255-263. M. Henig, <‘me veneratien of Heroes in the Reman Army», Britannia 1, 1970, 249-265. J. Fitz, Les Syriens ti Intercisa, Braxelles 1972. AM. Monrinho, «Ara a Japiter Depulsori dedicada por un veterano da legio VII Gemína», Rev.da Faculdade de Letras de Porte 3,1972, 327-331. H. Ankersdorfer, Síadien zar Religion des rómisehes Heeres von Augustas bis Diokletian, Konstanz 1973. E. Birle>., «Cehers 1 Tungrorum and ¡be Oracle of ¡he Clar-ian Apello», C/tiron4, 1974, 511-513. E. flirley. «The Religión of¡be Reman Anny: 1895-1077», AATRWII.16.2, 1978, 1506-1541. M.J. Oreen, A Corpus of Small (‘alt Objects from tite MilitaryAreas ofReman Bltain, London, BAR Brit.Ser. 52. .1. Helgeland, «Reman Army Religien», ANRWII.16.2, 1978, 1470-1505. MP. Speidel, Pie Religien of Iuppiler Dolicitenas in lite Roman Army, Leiden 1978. J. Helgeland, «Christian antA [he Reman Army from Marcas Aurelius te Cosislantine», ANRW, 11.23.1, 1979, 724-834. J. Kolendo, «Le róle ñu primus pilus dasis la vie religieuse de la légion, en rapport avec quelques inseriptiena des principia de Novae», Arciteologia, 31, 1980, 49-60. M.P. Speidel. Mititras-Orion: GreekHero ami Roman Army God, Leiden 1980. W.E. Kaegi. Army, society ami Religion in Byzantiam, London 1982. J.-C. Richard, «“M. Laetoriusprint pili centurio”: á propos de la dédicade du 162 8. MONTERO -8. PEREA temple de Mercare>’, en V. Lanternari et al., Scritti in memoriadi A. Brelich, Han 1982, 501- 9. A. Johnson, Reman Forís of tite First ant! second Ceníaries AD. in Britain ami tite German Provinces. New York 1983. II. Goette, «Corona spicea, corona civica asid Adíen’, AA 1984, 573-589. S. Rinaldi Tufi, “Stele di un navigater daimata”, Studi Llireglia, Roma 1987, III, 97-100. 5. Rinaldí Tufi, Militari romani su Reno. Liconograpitia degli ‘síehende SoMaten’ nelle síelefanerarie del ¡ sec.d.C., Roma 1988. MP. Speidel, A Diniltrova- Mliéeva, ‘ ELEUSIS (‘EXevo¿c): Ch. Picard, «L’eleusinisme á Reme au temps de la dynastie Julio- Claudienne», REL, 28, 1950, 77-80. Ch. Picard, «La patére dAquilée et ¡‘eleusinisme A Reme aux débuts de l’époque impériale», AC, 1951, 351ss. G.E. Mylonas, Eleasis ant! tite Eleasinian Mysteries, 1961. R. Bernhardt, «A¡ben, Augastus und die Eleusinisehen Mysterien», AthMitt. 90, 1975, 233-237. A. Motte, «Silence et secret dasis les mysteres d’Eleasis», Les rites d’initiatien, Loavala-la Neuve, 1986, 317-334. L.J. Alderink, «The Eleusinian Mysteries in Reman Imperial Times», ANRW 11.18.2, 1989, 1457-1498. K. Clinton, «‘¡‘he Eleusinian Mysteries: reman Initiates asid Benefacters, Secosid Century SC. te AD. 267», ANRWII.18.2, 1989, 1499-1539. K. Clinton, «Hadrian Constribation tedie Renaissance at Eleasis”, ProceedingsXBritisitMaseum Class.Co/loquiam, London, 1989. T. Duquesne, Demeter, Anubis ami tite Eleusinian Mysteries, Oxford 1990. R.F. Heale>., Eleasinian sacnfices iii tite Atitenian /aw cede, New York - London 1990. K. Clinton, Mytit ant! (‘alt. Tite Iconography of tite Eleasinian Mysteries, Atenas 1992. C. Antonett¡, «La centralitA di Eleusi nellideologia panellenica adrianea», Ostreka 4, 1995, 149-156. V. Magnien, ¡ Misteridi Eleasi, 1996. R. Turcan, «Coré-Libéra? Eleusis et les derniers paTens”, CRAJ, 1996, 745-764. ELIO ARÍSTIDES (Religión de/en) (HXÍw Apoxrd&¡c): AS. Festugiére, Popular piety: Ae/ius Aristides ami Asclepias, Personal religien ameng tite Greeks, Berkeley 1954. CA. Hehr. Aelias Aristides ami Tite Sacred Tales, Amsterdam 1968. A.J. Festugiére, Aelius Aristide. Discears Sacrés. Réve, religion, medicine au 11 sUc/e epr~s J.C., Paris 1986. HL. Martin, «Aclius Aristides asid ¡be Technology of Oracular Dreams”, HistericalReflections 14, 1987, 65-72. N. Méth>., «Réflexiosis sur le théme de la divinité de Reme: á propos de lÉ/oge de Reme d’Aelias Aristide», Latomas, 50, 1991, 660-668. M. II. Quel, «Parier de soit peur louer son dieu: le cas d’Aeius Aristide», en MF. Baslez el el., Linvention de t’aatobiographie <¡‘Hesiode ti Sainí Augastine, Paris 1993, 211-51. SM. Cortés, Elio Aristides, Madrid 1995. -ASKLEPIAEIA —»CURACIÓN —ESCULAPIO -CRACIJLOS -»StJENOS. ELISA: E. Griset, «La leggenda di Asma, Didone cd Enea”, RSC 9, 1961, 302-307. P. Heuze, «La mort et lagenie d’Elissa-Didon”, Caitier desÉtudesAnciennes 25, 1991, 189-193. ELPIS (‘EXng): II. Versnel, «Faith, hope asid worship. Aspects of religicus menlality in ¡be Ancient World”, en Síadies in Greekant! Reman re/igien (ed.H.S.Versnel), Leiden 1980, 84. -»SPES. EMILIO PAULO: J. Liegle, «L. Aemilius Paullus alsAugur Maximas im Jalire 160 und das Augarium des Heils”, Hermes 77, 1942, 249-312. EMPERADORES (Política religiosa) W Hartke, Romiscite Kinderkaiser, Berlin 1951. J. Heaujeu, “Politiqae religicuse et prepagande numismatique seas le Haut-Empire», Mélanges A. Piganiol, 111 Paris 1953, 1529-1540. C. Vatin, «Les emperears da IV siécle A Delphes», BCH, 86, 1962, 229-241. EM. Smallwood, Tite jews under reman rule. From Pompey te Diocletien, Leiden 1976. J. Straub, «Reflexien sar le religion et pelitique auz temps du Bas- Empire”. Transformationset Cenflicts aa IVsi?cle, Benn, 1978, 127-133. P. Keresztes, «The 164 5. MONTERO -8. PEREA Imperial Reman Government and ¡be Christian Church. II From Gallienus te ¡be Great Persecation»,ANRWII.23.1, 1979, 375-386. E. Smadja, «L’empereuret lesdieax enAfriqac remaine”, DHA, 11, 1985, 541-556. J.J. Hatt, «Les deux seurces de la reigion gauleise et la politique religieusc des empereurs remains en Gaule», ANRWII.18.1, 1986, 410-422. 5. Montero, Política y adivinación en el Raje Imperio Remano: emperadoresy harúspices, 193 D.C. - 408 D.C.), Bruselas 1991. D. Potter, Propitets ant! Emperors. Human ami Divine Autitority from Augastus to Pieodosias, London 1994. -‘Ver entradas de los emperadores o de las dinastías y -APOTEOSIS -{2ONSECRATIO, —‘CIlITO IMPERIAl., -.FIINERALES IMPERIALES. EMPERATRICES Y PRINCESAS: J. Aymard, “Vénus ct les impératrices seas les derniers Antonins», MEFRA 51, 1934, 178-196. R.D. Weigel. “Juno Regina and ¡he Reman Empresses», Jeurnal of tite Soc. ¿ ENDOTERCISUS: MEIl. Hermans, ~ ENEAS (Aeneas j>: R.H. Klausen, ¿ Aeneas”, AJP, 97, 1976, 344-360. Ti. Corneil, «Acncas’ arrival la ltaly», Liv. Class. Montit, 1977, 77-83. R. Chevalier, «Les avatars d’Enée depuis la derniére guerre mondiale», ¿ ENNIO (Religión de/en): MS. Salem, «Ennius asid ¡he lsiaci Ceniecteres», JRS 38, 1938, 56-59. E. Radian, «Ennius andhis friends», EntretiensFoandation Herdí, Gen¿?ve, 1972, 183- 195. 5. Timpanaro, «Ajicera su Ennie e le lacrime di Omero», RFJC, 199, 1991, 5-43. K.J. fleloch, «Dic Sonnenfuisternis des Ennius usid dervorjalianische Kalender», Hermes 57, 1992, ll9ss. Ci. Classen, «Esinius: ein Frereder la Rem», Gymnasium 99, 1992, 121-145. EPÍTETOS: M. Santoro, Epititeta Deoram in Asia Graeca. Culteram ex auctoribas Creacis et Latinis, Milano 1974. EPONA ( Eirova): CL. RálutA, “Reliefvotifdedicat Eponei descoperit la Razboieni-Cetale / Rehef votil censacré ‘a Epona d6couvert ‘a Razboieni-Celate”, SCIVA, 41, 1990, 83-85. 8. Boucher, «Epena”, LIMC, V, 1990, 985-999. M. Euskirchen, «Epona», BRGK, 74, 1993, 607-838. J.J. Thévenard, «Un sanctaaire dEpena”, Arcitéologie. 302, 1994, 6-7. M. Euskirchen, «Die Góllin Epona. Denkmáler im Rheinischen Landesmuseam», Rit. LMB, 1996, 32-36. G.L. lrb>.-Massie, «The reman arlny asid ¡be cult of the Campestres”, ZPE, 113, 1996, 293-300. EQUIRRIA: J. Loicq, «Le témoinage de Varron sar les Ecurria”, Latomus, 23, 1964, 491- 501. EQUUS OCTOBER: G. Durnézfl, «Le sacriuice humain de 46 ay J.C.”, REL 41, 1963, 87- 89. 6. Devereux. «The Equas Octeber Ritual Reconsidered», Mnemasyne, ser.IV, 23, 1970, 297-301. J.H. Vangaard, «The Octeber ¡-terse», Temenes 15, 1979, 81-95. C. Anipolo, «La cittá arcaica e le sae feste. Dae ricerche sal Septimonium e sull’Equus Octeber», Arcizeo/ogia Laziale 4, 1981, 233-240. CE. Pascal. «October Horse», HSCPh 85, 1981, 261-291. 6. Radke, «Equas October», Latomas, 49, 1990, 343-351. ERICTONIO (EpexOeÍc, Ep¿~6eó~, Ep,x&órLo~): R. Gordon, «Lucans Erichto”, en M. Whitby, Fiemo Viater: Classical EssaysforJ. Bramble, Bristol 1987. 231-241. V. Kron, «Ereedicus», LIMC, IV, 1988, 923-951. R.M. Danse, «Lanticosmo di Eritto e el capovelgimento dell’lnferno virgiliano (Lucano, Phars., 6, 333 sgg}’, MAL, 3, 1992-1993. D. flaud>., «Em Kultobjekt im Kontext: Der Erichthonios-Korb in Ovids Metamorpitesen», WS, 106, 1993, 133-165. EROS (Epoxfl: A. Nygren, Eros e! Agap¿=.La Notion Citrétienne de lAmear el ses transfermations, 3 veis., Paris 1944-1952. M. Grant: Eros in Pompeir tite Secrel Roems of tite Nalional Museum, New York 1975. 5. Pasee, Eros. Le figura e il culto, Genova 1977. 1. Pigeaud, «Le réve éretique dans I’Antiqaité gréco-romaine”, Litíeratare, medicine, secieté, 3, 1981, 10-23. D. Gillis, Eros ami tite Death in tite ¿ del Seminario de Arte y Arqaeolegía 57, 1991, 251-258. G. Vanotti. L’altre Enea: la testimonianza di Dionigi di Alicemase, Roma 1995. 1 .N. Roben, Eres romain, Paris 1997. EROTISMO: D. Gourevitch, «Quelques fantasmes érotiques et perversions d’ebject dasis la litterature gréce-roniaine”, MEERA 94, 1982, 823-842. -*BACANALES. ERRIAPUS: M. Labrwjsse, «Un santuaire rupestre galle-romain dana les Pyrénees», Mel. (‘it. Picard II, RA, 1949, 481-521. D. Non>., «Le dica Eriapus dévoilé» ZPE 43, 1981, 243- 248. C. fifllod, «Erriapus”, LIMC IV, 1988, 12-13. ERUMUS: R. Volkominer, «Erurius, Erario”, LIMC IV, 1988, 13. ESCEPTICISMO: 1. Ileaujeu, «Les constantes religieuses da seepticisme, Hommages á M. Renard, Bruxelles 1969; 61-73. ESCIPIONES (Religión 1 Política religiosa de los): P. Fraccaro. 1 processi degli Scipioni. Pisa 1911. J. Ainard, «Scipionl’Africainetles chiena da Capitole”, REL 1954, 111-116. G. Maurach, «Africanas Majer und die Glaubwiirdigkeit der Somnium Scipionis”, Hermes 92, 1964, 299-313. ¡-III. Sehullard, Scipio Africanus:Seldier ant! Po/itician, London 1973. A.E. Astin, Scipio Aemilanas, Oxford 1967. H,H. Schullard, Tite Etrucans ant! Reme, London 1967. F.W. Walhank, «‘¡‘he Scipionic Legend». Proc. Cenit. .F’hilol. Soc., ns. 13, 1967, 54- 69. E. Rawson, «Scipio, Laelias, Furias and ¡be ancestral religien”, JRS, 63, 1973, 161-174. R. Seguin, «La religion de Scipion l’Africain”, Letomas, 33, 1974, 3-21. E. Gabha, «P. Cornelio Seipione Mricano e la Ieggenda», Atitenaeum 63, 1975, 3-17. L. Cica, «L’originalitá del teatro di Terenzio aJia luce della nueva estetica della politica del circolo seipionico», Senda/ion 1, 1978, 73ss. A. Grilii, «Numa, Pitagera e la politica antiseipionica», Re/igione e politice nel mondo entico, Milano, 1980, 186-197. M. Jaczynowska, «La genesi repahblicana del culto imperiale. Da Scipieae l’Africano a Giulio Cesare», ~4titenaeam,73. 1985, 285-296. 1. Paladino, Falalis dux. iiominifatali efigli de//afortuno da Scipiene ad Augustc,Roma, Diss.Dottorato, 1987. N. Barti, ‘ ESCLAVOS (Religión de los): E. Hermann, Bibliographie zar Antiken Sklaverei, Boeham 1983,2 veIs. • M. Hadas. «Vestal Virglas and Ranaway Siaves”, Ctass.Weekly, 24, 1931, lO8ss. T. Frank, «The SaeredTreasure asid ¡heRate of Manumission”,AJCPh53, 1932, 360- 363. 0. Tihiletti, «Marsyas, dic Skiaven amI dic ¡narser», Srudi in onere E.Betti, Milano 1962. 0. Dumézfl, «L’esclave romain et le Genias», Métanges L. Séder Sengitor, Dakkar, 1977, 121-130. W. Eder, SER VITUSPUBL!CA. UntersacitungenzarEntsteitung, Entwicklung ant! Fun/clion den ifeniliciten Sktaverei in Rom, Wiesbaden 1980. F. Bómer, Unlersuchungen Uber die Religionen der 5/claven in Gniecitenland ant! Romí: Die wicittigen Kalte ant! Religionen fi, Roma ¿md fin lateinisúhen Weste, Mdnehen 1981. P. Veyne, «Suicide, 1’,sc, 168 8. MONTERO -8. PEREA esclavage, capital a droit romain», Latemus, 40, 1981, 217-268. M. Mrozek, «La religion des ouvriers des mines», Ros, 70, 1982, 139-148. E. Coarelli, ‘dside capitolina. Clodio e Mercasiti di schiavi”, Alessamirie eU monde ellenistice-romano. Stadi onore A.Adrieni, Roma 1984, 461s. H. Schuk-Fallcenthal, Sk/avereiindergriechisch-rómischenAntike, Halle 1985. MCII. Duniont, «La mert de l’escjave”, La inerí, les mons... Caen, 1987, 173-186. F. ¡lAmer, «Isis und Serapis inderWeltderSklaven. Eme Nachiese>’, Gymnasium96, 1989, 97- 109. E. Kwllien, Sklaven-mentalidú ita Spiegel Aníl/cer Wehrsagerei, Stuttgart 1991. 5. Montero, «Libres y esclavos en las listas romanas de prodigios», en Hem. Profesor Presede, Sevilla 1995, 555-560. 5. Montero, «Adivinación y esclavitud en la Roma antigua”, en ‘lía. Reviste del Instituto de ciencias de/as Religiones 0, [995, 141-156. 5. Montero, «Libres y esclavos en las listas romanas de prodigios», en Islam. Profesor ¡‘reseda, Sevilla 1995, 555- 560. J.M. Serrano, «Sceleratissimas Serues Pablicus: un episodio de la vida municipal afecíando a la ‘familia publica”’, ¡¡orn. J.M. Blazquez, III, Madrid 1996, 331-344. ESCULAPIO (Esculapius, ‘Au«Xirrc¿c): M. Guardueci, «1 predecesseri di Asclepio”, Stadi e Materia/idi SIena del/e Religioni, 8, 1932. 215-229. M. Guarducel. «Un Romano devoto dellAsclepio di Lebena: Publio Granio Rufo”, Historia, 7, 1933. 46-54. M. Guarducci, «1 rniraceli’ di Asclepie a Lebena», Histeria 8. 1934, 410-428. E. Roben, Epidauro. Paris 1935. EJ. Edeistein, L. Edeistein. Asclepius: a Collection and lnterprelaíion of tite Testimonies. Baltimere 1945. A.J. Festugiére, Popularpie!y: Aelias Aristides ami Asclepius, Persona> re/igion among tite Greeks, Berkeley 1954. A, Taffln. «Comznent en révait dans les temples dEsculape”. SAaB, 3, 1960, 325-367. M. Le fila>., «Hadrien et lAsklcpeion de Pergame”, DC!?, 100, 1976, 347-372, A. Walton, As/clepios: Tite Cali of tite Greek God ql Medicine, lthaca, N.Y., 3 veIs. 1979. 1’. Roesch, “Les ‘miracles’ d’Asklepios ‘a la époque romaine”, Médicins a medicine dans 1 ‘Antiquité, Salat-Etienne, 1982, 17 1-180. E. Sikora, ‘ marbre d’Aselépies de Nicopelis ad Istrusir’, Ariteelegije. 34, 3, 1992, 30-35. U. Kanipmann, «Asklepios mit Omphalos la der rómisciten Reichsprágung. Zu eineln Beispiel der Beeinflussung der Reichsprágung durch Lokaimfinzen”, JNG, 42-43, 1992-1993. 39-48. E. R>’an-Gurle>., «Le sanctuaire grec de Dion”, Arcitéologia, 279, 1992, 14-23. N. Yalouris, Die 5/cuipturen des Asklepiestempels in Epidaures, Munich 1992. J. Scheid, «Epigraphie et sanctuaires gaérisseurs en Gaule», MEFRA 104, 1992, 25-40. M. Garnini, «Attestaziene del cuto di Asclepie inSicilia”, Sic. Arcit., 84,1994,113-124. L. Schwindcn, «Dic Weihinschrift flir Asclepius CIL XIII 3636 aus Trier», 17, 57, 1994, 133-145. F. Van Wonterghem, «II culto di Esculapio fra i Peligni», Anc. Sec., 25, 1994, 177-188. R. Ziegler, «Aigeai, der Asklepioskalt, das Kaiserhaus der Decier asid das Christentum», Tycite. 9, 1994, 187-212. G. Manganaro, «Asklepios e Hygieia divinitA salvatrici e protettriei della cittá a Messina», ZPE, 113, 1996, 82-84. 5. Perea, «Aselepio - La Serpiente Celeste» Anales de Histeria del Arte, 9, 1999. -ASI ESENIOS: M. flohrmann, «La pareté rituelle: une appreche de la cetnnianaaté des Essénien.s», DHA, 17, 1,1991, 307-331. ESFINGE: J.Y. Carrez-Maratra>.. «Une énigme da Sphinx: l.Metr. 130”, ZPE, 95, 1993, 149-152. ESPEJO: M. Meslin, «Significatiens rituelles el symboliques da miroir», en Perennnitas. Studi onore A.Brelicit, Roma, 1980. 327-342. ESQUILINO: A. Camerún, «The date asid owners oftheEsquilinetreasare”,Amer. J. Arcit., 89, 1968, 135-45. L. Gatti Lo Guzzo, II deposito votivo dalí ‘Esquilme detie di Minerva Medice, Reme 1978. K.J. Shelton, Pie Esquilme Treesure, London 1981. K.J. Shelton, «The Esquilme treasare: die natare of ¡be evidence», Amer. .1. Arch., 89. 1985, 147-55. ESTACIO (Religión de/en): 11. Caneik, «Statius Silvae. Em Eericht fiber die Forschang seit Friedrich Vollmer (1898) (Bibliograpitie unter Mitarbeit von H.S.Van Dam», ANRWII.32.S, 1986, 2681-2726. H.J. Van Dam, «Statius Silvee. Forschungsbericht 1974-1984”, ANRW 11.34.5, 1986, 2727-2753. ~ K. Scott, «Statius Adulation of Domitian», AJPhiI 54, 1933, 247- 259. F. Sauter, Der rómiscite Kaiser/calI bei Mertial and Siatias, Stuttgart 1934. Z. Pavlovskis, «Statias asid Ihe latir Latin epithalamia”, (‘Ph, 60. 1965, 164-177. 5. Montero, «Divinidades egipcias en Estacio”, Habis 10-11, 1979-1980, 241-253. L. Bocciolini Palagi, «Enea, Scipione ci fratelli siculi (a propesito di Stat., Si/y. 111,3, 188ss.)”, Meia, 43, 1991, 199-207. D. Izlershkowitz, «Patterns of Madness in Statius’T/zebaid», JRS 85, 1995, 52-64. A.M. Taisné, <‘Stace et l’etruscadisciplina», Ceesarodunam,64, 1995,115-127. EJ. Gibbon, «Statius and insemna: allasien asid meaning in Silvae 5.4”, CQ 46.2 (ns.), 1996, 457-468. 5. Moflen Braund, «Ending Epies: Statius, Theseus asid a Mercifal Release”, PCP/Z.S, 42, 1996, 1-23. ESTATUAS: G. Maspero, «Le doble elles stataes prophétiques”, Éíudes de mytitologie et darcheelogie égyptiennes, Paris 1893, 1, 77-91. K. Scott, “‘¡‘he Signilicance of statues in 170 3. MONTERO -3. PEREA preciows meáals la Emperor ‘uership», TAPSiA, 62, 1931, 101-124. P. Saintyves, «De l’immersion des idoles antiquesaux baignardes des statues saintes dans le Christianislne», RHR 108, 1933, 135-183. M. Rebuffat, «Les divinités da jeur sur la cuirasse d’Aagaste de P.Perte”, MEFRA, 73, 1961, 161-228. Th. Pekary, «Goldene Statuen der Kaiserzeit», Róm.Mitt. 75, 1968, 144148. Th. Pekar>., «Statuen in der Historia Augusta”, BHAC, 1968/69. Bonn 1970, 151-172. y. Fazzo. La giastificaziene delle immagini religiose dalle tarda antichitti al cristianesimo, NapoIl 1977. L. Nista, Secellum Herculis. Le scaltare del tempio di Erce/e e Trastevere, Roma 1991. A. Borchini, «A proposito di gambe e piedi increciati nella rappresentazione funerarie antiche», Atitenaeum 74, 1986, 439-452. M. Cristofaní, «Sal procesodi antropomorfizzaziene del pantheonetrusco», Miscellanee etrusco- ita/ica, 1, Roma 1993. 9-21. 3. Estienne, «Stataes de dieux isoldes’ et lieux de culte: lexemple dc Reme», Caitiers da Centre G. GloIz 8. 1997, 82-96. ESTÉTICA: G. Ronnet, «lnteréí esthétique el religieax des Átitiopiques d’Heliodore”. Pal/as 42, 1995, 55-68. ESTILICÓN: 3. Mazarino, «La pelitica religiosa di Stilicone”, Ril~, 71, 1938, 235-262. L. Varadi, «Stilico, proditor arcani imperii», Acta Ant. Acad. Sc.Hang. 16, 1968, 413-432. R. KelIer, Stilicite oder Gesciticitte des west-rómischen Reich von 395-408, Berlin 1984. ESTOICISMO: B.N. Tatakis, Panétias de Ritedes, le fondateur da meyen-Steicismne. La vie et son oeavre, Paris 1931. M. van Straaten. Panétius, se vie, Les écrits el se doctrine, avec une édition desfragments, Amsterdam 1946. J. Gagé, «La propagande sérapiste et la lutte des empereurs flaviesis ayee les philosophes (stoiciens a cyniqaes)>, Rev.pitil. 1959, 73-100. E. Zeller, Stoics, Epicureans ami Sceptics, New York 1962. R. M. Wenle>., Steicism ant! its Influente, New York 1963. E. Elorda>., El estoicismo, Madrid 1972. AM. loppolo, «Lastrologia nene stoicismo antico”, en G. Giannantoni (cd.), La scienza ellenistica, Napoli, 1985, 73-91. AA. Long, Hel/enistic Philesopity, London 1986 (La fi/esq/le itelenística, Madrid 1977 y 1984), 111-203. R.J. Islankinson, <‘Steicism, Seicnce nad Divination», Apeiren, 21.2, 1988, 123-160. A.M. Ozanam, «Le mysíére et le sacré dasis le síelcisme romain A lépeque néronienne>’, BAGB, 1990, 275-288. W.K. Quinn-Schofleld, Tite Stoic idea oftite (‘ifl’, Cambridge 1991. iB. Gourniat. Les Stoiciens el >‘time, Paris 1996. -‘MUSONIO RUFO -<‘SÉNECA ESUS: PM. Duval. ‘ ETRUSCA DISCIPLINA: -‘ETRUSCA RELIGIÓN -<‘ARIJSPICINA ETRUSCA RELIGION (Religión): A. Mommsen, «Die saecula der Etrusker», RitM, 12, 1857, 539ss. CO. Thulin, Die etrus/ciscite Disciplin, 3 veIs., Góteborg 1905-1909. (‘.0. Thulin, “Die (iótter des Martianus Capella and der Bronzerleber von Piacenza”, Religiensgesciticitlicite Versacite ami Vorerbeiten, 3, 1907. 0. Albizzati, «Qualcbe nota su demoai etruschi”, Diss. Poní. Acc.Arch., 15, 1921, 233-268. L.R. Taylor, Local culIs in Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 111 Etruria, Roma 1923. H.J. Rose, «Qn te Relations betwenn Etrascan asid Reman Reigien», SMSR, 4, 1928, 161ss. RS. Conwa>., Pie elrascan influence en Reman religien, Manchester 1931. C. Ciernen, Die Re/igion der Etras/cer, Benn 1936. 0. Devoto, Tabalae Igavinae?, Roma 1940. R. Erking, <‘Culsa und Vandi”, RM, 58, 1943, 56-57. S. Weinstock, «Martianas Capella asid ¡be Cosmie System of the Etrascan», JRS, 36, 1946, lOlss. A. Grenier, «La religion étrusqae», Mona III, Paris 1948, 3-79. R. Bloch, N. Minot, «(Ees) Thesan”, LIMC, 111, 1956, 789-797. R. Herbig, «Zur Religionund Religiositát derEtrusker», Histeria 6, 1957, 123ss. R. Herbig, GotterandDamonenderEtras/cer. Mayence 1965. D. Romeo, 1/problema etrusco nells.a.C., Messina, Diss. dactil., 1965. J. Gagé, «Les traditions mixtes del’Etrurie meridionale et les premiers chemins de l’heflenisme religicuz A Reme», RH 240, 1968, 1-32. M. Pallottino, Etrascología, Buenos Aires 1965. Biznrri-Curri, Megica Etruria, Firenze 1968. A.J. Pfiffig, Rin Opfergel¿ibde en etraskischen Minerva, Wien 1968. M. Torelii, «Senatori etruschi della tarda reppubliea e dellhnpere», DArcit., 3, 1969, 285-363. L. Honfante, «Reman triumphs asid Etraseankings: the changing face of ¡be triumph», JRS, 60, 1970, 49-66. L. Bonfante, «Reman Triumphs and Etruscan Kings: ¡be Meatúng of¡be Latin Word Triumphas”, Studies JA. Kerns, Den Haag 1970, 108-120. R.D. de Puma, «The Dioskoari en Feur Etruscan Mirrors la Midwestem Coliectiosis”. SI Br., 42, 1973, 159-170. J. Kainiio, «The Ousing of Etruscan by latin in Etruria”, SíadRomaniza. of Etruria. Acta Inst.Rem.Finl. 5, 1975, 89-245. A.]. Pfifflg, Religio Etrusca, Graz 1975. M. Torelli, Elogia Tarqainensia, Firenze 1975. Y. Roe D’Albert, «Recherches sur la prise de Véies et sur Juno Regia». Annuaire de lEcole Prat. des Reates Eludes, IVsect., 1975-1976, 1093-1 103. M. Torelli, «Glosse etrusehe: qualque problemadi trasmissione”, Mél. J.Heurgen, Roma, 1976, 100l-l008. R. Bloch, «La religión etrusca» en H,C¡I. Puech (dir), Historia de las religiones. Las religiones antiguas, Hl. Madrid 1977, 185-223. AM. Comella, 11 materiale votivo tarde di are visca, Roma 1978. E. Rawson, “Caesar, Etruria asid te Disciplina Etrusca”, JRS, 68. 1978, 132-152. A. Stibbe-Twist, «Herakles in Etrurien», Titiasos. Sieben arcitáeelogiscite Arbeiten, Amsterdam 1978, Slss. LB. van der Meer, «Jecur Placentinum andthe Orientatien of te etruscan haruspex», Bu/l.Ant.Besch., 54, 1979, 49-58. Varios, Die Góttin von Pyrgi, Tílbingen 1979. H. Rix, «Rapporti onemastici fra el pantheon etrusco e quello remano”. Cli etruscití e Roma, Allí incentro di studio itt onere di M. Pallettine, Roma 1981, 104-126. M. Torelil, ‘ (ed.), La mor!, les mons, Vaa-delñ dans le monde romain, Caen 1987, 263-277. J. De la Geniére, «Rotuali funebri e produzione di vasi a Tarquina», Ricerche scavi e prospeltive, Milano 1987, 203-208. 1. Krauskopf, Todesdamonen ami Tótengótter im verite/lenistisciten Etrurien, Firenze 1987. B. Van der Meer, Tite BrenzeLiver ofPiacenza. Amsterdam 1987. 1. Krauskopf, «Eros (in Etruria)”, UM(’IV, 1988, 1-12. D. Briquel. «Gens ante alias magis dedita religionibus. Les Éírusques el le saeré», DAGB, 1989, 247-262. C. Chiaramonte Trere, «Alcani dati sulla prassi rituale etrusca», Scienze dell Anticitilá, 3-4, 1989-1990, 695- 704. 0. Colonna, «Le iscriziení votive etrusehe”. Scienze dell’Anticititá, 3-4, 1989-1990, 875ss. B. Van der Meer, «‘¡‘he evelution of Etruscan pan¡been», Cosmos 5, 1989, 77-91. D. Briquel. «Divination étrusque et mantique grecque. La recherche d’ane origine helléniqae de lEtrasca Disciplina”, Latomus 49, 1990, 321-342. A. Maggiani, La Citimera e il sao mito, Arezzo 1990. F. Pra>.on, «Wasserkalte in Etrarien», Die WeltderEírasker, Berlin 1990, 77- 79. J.F. Ilerthet. «LEtrasca Disciplina dans les Elégies de Preperce, Tibulle et Lygdamus”, Caesarodanam, suppl. 61, 1991, 89-99. .1. Fabre-Serris, <‘Ovide et lEtrusca Disciplina», esarodanum, suppl. 61,1991, 73-88. F. Guillaumont, “Manulius et l’Etrusca Disciplina», Ceesarodunam, sappl. 61, 1991, 100-115. F.M. Massa-Pairault, «Octavien, Auguste et I’Etrusca Disciplina», Caesaredunam, sappl. 61, 1991, 5-32. D. Briquel, «Les plus religieax des hoinines”, I..alies 11, 1992, 75-81. D. Briquel, «Tacite e les Res Etruscee», Caesarodunam, 26 bis, 1992, 61-71. 0. Guillanunie-Coirier, <‘Arbres et herbe. Croyances et usages rattachés aax origines de Reme», MEFRA, 104, 1,1992, 339-371. M. Bonamiel, «Le Muse in Etruria”, Prospeitiva 70, 1993, 2-21. 0. Capdeville, ‘ —*CHII.IERA—‘CERUM -*CLAUDtO 1 -CULSU/CULSANS —<‘DISCIPLINA ETRUSCAIARUSPICINA-<‘EVAN -FUFLUNS -LASA -<‘ORIGENES DE LA RELIGIÓN ROMANA -PHERSIJ -SEflILANS -TURAN -TUCHIJLCHA-*IJSIL -VANTH. ETRUSCOS: Q.F. Maule, H.R.W. Smith, VotiveReligienal Caere: Pro/egomena,Berkeley- Les Angeles 1959. P. Boyancé, «Les origines de la reigion remaine”, Éíudes sur/a religion romaine, Roma 1972, 1-16. A. AIIbldi, Die Struktur des veretruskischen Rómerstaates, Heidelberg, 1974. M. Torelli, Elogie Tarqainiesia, Florence 1975. A. Boéthius, Etrascanand EarlyRomanArcititectare, Harmondsworth 1978. D. Briquel, «Les Etrusques etle sacré: geas ante alias dedila religienias», et résumé daus Actes da XII?me cengr?s, Paris, 1989, 291-291. J.P. Moni, «The transfomatien of ltaly, 300-13 B.C.”, (‘AH, 8, 19892, 477-516. 0. Camporeale, «Eroi e signori nelle prime seene narrative etrusehe», MEFRA, 103, 1, 1991, 57-69. 5. Hummel, »Ettuskishe Miszellen IV», JOAI, 61, 1991-1992. D. BrkueI, «Cicéron et les Etrasques». ACD 31, 1995, 21-32. A. Naso, «Una dedica ad Ercele dallagro Tarqaiiese», ZPE, 105, 1995, 57-62. ÉUFRATES: E. Scheele, Die Oconegrapitie der Paradiesesflússe, 1937. P.A. Février, «Les quatre fleaves da Paradis», Riv. Arcit. Crisí. 32, 1956, 179-199. M. Blanchard-Lemée, «Eufrates”, L¡MC IV, 1988, 70-74. EUNAPIO DE SARDES: A. Baldini, Ricercite nella storie di Ranapio di Sarde. Problemi di síoriografla lerdo-pagana, Roma 1984. EUNUCOS: AD. Nock, «Eunuchus la Ancient religion», ARW, 23, 1925, 25-33. EUROPA (En el arte romano) (Eópóm, EIPóIrELa,EóPWIrd~I, Eópcar~; Eura, Europa): E. Zahn. Europe ant! der Stier, 1983. M. Robertson, «Europe, 1», LIMC IV, 1988, 76-92. 0. Wattel-de-Croizant, Lesmosa¡quesreprésententlemylitedEurepe (¡er-Vie sUc/es):évolatien et iníerprétation des mouifles grecs en milieu romain, Paris 1995. EUSEBIO DE CESAREA: TV. flarnes, Constantiste aná Rusebias, Cambridge 1981. EVAiN: 1. Krauskopf, «Evan”, L¡MC IV, 1988, 127-128. EVANDRO (EiYcevbpo;, Evander): 0.0. Bellnul. «Evandros», L¡MC IV, 1988, 40-41. E. Fantharn, «The role of Evander in Ovid’s Fasti» Aretitusa 25, 1992, 25, 1992, 155-171. EVERGETISMO: E. Cinerini, «Evergetismo ed Epigrafia: lavatienem la perpetuam’>, RSA 17-18. 1987-1988, 199-220. MD. Campanile, «1 sennni sacerdoti delkoinón dAsia: numere, rango e criteri di elezione», ZPE, 100, 1994, 422-426. F. Gaseé, «Evérgetas, fiestas y conciencia cívica en las ciudades griegas de época imperial”, en ¡Alvar, C. Blánqaez, y CG. Wagner (cds.), Ritual y Conciencia cívica en el Mundo Antiguo, Madrid 1995, 165-170 (= Opuscula selecta, Sevilla 1996, 347-351). 174 5. MONTERO -5. PEREA EVOCATIO: G. Wissowa, «Evocatio>,, RE, 6,1907,1152-3. V. BasanofT, Evocatio: Elude d’un ritael militaire roi’nain, Paris 1947. J. Le Galí, «Evocatio”, Mél. iHeargon, 1, 1976, 519-524. EXORCISMO: M. Milin, «An Exoreist en an Epitaph frem Sirmium», Síarinar, 47, 1996, 245-247. C. Noviello, «Un exorcista a Concordia? Osservazioni sa Cli. V 8708”, Aqaileia Nestra, 67, 1996, 165-172. EXPIACION: S.C.P. Trornp, De Romanorum Pieculis, Leiden 1921. A. Ahaecberli-Hoyce, «Thc expiatery rites of 207 liC.”, TAPitA 68, 1937, 157-171. R.M. Ogilvie, «Lustrum cendere”, JRS. 51, 1961, 31-39.M. Leniosse, «Mort et lustratio A propos de DiesiCassius 54, 28, 4”, RAID, 36. 1968, 519-524. E. Albanese, «Bidental, musidas, ostiam Orci nella categoria deBe res religiesae”, las 20 1969, 3ss. J.M. André, «La notien de Pestilence A Reme: du tabea religieux ‘a llaterpretatien préscientifique», Letomus, 39, 1, 1980, 3-16. Varios, Le de/it religieáb: dans la cité antiqae. Talle Ronde Roma, avril 1978, Roma 1981. E. Mac Ram, Prodigyand expietion: e study in religion ant! pelitics in Repablican Reme, Bruxelles 177, 1982. D. Pone, «Les enterremenís expiatoires A Reme», Rey. Phil.,.57, 1984, 233-243. EXTA: R. Schilling, «A propos des exta: ¡‘extispicine étrasque et la litatie romaine», ¡¡omm. A. Grenier, III, Bruxelles 1962, 1371 ss. J. Linderski, «Exta asid Aves: an Enunendation ir Rufmas, Origenis itt Numeres ¡¡emilia 17.2», HSPh. 85, 1981. 213-215. -BXTISPICINA. EXTASIS: l.M. Lewis, Ecsíatic Religion, London y New York 19892. RS. Kraemer, <‘Ecstasy asid Possesion: the atracrion of Women te the (‘alt of Dionysos», HTHR 72, 1979, 55-58. K. R. Sheppard, Ecsíatics ant! Asceíics: SIat!ies in tite Funclion ofRe/igious ectivi~es for women ix tite greco-Reman World, Ana Arbor 1990. EXTISPICINA: H. Bleeher, “De extispicio capita tria», Religiongescitichliche Vesacite ant! Vere rbeiten, 2, 1905, l7lss. J. Gagé, <‘Alpasiu, la Némesis etrusque et l’extispicium da siége de Veies”, MEFRA 66, 1954, 39-78. —<‘EXTA. EXVOTOS: G. Scarpat. «Appuntia “l’exvotodi Nicomaco”», Epigrephice7, 1945, 123-124. M. Guarducci, «Tre cippi latini arcaici con iscrizieni votive», BalI. Comm. Archeol. Coman. di Roma, 72, 1946-1948, 3-10. R. Bloch, «Les dépets votils et létude la la religien étrusqae a remaine, REA 63, 1961, 96ss. O. Durnézil, <‘Q.X: Offrandes et dénombrement au carrefour’, Latomas 20, 1961, 262-265. P. Pensabene el al., Terrecolte votive del Tevere, Reme 1980. P. Veyne, «Titulas Praelatas. Offrande, solennisation et pablicitédaus les ex-vote gréco-romains», Rev.erch., 2, 1983, 281-300. P. Iluvelin, «Aspects reiigieax de lobligation romaine. (1: Les tableltes magiqaes et le dreit romain. II: Stipulatio, stips et sacratnentum)», en Étades ditislerire da dreit commercie/ romein, Paris 1986, 218-292. R. Teja, «Prácticas de la oferta votiva del paganismo al cristianismo. La prohibición del ‘refrigeriuni en Milán y Roma», Scienzedell Antichitá. Stoñe, archeologia, antrepe/ogia 3-4, 1989-1990, 809-815. ¡ et Osijek», 0Z21, 1991. 37-50. D. Fishwiek, «Votive offerings te tite Emperor?”, ZPE 80, 1990. l2íss. IP. Morel, «Ex-veto par trasisformation, ex-voto par destination», Mé/anges Leveque VI, Paris 1992, 221-232. MT. Onorati, «Teste votive di Palestrina: recuperi e dispersioní», MEFRA, 104, 2, 1992, 597-657. 0. De Cazanove, «Suspensión d’ex veto dans les bois sacrés”, en en Les Bois Sacrés. Actes da Celleque International de Naptes 1989. Napeli 1993, 111-126. U. Manganaro, «Figurazieni e dediche religiose della Sicilia greca e romana», ZPE, 114, 1996, 77-81. —sAcRlFIcIe -STfl’S FABII: 1. Gag, «Quirinus fut-il le diea des Fabui?», AIélanges A. ¡‘(gante?HL Paris 1966, 1591-1605. A.W.í. Ilofleman, «Myth and histeriography tite tale of tite 306 Fabii”, Numen, 23, 1976, 210-218. FAMA: L. Braun, «Wie Ovid sieh die Fama gedacht bat (Met. 12, 39-63)”, Hermes, 119, 1991, 116-119. FAMILIA: E. Rawson, Titefamily in Anciení Reme. New Perspectives, New York 1966. E. Rawson, «Family Lite of tite Lewer Classes la Reme», CIPit, 61,1966, 71-83. P. Veyne, Le painetle cirqae. Socielegie itistoriqaed’un p/ara/ismepolitiqae, Paris 1976. D.P. Harrnond, «The Family Festivais of Reme». ANRWH.16.2, 1978, 1592-1603.5. Zedda, «Spiritaalitl e sagge-zza pagana nelletica della famiglia. Affmitá e differenze tra San Paele e in Cengiugalia praecepta do Plutarco», Lateranum 48, 1982. G. Franciosi, Clan gentilizio e strattura monegamiche. Contribule e/la sIena de/lafemiglia romana, Napeli 1983. SC. Ilurnphreys, Tite Family, Women ant! Deetit. Comparative Studies, London-Boston 1983. U. Franciosi (ed.), Ricercite sulla Organizzazionegentilizia romana, Napoli 1984. iP. Hallet, Fetitersant! Deugittersin Reman Sociely. Womenanálite Elite Femily, Princeton 1984. MA. Levi, «Pides, Terminas, Familia e le origini della cittá”, Religione e Ciltá. Roma 1984, 361-402. B.D. Shaw, «Latin funerary epigraphy asid fa¡niiy relatiesis io the Latee Reman Empire», Histeria, 33, 1984, 457-497. M.J.G. Gray-Fow. “Tite Wicked stepmothen’, Latomus 47, 1988, 741- 757. P. Veyne, «La famille et lameur A Reme», Annales (ESC), 1978, 35-63 = «La familia y el amor en el Alto imperio romane>’, en La sociedad romana, Madrid 1991, 169-211. JA. North, «Family strategy asid priestitoed in the late Repablie”, en J. Andreaa and H. Bruhns, Parenté el SímIégis Familia/es dans 1 antiquité, Reme 1990. 527-43. TAJ. McGinn, «Coneubinage and tite /ex Julia en Adultery”, TAPhA, 121,1991,335-375. TAJ. McGinn, «Tite SC frem Larinam and ¡be Repressien of Adultery at Reme», ZPE, 93, 1992, 273-295. C. Fayer, La familia romana. Aspetti giunidici e astliqaari. Roma 1994. —‘CONTRACEPCION -MATRIMONIo -NATALtDAI) -<‘MORTALIDAD INFANTIL SEXUALmAD. FANTASMAS: A. Peretti, «Una steria dei fantasmi oracolanti», Studi Classici e Onienta/i, 33, 1983, 39-81. FANUM: A. Fridh, «Sacelluni, sacrariain, fanam and related terms», Síadia Graeca etLatina Getitoburgensia 54, 1990, 173-187. -TEMPLO. 176 5. MONTERO -5. PEREA FASCES: T. Sch~fer, ¡mperii Insignia. Se//a (arulis und Fasces. ña Reprúsentation rómisciterMagistrale, Mainz 1989. FATA SCRIBUNDA: 5. Breemer - J.H. Waszink, «Pata Scrjbunda”, Mnemesyne 13, 1947 254-270. -NATALIDAD. FATUM: 1. Laeroix, «Patum et Fortuna dasis l’oeuvre de Tacite», REL<. 29, 1951, 147-264. 1. Kajanto, «God and late in Livy». Ann.Univ.Turkuensis, BUamaniera. 64, 1957. 1. Kajanto, «Ovids conception of fate”, Ann. Univ. Tur/caensis, 1961, 3Sss. W. Ptitscher, «Das rómische Fatam - Begrifí and Verwendung», AM?WII.16,1, 1978. 393-424. Varios, Viseges da Destin dans les Myíitologies, Mél.J,Duciteim, Paris 1983. A. Magris, L ‘idee del destine nelpensiere antice, Udine 1985. V. Neri, Dei, Fato e divinaziene nella letteratara latina del 1 sae. a.C.», ANRWII.16.3, 1986, 1974-2046. PH. Massa Pairault, «De Preneste ‘a VoIsññi: Mirerve, le ‘fatam’ et la constitation de la societé”, PP, 1987, 200-235. 1. Paladino, Fatelis dux. Ueminifaíali efiglí dellafortuna da Scipione ed Augusto. Roma, Diss.Dotterato, 1987. 1. Kajanto, God ant! Fale inLivy. Turka 1992. 1. Paladino, «Fatam, Faridici e Fatales daces nella Roma Repubblicana”, Tite Notion ofRe/igion in ComperativeResearcit, Roma 1994, 31 9- 325. C. Szekeres, «Contagie uná visfelalis. Einige Bemerkxmgen zu CiceTes de fate”, ACD, 26, 1990 57-61. -NEIJNA PATA. FAUNO: ECli. Smits, Faunas, Diss.Utrecht 1946. J. Gagé, «Enée, Faunus et le culte de Silvain pelasque», MEFRA 73, 1961, 69ss. C. Johns, «Faunas at Thetford: an early Latin dcity in Late Reman Britain”, en M. Henig and A. King (eds.), Pagan Gods oral Sitrines of tite Reman Empire, Oxford 1986, 93-103. L. Lusehi, ‘ FAUSTA AUGUSTA: 1. Rougé, «Fausta, femnie de Censtantin: crúninelle ea victime?», CH 25, 1980. 3-17. FAUSTINA/S AUGUSTMS: RA. Siater, “Diva Faustina, tite empress of Antox~irnis Pias”, NorritAmerjearnal 6, 1967, 279-280. 0. Donarini, «Tradizione cd originalita ada monetazione di Faustina Minore”, Qaat!.Tic. 3, 1974, 147-160. A. Frazer, «Re pyre of Faustina Senior», Siudies in Cla,ssicalArt ant! Archaeology te PH. von Blanc/cenhagen, New York 1979, 271-274. -‘EMPERATRICES Y PRINCESAS. FAVENS: E. Morales, J. Gómez-Pantoja, ‘ FAVII: 14. Adam, «Dc Thanatos A Eros: le sadisme discrel de Tite-Uve”, (‘a esarodanam, 27 bis, 1994, 45-65. FECIALES (Feriales): A. Wiss, Le droil ferial el lesfetiaux seas la repab/iqae remaine, Paris 1880. E. Santer, «Fetiales», RE, 6,1909, 2259-65. 0. Jiraní, «PaterPatratus», LF 57, 1930, 321-328. S.l. Oost. <‘Tite fetial la’u ané ¡be oatbreak of tite Jugurihine war”, Amer. 3. PitileL., Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 177 75, 1954, 147-159. i. van Ooteghem, «Le céremoniel remain dun traité de paix (Tite-Live 1, 24)”, LEC 23, 1955, 310-317. G. Duniézil, «Remarques sar le ius fetiale”, REL 34, 1956, 93-111. G. Nenci, «Feziali e aruspici in Cicerone (LegAl, 9, 21)”, PP 13, 1968, 140. 1. Bayet, «Le rite da fécial et le cernouiller magique”, MEFR, 52, 1971, 9-43. MB. Crawford, «Foedus and sponsie”, PBSR 41, 1973, 1-7. R.T. RidIey, «Reman declaratien of war», Historia, 75, 1973, 60-65. J.W. Rich, Declaring War in lite Reman Republic in tite Period of Transmarine Expan.sion, Bruxelles 1976. M. Sordi, «II giuramento della legie linteata e la guerra seciale», ¡ canali della propaganda nel monde antico, Milano, 1976 ((‘iSA 4), 160-168. Chr. Sauluier, «Le róle des pr&res fétiaax et l’applicatien dxi “ius fetiale” á Reme», Rev.Hisl.Dreit 58, 1980, 171-199. A. Magdelain. «Qairinus et le droit (spolia opima, ias fetiale, jas Quirituin)», MEER, 96, 1984, 195-237. Th. Widemnann, «me Feriales: a recensideration”, CQ, 36, 2, 1986. 478-490. T.R.S. Broughton, «Mistreatrnent of foreign legaís and ¡be Fetial Priesrs: titree Reman Cases», Phoenix 41, 1987, 50-62. C, Auliard, «Les Fétiaux, un collége reflgieax au service dii droit sacré international ea de la pelitique extérieare romaine?». en Mélanges PierreLévéque VL Religion, Paris 1992, 1-16. L. Chiorn, “Ferter Resuus. Tra l’augurium di Romolo cil pomerium di Claudio”, RPAA, 65,1992-1993, 127-153. R. Sgarbi, «A preposite del lessema latino ‘fetiales», Aevam, 66, 1992, 71-78. NG. Majorova, «Le peavoir des tribuna et le ius fetiale dans la Reme du IVe s. ay. a. e.: sur l’interprétation de lépisede de Caudiam”, IADr.P, 1, 1996, 76-79. L. Cappeiietti, «11 ¡velo dei tetiales e ¡1 concelte di civitas in Liv. lX, 45, 5-9>’, Tyche, 12, 1997, 7-13. -<‘GUERRA FEDRO (Religión delen): L. de Maria, Le femina in Fedre. Emarginazione e privilegio, Lecce 1987. FELICITAS: H. ErkeII, Augustas, Felicites, Fortuna. Lateiniscite Wortstudien. FENICIA-SIRIA: 14. Du Mesnil da Buisson, Études sur le dieux phéniciens itérités par lempire momain, Leiden 1970. £78 5. MONTERO -5. PEREA FÉNIX (4’oCpt~ -Cicoc; Pitoenix -icis): H. Castritius, «Der Phoenix auf den Aurei Hadrianas and Tacitas”, iNC 14, 1964, 89-95. R. van den Broek, Tite Myíit of tite Pitoestix according lo C(assica( ant! Early Christia.n Tro.ditiens, Leidttn 1972. L. Herrmarni. «Faux sibyllla et faux phénix seas Tibere», RBPIZ, 44, 1976, 84-88. H. Jacobson, «Tacitas and the Phoenix», Pitoenis, 35, 1981, 260-261. A. Tamrnisto, «Phoenix Felix et Tu. Remarks en the Phoenix la Reman Art», Arctos 20, 1986, 173-225. PERALIA: J. Ruepke, «Wann feierte Ovid dic Feralia? Zu 0v. Fast.2, 567f.», MIL 51, 1994, 97-102. FERENTINA: A. Grandazzi, «Identificalien d’une déesse: Ferentina et la lingue latine archaiqae». (RA,’, 1996, 273-294. PERIAE SEMENTIVA.E: J. Bayet, «Les feriae sementivae et les lndigitations dans le culte de Cérés et de Tellas”, IRIJR 137, 1950, 172-206. FERIALE DURANUM: RO. Fink, AS. bey, W.F. Snyder, “‘¡‘he Feriale Duranam”, Yale Class.Stud 7, 1940,1-122. J.F. Gillian, “Tite Roman Milirary Feriale», HTitR 47, 1954, 183- 196 =]d, Reman Army Papers, Amsterdam 1986 123-136. RO. Fink, Reman Militan’ Recevdsen Papyras, Cleveland 1971, 422-429. J. Helgelaud, «Reman Army Religion”, ANRW 11.16.1, 1978, 1470-1505. AV. Nock. <‘Tite Reman Army and the Reman religioas year”, HThR 45, 1952, 186-252 =Esseys en Religion ant! tite Anciení World, 11, 1972, 736-790. 8. Perea, «¿Por qué Vesta en el Feriale Daranam?», en Homenaje al prof Presedo. Sevilla, 1995, 579-590. 4’EPWVÓX): P. Aebiscber, «Le culte de Feronia et le gentilice Feronius», REPItE FERONIA ( 13, 1934, Sss. V. Pisani, «Peronia», Studi P.G.Rinal.di, Geneva. 1967, 163ss. D.E.M. Nash, «Feronia’,, MMC. IV, 1988, 132-133. FERTER RESIUS: L. ChiotTi, «Fez-ter Resius. Tra l’auguriam di Romolo e u pomeriam di Claudio», RPAA, 65, 1992-1993, 127-153. FERTILITAS: R. Vollkommen, «Feflilijas», LIMC, IV, 1988, ¶33. FERSU (Pite vsa):J.R. Jannot, «Phersu, Pliersuna, Personna», Speclac/essper«fseíscéniques, Reme 1991, 281-320. FICUS RUM1NALIS~ C.D. Hadzits, ~ PIDES: A. Adriani, «Traditie romana e callo della Fijes”, Stud. Rom. 4,1956. 381-389. 14. Heinze, «Fides», en Von Geisí des Rom¿rstums, t960~, 59-81. 1’. Boyancé, ‘(La mala de Pides”, ¡¡omm. di. Raye!, Braxelles 1964, 101-113. J. Perret. “Pides et la Fortuna (flor. C. 1, 35, 21-28)”, Forscitungenzar rámiscitenLiteratar. Fesí. K.Bñchner, Wiesbaden, 1970, 244- 253. P. Boyancé, «Pides et le sermesil”, Eludes sar/a religion roinaine, Roma 1922,91-103. Romana Retigio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 179 P. Boyaneé, «Pides Romana et la vie internationale», Érudes sur la religion romaine, Roma 1972, 105-119. P. Boyancé, «Les Romains, pueple de la Pides», Études sar la religion remaine, Roma 1972, 135-152. H. Versael, «Faith, hope and wership. Aspeas of religieus mesitality la the Ancient World», en Studies itt Gree/c ant! Reman religion (ed.H.S.Versnel), Leiden 1980, 84. 0. Necahiga, «Pides nella religione romana di etA imperiale», ANRW II, 17.2,1981,703-735. M.A. Levi, «Pides, Terminus, Pamilia e le origini della cinA>’, Re/igione e Ciltá. Reina 1984, 361402. 0. Freyburger, Fides. Étade sémantiqae et religiease depais les origines jasqaá l’époqae aagustéenne, Paris 1986. D.E.M. Nash, «Pides», LIMC, IV, 1988, 132-133, 133-137. A. Vaho, «Pides, foedus, lovem lapidem iurare», (ISA, 18, 1992, 115-125. C. Reusser, Dey Fidesíempel aaf dem Kapitol itt Rom und seine Ausstettung. Em Beitrag za den Ausgrabungen ant! dey Via del Mare ant! um das Kepitol, Roma (BalI. Cern. suppl.2), 1993. MA. Levi, <‘Clientela e Pides», fUL, 7,1996, 677-691. FIDES EXERCITUS: D.E.M. Nash, «Pides», LIMC, IV, 1988, 132-133, 136-137. FILIPO EL ÁRABE 1 Charbonneaux, «Aión et Philippe ¡‘Arabe», MEFRA 1960, 253-272. Li. Swift, «Tite Anenymeus Encemiumof Philip tite Arab», GRES, 7, 1966, 267-289. L. de Blois, “Thc Reiga of the emperor Philip tite Arabian», Te/anta 10/11. 1978-1919, 11-43. 1. Kolendo, «Plat avec répresentation da cirque lors des jeux séculaires de Philippe lArabe», BVb/. 50, 1985, 463-474. FILÓN DE ALEJANDRíA (Religión de/en): E. Hilgert, “Eibliegraphia Pitiloniana 1935- 1981», ANRWII.20.1, 1984, 47-97. >. F. Cun,ont, «Un mythe pythagericien chez Plotin et Pitien», RPII, 43, 1919, 79 ss. Varios, AA’RW, 11.21.1, 1984, 1-759. R. Williamson, Jews in tite Hellenistic World: Phile, Cambridge 1989. B. Decharneux, «Mantique et oracles dasis l’eevre de Philon d’Alexandrie”, Kernos, 3, 1990, 123-133. C.D. Yongue, Tite works of Pitile: complete ami anabridged new apuiated editien, Oxford 1998. FILOSOFíA: B. N. Tatakis, Pastétius de Ritodes, lefendatear da moyen-Steicisme, se vie et son oeuvre, Paris 1931. M. van Straaten, Panétias, se vie, Les écrits et La doctrine avec une édiíion desfragmentes, Amsterdam 1946. P. Vian, «La gaerre desgéasits devant les penseurs de l’antiqaité», REO, 65, 1952, 1 ss. C. Audresen. Logos ami Nomos. Die Polemik des ¡ Tithaca NY 1983. AA. Long, D.N. Sedley Tite Hellenistic Pitilosopitersí, Cambridge 1987. P.W. van der I FÍRMICO MATERNO: Thorndyke. ‘ FISUS SANCIUS: D. Briquel, «Sur les aspects militaires du diea embijen Pisus Sancius”, MEFRA 90, 1978, 133-152. FLAGELACIÓN: 8. Reinach, <‘La flagellatien rituelle”. L’Anthopologie 1904, 47-54. L. Feucher, «Plagellation et rites de fecondité aax Lupercales”, ARPO 83, 1976, 273-280. FLAMEN DIAIIS: 6. May. “Le Flamen Dialis et la Virgo Vestalis. Etude de droit religieux>’. RFA, 7,1905,3-16,6. Duznézfl, «Lapréhistoire des [laminesmajeurs”, BID? 118, 1938,187-200.G. Duniézil, «Le rex et les flamines maiores”,La regalitásegra,Leiden 1959, 407-417. 6. Duniézil. «Le flamen Qairinalis aux Consualia”, REL 39, 1961, 91-93. MS. Bassignano, «II flaminato nella politica romana fino alíetá di Tiberio”, Aif 125, 1966-1967, 241-291. W. P5tscher, «Flamen Dialis”, Mnernosyne, ser.IV, 21, 1968, 215-239. E. Albanese, “11 trinectium del flamen Dialis>’, SDH) 35. 1969, 73-98, D. Fishwick, <‘Flamen Augastorum”, HStPitil 74, 1970. A. Brelich, «Appunti sal Flamen Dialis», ACD 8, 1972, 17- 21. REA. Palmer, «Livy and Jupiter’s Priest’, Homenajee ATovar, Madrid, 1972, 341- 348. A. All7óldy, FlamistesprevinciaeHispaniae Citerioris.Madrid 1973. A.W.J. Holleman. “An enigmatic Funetion of tite flamen dialis (Ovid. Fas!. II. 282) and the Augustan Reform”, Numen, 20, 1973, 222-228. MS. Bassignano, Ilfiaminatene/íeprovinceremanedeil’Africa, Roma 1974. M. Leone, «II problema del flamunato di Cesare». Síadí di storia antica offerti daglia/lievia E. Manni, 1976, 193-212. D. Pone. “Trois vers problématiques dans les Pastes dOvide: Le Flamen Dialis aux Lupercales, Latomus 35, 4, 1976, 834-838. M. Leone, “II Romana Religio ¡Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 181 problema del flaminato di Cesare», Studi.Síeria Ant. offerti E.Manni, Roma 1976, 193-212. H. Le Bourdelles, «Le flamine et le brahmane. Nature de la fectien Etymologie”, RU.., 58, 1979, 69-84. G. Martonara, «Osservazioni sal flamen Dialis”, Miscellanea di studi classici itt enore E.Manni, Roma 1980, 1449-1475. J. Scheid, «Le flamine de Jupiter, les Vestales et le géneral triemphant. Variatiosis romalaes sar le teme de la figuratien des dieux», Le temps de la véfiexion 7, 1986, 213-230. J. Marcillet-Jaubert, «Sur les flamines perpétacís de Numide», “ZPE, 69,1987.207-223. J.H. Vanggaard, Tite Flamen. A StudyintiteHistoryami Socielogy of romast Religien, Copenhagen 1988. W. Poetscher, «Flamen Dialis», Hellas ami Rom, Huldesheim 1988, 419-445. J. Sebeid, «Le flamine de Jupiter, les Vestales et le général triomphant». en Le temps de la Réfiexion 7, 1986, 213-30. E. Marco, Flamest Dialis. El sacerdote de Júpiter en la religión romana Madrid 1996. FLAMEN CURIALIS: E. Bickel, «Beitráge zur rómisciten Religionsgesehiehte, 1. Flamen curialis and luno Curritis», RIIM 71, 1916, 548-571. FLAMEN FURINALIS: E. Flores, «II flamen Furinalis in Ennio, Ann. 117 8k. e la dea Fama”. Int!ex, 18, 1996, 87-92. FLAMINES: HG. Pflaum, «Les flamines de l’Afrique Romaine», en Afriqae Remaine. Scripte Varia 1, Paris 1978. L. Ladjimi Sebax, “A propos da flaminat féminin dasis les provinces africaines», MEFRA, 102, 1990, 651-585. A. Bielman, «Un nouveaa flamen chez les Helvétes», Pro Aventico. 38, 1996, 53-58. FIAMINESANNUI: R.M. Cid López, «Les FlaminesAnnai del Norteafricano. Notas sobre la duración del sacerdocio municipal del culto al emperador», Stut!ia Hislerica 6,1988,157- 164. FLAMINICA DIALIS: N. BoeLs-Janssen, «Laprétresseautroisvoiles», REL67, 1989, 117- 133. N. Boels-Janssen, ‘ FLAMINICAS: A. Bienian, R. Frei-Stolba, <‘Les flammniqaes da culte impérial: contribation aaróledelafenune seas l’ernpire romain”, EL. 1994,2, 113-126. L.A. Gysler. A. Bielman, «Le flaminal municipal: prétrise efficielle da culte impérial á travers les témeignages épigraphiqaes de la province des Trois Gaules», EL, 1994, 2, 93-111. FLAMMEUM: R. Schilling, «Le flanuneam, voile sacré, voile profane”, BEL, 34, 1956, 67- 68. R. Schifling, «La voile de consécretien dasis l’ancien rit romain”, Rites, cultes et diea.x de Borne, Paris 1979, 154-165. FLAVIO .IOSEFO (Religión de/en): L.H. Feidman, Jesepitas ami Moderst Scito/arsitip, 1937-1980), Berlin-New York 1984. L.H. Feldinan, «Postscript te ‘Josephas”’, ANRW 11.20.2, 1987, 1297-1304. Varios, ANRW 11.21.2, 1984, 763-1217. E. Trisogilo, 182 8. MONTERO - 8. PEREA «Lintervente divino nelle vicende umane dalia steriegrafia classica a Flavio Giuseppe e ad Eusebio di Cesarea», ANBWII.21.2, 1984, 977-1104. GP. Carras, Josephas ant! Jadaism: tite sitared Judaism of Paul ami Josepitus, Oxford 1989. R. Onuse, Dreams ami Dream Reperís in tite Writings of Josepitus. A traditio-Historical Analysis, 1996. T.P. Wiseman, Deatit of an Emperor, Exeter 1991. W. Whinston, Tite works of Josepitus, Oxford 1998. FLAVIOS (Religión 1 Política religiosa de los): K. Scott. Tite Imperial CalI ander tite E/a vians, Stuttgart-Berlin 1936. J. Gagé, “La propagande sérapiste et la lutte des empereurs flaviens ayee les philosephes (stoiciens et cyniques)”, Rev.phil. 1959, 73-100. G. Gigil, La dinastict dei secomii E/avii: Cosíantine IL Costante, Cestanzo II <337-361), Roma 1959. H. Castritius, “Za den Frauen der Flavien”, Historia 18, 1969, 492-502. St.J. Siznon, Tite Greater Officia/ Priest ofRome amier tite Y/avien ami Antonine Emperors, Chicago 1973. T.P. Wisen¡an, “Flaviasis en tite Capitel», AJAH, 3, 1978, 163-178. P. Keresztes, «The Imperial Reman Goverumení and the Christian Charch. 1 From Nero te tite Severi». ANRWII.23.1, 1979, 247-315. W. Schubert, Japiter in den Epen der Flavienzeil, Frankfurt 1984. R. Etienne, “Ces morts que len compte dans la dynastie flavienne”, La morí, les morís, Caen, 1987, 65-90. M. Torelil, «Culto imperiale e spazi urbani ir etA flavia. Dai relievi Hartwig allarco di Tito”, enL ‘Urbs. Espace urbain el histoire, Roma, 1987, 563-582. GB. Townend, «Tite Resteration of te Capitel in A.D.70”, Historia 36, 1987, 243-248. E. Gury, «La déceuverte de Téléphe á Hercalanu.m”, KJVFG, 24, 1991, 97-103. S.J. Friesen, Twice Neo/coros. Epitesas, Asia, ami tite Cult of tite E/a vian Imperial Fami/y. Leiden 1993. P. Le Roux, “Lévelution da calte impérial daus les provinces occidentales dAuguste á Domitien”, Pa//as, 40, 1994. 397-411. FLEGÓN DE TRALLES: Cit. Guittard, “Le témeignage de Phlégen de Tralles”, Les écrivains e! letrusca disciplina. Caesarodunum, sapí. 64, 1995, 123-133. W. Hansen, Pitíegon of Tralles. Beo/c oftite Marvels, transiated with asid introduction asid comnientary by William ¡-lansen, Exeter 1996W. Hansen, Pitíegen of TrallesBoo/cofMarve/s,Exeter 1997. FLORA ($Xú3pa, AvOouaa): P. Mingazzini. “Dae pretese figure mitiche, Acca Larenzia e Flora”,Athenaeum, 25. 1947. 140-165. T. Hackens, “Circus Florae”,Arch. Class, 30, 1961, 130-145. 14. Ho~ek, ‘ FLORALIA: T. Haekens, «Circas Florae”, Arch.C’less, 30, 1961, 130-145. i. Cels-Saint Hhlaire, «Le fenctiormement des Floralia seas la Republiquc”, DHA 1977, 253-286. -CALENDARIO. FLORO FLUCTUS: IT. Dyson, «Fluetus, lrarum, Flactus Curarum: Lucretian ReligiointheAeneid”, AJPL, 118, 1997, 449-457. Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 183 FOCIS: Jiménez Delgado, «Pro Aris et Focis», Helmantica, 23, 1972, 137-149. FOEDUS: M.H. Crawford, «Feedas asid sponsio», PBSR. 41,1973,1-7, A. Vaho, «Pides, foedus, Ievem lapidem iurare”, CISA, 18, 1992, 115-125. PONS: R. Bloch, «Pons et Tellus et la CiviltA”, MEFRA 99, 2, 1987, 563-571. E. Slmon, ‘ FORDUS 1 FORDICIDIA: J. Wbatniough, «Fez-das and Ferdicia”, CQ, 15, 1921, 108-109. L.L. Tels-de-Jong, Sur qaelques divinilés romaines de la naissance el de la propitétie, Delft 1949. -FORDtJS FÓRMULAS VOTIVASt J. Alvar, «Materiaux peur létude de la formule sive deas, sive dea”, Numen 32, 1985, 236-273. C. Letta, «Le dedicite Dis deabasqae secandum interpretationem eraculi Clan Apollinis e la Censtitutio Antoniana», SCa, 39, 1989, 165-280. T. Derda, «Inseriptiosis with tite formula titeoa charis kevdos en Late Reman Amphorae”, ZPE, 94,1992,135-152. A. Scheithauer, «Epigraphisehe Studien zur Herrscberideolegie 1. Salvis Augustis felix... Entstehung asid Geschichte cines Formalars», ZPE, 114, 1996, 213- 226. 5. Perea, «La fórmula epigráfica deus deaue, si deus si dea y diis deabasque», Veleia 15, 1998. FORO BOARIO: C. Bemoni, «Les enterrés vivants du Fez-mr Boarium», MEFRA 62, 1960, 133-146, C. Bémont, «Les enterrées vivants da Fez-rin Boarimin. Essai d’interprétation», MEE!?, 72, 1960, 133-46. F. Castagnoli, «11 culto della Mater Matuta e della Fortuna siel Foro Boario”. Stud. Rom., 27, 1979, 145-52. D. Briquel, «Des propesitiesis neuvelles sar le rituel densevelissement de Grecs et de Gaulois au Feruin Boarium”. REL 59, 1981, 30-37. A. Fraschetti, «Le sepelture rituali del Foro Roano», Le délil re/igieu.x, Roma, 1981, 51-115. A. Soinella Mura. Larea sacradel Foro Roano, Roma 1981. D. Briquel, «Des propositions neuvelles sur le rirael densevelissernent de Crecí er de Gaulois an Penan Bearium: A propos de Le sepeltore rituali delForo Beario», RE.L, 54, 1982, 30-37. 0. Briquel, «Des proposirions neuvelles saz- le rimel densevelissemení de Grecs et de Gaulois aa Fornir Bearium 11”, Kenlron, 2, 1986, 30-33. F. Coarelíl, II Foro Beario. Dalle origini el/afine della Republica, Roma 1988. 1. Ruggiero , «Ricerehe sul tempio di Pez-tuno nel Poro Boarie: per ana rilettuz-a del monumento», SCA)?, 94, 1991-1 992, 253-286. R. Ross Holloway, «Aedes Minervae in Foro Boario”, AJA. 97, 1993, 307. MA. Levi, “Ercole al Foro Beario e le origini di Roma>’. RAL, 7,1996, 445-449. FORO ROMANO: H.P. Rebert, H. Marcen, «Tite Temple of Concord in the Reman Fomm», MAAR, 5, 1925, 53-77. 14. Peroni, «Per una nueva cronologia del sepolereto arcaico del Foro. Seqaenza culturale e significate sterico”, Civiltá de/ferro, Bolegna, 1960, 461-499. DE. Strong, IB. Ward-Perkins, «Tite temple of Castor ir tite Pez-um Romanair”, PBSR, 30. 1962, 1-30. 14. Brifliant, «Tite Arcb of Seplimius Severus in [he Reman Fez-mr”, MAAR 39, 1967, Sss, P. Zanker, FerumAugustum. Das Bildprogremm, Túbingen 1968. M. Grant. Tite Reman Forum, London 1970. Ch. Hulsen. 1/ Foro Romano. Storia e monumenti, Roma 184 8. MONTERO -8. PEREA 1982. 1’. Coarelil. 1/Foro Romano. L Periodo Arcaico, Roma 1983, 1993’. J.C. Anderson, TheHistoricalTopograpityoftiteimperialFera, Bruxelles 1984. F. Coarelil, it Foro Romano. ¡1. PeriodoRepubbilcano eAugusleo, Roma 1985, 1993’. M. Todd, «Fez-am and Capitoliuir la the eaz-ly empire», en E. Grew and E. Nobbley (eds.), Reman Urban Topogrephy itt Britain ami tite WesterstEmpire, London 1985, 56-66. H. Riemann, «Zum Forumstempel asid 7am untez-en Heiligtuni der Fortuna Primigenia za Preneste», BM, 93, 1986, 357ss. M. Bonneford, “Transferts de fonetiosis et mutations idéotogiques: le Capitole et le fez-am d’Auguste”, LUrbs.Espace arheist et itistoire, Roma, 1987, 251-278. E.M.C. Scoditi, Foro Romano, Roma 1988.7. Nielsen, J. Zahie, «‘¡‘he Temple of Castor asid Pollux en tite Forum Romanum. A Preíiminaz-y Report in Ihe Seandinavian Excavations 1983-1985», Acta Arciteeolegice 69, 1988, lss. Al. Ammer¡nan, “On tite origisis of tite Fez-am Romanam”, AJA 94,1990,622- 645. C. Gronne, «Pragments of AreltitecturalTerz-acottas from tite First Temple of Castor asid Poflux en Ihe Porum Romanum. A preliminary Report>’, An.Rom., 19, 1990, 105-117. CM. Ansiei, 1/foro di Cesare, Reme 1991. E. Nedergaard. «La coliocazione originaria dei Fasti Capitolini e gli archi di Augusto nel Pez-o Romano”, BCAR, 96, 1994-1995, 33-70. FOROS PROVINCIALES: R. Etienne. 1. Piso, A. Diaconescu «Les deux fez-taus de la colonia Ulpia Traiaaa Augusta Dacica Sarniizegetasa”, RFA, 92, 1990, 273-96. FORTtJNA: J. Strzygowski, «Die Tyche veo Konstantinopel’~, Analecto Graecíensia, 1893. 144-153. iB. Carter, «Tite cognomina of tite goddess Fortuna”, TAPitA 31, 1900, 60-68. W.W. Fowler, «Caesars Cencepí ofFortuna», CR 17, 1903. F.M. Wood, “Domitian ami thc Imperial Fortuna”, TAPitA, 73, 1943, 1-34. H. Ericsson, «Caesar ucd sela Glñck”, Eranos 42, 1944, 57-69. M. Guarducel, «La Fortuna e Servio Tullio iii un’antichissima sors», Bestt!iconti Pon!. Accat!. Rem. di Archeol. 25-26, 1949-1951, 23-32. R. De Coster, «La Fortuna d’Anuium et l’Ode 7, 35 d’Herace”, AC 19, 1950, 65-80. J. Lacroix, “Fatum et Fortuna dasis l’oeuvre de Tacite», BEL, 29, 1951, 147-264. H. Erkell, Augustas, Felicitas, Fortuna. Laleinisehe Wortstat!iest. Góteboz-g 1952. A. North. «Virtus and Fortunain Florus”, Frenos, 50, 1952, [11-128. F. Fasolo, ¡1 santuario della Fortuna Primigenia a Palesirina, Reme 1953. 1. Gagé, «Classes dage. Rites et vétements de passage dasis ¡‘ancien Latium. A propos de la garde-robe du rei Servias Tallias et de la dése Fortune”, Cait.Int.Sociol. 29, 1958, 34-64, 0. Brendel, ‘ 502-558. 3. Cha¡npeaux, Fortuna. Rechercites sur le calte de la Fortane ñ Reme e! dans le monde romain des origines á la morí de César. 1. Fortuna dans la religien arcita¡que, Roma 1982. 1. Kajanto, «Notes en te cult of Fortuna», Ardes 17, 1983, 13-20. K.J. Shelton, “Imperial Tyches”, Cesta, 18, 1979, 27-38 = AJA, 89, 1985, 153-154. D. Briquel, “A propós d’an oracle de Préneste», La divinalion dans le monde étrusqae-italiqae.iL Caesarodanam 56. 1986. ll4ss. H. R¡eniann, «Zum Forumstempel und zum unteren Heiligtum der Fortuna Primigenia za Preneste”. BM, 93, 1986, 357ss. J. Chanipeaux, Fortana, Di Les Transformationsde Fortuna seas le Répabliqae, Roma 1987. C. Grottanelli, «Servio Tullie, Fortuna e l’Oriente”, DdArch, 5, 1987, 71-110. EM. Steinby. «11 lato orientale del Foro Romane. Prepeste di lettura», Arcíos 21, 1987, 139-184. A. Ziolkowski, «Q. Latatius Cerco cos.241 andte Serles Fortanae Prñnigiiae”, Civiltá Classica e Cristiana. 8, 1987, 319-322. 1. Kajanto, “Epigraphical Evidenee of the cult of Fortuna ir Germania romana”, Latomus, 47, 3, 1988, 501-525. 1. Kajanto, «lnterpreting Fortuna Redax», Hom. iNI. Piel, Túbiagen 1988, 35-50. 0. Plácido Suárez, “11 culto di Tyche nellAtene di Erode Altice», AFLP, 26, 12, 1988-1989, 139-167. 3W. Ermatinguer, «BE., Benum Factum or Bona Fortuna?», ZPE 79, 1989, 161-162. JA. Garzón Blanco, «Los símbolos numismáticos de la Edad de Ore de les Antoninos: Felicitas, Fortuna, Hilaritas y Laetitia», Slut!ie Histerica 7, 1989, 153-162. M.A. Marié, «Virtus et Fortunaehez Ammien Marcellin. La responsabilité des dicuz et des hommes dans labandon de Nisibe et la défaite dAndrineple”, BEL, 67, 1989, 179-190. L. Anselniino, L. Ferrea, M.J. Strazzulla. «II frontone di via di 5. Gregorio edil tempio della Fortuna Respiciens sal Palatino: una nueva ipotesi”, RPAA. 63, 1990-1991, 193- 262. N. Frapiccini Alfleri, «Un brenzetto di Iside-Fertuna da Sentinum”, Picas, 10 1990, 177-197. REA. Palmee. “Cults of Hercules, Apello Caelispex and Fortuna in aad areand te reman Caule Market”, JRA 3, 1990, 234-244. 5. Wagner-Roser, «Ein’Hermerakles’- Fortana-Relief aus der Ortenaa”, A/VB, 43, 1990, 30-32. VM. Zubar, Mía. Tejster, «Un médaillon en or ayee une représentation de Fortuna et Glycon, provenant de Chersenése”, VDI, 1991. 3, 76-84. M.J. Strazzulla, «Fortuna etrusca e Fortuna romana; due cicli decerative a confronto (Roma, via 5. Gregorio e Bolsena)”, Oslraka, 2, 1993 317-349. F. Coarelil, «Iside e Fortuna a Pompei a Palestrina», PP 49, 1994, 119-129. F. Coarelli, «Iside e Fortuna a Pempei e a Palestrina», PP, 274-275, 1994, 119-129. C. Rodr(guez Alonso. “Tyche y Areté en el proceso histórico de Roma según Plutarco”, en Estudios sobre Plutarco: ideas religiosas, Madrid, 1994, 447-454. J. Champean, «Statuette de la Fez-tune tz-oavée A Bruyelle”, Vie arcit., 43, 1995, 5-12. F. Morales, 3. Gómez-Pantoja, “Un ara de Aldeaseñor (Soria)”, Ficheiro Epigrafico 48, 1995, insc.214. M. ~egvié, “Fortuna á Topuske», ARR, 12, 1995, 283-289. FORTUNALES: J. González, «Tabula Siarensis, Ferlunales Siarenses et Municipia civium remanoram”, ZPE. 55, 1984. 55-100. $PHN 5 Perea. «Teóaime egipcio ‘I’p~v, ‘dios que escucha, en un altar de Córdoba>’, Anales de Arqueología CordobesaS, 1997, 27-41. FRIGIA (Religión en 1 de): P. Lambrechts, «La politique religieusedes empereurs romams. Leur attitud envers les cultes egyptiens et pbrygiea», NClio, 10-12, 1958-1962, 243-245. T. 186 8. MONTERO -5. PEREA Ritti, «Epigrafi dedicatorie imperiali di Hierapolis di Frigia”, RAL, 38, 1983, 176-178. M. Le Glay, «Saz- l’implantation des sanctuaires eiientaux A Reme”. L Urbs. Espace urbain el histeire, Roma, 1987, 545-562. T. Ri.tti, «Oracoli alfabetici a Hierapolis di Frigia”, MRO 14, 1989, 243-286. Th. Drew-Bear, Chr. Naour, «Divinités de Phrygie», AM?WII.18.3, 1990, 1907-2044. FRONTÓN (Religión en): E. Champlin, Frente ant! Antonine Reme, Cambridge. Mass. asid London 1980. 5. Montero, «Religión del campo y religión de la ciudad en el Epistolario de Frontón”, enL’AfricaRenzana. Atti delX convegno di siadie, Sassari, 1994, II, 757-768. B. PouLe, «Remarques sur Fronton et letrusca disciplina”, Caesaredanam, 1996, 97-99. FRUGIFER: A. Blomart, “Frugifer: une diviité mithriaque léontocéphale décrite par Arnobe”, BID?, 210. 1993, 5-25. FRUTOS: J.M. Blázquez, “El simbolismo funerario del del hueve y la granada en las antiguas religiones mediterráneas», en su Imagen y mito, Madrid 1977, 69-98. 0. Fasciano, «La pomme dasis la mythelogie gréco-romaine». MélangesM.Lebel, Quebec. 1980, 45-56, F. Muthinann, Die Granatapfel, Sym/’ol des Lebens in der alíen Welt, Berna 1982. FUrIA (LEX): AH. Greenidge, “ThcRepeal of the lex Aelia Fu/la», CR,7, 1893, 158-161. W.F. Mac Don!. «Clodius and [he Lex Fu/la”, JBS, 19,1929, 164-179. GV. Sunner, «Les Aelia, Lex Fu/la”, AJPit, 84, 1963, 337-358. FUFLUNS: J.M. Paillier, «Fafluns e Catha”, II Cenvegne Jníern, Etrusco, Fiz-enze 1989, 1271-1281. L. Bonfante, «Fufluns Pacha: [he ErruscanDienysas”.enTh. Carpenter asid CA. Paraene (eds.), Masksof D¡onysas, Ithaca 1993, 221-235. FULOLIR: MA. Kugener. “Constantin et lart fulgural des haruspices», Rev.¡nst.pab/ique en Belgiqae, 1913, 183-189. W. Fiedier, Antiker Wetterzauber, 1931. A. Piganiol. «Sur des textes fulguratofres relatifs A la interpretation du tennere”, BSAF, 1950-1951. 14. Lefort Desylouses, «La roue, la svastika et la spiz-ale, symboles antiques du tonnereet de la feudre», GEA, 97, 1955. M. Le Glay. «Fulgur cosidita. Un lieu consacré por la foadre en Grande Kabylie», Lybyca, 7, 1959, 101-109. p. M’mgazzini, «Falgur conditure e bidental, nonché l’eximelegia del neme bidental”, Oh archeotogi ilaliani onorí A. Maiuri, Cava del Tirreni, 1965, 317-336. 1. Gagé, ‘ FUNDACIÓN DE CIUDADES: J. Le Gail, «Les rites de foadation de les vifles romaines”, BSAF. 1970 (1972), 292-307. J. Le Galí, «Rites de fendatien». Stadi su/la Cittá Etrusca e Ilelica preromana, Bologna, 1970, 59-65. P. Lévéque, «Genese de la cité, contradictions sociales et mutaments z-eligieuses”, Religione e citó. Roma, 1984, 347-360. 0. BriqueL, “1 riti di fendaziene”, en Tarqainia, ricercite, scavi e prospettive, Milan-Reme, 1987, 181-190. FUNDACIÓN DE ROMA (RITOS DE): 1. Aymard, “Cosinnode-Hercule, fondateur de Reme”. REL 14,1936,350-364.1. Perret,Lesoriginesdela/égendedeRome, 281-31, Paris 1942. A. Brelich, Tre variazioni romane sal tema de/le erigini, Roma 1955. G. Georg¡ “La leggenda delle eriginí di Roma in un raro medagline di Adriano”, RIN 1955, 84-87. E. Magotteaux, “L’augare des deuze vautetirs».. AC, 25, 1956, 106-111. T. Dohrn, «Romulu’s Grfiindung Rems”, MDAl(R) 71, 1964, lss. A. Giardina, <‘The origins of the Reman republic”,Lesoriginesde/aRépablique romaine, 1967, 3-43. D. Briquel, «Latriplefendatien de Reme», RIÁR, 189. 1976, 145-176. 6. Piccaluga. «Fendare Roma, dornmare Caz-tagine: un mito delle ozigini»,Attil Ceng.StadiFenici e Punici, Roma 1983,11.409-424. MA. Levi, «Roma Colonia e Commodo ‘Cenditor”’, en Re/igione e Ciad, Roma 1984. 15-320. 1. Martínez-Pinna, «En temo a los orígenes de Roma», Gerión 2, 1984, 356-369. 1. Poucet, Les origines de Roma. Tradition etitistoire, Bruxelles 1985. J.D. Evans, Tite legenós of Ear/y Reme asedas Political Propaganda itt tite Roman Repablican amiAugustan Periods, Ph.Diss. 1985. F. Castagnoil, «II mundus e u rituale della fondaziene di Roma», Festschrifl G. Red/ce, M Collection Premier Cycle, PUF, Paris, 1996. D. Briquel, «Religion étnisqae et ebristianisme». Eupitrosyne. Revista de Fi/elogie Clássica, 25, 1997, 327-335. J. Martínez Pinna, «Rhome: el elemente femenino en la fundación de Roma”, Aevam, 71, 1997, 79-102. FUNERALES IMPERIALES (Funus imperatorwn): P. Francbi, «1 funerali ed u sepoleliro di Constantino Magno», MEFR, 26, 1916-1917, 2OSss. R. Izleidenreich, «Tod asid Triuxnph la der rémisehen Kunst>’, Gymna.siam, 58, 1951, 326ss. P. Gros, «Rites fanéraires et rites d’imnortalité dasis la liturgie de l’apethéose impériale”, Annuaire EPHE, IV sectien, 1965- 1966, Paris 1966, 477-490. J.C. Richard «Les funérailles de Trajan et le triomphe sur les Partites», BEL, 44, 1966, 351-362. J.C. Richard, «Enée, Romalus, César et les fanérailles frapériales”, Mel.Arcit.Hist. 78, 1966, 66-78. J.C. Richard. «Les aspects militaires des funérailles impériales». Me/Arcit Ilisí. 78, 1966, 313-325. J.C. Richard, «lacineration et inhamatienaux funeraillesimpériles. Histoireda rituel de l’apotheose pendant le haul-empire», Latomas. 25, 1966. 784-804. J.C. Richard, “Tombeaux des empcrearset temples des ‘divi’: notes sur la signification reigieuse des sépultures impériales á Reme”, RHR, 170, 1966, 127- 142. J.C. Richard, «Les funérailes dc Trajan et le triompite Sur les Parthes”, BEL, 44, 1966, 351-362. J.C. Richard, «Incinéz-ation et inhumation aux fanérailles impériales: histoire da rituel de lapothéese pendant le l-laut-Empire», Latomus, 25, 1966, 784-804. K. Kraft. «Der Sisin des Maasoleums des Augustus”. Historia, 16, 1967. 189-205. R.P.C. Hanson, «Tite Circumstances auending [he Death of Emp. Valeus Severas in 306 or 307», Hermatitena, 118, 1974, 49-69. E. Cizek, «La mort de Vitellius dans les Vies des doaze G’ésars de Suetone”, RFA 77, 1975, 125-130. AM. Colini. «La tomba di Nerone”, Col/Sed. 4. 1975-1976, 35-40. J.C. Richard, «Recherches sur certaisis aspects da culte imperial: Les funérailes des empereurs Romalas aax deus premiers siéclesde notre érc», A/VRWII. 16.2, 1978, 1121-1134. W. Buss, «Das Ende des Maximianas», Latomus, 36, 1978, 719ss. F. Fittschen. ‘ FURIAS: 8. Eitrem, ‘ CAnIl: M. Onaitoil, «Gabii”, PR, 36, 1981, 152-173. GALA PLACIDIA: A. Sirago, Gal/a Placidia e la trasformazione politice del/Occidente, Leuvain 1961. Romana Religio ¡ ReUgio romanorum Diccionario Bibliográfico 189 GALBA (ReligiónlPoiltica religiosa de): M. Le Glay, “Une dédicace á Venus offerte á Caesarea par le futur empereur GaIta», Mél. offerts J. Carcopine, Paris, 1966, 629-639. 1. Sondni, «Note sulla monetazione di Gaita», RíA’, 1971, 77ss. C. Ca/ti, «U Palladio suiJe monete di Galba», Atti CERDAC 11, 1980-1981, 109-116. GALENO: R. K¿ibert, «Das nur la arabisher ÉYberlieferang erhaltene Urteil Galeas tiber die Christen”, Orientalia, ns. 25, 1956. 404-409. GALERUS: F. Dick, Lituas aníS Galeras, Wien, Diss. 1973. GALERIO (Religión/Política religiosa de): P. Mastien, «Aeternae memoriae Galeri Maximiani», BEN 114, 1968, 15-43. GALIA ¡ GALLIA (Religión en): G. Dottin, La religion des Celles, Paris 1904. ML. Sjoestedt, Dieax et itéros des Celtes, Paris 1940. E. Krúger, <‘Die gallischen und dic germanischen Dieskaren. Divasine und Dinomogetisnanss asid dic Alces”, Trier Z. 15, 1940. 8-25. A. Grenier, «Les Dioscures gauleis», RFA 44, 1942, 280. A. Grenier, «Diescures gaulois et Alces germaniques”, RFA 46, 1944, 328-329. J. Vendryes, La religion des Ce/les, Paris 1948. M. Labrousse, «Un santnaire rupestre galle-remain dans les Pyrénees”,Mel. Cli. Picard 11, RA, 1949. 481-521. E. Male, La fin da Paganisme en Gea/e, Paris 1950. E. Thevenot, «Medicine et religien aux temps Gallo-Romains», Lalomus, 9, 1950, 415-426. II. Dragendorf, «Der Altar der Roma asid des Augustas in Lagdunum», Ja/ir. Deutsciten Arch. Instituí. 52, 1957, 111-119. PM. Duval, «Teutates, Esas, Tarannis”, Étades Celtiqae, 8, 1958. J.J. Hatt, «Essai sar l’évolutien de la religien gauloise”, RFA 67, 1965, 103-114. Ji. Hatt, «Les croyances funéraires des Gallo-romaisis d’aprés la décoration des tombes”, RFA 21, 1970, 47-48. J.J. Hatt, «Les dieax gaulois en Alsace», RAE 22, 1971, 249-251. M. ClaveL-Lévéque, «Le synerétismegallo-romain: structureset finalités», Prae/ectionspatavinae, 1972, 91-134. G.M. Sanders, «Galies”, ReallexikonflirAntike ami Citristentum, 1972. 984- 1034. R. Turcan, Les religions de lAsie dans la vet/ée da Ritóne, Leiden 1972. J. Leclant, “Osiris et Galia», Studia Aegyptiaca 1, 1974, 263-285. PM. Duval, Les dieux de la Gea/e, Paris 1976. J. de Vries, La religion des Celles, Paris 1977. F. Le Ron, «La religión de les celtas» en H.Ch. Paech (dir), Historie de las religiones. Las religiones antiguas, III, Madrid 1977, 109-184. H. Lavagne, «Les dieux de la Gaule Narbonnaise: “romanité” et z-omanisaíien», Jaurna! des Savanís, 1979, 15-97. R. Carré, “CuJtes et idéologie religieuse en Gaule méridionale», Memorias de Historia Antigua, 5, 1981. 131-142. M. Gayraud. Narbonne antiqae des origines ti lafin da ¡Ile siAcle, Paris 1981. D. Nony, «Le dica Eriapus dévoilé,,ZPE 43, 1981, 243-248. R. Chevalier, «Des dieuxgaulois et gallo romains auxsaints du ebristianisme», en La patrie gauloise d’Agrippa au vr siécle. Actes da Col/oque de Lyon 1981, Lyon 1983, 283-326. iP. Drinkwater, Reman Gaul. Tite Titree Pro vinces, London y Camberra 1983. J.J. Hatt, «Apellen guériseur en Gaule, ses origines, sen caractére, les diviités qui lui son assoeiées», RA CF, 22,1983, 185-218. E. Sikora, «Le calte dEsculape en Gaule», RACF, 22, 1983, 175-183. P. Gros, «L’Augusteum de Nimes>’, Bey. arcit. de Narbonnaise, 17. 1984, 123-34. C. Letta. “Amniiistrazione e culti locali en etA tardo- imperiale. II caso della Gallia”, Problemidi retigione romana, RSI, 96,3, 1984, 1001-1024. 190 5. MONTERO -5. PEREA E. WIII, «A propes des colennes de Jupiter de la Gaule romain», Hon¡m.á L.Lerat.Ann.Besangon, 294, 1984, 873-881. EM. Wight¡nan. Oallia Belgica. London1985. J.L. Brunaux, Les Gauleis, sanclucireset riles, Paris 1986. P.-M. Duval, 0. Pinault Recueil des inscr4níions gauloises III? Les ca/endriers, Paris 1986. JI. Hatt, «Les deux soarces de la religion gauleise et la pelitiqae religicuse des emperears ro¡nains en Gaule», ANRW 11.18.1, 1986, 410-422. CIYJ. Guyonvarc’h, F. Le Roux-Guyonvarc’h, «Remarques sur la Reigien Gallo-Romaine: Raptare et Continuité”, ANBW 11.18.1. 1986, 423-455. J.M. Deinarolle, «Céramique et religion en Gaute romaine», ÁNRWtI.18.1, 1986 5 [9-541. EM. Wightman, “Pagan culis in tite prevince of Belgica”, ANRW, 11.18.1, 1986, 542-89. P. Gros, «Un programme augustéen: le centre monumental de la coletted’Arles», Jaitrb, deul. Arcit. Inst., 102, 1987. 339-63. C.J. Simpson, «Tite Birth of Claudias and the date of dedicatien of tite Altar Reune a Augustus ar Lyon”, Latomus, 46, 1987, 586-592. CH. Williamson, «A Reman kw frem Narbonne”, Atitenaeum, 65, 1987, 73-79. IL. Brunaux, Tite Ce/tic Gaals: Gods, Rites ami Sanctaaries. London 1988. P. Leveau, «Six dédicaces á des divinités indigines da Lubéron et da platean d’AAbien», ZPE, 71, 1988, 179-187. C. Richard, “Fanwm gaulois et [emple romain au vicus du gue de Scieax-en-Poiíou”, Arciteolegia, 231, 1988, 48- 53. Y. Cabuy, «Le ¡anam: temple gauleis, romain ea gallo-ro¡nain?”. AHAAB, II, 1989, 25- 37. 1. Corrocher, «Le culte de Baechas en Gaule romaine”, Arciteologie 244, 1989, 62-66. S.J. Hatt, Mytites el dieta de la Gea/e: les grandes divinités mascalines, 1989. P. Gros «Théátre et calte impérial en Gaule Narbonnaise et dasis la Péninsule lbérique», 48,4W, 103, 1990, 381-390. N. Roy¡nans, TribalSocieties in Nortitern Cual. AnAnlhrepolica/Perspective, Amsterdam 1990. P. André, A. Debat, R. Lauxerois, A. Lebot-Heliy, «Dennées neuvelles sar la Vienne agusíéenne». en C. Goudineau, A. Rebourg, eds., Les vil/es augastéennes de Gea/e, Autun. 1991, 61-77.13. Beaujard, “Cité, évéques et martirs en Gaule ‘a la fin de l’épeqae remaine», en Les fonctions des saints dans le monde occidental (IíI-XIíI sUc/e), Roma 1991, 175-191. S.L. Brunaux (cd.), Les sanctuaires celtiques el teur rapports avec le monde méditerranéen, Paris 1991. C. Goudineau, ‘ 44, 1993, 481-491. D. Fishwick, «A vetive aedicala at Narbo», ZPE, 98, 1993, 238-242. R. Frei-Stolba, «Die Kaiserpriester am Altar ven Lyon», BALas.. 22, 1993, 35-54. Y. Mottier, «La statuc de bois da pon antique de Genéve: le Mercare des Gaulois”, Genava, 41, 1993, 63-66. G.C. Picard, «Y avait-il des sasictunires celtiques en Gaule remaine?», BSAF, 1993. 275-283. M.T. Raepsaet-Charlier, Diis deabasque sacrum:formulaire vet¡f el datation dans les trois Gea/es et lesdeu.x Germanies, Paris 1993. G. Conlon, L’enfant en Geule romaine, Paris 1994. C. Goudineau, 1. Fanduet, G. Couion (eds.), Les sanctaaires de traditien indigéne en Gaule remaine. Paris 1994. M. Gschad, «Inscriptiens religieases des cités des Séquanes et des Ambares. Neuvelles interprétations”, DHA. 20, 2. 1994, 155-188. Y. Le Bruxefles Bohec (cd.), L’Afriqae, la Gaule, la Religioná l’epeqae remaine. Homm. Le 01ro’, 1994. W. Van Andringa, «Cultes publies et statut juridique de la cité des Helvétes», en Reman Religion in Ge/ha Belgica ami tite Germaniae, Luxembourg 1994. 169-93. P. Aupert, R. Turcan, “Attis et Cybéle á Lugdanuin Cenuenarum (Saint-Eertrand-de-Cemminges)», Aquitania, 13. 1995. 179-192. E. Henard, «Bevidés et rites agraires ‘a l’époque galle- romaine», Caesardanum, 1995, 435-443. J.L. flrunaux, «Reigion gauloise et religion romame. La leQon des sanctuaires de Picardie», CCGG, 6, 1995, 139-161. A. Chastagnol, «L’expression épigraphique da culte impérial dasis les provinces gauleises», RFA, 97, 1995, 593-614. P. Gross, «Hercale ‘a Glanum. Sanetuaires de transitumance et développment urbain”, Ge/ha, 52, 1995, 311-331. A. Haffner (cd), Heiligti¿meruníS OpferkaltederKelten, Stuttgart 1995. l.M. Jasiello, «CIL IX 1456: una dedica a Bellena nella proprietá di Claudio in Ligures Baebianos», Arc/i.Class. 47, 1995, 303-315. J.L. Brunaux, Les religions geuleises. Rituels ce/tiques de la Gea/e indépendante, Paris 1996. 7-1. Desaye, «Die Topographie et menumesits de Dea Augusta», Revae Drómeise, 90, 1996, 171-197. M. Euskirchen, «Dic Góttin Epona. DenkmMer im Riteiisciten Landesmuseum”, Bit. LMB, 1996, 32-36. D. Fishwick, «Tite dedicatien of the Ara Trium Galiarum”, Latemus, 55, 1996, 871100. E. Sauber, <‘An Inseriptionfrem Northern ltaly, tite Reman Temple Cemplex la Badi, and Minerva as a Healing Geddess la Galio-Reman Religion», OJA, 15, 1996, 63-93. T. Derks, Geds, Temples ami Re/igioas Practices: Tite Transformation of Re/igion Ideas ami Values in Remamn Geal, Amsterdam 1997. G. Woolf, Becoming Reman: tite Origins of Provincial Civilizatien in Oaal, Cambridge 1998. -o.iÚI’rrER. Religiones orientales en Galia romana: M.J. Walters, Tite CalI ofMit/iras in tite Reman Provinces of Guate, Leiden 1974. R. Turcan, «Les religiens orientales en Gaule narbonaise et dans la vallée da Riténe”, A/VRWII.18.1, 1986, 456-518. GALIA BÉLGICA 1 GALLIA BELGICA (Religión romana en): U.M. Lietz, ¡ GALIA! GALLIA CISALPINA: Bibhiografia aqui/eiese (Antichitá Altoadrietiche Xl), Roma 1978. • C.B. Pascal, Tite Calts of Cisalpine Geul, Bruxelles 1964. L. Pauli, Tite Alps. Acitaelo~y ami Lar/y History, London 1984. F. Fontana, Ca/ti di Aqai/eia republicana (1). Aspeti della politice in Galia Cisalpisa tra ¡II e II sec. a. C., Aquileia 1996. 192 8. MONTERO - S. PEREA GALIENO (Religión 1 Política religiosa de): A. von Donaszewski, «Die Pompa an den Decennalien des Gallienus”, RAM 57, 1902, 410ss. G. Puglkse Carratelil, «La erial dellhnpere nell’etá di Gallieno”, PP, 2, 1947, 48-73. E.W. Merten, Zwei Herrsc/ierfeste in der Historia Aagusta. Untersacitungen za denpompee Gellienas und Aurelienas, Bonn 1968. L. de Blo’is, Tite Policy of tite Emperor Ge/llenas, Leiden, EBrilí, 1976. L. Okamura, «Jupiter, Lord of cantabra”, ¡ GALLI: A. Momigliano, «Arehigallus», RFIC 60, 1932, 226-229. 1. Richard, “Juvenal et les galles de Cybéles». RHR 169, 1966, 51-67. MC. Giammarco Raazano, “1 Galli di Cibele nel culto di ctA hellenistica», Misc.Gr.Rom. 8, 1982, 227-266. G. Sanders. <‘Les galles devant l’epinion elirétienne», Homm. ti Verinaseren (EPRO 68) III, Leiden 1978, 1062-1091. -«IBELES —‘ARCHICALLUS GANIMEDES (I’avuísúónc, etruse. Catmite): R. Herbig, «Ganymed asid der Adíen’, Genymed, 1949, 1-9. Ii. Sichtermann, Genymed. Mythos uníS Cestalí in der Antiken Kunst, 1953. KM. Phillipsjr., «Subject and Techniqae in Hellenistie-Roman mosaics: a Gasiymede Mosale from Sieily», AhRail. 42, 1960, 241-262. Ph. Brunean, “Ganyméde ci laigle: iniages, caricatures et parodies animales da rapt”. BCH 86, 1962. 193-228. J. Mercade, «Répresentations antiques de Ganyméde A laigle’>, Ant.Kunst, 6, 1963, 82-83. P.C. Mayo, Amerspiritaaliset carnahis. Aspecís oftite Myth of Ganymedes in Art, Dis. New York 1967. 14. Turcan, «Masques cerniers d’orientaux: Attis, Gasiymédes ou Arimaspes”, Mel. P. Boyancé, 1974, 721-747. P. Flobert, “Camille et Ganimedes”, Mé/anges iHeargon, Paris, 1976, 303-308. E. Zervondaki, <‘ALcr6c 6 Zeúc ?jXOEP er’apn6¿ov FaMrMñtuv”, Arcit.Delt. 33, 1978 (1984), 24-39. L. Foueher, «L’enlévement de Ganyméde figuré saz-les mosaiques”. Ant.Aft. 14,1979, 155-168. H. Sichterrnann, «Ganymedes», LIMC, IV, 1988, 154-169. SR. Clarke, «New Ligití en the icenegraphy of Japiter. Ganymede, asid Leda in the Painting of the Heuse of lupiter and Ganymede aL Ostia Antica”, KJVFG, 24, 1994, 171-175. R.M. Sebenider, «Orientaliscite Tischdiener als rómiseite Tischfússe”, AA. 1992, 295-305. -‘tATMITE GAVA CECILIA: A. Monuigliano. «Tre figure miticite: Tanaqailla. Gaia Caecilia, Acca Larenzia”. Misc.Fac.lett. Terno, 1938. GAVA TARACIA: F. Boehm. “Gaia Taz-acia», RE, VIII,l, 1910, 480-483. GELASIO 1: G. Pomares, Gélase ~ Lettre centre les Lupercales el dixituil messes da sacrarnentaire Léonien. Paris 1959. A.W. Holleman. Pope Gelasius 1 ami tite Lupercalia, Amsterdan 1974. GELIO (Religión deten Atilus Gellius): 1.0. Taifacos, Una badalle funebris di Al. Calen Nepote della testimenianza di Aulo Gellie, Roma 1979. D.T.W. Vessey, «Aulas Gellius and [he calI of the Pasv’, ANRWII.34.2, 1993, 1863-1917. L. Otis ,«La légende de Cacus dans le ragment 7 de Gellius”, CFA , 29,1995, 75-80. A. Uda, «Des haraspices Atrusqaes dans les NailsAltiques d’Aalus Cele», Caesarodunum, 1996, 101-122. IL. Majak, «Les dieux romains dasis l’oeavz-e d’Aula Celle”, VDI, 224. 1998, 263-272. Romana Religio ¡ Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 193 GEMAS: M. Welhnann, «Die Steisi- und Geminenitileher der Antike», Qaelten ant! Studien zar Gese/ider Natarwis.und der Medizin 4, 1935, 426-489. F.H. Marshall, Catalogue of finger Rings Greek, Etrascan ami Reman in the britisit Maseum, Paris 1960. A. Delatte, Ph. Derchain, Les intailles magiques gréco-egyptiennesda Cabinet de Médailles,Paris 1964. ER. Paniagua. «Catálogo de representaciones de Orfeo en el arte antiguo”, Helmántice 23, 1972, 83-135 y 393-416 (gemas en pp. 394-401). EN. Lane, Corpas monamentorum religienis dei Menis (CMRDM). Iii Tite coins ant! gems. Leiden 1975. F. Richard, «La ‘genie’ de la mer sur deux gemines et un médaillen de Constanl,>, BSFN 35, 1980, 773-774. H. Philip, Mira et magica. Gemmenin Ágyptisclien Museam derStaatlic/ien Maseen Prea/Sisciten Ka/turbesilz, Berhn-Maxnz 1986. E. Simon, «Die drei Horoskepc der Gemina Augusta”, NamAntCl. 15, 1986, 179-196. H. Gitier, «Fear Magical and Citristian Aznalets», Stud.Bibl., 40, 1990, 365- 374. G. Bevilacqua, Anticite iscrizioni aagurali e magicite dai Codici Vaticeni di Gire/amo Amali Roma 1991. M. Totti-Gen¡uend, «Za elaer Harpokrates-Gemme», ZPE, 108, 1995, 285-286. M. Barbanera, «Note dei iconografia salle gemine: el guerriere che indessa lo schiniere», Arcit. Class., 48, 1996, 295-302. M. Buora. F. Prenc, Rámiscite Geminen aus Aquileia ¡ Gemme Romane da Aquileia, Trieste 1996. G. Kornbluth, «Late Reman Gemstene Dice: Teels fer Divinatien”, AJA, 100. 1996, 349. 8. Perea, «Od,c v4’wroq - Dios Altísimo, en una gema mágica de Hispania Romana”, Aevam 72/1 1998, 127-142. 8. Perea “Simbolismo astrológico del cuervo en la tauroctonía mithraica. A propósito de una gema del Museo Arqueológico Nacional”, Boletín MAN. 17, 1999. —*GLÍPTICA-~6NOSTICISMO-*PIEDRAS -PIEDRAS MÁGICAS. GENIUS: G. Niebling, «Zam Kult des Genius und der Laren», F&F, 26, 1950, 147-150. ti. Niebling, «Laribas Augustis magistri primi. Der Begin des Compitalkultcs der lares asid des Genias Augusti”, Historia, 5, 1956, 303-331. R. Egger, «Genias cacullatus», Bómiscite Antike ant! Fri2ites Cliristentum. Aasgewáhlle Scitr¡flen, 1962, 159-171. P. Grimal, «Le dica Sérapis et le Genias de Mesalla”, Raíl. Sec. Fran~aise d’Egyptolegie 53-54, 1969, 42-51. D. Fishwick, “Genius asid Numen», ¡ GENIUS AUGUSTI: ti. Niebling, «Laribus Augustis Magistri Primi. Der Begisin des Cemptalkultes der Lares asid des Genius Augusti”, Historie, 5, 1956, 303-31. D. Fishwick, 194 S. MONTERO -8. PEREA «The Inseription of Mamia again: [he cult of [he genius Augusti asid [he temple of tite Imperial calt en tite fez-am of Pompei”, Epigrephice, 57, 1995, 17-38. H. Hiinlein-Schiifer, «Dic lkonographie des Genias Aagusti im Kompital- asid Hauskult der frílben Kaisez-zeit», en Small <1996). 1996, 73-98. GEOGRAFÍA: J. Rougé, Expositio Totius Mundi et Gentiam, Paris 1966. J.Z. Smith, Map is not Territory. Studies in tite Histery of Religions, Leiden 1978. F.J.P. Poole, «Metaphors andmaps: towards comarisonin[heanthropology of religien”.J. Amer. Acad. Bel.. 54, 1986, 411-57. M. Maaskant-Kleibrink, «Early Latin settlement-plans al Borge Le Fez-riere (Saíricam). Reading Mengarefli’s maps”, BABesc., 66, 1991 51-112. G. Marasco, «L’Expositio totias mundi el gentium e la politica religiosa de Contanzo 11”, Anz. Sec., 27, 1996, 183-203. GEOGRAFÍA SAGRADA: l.E.M. Edlund-Herry, «Tite sacred geography ofseuthernltaly la Lyeephrons Alexandta», OpasculaRomomana 16.2, 1987, 43-49. l.E.M. Edlund-Berry, Tite Geds ami llie Place. Location andfunction ofsanctuaires in tite coant¡yside ofEtruria ami Magna Grecia <700-400 R. C.), Steck1~ohn 1987. W, Wolska-Conus, “La Topograpitie Clirétienne de Cosmas Indicopleustés: hypo[héses sur quelques [hémes de son illustration”, RERyz., 67, 1990, 155-191. Varios. La Montagne dans lAntiquilé, Pau 1990. C. Jacob, “Titeos Hermes epi Hadrianea. La mise en scéne da peuvoir impérial dans la Description de la terre itabitée de Denys d’Alexandrie», CCGG, 2, 1991, 43-53. PO. Spann, «Altars en tite Via Augusta: Tite Statiens Ad Aras of the Vicarelle Cups”. AJA, 95, 1991, 337. 8. Cauville, <‘Les inscriptiens géographiqacs relatives au neme tentyrite”. BIFAO, 92. 1992, 67-99, GERIÓN (l’flpu~¿v, r 1puovéuq;etruse. Cerun): G. Susiul, «Geriene atestino», Gerión 3, 1985, 9-17. Ph. Brize, «Geryeneus», LIMC, IV, 1988, 188. E. D’Agostino, «Frade e Gerione: la stnittura del mito e la storia”, AJON (Arch.), n.s.2, 1995, 7-13. 8. Perea, «La Elocuencia mató a Gerión. Una lectura de Luciano: la prola/iá Héracles”, Pitilologia Hispalensis, 12, 1998. —‘CERUN GERMANIA DEIFICADA: E. Rúnzí, «Germania», L¡MC, IV, 1988, 182-185. GERMANIA (Religión romana en): F. Drexel, «Dic Gótterverehrung im rémisciten Germanien», Bericht der rómiscit-germanisciten Kemmissien, 14, 1922, 1-68, 6. Ristow, «Góuer and Kalte la der Riteinlanden”, en Rómer am Ritein, Kéln 1967, 57-69, 0. Baochhenss, 1’. Noelke, Dic lupilersánlen in den Germanisciten Privinzen, Benn 1981. IL. Brunaux, «Les bois sacrés des Celles et des Germains”, en Les Rois Sacrés, Naples 1986. 57- 68. AB. Follmann-Schulz, “Dic rómisciten Tempelanlagen in der Provisiz Germania inferior>’, ANRW 11.18.1, 1986, 672-793. EH. Stolte, «Dic religiósen Verháltnisse in Niedergermanien»,AP GERMÁNICO (Religión de): 8. Weinstoek, «Tite Image and Chair of Gernanicus», JRS, 47, 1957, 144-154. W. Seston, <‘Les chevaliers romains et le iustitium de Germanicas”, RHDFE, 1962, 159-177=Scripta Varia, Roma 1980, 155-173. DG. Weingaertner, Die Aegyptenreise des Ger,nanicus, Bonn 1969. SM. Oliver, «On tite Edict of Germanicus Declining Divine Accíamatiosis», RSA, 1. 1971, 229-230. 14. Montanari Caldini, «L’as[rolegia nel Prognostica di Germarúce», SJFC, 45, 1973, 137-204. A. Traglia, «Germanico, poeta-astreneme», CES, 68. 1978, 32ss. H.S. Versael, «Destructien, Devotio and Dispair in a situation of anomy: the mourning br Germanicus la triple», en Perennilas. Studi in onere di A. Brelich, Roma 1980. A.M. Tupet, «Les practiques magiques A la mort de Germanicus», Mélanges Wailleamier, Paris 1980, 345-352. A. Bartalucci, «11 neopitagorismo di Germanice». S’CO 33. 1983, 133-170. E. Gallota, Germanico, Roma 1987. R. Montanarí Caldini, «Aspetti dell’astrolegia in Germanice», Germanico, la persona, la persona/itá, i/personaggie, Roma 1987, lS3ss. E. Gabita, «Reflessiesii sulla Lex Coloniae Genetivae luliae», en J. González, 1. Arce (eds.), Estudios sobre la Tabula Siarensis, Madrid 1988, 157-68. W.D. Lebek, «Dic Mainzer Elirungen fúrGermanicus, denAlteren Drusas und Domitian”, ZPE. 78, 1989, 45-82. 0. Timpe, Tacitas’ Germania als rehigionsgesciticitte. Que//en ami Quellenprobleme, Berlin/New York 1992, 434-485. J. Mangas, «Germánico y Tiberio”, Héroes y antihéroes en la AntigUedad Clásica, Madrid 1997, 295-313. GIGANTES (F¿yrysre~): E. Vian, M.B. More, «Gigantes”,LIMC, IV, 1988, 193 y 239-270. GLÍPTICA: R. Casal, «La iconografía de Némesis en la glíptica romana», en La religión romana en Hispania, Madrid 1981, 113-120. GLORIA: MR. Lida de Markiel, L ‘idé de la Glorie dans la traditien eccidentate, 1968. iL. Desnier, «Gloria”, LIMC, IV, 1988, 278-279. GLYCON (I’Xtixwr, G/yco): L. Fivel, «Le dieu Glykon A Nicomédie. L’époque eA cessa Son culte”, Gaz.Arch. 5, 1879, 184-187. F. Cuniont, «Glykon”, RE 7,1, 1910, 1468-1469. 8. Eitrem, Orake/ umiMysterienamAusgang derAntike, 1947. 73-86. L. Robert, «Le serpent Glykon d’Abónouteicos A Atiténes”, CRAI 1981, 513-530. G. Bordenache Battaglia, <‘Glykon”, LIMC, IV, 1988, 279-283. VM. Zubar, Mía. Tejster, «Un médaillon en or ayee une représentation de Fortuna et Glycen, prevenant de Chersonése», VOl, 1991, 3,76-84. 1. Aronen, «Dragon Cults asid niniphée drakina la LIGUR 974», ZPE 111, 1996, 125-132. 196 8. MONTERO -8. PEREA GNOSIS: U. Leisegang, Dic Gnosis, Leipzig 1924. 11. .Jonas, Gnosis ant! spátantiker Geisí. vol. 1: Die mythelogische Gnosis, Góttingen 1934; vol. II: Von dei’ Myl/iolegie zar mysticiten Phil.osophie, Géttingen 1954. 0. Quispel, Gnosis als Walireligion. Zurich 1951. H.C1I, Puech, «La gnese et le temps», Erarios 20, 1952 57-113. A.). Festugiére, La révelatien d’Her,n~s Trismégiste, vol. IV, Paris 1954. A. Momigliano. «Hellenismas asid Gnosis. Randbermerkungen zaDroysens Geschichte des Hellenismas”, Saecu/um XXI, heft2-3, 1970, 185-188. F. García Bazán, Gnosis: la esencia deldualismo gnóslice, Buenos Aires 1971K. Rudolph, Die Gnosis; ‘Mesen ant! Geschichfr einer spálantiker Religion, Leipzig 1977, Edimburgo 1983. J. Monserrat, «Los fundamentos filosóficos de las gnosis occidentales», en La gnosis o el conocimiento de le oculto, Madrid 1990, 39-52. 14. van den Broek, W.J. Hanegraaff (eds.). Gnosis ami Hermeticismfrom Antiquirv tú Modern Times. lthaca, NY. 1997. GNOSTICISMO: D..Scholer, Nag Hammadi Rib/iograpity 1948-1 969, Leiden 1971. • R.P. Casey, «Naassenes ami Opitites», J. Theol. Siad., 27, 1925-6, 374-387. E. De Faye, Gnostiques el gnosticisme, Paris 19252, 5. Pétrement, Le daalisme chez Piafen, les gnosliques el les manic/i#ens, Paris 1947. E.C. Hlackman. Marcion ant! luis Influence, London 1948.1. Doresse, «Une bibliethéqae gnostiqae copte», La Noavelle Clic,!, 1949, 59-70. ECli. Puech, «Les neuveaax écrits gnostiqucs déceuverls en Haute-Égypte», Coptic Síadies en 1 ‘itonnear de ‘ME. (‘mm, 1950. 1. Doresse, Les livres secreis des gnostiques d’Egypte, Paris 1958. U. Jonas, Tite Gnostic Religion, Boston 1958. [1. Jonas, Tite Gnostic Religion, Boston 1963. R.M. Grant, Gnosticism ant! Early Christianity, Paris 1964, New York 1966~. 5. Hutin, Los gnósticos, Buenos Aires 1964. R.M. Grant, Gnes/icism en Early Citristianily, New York 1966. U. Bianchi (cd.), Le origine dello Gnosticismo, Leiden 1967, 1971V. 1. Doresse, «Gnosticismo», en Ci. Bleeker-G. Widengz-esi, Histeria Re/igienam, 1: Religionesdel pasado, Madrid 1973, 520ss. G. Quispel, Gnoslic Siudies, Leuden 1974-1975, M. Tardien, Tras mylhes gnoshiques. Adam, Eros el les animau.x dEgypte daus un écrit de A/cg Hammadi Madrid 1990-1991. Mi. Edwards, «Gnostic Eros and OrphieTitemes’>, ZPE, 88, 1991, 25- 40. M. Simonetti, «Alcune rflessieni sul rappono tra gnosticismo e cristianismo», Vel. Clirisí., 28, 1991, 337-374. A. Piñero, «Cristianismo y gnosticismo. Fijando fronteras», en Biblia y Fe 54, 1992, 111-132. 0. Quispel, «Hermes Trismegistus and tite OlÁgins of Gnosticism», Vig.C/irist.,46, 1992, 1-19. G. Filoramo, «Sulle origini dello gnosticismo», RSLR, 29, 1993, 493-510. A. Wautier, Palabrasgnósticas de Jesucristo: los textos gnósticos de Nag Hammadi. Madrid 1993. M. Broze, «Aplirodite, Ha[hor, Eve, Marie et Barbélo: á propos da langage mythique des écrits de Nag Hannnadi», ¡ GORDIANOS: T. Kotula, «Linsurrection des Gordiensetl’Afz-iqueromaine”, Eos 51, 1959- 1960, 197-211 = Archeologija, 29.4, 1987, 55-60. GORGO ROMANA 1 GORGONES ROMANAE 1 GORGONEIA: A.L. Frothinga¡n. «Medusa. Tite Vegatalion Gorgoncion». AJA, 19, 1915, 13-23. Mi. Verniaseren, “Sole o Medusa? Un intarsio romano», Homm. W. Deonna, Bruxelles 1957, 514-516. J.P. Morel. «Une variante da typc de la Victoire att bouclier sur une applique da Maz-oc”, Md. J. Carcopino, 1966, 681-690. E. Benoit, «Gorgene el téte ceupée: da rite au mytbe», AEspA, 42, 1969, 81-93. MC. Budichovski, «itxpiter-Anirnon e[ Méduse dasis les Foraxns da Nerd de l’Adritiaque», Aquileia Nosíra, 44, 1973, 201-220. P. Cassola, «II gorgoneion bronzee», Aqaiteie Nostra 4546, 1974-1975, 513-520. A. BaW, «Los gorgesies de Barcino», Faventia 1, 1979, 65-72. P. Hastien, «Egide, gorgoneiosi et busye impérial dasis le mesinatage romain», Qaad.Tic. 9, 1980, 247-283. Varios, bnages de la Gorgone. muestra de Paris, Cab. Médailles, Paris 1985. 0. Paoletti, «Gorgones romanae», LIMC, IV, 1988, 345-362. F. Marco Simón, ‘ GRACIANO: A. Chastagnol, «La restauration da temple disis au Portas Romae seus le régne de Gratien», en Hommages ti MarcelRenard, 3 veIs. II, Bruxelles 1960, 135-144. A. 198 5. MONTERO -5. PEREA Cameron, «Gratian’s repudiation of tite pontifical robe», JRS, 58, 1968, 96- 102. Ph. Bruggisser, «Gratien, nouveau Romulus», Historia Testis. Mil oiferis á Tadeusz Z.awadskí, Freiburg, 1989 189-206. GRACIAS (Gretiae, Citaris, Chantes, X&p¿Q, X&ptreC): H. Sichtermann, “Gratiae», LIMC, 111. 1984, 203-210 GRACOS: L.R Taylor, «Forenisiners of tite Gracclii», JRS, 52. 1962, t9-27. E. Stanley- Spaeth, «Re goddess Ceres and tite death of Tiberius Graeclius», Historie, 39, 1990, 182- 195. GRAECUS RITUS: A.K. Lake, «Re sapplicatio and Graecas Ritas”, en P. Casey-A.K. Lake (edsj, Qaantu/acamque, London, 1937,243-251.]. Gagé, Apollon romain. Essaissur le calle d’Apollon el l•e dévelopment da ritas graecas’ á Reme des origines ñ Augusle, Paris 1955. 3. Sdieid, «Graeco rius. A tipically Reman way of honeuring tite goda’. HarvardSEat!. CInas. 1>/id. 98, 1996, 15-31. GRIEGA EN LA ROMANA (RELIGIÓN Y TRADICIÓN): E. Altheim, “Griechiscite Gdtter ini alten Rom», en Retigionsgeschicitllicite Versuciten ami Vorariteiten, XXII, 1, Gicasen 1930. AD. Nock, «Studies ir [he Graeco-Roman beliefs of [he Empire”, JHS, 45, 1925, 84-101. J. liudez, E. Cumont, Les Mages itellenisés. Zoroastre, Ostanes, Hystaspe d’apréslatraditiongrecque. Paris 1938 y 19732,2 veIs. 14K. Verkes, Secrificein Greek ami RemanRe/igionsandEarlyJadaism, London 1953. MP. Niisson, Gesciticittedergriecitischen Religion, 2 veIs., Munich 1961, 1967. GR. CuIley, «Tite restoration of sanctuaries inAttica”, Hesperia, 1975, 207-23. 3. North, «Conscrvatism ané Change in Reman Religion”, PBSR, 44, 1976, 1-12. A. Wardman, Remes Debí le Creece, London 1976. 3. Berard (cd.), Recitercites sur les ca/íes grecs etioccidení, Paris t979-t984, 2vols. E. della Cotte. «Cultura greca e tradixione romana di frente alía crisi del regime repubblicano”, Tra Grecia e Reina: temi anáciti e metas/elogie moderne, Roma, 1980, 205-212. 14. Mutb, Einjuhrung in die griecitiscite ant! rómiscite Religion, Darmstadt 1988. ES. Gruen. Síadies in Greek Culture ant! Roman Pelicy, Leiden 1990. R. Turcan, «Le mythe gree dans l’art reunain”, ¡JiÑA rl., 15, 1991, 3-8. 14. Brilliant, «Reman My[h / Greek Myth: Reciprocity and Appropiation en a Reman Sarcopliagus ir Berlin», S¡FC, 1992, 1030-1041. T.N. Habinek. «Grecian wondcrs and Reman wee», en K. <}alinsky, ed., Tite ¡nterpretatien of Reman Poeiry, Frankfun arn Mala 1992, 227-42. .1. Rudhardt, «Rites et sonrires divius: essai sur la seusibilité religicuse des Grees et des premiers chrétiens”, RTIIP>%, 124, 1992, 389-405. FI. Versnel, Incensistencies in Greekami Reman Religien fi. Trates/lien ami Reversal in Mytit ami Ritual, Leidea 1992. SE. Alcock, Graecia Capte. Tite Landscapes of Reman Greece, Cambridge 1993. ES. Gruen, Culture ami National ¡dentity iii Bepublican Reme. London 1993. J.L. Durand, 1. Scheid «‘Rites” et ‘reigion”. Remarques sur certaisis préjagés des historiena de la religion des Grecs et des Romains”, Arcit. Sc. Sec, Bel., 39, 1994. 23-44. 0. Woolf, «Becoming Reman, staying Greek: culture, ideniity and tite civilizing proccss in [he Reman east’>, Proc. (‘cmb. Pitilol., Soc., 40, 1994, 116-43. J. Sebeid, «Graeco ritu. A tipically Reman way of honouri.ng tite goda”, HarvardStad. Class. Phd. 98,1996. E. Cabouret, «Les cultes grees dAntioche», Topoi, 7, 2, 1997, 1005-1022. -~.DELOs -»ORWGOS CUlTOS —>IIELENtSMO - GUERRA (Y RELIGIÓN): D. Le Lasseur, Les déessesar,nées, Paris 1919. P. Coussin, Les armes romaines, Paris 1926. L. Piotrowicz, «Quelques remarques sur l’attitude de lEtrurie pendant les treubles civils a la fm de la Républiqae romaine», Klio, 23, 1930, 334-338. A. Alfbldi, «Insignien und Tracitt der rómisclien Kaiser>’, Róm. Mill., 50, 1935, 3-158. M. Geizer, «Dic Glaubwúrdigkeit der bei Livius tiberliefertensenatsbescitliisse ñber rómisehe Truppenaufgebote», Hermes, 70, 1935, 269-300. V. Basanoff, Evocatie: tas/e dan ritael militaire romain, Paris 1947. A. Zwaenepoel, «L’inspiratien religieuse de limperalisme romain», LAC, 18, 1949, 5-23. Y. Basanofí’, «M. Caedicius de plebe... ct ... Q. Caedicius centurio», Latomus, 9, 1950, 13-26. F. Vian, “La guerre des géants devant les penseurs de lantiqaité». REG, 65, 1952, 1 ss. MR. MIbldi, «Providentia Aagusti. Te [he Question of Limes Fortificatiosis la tite lV>~ Century», Acta Ant. Hang. 3, 1955. 245-259. G. Nenci, «Un prodigio dei signa nella bataglia di Ausculum», RF¡C, 33, 1955, 391-404. J. van Ooteghem, «Le céremoniel remain dan traité de paix (‘Tite-Live 1, 24)», LEC 23, 1955, 310-317. 0. Charles-Picard, Les trop/iées romains. Paris 1957. H. Mattingly, «Tite Reman Goddess of War’>, PACA, 1, 1958, 26-27. P. Jal, «La propagande religiease A Reme aa cours des guerres civiles de la Em de la République», AC, 30, 1961, 395-414. P. Jal, «Les dieux et les guerres civiles dam la Reme de la finde la Republique», REL, 40,1962,170-200. J.-C. Richard, «La victoire de Marius», MEFR, 77, 1965, 69-86. J.-C. Richard, «Les fanérailles de Trajan et le triempite sur les Partites», REL, 44, 1966, 351-62. MD. Petrusevski, «La évolution da Mars italique dune divinité de la nature á un dica de la gaerre», AAntHung, 15, 1967, 417-422. FI. Le Bonniec, «Aspects religieux de la guerra á Reme», Problémes de la guerra á Reme. Paris 1969, 101-115. H. Versuel, Triumpitas. An inqairy mío tite origin, develepment ami maining oflite Reman lriampit. Leiden 1970. R.T. Ridley, «Reman declaratien of war», Historia, 75, 1973.60-65.]. Wiseman, «Gods, War asid Plague inthe Time of tite Antonines», Studies in Antiquitates of Stobi (ed.J.Wiseman), Belgrado, 1973, 1, 143-183. J.W. R¡ch, Declaring War in lite Reman Republic in tite Periodo)’ Transmarine Expansien, Bruxelles 1976. M. Sordi, «11 giuramento della legio lisiteata e la guerra sociale», ¡ canali della propaganda nel momio ant/co, Milano, 1976 <(‘ISA 4), 160-168. 1>. J 31, «Les dices et les guerras civiles duns la Reme de la fin de la Répablique», BEL, 40,1979, 170-200. A.M. Eckstein, «Mamansacrifice and fear of military disaster in republican Reme», AJAH, 7, 1982, 69-95. PS. Kleiner, «Tite sacrifice la armeur in Reman art’>, Latomus, 42, 1983, 286-302. A. Barzano, «La destruzione del Campideglio nel 69 d.C.”, ¡ Sentuari e la guerra nel momio c/assico, Milano 1984, 108- 120, 0. Koeppel. «Die historisciten Reiefs der rómischen Kaiserzeit 111, Stadtrómische Denknúiler unbekannter Bauzugeitórigkeit aus trajanischer Zeit», Bonner .Jahrbúclzer, 185, 1985, 143-213. MD. Goodman, A.]. Holladay, «Religious scruples inancientwarfare”, CQ, 80, 1986, 151-171. F.R. Blaive. «Le my[he indo-earepéen da Guerrier limpie et le péche contra la vcrtu des fcrnmes”, Latomus 46, 1987, 169-179. L. Pietil~-Castrén. Magnificentia Pabica: tite Victory Monuments of tite Reman Generals in lite Era oflite Punic Wars, Helsinki, 1987. H. Zinser, «Vox popuil vox dei: iber die Divination br Kriegebei den Rómern», ‘Melí des Islam 28, 1988, 628-639. S.J. Hardison. «Augustus, [he poets asid [he spolia opima”, Class.Quaríerly 39, 1989, 408-414. N. Rosenstein, imperateres Vich: Mililery Defeal ant! Aristocratic Competition in tite Mis/tVe ami Late Republic, Berkeley - London 1990. J. Rilpke, Demi Mi/iliae. Die re/igióse Konslitution des Krieges in Rom, Stuttgart 1990. C. Fluegel, J. Obmann, «Waffen la Heiligtíiinern des Mititras», JRMES, 3, 1992, 67-71. A. 200 5. MONTERO - 8. PEREA Watson, International l.aw in Arcitaic Reme: War ami Beligion, Baltimore - London 1993. M. Aberson, Temples vottfs el butin de gaerre dans la Ronae republicaine, Roma 1994. J. Rúpke, «Die reigióse Konstruction des Krieges la Rom”, en H.Wissmann (cd.), Krieg ami Beligion, Wfirzbarg 1994, 55-78. A. Valvo, «Medalitá del giuramento romano a conclusione di un ti-aflato e di un’alleanza», Federazioni efederalismo neil ‘Europa anti ca, Milano. 1994. 373-385. A.V.A.J. Bosman, «Velserbroek 86 - Velsen 1 - Velsen 2. Is [here a relationsitip between [he rnilitary equipmente from a ritual site and tite fortresses of Velsen?”, JRMES, 6, 1995, 89-98. D. Segarra, «II faut sallier avant la bataille. Sur certaines pratiques sacrificielles face au danger”, RHR 215, 1998, 196-216. RD. Weigel, «Reman Generals and [he Vewing of temples 500-100 B.C.”, Class. & Med. 49, 1998. 119-142. - GUERRAS 1’ÚNICAS: 1. Coussin, «La crise religleusede 207 avj.C.”,RHR 126,1943,15- 41. Villa, «1 prodigi ela nueva religiositA durante la guerra annibalica», Mondo classwe, ns. 1951, 114-128. 1. MuIter-Seidel, «QEabius Maximus urA die Keasulwablen der 1.215 und 214 v.C. Ela beitrag nr reigiósen Situation Ronis ira 2 Punisehen Krieg», R/iM, 96, 1953, 241-281. D.W.L. van Son, “Tite Distiurbances in Etruria during tite Secosid Punie War”, Mnemosyne 16, 1963, 267-274. L.R. Taylor. Reinan Volting Assembliesfrom tite Hannibalic War tú tite Dictatorsitip of Caeser, Ansi Arbor Ml 1966. F. Coarelli, ‘ GUIRNALDAS: R. Turcan, «Les guirnaldes dans lAntiquité classique», J/,,4C, 14, 1971, 92-117. G. Guilaume-Cofrier, «Coaronnes et gairlandes végétales á Reme des eriges jusqu’a la mort d’Auguste: mots et objets», L mf lilí., 41, 1989, 9-14. HADAD: M. Gawlinowski, «Hadad», LIMC, IV, 1988, 365-367. HADES (Ata~~): E. Keuls, Tite water carriers in Hades, 1974. ST. Dablinger, R. Lindner, N. Yalouris, «Hades”, LIMC, IV, 1988, 467-394. HARIOLI: L. Zusi, «Sopravvivenza dell’aruspicina in fonte lardo-antiche’>, Cultura escuela. 123, 1992, 16-27. 8. Montero, «Mántica inspirada y demonología: los harioli». LAntiquité Classique, 42, 1993. 115-129. HARMONÍA (Harmenia, ‘Apgtopú-i): E. Paribeni, <‘Harmonia», L¡MC, IV, 1988, 412-414. D. Fernández Galiano Ruiz, «Cadmo y Harmonía: imagen, mito y arqueología”. JRA, 5. 1992, 162-177. 1. Ponessa Salathé, «Reman Fancrary Portraits as Venus and Mars and 1-larmony in Marriage”, AlA. 10V 1997, 388. HARPÓCRATES (‘Apzo.co&n~g): JO. Cooney, «Harpocrates. Tite Dutiful Son», Raíl. Cleveland Museum ofArt, 59.1972,284-290,S. Polin,I-Iarpecrate. Essaid’interprétatien des Romana Religio ¡ Religio ro¡nanorum Diccionario Bibliográfico 201 répresentationsd’Jlarpecrate surlessta¡aettes et les lampes en lerre caite, Diss. Québec 1987. T. Tam Tiah, E. .Jaeger, 5. Poulin, «Harpocrates”, LIMC, IV, 1988, 415-445. M. Malaise, «Harpocrate, la tortue et le elijen. Contribution A l’iconograpitie da ilís dísis”, ESFE, 122, 1991, 13-35. HÉCATE (Ekar.fl: E. Petersen, «Dic dreigestaltige Hekate», Arch. Ep¿gr. Mitt. 4. 1880, 140-174 y 5, 1881, 1-84, 193-202. TI>. Iulepfner, «Hekate-Selene-Artemis und Verwandte in den griechiseh-ágyptischen Zaaberpapyri und auf den Fluchtafeln», Piscicali. Festscitr. F.G.Dólger, Míinster, 1939, 125-145 = ArO 13, 1942, 167-200. U. Pesta¡ozza, «Selene Hekate”, Acine 5,1952,531-539 = Nuovi saggidi Religiene Mediterranea, 1964, 47-71. TI>. Kraus, Hekate. Stut!ien ¿u Wesen ant! RUt! in Kleinasien aná Griecite/aná, Heidelberg 1960. 1’. Boyancé, «Méné-l-léeateá la Villa desMystéres», Riv.Arch. Cristiana 42, 1966, 57-71. D. Wortmann, «Dic sarAale der l-Iekaíe-Persephone-Selene», ZPE 2, 1968, 155-160. G.S. Duelos. «Dido as trifermis Diana», Vergilius 15, 1969, 33-41. J. Kolendo, «Dea Nacida á Novae et le culte d’l-Iékate, la Bonne Déese», Archeelogia (Varsovia), 20, 1969, 78-82. G. Derossi, «Linno di Ecate di Hacchilide (frg. 1 E Sn.) e la figura arcaica della dea», QaadTriestini per 11 lessice della lirica corale greca, 2, 1971-1974, 5-113. A. fliflatid, ‘Mecate: Greek or Anatelian?”, Nu,nen, 20, 1974, 128-140. LB. van Dermeer, <‘lecar Placentium and tite Orientation of tite Etruscan Aruspex», BABesch, 54, 1979, 49-64. G.G. Guidoni, «Un brenzetto di Hekate proveniente da Classe. Steriae raffigurazieni della diviitA in epoca romana», Fe/Ravenna 119-120, 1980, 33-55. PA. Marquardt, «A portrait of llecate», ACPit, 1 02, 1981. 243-280. E. Mfroux, «Sur quelqaes épi[hétes dApollon et dArtémis», DHA 7, 1981, 107-125. LI. Akimova, «Kekataion Problenis: a New Menument Irom Peaticapeum», VDI 3 (165), 1983, 66-87. 0. Boedeker, «Hecate. A Transfunctionat Goddess in the Theogony?», TAPA 113, 1983, 79-93. J. Aronen, «E misten di Ecate sal Campidoglio?», SMSR 9, 1985, 7Sss. W. Luppe, «Kekate als Amine der Persephone. Phjlodemn Peri easebeías’ 1088, VI 12-15», ZPE 58, 1985, 34. 0. Bordenache Battaglia, «Donaa Placida», L¡MC, 111, 1986, 665. Ch. M. Edwars, «Tite Running Maiden from Eleasis andthe early classical image of Hecate»,AJA 90.1986,307-318.J. Aronen, <‘Flecate’s Sitare ir tite Cosmie Order>’, en 14. Gothoni asid J. Pentikainen (eds), Mytitologyami cesmic order, Helsinki 1987, 59-70. A. Borghhú. «Espansioni narrative e metoniunie di un significante. ¡-lee-ate tauropolos>’. .4FLFBari 30, 1987, 115-140. LB. Van Der Meer, Pie Rronzetiverof Piacenza: Analysis of a Pelyíheistic Stn¿cmure, Amsterdam 1987. 1. CaraMa, «Hécate, gardienne de la propreté: défense de déposer des ordures seas peine de», Pellas, 35, 1989, 25-53. L.Y. Rabniani, «Reman Miscellanea», IExJ, 39, 1989, 66-75. S.l. Johaston, Hekate Setene. A Stut!y of Hekate ‘s Roles in tite Caldean Oracles ant! Relaled Literatare, Atlanta 1990. H. Sanan, «Hekate», LIMC, VI, 1992, 985-1018. 5. Vich, «flécate. Diosa de la 0 132, abril 1992, 32-37. iL. Calvo, ‘ HEFESTO (H~o¿aroc): P, Charneux, «Sur un décrel des fergerons d’Argos». BCH, 116, 1992, 335-343. HELENA AUGUSTA: J.W. Drijvers, Helena Augusta. Tite moliter of Constenline tite Greal ant! tite Legend of iterflnding of tite trae crass, 1995. HELENISMO: AD. Nock, Sainí Paul, London 1938. F.C. Grant, Hellenistic Re/igions: Tite Age of Syncretism, New York 1953. A. Alftildi, «Die alexandrinisehen Gétter asid die Vela Publica am Jabresbeginn>’, Jaitrb. Ant. Citrisí. 8-9. 1965-1966, 53-87. J. Gagé, «Les traditions mines de l’Etrarie meridionale et les premiers chemins de Ihellenisme religieux á Reme», BH240, 1968, 1-32. E. Haenchen, Tite Acís oftite Aposlies. A Cemmentary. Oxford 1971. J.M. lilulí, He//enistic Magic ant! tite Synoptic Tres/ilion. London 1974. AA. Long, He//enistic Phi/asophy, London 1974. AP Segal, «l-lellenistic magie: sorne questiesis of defuition», en 14. vanden Erlal asid Mi. Vermascren, Síadies in Gnosticism ant! Hellenistic Re/igions Presented to illes Quispel. Leiden 1981, 349-75, E. Schiirer (revisada por 6. Vermes, F. Miliar, M. Blaek), Histeria del Pueblo Jadio en Tiempos de Jesús, tomo 1: Fuentes y marce itislórice. Tomo II. instituciones políticas y religiosas, Madrid 1985. A.A. Long, D.N. Sedley Tite Het/enistic P/iilesopiters 1, Cambridge 1987. iL. Ferrary, Philitel/enisme el imperialisme. Aspecís ideolegiques de la conqaisle romaine da monde itellenistique, Paris 1988. D.J. Thompson, Mempitis amier tite Plolemies, Princeton 1988. G.W. flowersock, Hel/enism inLateAntiquily, Cambridge 1990.]. Chan¡peaux, «Les oracles de lítalie antique: hellénisme et italicité», Kernos, 3, 1990, 103-111. J.F. Miller. «The FasIl andhellenistie Didactie: Ovid’s Variant Actiologies», Aretitusa , 25, 1992, 11-31 - V. Tzaferis. «Tite ‘God wito is la Dan and tite calI of Pan al Banias la tite Hellenislic enó Reman Peried”, Eretz-israel, 23. 1992, 128-135. U. Bultrighini, «DivinitA della salate nella Creta ellenistica e romana. Ricerehe preliniin ri», RCCM, 35,1993,49-118. FR. Trombley. HeltenicReligion ami C/irislianizalion (‘.379-529, 2 veIs., Leiden 1993. F.H. Massa-Pairault, «Le tombeau des Tite Vesi A Péreuse. Micrecosme familial el culture hellénistique”, Kt?ma, 19, 1994, 79-96. 5. Swaia, Hellenism ami Empire. Language, Classicism ant! Powerin tite Greek World AV. 50-250, Oxford 1996. PP. Beatrice, «Hellénisme el chrisíianisme aax prcmiers siécles de notre ¿re. Parcours m¿tbedolegiques et bibliographiques’-, [Cernes, 10. 1997, 39-56. l.J. Collius, Sibyls, Seers ant! Sage.s in He/lenistic-Roman Jadaisin, 1997. HELIODORO: 6. Ronnet, «lnterét esthétiqae et religieux dcs Áíhiopiqaes d’Heliodore”, Pallas 42, 1995, 55-68. HELIOGÁBALO (Religión de/en): J.H. Mordimaun, ‘ Reme, Lawrance/Kansas 1972. G. Bowersock, «Heredian and Elagabalas», Ya/e ClassStat!. 24,1975,229-236. VM. Lassere, «La teur d’Elagabal (SHA, Heliog. 33, 6)», RFA 77, 1975, 131-136. 14. Turcan, «Heiegabale précursor de Censtantin?”, RAGB 1981/1, 38-52. R. Turcan, Heliogabale et le sacré da soleil, Paris 1985. M. Frey, UntersucitungenzarReligien ami Religionspolitik des Keisers Elagabal, Suttgart 1989. J. Linderski, «Heiegabalas, Alexander Sevenis and [he ‘las confarreationis: A note en [he ¡-JA», Historia Testis, Mélofferts Tat!euszzawass/ski. Freiburg. 1989, 207-216. H.R. flaldus, «Zar Aafnaitme des Sol Elagabalas-Kultes im Rom, 219 si. Chi-.», Chiron, 21, 1991, 175-178. L. Cracco Rugghú, «Elagabalo, Costanlino e i culti siriaci nella Historia Augusta», Historia Augusta Celloqalain, (Citantillv, 2-4 jan.1990), Macerata, 1992, 123-46. R. Turcan, Heliogabale e u culto del sele, Geneva 1992. Chr. Bruun, «Kaiser Elagabal asid cines neues Zeugnis mr den Kalt des Sonnengoaes Elagabalus in hallen», Tyche 12, 1997, 1-5. HELIOGABALUS DÉUS (palra. Ilaitá Cabal; EXay&j3aNo~, EXey&,9aXoc, E/agaba/us, Sol Elagebalus, •fl y&~3aXc,c ‘HX±ay&0aXo~,He/logaba/as): U. Seyrig, «Le culteduSoleilenSyrieál’épequeromaine», ~nia48, 1971,340-345. Clii-. Augé, P. Linant, «Eliogabalos», LIMC, III. 1986, 705-708. HELIOFOLITANI DEI (Ii1voroXe&n~g, HhewoXírqc, Heliopolitanas): P. Wolters, «Zeus HAIOIIOAITI-IS», AJA, 6, 1890, 65-68. W. Gurit, «Jupiter Heliepolitanus», Arcit.Epigr.Mitt. 14, 1891,120-125. P. Perdrizet, «Miscellanea Jupiter 1-lélipelitanas”, REA 2, 1900, 17-21. E. Bondurand, «Note relative A la représentatiena da Júpiter llélipolitain», CRA!, 1901, 861-864. 5. Ronzevalle, «Notice sur un bas-reliefreprésentaní le sinialacre da Jupiter Héliopolitanus», CRAI 1901, 437-482. E. flonduraud. «Júpiter Hélipolitain», Mcm. Acad. Mmes, 1902,1-16.?. Perdrizet, «Syuiaca», RevArch. 1903,399-4011k Cuinont. «Le Júpiter 1-lélipolitain elles divinités des planétes». Syrie 2, 1921, 40-46. R. Dussaud, «Jupiter Hélippelitain. Bronze deja collection Charles Sursock», Syria 1,1920, 3-15. H. Winnefeld, «Die Antiken Kultevon Eaalbeck», en TI>. Weigand et al., Ergebnisse der Aasgrabangen ant! tinrersachangenin den Jaitren ¡898 bis 1905, 1921-1925, 11(1923), 110-128. 14. du Mesnil du Buisson, «Stataette de Japiter Hélipolitain de Beyroub’, BSAF1928, 245-253. 14. Dussaud, “Deux noaveauxbronzes de JupiterHélippolitalaau Musdeda Louvre”, Men.Piet. 30, 1929, 77-100. U. Seyrig, «La triade héliopolitaine et les temples de Baalbeck», Syria 10, 1929, 314- 356.5. Ronzevalle, «Jupiter Héhepolitain. Nova elvetera», Mél. Beyrout/u 21. 1937, 1-181. H. Seyrig, «1-leliopolitana», Raíl. Mas. Beyrealit, 1, 1937, 77-100. 0. Eissfeldt, «Tempel und Kulte syrisciter Státdte in hellenistisch-rémischer Zeil», AltO, 40,1941, 46-63. 14. Dussaud, “Temples et cuRes de la triade héliopolitaine A Baaíbeck», Syria 23, 1942-1943, 33-37. U. Seyrig, «Questiens hélipolitalaes», Syria 31, 1954, 80-98. H. Seyrig, «Bas-relief de la triade de Baalbeck treuvé A Fneidiq», Raíl. Mus. Reyroutit. 12, 1955, 25-28. 14. Fleiseher, Arlemis ven Epitesos ami ver.vandte Katísiatuen alta Anatetien ant! Syrien, Leiden 1973, 326-377. Y. Hajjar. «Helipolitani Dei», LJMC, IV, 1988, 573-592. HELIOS: G. Mau, Die religionspitilosopitie Keiser Julians in semen Reden auf Kónig itelies ami dic Gótiermalter, Roma 1907, 19702. 5. Roncevalle, «Helioseiros”, Arétituse, 26, 1930, 1-12. J. Gricourt, «Heioserapis accidental ou un curieux antoninien de Caracalla», (‘EA/fi, 204 S. MONTERO -5. PEREA 1968, 7lss. E. Seyrlg, “Le culte da Soleil en Syrie á I’époque romaine», SyrÉi, 48, 1971, 337-373. N. Yalouris, «Astral representations in tite Archaic and Classical Periods and Iheir conaectien te literary seurces», AJA 84, 1980, 313-318. 0. Neverov, «Nero-Helios”, en M. Henig and A. King (eds.), Pagan Geds ano! Sitrines of/he Reman Empire, Oxford 1986, 189- 194. M. Gawlikowski, «Helios in peripiteria oriesitali». LIMC, V, 1990, 1034-1038. M. Papathanassiou, «Astronemie, Astrelogie und Physik in der Rede Kaiser Juliana auf Kónig Helios», K/io, 72, 1990, 498-507. N. Yalouris, T. Visser-Chuitz, «Helios”, LIMC, V, 1990, 1005-1034. V. flitrakova-Grozdanova. «Prileg o religii i amjetnosti a Peoniji ¡ Contribution á Vétude de la religion et de l’art en Péenie», ±4,41-42, 1992, 67-77. W. Fauth, Helios Megistos. Zar Synkretistisciten Titee/ogie der Spátantike, Leiden 1995. SE. Hijmans, «Dionysus, Helios, and Ritodian Coinage in tite First Century B.C.», Pitares, 4. 1996, 43-61 - CM. Bellelli, U. Bianchi, Orieníatia sacra Urbis Ron¡ae, Doliciteno et He/ipolitana. Recaei/ d’études erchéelogiqaes el historico-religieases sur íes cts/les cosmopolites d’or~gine cominagenienne el syrienne, Leiden 1997, -‘SOL —‘dJSIL. [JERA (?/pa): G. Maddoli, «II rito degli Argel e le origini del culto di 1-lera a Roma», PR, 26, 1971. 153-166. R. Bloch, «lnterpretatie, II. Héra, Uni, Junon en Italie centrale», Recitercites surles religiens del ‘ItalieAntique, 1976, 9-19. C. Parisi Pres’¡cce, «L’impertanza di Neta nelle spedizioni coleniali e nefl’insidiamenro primitivo delle colonie greche alía luce della scoperta di un nuevo santuario periferico di Selinunte», Arcit. Cl. 37. 1985, 44-83. A. Laronde, «Prétesses dHéra A Cyr¿ne», L ‘Africa romana 5, 1987, 279 ss. A. Kossatz- Deissínann, «Hera”, LJMC, IV, 1988, 659-719. T. Stojanov, «Hera (in Titracia)”, LIMC, IV, 1988, 719-723. 0. Spadea Noviero. “Decumenti epigrafici dal santuario di Era Lacinia a Capo Colenna”, PP, 253, 1990, 29-312. N. Valenza Mele, «Hera ed Apello a Cama e la ¡nantica sibillina”, RÍA, 3, 14-15, 1991-1992, 5-72. M. Piérart, «Argos. Une d¿dicace partiellement inédite d’un temple d’l-léra (SEO Xl 340+)», BCH, 119, 1995, 473-477. KW. Arafat, «Pausanias asid tite temple of Hera at Olympia”, ABSA 90. 1995. 461 -473. — HÉRACLES (‘HpaKX«): AR. Anderson, «Heracles asid his saccesors”, HSCPH 39, 1928, 7-58. W. Derichs, Herakles, Verbilá des Herrsciters itt der Antike. Kóln, Diss, 1950. M. Floriani Squarciapino, “Fatiche d’Ercole”, Arcit.CI. 10, 1958, 106-115. M. Miihl, «Der Herakles Hiinmelfahrt”, RitMas, 101, 1958, 106-134. W. Anderson. «Hercales exciasus: Propertius IV, 9”, AJPit 85. 1, 1964, 1-12. P.M. Martin, “Hérakles en Italie d’aprés Denys dl-lalicarnasse (AR 1, 34-44)”, Alitenaeam, 50, 1972, 252-275. O.K. Galinsky, Tite Herakles Titeme, Oxford 1972. A. Stibbe-Twist, «Herakles in Etrarien», Titiasos. Sieben erchñee/ogiscite Arbeiten, Amsterdam 1978, 8lss. C. Jourdain-Annequin, «Héracles en occident. My[he et histeire”, DHA 8. 1982, 227ss, C. .Jourdain-Anneqnin, “Heracles, Héros Calturel», Religione e Cind, Roma 1984,9-30.14. Bloch, DHeraklesá Poseidon, mytitelegie etprotohisíeire, Paris 1985. W. Amelung, «Maximus Thrax and lclerakles”, BHAC 1984/5, Bonn, 1987, 1-12. 0. Colonna, «11 Maestro dellEracle e della Minerva”. Op.Rom. 16.1 (Lectiones Boethinne 6), 1987, 7-41. 0. Palagia. M. Boardman, «Heracles”, LIMC. 1V, 1988, 728-838. G.M. Fabrini, «Materiali areheolegici nel Museo civice di Macerata”, AELM, 22-23. 1989-1990, 833-853. C. iourdain-Anneqnin. «De l’espace dc la cité A lespace syrnbolique. Héracles en Occidenb, DHA 15/1, ¡989, 3lss. C. Júurdain-Annequin, Héracles auxportes da soir, Paris 1989, P. Bernard, «Vicissitudes au gré de Ihistoire dune statue en Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 205 brenze dHéraclés entre Séleucie da Tigre et la Méséne», JS 1990, 3-68. P. Linant de Bellefonds, «Héraclés A Aphrodisias», Dossiers Arcit., 148. 1990, 26-37. D. Palagin. J. Boardman etal., «Herakles ltalicus»,L¡MC, V, 1990, 1-192.S.J. Schwarz, «Hercle»,LIMC, V, 1990, 196-253. L.J. Balmaseda, ‘Mercales in peripheria occidentalis», LIMC, V, 1990, 253-262. L. Todisco, «Eracle, la statua, l’artefice sal cratere apule di New York MMA 50.11.4”, MEFRA, 102, 1990, 901-957. R. Merkelbach, «Weg mit dii-, Herakles, in die Feuershélle!», ZPE, 86, 1991, 41-43. M. Naldini, <‘1 miti di Orfeo e di Eracle nellinterpretazione patristica», CCC, 14, 1993, 331-343. B. D’Agostino, «Eracle e Gerione: la struttura del mito e la steria”, AJON (Arcit), n.s.2, 1995, 7-13. CA. Caínporeale, «Variatiens sur le théme dHéraelés et le lien”, en Varios, Les Étrasques. lespías religieax des itemmes, Paris 1997, l3ss. M. Kajava, «Heracles saving [he shipwrecked”, Aretes, 31, 1997, 55-86. 5. Perea, «La Elocuencia maté a Gerión. Una lectura de Luciano: la pro/alié Héracíes”. Pitilologia Hispalensis, 1998. -HÉRCULES. HERCULANO: D.C. Orr, Reman Domestie religion. A Siudyin tite Reman hoaseitois/deities ant! titeir sitrines at Pompeiians/ Herculanea.n, Maryland. Diss, 1972. HÉRCULES: J.C. Winter, «Tite My[h of Hercules at Reme”, en HA. Sanders (ed.), Reman Histery ant! Myíitolegy, London-Michigan 1910, 171-273. M. Rostovtzeff, «Cenunedus- Hercules in Brilain», JRS, 13, 1913, 91-105. J. Bayet, «llercule funeraire», MEFRA 39, 1921- 1922, 219-266; 40, 1923, 19-102. R. Pichon, «La leyenda de Hércules en Roma», en Hombres y cosas de la Antigua Roma, Madrid 1928, 54-118. J. Bayet, Les origines de l’Hercale romain, Paris 1926. J. floyet, Hercié, 1926, 154-139. J. Aymard, «Conimede- Hercule, fondateur de Reme”, RE.!. 14,1936, 350-364. G. Becatti, «11 culto di Ercele ad Ostia ed un nueve rilievo votivo», BCAR 67, 1939, 37-60. J. Carcopino, Aspects mystiqaesde Reme pa¿enne, Paris 1942, 173-206. R. Schllling. «L’Hercule romain en face de la réforme religieuse dAuguste”, Rev.Pitil.. 1942, 31-57. 1’. de Visscher, «Le sanctuaire dHercale et ses pofliques A Alba Facesis», MenAL 46,1943, 333-396. E. win, «Au sanctuaire d’Heracles a Tyr. Leliver enflammé, les steles et les Roches ambrosiennes», Berytas, 10, 19524953, 1 12. J. Gagé, «L’Hercule impérial et l’Amazenisme de Reme: á prepos des extravagances”, RHPitR 1954, 243-272. M. Siinon, Hercale et le Citristianisme, Paris 1955. 1. Mundle, Untersucitungen zar Religienspelitik des Septimias Severas «-terca/es, Beccitus, ¡appiter Jane), Freiburg, Diss., 1958. M. Detienne, «Heracles. hérospythagoricien», RHR 157,1960, 19-53. F. de Visscher, «Heraldes epitrapezios», AC, 30, 1961, 67 ss. H. Le Bonniee, «Hercule et Onphale dasis les Fastes dOvide», Hominages á A. Grenier, II, Bruxelles, 1962, 974-980. A. Piganiol, «Les origines dHercale», Hemm. á AGrenier, Braxeiles, 1962,1261- 1264. H. Reilen, «Adventus Dei. Dei- Gegenwartsbezug in Vergils Darstellung dei- Gesehichte von Caca und Hercules”, BitAd 106, 1963, 23ss. Ch. Picard, «Hercule, iteres malhereux et - - .benéfuqae», Homm. J.Bayet, Bruxelles, 1964, 561-568. M. Renard, «Hercule allaité par Junen”, ¡-¡omm. J.Bayet, Bruxelles, Latomus, 1964, 61 1-618. A. Reifferscheid, «DeHercule et lanone diis Italoruin ceniugalibus», Ann.Inst. 39, 1967, 352-362, 3. Gagé, «L’assasinat de Cominode et les sortes Hereulis», REÍ. 46, 1968, 280-303. J. flayet, «Hercule funeraire», Ideologie et Plaslique, Roma 1974. 199-331. P. Corbier, «Hercule africain. divinité indigene?», DHA 1,1974, lO4ss. A.W.J. Hollenian, «Larentia, Hereules asid Mater Matata 206 5. MONTERO -5. PEREA (TibIl, 5)», AC, 45, 1976, 197-207. J. Gagé, «La mysíique imperiale el l’epreave des jeux. Commodo-Hercale el lantitrepelogie heracleénne”, ANRW 11.17.2, 1981, 662-683. M. Gnarducci, «Graffiti parietali nel santuario di Ercole Curino presso Salmona>’, Scritti sal mondo antico in memoria F. Grosso, Roma 1981, 225-240. M. Jaczynowska, “Le culte de l’Hercule romain aa temps da Haute Empire”, ANRWII. 17.2, 1981. 631-661. C.E.V. Nixon, «Tite Epiphany of [he Tetrachs? An Examination of Mamertins Panegirie of 291”, TAPA 111, 1981, 157-166. J. Teixidor, «L’interpretatien phénicienne d’Hercales et dApollon», RBI?, 200, 1983, 243-255. W. Anderson, «Hercules excíasus: Propertias IV 9», AJPit 85, 1984, 1- 12. P. Monat, <‘La polemique de Laclance centre Hercule: tradition orientale et culture eccidentale” Hemm. L.Lerat, II, Paris, 1984, 575-584. WC. Knapp, «La Via heraclea en el Occidente: mito, arqueología, propaganda, historia”, Emerita, 54. 1986, 103-122. II. Erkell, «Vanoniana. 111. Studi topografiel. 11 euRo aU’Ara Maxima. Vano, LL V, 51-54 e VI, 54”, Opascala Romana 16,3. 1987, Slss. O. Nicholson, «Hercules and the Milvian bridge: Lact. DivInstí, 21, 69», Lalomas, 43, 1, 1984, 133-142. MA. Levi, «Nerone, Frade, Ercole”, Neronia 111, Paris 1981.8. Biondo, <‘1 Peíizi, 1 Pinari e la statalizzaziene del culto di Ercele”, Ricercitesa/laorganizzazionegenti/izia romana, Napoli 1988,191-202. K. Schefold, FJung, Die Urkónige Perseas, Rellerepiton, Herak/es ami Titeseus in der klassisciten ami itetienistisciten Kunst, Munich 1988. Pit. flruggisser, «Synimaque et la mémoire de Hercule’>, Historia 38, 1989, 380ss. M.R. Cataudella, «Quante erano le Colonne d’Ercole?”, AFLM, 22- 23, 1989-1990, 315-337. MA. Levi, «Ercole e Semo Sanco», PP. 1989, 348ss. D. Michaelides, «A tr-apezophoron with a representation of Hecales from Nea Paphes», RDAC, 1989, 151-155. 0. &¡niardo, A. Ferrara, ‘ HÉRCULES GADITANUS: A. García y Bellido, «Hercales Gaditanas”, AEespA 36, 1963, 70-153. M. Almagro. «Sobre la dedicación de los altares del temple de Hercules Gaditanas», La Religion Romana e» Hispania, Madrid, 1979, 301-309. lA. Garzón Blanco, «La propaganda imperialen las monedas de 1-lercules gaditanas, Minerva Gaditana emitidas desde Trajano a Antonino Pie», Baelica 11, 1988,257-265.J. Mangas, «Hércules Gaditanas, dios heredero», Homenajeal prof Marcelo Vigil, Salamanca 1989, 55-60. -“HÉRCULES MELQART. HERCIJLES MAGUSANUS: lE. Bogaers, 3 K. Haalehos, «Een arnlring voer llercules Magasanus ¡ Un bracelet poar Hercule Magusanus”, Westeriteem, 42, 1993, 69-71. HÉRCULES MELQART: .1. Gagé, «Hercale-Melqart, Alexander et les Romaisis A Gades», REA 42, 1940. D. van Berchein, <‘Hercule Melqart A l’Ara Maxima”, Rendic. PontifAccad. Arch, 32, 1959, 61-68. G.Ch. Picard, ‘Mci-caleetMelqarb’. Hemm, JRayeí, Eraxelles, 1964, 1261-1264. D. van Berchem, «Sanetaaires d’Hercale-Melqart. Contiibatien A l’étade de lexpresien phenieienne en Mediterranée”, Syria 44, 1967, 73-109; 307-338. G. Piccaluga, “l-lerakles, Melqart, llercules e la Penisola Iberica», Minutal. Saggi di sioña de/le religione, Roma 1979, 11-133. C. Bonner, Melqart. Calles el mylites de i’Heracles lyrien en Médiíerrenée, Leuven 1988. -“HÉRCULES GADITANUS. HÉRCULES MUSARUM: H. Cancik, «ZarGeschichte der Aedos (Herculis) Masarum aaf dem Marsícíd”, MDAIR 76, 1969, 323-328. L. Richardson, «Hercales Masaruin and tite PorticusPhilippiinRome”,AJA81, 1977, 355-361. M. Martina, «Nades Hereulis Musarum”, Dia/ogiArciteelogie. n.s.3, 1,1981,49-68. HÉRCULES VICTOR: A. Ziolkowski, «Mummiu’s Temple of Hercules Victor aud tite round Temple en the Tibet”, Phoenix, 42. 1988, 309-333. ML. Vejoccia Rinaldi, «A proposito del santuario d’Ercole Vincitore a Tivoli», Arcit. Laziale, 11, 1993, 235-241. HEREJES ¡ HEREJÍA: P. de Labriolle, La crise montaniste. Les soraces de 1 itisloire da Menstanisme, Paris 1913. W.HC. Frend, Tite Donatist Citurcit, Oxford 1952. M. Mesñn. «Persistances paienaes en Gallice, vers la fin da VI’ siécle», en Hemmagesá Marcel Renard, Bruxelles 1968, II, 512-24. A. Monjigilano, «EmpietA cd eresia nel mondo antico», RSI, 89, 1971, 771-791. .I.N.D. KeUy, Primitivos cres/es cristianos, Salamanca 1980. M. Sehofleid, 208 5. MONTERO -5. PEREA M. Burnyear, 3. Barnes, ¡JoaN ano! Degmatísm, Oxford 1980. A. Le floulluec, La netien ditéresie dans la littérarare grecqae, ir el ¡ir sUdes. Vol. 1: De Jaslin á irenée. Vol. ¡1: Clémeníd’Alexamirie el Orig~ne, Paris 1985. B.S. Spaeth, «Hairesis and heresy: tite case of [he haireseis iatrikai», en H.P. Meyer, EF. Sanders, eds., Jewish ami Citristian Sel]’ definition, 111.76-100, Pitiladelpitia and London 1982, 199-206. A. Orbe, Teología de San Ireneo: comentario al libro V del ‘Adversas Haereses, Madrid 1987. 14. Williams. Arias: Heresy enil Tras/ilion, London 1987. 14. Wllllanis, «Does it make sense te speak of pre- Nicence orthodexy?», en Wiflianis, ed., Tite Making ofOrtitodoxy. Essays in Honeur ofHenry Citadwick, Cainbridge 1989, 1-23. 3. Monserrat, Les gnósticos, 1, Madrid 1990. BR. Wllson, Tite Social Dimensions ofSectarianism, Oxford 1990. 0. Puglisi, “Giustizia criminale e persecuzioná antieretiche (Prisciliano e Ursino, Ambrosio e Damaso)”, Sic. Gymn., 43, 1990, 91-137. N. AdICm. «Hereties asid Maniehees”, Orpiteas, 14. 1993, 135-140. M. Sinionetti, Ortedossía ed Eresia Ira i e II secolo, Messina 1994. HO. Maier, “The íepograpity of heresy. asid dissent in late-fourth-century Reme», Historia. 44, 1995, 232-49. 14. Teja, La Tragedia de Éfeso (431). Herejía y poder en la Antiguedad tardía, Santander 1995. V. flurrus. Tite Making of a Heretie. Gender, Aathorily end tite Píscíllianisí Centrovers-y, 1996. J. Vilella Masana, «Pricilianismo galaico y política antripriscilianista durante el siglo V”. An. Tao!., 5, 1997, 177-185 —“CRISTIANISMO —CNOSTICISMO -PRISCH.IANO —.VALENTIN. HERMAFRODITO (Epga,ppó&ro~): M. Delcourt, Hermapitroditea. Mytites el rites de la bisexualité dans lAntiquité, Paris 1958. M. Delcourt, Hermafrodita, Barcelona 1970. F.C. Mench, «The Ambiguity of tite Similes and of fatale monstram in Horace, Ode 1, 37», AJP, 93, 1972, 314-323. W.M. Meeks, «Tite Image of the Androgyne: some ases of a symbol iii earliest Christianity», Jziislory of Religions 13, 1974. 165-208. M. Meslin, «Agdistis ou l’Andregynie malséante”, Mélanges Vermaseren, II, Leiden 1978, 765-776. U. Mittwoch. «Males, Females, asid Hermaphrodites», Annals of Human Genetics 50, 1986, 103-121. A. Ajootian, «Ex utroque sexu: [he sleeping hermafrodite and the myth of Agdistis”, AJA 92. 1988, 275-276. M. Wegner, «Orpheus. Ursprungund Nael-ifolge”, Boreas, 11,1988,177-225. A. Ajootian, «Hermafroditos”, LIMC 5, 1990, 268-285. L. Brisson, Le sexe incerlein. Ano!regynie etitermafroditismedansl’Antiquité gréce-romaine, Paris 1997.S. Perea, E/sexo divino. Dieses itermafros/itas, bisexuales y travestidos en la Antigíies/así clásica, Madrid 1999. HERMANUHIS ((Epg&vou~t~): J.C. Grenier, ‘ HERMAS (iterma -ae, épp$ -épgafl: G. Siehert, «Hermes”, MMC, V, 1990, 285-386. HERMERACLES (‘EPsÚP&KXñc): J. Schwartz, «Hermérakles et le syncrétismes religieux en Egypte romaine» ASAE47, 1947.235-239. 5. Wagner-Roser, «Em ‘Hermerakles’-Fortana- Relief aus der Ortenau”, APiR, 43. 1990, 30-32. HERMES (Epgffg): J. Chittenden, «Hennes-Mercary, dynasts asid emperor», NC. ser.6, 5, 1945, 40-57. A.J. Festugiére, La révelation dHermes Trismegiste. 1: ¡‘estro/ogie el les scien ces ecca/les. 11, le dieu cesmique. HP Les doctrines de £ Ame, Paris 1950. 0. Eissfeldt, «Netie Belege fúr des phónizisehe l-lermes-Emblem”. Zeitscitrift flir die alíestamení/icite Romana Religio ¡Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 209 Wissenscitafl, 103, 1968, 124-128. J. Servier, «Hermés africain. Les origines communes, les limites da visible et de l’invisible», Eranos 49, 1980, 199-257. G. Fowden, Tite Egyptian Hermes. A HistoricalAppreacit te tite Late Pagan Mino!, Cambridge University Pi-es, 1986. G. Siebert, «Hermes», LIMC, V, 1990, 285-386. H. Versnel, Ter Unas: Isis, Dionysos, Hermes: Titree Síadies itt Hermetisme, Leiden 1990. Z. Goéeva, «Le culte dHermés en Thraee et le témeignage d’Hérodete, V, 7», MEFRA, 103, 1, 1991, 159-166. C. Jacob, “Titeos Hermes epi lladrianea. La mise en scéne da peuvoir impérial dasis la Descriptien de la terre itabitée de Denys d’Alexandrie», (‘CGO, 2, 1991, 43-53. P. Marchetti, “Recitercites sur les mytites et la tepographie d’Argos. 1. Hermés et Aphrodite», BCH, 117, 1993, 211-223. 5. Twardecki, «Weiheinschrift flir Hermes eder Soachos?”, ZPE, 99, 1993, 197-202. M. Abbiati. «Lerma di Hermes rinvenutaa Padova negli scavi presso Perla Cedalunga”, BCMP, 83, 1994, 7-21. HERMETISMO: Ph. Derchain, «Lautenticité de l’isispiratien égyptienne dasis le Corpus Hermeticum”, RHR 2, 1962, 175-198. A. González Blanco, «l-lermetism. A Eibliographical Appreach”, AM?WII.174, 1984, 2240-2281. ~ 14. Reitzenstein, Peimandres, Leipzig 1904. A.J. Festugiére, La révelation d’Hermés Trismégiste, 4 veIs. Paris 1944-1954. DN. Witgil, “lncerrect Apocalyptic: Tite Hermetie ‘Asclepias asan lmprovement en tite Greek Original», ANRW 11.17.4, 1984, 2282-2297. MA. Muñoz (traducción). Obras completes. Hermes Trismegisto, L Peimandres, edición bilingíle. Barcelona 1985. J. García Font (introducción, versión y notas), Tratados del Corpas Hermet,cam, Barcelona 1997. B.P. Copenhaver. Hermetica. Tite Greek Corpas Hermeticam eno! tite latin Asclepias, Cambridge 1992. G. Quispel, «Hermes Trismegistus asid [he Origisis of Gnostieism», Vig.Citrist.,46, 1992, 1-19. V. Hunink, «Apuleius asid [he Asclepias», Vig.Citrist. 50, 1996, 288-308. -HERMES. HÉROES M. Guarducci, «Heros’ neuctá imperiale romana», Mli del III Cengresso nazionale di stadi romani, Roma, 22-28 aprile 1933 IV, 1935, 328-332. E. Nock, «The cult of Heroes”, HTitR. 37,1944,141-147. W. Seston. “L’épitaphed’Eutyches etlhéroisationpar la pureté”, Hemm. J. RidezetF, Canaont, 1949, 313-322. H.J. Rose, Geds ami Heroes of tite Greeks, London 1957. A. Brelich, Cli eroi greci: un problema síerico-religieso, Roma 1958. K. Kerenyi, Greek Herees, London 1959. M. Henig. <‘The veneration of Heroes in [he Reman Army», Britannia 1,1970,249-265. B. Lion-Gilie, Cultes «itéro¿4aes” romains. Les fendatears, Paris 1980. MP. Speidel, Mititras-Orion: Greek Hero ami Reman Army God, Leiden 1980. Varios, Enciclopedia deimili. Le geste, i comportementi, le meía,norfosi degli dei e deglí eroi greci e romani, 1987. J. Whitley, «Early stales asid hero cults. A re-apraisal”, JHS 108, 1988, 173-182. J. Alvar, C. Blázquez, y CG. Wagner, Héroes, semidiosesy daimones, Madrid 1989. C. Augé, «Dieux et héros sur les monnaies d’Aphrodisias». Doss¿ers Arcit. 148, 1990, 46-61. 0. Canaporeale, “Eroi e signen nelle prime seene narrative etrusdlie”, MEFRA, 103, 1,1991.57-69. C.J. Mackie, «Turnas asid lis Ancesters». CQ, 41, 1991, 261-265. S.B. Okhotnikov, A. S. Ostroverkhov. «L’iledeleaké et le culte d’Achille», Pentica, 24, 1991. 53-74. PA. Perotti, “Dorica castra. alias Achilles (Aen. VI, 88-90)», Maia, 43, 1991, 195-198. J. Alvar el al., Héroes, semidioses y daimones, (ARYS 1) Madrid 1992. D. Briquel, «Du premierroiau héros fondateur: remarques comparatives sar la légende de Romulus”, Etas/es classiqaes, 3, Luxembeurg 1992, 26-48. D. Briquel, «Haleso, eree 210 5. MONTERO - S. PEREA campano (Virgilio, Eneide 7, 723-730), e i Falisci, coloni Calcidesi (Giustino 20, 1, 13)», Hesperia, 4, 1994, 83-94. E. Fontaneila, «Linterpretaziene ciceroniana del culto degli ei-ei e delle vii-tú: un contribute dele leges de religione alía formazione morale della élite repubblicana», RSi, 107, 1995, 5-19. M. McDonneli, «The Image of [he Heroic mdci- en Republican Reme», AJA, 99, 1995, 345. H. Chew, «Acitilie ea Mars? Note sur un élément d’applique en bronze dépoque romaine», Ant. Nal., 28, 1996, 159-167. L.M. Stfrling, «Divinities and herees in te age of Ausonius: a late-antique villa and sculptural collection at Saint Georges-de-Monlagne (Gui-ende)>’, RA, 1996, 103-143. 1. Aghion, C. Barbiflon, F. Lissarrague, Héroesy diesesen la AntigUedad. Guíe iconográfica, Madrid 1997. A. Billault (ed.). Héros el veyageurs grecs dans lOccidení romain, Lyon 1997. RS. Lorsch, «Augustusconeeption and te heroic tradition”, Lalemas, 56, 1997, 790-799. J. Martínez- P’mna, «Rómulo y los héroes latinos”, en J. Alvar, J.M. Blázquez (eds), Héroesy antiitéroes en la Antiguedad Clásica, Madrid 1997, 95-136. F. WulfT, La fortaleza asediada. Diosas, itéroesy mujeres poderosasen el mito griego. Salamanca 1997. -AQUII.ES -ENEAS-.RÓMUIfl. HEROIZACIÓN: F. Benoit, L’Heroisetion équestre, Aix-en-Provence, 1954. A. La Penna, “Brevi considerazioni salía divinizzazione degli erei e sal canene degli eroi divinizzati”, Homm. H.Le Bonniec, Bruxelles, 1988, 275-285. HERON 1 HEROS (Hpwv, Hpw~): A. Evans, «Tite Hoesemen of Tarentam”, NC 1889, 1-228. G. Lefévre, «Le dieu ‘HPON d’Egypte». ASAE 20, 1920, 237-250. G. Capovilla, «II Dio Heron in Tracia e in Egitto”, RF¡C 51, 1923, 424ss. G. Kazarow, “Das Heiiigtam des thrakischen Heros bei Dinikli», Alio 22, 1929, 232-239. M. RostovzefT, <‘Kíeinasiatische and syrische GóLter un Rómisehen Agypten», Aegyptas 13. 1933. 493-513. E. Cumont, «Un dieu supposé syrien, associé A Hérón en Egypte”. Mel. R. Dussaud, 1, Paris 1939, 1-9. Ch. Picard, «Noavelles observations sur diverses représentations da Héros-Cavalierdes Balcaus”, RHR, 150, 1956, 1-26. A. Brelich, Heros: it culto greco deglí eroi e it problema deg/i esserisemi- divini, 1958. A. Cermanovie, «Die Denkmáler des [hrakischen Reitergottes”. Arcit. Iug. 4. 1963, 31-58. 1. Venedikov, «Le syncrétisme religicaz en Thrace A l’époque romaine”, Acta Antiqua Pitilippolitana, 1963, 153-166. 1. Gorgieva, “Der wildtragendethrakische Reitergott”, Rirene 4, 1965, 111-122. M. Coja, «Terres ctiites d’époqae heliénistiqae représentant le eavalier[hracetrouvées A Histria”, Dada 18, 1974, 283-288. M. Oppermann, «Zum kult des thrakischen Reiters in Bulgarien”, Titracia 3, 1974, 353-362. M. Hamiaux, Les sU/es de Macédenie elde Tit rece pendaní les époquesite/lénistique el romaine,Diss. Paris 1,1978. Ph. Petsas, ‘ HETERODOXOS Y MARGINADOS: R. MacMullen, Enetnies of tite Reman Order: Treason, Unresí ami Alienation in tite Etnpire. Cambridge MA 1966. J. San Bernardino. «Exilie y muerte de un heterodoxo en la tardorromanidad: en tomo al case de Pascentius en Lusitania», en 14. Teja y C. Pérez (eds.). La Hispania de Teodosio, Segovia 1997, 1, 217-231. -*HEREJIAS -*PRjSCILLANO -*TOLIRRANCIA. HIERBAS: A. Delatte, Herbarias. Reciterches sur le céremonial asilé chez les anciens poar la cuelliete des simples el desplantes magiques, Liúge 1936, Bruxelles 1961. 0. Guillaume- Coirier, «Arbres et herbes. Croyanees et asages rattachés aux origines de Reme», MEFRA 104, 1992, 339-371. -‘ÁRBOLES —‘MEDICINA -‘PLANTAS. HIGINIO A Le Boeuffle, «Recherches sar Higin», RE!., 13, 1965, 275-294. HILARITAS H Mattingly, “Hilaritas”, PcPhs. 1927. 3ss. JA. Garzón Blanco, “Los simbolos numismáticos de la Edad de Oro de los Antoninos: Felicitas, Fortuna, 1-lilaritas y Laetitia», Síadia Historica 7, 1989, 153-162. HIMENEO (‘Ypba¿oc): P. Linant deflellefonds, «Hyménaies: une iconegraphie centestée», MEFRA, 103, 1,1991,197-212. HIPERBÓREOS (‘Yrepj3óp¿rn): D. Briquel, «II mito degli Iperberei: del cepal Adriae a Roma», en A. Mastrocinque HISPANIA (Religión romana en): J.M. Navascues, «Plomos romanos con inscripciones mágicas hallados en Córdoba», AEspAafle, 28, 1934, 51-60. 0. Sánchez Albornoz, «El culto al emperador y la unificación de España», A¡LC, 3,1945-1946, 5-120. L. Fernández Fuster, «La fórmula ex visa en la epigrafía hispánica, AfispA 23. 19504951, 279-291. M. Meslin, «Persistances paiennes en Gauice, vers la fin da VI’ siécle», en Hommages á Marcel Renard. Bruxelles 1968,11, 512-24. H. Galsterer, Unlersacitnngenzam rómisciten Stddtewesen aafden iberisciten Halbinsel. Berlin 1976. 14. Etienne. Le calle imperial dans la Peninsale ¡benique dAugaste a Diocletien, Paris 1974. M. Blech, «Saturn in Hispanien», MM 19, 1978, 238-250. 1. Mangas, «Religión indígena. Religión romana. Religiones orientales”, Historia de España II, Madrid 1978, 579-650. 14. Hemi, «Culteres de practicas mágicas en CastiUa medieval”, Cf-LE, 63-64, 1980, 178-2. J. D’Encarnavao, «A reigiáe romana nao-oficial nas colonias e municipios da Lusitania durante o Alto Iinpério”, en Paganismo y Cristianismo en el Occidente (Memorias de Historia Antigua, 5, 1981), 19-31. 3. Mangas, «Creencias y cultos de la Asturias prerromana. Religión en Asturias durante el Imperio remane», Histeria de Asturias, 1, Gijón 1981, 177-192 y 225-240. .1. Mangas, «Dumas, asociación religiosa de Apolo», 212 5. MONTERO - 5. PEREA Hispania Antiqun 11-12,1981-1985,119-125. A. Tranoy, La Ga/ice romaine. Recitercites sar le nord-oaesí de la péninsule ibérique dans 1 ‘antiqaité, Paris 1981. Varios, Paganismo y cristianismo en el Occidente del imperio romano. Memorias de Historia Antigua 5, Oviedo, 1981. A. Vázquez, «Algunas consideraciones sobre cultos locales en la Hispania romana’>, en Paganismoy Cristianismo en el Occidente (Memorias de Histeria Antigua, 5,1981. 41-50. L. García Iglesias, «Paganismo y cristianismo en la España romana”, La religion romana en Hispania, Madrid, 1982, 365-379. J. Mangas, «Religión romana de Hispania”, Histeria de España. Hispania romana, Madrid 1982, 323-369. AM. Vázquez Hoyos, La religión romana en Hispania. Fuentas epigráficas, arqueológicas y numismáticas, 2 veIs., Diss. Madrid 1982. J. Mangas, «La difusión de la religión romana en Asturias”, en indigenismo y romanización en el convenías Astamm, Madrid 1983, 165-177. J. Mangas, “Augarationes y augures en la Hispania romana», II Congreso de Metodología y Didáctica de la Historia, Cáceres 1984, 87- 102. J. Mangas, «Auguratienes y augures en la Hispania romana”, Actas dell Jornadas Metodología y didáctica Historia, Cáceres, 1984, 87-102. 1. Mangas, «La dea Asturica”, Stadia Historica, 2-3, 1984-1985. 305-314. J.J. Sayas, «Los adivinos vascones y la Historia Augusta”, Symbelae. Ludovico Mitxelena Sepí. oblatae, Vitoria, 1985, 593-606. J.M. Blázquez, «Finheimishee Religionen Hispanien.s in der rómisclien Kaiserzeit», ANRW II. 18.1, 1986, 164-275. J. Mangas, «Die rómisclie Religion in llispanien wáhrendder Prinzipatszeit”, ANRWII.18.1, 1984, 276-344. F. Marco Simón, ‘ Abrasax-Ring aus ‘La Olmeda (Spanien)», ZPE, 97, 1993, 130. J. Mangas, «El modelo religioso remaao y la diversidad de panteones de ciudades: Hispania altoimperial». Modelos teóricos y prácticas de vida, Sevilla 1993, 176-180. 5. Montero - J.M. Blázquez, «Ritual funerario y status social: los combates gladiaterios prerremanes en la península ibérica” en Ve/eia 10, 1993, 71-84. .1. Coreil, «Drei defixienam tabellae aus Sagunt (Valencia)», ZPE, 101, 1994, 20-286. 1. del Hoyo, «Nuevos íeónimos en inscripciones inéditas de la provincia de Salamanca», MCV30.1, 1994, 53-60. P. Le Roux, «Cultes indigénes et religion romaine en Hispanie seas l’Empire», L ‘Afriqae, la Gaule, la religien á 1 ‘épeque romaine: Mélanges á la mémoire de M. Le Glay, 1994, 560-567. D. Fishwick, «A silver aedicala at Merida”, RFA, 97, 1995, 615-622. F. Malto¡nini, «Nota alía defixio di Carmona». ZPE, 107, 1995, 297-298. E. Marco Sunón, «Tipología e iconografía en las estelas de la mitad septentrional de la Península ibérica», en E. Beltrán (ed.), Roma y el nacimiento de Ial cultura epigráfica en Occidente, Zaragoza 1995, 327-359. J.L. De la Barrera, W. Trillmicb, “Eme Wiederhoiung der Aeneas-Gruppe vom Forum Augustum samt ibrer lnschrift in Merida (Spaniea)”. MiDA1(R), 103, 1996, 119-138. .1. Mangas, «Cultos minorasiáticos en el Noroeste de la Hispania romana», Hom. prof Fernández Miranda. Complutum, extra, 6(1), 1996, 483- 490. J. Mangas, «El culto de Hércules en la Bética”, La Romanización en Occiedenle, Madrid 1996, 279-297. E. Marco Simón, «Romanización y aculturación religiosa: los santuarios rurales», en S. R&boreda y P. López Baija (eds.), A cidade e o monde: Romanización e cambio social, Xinzo de Limia 1996, 81-100. G. Galeano Cuenca, Costumbres religiosas y prácticas funerarias romanas. Estudio del mundo rural en la pro vincie de Córdoba, Córdoba 1997. JA. Garriguet, «El culto imperial en las tres capitales provinciales hispanas: fuentes para su estudio y estado actual del conocimiento», Anales de Arqueología CordobesaS, 1997, 43-68. F. Marco Simón, «¿Taurebelios vascónicos? La vitalidad del paganismo en la Tarraconense durante la segunda mitad del s.IV», Gerión 15, 1997, 297-319. Religiones orientales en Hispania romana: A. García y Bellido, Les religions orientales dans 1 ‘Espagne remaine, Leiden 1967. Varios, La religión romana en Hispania, Madrid 1981 (detallado en este volumen). Varios, Paganismo y Cristianismo en el Occidente del imperio romano, (Memorias de Historia Antigua, 5, Oviedo 1981) (detallado en este volumen). A. Vázquez, La religión romana en Hispania, frentes epigráficas, arqueológicas y numismáticas, Madrid 1982. M. Bendala Galán, «Dic orientalisclien Religienen Hispaniens in vorrómischer und rómisciter Zeil», AA’RWII.18.1, 1986, 345-408. HISTORIA AUGUSTA: ML. Trowbridge, «Folklore in tite Scriptores Historiae Aagustae», CPit, 33. 1938, 69-88. J. Straub, Síadien zar Historia Augusta, Berna 1952. 14. Syme, Empero rs ami biograpity. Studies itt lite Historia Augusta, Oxford 1971. J. Scbwartz, «Da Millenarisme dans l’Histoire Auguste», BHAC 1971. Bonn 1974, 157-164. SA. Sterz, “Christianityin[heHistoriaAagusta»,Latomas, 36,1977,694-715.14. Sy’ne, «Titepomeriam in thc Histoira Augusta”. Bonner Hisíoria-Aagusta-co/lequiam 1915-76, 1978, 217-31 - G. Zecchini. «II santuario della Dea Caelestis e lilisto ría Augusta». Santuarí epolitica nelmomio antice, Milano 1983. Ji. Sayas, «Los adivinos vascones y la Historia Augusta», Symbelae. Ludovico Mitxelena Sepí. oblatae, Vitoria, 1985, 593-606. E. Wallinger, Die Frauen in der Historia Augusta, Wien 1990. A.R. Birle>’, «Religion la te Historia Augusta», en Historiae Aagustae Co/loquiam Paris inum. Alti Convegne sa/la Historia Augusta, Macerata 1991, 29- 214 S. MONTERO -5. PEREA St - <3. Capdeville, «Les sonrees de la eonnaissance de lEtrusca Disciplinadiez les ¿crivalus da siécie d’Augaste», Caesaredunum, suppl. 63, 1993, 2-30. A. Tiinonen, «Tite Histeria Augusta: two faces of vielence. A study en tite death of emperors in biegraphy. Genus monis as a pan of biegraphy.», Ees, 81, 1993, 83-92. 14. Turean, “Les dieux de l’Orient dans i’HisteireAuguste», JS, 1993, 21-62. C. Letta, «II ‘naufragio’ di Caracalla in Cassio Dione, nell’Histor-ia Augu..sta e nel cennnentari degli Arvalb, ZPE, 103, 1994, 188-190. HOMERO (Los poemas homéricos y el arte romano): Varios, Tite OdysseyamiAncientArl, New York, Bard College Exposition, New York 1992. HONOR (Henos; Honor): M. Mannsperger, “Libertas-Henos-Felicitas zur Prágung des Múnzmeisters Palikanus», Chiron 4, 1974, 327-342. L. Richardson, «Henos et Virtus andthe Sacra via”, AJA 82, 1978, 240-246. C. Lochia, «Henos”, LíMC, V, 1990, 498-502. HONORIO (Religión/Política religiosa de): A. Solari, «interne alía reazione socialedcl 408- 410”, Klio, 1935, 302-309. F. Martelli, “Onorio, Ravenna e la presa di Roma del 410”, RSA 11, 1981, 215-219. JE. Jordán, «Los judíos en el reinado de Honorio (395-423 d.C.)”, en 14. Teja y C. Pérez (eds.), La Hispania de Teodosio, Segovia 1997,1, 121-134. HORACIO (Religión de/en): Th, Zielinski, «L’envotement de la sorciére diez Hornee”, Mélanges O. Navarre, Teuleuse, 1935. W. Kissel, «Horaz 1936-1975: Fine Gesamthibliographie”, ANRWIi.31.3, 1981, 1403-1558. ~ K. Scott, «Mercur-Augaslus und Horaz cauní, 2”, Hennes63, 1928, lSss. A. Delatte. “La conversion d’Horace (1, 34)». AC 1935, 293-307. ME. Hirst, “Tite portenLs in Horace, Odes 1, 2, 1-20”, CQ 32, 1938, 7-9, R. De Costee, <‘La Fortuna d’Antiuin et ¡‘Ode 1, 35 d’Horace”, AC 19, 1950, 65-80. H. Wagenvoort, «Tite crime of fraticide (Horace Epode, 7,18)”, en Wagenwoort (1956), 1956, 169-83W. Deonna, «Mercare elle seerpio”, Lalornus 17, 1958, 641-658. E.]. Bickerman, «Filias Maiae (Herace, Odes 1, 2. 43)”, PP 16, 1961, 5-19. DR. Dicks, «Astroiogy and Astronorny in Herace», Hermes, 91, 1963. 5. Alessandrí, «L’imitatio Alexandri augustea e repperti fra Orazio e Curzio Rufo”, SCO 18, 1969, 194-210. 0. Wiilians, Tite Titird Boek of He race‘s Odes, Oxford 1969. R.G.M. Nisher, M. Huhhard, A Commentay en Herace, Odes, Bock 1, Oxford 1970. 3. Perret, “Pides el la Fortuna (Hor.C,l, 35. 21-28)”, )orscitungen zar rómisciten Lileratur. Fesí. K.Bíichner, Wiesbaden, 1970, 244-253. F.C. Mench, «Tite Ambiguity of[he Similes and of fatale monstram in Horace, Ode 1, 37”, AB’, 93, 1972, 314-323.5.5. Ingallina, Orazio e la magia, Palermo 1974. U. Becker, Lexikon der Astrologie, Astrenomie. Kosmologie, Preiburg-Basel-Wien 1981. L. Voit, «Heras-Mercar- Augustus”, Gymnasium, 89, 1982, 479ss. 3. Fabre, ‘ 1993, 11-19. E. Paratore, «La spiritualitA eraziana”, RAL, 4,1993, 427-440. C.J. Simpson, «Horace, Carm,, 1, 2, 30-44, Apello Palatinas, and allusions te shrines in Octavians Reme”, Atitenaeum, 81. 1993, 632-642S. Sniezewski, «The Divinity of Augustus in [he late Poetry of Horace and iii Elegies of Tibullus and Propertius”, Ros, 81, 1993, 61-76. M. Sordí, «Orazie e i temi della propaganda augustea», Acta Clnssica Debrec. 29, 1993, 175-180. W. Stroh, «Horaz und Vergil ni ihren proplietisehen Gedichten», Gymnasium, 100, 1993, 289- 322. E.W. Leach, «Horace Carmen 1.8: Achilles, the Campus Martias, and the Articalatien of Gender Roles in Augustan Reme», CPit., 89, 1994, 334-343. P. Winson Sage, «Vatic Admenition in Hornee Odes 4.9», AJPh., lIS, 1994, 565-586. HORACIOS: L. Deroy, «Lecombat légendaire des 1-loraces et des Curiaces»,LEC41, 1973, 197-206. A. Corbeil, «Cycical Metaphers and the Pelitics of Heraces”, Odes, 1.4., CW, 88, 2, 1994, 91-106. HORAS (Horae; ííprn): R. Ling, «The Seasons in Romano-British Mosaic Pavements”, Britannia 14,1983. 13-22. M. Guarducci, «Hora Quirini”, Bali. Comm. Arciteel. Coman. di Roma, 64, 1936, 31-36. L. Abad, «Horae”, MMC, V, 1990, 510-538. N. Thomson de Grummond, «Pax Augusta and the Herae en [he Ara Pacis Augustae”, AJA. 94, 1990, 663- 677. HORNATUS: L. Sensi, «Ornatus e status sociale delle denne romane”, AFLFP. 18, 1980- 1981, 55-102. HORÓSCOPO: O. Neugebaner, H.B. van Hoesen, GreekHoroscopes,Philadelphia, 1959. K. Kraft, «Zuin Capricorn auf den Múnzen des Augustas”, Jaitrbucit fur Namismatik ami Gelágesciticitte 17, 1967, 17-27. E.>. Dwyer, «Augustus and the Capricorn”, Rñm.Mitt. 80, 1973, 59-67. T.D. llames, «Tite Horoscope of Liciius Sara”. Pitoeni.x 30, 1976, 76-79. 14. Beck, «lnterpreting lite Ponza zodiac II”, J. Alititraic Síad., 2, 1976, 1-19. R. Beck, “interpreting tite Ponza zediac», J. MititraicStud., 1, 1976,1-19. AH. Mamoojee, «Quintus Cicéron et les deuze signes da Zodiaque», Méleiferís M.Lebel, Quehee, 1980, 247-256. G. Geraci, «Publio Pelronio, 11 genelliacodi Augusto e ji ‘faraene Cesare””, ZPE 65, 1986, 195- 196. E. Simon, «Dic drei l-Ioroskepe der Gemma Augusta», NumAníCí. 15, 1986, 179-196. P. Brind’Amour, «L’heroscope de lavénement de Néron», CEA, 25, 1991, 145-151. E. Tissot, J.C. Goyon, «Grand. Les tables zodiacales”, Dossiers Arch., 162, 1991, 62-64. 0. Baccani, Orescopigreci. Documentazionepapirologica, Messina 1992. M. Possanza, «Two notes en Q. Cicero’s De duedecim signis (FPL p. 79 Morel, pIOI B(ichner)”, CPu., 87, 1992, 44-46. G. de CaIlataij. <‘Le zodiaque de lEnéide”, Latomus, 52, 1993, 318-449. A. Ovadiah, 5. Mucznik, «A fraginenlary Reman zodiac and horoscope frota Caesarea Maritima”, Síad. Bibí., 46, 1996, 375-380. -ASTROLOGIA -t4UCUSTO -~ZODÍACO. HORTI LAMIANI: Varios, Le Iran quilledimere degli dei: ti residenza imperiales degli iterti Lamiani, Venice 1986. R.C. HLiuber, «ZarTopograpitie der Horli Maecenatis and der [lord Lamiaril auf den Esqailin in Rem”, Kólner Jaitrbucit ¡dr Ver-uncí Frúitgesciticitte, 23, 1990, 11-107. 216 5. MONTERO -5. PEREA HORUS (‘Opu~, Heras>: G. Bénédite, «Une neuvelle représentation d’Horus légionnaire”, Rev.Arcit, 1904, 111-118. E. Paribeni, «Divinité straniere in abito militare», Ball.Alex. 13, 1910, 177-183. EH. Kantorowicz, “Geds in uniform», ProcAm.Piti/.Soc. 105, 1961, 368- 393. H. Seyrig, «Les dieux égyptiens en habit miitaire», Syria 47, 1970, 161-107. C. Zaccaria, “Religione egiziana e propaganda imperiale romana: a proposite delle menete di Valeriano Cesare con la ciocca di Heras», Annlst.Num. 23, 1976, 161-198. MO. Jentel, <‘Horos», LIMC, V; 1990, 538-542. F. de Salvia, “Hores sai coecodrilli nella Roma ceslantiniana», en U. Left, Tite iníel/ectual Herilage of Egypl, Budapest 1992, 509-517. HOSIOS KAI DIKAIOS (ee¿q Ou¿eg ,ca~ &KaLoc): R. Kíinel, “Hosios kai Dokaios”, LIMC, V, 1990, 542-543. <3. Petzl, «Em frúhes Zeagnis fúr den Hosios-Dikaios-Kull (Riel Nr. 103)», EA, 20, 1992,143-147. M. Ricí. «Hosioslcai Dikaies. Nouveauxmonuments”, EA, 20, 1992, 95-100. 14. Merkeibach, “Referat. Dic Gótter Hesies und Dikaios in Máonien and Phrygien», ZPE, 97, 1993, 291-296. HOSTIA: A. Momigliano, «Ambarvales Hestiae», Maia ns. XV, fase. 1, 1963. 47-48 (=Terzo Contributo, 657-659). -SACRIFICIO -VÍCTIMA. HUMANITAS: W. Schadewaltd, “l-lumanitas Romana», ANRWI.4, 1973,43-62. E. Aubion, “1-lumanitas et superstitio dans la littérature latineda début de l’épeque Antenine”, en J. Dion (cd), Culture antique elfanatisme, Nancy 1996, 77-94. HYGIEIA (Yyíeta; Valetado, Salas): ZI. GoUva, «Asklepios”. LíMC, II, 1984, 898-899. F. Croissant, «Hygieia»,LiMC, V, 1990, 554-572. ZI. Goéeva, «Hygieia inThracia”,LLMC, V, 1990. 572-573. W.A. Daszewsky, «A Statuette of Hygieia from Kom el-Dikka ni Alexandria”, MDAI(K), 47, 1991, 61-66. <3. De Luca. «Zar Hygieia in Pergamon. Em Beitrag», MDAi(i), 41. 1991. 325-362. E. Ryan-Gurley, «Le sanctuaire grcc de Dion», Arcitéologia, 279. 1992, 14-23. H. Sobel. Hygieia. Die Góltin der Cesumiheil, 1992. R. Ziegler, <‘Aigeai, der Asklepieskult, das Kaiserhaus der Decier und das Christentum”, Tycite, 9, 1994, 187-212. G. Manganaro, «Asklepies e Hygieia ‘divinitá salvatrici e protettrici della cittA a Messina», ZPE, 113, 1996, 82-84. HYLAS (YXcxg): <3. Túrk, «Za den Darstellung des Hylas”, idI 12. 1897, 86-91. R. Ling, “Hylas in Pompeian Art>’, MEFRA 91,1974,773-816. J.H. Oakley, “Hylas», LIMC, V, 1990, 574-579. J. Lancha, «L’iconographie dHylas dans les mosaiques romaines», ¡JI Colí. ¡nl. sal Mosaico antico, Ravenna 1980, Ravenna 1983, II. 381-392. HVPSISTOS THEOS: -*THEOS IIYPSISTOS. HYSTASPES: 14. Windisch, Die Oreitel des Hystaspes, Amsterdam, 1929. TAKCHOS (‘JaKxoc): GE. Mylonas, Eleasisancí tite Eleusinian Mysteries, 1961, 252-258. E. Simon, «Neue Deutung zweier eleusinisdlier Denkmáler des 4 Jhs, v.Chr.”, AntKunst 9, 1966, 79-80, 89-90. V. Machaira, «lakchos”, LíMC, V, 1990, 612-614. -~BACO. IANUARIA DEA: R. Vollkommer, «lanuaria”, LIMC, ~,1,1990, 617-618. Romana Religio ¡ Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 217 LARHIBOL: P. Linant. «larhibol”, LIMC, V, 1990, 624-626. IBIS (¡0íc): K.A.D. Smellk, «Tite Cult of[he Ibis in tite Greco-Reman Peried, with special Altentien te tite Data from tite Papyri”, M.J. Vermaseren, Stadies in Hellenistic Religions, Leiden 1979, 225-243. IDEA DE DIOS: Varios, Tite Knowledge of God in lite Greco-Reinan World. Papers read at an ¡ntSymp. UnivUtrecit 26-S0may 1986, Leiden 1988S1>erea, «Numen, Deaspraesens. Reflexiones elementales sobre el concepto de dios en la religión romana”, Boletín de la Sociedad España de Ciencias de las Religiones 8, 1997, 23-29. IDEOLOGíA RELIGIOSA: <3. Radke. «Nouveaax points de yac sur la mentalité religicase des Remains», Kemes,4, 1991, 31-46. IGLESIA: <3. Bardy, La qaestion des langes dans léglise ancienne, Paris 1948. L. Halkiu, La sapplication d’acíion de gráces chez les Remains, Paris 1953. N. Brox, «Zum Vorwurf des Atheismus gegen die alte Kirehe Trierer Titeologiscite Zeitscitrifl, 75, 1966, 274-82. W. Huber, Passa ami Ostern. UntersacitangenzarOsíerfeierderaltenk7irche,Beríin 1969. N.H. flaynes, Constantine ancí tite Citristian Citarch, London 1972~. R. Gryson, Le ministre des femmesdansl’égliseancienne. Gembleux 1972. W. Weismann, Kirche uncí Schauspiele. Die Schauspiele ini lirteil der lateinisciten Kirchenviiter ¡mier beserderer Beriicksichtitung ven Augustin, Wúrzburg 1972. C. Pietri, Roma citristiana. Recitercites sur l’eg/ise de Reme, son orgenisation, sapolitique, sen idéologie de Miltiade á Sixte iii, Reme 1976. SG. Hall, Me/it of Sardis, On Pascita, Oxford 1979. T. Klauser, A Sitorí Histo,y of tite Western Liturgy, Oxford 19792, K. Baus et al., Tite Imperial Citurcitfrom Constentine te tite Early Middle Ages, London 1980. L.W. Country¡nann Tite Ricit Citristian iii tite Charch of lite Ear/y Eppire. Centradictiens ami Accemmodasions, New York y Toronto 1980. E.C. Hobbs, W. Wuellner Tite Re/e of tite Citristian Bis/top in Ancient Society, Berkeley 1980. 1. Kajanto. «PontifeKmaximus as titie of tite Pope”, Aretes, 15, 1981, 37-52. ¡-1. Chadwick, Histery ami Titoagití of tite Fiar/y Charch, London 1982. J. Stevenson, A New Fusebius. Decumenís ¡llustrating tite Hisíory of tite Churcit te AD. 337, London 1987. T.D. Barnes, «Chrisíians and pagana iii [he reign of Constantius», en A. Dihie (ed.), Léglise el lempire ea it’ sUc/e, Geneva 1989, 301-337. C. Pietri, «Regiens ecelésiastiques et parreises romaines”, en A cies da Xie Cengrés international d’achéotegie citrétienne, 3 veIs., 11, Reme 1989, 1035-62. R. Williains. «Does it make sense te speak of pre-Nicence orthodoxy?”, en Williams, ed., Tite Making of Ortitodoxy. Essays in Honoar of Henry Citadwick, Carnbridge 1989, 1-23. SG. Hall, Doctrine ami Fractice in tite Early Citurcit, London 1991. A. Brent, H¡~polytusasid tite Reman Citurch in tite Titircí Century, Leiden 1995. C. Buenacasa Pérez, «La constitución y protección del patrimonio eclesiástico y la apropiación de los santuarios paganos por parte de la iglesia en la legislación de Constancio 11 (337-361)», Pyrenae 28, 1997, 229-240. E. Wipszycka, «La sovvenzione costanliniana in favore del clero”, Rend. mor. Acc. Lincei s.9, y. 8, 1997, 483-498. IGUVIUM: J.W. Poultney, Tite Brenze Teblets of iguvium, Baltimore 1959. 218 5. MONTERO -8. PEREA ILITIJIA: J. Bayet, «llithye, Leucetiteé et Titesan», CRAí 1968, 366-375. IMAGEN - IMÁGENES (imago - imagines): A.J.B. Wace, «Studies in Reman histerical reiefs”, Pap. Brit. Scit. Reme, 4, 1907, 227-76. 14. Stuart Jones, A Caía/oque oftite Anciení Sca/pIares preserved in tite Munic¡~al Collection of Reme: tite Sepultares en tite Patazzo dei Censervaíori, Oxford 1926. LR. Taylor, “Anicenie worship ameg [he early Romans», Classica/StudiesinHenorofJoitn C. Re/fe, 1931, 122-130.14. Allier, «Le culte des ixnages», RCC 34, 2. 1932, 470-477. P. Hoinmel, Síadien za den rómisciten Figurengiebeln der Kaiserzeit, Berlin 1954. C.C. Vermeule, «Reman CalI Images en Coins of tlie Emperor [ladrian: Mars Ultor, Virtus and Mars Victor”, Spink aSen NumisCir, 13, 1955, Sss. U. Mattingly. Reman Coinsfrom tite Farliesí Times te tite Falí of lite Western Empire. London 19602. DA. West. Tite imagery asid Poet,y ofLucretius, Edinburgh 1964. W.H.C. Frend, Martyrdem ant! Persecation in lite Fiar/y Citurcit: A Study of Conflicí from tite Maccabees te Denatus, Oxford 1965. K. Majewski, «Les images de culte dans lAntiquité”, Homm. M.Renard, Bruxelles, 1969, 11, 478-484. M.H. Crawford, Reman Republican Coinage, 2 veis., Cambridge, 1974. y. Fazzo, La giustificazione de/le immagini religiose dalla tarda antichilá al cristianesime, Napoli 1977. E.>. Philips, Corpus Signurum imperii Romani (Greal Britain) 1.1, Oxford 1977. R. Winkes, «Pllny’s Chapter en Reman Funeral Customs in [he Liga of Clipeaeae Imagines”, AJA 83 1979, 481-484. U. Hausinann, “Zar Typelogie and Ideologie des Augustuspertráts». AARWII12.2, 1981,513-598S. Walker, A. Burner, Tite image of Augastus, London 1981. M. Torelli, Typo/ogy ami Síructure of Reman Historical Reliefs. Ann Arbor. 1982. M. Barbera, “Laceme africane nel museo nazionale romano: riflessioni su icenegrafia e ideologia”, Opus, 4, 1985, 153-63. K. I~’ittschen, P. Zanker, Kataleg der rómisciten Poriráis in den Capitolinisciten Museenuncí den amieren kommunalen Sammlungen derStadtRom. ¡ Ten., Mainz 1985. GP. Snyder, Ante Pacem. Arcitaeologicel Evidence of Citurcit Life before Censtantine, Macen 1985. A. Cameron, «Pagan ivories”, Col/oque genévois sur Symmache, 1986, 41-64. E. Cumont, Textes el monumenis figurés relatzfsaux mysí?resde Miíitre, 2 veIs., Bruxelles 1986-9. C. Verineule, Tite Cali images of imperial Reme, Roma 1987. L. Alexander, ¡mages of Empire. Sheffleld 1991. C. Lepelle>’, «Le souei de préserver les statues des dicaz paiens á I’épeque théodosienne”. BSAF, 1994, 193-198. C. Lepelle>’, «Le musée desstatues divines. La velonté de sauvegarder le patrimoine artistiqae palen A lépoque théedosienne”, CArch., 42, 1994, 5-15. D. Parrish, «Imagery of tite Geds of tite Week in Reman Mosaics», An. Tard., 2, 1994, 193-204. <3. Sauron, Qais deum? L ‘expressienplasíique des idéolegies politiqaes el religieuses á Reme, Paris y Reme 1994. M. McDonnell, “The Irnage of tite Heroic Rider en Republican Reme”, AJA, 99, 1995, 345. J. Elsner, «Iniage and ritual: refleetiona en the reíigious apprecialion of classical art», Class. Quarterly 46.2 ns. 1996, 515-531. R.L. Gordon, image ami Value in tite Graeco- Reman World: Siudies in Mithraism ant! Re/igious Art., Aldershot 1996. 0. Manganaro. «Figurazieni e dediche religiose della Sicilia greca e romana”, ZPE, 114, 1996, 77-81. M. Tordllí, II rango, il rito e 1 ‘immagine. Alíe ouiginí del/a rappresentazione storica romana, Roma 1997. -ESTATIJAS. IMPERATOR (General militar republicano, Religión del): M. .Iaczynowska, ‘ IMPERIUM: A. Magdelain, Recitercites sur limperíain, la lei curiate el les auspices dinvestitare, Paris 1968. A. Magdelain, «L’inauguration de l’urbs et limperium”, MEFRA, 89, 1977, 11-29. A. Magdelain. Jus, imperium, Auctoritas (Colí. Ecole frag. de Reme 133), Paris y Reme 1990. M. Duerr, «Le diad¿me, marqae de laucteritas ea de l’imperium”, GNS, 41, 1991, 31-47. IMPIEDAD: A. Moinigliano, «Empietá ed eresia nel mondo antico», RSI, 89, 1971, 771-791 - J. Seheid, «Le délit religieux dans la Reme tarde-republicaine”. en Le dé/it religieux, Roma, 1981, 117-171. iT. Dyson. «Caesi iuveneiandpietas impia inVirgil”. CJ, 91/3, 1996, 277- 286. INAUGUTARIO: E. Gladigow, «Condictie and Inauguratien. Em Eeitrag zur rómischen Sakralverfassung». Hermes, 98, 1970, 369ss. k Magdelain, “L’inaugaration de l’Urbs et l’imperium”. MEFR 89, 1977, llss. -*AuOLJRATIo. INCUIJATIO: Hamilton, incabatien or tite cure od diseasesin pagan temples ami Citristian charcit es, London 1905. -*ASKLEPIO -.CURACIÓN —~MEDIC1NA -*MILAURO. INDIGETES DII: C. Koch. Gestirnvereitang im a/ten italien: Sol indiges ami der Kreis der Dii Imiigetes, Franklurt 1933. E. Vetter, «Di Novensides, di Indigetes». iF, 62, 1955,1-32. L. van Johnson. «Agonia. Indigetes and te Breading of sheeps and goals”, Latomus 26, 1967, 316ss. INflIGES PATER: Ji. De la Barrera, W. Trillnsich, «Eme Wiederholung der Aeneas- Gruppe vom Foruin Augustuin safl litrer lnschrift in Menda (Sparúen)”, M¡DA¡(R), 103, 1996, 119-138. INDIGITAMENTA: A. Tovar, «Sobre porro: la explicacióndePariente y lesludigitanienta”, Emerita 14, 1946, 98ss. 1. Bayet. «Les feriae sementivae et les Indigitationa dans le calte de Cérés et de Tellus», RHR 137, 1950, 172-206. M. flevilacqua, M., «Cli Indigitamenta”, invigilata Lacernis 10, 1988, 22ss. H. Petersn,ann, «Les dieux aaciens et lears professions», Kt?ma, 15, 1990, 75-80. INDOEUROPEOS (Tradición indoeropea de la religión romana): E. Benveniste, «Expression indo-europeenne de l’eternité», REí. 38, 1937, 103-112. G. Dumézil, Aedes reíundae Vestee, Riíaels imieeuropéens á Reme, Paris 1954. G. Dumézil, Los dioses de les imioeurepeos, Barcelona 1970. G. Dumézil, Eldestino delguerrero. Aspectossobrelafrncien guerreraentre les imioeuropeos, México 1971. G. Dumézil, Mito y Epopeya 1-111, Barcelona 1977, México 1997. R. Schilhing, «Les Castores romanins A la lumiére des traditions indo- earopéennes», Rites, cultes el dieax de Reme, Paris 1979, 338-353. D. Briquel, «Juppiter, Satarne et le Capitele. Essaidecomparaissen indo-eurepeene», RHR, 198,1981.0. Briquel, «Sur I’équipement royal indo-earopéen. dennées latines et données grecques (A propos de D. Dubuisson, L ‘équipement de 1 ‘inaugaration royale dans 1‘inde védique el en irlamie)”, RHR, 200, 1983, 63-74. U. Blaive, “Le my[he indo-eurepéen du Gaerrier limpie et le péche contra 220 5. MONTERO -5. PEREA la yerta des femmes», Lalomus 46. 1987, 169-179. 0. liriquel. «Tarquins de Reme et idéelogie indo-curopéenne: <1) Tarqain lAncien et le dieu Valcain», RHR 215-3, 1998, 369- 395. -.DUMÉZIt -TRIFUNCIONALIDAO. INDULGENTIA: J. Gaudemet, Indulgentie Principis, Trieste 1962, 3-37. A. Wallace- I-Iadrill, «The Emperor and his Virtues», Histeria 30, 1981, 298-323. H. Cotton, «Tite concept of Indulgentia under Trajan”, Chiron 14, 1984, 245-266. B.E. Lev>’, «Indulgentia Augusti Meneta inpetrata: a tiavian episede», Mel. P. Bestien, 1987, 39-49. M. Corbier. «ladulgentia”, LIMC, V, 1990, 655-657. INICIACIÓN: M. Malaisie, «Centena et effects de l’iitiatien isiaqae», AC 50 (1981) 483- 498. Varios, Les Rites de initiatien. Actes da co/toque de Li?ge el de Leuvain-la Neuve 20-21 nov. 1984, Loavain-la Neuve, 1986. Y. Verniére, «Initation et esehatologie diez Plu INMORTALIDAD: J. Bayet, «L’immortalité astrale d’Augaste: Manilius cemmentateur de Virgile», REí. 17, 1939, 141-171. E. Cumont, Lux Perpetua, Paris 1949. P. Gros, “Rites funéraires et rites d’inmorlalité dans la liturgie de lapotliéose imp ériale», Annuaire EPHE, IV section, 1965-1966, Paris 1966, 477-490. AR. flellinger, «The inmortality of Alexander and Augustas”, Yale Class.Studies 15, 1967, 93-100. P. floyancé, “Le somneil et 1’inmortalit&, Étuaes sur ti religion romaine, Reina 1972, 309-315. 1. Harinatta, «Royal Power and Immortality». Acta Antiqua, 27, 1979, 395ss. SC. Humphreys, H. King (edsj. Mona/uy ami inmeríality. Tite Anlitropolegy ant! Archaeelogy of Deatit, Accademie Press, 1981. R. Merkelbach, «Rites d’imnmertalité dans l’Antiquité tardive», Dieg¿?ne, 165, 1994, 79-100. G. Casadio, Vie gnesticite all’immortaliíá, Erescia 1997. -APomosís -MIJERTE -SIJENO. INSTRUMENTOS DE CULTO: 1’. floyancé, «Sarles mystéres phrygiens U’ai mangé datas letympanon,j’aibudans la cymbale”’, Éludes sarta religion romaine, Roma 1972, 201-204. 0. Briquel, «Le pilen de Pilamnus, la hache d’Intercidona, le balai de Deverra”, Latomus. 42, 1983. 265-276. -~MÚSICA. INSTRUMENTOS MÁGICOS: M. Car>’, AV. Nock, «Magic spears», CQ 21, 1927, 122- 127. ASE. Gow, «Jóy~ ‘P¿p/3oc Ritombus Turbo», JHS 44. 1934, 1-13. E. Cunen, «Lampe et ceupe magiques (PGM V 1-52)”, 50 36, 1960, 65-71 - LA. Foresti, <‘Zar Zeremonie der Nagelschlagung in Rein und Etrurien”, AJAH 4, 1979, 144-156. INTERPRETATIO: J. Bayet, «lntcrprctatie”, Rechercites sur les retigions de 1 ‘Antiquité Classique, Genéve, 1976, 1-19. INSCRIPCIONES RELIGIOSAS (REPERTORIOS): D. Modonesi, Museo Maffeiano: ¡scrizioni e ,-ilieve sacri /atini. Roma 1995. 10 (íeS -eJc): J.C. Grenier, «Isis assise davant lo”, PP 49, 1994, 22-36. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 221 IRENEO DE LYON: A. Le Boulhiec, La notion ditéresie dans la liltérature grecque, it el ¡ir si&cles. Vol. 1: De Justina irenée. Vol, II: Clémeníd’Alexandrie el Orig&ne, Paris 1985. R. Grant, irenaeus ofLyon, 1997. ISIACI CONIECTORES: MS. Salem, «Ennius and tite lsiaci Coniecteres», JRS 38, 1938, 56-59. ISIDORO DE SEVILLA: 5. Montero, «L’idee ecumeniche di Isidoro di Siviglla» en L ‘ecumenismo politice nella coscienza del/occidente, Roma 1998, 397-404 ISIS ( iutc): 1. Leclant, O. Clerc, inventeire Bibliograpitique des¡siaca (=iBiS). Réperloire Analytique des Travaax Re/atífs á la Difussien des Caltes ¡Maques 1940-1969 <‘A-D), Leiden 1972; IBiS 1940-1969 (E-K). Leiden 1974; IBiS 1940-1969 (L-Q). Leiden 1985; iBIS 1940- ¡969 (R-Z), Leiden 1991. G. Ciampoltrini, «La dedica delílseo di Firenze (C~ XI, 1588 1- 7043>”, SCO, 39, 1989, 321-329. J. Nen (cd.): Isis cumulative bib/iograpity 1976-)985: a bibliograpity oftite itisíory ofsciencieformedfrom Isis critical bibliograpities 101-110 indexing liíeraturepublishedfrem 1975 titreag 1984, London 1990. 2 vols. <1, Persons andinstitutions; 11. Subjects, periods and civilizations). ~ W. Drexíer, «Der Isis und Sarapis-Cultus in Kleinasien”, NumZ. 21, 1889, 1-234. J. Berreth, Studien zam isisbucit ‘Metamorpitosen, DissTubingen 1931. A. AIf’dldi, A Festival of Isis arder tite Cristian Empero rs of tite iVtit, Budapest, 1937. E. Tormo, «Isis y Serapis en la España pagana: preanuncies de doctrinas y de virtudes cristianas”, BRAH 114. 1944, lólss. F. Skardone. «Iside Maga”, Aegyptus 1946, 130-148. 0. Pesce, ¡1 tempio diside iii Sebralita, Reme 1953. UR. Moehring, «Tite persecatiens of tite Jews and [he Aditerents of tite Isis Calt at Reme AD 19», Nevam Teslamentum, 3, 1959, 295ss. A. Chastagnol, «La restauration da temple d’Isis aa Portas Romae seas le régne de Gratien”, en Hommagesd Marce/Reno rd, 3 vols.,ll, Bruxelles 1960, 135-144. V. Cilento. Diatriba isiaca e dia/oghi delfici. Firenze 1962. PP. Tschudin, Isis in Rom, Aarau, 1962. F. Dunand, «Une interpretatio romana dísis. Isis déese des nalssances”, REí., 40, 1962. 83-86. R. Merkelbach, isisfeste in griechisch-rómisciterzeit. Daten und Riten, Meisenheim azn GIam 1963. 1. BaltruAaitis. La qa¿te d’lsis. Essaisar/a légende dan myíite, Paris 1967, 19852. H.W. MUiler, Der isis/cUí un antiken Benevent, (Múnchaer ágyptologische Studien 16), Berlin 1969. L. Vidman, Corpus inscriptienum religionis isiacae a Sa rapiacae, Berlin, 1969. H.W. Muiler, DerIsiskult im entiken Benevení ami Ketalog der Skultaren aus den ¿igyptisciten Heiligliimern im Museo del Sannio za Benevent, Berlin 1969. V. Tran Tam Tmh, Le ca/te des divinutés orientales á Hercalanum, Leiden 1971. RE. Witt, isis in tite Graeco-reman World, London 1971, Baltiínore 1997. 1K Dunand. Le ca/te disis dans le bassin oriental de la Médilerrenée 1. Le calle d ‘Isis el le Ptolémées, Leiden 1973. F. Dunand, Le ca/te disis en Asie mineare. Clergé el ritael des sanctaaires isieqaes, Leiden 1973. V. Tran tam Tinh, Y. Labrecque, Isis lactans. Corpus des monaments gréco-romains disis allaiíant Harpocrate, Leiden 1973. J.C. GrilTiths, Apuleius of Medauros. Tite isis-book Teligión romana en Hispania, Madrid 1981, 311-319. M. Malaise, «Centena et effets de l’initiatien isiaque”, AC 50, 1981, 483-498. RA. Wild, Water in tite Ca/tic Worsitip of isis ant! Serapis, Leiden 1981. H. Solin, «Sai graffiti del santuario isiaco seUo S.Sabina”, 1982, 132-138. R. Volpe, «1 graffiti isiaci nell’area di 5. Sabina a Roma”, en U. Bianchi e M.J. Vermaseren, La soteriologia dei calti erienta/i nelí ‘impere romane, Leiden 1982,145-155. V. Tran Tan, Tihn, «Etat des étades iconografiques relatives á Isis, Sérapis et Sunnaei Theoi», ANRWII173, 1984, 1710-1738. E. Coarelli, «Iside capitolina, Clodio e i Mercanti di schiavi”, Alessandria e il momio ellenistico-romano. Studi onore A.Adriani, Roma 1984. 461s. J. Leclant, “Aegyptiaca et milieax isiaques. Recherches sar la diffasien da matériel el des idées égyptienne», ANRW, 11.17.3, 1984, 1692-1709. V. Tran Tan’ Tihn, «Etat des étades iconograpitiques relatives A Isis, Sérapis et Sunnaoi Theoi”, ANRWII.17.3, 1984, 1710-1738. RA. Wild, «The Knewn Isis-Serapis Sancruaires from the Reman period». AIVRW 11.174, 1984, 1739-1851. M. Malaise. «Les caracteristiques et la question des antécedents de liitiatien isiaque”, en Les rites dinitiation, Loavain-La-Neuve, 1986, 355-362. J.C. Tautil. «Des sectes hien instalées A 1’époque impériale. Les Isiaques et les Mithraistes», en Sedes religieuses en Gréceet á Reme, Paris 1986, 237-330, C. Veligianni-Terzi. «Bemerkungen su dengriechisclien Isisarelalogien’, Ritein. Mus., 129, 1986, 63-76. SA. AI-Assiouty, Jésus le non-jaif- calle d Isis précarseurda Citristianisme: classes socia/es á Reme el en Arabie. Paris 1987. M. Malatino. «II santuario isiaco di Industria”, AFLP, 25 ns. 11, 1987-1988, 157-173. E.J. Walters, Aííic grave reliefs thai represeníwomen in lite dress ofIsis, Princeten 1988. E. Bómer, “Isis unó Serapis inderWeltderSklaven. Bine Nachiese”, Gy’nnasium96, 1989, 97- 109. M. Krumnie, «Isis in Praeneste”, JdI 105, 1990, 155-165. N. Frapiccini Alfieri, ‘ 355-367. 5. de Caro, «Novitá Isiacite fa Campania». PP. 49, 1994, 7-21. U. Coareffi, «Iside e Fortuna a Pempei e a Palestrina”, PP49, 1994, 119-129. 5. De Caro, «Novitá Isiache in Campania», PP. 274-275, 1994,7-21. J.C. Grenier, «Isis assise davant lo», PP 49, 1994,22- 36. Xi Lembke, Das Iscuin Campense in Rein: Siudie úber den Isiskult ¡ínter Domitian, Heildelberg 1994. V. San¡paolo. «1 decerateri del tempio di Iside», PP, 49, 1994, 57-82. H. Sternberg-EI Ilotabi. «Dic MensaIsiaca und dic Isis-Aretalegien>’, CE, 69, 137, 1994, 54-86. SA. Takács, Isis ant! Serapis in tite Reman World, Leiden 1994. U. Zevi, «Sul Tempio di Iside a Pompel», PP 49, 1994 37-56. W. Holistein, U. Jaman, «Isis unó Sarapis un lonopolis”, JNG, 45, 1995, 29-37. R. Merkelbach, isis Regia-Zeus Sarapis. Diegíieciticit- iigyptische Reilgion nach den que/len dargesteflt, Stuttgart-Leipzig 1995. SA. Takács, Isis ami Serapis in tite Reinan World, Leiden 1995. L. Bricault, Myrionymi. Les epicléses grecques el latines disis, de Sarepis el d’Anabis, Stuttgart, Teubner, 1996. 5. Montero, «La Isis de Eh-mico Materno”, en Isis. Nuevas perspectivas. Homenaje al Prof Alvarez de Miranda, Madrid 1996, 65-75. P. Pakkanen, Inlerpreting Early Helleníst¿cReligion. A stady based en tite mystery cali ofDemeter asid Cali of Isis, Helsinki 1996. R. Rubio (ed.). Isis. Nuevas perspectivas. (Homenaje al prof Álvarez de Miranda), Madrid 1996. L. Bricault, «Les caltes isiaques en Gréce centrale et occidentale», ZPE, 119, 1997, 117-122. B. Rossignoli, “Le aretalogie: i manifesti propagaadistici della religione isiaca,’, Patevinin, 9, 1997, 65-92. C. Ricci, «Iside romana: le epigrafi», en E. Arsían (cur.), iside. 11 mito, il mesterio, la magia. Catalogo della mostra tenutasi a Milano - Paíazzo Grassi nel gennaio- giugno 1997, 141-142, 212-215, 384-387. -»AEOYPTIACA -AGUA —*APULEYO -»PLIJTARCO. IUCUNDITAS: H.J. Schulzki, «lucanditas”, LIMC, V. 1990, 811. IULIA DOMNA: W. Kuhoff, dalia Aag. mater Aug. n. et castrorum et senatas et patriae», ZPE, 97, 1993, 259-271. IUNAM: -*1)11 MAURI. IUS RELIGIOSUS: E. David, La droit augural el la divination officiel/e desRomains, Paris 1895. P, Catalano. Contribati alio stadio del ¿lirilto augurale, Termo 1960. G. Szemler, «Sacerdotes Publici and the ius Sententiam Dicendi», Hermes, 104, 1976, 53-58. .1. Guillén, «El derecho religioso en Cicerón”, Helmantica, 24,1973, 313-352. Chr. Saulnkr, «Le réle des pr&res fétiaax et l’application du ias fetiale á Reme», Rev.Hist.Droit 58, 1980, 171-199. A. Magdelain, «Quirinus et le droil (apolia opima, ka fetiale, ka Quiritum>», MEFR, 96, 1984, 195-237. —*DERECUO -LEN’ SAGRADA. IUSTITIA (iáLKaLoauvfl): JCh. Balty, «Dikaiosyne”. LiMC, III, 1984, 386-388. A. Magdelain, Jus, imperiurn, Auctoritas (Ceil. Ecole fra9. de Reme 133), Paris y Reme 1990. IUSTITIUM: L. Vidman, «lnferiaeund iustitinm”, Ktie, 33, 1971, 209-212. W. Sesto¡i, «Les chevaliers romaina et le iustitium de Gerinanicus”, RHDFE, 1962, 159-177=Scn’pta Varia, Roma 19&0, 155-173. 224 5. MONThRO -5. PEREA ¡UTURNA: E. Petersen, «Die DioskurenaufMente CavalloundJutarna”,RM1S, 1900,309- 351. GW. Clarke, «Tite Dioscurei of tite Lucas luturnae”, Lalomus, 27. 1968, 147-148. J. Arenen, «Tutuma, Carmenta e Mater Larum. Un rapporto arcaico tra mito, calendario e topografia», Opuscal.Inst.RomFinl. 4, 1989, 72-73. J. Aronen, “La sopravvivenza dei culti pagaré e la topografia cristiana dell’area di Giuturna e delle sae adiacenze”, en EM. Steinby, ed., Lacas iatumae 1, Reme 1989, 148-174. 1. Aronen, «Giulurna e il sao culto», en Lacas iuturnae 1, Roma 1989, 57-75. E. Canciani, <‘lutuma”, LIMC, V, 1990, 856-857. IUVENTUS: -.JÓVENES. JÁMBLICO (Religión delen): 1. Bidez, «La pitilosopitie de Jamblique et sen école”, REG, 32, 1919, 3lss. E. des Places. «Les mystéres d’Egypte de Jambliqae et les oracles Chaldaiques>’, OíIi’OUMENE. Scritti enere Concilio Vaí.ii, Catania, 1984, 455-460. J. Dillon, «lamúlichus of Chalcis (c.245-325 AD.)», ANRW 11.6.2, 1987, 862-909. P. Athanassiadi- Fowden, «Dreams, Thét¡rgy and Preelance Divination: The Testimony of lainblichas”, JRS 83, 1993, 115-130. C. Van Liefferinge, «La [héargie, oatil de restracturation dans le De Mysteriis de Jamblique», Kernos, 7, 1994, 207-217. -1’LATONISMO/NEOPIATONISMO ~TEURGIA .JANICLJLO: N. Goodhue, Tite Lucas Furrinae and tite Syrian Sanctuary en tite Janiculum, Amsterdam 1975. JANO (lenus>: F. Bortzler, «Janus asid seine Daeten’, AVBG 4(3-4). 1930, 103-196. L.M. Padierniga, «Naturaleza de Jano según los Fastos de Ovidio», Emerita 10, 1942, 66-97. P. Gri,nal, «La colIme de Janus», RA 24, 1945, 56-87, P. Grimal, «Le dieu lanas et les origines de Reme», Leltres d’Humanité, 4, 1945, 15-121. A. Audin, «lanas et le génie de l’Argiletum”.Lett.Hum. 10,1951,52-92. P. Grimal, «LeJanas de l’Argilete», MEFRA, 1952, 39-58. L.R. Taylor, LA. Holland, «Janus and Ihe Fasti”, CPit. 47, 1952, 137-141. M. Renard, «Aspeets aneiensde Janus etdeJanon»,RBPhH, 31, 1953, 5-21. R. Petazzoni, «Per I’icenografia di Giano”, St.Etr, 24, 1955-1956, 79-90. E. Ernout. “Consus-Ianus-Sancas”, Homm. ñ Niedermann, Braxelles 1956, llSss. L.A. Holland, Janus ami tite Bridge, Roma 1961. J.C. Richard, <‘Pax, Concordia et la religien officielle de Janus á la fin de la répablique romaine», MEFRA 75, 1963, 303-386. L.M. Mac Kay, lanas, California, Univ. 1965. M. Guarducel, “lanas Geminas», Mflanges André Piganiol, Paris 1966, 1608-1621. G. Capdeville, «Les épith¿tescultuelles de lanas”, MEFRA 85, 1973, 395-436. J.C. Richard. «Pax. Concordia et la religion remaine de Janus», MEFRA 75.2, 1973, 303-386. G. Capdeville. «Les epi[hetes cultuelles de lanas”, MEFRA 85/2, 1975, 396-436. H. Bauer, «Kaiserfora and lanustempel», RM 84, 1977, 301-329. J. Gagé, «Les origines da culte de Janas», RHR 195, 1979, 3-33, 129-151. II. Schilling. «Janas, le dieaintrodactear, le dica des passages”. Riles, calles el dieta de Reme, Paris, 1979, 220-262. T. Gesztelyi, «lanas bei Ovid. Bemerkangen nr Romposition der Fasti», ACD 16, 1980, 53-59. RA. Staccioli, «II saceflo di Giano riprodotto in unarna cineraria chusma?», Celloqui del Seda/izio, ser.2, 7-8, 1980-1984, 91-97. G. Dury-Moyaers, M. Renard, «Aper9u critiqae de travaux relatús aU culte de Junon XII: Junen el lanas>’, ANRWII.l7.l, 1981, 182-188. R. Turcan. «Janas ~ lépeqae imperiale”. ANRW 11.17.1. 1981. 374-402. E. Sinion, «lasos Curiatius and lasos Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 225 Geminas im frUten Rom», Festcitr. G. Radke, 1986, 257-268. J.C. Richard, «lon-Janus ea l’anenymat: A prepos d’IGR, 2, 1-4”, Homm. Le Benniec, Bruxelles 1988, 387-395. E. Simon, «Calsa, Calsans, Janus», II Convegno intern. Etrusco, Roma 1989, 1271-1281. R. Syme, «Janus and Partitia in Herace”, Stadies HonoarC. OBrink, Cambridge, 1989, 113-124. E. Simon, “lanus», LI/sIC, V, 1990, 618-623. 0. Wiiliams, M. Green, G. Lloyd-Morgan, «A Brenze janiform Object frem Betehwertb, Surrey», Britannie, 25. 1994, 239. JERÓNIMO, SAN (Religión romana en): R. Pichon, «Las polémicas de San Jerónimo”, en Hombresy cosasde la Antigua Roma, Madrid 1928, 235-291. P. Demeugeot, “Saint Jéróme. les oracles sibyllins et Stilicon”, RFA 54, 1952, 83-92. A. Arjava, «Jerome and Women», Ardes, 22. 1989, 5-18. J. Doignon, «Oracles, propitetes, ‘en dit’ sur la chute de Reme (395- 410). Les reactions de Jéróme et d’Agustin”. REAugust. 36, 1990, 1-2. B. ClausA, «SIena sacra estrategia reterica. Osservazioni sulluso dell’exemplumbiblice nelAdversusiovinianam di Gerolamo”, Cr.St. 16, 1995, 457-484. E. Ciausi, «La Parola síravolta. Polemica cd esegesi biblica nel Adversus Iovinianum di Gerolamo», Vet. Ch rist. 32, 1995, 21-60. JERUSALEM: A. Moniigliano, «Religion in A[hens, Reme and Jerusalem in tite Firsí Century B.C», Annali de/la Scaola Normale Superiore di Pisa 1984, 873-892 (=Ottavo Contribule, 279-296) (= Depaganes,judíosycristianos,México 1992, 127-156>. 0. Golan, «Hadrian’s decision te supplant ‘Jerusalem’ by Aclia Capitolina’», Historia, 35, 1986, 226- 239. G. Firpo, «II tentativo di Caligola di profanare il Tempio di Gerasaleme e la datazione de Maccabei”, QuadistSterie Antica Citieti, 4, 1988. U. Calabi, «Aristea e il Tempio di Gerusalemme”, QS, 38, 1993, 47-64. G. Ffrpo, «Le tradizioni giudaiche su Nerene e la profezia circa il regnum Hieroselymorum», CiSA, 19, 1993, 245-259. M.C. Paczkowsky, «Gerusalenune negli scriteri cristiani del 11-111 secolo», Síad. Bibí., 45, 1995, 165-202. R. Hayward. Tite Jewisit Temple. A Non-Biblical Sourcebook, 1996. A. Oppenheimer, «Lélaboration de la itatikita apés la destructien du Second Temple», Annales HSS, 51, 1996, 1027-1055. N. flelayche, «Da MonI da Temple au Golgo[ha: le Capitole de la celeste d’Aelia Capitolina”, ritr, 214, 1997, 387-413. JESÚS: G. Bomkamm, Jesús de Nazaret, Salamanca 1975. M. Smith, Jesas tite Magician, New York 1978. E. Gailagher, Divine Man or Magician? Celsus ami Origen en Jesus, Chicago CA 1982. Ch. Duquoc, Cristología. Ensayo dogmático sobre Jesús de Nazaret el Mesias, Salamanca 1985. E. Schflrer JINETE DIVINO: -ñIERON. 226 5. MONTERO - 5. PEREA JINETE HEROICO: -‘«EReN. JINETE TRACIO: -HERON. JÓVENES: A. Muller, «Studentenlebeninlv Jahr», Pitilologus.69. 1910, 292ss. M. Paran, La crisi della scaola nel secolo IV d.C., Bari 1952. iP. Neraudau, La Jeaneusse dans la linérature el les institations de ti Reme républicaine. Paris, 1979. A. Vessileiou, «Cesar proclamée Princeps luventutis”, Homm. á L.Lerat, Paris 1984, II, 827-840. A. Rousselle, «Jeunesse de lAntiquité tardive. Les legens de lecture de Peter Brown”, Annales(ESC), 40, 1985, 521-528. M. Torelli, «Riti di passagio maschili di Roma arcaica», MEFRA, 102, 1990, 93-106. M. Kleijwegt, Anciení Youth. The Ambigui¡y of Youth ant) ¡he Absence in Greco- Reman Seciety, Amsterdam 1991. 5. Perea, «Asociaciones de jóvenes e Hispania. Notas a propósito de un libre reciente’> Gerión 10, 1992, 295-304. JUDAISMO: W.AL. I~den, The Misitna en idolatry. Aboda Zara, Camhridge 1911. FR. Goodenough, Jewish Synsbols in ¡h Greeco-Roman Period, New York 1953-68. M. Simon, Verus Israél. Éíudes sur/es relatiens entre citrétiens etjuifs dans lEmpire remain (135-435), Paris 1948. R. Walzer, Galen en Jews ant! Citrislians, London 1949. R.K. Yerkes, Sacrifice in Greek ami Roman Religions ami Fiar/y Judaism, London 1953. CH. Kraeling. Tite Excavations al Dara-Fiuropes Vil! 1: Tite Syn.agoge, New Haven 1956. EM. Smaliwood, «Domiíian’s attimde tewards [he Jews and Judaism», CPb. 51, 1956, 1-13. L.C. Rugginei, «Ebrei e Orientali nell’Italia sertentrionale fra il IV e il VI secolo d. Cn’, Studia et decumenta itistoriaea el iuris, 25, 1959, 196-308. H.J. Leon, Tite Jews of Anc-ienl Reme, Philadelphia 1960. EM. Sinallwood, Pitilonis Alexandrini Legatio att Gaiam. Edited with en introdaction, transtilion ami commenteiy, Leiden 1961. MF. Squarciapino, «La sinagoga recentamente seoperta ad Ostia», Remi. Pont. Acced., 1961-2, 119-32. MF. Squarc’sapino, ‘ de A. Momigliano en JTitSt 29.2, 1978, 212-217 = Sesto Contribule, 773-778). EM. Smallwood. TiteJews ander Reman Rule:from PompeyloDiecletian, Leiden 1976. G. Jossa, Giudei, Pagani e Crisliani. Qualtro saggi sulla spiritualilá del momio antico, Napoli 1977. A. Jerenjias, Jerusalén en tiempos de Jesús, Madrid 1977. J. Neusner, «Map without territery: Mishnah’s system of sacrifice”, Histoiy of Religion, 19. 1979-80, 103-27. SiD. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 227 Cohen, «Epigraphical rabbis,’, Jewisit Quarí. Rey., 72, 1981-2, 1-17. J. Gutniann, Anciení Synagogues: Tite Síate of Researcit, Chico 1981. B.J. Brooten, Women Leaders in tite Ancient Synagegue, Chico, California, 1982. A. DíezMacho (ed.),Apó cajosdelAntiguo Testamento. I-V, Madrid, 1982-1984. D. Rokeah, Jews, pagans aná citristians in conflicí, Leiden 1982. U. Baumann, Rom ant! dieJeden. Dierómische-Jiidisciten Bezieitungenvon Pompeius bis zam Tode desHeredes, Frankfart am Main 1983. W.H.C. Frend, «Early Christianity and Society. A Jewish legacy inthe pre-Constantinian era”, fIn? 76, 1983, 53-71 - M - Goodman, Stale and seciety in Reman Galitee, AD. 132-212, Totowa JN 1983. J. Gutniann, «Early Synagogue and Jewisit catacomb art”, ANRW, 11.21.2, 1984. 1313-42. A.R.C. Leaney. Tite Jewisit ant! Citristian World 200 SC. lo AD. 200, Camhridge 1984. T. Rajak, «Was there a Reman citarter fer die ]ews?”, JRS, 74, 1984, 107-123. J. Schlosser, Étades sur le judaYsme itellenistique, Paris 1984. J.G. Gager. Tite Origins of Anti-Semitism, New York y Oxford 1985. E. Sehúrer (revisada por G. Vermes, F. Millar, M. Black>, Historia del Pueblo Judío en Tiempos de Jesús, tome 1: Fuentes y marce itistórico. Temo II. instituciones políticas y religiosas, Madrid 1985. E. Schflrer, Histeria delpueblejudío en tiempos de Jesús, 175 a. C. - 135 d.C., Madrid, 2 veis, 1985 (traducción de la edición inglesa, Edimburgo 1979, de G. Vermes, F. Millar, M. Hlack, que revisa y amplía la original, en alemán, de 1886-1890 y 1901-1909). SG. Hall, Melil of Sardis, Oit Pascita, Oxford 1979. H. Shanks, Judaism in Síene: lite Arcitaeolegy ofAncient Synagogues, New York 1979. J. Barton, Oracles of God. Perception of Anciení Propitecy in israel a/ter lite Exile, London 1986. C. Visinara, «1 cimiteri ebraici di Roma», en A. Giardina, Societá romana e impere tardoantice, 11, Roma 1986, 351-392. J. Neusner, W.S. Green, ES. Frerichs eds., Jadaisin ant! titeirMessiahs al tite Turn of Ihe Citristien Era, Cambridge 1987. J. Reynolds, R. Tanneubaun’, Jews ami Godfearers al Apitrodisias, Cambridge 1987. A. Linder, Tite Jews in Reman Imperial Legislation, Detroit y Jerusalem 1987. T.D. llames, «Trajan and the Jews», Joarn. Jewish Stud., 40,1989,145-162. M. Bodinger, «Le mythe de Néron. De l’Apocalypse de Saint Jean aa Talmud de Babylone”, Rl-IR, 286, 1989, 21-40. G.P. Carras, Jesepitas ami Judaism: tite sitared Judaism of Paul ami Josepitus, Oxford 1989. M. Good¡nan, «Nerva, the fiscus Judaicas and Jewish identity>’, JRS, 79, 1989, 40-U. RS. Kraeiner, «On the meaning of the term ‘Jew in Greco-Reman inscriptions’>, Harv. Titeol. Rey., 82, 1989, 35-53. C. Salles, <‘Diversité de la situatien des femnes dans l’empire romain auz 1 et II siécles. Lectures fémi¡isstes de la Biblia”, Foi el Vie, 88/5, 1989, 43-48. H. Dixon Sllngerland, Claudian Policymaking ant! tite Early imperial Represion ofJudaism al Reme, Univ. of South Florida, 1998. M. Bohrn¡ann, «L’huile dans le jadaisme antiqae”, DHA 15, 2, 1989, 65-74. J. Montserrat, La sinagoga cristiana, Barcelona 1989. R. Williamson, Jews in lite Hellenistic World: Pitilo, Cambridge 1989. Ml. Edwards, «Atticizing Meses? Namenius, the Fathers and the Jews», Vog.Citrist., 44, 1990, 64-75. D. Rokeah, «Tacitas and the Ged of Israel», Zion, 55, 1990, 265-268. A. Rousselle, «Vivre seas deax droits: la pratique familiale poly- jaridique des citoyens romains juifs”, Annales ESC, 45, 1990, 839-859. M.H. Willia,ns, “Domitian, tite Jews and tite Judaizers. A simple Matter of Cupiditas and Maiestas?», Historia, 39, 1990, 196-211. L.M. White, Building God’s Heuse in lite Reman World: Arcititeclareí Adaptalion among Pagana, Jews ant) Christians, Baltimore 1990. M. Bohrmann. «La pureté rituelle: une approche de la comniunauté des Esséniens», DHA, 17, 1, 1991, 307-331. C. Cohen-Mailofsky, «Controverse sar les ceutumes funéraires des Juifs en Palestine aax deax 228 8. MONTERO - 5. PEREA premiers siécles de l’Empire romain”, IH, 53, 1991, 21-26. M. Good’nan, «Opponents of Reme: Jews and etiters», Alexander, 1991, 222-38. P. Hayinan, «Monotiteism - a misused werd iii Jewish studies?», J. Jewisit Stadies, 42, 1991, 1-15. A. Piñero (ed). Orígenes del Cristianismo, Madrid 1991. P.R. Trebilco, Jewish Cemmunities in Asia Minor, Cambridge 1991. D. Frankurter, «LestEgypt’s City be Deserted: Religionand ldeelegy inthe Egyptian Response te the Jewish Revelt (116-117 CE.)», JJS, 43,1992,203-220.J. Judith, Tite Jews amongs pagans ant! Citristians iii lite Reman Empire, London 1992. AP..!. Klljn, Jewisit- Citristian Gespel Traditien, Leiden 1992. RS. Kraeiner, HerSitare oftite Blessing: Women ‘s Religion among Pagans, Jews, ami Citristiansin lite Greco-Reman World, NewYork y Oxford 1992. J. Lieu, 1. North, T. Rajak, Tite Jews ameng Pagens ami Citristians in tite Reman Empire, London - New York 1992. E. Millar. “The Jews of the Graeco-Roman diaspora between paganism and Christianity”, en Lien el al., (1992), 1992, 97-123. 1. Murphy- OConnor, «Lots of Ged-learers? Theosebeis st tite Aphrodisias isiscription», RBI, 99, 1992, 418-424. L.V. Rutgers, «Úberlegungen za den júdisehen of Jews and non-Jews in late aatiquity”,Amer. J. Aré)?., 96,1992,101-18. E.P. Sanders. Judaisin, PracticeandBeliefó3 B.C.E.-66-C.E, London y Philadelphia 1992. A.F. Segal, «Jewish Christiaxúty”, Fiusebius, Chrislianity ami Judaisin, 1992, 326-351 - E. WilI, C. Orrieux, Prosélitisme juif? Histoire d’ane errear, Paris 1992. S.J.D. Cohen, «“Those who say chey are jews and are not”: How do you know a Jew in antiquity when you see ene?”, en Cohen and ES. Frerichs, eds., Diasporesin Anliquily, Atlanta 1993, 1-45. R. MacMullen, «Tite anromanized in Reme”, en S.J.D. Cohen, ES. Prerichs (eds.), Diasporas in Anliquity, Atlanta CA 1993, 47-64. A. Piflero (cd.>, Fuentes del Cristianismo, Madrid 1993. J. Trebolle, La Biblia judía y la Biblia cristiana, Madrid 1993. Varios, Giudeifra pagani e cristieni, Genova 1993. F.G. Downing, «Cosmie Eschatolegy intite First Century: Pagan, Jewish and Christians”, AC, 64, 1995, 99- 109. D. Noy, Jewisit inscriptins of Western Europe. 2. Tite City of Reme, Cambridge 1995. C. Ricci, «L’affrancljiimperial T. Flacias Euschemon et le fiscus ludaicas», RE] 155, 1995, 88-95. C. Vidal, El judeo-cristianismo palestino en el siglo ¡Madrid 1995. A. liii de Vaate, 1. W. Van Henten, “Jewish or Non Jewish? Sorne Remarks en tite Identification of Jewish Inseription form Asia Minor”, 50, 53, 1996, 16-28. P. Borgen, Pitile of Alexendria. An Exegele for itis Time, 1996. Dl. Dan’sin, «Tite Jewish Community of Pitanagoria”, ACscytit.Sib. 3,1996,123-150. R. Hayward, Tite Jewisit Temple. ANon-BiblicalSourcebook, 1996. R. González Salinero. «Teodosio 1, Hispania y los jadies”, en R. Teja y C. Pérez (eds.). La Hispania de Teodosio, Segovia 1997,1, 101-112. iP. Jordán, «Los jadies en el reinado de Honorio (395-423 d.C.)», en R. Teja y C. Pérez (eds), La Hispania de Teodosio, Segovia 1997, 1, 121-134. G. Bohak, Joseph ant! Aseneíit ami tite Jewisit Temple in Heliopolis, 1997. J.J. Collins, Sibyls, Seers and Sages iii Hellenisíic-Reman Judaism, 1997. A. Green, Keter. Tite Crown of God in Early Jewisit Mysticism, 1997. -CRISTIANISMO -PERSECUCIONES CONTRA LOS JUDÍOS. JUEGOS (LudO: E. Campanille, «Volcanalia e ladi volcanalici”, SCAR 42, 1914, 176-195. A. Piganiol. “Censas, dica da Cirque», Rev.Hist. Lil Reí. 6, 1920, 335-349. A. Piganiol, Reciterehes sar lesjeux romains, Strasbearg 1923. 5. Weinstock, «Ludi Tarentiel und ladi saeculares», O/ella, 22, 1933, 40-52. AM. Colini, «Meta Sudasis’>. Rend.Pent.Accad, 13. 1937. 6. .Jennison, Aniina/sfer Sitow ant) Pleasures in Ancient Reme, Manchester 1937. 1. Aymard, Essai sur les chasses remaines des origines ¿1 la fin da siécle des Anlenines, Paris Romana Reilgio ¡ Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 229 1951. T. Hackens, «Cucas Florae”, Arch.Ctass, 30, 1961, 130-145. A. Chastagnol. «Les années regnales de MaxisnienHercule en Egypte et les fétes vicennales du 20 nov.303», RN 9, 1967, S9ss. R. Auguet, Crueldady civilización: los juegos romanos, Barcelona 1972. H. LeBonnice, «Une faute rittuale dans la pompa des jeux», Mél. PBoyancé, Roma 1974, 505- 511. J. Beaujeu, «Les Jeax sacerdotaux du Haat Empire”, BiCS 22, 1975. R.F. Newbold, «Cassius Dio and tite games», AC,44, 1975, 589-604. A. Cameron, Circus Factiens. Blues ami Greens at Reme ant! Byzantium. Oxford 1976. L.L. Doyle, The origin, significance ami deve/epment ofLadi at Reme, witit special reference te tite Roman ant! Ptebeian Games, lo tite emi ofRepublic, London 1976. G. Ville, La gladieture en Occidení desorigines á la mert de Domitien, Roma 1981. M. Forlin, “Tra paganesimo e cristianesime: gladiateri, martin e il sangue versato nell’arena”, en Sangue e Antrepologia nella liturgia. Roma 1983, 1597-1626. MA. Cavallaro, Spese e spettecoli. Aspetti economici-strutiare ti degli spettaceli nella Roma gialio-claudia, Beiw, 1984. M. Clavel-Leveque. Lempire en jeu.x. Espace symbolique el pratique socia/e dans le monde romain, Paris 1984. M. Clável-Lev~que, «L’espace desjeax dans le monde romain: hégémenie, symbolique cf practiqae seciale», ANRW II, 16.3, 1986, 2405-2563. M. ClaveI-Lévéque, «Ritucis de mort et consommation de gladiateurs: images de demination el pratiques impérialistes de repredaction”, Homm.L.Lerat, 1, Paris 1984, 189ss. M. ClaveI-Lévéque, «Les jeuz scéniques A Reme: espaces de lulte el Ijeuz de consentement», Estudios de Antigiiedad 1, 1984, 25-46. Ch. Bruschi, «Les manera Publica, L’Etat et la cité aa debut de Has empire», Sodalitas. ScrittionoreA. Gaarine,lll, Napoli, 1984, 1311-1331. DR. French, Citristien Emperers ami Pagan Spectacles: tite secularization of lite Ladi A.D.382-525, London, Diss., 1985. E. Bouley, «Jeax et enjeax internationaux aaII s. av.J.C. (Tite-Live XLV, 32, 11)», DHA 12, 1986, 359-364. D. Briquel, «Lydi/ludi. jeax romains et origines éírusqaes”, Ktéma, 11, 1986 (1990>, 161-167. J.H. Humphrey, Reman circuses: Arensfor Citariot racing, London 1986. P. Ciancio Rossetto, <‘11 Circo Massimo. L’Origini dei ludi e della stratture circense”, en Le sport nel momio anlico, Roma 1987. J.C. Fredouille, «Les chrétiens aux lions”, BAOS 1987, 329-349. J. Beaujeu, «Jeuz latina etjeux grecs (Cie. Fam.1 et Aít.XVI, 5)», Hemínage á H. Le Bonniec, Bruxelles 1988, 10-18. A. Chastagnol, <‘Les inscriptionis des monuments inaugurées lers des fétes imperiales», MEFRA 100, 1988/1, 13-26. D. Harmon, «Tite Religious Significance of Games stthe Reman Age», en Raschke, Tite Arcitaeology of tite Olimpics, Madison, 1988, 236-255. KM. Coleman, «Fatal charades: Reman executions staged as a mythological enaetments», JRS 80, 1990, 44- 73. M. Gwyn Morgan, «Politics, religionandtheGames in Reme, 200-1 50 BC.», Pitilelogus, 134, 1990, 14-36. D. Briquel, «Les femmes gladiatears”, en Hommages ó E. Frézouls. Kt¿=ma,17, 1992,47-54. D. Briquel. «Uneepinionhétéredoxe surl’eriginedesjeuxéqaestres romains: Tacite, Annales, 14, 21», en Spectacles sportifs el scéniques dans le monde ¿trasco- italique. Reme, 1993, 121-140. G. Capdeville, «Jeux athlétiques et rituels de fondation”, Spectaclessportifsdans le monde-étrusco-italique, Roma 1993, 141-187.5. Montero - J.M. Blázquez, «Ritual funerario y status social: les combates gladiatories prerromanes en la península ibérica>’ en Veleia 10, 1993, 71-84. Varios, Spectacles spertzfs el scéniques, Roma 1993. G. Schneider eí al. Dizienario esegetico del Nuevo Testamento. Vol. i, 1995. 0. Briquel, «Le passage de Nicolas de Damas sur l’origine étrusque de la gladiature romaine”, en L. Bruglia Pulci Deria (ed.), LincidenzadellAntice, crittiin memoríadiEttoretepore.II, Napoli 1996. 377-401. -CALENDARIO Y FIESTAS -“LUOI SAECLJLARES. 230 S. MONTERO -5. PEREA JULIA DOMNA: ¿1.11. Oliyer, «Julia Domna as Albena PoMas”, in Alitenian Studies. - - V/S. Fergason (Harv. Siud. Class. Pitilol. Suppl 1), Cambridge MA 1940, 521-30. J. Denario, «Julia Domna, mater senatus et patriae», Pitoentr 12, 1958, 67-70. 1. Mundle, «Dea Caelestis in der Religionpolitik des Septimius Severus and der Julia Domna”, Historia 10, 1961, 228- 237. Jfl. Oliver, «Julia Derrita as Atlrene Polias”, Al)?enian Síadies preseníed te W.Scotl Ferguson, Cambridge, 1973, 521-530. R.D. Sullivan, «The Dinasty of Eniesa», AA’RWII8, 1978, 198-219. E. Chediul, Gialia Domna Ira Oriente e Occidente. Lefonti «echeologiche, Roma 1984. L. Vidinan, «Nochmals zalalia Domna= Den Caelestis”, Liste Filologické 107, 1984, 183ss. 3. Fejfer, «Divus Caracalla aridDiva Julia Domna:a Note», AHyperb., 4,1992, 207-219. H.C. Stroud. RS. Stroud, “The Empress Julia Domna at Epidauros Limera”, ZPE, 105, 1995. 85-88. -EMPER.A-rRJCES Y PRINCESAS. JULIANO (Religión de/en el emperador): M. Caltabiano, «Un qaindecennio di srudi sulI’isnperatore Gialiano (1965-1980)”, Keinonia 8/1. 1984, 17-32. P. Allard, Ja/lien 1 ‘Apostat, Paris 1906-1910, 3 veIs. G. Mau, Die religienspitilosepitie KeiserJulians in semen Reden auf Kónig itelios ami die GÑíermutter, Roma 1907, 1970. W. Koch, «Comment l’EtnpereurJalientácha de fonder une église palenne”, RBP/IH 6, 1927. 123-146; 7, 1928, 49- 82; 511-550; 1363-1385. W. Kock, «Cemment Julien essaya de fonder une Église palenne», Rev.Belg.Pitilol. el JI/st.?, 1928, 49ss. J. Bidez, Vie de lempereruriuhen. Paris 1934, R. Farncy. La religion de l’empereur Julien el le myslicisme de son temps, Paris 1934. Nl-!. Baines, «The Death of Jalien te Apostate in Citristian Legend”, JRS 27. 1937, 22-29. A. Piganiol. «La ceuronne de Julien César», Byzantion, 13, 1938, 243-248. N. Massalsky, «Los sacrificios humanos del emperador Jaliano en Hungría”, iP. 13, 1942, 354-358. H. Raeder, «Kaiser Julian als Philoseph und religióser Reformaton’, C&M 6, 1944, 179-194. N.H. Baines, «Julian tIbe Apostate urid Alexander [he Oreav’, Byzanline Studies ami otiter Essays, London 1955, 346-347 - <3. Rochefort, «Le Peri Titeel kaiKosmoi de Saleustios el linfluence de lemperear Julien», REO, 69, 1956, 50-66. F. lilaila, “Menschenopfer bei Julianos Apostata», Ferscitangen ami Feríscitrilte, 30, 1956, 347-348. 6. Rocbefort, «La démologie de Saloastios et ses rapports avec celie de l’empereur Jalien», BAGB 16, 1957, 53-61. AD. Nock. “Deification and Jalian”, JRS 47, 1957, 115-123. G.J.M. liartelink, «LEmpereur Julien a le vocabulaire clirétien», Vig. Citris. 11. 1957, 37-48. A.] - Festugiére, «Julien á Macellum”, JRS 47, 1957, 53-58. A.D. Nock, «DeifxcationofJulian”,JRS47, 1957, 115-123. Chr. Laconibrade, «L’hellenisme dc Jalien et les lettres greeqaes», Pa/las, 6,1958, 21-38. J.P.C. Kent, «An Introdactien te tire ceinage of jalian [he Apostate». NC. 65, ser.19, 1959, 109-117. S. Montero Díaz, «Antropelogia y medicina en la obra del Emperador Juliaco”, Estudios Clásicos 5, 1959, 24. Chr. 1. Haha, “Der ideelogiscite Kampf um den Ted Juli’ans desAbtrí gen”, Klio, 38, 1960, 225-232. Lacombrade, “LEmperear Julien el le tradition remaste», Pallas 9. 1960, 155-164. J. Straub, «Dic Himunelfahrt des Julians Apostata», Gymnasium. 69, 1962, 310-326. J. Leipoldt, Der rómiscite Keiser Julian in der Retigiengescitichre, Berlin 1964. U. Warren-Bonfante, “Emperor, God anó man in te IVth. Century: Julian te Apostateand Arninianas Marcellinas”, PI’, 19,1964, 401-424. G. Scheda, «Dic Todestunde Kaiser Jalians”, Historia 15. 1966, 380-383. Citr. Lacoxnbrade. «Lempereur Jalien émule de Mare-Aurele», Pellas, 14, 1967, 9ss. A. Selem, «Anuniane e la morte di Giuliano XXV, 3, 3-11», Remi.istLemb., 107, 1973, 1119-1135. R.T. Ridley, ‘ Apamée: aspects dc la restauration de l’itellenismeet de la politique anticitétienne de l’empereur”, DHA 1. 1974, 267ss. J. Arce, «Reconstrucciones de temples paganos en época del emperador luliano», RSA 3, 1975, 201-210. R. Itrown’mg, Tite Emperoriulien, London 1975.1. Arce, «Los versos de Prudencio sobre el emperadorlaliano», Emerita 44, 1976, 129- 141. C. Head, Tite empererJa/lan, Boston 1976.0. Bowersock, Ja/len lite Apostate, London 1978. P. liraun, «Julien et le citristianisme», L’empereur Jalíen de ¿‘itístoire á la légende (361-1715), Paris 1978, 159-169. J. Fontaine, «Le Julien d’Ammien Marcellin», en L empereur Julien de 1 ‘histoire á la legende, Paris 1978, 31-66. J.C. Foussard, «Julien philesophe”, LemperearJulien. De Ihistoire a la légemie, Paris 1978, 189-212. P. Huart, JULIO AFRICANO: E.C.R. Thee, Jalius Africanus ami tite Early Citristian View ofMagic, Tilbingen 1984. JULIO-CLAUDIOS (Religión romana bajo los): L. Poinssot, L ‘autel de la Gens- Augusta & Cartitage (Notes et decuments 10), Tanis y Paris 1929. Ch. Picard, «Leleusinisme á Reme au temps de la dynastie Jalie-Claudienne”, REL, 28. 1950, 77-80. M.W.I-1. Lewis, Tite Officiat Priesís of Reme under tite Julio-Claudians (Papers and Monograplis Axner. Acad. Reme 16), Reme 1955. J. Scheid,Lesfr?resArvales. Recrulement el origine socia/e seus les emperears Julio-Claadiens, Paris 1975. J. Seheid, «Les prétes officiels seus les emperears julio-claadiens», ANRW, 11.16.1, 1978, 610-54. J. Mangas, «Expolio de los bienes de los dieses durante los Julie-Claudies», Memorias de HistorlaAnlágua. 4, 1980, 113-125. P. Gros, «Les aulles desCaesares el leur signification daes l’espaee arbain des vifles julio-claudiennes». en L ‘espace secrificiel dans les civilisations médilerranéennesde ¡ ‘antiquilé, Paris 1991, 179- 86. P. Le Ron, «L’évolution da calle impérial dans les provinces occidentales dAugaste A Domitien”, Pallas, 40, 1994, 397-411 - T. Mavrojannis, «L’Achilleion ccl santuario di Poseidon e Anfitrite a Tenes. Un capitolo di siena della gens Giulio-Claudia in Oriente», Ostraka, 3, 1994, 291-347. P. Donienicucci, Astra Caesarum. Astronomia, asírologia e calasíerisínoda CesereaDomiziano. Testi e culture classica, Pisa 1996. MEH. Walbank, «Evidence for [he imperial cult in Julio-Claudian Corintit”, en A. Small (ed¿j, Subject ant) Ruler. Tite Cutís of tite Raling Power st Ctassical Anliquity. Ann Arbor 1996, 201-13. JUNIO BRUTO: A. Mastrocinque, Lucio Giunie Bruto. Ricercite di sIena, religiene e dirilte sa/le origini della repubblica romana, Trento 1988. D. Briquel, «La morte da Lucio Giunio Bruto. Sall’origine e lo sviluppo della leggenda di Bruto”, CISA, 16, 1990, 127-143. A. Romana Religio ¡Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 233 Rousselle, La contamination spiritue/le. Science, droil el religion dans t’Antiquité, Paris 1998. JI.JNO (Zane): W.F. Otto, «Jane: Heitráge zum Verstándnisse der Altesten und witichtsten Talsachen iliren Jaltes”, Pitilologus, 1905, 161-223. EM. Douglas, «luno Sospita of Lanaviam”, JRS 3, 1913, 61-72. E. Bickel. «Beitráge zar rémisciten Religionsgeschichte, 1. Flamen carialis und lune Carritis», RitM 71, 1916, 548-571. A. Galleti, «Interno al culto di Juno Sospita Mater Regina st Lanuvium», SCA)? 44. 1916, 3-36. E. Niecker, «Juno Curitis», RhM, 71,1916, 548ss. B.L. Shields, Juno: e Study in eer/yReman Re/igion, Nertbampton, Mass. 1926. U. Pestalozza, «Juno Caprotina», SMSR 9, 1933. 38-71. y. Basanoff, <‘Junen falisque et ses caltes A Reme”, RHR 124, 1941. 110-141. P. Noailies, «Janon. déesse matrimonialedes romaña», Fas el Jus. Étade de droil romain, 1948, 29-43. M. Renard, «Le aom de Junon”, Pitoibos, 5, 1950, 141-143. M. Renard, «Juno Covella”, Anninsí. Pitil.Hist. Sla ves, 12, 1952, 401-408. M. Renard, «Juno Histeria”, Latomus, 12, 1953, 137- 154. M. Renard, «Juno Conella», Mél. JI. Grégoire IV, 1953, 401-408. M. Renard, «Aspects ancleus de lanas et de Zunen”, RBP/iH, 31, 1953, 5-21. G. Duznézil, «luno SM.R.», Eranos 52, 1954, 105-119S. Ferri, «La lano Regina di Vei”, SIEtr. 24. 1955-1956, 107-113. Z.C. Hofkes-flrukker, «luno-Sespita”, Henneneas, 27. 1956, 161-169. M. Le GIay, «Junon et les Cereres daprés la estéle d’Heia Leporina trouvée A Tébessa», Libyca 4,1956, 33-53. G. Marchetti Longhi, «La Jano Martialis delle menete di Treboniano Gallo e di Volasiane», AIIN 3, 1956, 65-82. M. Van den Bruwaene, «L’épithete de Jano Moneta”, Hommages M. Niedermann, Bruxelles 1956, 329-332. 1. Mundle, Untersucitangen zar Re/igionspolilik des Seplimius Severas (Hercules, Raccitus, iuppiter, Juno), Freiburg, Diss., 1958. G. Marchetti Longhi, «La Juno Martialis delle monete di Treboniano Gallo edi Volasiano», AlíA] 3, 1956, 65-82. M. Renard, «Herculeallaité par Zanen», ¡¡omm. J.Bayet, Bruxelles, Latomus, 1964, 611-618. A. Reifferscheid, «De Hercale et lunone diis ltaleram coniugalibus”, .4nn.inst. 39, 1967, 352-362. G. Lieberg, «luno bei Ovid. Em Beitrag za Fasten VI, 1-100». Lalomus 28, 1969, 923-947. G. Maddoli, «11 rito deglo Argei e il culto di Hera a Roma», PP 26. 1971. 153-166. R. flloch, «Héra. Uni, Junenen Italie centrale», RE 51, 1973,55-61. E. Paratore, R. Verdiére, ‘Narren avait raisen”, Ant. Cl. 62.1, 1973, 49-73. D. Porte, «Le devin, son Boac et Junon”, RE, 51, 1973, 171-189. P. Drossart, «Nonae Capretinae: la fausse capture des Aureres», RHR 185,2, 1974, 129-139. Y. Roe D’Albert, «Recherches sar la prise dc Véles et sar Jano Regina», Annuaire de l’Ecole Prat. desHeates Eludes, iVsecl.,1975-1976, 1093-1103. R. Bloch, «lnterpretatio, II. Héra, Uni, Janonen Italie centrale”, Recitercites sur les religiens de litalie Anlique, 1976, 9-19. Y.M. Duval, «Les Lapercales, Junon, et le printemps», Annales de Bretagne 83.2, 1976, 253-272. K.D. Fabian, Aspekte einer Enlwicklungsgeschicitíe der rámiscit-laleinisciten GiJttin Juno, Diss. Berlin 1978. E. Rawson, ‘ JUPITER (Iuppiíer): W. Kroll, «lovis Epulumn”, RE, IX.2, 1916,2013-2014. M. Ward, «The associacition of Augustas with Jappiter”. SMSR, 9, 1933, 203ss. C. Koch, Der rómiscite Iappiter, Mainz, 1937 (19682). 1’. Bbnier, «lappiter aud die rdmischen Weinfeste”, RM 90, 1941,30-58.]. Marouzeau, «luppiter Opthnus el Bona Oea», Eranos, 54, 1956, 227-231. G. Dumézil, «Qíl, 14-16 239ss. BM. Krause, Juppiíer Optimas Maximus Satarnus. Rin Beitrag zar icenograpitisciten Darstellunge Saturns, Mastz 1984. W. Schubert, Japiter in den Epen der Flavienzeil, Frankfurt 1984. E. WiU, «A prepos des celennes de Japiter de la Gaule romast”, Homm.á L.Lerat.Ann.Besan~on, 294, 1984, 873-881. M.J. Green, «Jupiter, Taranis and tite solar wheel», en M. Henig and A. King (eds.), Pagan Geds ami Sitrines of tite Reman Empire, Oxford 1986, 65-75. M. Pagano, «Un lucus di Giove alla radici del Vesuvio”, en Les Bois Sacrés, Naples. 1986, 53-56. G. Radke, «luppiter Optimas Maximus, dieu libre de toate servitude», RD, 64, 1986, 1-17. D. Muller, «Ovid, Juppiter und Augustas. Gedanken zar Gótterversammlung im ersten Buch derMetamorphosen”, Pitilologus, 131, 2,1987, 270-288. O. Cazanove, «Japiter. Liber et le vin latin», RHR 205, 1988, 245-265. P. Grinrnl, «Japiter, Ancitise et Valcain: treis révélatiens sar le destin de Reme», Studies in itonoar C. OBrink, Cambridge, 1989, 1-3. L. Él 0>’, «A propos de symbelisme astral. Un cas de rouelle vetive dédicaede á Zupiter”, C1LW, 30, 1990, 77-91. A. Mastino, «Un decurienedell’ala 111 Astarain praepositus casteui Tamudensis, st una nueva dedica a Giove nel dies natalis di Settixnio Severo», MEFRA, 102, 1990, 247-270. M - Schleiermacher, “Jupiter mit dem Kranz’>, KJVFG, 23, 1990, 249-254. N. Boéis-Janssen, «Flaminica cineta. A propos de la coaronne rituelle de l’époase du flamine de Jupiten>, REí., 69, 1991, 32-50. M. Buonocore, «Jupiter in un’iscrizione da Lavernae», Atitenaeum, 79, 1991, 521-526. J.R. Clarke, «New Light en [he iconography of Jupiter, Ganymede, aud Leda in Une Paintstg of Ihe Heuse of Jupiter and Ganymedeat Ostia Antica», KJVFG, 24, 1991, 171-175. 8. Perea, E. Figueroa, «Hespitiamn privatum y ius libertoram. Notas a propósito de una inscripción a Júpiter en Sasamón”, Veleia 8-9, 1991-1992, 219-230. M Wacht, «Juppiters Weltenplan im Epos des Valerius Placeas”, AAWM, 1991, 10, 1-33. L. Hricault, «tjeux nouveaax Osiris dans le Nord de la Gaule», R.Nord, 74, 296, 1992, 179-183. N. KallaIa, «Lautre aspect da calte de Jupiter en Afrique”. en Histoire el arcitéologie de l’Afrique da Nord, V’ Celeque mt., Paris 1992, 193-200. 5. MeNaIl>’, «Time Ceiling of tite Temple ofJupiter, Dioclelian ‘s Palace, Splil», AJA 96, 1992, 360-361. L. Okamura, «Jupiter, Lord of cantabra”, Klio, 74, 1992, 314-323. J. Soubiran, «Mythologie et astrenomie: la longue nuil de Japiter et dAleméne (Plaute Amph., 272-276)”, Pa/las, 38, 1992, 345-358. A. Valvo, «Pides, foedus, lovem lapidemiarare». CZSA, 18, 1992, 115-125. Al. Bentz, «Juppiter, TUlia oder Vejovis?», AA, 1994, 159- >83. K. Giuno, «Menament ayee représentacion de Jupiter A Zadar», Dimiera, 16-17, 1994-1995, 189-200. M - Menichetti. «Praenestinas Aeneas. 11 culti di lupiter imperator e u trienio su Mesenzio quali metivi di propaganda antiromana su ana cista prenestina», Ostraka, 3, 1994. 7-30. 1. Paladino, «Cesare e Iappiter», enAgatité elpís. StatU slorice-retigiosiin onore di tigo Bianciti, Roma 1994,187-195. E Canciani, «Riflessioni preliminari sallicenografia di luppiter”, Xenia Ant. 4, 1995, 33-40. E Chausson, «Vel lovi vel Soli: quatre étades auteur de la Vigna Barberini (191-354)», MEFRA, 107, 1995, 661-765. RF. Dobhin, «Zulius Caesar in Jupiter’s Prophecy, AeneidBook i», Cl. Ant., 14, 1995, 5-40. J.Y. Eveillard, Y. Naligorne, «Celonne de Jupiter en Bretagne: trois exemples attestés», RAOuest, 13, 1996, 157-168. D.H. French, «Amasian Notes 4. Calts and Divinities: the Epigrapitie Evidence» Epigrapitica Anatelica, 26, 1996, 87-98. <3. Kremer, «Eh> Kaiser ña Japitergewand vera Pfaffenberg», Carnantum Jb., 1996, 39-58. -flÚPrrER CAPtTOLINO, DEPULSOR. DOLICHENUS. ELICHJS. FERETRDJS, STATOR, TONANE, -FLAMINES, —AMMON, -ZEUS. 236 5. MONTERO -5. PEREA JÚPITER AMMÓN: MC. liudichovski, «Jupiter-Ammon et Méduse dans les Ferams da Noid de l’Adriatiaque», Aquileia Nosire, 44, 1973, 201-220.3. Ledant, G. Clerc, «Asumen», LIMC, 1, 1981, 666-689. F. Marco Simón, «Iconografía y propaganda ideológica. Júpiter Amón y Medusa en los foros imperiales», en Z.M. Croisille (cd.), Nerenia iv Alejamiro Magno, modelo de los emperadores romanes. Acíes di IV Cotloqae intern. de la SiEN, Bruxelles, 1990, 143-162. R. Chevaliler, <‘Un baste en brenze de Zupiter Ammen A Vieu-en- Valromey (Am)”, RSAF, 1994, 128-138. JUPITER ATRATUS: M. Kajava, J. Aronen, H. SoL,, «Atratus, a new epithet of Zupiter: GIL X 5779 recensidered», Chiron 19, 1989, 103-115. JUPITER CAPITOLINO: A. Zadoks Jitta, «Zuppiter Capitolstas”, JRS, 28, 1938, 50-59. A. Degrassi, «Le dediche di popeli e re asiatici al pepole Remano e a Giove Capitolino”, BCACR, 74, 1951-2, 19-47. G. Colonna, “Tarqaitius Priscas e il Templo di Giove Capitolino”, PR, 36, Ñ81, 41-59. J. Martínez-Pinna, «Evidenza di un tempio di Giove Capitolino a Roma all’inizie del VI secolo a.C.», ArcheologieLaziale IV, QuadAEI. 5, 1981, 249-252. PM. Martin, «Archirecaire et politique: te temple de ]wpiler Capitolin”, Caesarodanum, 18, bis, 1983, 9-29. F.M. Glare. «The temple of Japiter Capitolinas at Arsinee and tite imperial cali>’, en A. flUllow-Jacobsea, eds., Proc. 2Otit InI. Congr. Papyr. Copenitagen 1992, Cepenhagne 1994, 550-554. JUPITER DEPULSOR: HG. Pflaum, «Jupiter Depulsor», AIPitO 13, 1953, 4Sss. AM. Monrinho, «Ata a Jupiter Depulsorí dedicada por un veterano da legie Vil Gemina”, Rev.da Faculdade de Letras de Porto 3,1972, 327-331 - J. Kolendo, <‘Le culte de Zuppiter Depalser ct les incursions des Harbares», ANRW 11.18.2, 1989, 1062-1076. M. ~a~el-Kos, «¡uppiter Depulsor - a Norican DeityN. ZA, 45, 1995, 371-382. JÚPITER DOLICHENUS: F. Cumont, «Doliché et le Zeus Dolichénes», en Eludes syriennes, Paris 1917, 173-202. A. M. Coliui, ‘ 225-241. G.M. BeIlelli, U. Bianchi, Orientalia sacra Urbis Remae, Delicitena el Hel4,olitana. Recacil d ‘études arcitéolegiqaes el itisíorice-religieuses sur les calles cosmopo/iíesd’erigine commagenienne etsyrienne, Leiden1997. —.CASTORESDOLIcHENIANOS. JUPITER ELICIUS: D. Porte, «Jupiter Elicias ea la confusion des magies”. Hommages a H. Le Bonniec, Bruxelles, 1988, 352-363. JUPITER FERETRIUS: LA. Springer, «Tite cult and temple of Jupiter Feretrius», CJ 50, 1954, 27-32. P. Cassola, «Livio e II tempio di Giove Feretrio e la staccesibilitá dei santuari st Roma», RSi 82, 1970. JUPITER FUILGUR R Schilling, «luppiter Pulgar: á propos de deaxbis archaiques”, MAl. PRoyancé, Roma, 1974, 79-102 JÚPITER HELIOPOLITANO H Seyrig, «Questions héliopolitaines”, .S~nia, 31, 1954, 80- 98. R. Monterde, «L’astrologie A Héliepolis-Ba’albek. Zupiter iteliopelitanus rex et regalas», BM)?, t3, 1956, 7-21. Y. Ihjjar, La triade d’Héliopelis-Baalbek. Son ca/te elsa diffi¿sien a travers les tales linéraires elles documenís iconograpbiques el Apigrapitiqaes, 2 veIs, Leiden 1977. Y. Bailar, La triade d’Héliopolis-Raalbek. Montreal 1985. C.C. Petolescu, «Jupiter Heliopelitanas et la Légien XIII Gemina», Dacia, 33, 1989, 253-254. -*HELIOPOLITANI DEI. JUPITER ¡URARIUS: A. Valvo, «Liscrizione a lappiter lurarias dellísola Tiberina (CH. l~, 990)», RIL. 123, 1989, 263-277. JÚPITER LATIARIS: C. Cecamore, «II santuario di luppiter Latiaris sal Monte Cavo: spuníi e materiali dai vecchi scavi», BCAR, 95, 1993, 19-44. JUPITER MELANUS: M. Parovié-PeMkan. «Un noaveaa monument A Jupiter Melanus prevenant de Ulpiana», Arit.Vesl., 41, 1990, 607-616. JUPITER POENINO: ZZ. Bat, «Les divinités indigénes dans les dictricts alpsts A l’épeque romame”, Alti del Convegne sa/la cemmunitá alpine nellantichilá, Milano 1974, 357 ss. E. Landucc¡ Gattinoni, «1 Salassi e il culto de luppiter Poeninas”, Caesarodunum, 1991, 127- 136. JÚPITER STATOR: A. Ziolkowski, «fle Sacra Via and [he temple of luppiter Stator”, Opuscala Romana 17, 1989, 225-239. MA. Tomei, «Sal tempio di Giove Statore al Palatsto”, MEFRA, 105, 2,1993, 621-659. JUPITER TONANS: F. Landucci Gattinoni, «lappiter Tonans», ¡ Fenomeni naturali e evvenimeníi storici nelí ‘Antichitá, Milano, 1989, 139-15 JUSTINIANO: J. Irmscher, «Lapolitica religiosa defl’lznperatore Giustiniano centrei pagani e la fine della scuela neeplatonica ad Atene», Cr. St., 11, 1990, 579-592. 238 5. MONTERO -8. PEREA JUSTINO: E. Chadwick, «Justin Martyr’s defence of Christianity”, Bulí. John RylamisLib, 1965, 275-297. AM. Mezzanti, «La nezione di religione st Giustino», en Tite Netion of Re/igion in Cemparative Research. Selected Proceedings of tite XVI L-4HR Congress (ed. U. Bianchi), Roma 1994, 447-457. M. llano, «Témeignages de Floras et de Justin sur la divination», Les écrivainsda deuxi¿me siAcle el 1 ‘etrusca disciplina. Caesarodunum, supí. 65, 1996. 67-80. ,JUVENAL (Religión de/en): J. Cono, Javenal el le marriage mystiqae de Graccitus, Terno 1965. J. fleaijeu, «LareligiondeZuvenal”,Mé/. JCarcopino, Paris 1966,71-82. J. Richard, «Javenal et les galles de Cybéles”, RHR 169, 1966, 51-67. J. Therasse, <‘le moralisme de Justst (Trogue Pempée) centre Alexandre. Son influence sar l’oeuvre de Quinte Carce”, A C, 37, 1968, 551-588. R.P. Bond, «Antifeminism in Javenal and Cato», Síadies in Latin ami Reman History, 1, Bruxelles 1979, 418-447. E. Courtney, A Commentary en lite Satires of Javenal, London 1980. SA. Ceechia, «Letteratara e realtA: la donna in Giovenale”, Allí il ConvegnoNaz. StudisaLaDonnanelmondeantico, Torno 1989. 51-1. flraund, «Umbricias and tite Progs (Javenal, Set. 3. 44-5)”, CQ, 40, 1990, 502-506. GO. Hutch’mson, Latin LiteratureftomSenecatoJavenal, Oxford 1993. R. Stewart, «DoinitianandRomanReigion: Javenal, Satires Two and Pean’, TAP/zA 124, 1994, 309-322. Z.F. Berthet. «Javenal et 1’etrusca disciplina>’, Caesarodunum, sup1. 64, 1995, 134-146. .JUVENCO: M. Testard, “Juvencus et le sacré dans un épisodc des Evangeliomin Libri IV”, BAGB, 1990, 3-31. KAIROI (KaLPOO: -»HORAS. KERBERO (K¿p~3¿poc): G. van Hoorn, «Citaron, Charu, Kerberos», Nederlami.s Kunstitrsloriscit iaarb, 1954, 141-150. KIANA ABNOBA: M. Kotterba, «KÁana Abnoba - Góttin des Schwarzwaldes and seiner Strassen», AA])?, 55, 1996, 6-14. KLEOBIS (KXe¿j3t~): M. Guarducci, «Due note du Kleobis e Biten”, Sludi in onore di tigo Enrico Paoli, Firenze 1956, 365-376. KORE 1 KORÉ (K¿p~): D. Sabbatucci, «Di alcani sacrifici romani alía lace del mito di Kere”, SMSR, 28, 1,1957, 53-66. EM. Loreti, «Demetra e Kore nei tipi monetali romani della zecca di Samaria Sebaste”, Arcit.Class., 42, 1990,201-224. R. Turcan, «Ceré-Libéra? Eleusis et les derniers paiens”, CRAi, 1996, 745-764. —»PERSÉFONE -PROSERPINA. LACIO (Lalium): K. Latte, «Ober este Eigentúmlichkeit der italisehen Gottesverstellung», ARW, 24, 1926, 144-58. B. TiUy, Vergi/’sLatium, Oxford 1947. J. Heurgon, «Inflaences grecques ur la religion latine», REL 35, 1957, lO6ss. 5. Weinstock, «Two archaic inscriptions from Latium”, JRS, 50, 1960, 112-118. A. AIfbldi, Bar/y Reme ami lite Latins, Ann Arbor, 1965. G. Pugliese Carratelil. “Laño, Roma e Magna Grecia prima del IV secolo”, PP. 23, 1968, 321. REA. Pabner, Tite Arcitaic Commanity of tite Romans, Cambridge 1970. A. Romana Retigio ¡ Reilgio rOmanorum Diccionario Bibliográfico 239 Brellch, «1 primi latsti”, Tre variazioni remane sal tema de/le origini. Roma 1976, 57-104. P. Catalano, «Aspetti spaziali del sistema giuridico-religieso romano. Mandas, templam, arbs, ager, Latium, Italia», ANRWII.16.1, 1978, 440-553. 0. Radke, Die GijtterA/titaliens (Fontes et Commentationes 3), Míinster 19792. TJ. Corneil, «Reme and Latium Vetus 1974- 79», ArciteelogicalReperts, 1980, 71-89. J. Elsuer, Enea nel Lazio: arciteologia e mito, Roma 1981. A. Greco Pontrandolfo. «Sui rituali fanerari del Lañe arcaico”, Lazio arcaico e momio grecoil Convegno di Roma, PP. 36, 1981, 72-73. E. Castagnoli. «L’sttreduziene del culto dei Diescuri nel Lazie’, Síad. Rem., 31, 1983, 3-12. E. Coareili, «1 Santaari del Lañe e della Campania tra i Gracchi e le guerre civili” • en Les beargeolsies municipales italiennes au.x II et ¡ siAcles eS., Paris 1983, 217ss. M. Torelli, «1 culti», Arciteologia Laziale VI, Roma 1984, 412-416. F. Coarelil, i santaari repubblicani del Lazio, Roma 1987. Ti. Cornelí, «Reme and Latium te 390», Cambridge Ancient Histery. 1989, 243-308. JP. Morel, «Tite transfematien of Italy, 300-13 WC.», CAli, 8, 19892, 477-516. MG. Granino Cecere, “Epigrafía di santuari rarali del Latium vetas», MEFRA, 104, 1, 1992, 125-143. C. Ampolo, «Boschi sacri e calti federali. Lesempio del Laño”, en Les Bois Sacrés. Acles da Co//oque internalionalde Naptes 1989, Napoli 1993, 159-67. R.R. Holloway, Tite Arcitaeology ofBar/y Reme ami Latium, London 1994. LACTANCIO (Religión de/en): R. Pichon, Laclance. Etudesurle mouvemenlpitilosopitiqae el religieux seus la r?gne de Censtantin, Paris 1906. T.D. Barnes, «Lactantias and Constantine», JRS 63, 1973, 29-46. J.C. Fredouille, «Lactance historien des religions». en Z. Fontaine, M.Perrin, Lactance el son temps, Paris 1978, 237-252. Varios, Lactance el son temps. Actes IV Co/loqae destudes hisleriques et patristiqaes, Chantilly 1978. Z.L. Creed (ed.), Lactantius, De mortibus persecutorum, Oxford 1984. P. Monat, “La polemiqae de Lactance centre Hercale: tradition erientale et culture occidentale» Hemm. L.Lerat, II, Paris, 1984. 575-584. P. Monat, «Lactance et la Bible (ITexte; líNotes)”, Paris, 35, 1989, 69-93. .1. Poueet, “Yarey>, Denysd’Halicarnasc, MacrobeerLactance. L’OraclerenduADodoneaux pélasges”, Pallas, 39, 1993, 41-69. C. Rambaux, «Citristianisme et paganisme dans le livre 1 des lnstiturions divines de Lactance”, RF1~, 72, 1994, 159-176. E. Heim, «Virtus chez Lactance. Du uir benas au martyr”, Augustinianum, 36, 1996, 361-375. LAETITIA: JA. Garzón Blanco, “Los símbolos namismálicos de Ja Edad de Oro de los Antoninos: Felicitas, Fortuna, Hilaritas y Laetitia», Sta-dia Hislerica 7, 1989, 153-162. LANUVIO (Lanuvium): A. Galleti, «Interno al culto di Jane Sospita Mater Regina st Lanavium», BCAR 44,1916, 3-36. A.E. Gordon, Tite culIs ofLanavium, Berkeley 1938. P. Chiarucci, Lanuviwn, Roma 1983. LARAN: E. Sbnon, «Laran», LIMC, II, 1984, 498-505 LARES: E. Samter, «Der Ursprung des Larenkultus”, ARW, 10, 1907, 375-381. W.W. Fowler, Tite origin oftite Lar Familieris, Reman Essaysami inlerprelation, London 1920. R. Vallois, “Observations sur le calte des Lares», Rev.Arcit. 20, 1924, 21-36. G.K. Boyce, Corpus oftite Lararie at Pompeii (Mem. Amer. Acad. Reme ¡4), Roma 1937. F. Dornseiff, 240 S. MONTERO -8. PEREA «Census uná dic Laten”, ARW 34, 1937, 384ss. LA. Hollaud, «Tite Sitrine of tite lares Cempitales”, TAPitA, 68, 1937, 428441. G. Vitucel, «Lares», en E. Ruggiere (ed). Dizionario epigraficodi anticitita romana, 4, 1946-1985, 394-406. M. Borda, Lares, Roma 1947. <3. Niebling, «Zun KuR des Genius aná dar Larens’, F&F, 26, 1950, 147-150. 0. Nlebling, «Laribas Augastis tnagistri primi. Der Beginn des Cempitalkultes der lares and des Genius Augusti», Historia, 5, 1956, 303-331. 0. Piecaluga, «Penates e Lares”, SMSR, 32, 1961, 81-98. ¡-1. Bloch, «A monament of Une Lares Augasti ir the foram of Ostia”, Han’. Titeol. Rey., 55, 1962, 211-223. J. Heurgon, «Lars, largas et lare Aineia», Mélanges APiganiol, III, Paris 1966, 655ss. P. Zanker, “Der Larenaltar im Belvedere des Vatikans», Róm. Mill., 76, 1969, 205-18. P. Zanker, «Uber die Werkstáten augusteiseher Larenaltáre und damit zusamnienhángende Probleme der Interpretation”. BCACR, 82, 1970-1, 147-55. 5. Settis, «Severo Alessandre e i saoi lari», Atitenaeam 50, 1972, 237-251. R. Schilhing, «Les Lares Grundiles”, Rites, calles el diea.x de Reme, Paris 1979, 401-414. G. Radke, «Dic dei penates und Vesta iii Rom”, ANRWII.17.1, 1981. 343-373. 5. Santamaría, «El culto a los lares en el cenventas astaram: la inscripción de Villadecanes”, en Paganismo y Cristianismo en et Occidente del Imperio romano, (Memorias de Historia Antigua, 5, 1981), 125-130. M. llano, «A l’origste da calte firpérial: les autels des lares Augasti. Recherches sur le thémes iconographiques et lear signification», ANRW11.16.3, 1986. 2333-2381 - T. Frblich, Lararien- undFassadenbilderin ver Vesuvsíddíen: Untersuchungenzar “volksti2mlichen Pompejaníshcen Malerei LARES AUGUSTI: M. Silvestrin¡, “tina nueva idenzione per i Lan Augasti dal territorio do Vibinuni”, MEFRA, 104, 1992, 145-57. LARENTIA: E. Morkowsky. ‘ LARUN?DA; H. Lavagne, M. Gschad, «Une inscription métnique de Castra Regina (Ratisbonne) á la deésse Laranda”, CRAJ, 1996, 1251-1276. LARVAS: E. Johbé Duval, Les mons malfaisents: Larvee, Lemures, d’apr?s le droil el les croyances populaires des romains, Paris 1924. -LEMURES LASA: A. Rallo, Lasa. Icenegrafie e esegesi, Firenze 1974. W. Fauth, «Lasa, Taran, Vanth», Mélanges O. Radke, Múnster 1986, 116-131. R. Lambrecht, «Lasa», MMC, VI, 1992, 217-235. LATINO (Latinus): L. Robert, «Pregio di pRture referibili ai raiti di Enea e di Remoto seoperte sulI’Esqailino”, AdJ. 50, 1878, 234-275. M. Borda, «II fregio pittorico delle origini Romana Religio ¡Religio romanon¿m Diccionario Bibliográfico 241 di Roma”, Capitoliam 34-35, 1959, 3-10. V.J. Rosibach, «Tite genealogy of Latinus and tite Pastee of Picas», CIQ, 30, 1980, 140-152. U. Gur>’. «Latinus”, LIMC, VI, 1992, 226-229. LATONA: A. florghini, «Cestanti simbolice-immagstarie ner raccenti su Latona”, SCO, 38, 1988, 391-399. LAUDATIO: I.G. Taifacos, Una laudatio fienebris di M. Calen Nepote della teslimonianza di Aulo Ge/lío, Roma 1979. LAUREL: M. PaiLIard, Recherches sur Le laurier dans Les rites religieux el magiques chez les renzains, Memoire de Maltrise, Paris 1976. LAURENS LAVINAS:-C. Sanínier, «Laarens Lavinas. Qaelques remarques á propos d’an sacerdoce éqaestre A Reme”, Lalomus, 43, 1984, 517-33. LAUS IMPERII: PA. Brunt, «Laus imperii», en P. Garnsey and C.R. Whitaker (eds.), imperielism en tite ,4ncient World, 1978, 159-191. LAVINIA: G.E. Rizzo, «Leggende latine antichissime”, RM, 21, 1906, 289-306. D.C. Woodworth, «Lavinia: an stterpretation», TAPA, 61, 1930, 175-194. R.OA.M. Lyne, «Lavinia’s Blagh», G&R 30.1, 1983, 55-64. U. Gur>’, «Lavinia”, LIMC, VI, 1992, 229-230. LAVINIO (Lavinium): P. Griynal, «Legge sacra de un antice santuario di Laviie”, AC 3, 1951, 99-103. M. Guarducci, «Legge sacra da un antico santuario di Lavinio”, ArcitClass, 3,1951,39-103 y 11, 1959, 204-210. E. Castagnoli, «Sulla tipologia degli altari diLavinio», BillCom. 77, 1959-1960. M. Guarduccí, <‘Ancora sulla legge sacra di Lavinie”, Arciteel. Classica II, 1959, 204-210. Ch. Picard, ‘ LAZIO: Varios, Roma Medio reppablicana. Aspetti culturalí di Reina e del Lazio nei secoli IV e iii a.C., Roma 1973. 242 5. MONTERO - 5. PEREA LECANOMANCIA: F. Cunen, La lécanomancie grecqae, sesorigines el son developpemenl. These de doctorat, Liege. 1956-1957 LECTISTERNIUM: <3. Pascal, «De lectisterniis apud Romanos», RivFilol. 22, 1893, 270- 340. 1. van Ooteghem, «Lectisternie et sapplication><, LEC, 32, 1964, 390-395. lP. Cebe, «Censiderations sur le lectisteme”, Homm. J. Granare/o, Paris 1985, 205-211 - LEDA: C. Sabe, «Léda callipyge aa pays d’Aphrodite. Remarques sar lerganisation, la fonctionet l’iconographie d’un mesaique de Palaepaplios (Chypre)”, Syria, 67, 1990. 369-375. R. Clarke, «New Ligitt en Une iconography of Zupiter, Ganymede, aud Leda st Une Painting of the Hoase of Jupiter and Ganymede aL Ostia Antica”, KJVFG, 24, 1991, 171-175. A. Dierichs, “Es mass nicht immer Timetitees sein. Leda und der Schwan in Wandmalereien aus den Vesuvstádten”, KJVFG, 25, 1992, 51-64. LEGES SACRATAE: M. Guarducci, «Legge sacra di un antico santuario di Lavinio», Arciteol. Classica, 3,1951,99-103. F. Sokolowski, ed.,Lois secrées de/Asie Mineare, Paris 1955. M. Guarducci, «Ancora sulla lege sacra di Lavinio”, Arciteol. Classica 11, 1959, 204- 210. A. Magdelain, Recherches sar /‘imperiam, la leí curiele el les auspices dinvestiture, Paris 1968. F. Fontanella, “L’interpretazione ciceroniana del culto degli eroi e delle virtú: un contribato delle leges de religione alía formazione morale della élite repabblicana», RSJ, 107, 1995, 5-19. B. Lion-Gille, «La sanction des leges sacratae eL l’adlectatio regni: Sparius Cassius, Spurias Maelias et Manlius Capitolinas”. PP, 288, 1996, 162-197. LEMURES: E. Jobbé Duval, Les morís malfaisants: Larvae, Lemures, d’apr?sle dreil et les croyances pepulaires des ronzains, Paris 1924. 1-Ii. Rose, «Keres and Lemuries”. HTI¡R, 41, 1948, 217ss. -LARVAS LEUCOTEA: J. Bayet, “Ilithyc, Leucotiteé et Thesau», CRA! 1968, 366-375. LEY SAGRADA (Les Sacrata) / LEYES SAGRADAS: L. Ziehen, Leges Graecorum sacree et tita/is cellectee, Leipzig, 1896-1906, 3 veIs. J. Hayet, «L’organisation plébeienne et les leges sacratae”, en Tite Live III, Paris 1942, 145-153. E. Altheim, “Lez Sacrata. Die Anfang der plebeischen Organisation”, Albae Vigí/iae 1,1948. G. Lefonte, «LOccentatio de la loi des Doaze Tables d’aprés Sastt Augustin et Ciceron”, RiDA, 31 serIl, 1955, 287-302. E. Sokolowski,Lois sacréesd’AsieMineare (=LSAM), Paris 1955. M. Guarduccí, «Lcgge sacra da un antico santuario di Lavinio», ArcitClass, 3, 1951, 39-103 y II, 1959, 204-210. E. Sokolowski, Lois sacrées des cités grecqaes, Paris 1962. H. Le Bonniec, «La lex sacra de Lavinjain: an dossier de la lex sacra trouvée A Lavinium”, Mélanges]. Wargon, Roma 1976, 508-517. C.J. Bannon, Tite BelitersefRomulus:Fralerna/ Pietasin remanLaw, Literataree, ami seciety, New Jersey 1997.—DERECIIO -.IIJS RELICIOSIJS -~LEYES. LEGES SACRATAE: U. Altheim, «Les Secreta: die Anfánge der plebeischen Organisation», Alba Vigiliae. 1, Amsterdam 1940. 8. Lion-Grille, «Les leges secretee: esquisse historiqae”, Eupitresyne 25, 1997, 61-84. LEYES: -~FUFIA. Romana Religio ¡ Religio romanoacm Diccionario Bibliográfico 243 LEX XII TABULARUM: A. Watson, Reme of tite XII TÉ/es. Persons ami Property, PinceLen 1975. LIBACIÓN: K. Wyss, Die Mi/cit ira Ka/tus der Grieciten und Rónier, ReligVers.und Vorarb., 15/2, 1914. 8.8. Iloenig. «Oil and pagan defilemenb,, Tite Jewísh Quarterty, 60, 1970, 63-75. FI. Hauri-Karner, Lateiniscite Gebácksbezeicitnangen, Diss. Zurich, 1972. W. Wolski, 1. Dei-cia, «Centribution aa probléme des tombes remaines A dispositif poar les libatiens fuadraires”, Latomus, 32, 1973, 370-379. LIBANIO: P. Wolf, Vem Scitulwesen derSpátantike: Síadien zuLibanias, Baden-Baden1952. 1>. Petit, Libanius el taviernunicipaleáAnliecheau Wsi&leapJC.. Paris 1955. (2. Bonner, «Witchcraft in [he lecture reom of Libanius», TAPHA 63. 1932, 34s. <3. Fatoaros, «Jalian and Cliristas: Geganapologetik bei Libanias?”, Histeria, 45, 1996, 114-122. LíBER LINTEUS: FI. Rix, «Les priéres du Libertinteus de Zagreb». entes Éírusques, les pías religiea.x des hommes, Paris 1997. 391-399. LÍBER PATER: E. Benveniste, «Liber et liberi”, REí. 14, 1936, 52-58. A. Bruhí, Liber paler. Origine el expansion da calle dionysiaqae á Reme el dans le monde romain, Paris 1953. A. flodor, «Der Liber- und Libera-Kult”, Dacia, 7, 1963, 211-239. J. Collins-Clinton, A late anliqaesitrineefLiherPaterat Cesa, Leiden 1977. M. Sordi. «II santuario di Cerere, Libero e Lib’sra e II tribunato della plebe», Santuarí e polilica nel mondo enlice, Milano, 1983. R. Rousse¡le, “Liber-Dyonisus in Early Reman Drama>,, CJ, 82/3, 1987, 193-198. 0. Cazanove. «Jupiter, Liber ci le vin latst», RU)? 205, 1988, 245-265. J. del Hoyo, «Liber Pater dans l’épigraptsie t-iispanique: relations entre la viticulture a le culta da dica”, caesarodunum, 24, 1990, 98-122. 0. García Sanz, «Liber pater epigráfico en Hispania: textos y contexto religioso», ETF LIBERA: A. Bodor, «Der Liber- aud Libera-Kalt», Dacia, 7, 1963, 21 1-239. R. Tui-can, «Coré-Libéra? Eleasis et les derniers palees». GRAl, 1996, 745-764. LIBERALITAS: K.H. Hener, (‘omitas - facilitas - litera/itas. Síudien zar gese/Iscitafiliciten Ka/lar der ciceroniscitenzeit, Diss. Munster 1941 W Keilner, Libertas und (‘itristegram. Diss. Preiburg 1968. fi. Heintze, ‘ W. Caríson, «Cengiaria and Liberalitas», SAN 6, 1975, 59-63. N. Hannestadt, «The Liberalitas Panel of Marcas Aurelius once again - Is Herodes Atticus Represented en it?», Anal.Rom. 8, 1977, 79-88. R. Vollkommer, «Liberalitas», LíMC, VI, 1992, 274-278. LIBERTAS: W. Alen, «Cicero’s itoase andLibertas”, Trans. Amer. Pitílol. Ass., 75, 1944, 1-9. Ch. Wirszubski, Libertas alspelitische idee im ¡¿cm derspátern Repub/ik ami desfruten Prinzipats, 1967. A. U. Stylow, Libertas ami Libera/itas. Untersucitingen zar innenpolitisciten Propaganda der Rómer, Diss. Múnchen 1972. M. Mannsperger, «Libertas-Henos-Felicitas nr Prágung des Múnzineisters Palikanus”, (‘tiren 4, 1974, 327-342. V. von Liibtow, Die Freiheil, dargestellí am Beispiel des Aufstieg ami Niedergang der reimisciten Libertas, 1988. R. Vollkon,nier, «Libertas», LIMC, VI, 1992, 278-284. W. Holístein, “ApoUo und Libertas st der Múnzprágang des Brutas and Cassius”, JNG, 44, 1994, 113-133. LIBERTOS: A. Maiuri, La cena di Trima/citione di Petronio Arbitro. Saggio, testo e coramento, Napoli 1945. G. Fabre. Libertas. Reciterches sur/es rappertspatrons-affranchis a laj¡n de la Republiqae romaine, Roma 1981. 5. Montero, «Los libertos y su culto a Silvano en Hispania”, ¿tEspA 58, 1985, 99-106. M. Le Glay, «La placc des affranchis dans la vie municipale et daus la vie religicase’>, MEFRA, 102, 1990, 621-638. P. Veyne, «Vida de Trimalción», en La sociedad romana, Madrid 1991, 11-51. 5. Perea, E. Figueroa, «Hospitium privatum y ius libertorum. Notas a propósito de una inscripción a Júpiter en Sasamón», Veleia 8-9, 1991-1992, 219-230. (2. Ricci. <‘L’affranchi imperial T. Flacias Euschemon et le fiscus ludaicas”, RE.] 155, 1995, 88-95. —*Es.~1.AVOs. LIBITANA: G. Thaniel. «Libitana”, LEC, 41, 1973, 46-49. LIBITINA: L. Deschanips, «Libitine et les funérailles”, en La mort ea quetidien dans le monde romain, Paris 1995, 21 3-280. LIBRI PONTIFICALES: P. Preihich, Fragmente líbrerum pont(ficorum, Tilsit 1878. E. Norden, ¿tus altrámischen Priesterbñcitem, Land 1939. B.W. Frier, Libri annales ponliflcum maximorura. Tite Origins oftite Annalistic Tradítion. Roma 1979. J. Seheid, «Les archives dc la piété. Réflexions sar les livres sacerdotaax», en La mémeireperdee. A la recherche des archives oubliées publiques el privées, de la Reme aníique. Paris 1994, 173-185. LIBROS AUGURALES: P. Regeil, De augurum pahlicoram libris, Dissert.Breslau, 1978. LIBROS FULGURALES (Libri fr/gura/es): 5. Weinstock, «Lihri Fulguro/es”, PBSR, 19, 1951, 122-153. —ARLJSPICINA. LIBROS SIBILINOS (Librí .s-ybyllini): FI. Dieís, Siby//inische Blálter, Berlin 1890. 1. Geffcken, Kompositien ami Entsteitungszeit der Oracula Síby/lina. Leipzig 1902. Th. Zielinski, La Sibylle: Trois essais sur la religion antique el le (‘bristianisme, Paris 1924. W. Hoffmann, Wandel ¿oid Herkunft der sibylinischen Búciter, Leipzig Diss., 1933. R. Bloch, «Origines étrusques des livres sibillins”, Mélanges A. Ernoal, Paris 1940, 21-28. P. De¡neugeot, “Saint Jéróme. les oracles sibyllins eL Stilicon”, RE.A 54, 1952. 83-92. F. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 245 Dornseiff, Die Sibylliniscite Orake/ in der augasteinisciten Dichtang, Berlin 1961. R. Bloch, «La adivinatienremaste et les livres sibyllins», REí. 1962, 118-120. R. BLoch, «L’origste des Livres Sibyllins á Reme: métitede de rechercites et critique du récit des annalistes anciens>’, en EC. Weiskopf (ed.), Neue Beitráge zar Gesciticitte der alíen Wett, Berlin, 1965. L. Herrniann, «Faux sibyllin et fauxphénix seus Tibere”, RBPII, 44, 1976, 84-88. L. Breglia Pulci Doria, Oraco/i sibil/ini Ira ritaali e propaganda (Studi su Fle gente de Tralles), Roma 1983. (2. Santi, i Libri Sibyl/ini e i decemviri sacrisfaciumiis, Roma 1985. J. Seheid, «Les livres sibyllins et les archives des quindécemvirs”, en La mémoire perdue. Recitercites sar /‘edministralion romaine, Collectien de l’École Frangaise de Reme, vol. 243, Paris, 1998, tl-26. -*ORÁCULOS SifiILINOS -SIBILAS. LIBROS TAGETICOS (Libri tagetici): —TAGES. LICIA: P. Frei, «Die Gótterkulte Lykiens in der Kaiserzeit>’, ANRW 11.18.3, 1990. 1729- 1864. LICINIO (Religión / Política religiosa de): M - Fortina, «Lapolitica religiosadell’imperatore Licinio”, RSC 7, 1959, 245-265. LICTORES: B. Gladigow, «Die sacralen Funktienen der Likloren. Zam Problem von institutioneller Machtand sakraler Prásentation”, ANRWI.2, 1972. 295-313. J. MUIIiZ Coello, «Empleados y subalternos de la administración romana. III. Los lictores”, Studie Hislorica, 7, 1989, 133-159. LIDO: A. Piganiol, «Le calendrier brontoscopiqae conservé dans le De Ostensis de Jean Lydas». REí., 1949, 84-85. LIGDAMO: Z.F. flerthet, «L’Etrusca Discipísta dans les élegies de Properce», en Tibulle et Lygdamus, Les ecrivains da sí?cle d’Aaguste el l’Etrasca Disciplina, Caesarodunura supí. 60, 1991, 89-99. LITATIO: R. Schilling, «A propos des exta: lextispicine étrusque et la litatie remaine”, Hemm. A. Grenier, III, Bruxelles 1962, 1371 ss. LITERATURA Y RELIGIÓN 1 MITO Y RELIGIÓN: E. Tavenner, Síadies in magicfron latin literature, New York 1916. FI. Rose, «MyUn and ritual in classical civilisation”, Mnemosyne, 3, 1950, 281-7. FI. Malcovati, Oratoram Romanorum Fragmenta Liberae Reí Publicae, Turia 19552. J.L. Tondriau, «La diviisation de la beauté: figure litteraire et titéme réligieux», Síudi enere A.Ce/derini-R.Paribeni, Milano, 1, 1956, 15-22. FI. Wagenvoort, Siudies in Reman Literature, Ca/tare ami Re/igion, Leiden 1956. GB. Pighi, La poesia religiosa romana, Belogna 1958. J.F. Matthews, «Titehisterical setting of[he “Carmen contra paganos” (Cod. Par. Lat. 8084)”, Hisloria,20, 1970, 464-79. P.G. Walsh, Tite Reman Novel, Cambridge 1970. GE. Duckworth, Tite Natare ofReman Cemedy (X: Religion ami Geds), Princeton 1971. M. Grant, Reman Mytits. Harmondsworth 1973. T.P. Wiseman, Cinna tite 246 8. MONTERO -8. PEREA Poet arel Otiter Reman Essays, Leicester 1974. E. Rawson, «The first Latin annalists>’, Latomus, 35, 1976, 689-717. A.M. Tupet, La magie dans la poésie latine 1, Paris 1976. T.P. Wiseman, Che ‘s Cosmerics: Titree Syadies in Greco-Reinan Literature, Leicester 1979. E. Courtney. A Commentary en tite Satires of Juvenal, London 1980. RL. Gordon, Mytit, Re/igion asid Society, Cambridge 1981. R. Browning, «Late principate: biography», Latín Lilerature, 1982, 723-731 - AS. Gratwlck, «me early Republic”, en EJ. Kenney andW.V. Clausen (eds.), Cambridge History of Classicel Lilerature. ¡1 Latín Literature, Camnbridge 1982, 60-171. D. Konstan, Reman Comedy, lthaca 1983. R. Whitaker, Love-Elegy. A Study itt Poeíic Tecitnique, Góttingen 1983. 0. Skutscb, Tite Anna/s ofQ. Ennius, Oxford 1985. J. Breninier, N. Horsfall Reman Mylit ami Myíitography, (Bali. lnst. Class. Stud., Supp. 52.) London 1987. BM. Metzger, Tite Canon of tite New Testamení, Oxford 1987. R.M. GranÉ, Greek Apologies of Ehe Secend Centuy, Pitiladelphla 1988. 1. Hernderson, “Stire writes “woman”: Gen.dersong”. Proc. Camb. Pitilol. Soc., ns. 35, 1989, 50-80. M. Malamud, A Poetics of Transformation. lthaca. NY, and London 1989. T.P. Wiseinan, «Roinan legendand oral tradition”, JRS, 79, 1989, 129-37. M. Bhllerheck, «Philology at the Imperial Coart”, G&R, 27, 1990, 191-203. H.D. Jocelyn, «Forme lettcrarie e vita sociale”, en A. Schiavonc (ed.). Storia di Roma, 11.1, Termo 1990,595-629. M. Beard, «Writtingand reigion: Ancient literacy and [he fuaction of the written werd in Reman religion», (J. Rom. Arch. Supp. 3), 1991, 35-58. D.C. Feeney, Tite Geds iii Epic. Pecís asid Crilics of tite Classica/ Tras/ilion. Oxford 1991. E. Savino, “La datazione del cap. 168 del De mirabihíbasauscu/tationibus e la piñ antica citazione dei Germani nella letteratara classica», Aion (arch.), 13, 1991, 231-236. K. Argetsinger, «Birthday Rituals: Friends and Patrons ¡a Rornan Poetry and Cok», Cl. Ant., 11, 1992, 175-193. B. Feichtinger, «Ad lnaiorem gloriara Romae. Ideologie und Fiktien in der Historiographie.desLivias’~. Latomus-, ~,, ~~M,F,Baslezctal.,L’invenlíon de l’aatobiographied’Hésiede it SaintAugusline, Paris 1993. S. Braund, «Paradigms of power: Reman emperors in Reman satire”, Humear itt Histerv, 1993,56-69. F. Graf. Mylites in myíiteníeser Gesellscitaft. Das Paradigma Ronis, Stuttgart und Leipzig 1993. 0.0. Hutchinson, Latín Literaturefroin Seneca lo Juvenal, Oxford 1993. J.C. Relihan, Anciení Menippean Satire, Baltirnore and London 1993. 0W, Bowersock, Fíction es Hístory: Nero lo Julian, Berkeley 1994. J. Heraderson, “Hannos Paste beirs: die Peenulusneid des Plautus”, Ramas, 1994,24-54. M. GarcíaTeijeiro, MT. Molinos Tejada, «Paradexegraphie eL religion”. Kernos, 7, 1994, 273-285. J. Seheid, <‘Les archives dc la pieté. Réflcxions sar les livees sacerdotaux”,La mémoire perdue. A te recherche desarchives oubtiées, Paris 1994, 173-185. D. Briquel, “Lempereur Claude conime auteur des Tyrrh?nika”, Caesaredanum, sapí. 64, 1995, 88-89. P. Colafrancesco Carletti. London - New York 1997. F. Wulff, La fortaleza asediada. Diosas, héroes y mujeres poderosas en e/mito griego, Salamanca 1997. D.C. Eeeney, Literalure asid Religion at Reme: (‘altares. Contexís asid Beliefs. Cambridge 1998. 8. Perea, El sexo divino. Dioses itermafroditas, bisexuales y travestidos en la Antigúedad clásica, Madrid 1999. Romana Religio ¡ Religio romanonan Diccionario Bibliográfico 247 LITUUS: F. Dick, Litaus ami Galerus,Wien, Diss. 1973. M. Mayer, «La aparición del lituus augural en la amonedación romana y los fastos augurales republicanos”, Numisma, 23-24. 1973-1974, J29-144. —AUGtYRES. LIVIA: M. Charlesworth, «Livia and Tanaqail», CR 41, 1947, 55-57. L. Herrmann, «La Bonna Dea eL Livie”, AC, 44, 1975, 126-140. M. Bondrean Flory, «Sic exempla parantar: Livias Shrine te Concordia aud Porticus Liviae”, Historia 33, 1984, 309-330. R. Winkes, “Leben and Ehrungen der Livia. Em beitrag zar Entwicklung des rómischen Herrscherkultes von der Zeit des Triunvirats bis Claudias”,Archeo/ogie, 36, 1985, 55-68. N. Purceil, «Livia aud Une womanhood of Rome», Proc. (‘ami,. Pitilol. Soc., 212, 1986, ns. 32, 78-105. MB. Flory. «Abducta Nereni uxor: Tite Histeriographical Tradition en Une Marriage of Octavian andLivia”, TAPA 118, 1988, 343-359. CJ. Simpson, «Livia and[he constitationoftheaedes Concordiae. The evidence of Ovid Fastí 1, 673ss”, Historie 40, 1991, 449-455. RA, Baunian, «Tanaquil-Livia and Une Death of Augustas», Historia 43, 1994, 177-188. M. Corbier, «Tib~re, Livia et la diviité invencible», Mélanges M. Le Glay, III, Bruxelles, 1994. 5. Montero, «Livia yla adivinación inductiva”, Polis. Revista de La Universidad de Alcal4 6, 1994, 255-267. R. Winkes, «From Sacrosanctitas te Apoteosis: Seventy-seven Years of Livia Images», AJA, 101, 1997, 371. LIVILLA: A. Aymard, «Livilla Augusta”, Rev.Arcit. 35, 1950, 58-66. LIVIO Mélanges J. Heurgon, II, Roma 1976, 1976. 731-42. TJ. Luce, Liv: tite Cempositien of itis History, Princeten NJ 1977, J. Iiriscoe, A Commentary en Livy Books XXXIV-X.XXVii, Oxford 1981. R. Muth, «Numen bei Livius”, Livius. Werk ami rezeption. FestEBurck, Múnchen, 1983, 217-225. Cli. Guittard, «Haruspicine eL devotio. ‘Caput iteineris a familiari parte caesum’ (Tite-Live 8, 9, 1)”. La divinatien dans le monde. - iii, Caesaredunum, sapí. 56, 1986, 49-67. Ch. Guittard, «Tite-Live, Accius et le Rituel de la Devotio», CRAI, 1984, 581- 600. 3. Champeaux, “Sur trois passages de T.L. (21, 62, 5 y 8,22, 1, 11). Les serts de Caere et de Faleries”, Pitilolegus 133/1, 1989, 63-74. R. Rousselle, «Persens ir Livy’s Acceunt of tite Bacchic Persecation», en Studies in Latín Literalure ami Reman History, Eruxelles, 1989, SSss. 1.0. Noonan, «Livy 1.9.6: tite Rape aL [he Consualia”, (7W, 83, 1990, 493-501. V. Buchheit, «Plalach, Cicero and Livias úber dei Hamanisierung Roms darch Kónig Nama», Symb. Osí., 66, 1991, 71-96. B. Feichtinger, “Ad ¡naiorem gloram Romae. Ideelogie and Piktion ir dey Historiegraphie des Livius», Latanias, 51. 1992, 3-33. A. Storchi Marino, «C. Marcio Censorino, la letta pelitica interno al peatif~cato e la formazione della tradizione liviana su Numa», Áien (arcit.), 14, 1992, 105-147. Cli. Guittard, «Tite-Live et lEtrusca Disciplina». Les ecrivainsdu siécle dAuguste. (‘eesarodunam 63, 1993, 115-131. R. Adam, «De Titanatos á Eros: le sadisme discrel de Tite-Live», Caesaredunum, 27 bis, 1994, 45-65. D.S. Levene, Religien in Livy, Leiden 1993. (iB. Miles, Livy: Reconslructing Early Reme, ¡[haca, London 1995. LLUVIA MILAGROSA: 3. 011ev, «La date de la “pluie miraculease” (172 ap.J.C.) eL la colonne Aurélienne 1 e 11», MEFR, 60, 1948, 105-127; 61, 1949, 93-118. J. Giiey, «Encere la “plaie miraculeuse”’,, RPh, 22, 1948, 16-62. M. Sordi. «Le inenete di Mareo Aurelio e la ‘pioggia miracelosa’. Annist.Numism., 5-6, 1958-1959, 41-55. 1. Toth, «Marcas Aarelias’Miracle of tite Ram and Une Egyptian CulIs in Une Danabe Region”, SIAe 2, 1976, lOlss. S. Montero. «¿Milagro cristiano o prodigio pagano? El episodio de la lluvia milagrosa del 172 d.C.», Aldebarán 7, 1997, 9-11. 5. Montero, “La conquista de Mauritania y el milagro de la lluvia del año 43 d.C.», en Actas del Curso-Simposio ‘Melillay su entorno en la Antigúedad’ (7-li abril 1997) (en prensa). LOCA SANCTA: 5. MacCor¡nack, «Loca Sancta: The Organization of Sacred Topography in Late Antiquity», en R. OusterUnout (cd.), Tite Rlessings of Plígrimage. Urbana III 1990,7- 40. 1. Ruggiero, ¡ luegiti di ca/lo, Roma 1997. J. Seheid, «Cornment ideotifier un lice de cultet’, Caitiers Glotz. VIII, 1997, 51-59. LUA SATURNI: MA. Marcos Casquero, «Laa Saturni”, Helmantica, 31, 1980. LUCANO (Religión de/en): A. Iiourgery, “Lucain et la magie», REL 1928, 299-313. J. Bayet, ‘ Moscadi, «Osservazioni sull’episodie magico del lvi della Farsaglia», SEIC 1976, 140-147. L.R. Kepple. «Arruns and Une DeaUn of Aeneas», AJP, 97, 1976, 344-360. J. Volpihac, “Lacainetl’Egypte daus la scéne de nécromancie de la Pitarsale VI, 413-930á1a lumiére des papiry grecs magiques”, RE1~, 56, 1978, 272-287. J. Beaujeu, «Lastronomie de Lucain», en L ‘astrenomiedans l’Antiqaité Classique. Paris 1979. M. Rambaud, «L’aruspice Arruns chez Lacain, au livre 1 de la Pitarsalla (vv.584-638)». Latomus, 44,2, 1985. 281-301. R. Gordon, “Lucan’s Erichto», en M. Whitby, Heme Viator: Classical Essays fer J. Bramble, Bristol 1987, 231-241 - tI. Luigli. «La formazione del concetto di stregoneria st Lucano”, Sandalion, 10-11, 1987-1988, 91-99. M. Ranibaud, «Présages et procuratio au livre Ide la Pitarsale”, Homm. á H.Le Bonniec, Braxelles, 1988, 373-386. A.M. Tupet, «La scéne de magie dalia la Pitarsalie: essai preblematique», Homm. ELe Benniec, Bruxelíes, 1988, 419-427. HH.J. Brouwer, «Lucan líber Cato Uticensis als exemplar virtutis», Fructus centesimas. Mé/anges G.M.Bartelink, Derdrecht 1990, 49-60. A. Loupiac. «Lucain et le sacré”, RAGB, 1990, 297- 307. A. Luisí, «Lucano e la prefezia di Nigidio Figulo”, (‘ISA, 19, 1993, 239-244. C.M.C. Green, «Lucan Be/lara Civile 1444-46: A Reconsideration”, CHI., 89, 1994, 64-69. Cit. Guittard, «Letrusca disciplina cha Lucain”, Les écrivains el tetrusea disciplina. Caesarodanam, supí. 64, 1995, 94-104. LUCIANO DESAMOSATA LUCINA: H. Petersinann, <‘Lacina Nísusque pares. Die Geburtsgottheiten in Ovids Met. IX 294. Variationen estes mytbologischen MeLivs”, R/IM, 133, 1990, 157-175. -flUNO I.IJCINA LUCIO ARRUNS: RS. Rogres, «Lacias Arruns”, CPit, 1931, 3lss. LUCRECIO Ñus/es sar la religion romaine, Roma 1972, 205-225. J.P. Tbuillier, «Notes sur Luerlíce et la Satire antireligieuse (De Rerumnatura V, 1198-1203)», Mél. PRoyancé, Roma 1974, 703- 710. A. Wankenne, «Aspects religieux dans le poémede Lacrece», LEC, 42, 1974, 256-264. DE.W. Worniell, «Tite personal world of Lacretias», Lucrelias, 1965, 35-67. B.P. Wallach. Lucretius and tite Diatribe againsí lite Fear of Deaíit. De rerum natura iii., Leiden 1976. D. Clay, Lucretias ami Epicurus, TiUnaca NY 1983. J. Jope, «Lucretius, Cybele and religion”, Pitoenix, 39, 1985, 103-114. J. Chroinarat, «La mytholegic de Lucréce”, La mylitolegie, c/ef de lecture da memie classique, Tours, 1986, 1, 53-64. J. Korpanty, «La notion de la religion chez Lacrece» (en polaco), Meander, 43, 1988, 9-10. L. Parelli, «Due contribati persenali lacrezianialía teeria delle causa dei terremoti e delle eruzione vulcaniche (VI, 56 1-576e 647- 679)», Cíviltá Class. e crist. 9, 1988, 1, 327-42. RE. Branham, Unra/y Elequence: Lucían ami tite Comedy of Traditions, Cambridge, Mass., aud London 1989. BA. Catto, <‘Venus and Natura in Lucretius, De Rerum Natura 1, 1-23 and 11, 167-174”, Class.Joarna/ 84, 2,1989, 97-104. F. Giancotti, Religie, Natura, Ve/aptas. Studi saLacrezio, Roma 1989. MR. Cale. Mylit ami Poelry itt Lucretius, Cambridge 1994. B. Licastro, ‘ LUCUMO: 0. Ilerbig, “Lucume>’, RE, XIII.2, 1927, 1706. LUCUS: 0. Stara-Tedde, <‘1 bosch sacri nell’antica Roma”, SC, 32, 1905. 189-232. 0W. Clarke, «The Dioscuroi of [he Lucus laturnae», Lalomus, 27. 1968, 147-148. N. Goodhue, Tite Lucus Farrinae ami tite Syrian Sanctuary en tite Janículam, Amsterdam 1975. 5. Deyts, Les bois des soarces de la Seine, Paris 1983. Ch. Jacob, «Paysage et beis sacré: alsos dans la Périégesedela Grécede Pausanias”, enLe Sois Sacrés, Naples. 1983, 31-44. Varios, Sois sacrés. Actes Col/oque ini. Centre Jean Berard.Nap/es 23-25 nev.1989, Napeles, 1983. P. Schadtt, ‘ LUDí: A. Piganiol, Reciterches sur/es Jeu.x remains, Strasbeurg, Publ.Fac.Lctt., 1923. BM. Tidman, «On [he Foandation of the Actians Games”, CQ, 44,1950, 123-125. E. La Rocca, La riva a mezzalnna. Ca/ti, agoni, monamenlí fi¿nerari presso il Tevere nel Campo Mario occidentale, Roma 1984. 0. Piccaluga, Elementí speltaco/ari nei ritualifestiví remani, Roma 1965. B. LyIe. «The Circus as Cosmos”, Lalomus 43. 1984, 827-841. W.K. Quinn- Schofield, «Observations upen Une Ladi Plebei», Latomus, 26, 1967, 677ss. W.K. Quinn- Schofield, «Ladi, Romani xnagnique varie appellati”, Latomus, 26. 1967, 96-103. W.K. Quino-Sebofleld, «Sol st Une Circus Maximnus», Honimages á M. Renard II, Braxelles, 1969, Romana Reilgio ¡ Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 251 639-649. L. Robert, “Dcxxx concours grees á Reme», CRAI. 1970, 6-27 y 18-27. KW. Weeber, «TroiaeLasas. Alter und Entstehung estes Reiterspiels», AncSoc., 5,1974, 171-196. J.-P. Thuillier, «Denys d’Halicarnasse et les jeax remanins (Antiqailés Romaines Vii, 72-3)», MEFRA, 87, 1975, 563-81. L. Polverini, «La prima manifestaziene agonistica di carattere periodico a Roma», Scritti marcelloZambelli, Asisi, 1978, 325-332. L. Moretti, «Frammenti veechi e nuovi deleommetario dei Ladi Secolari del 17 A.C.», Re,id. Poní. Accad, 1982-4, 361-379. M - Clavel-Lévéque, L ‘empire enjeux: espace symboliqae el pratique sociale dans le monde romain, Paris 1984. iP. Thuillier, Lesjeux atitl&tiqaes dans la civilisetion étrasqae, Roma 1985. M. CIavel-Lévéque, «Lespace des jeax dans le monde remast: hégémonie, symboliqae et pratique social», ANRW, 11.16.3, 1986, 2405-2563. J.P. Tbuilier, «Le programme hippique des jeax remains, une curicase absence”, RE!., 65, 1987, 53-88. F. Stanley, «The augustan revival of [he lasas Troiae: a municipal result?”, Auguslan Age, 8, 1988, 54-58. J.P. Thuillier, «Les desultores de lítalie antique”, CRAL 1989, 33-63. MB. Morgan, «Polities, Reigion andUne Games in Reme, 200-150 B.C.”, Pitilolegas, 134, 1990, 14-36. G. Capdeville, «Jeuz athlétiqaes et rituels de fondation”, en Spectac/es sportifs el scéniquesdans le monde étrasco-ita/ique, Paris -Roma 1993, 141-187. P. Freyburger, «Jeux eL chronologie á Reme», KI=ma, 18, 1993, 91-101. FI-!. Massa-Pairault, «Aspects idéologiques des ladi”, en Spectacles sper4fs el scéniqaesdans le mondeéírusco-italí que, Paris -Roma 1993, 247-279. H. Pavis d’Escurac. «Siécle et Jeux sécalaries”, i LUDI APOLINARES: M. Sordi, «L Apello del promontorio Pachino e 1 Ludi Apollinari”, Klearcites, 27, 1985, 75-81. LUDí SAECULARES: G. Pinza, «Sopra l’origine dei ladi Tarentini o saccalares», BCAR 24, 1896, 182-230. MP. Nllsson, «Saeculares ludi”, RE, 2, 1. 1920,1969-172. (2. Hulsen, «Neue frag~nente deT Acta Ludorum saecularium von 204 n.Chr.», RIZM 81, 1932, 366-394. 5. Weinstock, «Ludi Tarentini und Ladi Saeculares», GlotIa, 1932, 40-52. P. Wullleiuinier, «Tarente et le Tareatum”, RE!. 10, 1932, 127-146. 5. Weinstock, «Ladi Tarentini und ladi saecalares”, Glolte, 22,1933,40-52. J. Gagé,Rechercitessar/esjeaxseculaires.Paris 1934. J. Gagé, «Recherches sar les jeax séculaires II. Ce que amis apprennent les noaveaax fragments épigraphiqaes”. Rey. Rí. Lat.,11,1933,172-202. .1. Gagé, «Reciterches surlesjeux sécalaires 111. Jeux séculaires et jubilés de la fondation de Reme”, RE!.., 11, 1933, 400-435. J. Gagé, «Les Jeax sécalaires de 204 ap.J.C. et la dstastie des Severes”, MEFRA 51, 1934- 1935, 33-78. L.R. Taylor, «New light en Une history of Une Secular Games”, Amer. J. Pitilol., 55, 1934, 101-20. L.R. Taylor, «New Liglit en [he History of Une Secular Games”, AJPh, 55, 1934, 101-120. J. Gagé, «Saecalum novum. Le millénaire de Reme et le Templam Urbis sur les monnaies da IIIsiécle apr.J.C.», Trans. ¡nl. Num. Congr. 1936. 179-186. GB. Pighi, De ladis saecalaribuspopa/i Romani Quiritum, Milano 1941, Amsterdam 1965. 6. Traversari, 252 5. MONTERO -5. PEREA «Monete conmemorative dei Ludi Saecalares Septimi con scene teatrale a ‘Siparia’>’. RIN, 1956, 2lss. FI. Wagenvoort, «The origin of ladi Saecalares», Roman Literature, Culture ami Re/igion, Leiden, 1956, 192-232. FI - Erkell, «Ludi saecalares und ladi Latii saeculares», Eranos, 67, 1969, 166-74. M. Christol, «Un écho des Jeux Sécalaires de 204 apJ.C. en Arabie soas le goavernement de QAiacias Modestus”, REA 73, 1971, 124-140. P. Hrind’amour, <‘LorigstedesJcuxSecalaires»,AM?WII16.2, 1978, 1334-1417. L. Moretti, «Frammenti vecchi e naevi del comnientario dei Ladi secolari del 17 a. C.», RPAA, 55-56, 1982-1983, 1983-1984 (1985), 361-379. P. di Manzano, «Note sulla monetazione dei Ladi Secolari dell’88 d.C.”, BCAJ? 89, 1984, 297-304. JP. Poe, «The secular Games, [he Aventine, and Une Pomeriuin stUne Campus Martius”, Classica/Anliqaity, 3,1984,57-81. J. ¡Coleado, «PlaL avec répresentation da cirqae lors des jeux sécalaires de Philippe lArabe”, BVbI. 50, 1985,463-474.1. Scheid, «Les jeuz Séculaires: rites, parole et écrit”, AnnEco/.HautEtad., 97, 1988-1989, 297-299. M. Tagliafico, «Ludiones, ladi sacecalares e ladi scaenici”, Aevam, 68, 1994, 51-57. - LUG: J.J. Hatt, «Claude et le dieu Lug», RFA, 24. 1973. 465-469. LUGARES O ESPACIOS SAGRADOS Y/O CONSAGRADOS: -.LOCA SANCTA. LUNA Oween Lee, «Per nubila lunam: Une moen in Vergil’s Áeneid», Vergilias, 34, 1988, 77-101 - Ch. Ziegler, «Les Osiris-lunes da Serapeumde Memphis”,Akten des Vierten/nt. Ágypíologen- Kongresses, Múnchen 1989, III, 441-449. T. M. Creen, Tite City of tite Meen god: religious tradilions of¡Jarran, Leiden 1992. F. Gury, «Selene, Luna”, LIMC, VII, 1994, 706-715. A. Jones, «A Greek Papyrus Containing Babylonian Lanar Theory», ZPE, 119, 1997, 167-172. J. Rabinowitz, «UndemeaUn Une meen: Hekate aad Luna”, Latomus, 56, 1997, 534-543. 5. Perea, «El culto a Noctiluca (la Luz de la Noche) en Hispania Antigua, el templo a la Luna en el Palatsto y el culto a Diana», Bel. SECR, 11, 1999, 21-34. —‘4IÉCATE -SEI.ENE. LUPA ROMANA: J. flachofen, «La Lupa Romana su menumeati”, Annali istíluto Italiano di cerrispondenza arciteologica 40, 1868, 421-432. E. Petersen. «Lapa Capitolina”, K/io 8, 1908, 440-456 y 9, 1909, 29-47. G. De Sanctis, «La leggenda della lupa e dei gemelli”, RFiC 38, 1910, 71-85. 1. Carcopino, La buye da (‘apile/e. 1925. E. Strong, «salle tracce della Lupa Romana”, Scritli itt OnorediS. Nogara, 1937. 475-501. F. Matz, «ZurKapitoliischen Wólfin», Síadies Rebinson 1, 1951, 754-760. K. Schauenburg, “Dic Lupa Romana als Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 253 sepulkrales Metiv”, JdI, 81, 1966, 261-309. 0. Vacano, «Vulca, Rem and ide Wélfm», ANRW 1.4, 1973, 523-583. T. Cornelí, «Aeneas ans Une Twins: Une Development of tite Reman Foandation Legend», Proceedings Cambridge Phi/.Soc. 21, 1975, 1-32. A. AIflhIdi, «La buye du Capitole: quelques remarques sur son mythe á Reme et chez les Etrusques», Homm.J. Carcopino, Paris 1977, 1-11. R. Weigel. «Tite Lupa Romana Titeme en Reman Coins», Journ. Soc. Anc. Num. 8, 1977, 25-26. (2. Dullere, Lapa romana, 1979. L. Moretti, “Chio e la lupa Capitolina», Rivista di filelogia, 108, 1980, 33-54. A.W.G. Ilolleinan, «Lupus, Lupercalia, Lupa”,Latomus 44, 1985, 609-614. A. Holleman, «OnUnecapitelineshe- wolf and related sabjects», Liverpool Class. Monthly 10, 1985, 74-75. A. Holleman, «Encere la Leuve Capitoline», Lalomas 46, 1987, 180-181. G.Ch. Picard, «La buye romaine: du mythe aa simbele», Rev.Arcit. 1987/2, 251-165. G. Schlflter. «Die Wólfin mit denZwillingen auf den Manten Roms und der Provinzen ven 3 Jh. v.Citr. bis zum 4 Jh. n.Chr.», Namismat. Nachrichlenblall36, 1987,116-122K. Szfrmnai, «Dic Lupa Capitolina-Darstellangen auf den pannonischen Steindenknxáler>’, MAGS, 3-4, 1989-1990, 162-167. E. Weber, «Eme Lupa (‘apitoluna-Darstellung auf einemGrabstest st Camantum”, RO, 17-1 8,1989-1990, 287-291. R. Weigel, «Lupa romana», LIMC, VI, 1992, 292-296. -‘ANM.4ALES. LIJPERCOS / LUPERCALIA: L. Deubaer, «Lupercalia”, ARW 13, 1910, 481-508. 3. Tontain, «Les Lupercales remaines et la f6te chretiénne de la Purification de la Vierge», RHR, 1919, 1-13. W.M. Green, «Tite Lapercalia inUne fifth centary”, Class. Pitil., 1931, 60-69. Hl. Rose, «DeLupis, Lupercis. Lapercalibas”. Mnemosyne 60, 1933, 385-402. 6. Marchetti Longhi. <‘11 lapercale ed il sao significate pubblice». Capileliam 1933, 157-172. E. Hóhí, “Das Aagebot des Diadems an Cesan’, Klio 34, 1942, 92ss. E. H6hI, «Das Angebot des Diadems an Cesar», Klio 34, 1942, 92ss. P. Lanmbrechts, «Les Lupercales une féte prédeiste?”, Mél. J.Bidez-F.Cumont, Paris 1948, velIl. A. Kirshopp-Michels, «Tite Topography and lnterpretation of [he Lapercalia”, TAP/ZA 84, 1953, 35-59. A.K. Michels, «The Topography and Interpretatien of Une Lupercalia», TAP/ZA, 84, 1953, 35-59. MP. Nilsson, <‘Les Luperqaes». Lalomus, 15,2, 1956, 133-136. U. Bianchi, «Cesare e i Lupercali del 44 a.C.», Stud.Rom. 6,1958,253-259. G. Pomares, Gelasei, leitre centre/es Lapercates, Paris 1959. P. Veyne, «Icenographie de la Transvectie equitam et des Lupercales”, REA 62, 1960, 99-112. 3. Grflber, “Zar Etymolegie von lat. Lapercus”, Glolta 39, 1960, 273-276. G. Piccaluga, “Laspetto agonistico dei Lupercalia”, SMSR, 33, 1962. 51-62. KW. Welwei, ‘ Roma 1976, II, 817-821 - D - Porte, «Trois vers problématiques dans les Fastes d’Ovide: Le Flamen Dialis auz Lupercales, Lalomas 35,4,1976, 834-838. YM. Duval, «Les Lupercales, Janon et le printemps”, AB 83, 1976, 253-272. YM. Duval. «Les Lupercales de Censtautinople aux Lupercales de Reme”, REí. 55, 1977, 222-270. M. Corsano, «Sodalilas eL gentilité dans l’ensemble Lupercal». RHR 91, 1977, 137ss. E. Riposatí, «1 Lupercali in Vanen”, en J. Cellan, Varron, grammaire aníiqae el sty/istique latine, Paris 1978, 57-70G. Martonara, <‘Un ‘ipotesi sui Lupercalia”, Studi SíerAní. offerti EManni, Roma l980, VI. 241-258. 11W. Scholz, «Zar Erforschang der rómischea Opfer (Beispiel: die Lupercalia)», en Le sacnfice clans lantíquité, Généve 1981, 289-340. Ch. Ulf, Das rómiscite Lapercelienfesí. Impulse der Forschung, Damstadt, Wiss.Bucbges. 1982. P. Flobert, “Deus observationa de Vanen sin les Lupercales”, Homniages á R. Schitling, Paris 1983, 97-99. 1-1 - Wrede, «Statuae Lapercorum habita”, Rám. MilL, 90. 1983, 185-200. A.W.G. Hollenian, «Lapas, Lupercalia, Lupa», Latomus 44, 1985, 609-614. A. Fraschetti, «Cesare e Antonio ai Lupercalia”, en F.M. hales, Seprannaturaleepoterenel momio an tice, Milano, 1985, 165- 186. P.M.W. Tennant, «TheLupercaliaandtheRomulasaad Remas Legená”, Acta Classica, 31, 1988, 85-90. 3. De Rose Evaus, “The Sacred Figs ni Reme», Lalemus, 50, 1991, 798- 808. A. Weiland, «Bemerkungen zar Datierung der ehemaligen Luperkal Kapelle fin Vicus Patricias su Rem”, en Memoriam Sancteram Veneranles. Miscel/enea in onore di Mensigner Victor Saxer, Vaticano 1992, 773-93. M. Munzi, «Sulla topografiadei Lupercalia: ¡1 contibuto di Coastantinopeil”, SCO, 44, 1994, 347-364. Ch. Schaublin, «Lupercalien und Lichmness», Hermes 123,1995, 117-125. T.P. Wisenxan, «The god of [he LupeTcal”. JRS 85, 1995, 1-22. C. Espejo, «¿Lupercos en España? Interpretación iconográfica de une de los mosaicos encontrados en Fuente Álamo (Puente (Senil, Córdoba)”, Florentia iliherritana 6, 1995, 157- 175. (2. Sehatublin, «Lupercalien un Liehtmess», Hermes, 123, 1995, 117-125. TI’. Wisenian, «The (Sed of Une Lapercal”, JRS, 85, 1995, 1-22. -*PERRO.S LUSTRATIO: M. Lemosse, «Men et lastratie á propos de Dion Cassius 54, 28, 4”, RHD, 36. 1968, 519-524. LUSTRUM: A. Szabo, «Lustrum und Circas”, ARW 36, 1939, 135ss. R.M. Ogilvie, «Lastrum condere», JRS. 51, 1961, 31-39. LUSUS ‘l’ROIAE: K.W. Weeber, “Treiae Lusus. Alter und Entstehuag estes Reiterspiels”, AncSoc., 5,1974. t71-196.F. StanLey. «The augustanrevival of [he lasas Troiae: a municipal resalt?», Augasían Age, 8, 1988, 54-58. INDO: M. Maas, John Lydas and tite Reman Pasí, London 1992. C. Sequl, «Lidee Giuliano lApostata”, CCC, 14, 1993, 171-177. MACROBiO: A. Cameron, <‘Re date and identity of Macrebius», JRS, 56, 1966, 25-38. J. Flamant, Macrobe el le néo-platonisme latin díafin da IVsi?cle, Leiden 1977. R. van den ljroek. «The Serapis Oracle in Macrobius, Sat.1, 20. 16-17”, Homin. M.J. Vermaseren, Leiden, 1978, lZSss. P. de Paolis, «Les Saturnales de Macrobe et l’idealisationda saeculum Praetextati”, LEC 55, 3, 1987, 291-300. P. de Paolis, «Macrobio (1934-1984)», Lastrum 28- 29. 1986-1987, ¡07-254. P. de ¡‘aoL, «Macrobio (1934-1984): Addendam ad Lustrurn 28-29, Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 255 1986-1987», Lastrum 30, 1988, 7-11. J. Poucet. «Varren, Denys d’Halicarnase. Macrobe et Lactance. L’Oracle rendu A Dodone aux pélasges», Pallas, 39, 1993,41-69. G. Brands, M. Naischberger. «Der Tempel Hercules Invictas, die Porta Trigemina und die Porta Triumphalis”, DdA 19, 1995, 102-120. MAGAS -“SAOAE MAGIA A di Mauro Todini, Divinazione e magia nelle coslitazioni imperiali delIVsecolo, Roma, sin año. O. Jahn, «Uber der Aberglauben des bósen Blicks bei den Altentúmer”, SSGHist.Kl. 7,1855, 28-111. LEA. Maury, La magie el l’astrologiedans l’anliquité el ea meyen Age, Hildesheim 1877. R. Heini, «Incantamenta magica graeca latina», JbClassPhi/. 55, Suppl.1893, 463-576. R. Hum, «Ineantamenta magica e latina”, JbKlassPhil. 19, 1893, 464-575. R. Cagnat. Lasorce/lerieel les sorcierschez les Romains,Paris 1904. L. Fahz. «De Peetaram remanorum doctrina magica. Qaaestienes selectae”, RVV II, 3, 1904. P. Wolters, «Faden und Knoten als Amulett”, ARW, 8, 1905, lOss. R. Wúnsch, AnIl/ces Zaubergeral aas Pergamon, Berlin 1905. A. Abt, Die ‘Apologie’ des Apaleius von Medaura ami die antike Zaubereri. Giessen 1908. J. Hubert, M. Mauss, «La répresentationdaTemps dans la magie ct la reigion», Trav.Ann.Soc. 1909. A. Loisy, «Magie, science, reigion», RBi?, 1910, 147ss. Th. Wideinann, Die Amalelte der A/len Aegypter, Leipzig 1910. A. Delatte, «Étude sur la magie grecque”, BCH 1914, 189-249. E. Tavenner, «Three as a Magie Nuinber in Reman Ritual», TAP/ZA, 47, 1916, 117-143. E. Tavenner, Síadies in magicfren latín literalare, New York 1916. fi. Hiipfner, Griecitiscit-aegyptiscite Offenbarangszauber,2 veis. enStudienzam Palaegr. ami Papyruskande de Wessely, 21-22, 1921-1924. L. Deubner, Magieami Religien, Freiburg 1922. F. Lexa, La magie dans 1 ‘EgypteAnlique: del ‘Ancien empirejusqa ‘al‘époque copIe, Paris 1925. ES. Mac Cartney, «Magie and [he Wea[her in Classical Antiquity». (‘1W, 18, 1925, 154-157. T. Hopfner, «Die Kindermedien in den gricchisch-ágyptischen Zauberpapyri», Seminarium Kondakevianum (dediées NP. Kondakev), Praga, 1926, 65-74. K. Aram, Magie asid Zaaberei in der a/ten Welt, Berlin 1927. F.M. de Waele, Tite Magic Staff or Red itt graece-ilalian Antiqaity, London 1927. J. Maurice, «Le terrear de la magie au IV siécle”, RHD, 6, 1927, 108-120. F.J.M. Waele, The magic staff or red in graeco-italic anliqaity, Gaud 1927. E. Heckmann, Zauberei ami Redil im Roms Friiitzeit, Diss.Univ. Míinster, 1928. 0. Weinreich, «Martial Xl 43, Petron. 140.5 and Pariser Zaaberpapyrus Z. 326», R/ZM. 77. 1928. 112. JE. Lowe, Magic in Greek ami Latin Literata re, Oxford. 1929. W. Meckamnn, Zaaberei andRechí inRomFri¿itzeit, Míinster, Diss.1929. MO. Howey, Tite Cal in tite Mysteriesof Religion ami Magic, London, 1930. E. Martroye, «La répression de la magie et le culte des gentils au IV’ siécle», Revae itistorique de dreitfrencais el étranger, 9, 1930, 669-701. W. Fiedier, Antiher Weííerzauber, 1931. C. Wessely, “Synepsis Florae Magieae». BíFAO 30,1931,17-26(2. Bonner, «Witchcraft in Une lectare room of Libanias”, TAPHA 63. 1932, 34s. C. Pharr, «The Interdiction of Magic in Roman Law», TAPitA, 63, 1932, 293ss. E. Massoneau, Le crimen de la magie el le droil remain, Paris 1933. E. Massoneau, La magie dasis l’Antíqaiíé romaine. La magie dans la lilteratare el les moears romaines, Paris 1934. K. Preissendanz, «Die griecitischen und latcinischen Zaubertafeln», APE. 10-11, 1933, 153-164. J.M. Navascues, “Plomos romanos con inscripciones mágicas hallados en Córdoba”, AEspAarte, 28, 1934, 51-60. M. Wellxnann, «Dic Stein- und 256 5. MONTERO -5. PEREA Gennnenbúcher der Antike”, Qaellen asid Studien zar Gescit.der Nata rwis.and derMedizin 4, 1935, 426-489. A. Gornatowski, Recias und Link.s ini antiken Abergiauben, DissBreslau 1936. FI. Scholi, Der Hami in der grieschische-rómisciten Magie uncí Re/igion. Diss.Berlst, 1937. E. Tavenner, Tite Amulel iii Reman Carative Medicine, StLeais 1938. R. Míler, Magie el Religion, Paris 1939. Tit. Hepfner, «Hekate-Selene-Artemis und Vorwandte in den griechischen Zauberpapyriund auf den Fluchtafeln», PiscicaliFeslscitr. E. G.D5/ger. Múnster 1939, 125-145. 0. Herzig, La/cian als Qaelleflir die antike Zauberei, DissTúbingen 1940. 5. Eitreni, «La magie come motif litteraire chez les grecs et les romains”. SO 21. 1941, 39- 83. S. Eitrein. «La Théargie chez les Néo-plateniciens et dans les papyrus magiques”, SO 22, 1942, 49-79. 1. Fllliozat, Magie et médicine, Paris 1943. E. DornseilT, Das Alpitabel itt Myslic ami Megie, Leipzig 1945. W. Richn¡ann, Tiere in den Zauberpapyri, l3iss. Berlin. 1946. E. de Martino, u momio magico: prelegomenia unasteriadelmagismo, Tormo 1948. (2. Honner, “Magical Axnulets”. HT/ZR 39, 1946, 25-53. H. Riesenfeld, «Remarques sur les hymnes magiques”. Branes, 44, 1946, lS3ss. E. Skardone. «Iside Maga», Aegyptus 1946, 130-148. Chechod, Hi.itoire de la magie el des ses dogmes, Paris 1949. FI. Gregoire, «Thraces et Thésaliens, maitres de religion et magie», Homm. J.Bidez-F.Camnient, II, sin fecha, 375-386 = BailA cadRoyal Beige Cides Letires, 5~’ sér., 35, 1949, 159ss. U. Kopfler, Aberg/aabe ami Zauberei itt Lu/cians Scitnfien, Diss.lnsbrack 1949. ]. Gessler, <‘Magie romaine diamétrahnent appréciée», Latomas 9. 1950, 379-380. L. Castiglione, Incaníatien el Magie, Paris 1951. E. Durkheim. Le origini dei poterinzagici, Torno 1951. J.G. Frazer, La rama dorada. Magia y religion, México 1951. (2. Golann, Tite «fe of Apaleiusanditisconneclionwiíitmagic, Columbia, Diss, 1952. M. Leproux. Medicine, magie el sercel/erie, Paris, 1954. J. Gagé. “La magie sociale dans I’ancienne Reme», RHR 153, 1958, 119-122. (2. flonner, Síadies in Megical Amuleís citieffly graeco-egyptian. Ana Arber 1959. Dunant, «La magie en Gréce», BACH 4, 1959, 477-482. 5. Viarre, «Loriginalité de lamagied’Ovidedansles Métamerphoses»,Atli Convegnoint.Ovidiano, Roma, 1959, II, 327- 33SF. Cunen. «Lampeetcoupemagiques (PUM V 1-52)», 5036,1960,65-71. M. Eliade, El chamanismo y las técnicas arcaicas del éxtasis, Méjico 1960. iP. Louw, <‘Note sar les Unéraupetes et egkatochoi au Serapeuni de Mcnphis”, LAC, 1960. M. Renard, Croyances, superstitions da leble dans la Reme antiqae, Braxelles 1961. 1. Trecsenyi-Waldapfel, «Die Hexe von Endor un die griechisch-rómische Welt», Acta Orientalia 12. 1961, 201-222. V. Ciaffi, La magia nel/a letíeratura e nella vila di Romaantica, Tocino 1962. E. de Martino, Magia e civillá. Un antelogia criticafondamentale per lo sludio del concette di magia nella civiltá occidentale, Roma 1962. R. Haynes. Las fi¿erzas ocultas, Madrid 1962. G. Luck, Hexen asid Zauberei itt der Rámisciten Dic/tung. Zarich 1962. AA. Bach, ‘ Paris, 1965 y 1970. E. Riverso, «Neoplatonismo, neopitagorismo e magia», Rassegna Scienze Filosoficite 18, Bari 1965, 5-26. W. Seyfarth, «Glaube und Aberglaube bei Aanmianus Marcellinus», KIlo. 46, 1966, 373-383. U. Edelatein, «Greek Medicine ¡xx jIs relation te Religion and Magie”, en Ancient Medicine, Baltimore, 1967, 205-246. FI. Funke, «Majestáts- and Magieprozesse bei Ammianus Marceuinas», J/ZAC 10, 1967, 145-175. G. Lanata, Medicinamagica e religione popo/are itt Greciafine elí ‘etá di Ippecrate, Roma 1967. Bizarri- Curri, Magica Etruria, Firenze 1968. J. Bayet, «Le rite da fécial et le cornoailier magique”, MEFE, 52, 1971,9-43. P. Bolgiani. La magia in Greciae itt Roma arcaica. Lezionidistoria de/le re/igiene raccolte a cara degli Síadentí, Tocino 1971. K. Thomas, Religion ami tite decline of Magic, London 1971. H - Iiiedermann, Medicino Magica. Metapitysiscite Heilmelitodenitt spálantiken ami mitíela/ter/iciten Codices, Graz, 1972. EE. Hurriss, Teboo, magic. spirits ofprimirive elemenís in Reman religion, Wesport, Connecticut, 1972. E. Dukes, Magic asid Wilcitkraft intime Wrintings of tite Western Citarcit Fatiters, DissKent State, 1972. J. Annequin, Reciterches surl’eclion magiqae el ses represenlatiens, Paris 1973. Ch. Mugler. «Sur quelqaes pestts de contact entre la magie et les sciences appliquées des Anciens”, RPit, 67, 1973. 31-37. N. flrox, «Magie und Aberglaube in den Amfángen des Christentams», Trierer Titeologiscite Zeitschr¡fi 83, 1974, 157-180. J.M. Huil, He/lenistic Megic asid lite Synoptic Tradition. London 1974. F. della Corte, «Numne ele streghe”, Maia 16,1974, 3-20. S.S. Ingallina, Orazio e la magia, Palermo 1974. P. du Bourget, «Ensemblemagique de la période romaine en Egypte”, Revue da Louvre 25. 1975, 255-257. R. Garosi, «lndagste salta formazione del concette di magia nella cultura romana», Magia. Studi di síeria de/le re/igione itt memoria di Raifaella Garosi, ed. P. Xella, 1976, 13-93. E. Heiler, Die ftaa in den ReligionenderMenscititeit, Berlin 1976. M. Le Glay, “Magieet sorcellerie á Remeaa dernier siécle de la République”, MélangesJ.Heargon. Paris, 1976,1,525-550.0. Sabatucci, «Magia ingiusta e nefasta», Magia. Cara di P.Xe//a, Roma 1976, 232-240. AM. Tupet, La magie dosis la poésie latine i, Paris 1976. AM. Tupet, «Ovide et la magie», Acta conventusomn¡um gentium Ovidianis stadiisfovendis, Bucarest, 1976, 575s. Varios, MAGiA: Studi di Storia del/e Re/igioni itt memoria di Rafael/a Garosi, Roma 1976. MC. Martini, Piante medicamentese e ritual magice-re/igiosi itt Plinio, Roma 1977. FI. Solin, «Tabeliae plumbae di Concordia», Aqui/eia Nostra, 48, 1977, 145-164. EM. Butíer, Ritual Magic, Cambridge 1979. J. Cazeaux, “La Thessalie des magiciens», en B. Helly, La Titessalie, Lyon-Paris 1979, 265-275. LA. Eoresti, «Zar Zeremonie der Nagelscblagung in Rom und Etrarien”, AJAH4, 1979, 144- 156. M. Guarducci, «Ricordo della ‘magia’ in un grafúto del Mitreo del Circo Massimo», Mysteria Mithrae, Leiden 1979, 173-182. E. Hoeveis, Márciten asid Magie itt den Metamerpitosen des Apaleius von Madaura, Amsterdam, 1979. N. Santos Vanguas, «Presagios, adivinación y magia en Ammiano Marcelino”, Helmantica, 30, 1979, 5-49. R. Schilling, «Religion et magie á Reme», Rites, caltes el dieta de Reme, Paris 1979, 191-215. D.E. Auné, «Magic st Early Christianity”. ANRW 11.23.2, 1980, 1507-1557. L. Baldini Moscad!, «MagiaeprogressoinManilio»,Ateneefloma 25, 1980, 8-14. J. Engehnann. «Der cornua” Gestas..”, Pielas. Festscitr. BKdtting, Múnster, 1980,483-498. R. He¡ni, «Cultores de practicas mágicas en Castilla medieval», CHE, 63-64, 1980, 178-2. AP. Seagal, “1-lellenistie magie: sorne questions of defufition”, en R. van den Brink and M.J. Vermaseren, Síadies itt Gnosticism asid HellenisticRe/igiens Presentedle Gil/es Qaispel, Leiden 1981, 349- 75. JO. Waed, «Witchraft and sercery in Une Late Reman Empire and [he Early Middle 258 8. MONTERO -8. PEREA AgesAn Anthropolegicaícommenu>, Prudentia, 12, 2, 1980, 93-108. F. Capponi, «Avifauna e magia», Latomus 40, 1981, 292-304. R. Seelinger, Magical MotÉfs in tite Melamorpitoses of Apu/e¿as, Misouri 1981. AP. Sega), «Hellenistie magic: seme qaestiens of detinition”, Studies in Gnosticism ami He/lenistíc Religien, Leiden 1981, 349-375. H C. ¡Cee, Miracle ami Ihe early Citristian World. A Study itt socioitistorical Metitod, London 1983 (= Medicina, milagro y magia en tiempos del Nuevo Testamento, Córdoba 1992). GER. Llod, Magia, Ragione, Esperienza. Nascita eforme della scienza greca, Roma 1983. A. Borghini, “Anisnam ebullire: alcune ipetesi sul contesto folklorico e su una cura magica», SCO 33, 1983. RA. Baumer, ‘ 41, 1989, 329-383. L. Kakosi. Zaaberei im Alten 4gypten. Budapest 1989. R. Seguin, «La magie dans l’Africa remaste”, en CG. Dabois (ecl), Magie el lilteratare, Paris 1989, 32-44. W. Brashear, «Zauberformulae», APF, 36, 1990, 49-74. H. Gitíer, «Feur Magical and Cliristian Amalets», Síad. Bibí., 40, 1990, 365-374. G. Bevilacqua. Anticite iscrizioniaugura/i e magicite dai Cedici Valicani di Giro/amo Amatí, Roma 1991. Mi. Edwards, «Citréstos in a Magical Papyrus»,ZPE, 85,1991,232-236.5. Eitrem, «Dreams andflivinationin Magical Ritual”, en (2. Faraene, D. Oblink (eds.), Megika Hiera, Oxford, 1991, 175-187. (2. Faraone, D. Oblink (ed.), Magika Riera. Ancient GreekMagicandReligion, New York, 1991. VIi. Flint, Tite Rise of Magic in Early Medieval Europe, Princeton, 1991. It. Kotansky. «Magie in Une Ceart of Une Governor of Arabia», ZPE. 88. 1991,41-60. R. Kotansky, «A Magic Gem Inseribed la Grcekand Artificial Phoenician”, ZPE, 85, 199!, 237-238. H.S. Versnel, “Some Reflections en Une Relationsitip Magic-Religion», Numen, 38. 1991, 177-197. W. Brashear, «Zwei Zauberformulare», APF. 38. 1992, 19-26. W. Brashear, «Nachtrag zum Zauberformular P.Berol. 11734», APF. 38, 1992, 27-32. L. Brisson, «Plotin el la magie in Porphyre, la ide de Plotin”, Hisloire des doctrines de 1 ‘antíquité classiqae. 1992, 465-475. 16. Gager, Curse Tablets ami Binding Spe/lsfrom time anciení World, New York aoci Oxford 1992. M. García Teijeiro, «Langage orgiastique et glossolalie», Kernes 5, 1992, 59-69. M. Grondona, «Folidore e magia”, Civillá dei Remani. 1/ rito e la vila privata, Milano, 1992, 65-72. H. Harrauer, J. Chehade, “Seubrom, Abrasax, Jahwe aa. aus Syrien», Tyche, 7, 1992, 39-44. 3. Thomas, «Les courant de pensée ésotériqes dans le monde romain: éléments dune bibliographie”. Euphres-yne, 20, 1992, 429-438. J. Corel!, «Defixionis tabella aus Carmona (Sevilla)». ZPE, 95, 1993, 261-268. W. Fautb, «Dardaniel (PGM LXII 12-16)», ZPE. 98, 1993, 57-75. M. García Teijeiro, «Religionand Magic», Kernos,6. 1993, 123-138. MM. González, M. L. Prieto, «Em Abrasax-Ring aus ‘La Olmeda (Spanien)”, ZPE, 97, 1993, 130. 6. Moretti, ‘ MAGIA JUDÍA: J. Gager, Mases itt Crece-Reman Pegan/sm. Nashville 1973. K. Berger. «Hellenistisch-heidnische Predigien und dic Vorzeichen in der judisehen and cliristilichen Apekalyptik’>, ANRW 11.23.2, 1980, 1428-1469. E. Rochette, «La traduction de textes reigieax dan.s l’Egypte Gréco-romaine», Kernos, 8, 1995, 151-166. 0. Veltri, Magie uncí Halaimita, New York 1997. 5. Perea, «Oeó~ t4taro~ - Dios Altísimo, en una gema mágicade Hispania Romana», Aevum 72/1, 1998, 127-142. MAGISTRATURAS RELIGIOSAS: D. Sabbatucci, «Ledilitá romana: magistratura e sacerdozio», AuiAccademia Nazionale deiLincei, Memoire 8,6,1954,255-334. C.Gioffredi, «Salle atribazioni sacrali deimagistrati romani”, ¡ura, 9,1958,22-49. R. Seguía, «Sacerdeces et magistratures ches les Macá Scaevolae», RFA, 72, 1-2, 1970, 97-112. ES. Staveley. Greek ami Reman Vot/ng asid Elections, London 1972. G. Szemler, The Priesí of the Reman Repubiic. A Study of ¡nterachor¿s betweens Priesíheocís asid Magislracies,Bmxelles 1972. P. Veyne, «Les jeax des qaesteurs de Reme A Praeneste», RP/i 49, 1975, 89-92. E. Smi, «A proposito del carattere religioso del ‘dictator’», SDH¡, 42, 1976,401-424.5. MacCorniack, Art and Ceremony in Late Antiqaity, Univ. California 1981. 3. Scheid, «Les préte et le rnagistrat. Réflexiona sar íes sacerdoces et le droit pablie á la fin de la République», CI.Nico/et, Des ercíresá Reme, Paris 1984, 243-280. E. Di Fiippo, <‘La pompa dclmagistrale Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 261 e il dio di Emesa”, Aqaileia Nostra, 56, 1985. 337 ss. JF. Rodríguez Neila, «Magistraturas religiosas remanas ‘In absentia. A propósito de Petron. Satyr. 71, 12», Síadia Historica, 4-5, 1986-1987, 11-123. T. Schifer, imperii insignia. Sella Cura/ls ami Fasces. Zar Repráseníation rómiscimerMagistrate. Mainz 1989. D.J. Gargola, Lands, Laws, asid Gods. Magisíretes asid Ceremony itt tite Regalation of Public Lands itt Republican Reme, Chapel HU-London 1995. 5. Perea, «El praefectus sacrerum en ciudades de África e Hispania: ¿un sacerdote de culto imperial?», L ‘Africa romana Xli MAGNA GRECIA: G. Giannelli, Ca/ti e miti de/la Magna Grecia: contributi a/lo storiapiú antice dde//e colonie greche itt Occidente, Firense, 1922, 1963. M. Guarducci, «Le offerte dci conqaistateri romani ai santuari delia Grecia», Rendicontí Rení. Acced. Rom. di Arciteel. 13, 1937, 41-58. <3. Pugliese Carratelli, «Culti e detírine religiese st Magna Grecia», AtÉ II’ Convegno sa/la Magno Grecia, 1964, 19-45. M. Torelil, «Greci e indigii m Magna grecia: ideologia religiosa e rapporti di classe», StudiStorici, 18, 1977, 45-61. M. De Vos,«Il tempio di Iside ¡a via Labicana a Roma», en A. Mastrocinque (cd.), ¡ grandi santuari de/la Grecia e lOccidenle, Trento 1993, 81-91. MAGNA MATER: -CIBELES. MAGNI DII: R. Schi)llng, «Penatibas et Magnis Diis (Virgile, Enéide 3.12 et 8.679», Studi E. Manni VI, 1980, 1965-1978. -MEOALOI TUBOI. MAGNIFICENTIA: L. Pietilla-Castren, Magnificentia publica. Tite Victory Mosiamenís of tite Ro,nan generala ¡si rite Era of tite Punic Wars, Helsinki 1987. MAGOS: F. Cumont, «La finda monde selon les mages d’Occident»,RHR 103, 1931, 29-96. H. lanne, <‘Magiciens et reigions noavelles dans l’ordre romain, Latemus 1, 1937. 37-56. J. flidez, F. Cumont, Les Mages iteltenisés. Zoroastre, Ostanes, ilystaspe daprés lo tradition grecque, Paris 1938 y 19732, 2 veIs. RL. Wagner, Sorcier el ‘magicien’. Contribation á litistoireda vocabalairede lo magie, Paris 1939. W.H.S. Jones, ‘ «Egyptian Magical Practice under Une Reman Empire: the Demotic Spells and their Reigious Context», ANRW 11185, 1995, 3333-3379. 8. Pernigotti, «La magia copta: i testi», ANRW 11:18.5, 1995, 3685-3730. 5. Montero, Diccionario de adivines, magos y astrólogos de la AntigUedad, Madrid 1997. R.C. Trexíer, Tite Jearney of tite Megi. Meanings in Hislory of a Citristían Slezy. Princeten, New Jersey, 1997. —‘MAGIA. MAJENCIO (Religión 1 Política religiosa de): A. Pincherle, La política eclesimn-tica di Messenzio, Roma 1929. D. de Decker, «La poitique religiense dc Maxence”, Byzantien 38, 1968, 472-562. .1J. Rasch, Das Maxenlius-Meusoleum an der Via Appia in Rom, Spátantike Zentralbauten ini Rom and Latiam. 1, Mainz, 1984. C. Roncaioli Lamberti, “L’appcllativo sacrosanetas su un nuevo miliario massensiano della Valeria”, Epigrapitica, 52, 1990, 77-84. W. Kuhoff, «Em Mytáes in der rómisehen Geschichte: Der Sieg Konstantins des Grossen úber Maxentius ver den Toren Roms an 28. Okteber 312 aClir.”, (‘¿tiren, 21, 1991, 127-174. M. Menicbetti, «Praenestinns Aeneas. II culti di lapiter imperator e U trienio su Mesenzio (pIRIL motivi di propaganda antiremana su ana cisra prenestina», Ostraka, 3, 1994, 7-30. MAL DE OJO: O. Jahn, «Uber der Aberglauben des bósen Blicks bel den Altentúmer”. BSGHisí.K/. 7, 1855,28-111.5. Seligmana, Derbóse B/ick ami Ver>vandtes. Fin Beitrag zar Gesciticitíe des Aberglaubesis a/ter Zeil un Vólker, 2 vois, Berlin 1910. T. Hauschuíd, Der bóse B/ick, Berlst 1982. MW. Dickie, «Helioderus and Plutarch en the Evil Eye”, CP 86, 1991, 17-29. MW. Dickie, “Thc Fathers of [he Church and Ihe Evil Eyc”, en H. Magaire (cd.), Byzantíne Magic, Washington 1995, 9-34. -‘MAGIA -‘OJO. MAMURIO VETURIO: EA. ARen, «Anita Percana and Mamurius Veturius», llermatiteno 42, 1920, lOOss. D. Immisch, «Der Hain der Anna Perenna”, Pitilologus 93, 1928, 183-192. A. llluminati, «Mamarias Veturias”, SMSR 33. 1961, 41-81. J. Loicq, ‘ MANA: H. Wagenvoort, Reman dynamism, Oxford 1947. MANES: IP. Jacobsen, Les Menes. Paris 1924, 3 veIs. H.J. Rose, «Manes cxiii paterni”. Univ. Cal MANIAE: J.M. Ramos Crespo, «‘Pilae’, ‘efigies’ y ‘maniae’ en las Cempilalia remanas”, He/mantí ca, 39, 1988, 207-222. MANILIO (Religión de/en): J. Bayet. “Linmortalité astrale d’Aagasic: Manilias comineatateur de Virgile”. RU. 17, 1939, 141-171. E. Flores, «Augusto nella visione astrolegica di Manilio», Ann.Fac.Leít.Napo/i. 9, 1960. F.F. LUhr. Ratieami Fa1am. Dicittung ami Leitre bei Manilias, Diss. Frankfurt 1969. L. Haldini Moscad!, «Magia e progresso in Manilie”, llene e Roma 25 1980, 8-14. F. Guilauznont, «Manilius et l’Etrusca Disciplina”, Caesaredanum, suppl. 61, 1991, 100-115. -‘ASTROI.OGIA. MANIQUEÍSMO: 5. Pétrenient, Le dualisme citez Pialen, les gnestiques el lesmanicitéens, Romana Religio ¡ Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 263 Paris 1947. J. GB Fernández, «Observaciones sobre el Edictamde ManicitaesisDiocleciano”, A(‘FC, 1964, 214227. E. Volterra, «La costituzione di Diocíeziano e Massimno contra Manichei”, Atti del Convegno ‘La Persia e il momio greco-romane’, Roma, 1966, 27-50. P. Brown, <‘Wc diffusien of Manicheism st Une Reman empire”, JRS, 59, 1967, 92-103. 3. Pies, «Soteriologie manichéene et paganisme romain», La Soterio/egie, Leiden 1982, 762-777. R. [luz, «Manicheans and public Disputation ¡u Late Antiqtzity”, Rec. Aug. 26,1992, 233-272. N. Adkin, <‘Heretics and Manichees”, Orpheas, 14, 1993, 135-140. J. Lieu, 1. North, T. Rajak, Manichaeism in Mesopotamia ami lite Reman Basí, Leiden 1994. iD. Dubois, «La présence des Manichéens en Egypte”, Dessiers Arcit., 226, 1997, 10-14. S.N.C. Lieu, Manicitaeism in Central Asia asid China, Boston 1998. MANO: F. Cuinont, «II sole vindice dei delitti cd u simbolo delle mani alzate”, RAL, ser3, 1, 1923, 65-80. A. Gornatowski, Rechís asid Links im antihen Aberglauben. Diss.Breslau 1936. G. Hovini, «La scene della dextrarum ianctie nellarte cristiana», Bat/.Com. 72, 1946- 1948, 103-117. J.D. Mae.Isaac, «The Haad of God. A Namismatie Study», Traditio, 31, 1975, 322-328. B. Forsen, E. Sfronen, “Zar symbolik von dargesteliten Hánden”,Arcles 23, 1989, 55-66. 0. Hannard, «Manas et marriage A l’épeque archaique. Un essai de mise en perspective eUnnoíogique», RUJA, 36, 1989, í6lss. K. Kob Guggisberg, «Eme Votivhand fúr Jupiter Dolichenas aus Augst”, Jb.Augsl. 13, 1992. 121-128. G. Lacauz, «La main de Diea. Sen origine hébraique. son symbolisme monétaire darant le Ras Empire romast”, RIN. 94, 1992, 143-i61. A. ¡Jane), «Beinnadein mit Sabasios-llánden and Kybelebúsle. Zeugnisse kleinasiatischerMysterienreligienen im rómischen Gross-Gerau”,A rch. Korr. 24, 1994,65-71 - 5. Perea. «Las manos de Júpiter Dolicheno: un nuevo ejemplar en Riotinto (Huelva)» Hispania Antíqua 19, 1995, 217-231. MANTICA: H. von Amin, P/atarcit Uber D,5.monen ami Mantik, Amsterdam 1921. LB. Hoiland. «The Mantic Mechanism at Delphi”, AJArch. 37, 1933, 201-214. M. Casevitz, «Mantis: le vrai sens», REO 105. 1992, 1-18. W. Hogrebe, Metaphysik ami Mantik. Dic Deatangsnatar des Mensciten, Frankfart am Main. 1992. A. Maggiani, «Mantica oracolare in Etruria: litobolia e sortilegio”, Rivista di Arciteo/ogia 18. 1994, 68-78. E. Suárez de la Torre, «Sibylles, mantiqae inspirée et colleetiens oraculaires”, Kernos 7, 1994, 179-205. -‘AOrVINACIÓN -OP,ACULoS. MANUBIAE: 0. Capdeville, «Le tre manubie di Tinia», SE, 58, 1992, 155-170. MARCIANA AUGUSTA: J. Bickerniann, «Diva Augusta Marciana», AJPIt. 95, 1974, 362- 376. MARCIAL (Religión de/en): F. Sauter, Der rómiscite Kiaserku/t bei Martial ami Síatias, Stuttgart 1934. F. Castagnoil, «Roma nei versi di Marsiale”, Athenaeum 28, 1950, 67-78. H. Szelest, «Domitian und Martial”, Fos 62, 1974, 105-1 14. A.W.J. Hollenian, «Martial and a Lupercus at work”, Latomuss, 35, 1976, 861-865. MARCIANO CAPELLA (Religión de/en): CO. Thulin, «Dic Gótterdes Martianus Capella 264 5. MONTERO -8. PEREA und der Bronserleber von Piacenza», Religionsgesciticit/icite Versacite ami Vorarbeiten, 3, 1907. S. Wemstock, «Martianas Capelia and Une Cesinie System of [he Etruscan”. JRS, 36, 1946, lOlss. J. Préaux, «Le CUte des Muses chez Martianas Capella», Mél. P.Beyancé, Roma 1974, 579-614. A. Le Boeuflle, «LAsíronomie de Martianas Capella, une etape de Platon a Cepernic”, RFA, 90, 1988, 1-2, 177ss. 5. Feraboli, «A. proposito del calendario di Marziane Capella», Maia, 43, 1991, 149-151. 0. Capdevifle, «Les dieta de Martianas Capela», RiIR 213, 1996, 251-299. MARCO ANTONIO~ M - Charlesworth. «Sorne fragments of [he Propagande of Mark Antony», CQ 27, 1933, 172-177. J. Gagé. «Actiaca», MEFR, 53, 1936, 37-100. EV. Sn¡ykov, «Marc Antoste et la politique de la Clementia Caesaris», AMA rkit., 7, 1990, 56-65. N. Bifri, «E II dio si ravvide. Dioniso da Antonio a Otiaviano», QC 44, 1996, 147-157. MARCO AURELIO (Religión/Política religiosa de): A.S.L. Farquharson, Tite Meditation oflite Fmperor Marcas Antonimas, Oxford 1944. M. Sordi, «Le monete di Marco Aurelio e la ‘pioggia utracolosa’, AnnisíNumism., 5-6, 1958-1959, 41-55. DO. Instinsky, Marcas AureliusProsenes- Freigelasseneran (‘itristamKaiseritof,Mains 1964. EC. Witke, “Marces Aurelius and Mandragora”. (‘MI, 60, 1965, 23-24. HG. Pflaum, «Les sedales Anteniniani de I’epoque de Marc-Auréle», Mem.Acad.lns.insí.France, 15/2, 1967, 228-229. P. Keresztes, “Marcas Aurelius a Persecutor¾,HthR 61, 1968. 32lss. H. Heintze, «Zuin Relicf mit der Liberatitas des Mark Aurel», Homm.á M. Renard, Paris 1969, 662-674. J.H. Oliver, Marcus Aurelius. Aspecís of Civic ami Cultural Policy in lite East, Princeton 1970. G. Becatti, «II relievo della Liberalitas di Marco Aurelio», Arch.C/. 24, 1972, 59-74. J. Schwartz, “Nouveaux aper9us sur l’Egypte aa temps de Marc-Aur¿le (161-180)». Anc.Sec., 4, 1973, 191-197. PA. Brunt, «Marcus Aurelius in bis Meditations», JRS, 64, 1974, 1-20. N. Hannestadt, «‘The Liberalitas Panel of Marcus Aurelius once again - Ls Herodes Atticas Represented en it?”, Anal.Rom. 8,1977, 79-88. JEO. Whitehorne, «Was Marcus Aurelius a Hypecliondriac?”, Lalemus, 36, 1977, 413ss. HZ. Rubin, “Weather Mirados under Marcus Aureias», Atitenaeam, 57, 1979, 357-380. J. Dara Martínez, “Ideología e politica en el emperador Marco Aurelio”, Lacentam 3, 1984, 279-298. MM. Sage, «Marcus Aurelias ucd Zeus Kasios at Camuntum”, Anc.Soc., 18, 1987, 151-172. R.M. Grant, <‘Five Apologist and Marcus Aurelius”, Vigi/iae Citristianae 42, 1988, 1-17. RE. Rutherford, Tite Meditatíens of Marcas Aurellws, a Study, Oxford 1989. MARGINADOS: It. Mac Mullen, Enemies of tite Reman Order: Treason, Linresí ami Alienation in lite Empire, Cambridge 1966. -HEREJÍS -IIETERODOXOS. MARICA: P. Miagazzini, “II Santuario della dea Marica alio foci del Garigliano”, MAN, 37, 1938, coll.684-983. MARIO (Religión de): T.R.S. flroughton, ‘ MARMAR: A. Giacalone Raniat, «Marinar e Memers”, AGL 50, 1965, 8-19. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 265 MARNAS: R. van Dani, «From Paganisrn to Christianity at Late antique Gaza», Viator 16. 1985, 1-20. 0. Mussies, «Mann God of Gaza», AIVR W 11184, 1990, 2412-2457. MARTE (Mars): 0. Hermansen, Siudien iiber den italischen unU die rómischen Mars. Copenhagen, Diss. 1940. L. Gerschel, «Saliens de Mars et Salicus de Quirinus», RHR 123, 1950, 145-151. S. Weinstock, «Victor aud invietus’>, HTJZR, 1, 1957, 211-247. 1-1.1. Rose, Sorne Probíems ofClassicalreligion:Mars, Oslo 1958. F. flenoít. MarselMercure. Nauveltes recherches Sur 1 ‘inzerprezation gauloise des divinités roinoines, Paris 1959. A. Giacalone Ramat, «Studi ir~ torno al nomini del dio Marte», .401, 47, 1962, 112-142. A. Giacalone Rainat, «MannareMerners»,AGI, 50, 1965, 8-19. MD. Petrusevski, «La évolutiondu Mars italique dune divinité de la nature A un dieu de la guerre», AAntHung, 15, 1967, 417-422. E. Siinon, «11 dio Marte nellarte delI’ltalia centrale», SE 46, 1968. 135-147. U.W. Sehoiz, Siudien zum altitalischefl und altrdmis chen Mars/wlt unU Marsmythos, Heidelberg 1970. J.H. Croon, «Die Ideologie des Marskultes unter dem Principat und ibre Vorgeschichte>’, ANRW 11. 17.1,1981, 246-275. DE. E. KJeiner, «Second CenturyMytholog¡cal Portraiture: Man and Venus», Latomus 40,1981, 512-544. S. Montero, «Marte y las arae gramineae», .lEspA 55, 1982, 31-34. F. Martelli, «II Maite di Ravenna», Xenia, 6,1983, 2Sss. D. Porte, «La fleur dOléne et la naissanee dii dieu Mars», Latomus 42, 4, 1983, 877-884. Vi. Rosivach, «Mars, the lustral God>., Latomus. 42, 1983, 509-521. E. Simon, 0. Bauchhens, «Mars», LIMC, II, 1984, 505-580. G. Hermansen, ‘Mares. maris, Mars and the Arcaic Gods», SE, 52, 1984 (serlIl), 147-164. H. Versuel, «Apollo and Mars One 1-lundredYears afrer Roseher», Visible Religion, 4-5, 1985-1986, 147ss. E. Trotta, «Mars agricolo e Auruncus deus fugae». AFLP, 27, 19894990, 285-298. J. Webster, «A Bronze Head of Mars froni Shirenewton, Gwent», Sritannia, 21, 1990, 295-297. 6. Fontana EIboj, Ager: estudio etimológica yfuncional sobre Marie y Voliumna, Zaragoza 1992. H. Chew, «Achine cm Mars? Note sur un élérnent d’appliqueenbronzedépoqueroxnaine»,Ani. No,., 28, 1996, 159-167. V. Pichot, «La statue colossale de Mars d’Epomanduoduruin (Iviandeure, Doubs)», RAE, 47. 1996, 199-208. M. Euehs, «Ursins VD et Riaz FR: mérnes combats pour Mars Caturix? Deus théatres oit amphitéátres poar deux sanetuafres», Arch. Suisse, 20, 1997, 149-158. J. Ponessa Salathé, «Roman Funerary Portraits as Venus aud Mars and Harmony in Marriage», <4JA, 101, 1997, 388. M. York, «Romulus and Rernus, Mars and Quirinus’>. JIES, 16, 1-2, 1988, 153-172. 6. Fontana Elboj, Ager: estudio etimológico yfUncional sobre Marte y Voltumna, Zaragoza 1992. 0. Mennella, «La falsa dedica a intercidona e un culto tipico di Marte MARTEGRADIVO (Mars Oradivus): R. Stark, «Mars Gradivusund Avernuncus><, <4RW35, 1938. 139ss. 1. C.agé, «L’epreuve rituelle dii gradus et les origines du cute de Mars Gradivus», Sodalitas. Scritti aflore AGuarino, 1, NapoIl, 1984, 21-38. 11. Nehls, «Gottheit oderGenius? Anmerkungen zunx sogennancen Mars Gradivus vorn Thalacker’, Zfirich», lieN. Arch., 24, 95-96, 1993, 110-125. MARTE ULTOR (Mars Ultor): C.C. Vermeule, «Roman Cult Irnages on Coins of the Emperor Hadrian: Man Vítor, Virtus and Man Victor~, Spink aSan Numis. (‘ir. 13, 1955, 266 3. MONTERO -3. PEREA Sss. E Cassola. «1 TempIl di Marte Ultore e i ludi Martiales», Scriui memoria Fulvio Grosso, Roma 1981, 99-118. E. Simon, Dic Kaltstatue des Mars tutor. Marburger Winekelmamm- Progranun 1981. Siebler,Mars Ultor, Múnehen, 1988. R. Riedl, Mons Ultorin OviásFasten, Amsterdam 1989. C.J. Simpsou, «AShj-ine of Marí Vítor re-visited», RRPh., 71. 1993, 116- 122. C. Jlustany, «Auguste, les temples de Mars Vítor el les enseignes de Crassus”. RSAnl.. 24. 1994, 93-98. J. Ganzert, «Zu den Ehrenbógen fúr Gerinanicus und Drusus siM dem Ausgustusforuin . . arcus circuir lateratempil Martis Ultoris.,.’», MDAI(R), 104. 1997, 193- 206. R. Hanuah, «The Temple of Mars tJltor and 12 May». MDAI’<’R), 104, 1997, 527-535. MARTIRIO: 8. Delehaye, Les origines do coite des martyrs, Enixelles t933~. J. Lamen, La Roma pagana y el cristianismo, Los marúres del siglo ¡1, Madrid 1943. A. Grabar. Martyrium. Recherches Surte tulle des rdiques el ¡‘art chrétien antique, Paris 1946. HA. Musurillo, fue Acís of ¡he Pagan Martvrs: Acta Alexandrinorum, Oxford 1954. R. Krautheimer. «Mensa-coemeteriuin-martyñum», C’ahiers archéviogiques. 11, 1960, 15-40. C. Pietil, «Concordia Apostoloruir et Renovado Urbis. Quite des martyrs et propagande pontificale», MEFR, 63, 1961, 275-322. AP. Frutaz, ji complessv inonumentale di SantÁgnese, Roma 1976~. W.H.C. Freud, Marlyrdomand Persecuzion in ¡he Earlv Q¡urch: A Study of C’onflictfrom ¡he Maccahees lv Donatus, Oxford 1965. H.A. Musurilio, TheActs of cliristian Martyrs, Oxford 1972. J. Fontaine, «Le culte des martyrs millíaires et son expressioa poétique au IV’ siécle: 1~ideal évangelique de la non-violenc.e dans le eliristianisme thésodosien>’, Augusrinianum 20, 1980, 141-171. C.P. Jones, «A Martyria br Apollonius of ‘ryana», Chiron 12, 1982, 137-144. L. Roben, «Une vision de Perpétue martyrc á Carthage en 203», C’k41. 1982, 228-276. M. Forlin. «Tra paganesimo e eristianesimo: gladiatori, martin e II sangue versato nellarena>’, en Sangue e Antropologia nUlo liturgia, Roma 1983, 1597-1626. T.D. Barues, «Pre-Decian Acta Mar¡yrum», J. Theol. SItuÉ, 19, 1984, 509-31 Varios, Maenads, Mar¡yrs, Malrotas, Monasties. A Sourcehvok vn wornen ‘s religivns iníhe greco-Tornan world, Phuladlephia 1988. A.A.R, Batiacusen, Allí epaásivnideimar¡iri, Mila» 1990< J. Petruccione, «The perseetuor’s envy audthe rise oithc martyr cutt: Peristephanvn Hymn.s 1 and 4», Vig.Christ., 45, 1991. 327-346. M. Testard, «La Pasalon des salines Perpétue cí Félicité. Témoignages sur le monde antiqile er le ehristianisme», SA GB, 1991. 56- 75. A. Papaconstatinou. «L’agapédes martyrs: P.Oxy. LVI 3864», ZPE, 92, 1992, 241-242. 15S. Polter, «ManyrdomasSpectacle’, enR. Seodel, TheaterandSocietvin Classicat World, Arr Arbor 1993, 54-56. 8.0. Shaw, «The palsion of Perpetua”. Post and Presení, 139, [993. 3-45. 0. Frankfurter, «The cují of Ihe ínartyrs in Egypt before Constantine: te- evidenee of te coptic Apvcalypse of EIÚ½h», Vig. C’Jirisr. 48, 1994, 25-47. iR Perkins, «The Passion of Perpetua: a Narrative of Empowermcnt”. Latoinus. 53, 1994, 837-847. F. 11dm, «Vii-tus ches Lactanee. bu nir bonus au martyr», Augushinianum. 36, 1996. 361-325. 8.0. Shaw. «Body/Power/ldentity; Passions of Ihe Martyrs’, JECW, 4, 1996. 269-312. 6W. Bowersock, Marlyrdvm and Sorne, 1997. iB. Salisbyry, Perpetuas Pasrion: The Death onU Memw vi o Yvung Sornan Wvman, London anA Ne~ York 1997. —PE1t5L(’UtiONE.S —51W1.IUIOS. MASTARNA: y. Gardhausen, Mastarna vda Servio Tulios, Leipzig 1882. & l’eterseu. Cacle Vibenna und Mastama’>, iDAS 14, 1899, 43-49. MATER LARUM: Fornary, vil rito della cena alía Mater Larum ncl culto arvalico», BCMR Romana Reilgio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 267 42, 1915, 317ss. L.R. Taylor, «The rnother of [he Lares», AlA. 29, 1925, 299-313. E. Tabeling, Mater Larum. Zwn Wesen der Larenreligion. Prankfurt 1932. U. Pestalozza, «Mata Larume Acca Larenzia,>, RL, 66,1933,943-944. U. Pestalozza, MaterLarum e Acca Larentia iii religione medizerranea, Milano 1950. ]. Aronen, «luturna, Carmenta e Mater Laruin. Un rapporto arcaico tra mito, calendado e topograña». Opuscul.lnsi.Rom.flnl. 4, 1989, 65-88, D. Nonnis, «Una dedica alta Mater Manita da Satricwiv’, RPAA, 64, 1991-1992, 225-234, MATER MATUTA: M. Halberstadt, MaterMata/a, Frankfurt 1934. R. F)aee1U~re. «Dma rites du culta de Mater Matuta, Plutarque. Camille 5, 2», ERA 52, 1950, 18-27. G. Dumézil, «Les enfants des soeurs á la féte de Mater Manita», EEC 33, 1955, 140-151. A.W.J. Holieman. «Larentia, Hereules and Mater Matuta (TibIl, 5>», AC, 45, 1976, 197-207. F, Castagnoli, «II culto della MaterMatuta e della Fortuna nel Foro Boario», Stud. Rom., 27. 1979, 145-52. E. Heldrig, «Manir Manita, la dea di Satricum,<, A/U Latina, 1985, 68-77. M. Pokroskij, «Maturus, inatuta, matutinus, manus(manis). manis, inane», ZVS 35, 1987, 233- 237. M. Cristofani, La Grande Roma dei Tarquiní, Roma 1990,111-130. E. Simon. «Mater Matuta», LIMC, VI, 1992, 379-381. AL. Prosdochn¡, «Satridum. 1 sodales del Publicola steterai a Mater (Matuta?»<, PP. 278, 1994, 365-377. E. Ginge, «Mater Manita in Company: A Rediscovered Sanctuary aL Ancieril Satricunt”, AJA, 99, 1995, 347. Ch. liman, «A temple of Mater Matuta iii te Regio Sexta of Ruine», ZPE 112,1996, 219-223, J.A.K.B. De Waele, «The Lapis Satricanus aud [he ehronology of [he temples of Mater Matuta as Satricuin”, Ostraka, 5,1996,231-242. JALE. De Waele. «Cronological ed architettura dei tesnpli della Mater Manita di Satricuni», MNlR, 56, 1997, 69-83. FM, Massa-Pairault, «Signification politique de la gigantoniachie da temple de Mater Matuta (Satricum)». MNIR. 56, 1997, 115- 137. M. Torelli, «11 culto romano di Mater Matuta’<, MNIR. 56, 1997, 165-176. MATRES: J. Gag, Matrona/Ja. Essai sur lesdévo/icns e/les organisations cuí/ud/es des femnmes dans ¡‘ancienne Rome, 1963, 1-!. Menen, «Das Matronenheiligturn von Kottenheim. Kreis Mayen-Koblenz», 77, 52. 1989, 133-170. R. Nedosna, «Matronae Amfratninae», EN, 24, 1989, 292-294. M. Rouvier-.Jeanlin, «A propos de la figurine en terre cuite deja toinhe galio-romaine de Saintes», Ant.Nan, 21, 1939, 29-33. F.S. temer «The Sanctuary of te Marronae Aufaniae ir Bonn and the Tradition of Votive Arches in [he Ruinan World», Si, 191, 1991, 199-224. A. De Pasquale, «Aggiornamenti epigrafiel nellagro di Pedona-Il”, ESCuneo, 107, 1992, 91-100. 3. Breuer, «Aurelius, -a oder Aufaniae? Anmerkungen zu einem Kélner Inschriftfragxnent», KJVFG, 26,1993,611-614, T. Vennexnann Gen. NierfeId, «Die ubisehen Matronae Albiahenae und der keíto-rómische Mercurius Cimiacinus. Mit eiuem Anhang Ober den Weissenburger Mercurius Pro MATRIMONIO: O. Brini, Matrimonio e divorzio nel diritio romano, 3 vols., 1886-1889 (Roma 1975). R. Pichen, Le mariage religieux a Rame, Paris 1910. W.W. Fowl&, «Confarreatio«, JAS 6,1916 185ss. M. Guarducci, «II ‘conubiu¡n’ nei riti del matrimonio etrusco e di quello romano», Batí. Comm. Archeol. Coman. di Roma, 55, 1928, 205-224. R. Pichon, «El matrimonio religioso en Roma», en Hombresy cosasde la Antigaa Roma, Madrid 1928, 5-64. C. Dominiel, Le cereenoní nuzialí dell ‘antica Roma attraversi ¿ carm¿ delpoeta Camilo, Foligno 1930. iR. Frey, «La signification des termes monoandros eÉ univira». Rech.Sc.Relig. 20, 1930, 48-60. P. Nonilíes, «Les rites nuptiaux gentilices et la confarreatio», RHD 15, 1936, 414-416. P. Noaliles, «Les tabuos du marriage dans le droit primitif des Romains», Ann.Soc. ser.C, 2. 1937. P. Noajiles, «Les dii nuptiales>’, RHD 16, 1937, 549-551. P. Nonilles, «Junon, déesse ¡natrimoniale des rornains’<, Fas ef/ns, 1948, 29-43. M. Drirry, «Sur le marriage romain», RIDA 43, 1956, 227-243. L. Reekmans. «La dextraruma iunctio dans 1’iconographie romaine et paíeochr&ienne”, BlnsrHistBelgRom, 31, 1958, 23ss, 0. Williams. «Sorne aspects of Roinan Marriage. Ceremonies aiiM ldeaís» JRS48. 1958, 16-29, 1962, 28-46. OP. Zancaul Montuoro, «11 coeredo della sposa», Arch. Class 12. 1960, 37-50. M.K. Hopkins, «The Age of Rornan Girís at marriage», Populazion Studies, 18, 1964-1965. 309-327. C. Vogel, «Facere cuin virgia(-o> sraa(-o) antros... Lage des époux au nioment de contractermariage daprés les inseriptions palcoebretiennes», RoyO roil. cannonique. 16. 1966, 355-366. iT. Noenan. Coniracepcion el marflage: évolutivn vu confradiclion dan.s lape>tsée chréhenne, Paris 1969. 1. Kajanto, «Le divorce among the comínon people of Ruine», MéI.Marcel Durry, 1970 (EEC, 4lbis), 99-113. (3. Vatio, Recherches sur le rnariage erta condition de la femme mariée 2, lépoque hellen¿stique, Paris 1920. M. Humbert, Le remariage á Romo. Ruido d’histoire juridique of sodale, Roma-Milano, 1972. MM. Crawford, «Foedus anA sponsio», PBSR 41, 1973. 1-7. Rl. Frank, «Aug’ústus’ legislation un Marriage and Chiláren», CSCA 8, 1975, 41-52. F. Castagnoli, «Ruina arcaica e 1 reeenti seavi di Lavinio», PP 176, 1977, 340-355. M. Ligtmann. W. Zeisel. «Univira: An Exexuple of Continuity and Change lo ruinanSuciety», Church Hislory, 46, 1927, 19-32. LP. Raditsa, «Augusrus Legislatiun Concerning Marriage, Procreation, Love Mfairsand Aduulery»,ANRW ¡1.13, 1980. 278-339. G.K, Galinsky, «Augustus legislation on morals aná rnarriage», Phitologus 125, 1981, 126-144. SN. Kramer, La marriagesacré, Paris 1983.1, Cremades, Dos et nirtus. Devolucion de la do/e y sanción a lo mujerromana por sus malas cos/umbres, Barcelona 1983. 8. von I-Iersberg-Tonn, Coniax carissima. Untersuchangen zum Normcharakter im Erscheinungen der rómischen Eran, Stuttgart 1983 8. Blondio, «Farreo Coemptione Usu>, Sodalilas. ScrittiA. Guarino 111, Napoli 1984, 1301-1309.3. Fasce, «1 [re assi della sposa<>, Srudi Noniani 9, 1984, 97-100. M. Torcíji, Lavinio e Roma. Rin iniziatici e matrimonio ira archeologia e storia, Roma 1984. JA. MeNamara, A New Song: Celiha/e Women in tizo First Three Christian Centuries, New York 1985. (3. Fayer, «Lomaras della aposa romana”, gtE 34, 1986, 1-24. D. Alba Musca, «La donna nel mondo pagano e nel mondo cristiano: le punteminime dell’etá matrimonialeatraverso 11 materiale epigrafico», Atti Accad. Rom. CoMan. VII, Perugia, 1988. 147-182. M. Sargenti. «Matrimonio cristiano e socia pagana», AttiAccad.Roman. Cortan. 1’, 11 Conv.lnt., Perugia, 1988,49-74. 0. Hannard, «Manas et marriage á lépuque archaique. Un essai de mise en perspective ethnoíogique”, ELDA, 36, 1989, lóíss. J. Linderski, «Heliogabalus, Alexander Severus aud the ‘iris confarreationis’: A note on Ihe 11<4», Historia Testis, Mél.offerts Tadeuszzawasdski. Freiburg, 1989, 207-216. S. Treggiari, Roman Marriage. lusli Coniugesfrúm tize Time of Cicero tú tizo Romana Reilgio / Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 269 Time of U/pian, Oxford 1991. (3. Fayer, La familia romana. Aspe/ti giuridici e anhiquari, Roma 1994. F. Marco, O. Fontana, «Sponsio matrimonial en la Roma arcaica: el vaso de Duenos», Rey. ¡nl. des Drojís de (‘Antiquilé, 43, 1996, 213-267. MATRONALIA: J. Gagé, Masronalia. Essai sur/es dévoijoas el les organisations culluelies desfemmes dans 1 ‘ancienne Rome, 1963. E. Salvadori, «La struttura narrativa dei Matralia, Ovidio, Fasti VI, 473-562», Sandalion, 5,1982,205-221. N. Bo~Is-Jansen, La ide religleuse des matrones dans la Rome archatque, Roma 1993. —FORDUs -NATAL[DAD. MATIJRUS: M. Pokroskij, «Maturus, matuta, matutinus, manus(manis), manis, inane», ZVS 35, 1987, 233-237. MAUBI DII: -~DU MAURI. MAYA (Maia, MaCa, Matac, Mali»: E. Babelon, «La déese Maia», RevArciz. 24, 1914, 182-130. EJ. Bickernian. «Filius Maiae (Horace, Odes 1, 2, 43)», PP 16, 1961, 6-19. C. Torres, «Mayo, MayayMayuma”, Callaecia 9-10, 1987, 305-309W. Boppert. «Skulpturen- fragmente aus dacia Mercar- und Rosmerta/Maia-1-Ieligtum ja Rheinhessen’», Arch.Korrebl. 20, 1990, 333-344. B. Rafn, «Maia», L¡MC, VI, 1992, 333-338. MAXIMIANO: E. W¡strand, «A note qn [he Geminas natalis of [he Emperor Maximian», Etanos 62, 1964, l4lss. E. Volterra, «La cunstituzionedi Diucleziano e Masinjiano cuntro Maniehei», La Persia e oil mondo greco-romano, 1966, 27-50. A. Pasqualini, Massimiano Herculis. Por un ‘interpretazione della figura e dell ‘opera, Roma 1979. MAXIMINO flAVA (Religión 1 Política religiosa de): J. Barini, «La politica religiosa di Maximino Daia», Historia 4, 1928, 716-728. H. Gregoire, «Notes Epigraphiques. 1. La Religion de Maxñnin Daja>’, Byzantion, 8, 1933, 49-56, kM. Grant, «Re religion of Maximin Daia». en 1. Neussner (cd.), Christianity, Judaism and of/ter Greco-Roman Culis, 3ss. 3. Miteheil, «Maximinus md the Cliristian,s in AD. 312: A New Latin 1975, 14 Inseriptiun», JES 78, 1988, 105-124. 0. Nicholson, «The ‘Pagan Churehes’ uf Maximinus Daia and Julian te Apostate». ¿EH, 45, 1994, 1-10. MAZDEÍSMO: ML. Chaumont, «Cunquetesassanides et propagande mazdéenne”. Historia 22, 1973, 664-710. MECENAS: R. Lncot, «Vertumne et Mécene», Pallas, 1, 1953, 66-80. R. Scareia, «Orazio, Mezenate e le stelle», LAstronomia a Roma nell’etá augusfea, Galatina 1989, 33-54. D, Fjshwick, «Dio ami Maecenas: [be emperor and [he mier cuit», Phoenix (Toronto), 44, 1990, 267-275. MEDEA: 1’. Strauss, «Medée representée sur un rnédaiilon de lemperetir Philippe 1», RN 1973, 152-156. 270 3. MONTERO . 3. PEREA MEDICINA Y RELIGIÓN: J. Haussleiter, Der VegetarismusinderAntike. Berlin 1935. M. Wellniann, «Dic Stein- und Gemineubúcher der Antike», Quellen unU Siudien zar Gesch.der Na¡urwis.und der Medizin 4, 1935, 426-489. E. Tavenuer, Pie Amulet ¿pi Roman Curative Medicine, St.Louis 1938. 1. F¡lliozat. Magie el médicine, Paris 1943. R. Walzer, Calen vn Jews and Christians, London 1949. E. Thevenot, «Medicine er religion aux temps Gallo- Roma’ms”, Latomus, 9,1950, 415-426. M. Leproux, Medicine, magie e¡ sorceflerie, Paris, 1954. W,H,S. Jones, «Ancient Roman FoIk Medicine», Journ.Hisr Medicine 12, 1957, 459- 472. P. Ghalioungui, Magic ant! medical .wience in ancioní Egypyt, London 1963. L. Edeistein, «Greek Medicine in its relation to Religion and Magie», en Anden! Medicine, Baltimore, 1967, 205-246. 0. Lanata, Medicina magica e religione popolare in Greciafino a//eta di Ippocra/e, Roma 1967. D. Goureviteh, «Le chien de la thérapeurique populaire aux exiltes sanitaires», MEFRA . 80, 1968, 247-281. 1. Beeher, «Antike Heilgóller unA dic rómisehe Staatsreligiorv, Philologus 114, 1970, 210ss. ¡-1. Biedersnann, Medicina Magica. Mefaphysische Heilme¡hodon in spátan¡iken an.d mi/felolferlichen Codices, Graz, 1972. MT. Fontanille, Avorfemenf e/ contracepfion dans la médicine gréco-romaine, Paris 1977. MC. Martini, Piante medicamenfose e ritual magico-religiosi iii Pliniv, Roma 1977. E,A.W. fludge, Herb-doc/ors ant! physicians in ¡he ancienf world. Pie divin origin of/he crafl of ¡he herbalis¡, Chicago 1978’”~- B. Lanvon, «Les itineraires de la guérison en Oceident dan» l’Antiquitétardive».Archeologieef medicine. Antibes, 1978, 39-56. E. KiinzI, «Medi’,Ánisehe Instramente aus Sepuleralfunden der rómischen Kaiserzeit”, EJ 182, 1982, 1-132. A. Borghini, «Animanx ebullire: alcune ipotesi sud contesto folklorico e su una cura magica”, SCO 33, 1983. P. Manuil, Madre maferia. Parf e III: Donne mascoline, femmine sferiíi, vergini perpetue: la ginecolvgia greca Ira tppvcrate e Sorano, Tormo 1983. U. Monaco, «Veneficia matronarun. Magia, medicina e repressione», Sodalitas. Scriui onore 4 Guaripio IV, Napoli, 1984, 2013-2024. Varios, Archévlogie e!médicine. VII Rencon/res Insf.Arch. ef d’his/. d’Antibes, Antibes 1987. 0. Argoud, «L’utilisation médicale de leau en Gréce el le plan des sancíuaires d’Asclepios”, Archéologie ef médicine, Artihes. 1987. DA. Drombrowski, «Porphyry and Vegetarianisin: A Coníemporary Phiíosophicaí Approach», AIvRWII.36.2, 1987, 774-791. MD. Grmek, «Les indicia monis dans la médicine gréco- romaine», La Mor¡, les morfs. Caen, 1987, 129-144. SM. Oberhebnan, «Re Diagnostie flream in Anciení Medical Theory ami Practice”. Bull.His/.Medic. 61, 1982, 42-60. Bondon. «Gallien et le sacré», BACE 4, 1988. 327-337. R.P.J. .Jackson. Dvciors ant! diseases in ¡he Ronzan Empiro , London 1988. 0. Penso, La medicina romana. 1. arfe di Esculapio nellantica Roma, Roma 1989. (3. de Filippis, «II culto di Asclepio de Epidauro a Roma: medicina del tempio e medicina scientifica>,, Cuaderni Cuí/ura Clossica 12, 1991, 171-284. L. Taborelli. «Aromala e rnedicamenta exotica in Plinio (parte prima)», Afhenaeam. 79, 1991, 527-562. Chr. Landes(cd.), Dieuxgaérissearsen Gaule romaino, Lattes, 1992. 0. Moitrieux, Herculis sa/u/apis. Hercules au sancruaire de Deneuvre, Nancy 1992. J. Scheid, «Épigraphie et sanctrzaires guérisseurs en Cauje», MEFRA 104, 1, 1992, 25-40. Varios, Les ema tizo rmales e¡íes cal/es des eaux en Gaule el dans les provinces voisines, caesarvdunum 26, 1992. Ii (3. Kee, Magia, MedicinayMilagroen los tiemposdelNuevo Testamenfo. Córdoba 1993. Rl’.]. ,lackson, «Roman Medicine: [he Praeuiíioners andtheir Practices», ANRWII,32.1, 199$, 79- 101. SM. Oberhehnan, «flreams in Graeco-Roman Medicine”. ANRWII.37.l, 1993, 121- 156. T.S. Sanen, Power ant! Knowledgo.’ Astrologv. Physiognomics, ant! Medicine under tizo RonzanEmpire, Ann. Arbor, Michigan. 1994 T.S. flarton. PowerandKnowledge. Asfrolvgy, Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 271 Physiognomics amI Medicine un4er 1/te Roman Empire, Ansi. Arbor, Michigan 1994. U. Taborelli, «Aromata e mcdicamcnta exotica lo Plinio», A//tenaeum 82, 1994, 111-151. 1. Andorliul (ed.), Tralla/o di medicina su papiro, Firenze 1995. V. Bonet, «Les anirnaux occidentaux dan» la pharmacopéede Pline», Caesarodunum, 1995, 163-172. D. Gourevitch, «Lalirnentation anñnale de Ja femmeenceinte, de Ja nourrice el dii petit enfant sevréO propos des livres 1 et 11 des Gynaikeia de Soranos d’Ephése)», Homme el animal dans 1 ‘Antiquifé romaine, Acíes du Coltoque de Pial es 1991. Caesarodunum, 1995, 283-293. 5. Michel, «Medizinisch-magische Amulettgemmen. Schutz and Heilung durch Zauber und edíe Steine in der Antike», Ant. Welt, 26, 1995, 379-387, 0. Temkin, Hippokrates itt a World of Pagans C/trisfians,Baltimnore 1995. CG. Fagan, «ScrgiusOrata: inventorofthchypocaast¾,Phoenix (Toronto). 50, 1996, 56-65. P. Migliorini, Scienza e termino/ogia medica nella letíera/ura latina di e/á neroniana, Frankfuri am Main 1997. —‘AsKiEp:EIÁ -ESCULAPIO/ASKLEPJO -»LNCUBATIO -‘MILAGRO -SIIEÑO. MEDUSA: -COROO ROMANA 1 GORGONES ROMANAE 1 OORGONEIA. MEFITIS: G. Ribezzo, «Per l’etirnologia di Mefitis», EidGl, 1926, 94 ss. B. Lavagnini, «Per letimologia di Met’itis», Riv.Fil. 1923, 34 ss. M. Lejeune, «Venus romaire et Venus osqee», La/ornas, 70, 1964, 392 ss. 1’. Poccetti, «Mefitis», AION«ing) 4, 1982, 237-260. R. Mambella, «Mefitis», MMC, Vi, 1992, 400-402. MEGALO! THEOI: -‘CABIROS -MMI MAONI. MEGALENSIA: C.D. Iladzits, «The Dates of [he Megalensia». TAP/VI 61, 1930, 165-174. R.i. Littlewood, «Poetie artistocracy and dynastic poiitics. Ovid and Use Ludi Megalcnses, Fasti IV, 179-372», CQ, 31, 1981, 381-395. MELEAGRO: 3. Woodford, «Meleagro» (en el arte romano), MMC, VI, 1992, 422-430 y 433-435 MEMERS A Giacalone Ramat, «Marinar e Memers», A/ii, 50, 1965, 8-19. MEMORIA (Memoria, Mvnsoati¡’i»: F. Cumont, «Un mythe pythagoricien chez Plotin et Philon», EP/t, 43, 1919, 79 ss. OB. Ghiandoni, «Mncmosyne», LIMC, VI, 1992, 629-630. MEN (Alen, M4v): EN. Lane. «Rc-Study of the God Men», Berytus, 15. 1964, 5-58; 17, 1967-8, 13-47 y 81-106. EN. Lane, Corpus Cultus Dei Menis, Leiden 1971-1978. 4 vols. EN. Laste, Corpus MonumentoramEelígionis Dei Menas (=CMRDM), vol. 1. T/teAionuments ami Jnscrip¡ion.s, Leiden 1971; 11. Pie Coins ami Gems, Leiden 1975; 111. Interpretafions ami Testimonia, Leiden 1976; IV. SupplemeníaryMen-inscriptionsfrom Pisidia, Leiden 1978. EN. Lane, Corpus monumentorum religionis deiMenis (CMRDM). II. Tite coin.s antl gems, Leiden 1975. EN. Lane. Cotpasmonumen.rorum religionisdei Menis (CMRDM). iii. lnterpretatians ant! fesfimonia Leiden 1976. EN. Laste, Corpus monumentorum religionis dei Menis (CMEDM). IV. Suppiemen¡ary Men-inscrzp¡ionsfrom Pisidia, Leiden 1978. D. Salzmann, 272 3. MONTERO -3. PEREA «Neue Denkrnáler des Mondgottes Men», ls/Mit!. 30, 1980, 261-290. E.N. Laste, «Two Portrayals of Use Moon God Men», Muso 18. 1984, 55-61. G. Manganaro, «La dedica di un apbidrysma diMen Axittenos del 118 d.C.», ZPE 61, 1985, 199-203. EN. Laste, «Men, A Negledted CuIt of Roman Asia Minor”, AARWU.l8.3, 1990. 2161-2174. R. Vollkommer, «Mcii», LIMC, VI, 1992, 462-473, MÉNADES: A. Henrichs, «Greek maenadisin from Olympias to Messalina”, Harv. Sisal. Class. Pitilol., 82, 1978, 121-160. Vados, Maenads, Marfyrs, Malror,s, Monastics. A Sourcebook vn women ‘s religions infize greco-roman world. Phuladíephia 1988. A. Cambier, «Het reliéf met de dansende Hakchante lo de Ronsische krypte, getuigenis van de Oiotrusoskultus lo on¿ze streelc ¡ Le relief avec la baechaute dansaní de la crypte de Rexiaix, térnoignage du culte de Dionysos dan» notre région”, ARenair, 40, 1991, 7-89. MENERVA ¡ MENRUA (etrusca): G. Colonna. «Menerva», LIMC, U, 1984, 1050-1074. MENS: M. Mello, Mons Bona. Ricerca su)? origine e sullo sr’iluppo del culfo, Napoil, 1971. E. Montanari, «Mens», Religioni e civilfá, 2. 1976, 173-240. G. lielioni, «Mcm ed opinione pubblica nella monetazione di Pertinace», Aspetti dell’opinione pubiz/ica nel mondo an/ico. Milano, 1978. 189-203. G. Brizzi. «11 culto di Mcm e la seconda guerra punica: la funzione di unastrazione nella lotta ad Aunibale», Mélanges M.Le Glay, FIl, 1994. MENSES (Meases, gñvec): J. Strzygowsk¡, Diekalenderbilderdes (‘izronographen vonJa/tre 354, 1888, 44-90. J. Wester, The Lators of tizo Mon/izs itt An/ique and Medieval Arí, 1938, 5-36, 104-111, 117-128. D. Levy, «Theallegories of Months ja Classical Art”, Art. Eull. 23, 1941,251-291. FI. Stern, «Les calendriers romaitresillustrés», ANRWII.12.2. 1981,431-475. C. Long, Tize Twolve GvdsofGreecoandRomo, 1987, 266-273, 293-301, 324-326, 334-335. E. Courtney, «The Ruinan Months in the Art and Literature’, Mus.Helv. 45, 1988, 33-57. C.Long. «The Gods of thc Monilis lo Arrejerrí. Art>’, tIJA, 93, 1989, 589-595. M. Salzman, On Roman Time. TAse Coda-Calendar of 354 ami//te Ey//tms of turban L~fe itt Lafe Antiqaily, 1990, 63-115 y 256-277. D. Parrish, «Memes», LIMC, VI, 1992, 479-500. —DODEKA TOFOs. MERCADO: FI. Lauter, «I-Ieiligrum oder MarIcÉ?’, ..Irch,Anz., 1971, 55-62. MERCURIO: J. Six, «Octavien-Mercurien», RevArciz., 5, 4, 1916, 257-264. K. Scott, «Mercur-Augustus und 1-loraz carm.1, 2», Hermes 63, 1928, lSss. J. Chittenden, «Hermes- Mercxny, dynasts anA emperor>’. NC. ser.6, 5. 1945, 40-57. 1’. Benoit, Mons el Morcuro. Nouvelles recherches sur ¡ in/erpre/a¡ion gauloise des divinités romainos, Paris 1959. H. Versnel, «Mercurius amongst Use Magni Dei», Mnemosyne, ser,IV, 27. 1974, 144-151. 8. Conibet Earnoux, Mercare Ronzain, Le calle pablic de Mercare el la Jánchon mercarnile á Romo de la République arcizaiqueá l’époque augus/éenne. Roma 1980. 13. Comhet Farnoux, «Mereure romain, les ‘Mercuriales’ el ¡‘institution du coIte imapérial sous le Principat augustéen», ANRW 11.17.1, 1981, 457-501. L. 1/oit, «Horaz-Mercur-Augustus», Gymnasium, 89, 1982, 479ss. P. Bastien, <‘Busto monetalecome Mercurio Rheinbessen”, Arch.Korrebl. 20, 1990, 333-344. M. Kbanoussi, «Mercure psychopompe en Mrique», MEFRA, 102, 1990, 647-649. E. Veo, G. Bauchhenss, «Bm weiterer Mercuruusaltar aus Bornheim-Sechtcm», Si, 190, 1990, 125-137. E. Baratte, «Documents inédits A propos du trésor de Sous-Parsat», BSAF, 1991, 95-114. 0. Kabierske, «Neufund cines Viergétterstein-Fragments fin Karlsruher Fasangengarten», Arch.Aasgr.RW, ¡991, 181- 183. PA. Miller, «Horace, Mercury and Aug~rst orthepoetic Ego of Odes 1-3»,JEP/til. 112, 1991, 513-540. E. Sijuon, E. Bauchhenss, «Mercurius», LIMC, VI, 1992, 500-554. P. Cuynat, «Bacehus es Mercureen Gauleromaine”, BAR, 44,1993,481-491. Y. Mottier, «La statue de bois dii port antique de Genéve: le Mercure des Gaulois», Gena va, 41, 1993, 63-66. T. Vennemann Gen. NierfeId, «Die ubisclien Matronae Ajbiahenae md der keito-rómische Mercurius CinÉacinus. Mit cinein Anhang úber den Weisscnburger Mercurius Pro(i)tuumn», EN, 28, 1993, 271-300. MESALINA: J. Colín, «Les vendages Dionysiaques eL /a légende de Messaline (48 ap.J.Cj»’, FC/cts. 24, 1956, 25-39. A.W.J. Hollesnan, «Tire wig of Messalima and Use origin of Rom», MR, 32, 1975, 251-254. A. La Penna, «1 Baccanali di Messalina e le bacanti di Baripide”, Maia, 2. 1975, LZlss. A. Henrichs, «Greek Maenadisin from Olimnpias to Messaline”, HSPh 82, 1978, 121-160. MESIA (Religión en): J. Todorov, Le paganisme eb Mésio lnJérieuro dans ¡es froispremiors siéc/esap. J.-C, Sofia 1924. V. Nadjenova, «The Cult of Jupiter Dolichenus iii Lowe Moesia and Thrace», ANRW ¡¡.18.1, 1989, 1362-1396. V. flozilova, «Deus Acternus in Novae (Moesia Inferior)», ZPE 79, 1989, 178-181. y. Nadjenova, «Mithraism lo Lower Moesia and Thrace», ANRWH. 18.2, 1989, 1397-1422. y. Vefkov, V. Gerassimova-Tomova, «Kulte md religionen in Thrakien md Unterinósien», ANRW 11.18.2, 1989, 1317-1361. MESIA RELIGIONES ORIENTALES: U. Zotovié, Les culfesvrientauxsurle forrifoirede la Mésie Supérieure, Leiden 1966. METOSCOPIA: 5. Montero, «Plauto, Mil. 694 y los primeros mctoposcopi latinos», Dionisio, 63. 1993, 1, 77-82. MILAGRO 1 MILAGROS: O. Weinreich, Antike Heilungs-wunder. tuntersuc/tungen zar Wunderglaben der Griechon und Rómer, Giessen 1909, Berlin 1969. (3. Bonner, «Traces of Tiraumaturgie Technique in Use Miracles», HTIIR 20, 1927, 171-181. kM. Grant, Mirado ant! natural law in Graoco-roman thoughf, Amsterdam. 1952. A. Adues, T.P. Canive, «Guerisom miraculeuses et exorcismes dans l’Histoire Philotée de Theodoret de Cyr», RHR 171, 1967, 53-82; 148-179. ER. Dodds, «Spernormal Piraenomena in Cíasgical Antiquity”, Tite Ancien! Concepf of Progress, Oxford, 1973, 156-210. U. Cracco Ruggini, «Tire eccíesiastical Histories asid tire Pagan Historiography: providence and miracles”, ,4fhenaeum 55, 1977, 107-126. AH. Kolenkow, «Relationship between Miracle and Prophecy in tire Greco-Roman World and Early Christianity», ANRW 11.23.2, 1980, 1470-1506. P. Roesch, «Les ‘miracles’ d’Asldepios A la époque romaine», Médicins et medicine dans 1 ‘Antiqaité, Memoires Centre Jean Palerme,II, Saint-Etienne 1982, 171-180. Ii. Remus, Pagatt-Christian 2’74. 3. MONTERO 3. PEREA Conflicts over Miracle itt tAse Second Cenfury, Carnbridge MA 1983. G. Bowersock, «The Miracle of Memnon», EASOP 21, 1984, 26-30. H. Clark, Miraclein F.arly Christian World, Yate 1984. K. Achté, Ihmepara.nmumise¡ Epidauroksessa ¡Le guarigivni miracolose a Epidauro), Helsinki 1986. MC. Kee, Medicina, milagro y magia en tiempos del Nuevo Testamento. Córdoba 1992. J.N. Bresnmer (cd.), TAse Apvcr¿phal .4cts of Pe/er: Magic, Mirac/es ansi Gnostiscism, Leaven 1998. -ASKLEPIEIA -‘MEDICINA -‘PRODIGIO. MILITIA CHRISTI: J.M. Hornus, Evangile ef Labarum, Genéve 1960. Avon Harnack, MUñía Christi Tite Christian Religion ant! iheMili¡ary itt tizo Firs! Three Centurios, Darms¶adt 1963rt Philadelphia 1981. J. Helgeland. «Christian and the Rornan Army from Marcus Aurelius to Constantine», ANRWII.23.1, 1979, 724-834. 1. Fontalise, «Le cuRe des martyrs militaires el son expression poétique an VV’ siécle: 1’idéalévangelique de la non-violence dan» le cliristianisnie Usésodosien”, Auga.sfinianam 20, 1980. 141-171, y. Buchheit, «Militia Christi md Truunipir des Mártyrers (Amhr. /tymn 10 I3uIsr-Prud. per. II, 1.20)”, en U.J. Staje e/al. (eds.), Kontinuitdt ant! Wandel. Lafeinische Poesie von Naevias bis Baudelaire. Hildesheim ¡986, 273-289. E. Pukiarell¡ (cd.). ¡ crisñani oil sorvizio mi/haro (s.l-II>, Firenze 1987. A. Benoit, «Militia Christi. Remarques sur les images militaires utilisdes dans le ebristianisme ancien», Kfbna, 19, 1994, 299-307. kW. Burgess. «The date of the persecution of Christians Sn [he army», J77 7.S, 47, 1996. 157-158, MINERVA: (3.0. Thulin, «Minerva auf dem Capitol und Fortuna in Praeneste». E/tAl, 60, 1905, 256-261. 0. Le Lasseur, Les déesses armées, Paris 1919. R. Enking, «Minerva Maten’, idI 59-60, 1944-1945, 11 J -124. V. Basanoft. «Lepisode des joeurs de flúte chez Tite-Live et les Quinquatrus, féte de Munerve”, RIDA 2, 1949, 65-81. G.Ch. Picard, Les roligionsdel’Afriqaeantiqao. Paris 1954. L. Gasperini, «Minerva Nortina”, Giornale italiano di FlIviogia classica, 10, 1951, 193-197, iL. Gorard, «Les origines da culte dc Munerve”. Ra, 48. 1970, 469-472. A.J. Pfiggig, Fin Opforgoliibde att e/ruskisc/ten Minerva, Wien 1968. L. Morawiecki, «The Simbolism of Minerva on the Coitas of Domitianus”. Klio, 59, 1977, 185-193. P, Castagnonil, 1) culfo di Minerva a Laviniuna, Roma 1979. E. Castagaoli. «II calto di Minerva a Lavinium», Rend.Acad.Lincei, 246, 1979. 3-14. 6. Girard, “La place dc Mines-ve dans la religion romaine no temps Un principat», AARWII.17.1. 1981, 203-232. L.H. Martin, «Why Cecropian Minerva? Hellenistis religious syncretism as systenv’, Numen, 30, 1983. 131-45. S.L. Girard, «Domitien a Minerve: une prédileetion mmpériale», ANRW 11.17.1, 1981, 233-245. 5. Canciani. «Minerva’>, LIMC, 11, 1984. 1074-1109. A. Tranoy. «Minorve ct la elvitas des Pictons», RFA, 88, 1986, 167-119. 0. Colonna, «II Maestro deIl’Eracle e della Minerva», Op.Rom. 16.1 (Lectiones Boethinae 6), 1987. 7-41 PH. Massa Pairault, «De Preneste á Volsinil: Minerve, le ‘baluma’ a la constitution de la societé”, VP, 234, 1987, 200-235. JA. Garzón Blanco, ‘La propaganda imperial en la,s monedas de 1-lercules gaditanus, Minerva Gaditana emuli&ss desde Trajano a Antonino Ph»~, Baefica II, 1988, 257-265. E, Cenerini, «Una proposta pes-CIL. XI. 1303». Epigrapizica, 51, 1989. 250- 253, .l.L. Girard, «Minerva capta: entre Rome et Faleries», REY>, 67, 1989. 163-169. 6, Kabierske, «Neufund cines Viergóttersteun-Fragments nr Karlsruher Fasangengarten», Arch.Ausgr.BW, 1991, 181-183. E. Rossi. «Valcamonica: le satactunire romanmn de Dreno”, caesarodunum. 25, 1991, 175-178. P. Wagner. «Eme Bíeistatuette dei- Góttin Minerva aris dem Kastell Langenhainv, WGBL.. 49, 1991, 265-270. E. Rossi. «Di-em’ (1351 1 santuario Romana Retigio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 275 de Minerva», Caesarodunum, 26. 1992, 379-384. E. Grosssnan, «‘¡‘he Bronzefigurune of te Goddess Minerva from Apolonia, Israel», Tel Aviv, 20, 1993, 225-227. R. Ross Holloway. «Aedes Munervae in Foro Boario», AJÁ, 97, 1993, 307. T. Weber, «Athena Archegetis und dic Minerva aul dem Aventin. Zu einer rómisclien Bronzestatuette aus Florstadt - Ober Plorstadt 1 Wetteraukreis”, AA, 1994, 261-270. E. Sauber, «An lnscription from Northem Italy. tire Roman Temple Comp/ex lo Bat, and Minerva es a Healing Goddess iii Gallo- Roman Religion», OJA. 15, 19%, 63-93. -ALLAT -ATENEA -NANM —.PALLADUJM -SULIS -‘TRIADA CAPrrOL[NA. MINERVA MEDICA: L. Gatti Lo Guzzo, ¡1 doposi¡o vofivo dall’Esquitino deno di Minerva Medica, Roma 1978. MINUCIO FELIX: 5. Pezzella, Cristianesimo o paganesimo romano: Tertalliano e Minado Felice, Bat 1972. G.W. Clarke. The Ocio idas of Marcus Minucias Fe/it, New York y Paramus, Ni, 1974. MINOS: Ti. Dunhain, «Minos and Daidalos lo Sicily», ESE, 16, 1948, 1-18, NI¡SThR¡OS: B. Metzger, «A Ctassified Bibliography of Use Graeco-Roman Mystery Religións 1924-1973 wiUs a Supplement 1974-1977», AA’RWII.17.3, 1984. 1259-1423. b- R. Reitzenste¡n, Dio hellenistisciten Mysferienreligionen. Leipzig-Berlin 1910. N. Turchi, Le roligioni misferiosofichedel mondo aplico, Roma 1923. R. Pettazzoni, ¡ misten. Saggio di una leona storico-religiosa, Bolonia 1924. R. Rekzenstein, Dio /tellenis¡isc/ten Alystenionreligionen, Leipzig 1927 (Darmstadt 1956). N. Turchi, Fonios ¡-Iistoriae Mys/eriorum aevihel¡enistici e graeris la/mis seripiorihus, Roma 1930. AS. Buey, «Olficial Policy towards Oriental Cults in tire Roman Army», TAP/tA, 70, 1939, 456-481. M. Guarducel, «Adriano e 1 ctrlti misterici della Grecia», Eullefino del Museo dell ‘Impero, 14, 1943-1945, 149-158. A.J. Festugiére, «Ce que Tite-Live nous apprend Sur les inystéres de Dionysos”, MEFE, 66. 1954, 79-99. MP. Nilsson, «Dic astrale Unterblichkeit und dic kosmische Mystik», Numen 1, 1954. 106-119. MP. Nilsson, Tite Dionisiac Mysteries of ¡he Hellenistic ant! Roman Age. 1957. L. Mlevi. Misterios paganos y sacramentos cristianos, Barcelona 1961. R. Merkelbach, Roman und Mysferium der Anlihe. Herlin-Mfrnchen 1962. FI. Erg. «&oyuaLa¡<~~ rEXEr’j”, Abh.Mainz ¡5, 1963, 1385-1454. 11W. Pk¶ket, «An Aspect of tire Emperor CuIt. Imperial Mysteries», HTIIR, 58, 1965, 331-347. R. Turcan, “Du nouveau Sur l’initiation dionysiaque», La/ornas. 24, 1965, 101-119. A. Alvarez de Mfranda. Las religiones mistéricas, Madrid 1971. .1.0. Grifflths, Apuleia.s’ of Madauros. Tizo lsis-book (Mefamorpizosos, Book XI), Leiden 1975. M. Verinaseren, P. Simoni, L’apo/eosi di un ¿nuria/o dionisiaco. Liber in doum, Leiden 1976. Z. Goéeva, M, Oppermann, Monumenfa vrae Poná Eaxini Bulgariao, Leiden 1979. R. Wiegels, «Die Rezeption orientalischerKulÉe iii Rom-tlmriss emes Forschungsfeldes zrun Tirema: Religion and Gesellschaft in rómischer Zeit>’, Freiburgor Universifáísbtaner 65, 1979. 37-61. M. Bianchi, «Iside dea misteilca. Quand?», Perennifas, Studi in onoro di tInge/o Brelic/t, 1980, 9-36. D.H. Wiens, ‘ Durostorum et Vicina. Regio Oppidi Tolba/tin, Marcianopolis of Vicinia, Regio Oppidi Aumen, Leiden 1981. R. MacL.Wilson, «Gnosis and tire mysteries», en R. van den Broek and Mi. Vermaseren (eds.), Studies in Gnosticism ami Hellonislic Religions. Leiden 1981, 451-457. Z. Goéeva, und M. Oppermann, Monumenta mier Danubiuns of Haemum reperla. 2. Regio Oppidi TdrgoviSte, Atritas e! Vicinia, Sexaginta Prisfa e! Vicinia, Nicopopolis ad Is/rum 0/ Vicin¡a Novae, Leiden 1983. F. Cu¡nont, Textos e! monumenísfigurés relalifs ates mys/¿’ros deMil/tra, 2 voís., Braxelles 1986-9. W. Burkert. Anci ent Mys/eryCulis, Cambridge, Mass. and London 1987. W. Burkert,Ancient Mystery Culis, Cambridge 1987 (Les cultesamysí?res dans ¡‘An/iqaité, Paris 1992). 0. Lease, «iewish Mystery Cults since Goodenough”, ,INRW 11.20.2, 1987, 858-880. MW. Meyer, Tizo Ancienf Mys/eries: a Sourcebook, San Francisco 1987. 3.0. Cole, ¿The Mysreries of Samothrace during the roinan Period», ANRWII.18.2, 1989, 1564-1598. R. mocan, Les cuí/os oriemaus dans le monde romain, Paris 1989. ME. Olszewiski, «Lallégorie. les mysté>res dionysiaques eL la mosaTque de la maison dAjón de Nea Papiros á Chypre”. BAIEMA, 13, 1990-1991, 444-463. AM. Ozanain, «Le mystére et le sacré dan» le stoicisme romain á l’époque néronienjie», RAGB, 1990, 275-288, kM. Simms, «Myesis, Telete and Mysreria», GRES, 31. 1990, 183-195. 5.0. Cole, «Dionysiae Mysteries ir Phygia iii [he Imperial Period”, EA, 17, 1991, 41-49. Y. Dacosta, Initiatiott=0/ societés secrefesdans lAntiquité gréco-romaino, Paris 1991. MG. Cranino Cecere, «Una dedica a Minerva delI’ager Praenestunus”, Epigrapizica, 53. 1991, 248-250. W, Burkert. Les cultos a mysíéres dans 1 ‘Antiquité. Paris 1992”~. GR. Teseiskhladze, Los cujíes orientaus dans ¡e monde romain. Paris 1992=.«»~~~.B. Kollmann, «Eme Mysíerienweihe bei Aretaios von Kappadokien», Pizilologus, 137. 1993, 252-257. L. Capaido, Misferisvelati. lmmagini, forme e rbi misioriosia Pompei, Paoslum e in Magna Grecia, NapoIl 1994. P. Mora. Arnobio e’ cuuli di mis/ero. Analisi slorico-religiosa del Vlibro del! Adversus No (iones, Roma 1994. R, Steiner, El cristianismo y los misíerios de la Antiguedad, Madrid 1994. W,F. Otto. W. Willi, FI. Rahoer, ¡ C’ul/i misíerici, 1995. y. Magnien, 1 Mis/eh di Eleusi, 1996. Varios, Christian Mys/eries, 1997. -DIONYSo -‘JAMBLICO -“MITRA -‘ORFEO -VILI.A DE 1.08 MISTERIOS. MISTICISMO: W.0. Modller, Tizo Mi/izraic origin ant! meanings of/he rotas-sa/orsquare, Leiden 192$. M. Guarducel, «11 misterioso AREPO», ArcAs. Class., 43, 1991, 589-596. .1. FnI, “Le carré magique”. E/reno, 31, 1995, ¡09-111, MITRA (Mit/tras) 1 MITRAISMO: BM. Metzger. «A Clasified Eibliography of the Graeco Ronjan Mystery Religions 1924-1973, with a Supplement 1974-1977», ANRWII.17.3. 1984, 1348-1358. 1413-1416. > E. Cumont, Texfes etMonumen/s Figarés relatifsaas mys¡?resde Mil/tra, Bruxdlles 1895-1899. E. Cuniout. Tite Orienfal Religions in Roman Paganisín. Chicago 1911. F. Cu¡nont, Tite Mystehes ofMil/sra. London 1903. F. Curnont, Los mysl?res de Mit/ira, Bruxelles 19132, A. Dietrich, Rin Mif/trasli/urgio, Leipzig-Berlin 1923’. E. Cu¡nont, «MiUsra et l’Orphisme», RilE 1934, 53-72. 1. Noiville, «Les origines del Natalis hnvieti», REA, 1936, 145-126W. WUI, «Dic rómischesonnengottheitenundMithras’,Eranos 10, 1943, 125 ss. E. Thevenot, <‘Mitirra, diesi de la vigne$, RAE 3, 1952, 125ss, NF!. Baines, «Diocletian asid Mithraism». Eyzaruino Srut!ies ant! 01/ter Essays. Lotrdorr 1953, 358- 360. í.M.C. Toyuhee, «Stit[ more about Mitirras». Hibberf Jaurilal, 54, 1955-6, 107-14. E. Cumont. Tize Mysteries of Mit/ira, Dover 195&, W. Vollgraff, «Le róle des Lions dan» la Romana Reilgio / Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 277 comniunauté miUsriaque», Hommages á Leon Herr,nann, 1960, 777-785. Mi. Verinaseren, Mititras, tite Secret God, London 1963. i.M.C. Toynbee, A silver casket ant! strainerform f/te Walbrook Alititraeum in tAse City ofLondon, Leiden 1963. Mi. Vermaseren, Mititras, t/te Secre/ God, London 1963. Mi. Vermaseren, Tite Excavations in tite Miíhraeum of tite CharcAs of Santa Prisca oit 2/te Aventine, Leiden 1965. W. fflawatsky, O. Koehelenko, Le culto de Mitizra sur la cOto soptentrionale de la Mer Noire, Leiden 1966. LA. Camnpbell, Mithaic iconograpity ant! ideology, Leiden 1968. RL. Gordon. «Mithraisnx and Roman society», Religion, 2, 1972, 92-121. l.M. Hackethal, «Studien zum MiUsraskult lo Rom”, ZPE, 3, 1968, 221-54. RL. Gordon. Mit/zraism un tAse Roman Empire, Carnbridge 1972. W.O. Moeller, Tite Mititraic origin ami meanings of lite rotas-sator square, Leiden 1973. M.J. Walters, Tite CuUofMií/trasintiteRoman Provinces of Gaule, Leiden 1974. C.Colpe, «Mithra-Verehrung, Mithras-Kult und dic Existeuz iranischer Mysterien», MitAsraic Studies, Manchester, 1975, 378ss. RU. Gordon. «Franz Cumont and tire doctrinas of Mithraism”, en iR. Hunnelis (cd.), Mithraic Studies. 1, Manchester 1975, 215-48. R. Turena, Mit/tras Platonicus. Recitercizes surl’Aséllénisalionphilosop/tique de Mi//tras, Leiden 1975. RL. Beck, «Tire Seat of Mitirras at Use Equinoxes: Porphyry, De antro nymp/zarum 24», Joarnal of MizAs raic Studies 1, 1976, 95-98. iR. Hinnelis, «Tire iconography of Catites ami Cautopates 1: tire data», J. Miíitraic Siud., 1, 1976. 36-67. R. Beck, «Tire Mithraic torehbearcrs and absence of opposition», Ecitosdu monde classique/Ctassical Views. ns. 1,1977,126-40. J.R. Hinnelis, RL. Gordon, «Sorne new photographs of wellkown Mirhraic monmnents», J. Mi//traic 5/ud., 2,1977-8, 198-223. A. Popa, «Iconografia ,nithriaca de la Apuluin», Acta Alusei Porolissensis, 1977, 139-145. P. Beskow, “Tire Routes of Early Mithraism». Études mitizraiques. ActosIICongrés International Té/téran 1975, Acta Iranica 4, Leiden, 1978, 7-18. U. Ciotti, «Utie iscriziioni mitriache medite», Hommages 2, Maarten J. Vennaseren, 1978, 233-246. RL. Gordon, «Re date and significanee of CIMRM 593», J. Mit/traic Síad., 2, 1978, 148-174. DM. Fippidi. «En marge d’un document miUsriaque de Seythie Mineare», Hommages 2, MaarzenJ. Vermaseren. 1978, 967-73. RL. Beck, «Sette sfere, Sette Pone, and tire Spring Equunoxes of AD 172 and 173», en U. Bianchi (cd.), Mysteria Mit/trae, Leiden 1979,515-530.0. Bianchi (cd.),Mysteria Mit/trae. Proceedings of//te International Seminar on tIte ‘Religio-Histcrical Characterof Nomon Mi/Asraism, ~sÚAsParticularReferente lo Roznan ami Os/man Suorces’ Romo ami Ostia 28-31 March 1978, Leiden 1979. U. flianchí, «Tire religio-historical question of Use Mysteries of Mitirra», Alys/eria Mititrae, Leiden 1979, 3-60. F. Coarellí, «Topografia mitraica di Roma (conuna carta)», en U. Bianchl, Mysteria Mi/Iirae, Leiden 1979, 69-79. M. Guarducci. «II graffito ‘Natas prima luce nel Mitreo di Santa Prisca», Mys¡eriaMit/trae, Leiden 1979, 153-164. M. Guarducel, »QuattrograffitinelMitreo del Palazzo Barberuni», Mysíeria Mit/trae, Leiden 1979, 187-188. M. Simon, «Mitirra et le empereurs», en U. Bianchi, Mysleria Mit/trae, Leiden 1979, 411-28. 71. Visy. “Tire Name of Catites und Cautopates”, Acta CI.ass. Debrecen. 15, 1979, 51-54. 0. Lene, «Mithraism and Chritianity: borrowings and transformations», ANRWII,23.2, 1980, 1306-1332. P. Beskow, «Tire portoruum and [he mysteries of Mitirras». 3. Mi/izraic 5/ud., 3, 1980, 1-18. RL. Gordon, ‘ 1980, G. Widengren, «Reflections onUseOrigin of Use MiUsraic Mysteries», Perennitas. Studi iii onore di A. Brelic/t. 1980, 645-668. J. Alvsr, «El culto a Mitra en la Hispania romana», en Paganismo y Cristianismo en e/ Occidente (Memoriasde Historia Antigua, 5, 1981), 51-72, M. Le GIay. «Alon (rniUsraieo)”. LIMC. 1, 1981. 405-409. k. Turcan, «Le sacrifico inithriaqae: innovations de sens ci de modalités», en Lo sacrfice dans ¡‘ant¿quité, Geneva 1981, 341-80. G. Azarpay. «‘¡‘he role of Mithra in ihe Investiture and Triamph of Sapur 11”, Iranica Antiqua 17, 1982, 181-187. R. Beck. «The Mithraic torohbcarers and absense o opposition’», EcAsosduMonde Classique. Classica Views, ns. 1,1982, 126-140. M. Simon, «Mitirra et les empereurs», La soleriologia dei cu/li unen/ah, Leiden 1982. R. Turca», «Salut nnithriaque et sotérologie néopíatonicienne», en U. Hianchi e Mi. Vennaseren, La soteriologia deicultiorientalinellimpero romano, Leiden 1982, 173-91..1. ‘¡‘hostias, «Astrologie, níchinjie cí strucíures ontologiques dans les mystéres de Mithra», Pallas 30, 1983, 75-94. it Beck, «MithxaismsinceFranzcmnont”,ANRW, 11.17.4,1984,2002-2115, R. Beck, «The Rock-Cali Mithraea of Arupiuma (Dalxnatiai», PAsoenis 38, 1984, 356-371. W. Eauth, «Plato Mitliriacms oder Milhras Platonicus? Art und Unilangplatoniseher Eunflússe auf dic Mithras-Mysterien”, 00.4 236, 1984, 36-50. U. Biastchi. «La tipologia storica dei misten di Mitirra’, ANRW 11.17.4, 1984, 2116-2134. R. Merkelbach, Mit/iras, Meisenheima 1984. J. Ries, «Mithriaeisme et cirristianisnie á la lumi~re des recherches ancienne.s Ci récentes’. Orientaba J. Duc/tesne- Guillemin omento oblata, 1984, 439-457. R. Beck, «Fomr Dacian Tauroctonies. Affinities wíthina groupof Mithraic reliefs», Apuluns, 22,1985,45-61.J. Garbsh, FI.]. Kellner, “Das Mithraeam von Pons Aeni”, EayeriscAse Vorgosc/tic/stsblñtter 50, 1985, 355-462. IR. Hinnells, Persian Myt/tology, Middlesex 19852, HM. Jackson, »The Meaning and functions of [he íeoníocephaline iii Roman Mithraism”, Numen 32, 1985, 17-45. M. MesEn, «La symbolique des omites de Cybéle et Mithra”, Symbolisme dans le cuí/e des grandes religions, Louvain, 1985. ME. Tambouristi-Mllller, «II relievo nuitriaco di Monaco e Copenhagen». RdA 9, 1985, 38-42. H.D. Betz, «Tire Mitirras inseriptiona of Santa Prisca anil tire New Testanient”, Novam Testamentum, 10, 1986, 62-80, k. Brestardelli Calavalle, «Am con dedica a Sol Jnidctusda Fano”. Picus, 6, 1986, 137-144. M. Clauss, «MiUsras und Chnistus”, Historiscize Zeitsc/tr, 243, 1986, 265-285. (3, Pavia, Roma mitraica. Roma ¡986. 1’. Sijpesteiju. «Eme netie initirriscire Gemne?’», ZPE 64, 1986, 123-124. J.C. Tautil, «Des sectes bien instalées á 1époqae imapériale. Les Isiaques el les Mitirraistes», en Sectes roligieases en Gréco of O Romo, Paris 1986, 237-330. J.M.C. Toynbee, TIte Roman Art Trea.suresfrom tite Temple ofMit/tras, London 1986. F. Cumoní, Textos of monumentsfigurés relatifs ata mystéres de Mit/ira, 2 veIs., Bruxelles 1986-9. R. Turcan, «Fen eL sang. A. propos d’un reief mithriaque”, CRAI 1986, 217-229. V. Nadjenova, > Joceln Toynbee, 1989, 45-80. P. Hellstrgjn, «A Mithraic Charioteer%’, EMPlEA, 24, 1989, 3548. L.H. Martin, «Reman Mithraism and Christianity». Numen, 136, 1, 1989, 2-15. J. Muñoz García-Vaso. «Evidenciasmercantiles en contextos arqueológicos mitraicos», Espacio Tiempo y Forma, 2, 1989. y. Nadjeu’ova, «Mithraism lo Lower Moesia ami Thrace», ANRW 11.18.2, 1989, 1397-1422. D. ?lanck, «Em rómiaches Mithr~um bei Mundeisheima, Kreis Ludwigsbag», Arcit.Ausgr.EW, 1989, 177-183. 0. Ulansey, Tite Origins of tAse Mititraic Mysteries, New York 1989. L.J. Zotovié, “We Ausbreitung des Milliraskultes in Súdosteauropa”, ANRIN 11.18.2, 1989, 1014-1037. É. Belot, «Disecures ou dadophores? A propos des soulptures ‘mitirriaques’ et du ‘mitraeam’ de Beulogne-sur-Mer. Présenee des emites oriemflux A Beulogne el en Morinie”, RA/art!, 1990, 135-162. M. Claus, «Sol Inviotus Mitirras”, AtAsenaeum, 1990, 423-450. M. Clauss, Mit/tras. Kult ant! Mysterien, Múnehen 1990. M. CLauss, «Die sieben Grade des Mithras-Kaltes”, ZPE 82, 1990, 183-194. M. Gauss, «Sol Invictus Mitúras», Atitenaeum 78, 1990,423-450. .1. Duchesne-Gulileín¡n, «Note d’information. Sur 1’oñgine des mystéres de MiUsra», CRAI, 1990, 281-285. R. Merkelbach, ‘ SurvivalTaetic»,AJA«97, 1993, 316. E. Mantz, «Leculíeoubliédud’xeuMithra”. SAL, 119, 1993. 17-33. 3. Montero, «¡-lanispicina y sacrificio mitraico”, en Acias del II Congresso Peninsular de Historia ,4ntiga, Coimbra 1993, 815-824. M. ~a~el-Kos, «Aa ¡Jausual Giftfer Mithras’Sanctaary in Salonae», Tyc/te, 8, 1993. 145-147. R. Turcan. Mil/sra el le mitAsracismo, Paris j993• ¿. Miietié, «Eléments astronondques dans la représentation de la tauroetonie mithrieaqae”, Radovi Image ata! Valuein tIte Graeco-Roman World, Síadies itt MitItraisra ant! Religious Art , London 1996. MP. Petraccia Lucernoní, «L’iscrizione¡nitraica di Montoro: un frainmenromedito’>, EpigrapAsica, 58, 1996, 51-59. E. Sauer, The ond of Paganism in ¡he NoriAs Weslorn Provinces of MITREO (Mit/traoum, Mií/traea): O. Becatti, Scavi di Ostia 2, ¡mit rei, Roma 1954. M.J, Vertuaseren, C.C. wast Essen, TAse Excava/ions ¿nt/te Mitraeum offAse CizurcAs o/Santa Prisca in Romo, Leiden 1965. M.J. Verinaseren, Mithraica 1. Tizo Mhtizraeum at S.Maria Capun Vetere, Leiden 1971. RL. Gordon, «The saered geography of a mithraeum: tire example of Sette Sfere», 3. Aliíhraic Sruct, 1, 1976, 119-165. D. Gallo, «II mitree di San Silvestre iii Capite», en U. Bianchl, MysleriaMit/trae, Leiden 1979, 231-247. E. Coarelil, «1 monmmenti dci culti orientali lo Roma. Questioni topografiche e cronologiche”, en U. Bianchi e M.J. Verruaseren, La soteriologia dei culíi oren/ah nelí impero romano, Leiden 1982, 33-67. Varios: Romaso/torran ea, Roma 1985. (3. Pavía, Roma mitraica, Udine 1986. G. Piccottini, MitAsraslempel ¿ti Virunum, Kíagenfart 1994, (3. Pavía. Guida di Roma so/terranea. komna 1998. (3. Pavía, «Roma Sotíerranea e segreta: Culti degli Avi e Déi d’iniportazione”, ,lrcizoo 0 11(165). nev. 1998, 74-79. XIV, n MODA; .1.N. Roben, Les modos & Romo (VI: La modo ef/a religion), Paris 1988. Romana Religio ¡ Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 281 MOIRAS (MoCpoa, Me$cy): -‘PARCAS. MOLA SALSA: AL. Prosdocimí, «Mola salsa. Le giovani spighe infiere”, ArcAs. Class.,43, 1991, 1297-1315. MONACATO: A. Qustequarellí, Lavoro e ascesipel monac/tosimo prebenodonino del IV e y seco/o, Han 1992. A. Qustequarelil, «Dekane und Gliedervergottung. Altágyptische Traditionen ini Apokrypiron Johannis>,, Jb. AC, 38, 1995, 97-122. MONIMOS: H.J.W. Drijvers, «The cult of Azizes and Monimos at Mesa», Ex Orbe relzgíonum SIudía Geo Widengreen oblata 1, 1972, 355-371. MONOTEÍSMO: R. Pettazzonl, Dio. Formazione e svilappo del monoteismo, 1. L ‘essere celeste nello credenze dei popolí primi/ivi. Roma 1922. E. Petersen. EJE OECE, EpigrapAsiscite,formengesc/tic/tliteuncí religionsgesciticitllicito [Jntersuchung, (lóttingen 1926. R. Pettazzoni. Saggi di 5/oria dello rotigiono e di mitologia: la formazione del monotoismo, kenia 1946. k. Pettazzoni, L ~,mniscienza di Dio, Torne 1955. A. Mo#nígliano, «Tire Disadvantages of Menotheism fon aUniversal State», Classical Pitilology 81.4, 1986, 285-197 (=Otlavo Contribulo. 313-328) (= De paganos, judíos y cristianos, México 1992, 234-260). FIS. Versnel, Ter Unus, isis, Dionyscs, Hermes, TAiree S>’udies in Heno/Aseism, Leiden 1990. 1’. }Iaysnan, «Monotheism - a misused word in Jewish studiesN, J. Jewisit Studies, 42, 1991, 1-15. 0. Fowden, Empire lo Commonwoalt. Consecuoncos ofAlonotAseism in Late Antiquity, Princeton 1993. G.M. Staffieri, “Eis Zeus Sarapis su una draxn,na alessandnina medita», Quad. Tic., 25, 1996, 255-269. MONSTRUM: J.V. Luce, «Cleopatra as Fatale Monstrum. MONTANISMO: O. Saljuon, «Montanisma», Dictionary of CAsristian Biograp/ty. 1882, 935- 945, 1’. de Lahriolle, La crise montaniste. Les sorucos do l’Itistaire du Monstanis.’ne, Paris 1913. J A. Fischer, “Die antimontanistisciren Synoden des 2-3 Jahrhunderts», Annuarium Historiae Conciliorum, 6, 1974, 241-73. T.D. Lenes, «Tire chronology of Montanism>’, J. TAseol. S/ud., 21, 1978, 403-8. W.H.C. FrenO, «Montanism: rescarcir and problems», Riv. di storia o ¿oit. reí., 30, 1984, 521-37. (3. Trewett, Mon/anism. Gendor ~4utAsorityan New Propizecy, 1996. A. Wypuster, «Magic, Montanismn, Perpetua, aud the Severan Persecution», Vig. Cizris/., 51. 1997, 276-297. MONTAÑA: Varios, La Montagne dans ¡‘Antiquité. Pau 1990. MORALIDAD: O. Salvatore, «Inmoralité des feninies et decadenee de lempire selon Tacite”, LEC 22, 1954, 254-265. G. Wilhianis, «Peetry and moral climate of Augustan Reme», JRS, 52, 1962. 44ss. K.T. Erikson, Wayward Puritans.’ a Study in tite Sociology of deviance, New York 1966. E. Donald, TAse moral ant! Political Tradition of Romo, London 282 S. MONTERO -8. PEREA 1967. REA. Palmee, «Reman shrines of female chastity froma tire caste struggle te ¡he papacy of lnnocent 1,,. RSA 4, 1974, 113-159. E. Peruzzi, «Sulla prostituzione sacra nella Italia antica», Scrilti 0. Bonfante, 1976, 11, 673-686. W. den Bou. «Pnivate Morality in Grece aud Romne: sorne historical aspec¡s», Mnemosyne .suppl., 57, Leiden, 1979. R.M. GranÉ, «Charges of lnmeralityagains Various Rcigieus Groups in Antiquity”. en R. van den Brock, Studios iii Gnosticism ant! HellenisticRoligion. 1981. 161-170. 8. Bouvrie, ‘ MUERTE: E. Vóllmer, «Laudationumn funebnium Romanos-mm historia.». JJXIPAI. supl.18, 1891, 445-528. F. VóLImer, «De funere publico romanorunv’, JfKlPiz. supí. 19, 1892, 319- 364. 6. Rushford. «Funeral Lights in Reman Sepulehral Monuments«, JRS, 5. 2915, 149- 164. 8. Banti, «11 cuRe dei merti nella Roía:, anúehisshna”, 5/FC 7. 1929, 121-1%. A. Brelich, Asperíi della morir pollo iscrizionisepulcrali del! impero romano, Budapest 1937. A. Brelicb, «Triunfo e morte”, SMSR14, 1938, 189ss. OC. Crawford, «Laudatio funebris», Ci, 37, 1941-1942. 17-29. H.J. Rose, «Manes exiti paterni», Uniu California 12/6, 1941, 89-94. E. Cuniont, RocizorcAsos Sur lo symbolismefrnéraire des Rornains, Paris 1942. F, Bómer, «Ahnenkult mnd Ahnengíaube ima alten Rem”, ARW 1943. E. Cumostt. «Les lampes eL leIs cierges allmmés sur les tombeaux», Alél. 0. Mercati, 5, Vaticano, 1946. F. Cumostt, Lux Perpetua. Paris 1949. P. Boyancé, «Un rite funeraire romain eoneernant les mons prématures», ESAF 1950, l7Oss. J.W. Salomonson, Qzair, Sceptre ant! Wreatiz. Hisfori cal Aspocis of Their Roprosenlation op Some Ruinan SepuicAsral Monurnents. Diss., Grelongen 1956. L. Henry, «LainenaUré daprés lesinseriptinas funéraires’>, Population 12, 1957. 449- 152, R. Tunean, «Origine ersetisde linhumationá l’époqae impétiale”, NRA, 60, 1958, 323- 347. V. Agostino, «II culto dei moni presso i komani», RSC 8, 1960, 311-328. A. Auclin, “Inhumation et ineineration”, La/omus 19, 1960. C. Béniont, <‘Les enterrées vivants dti Portar Boariam. Essai d’interprétatien”, MEFR, 72. 1960. 13346. FI. Krautheimer, «Mema- coenieterium-marmyrium”, Caiziers arcizéologiques, II, 1960, 15-40. R. Lattimore, Viernes in Groek ant! Latin Epitap/ts, Urbana 1962. P. Veyste, «Les heimemrs posturnes de Flavia Demitilla et les dédicanoes grécqmes et latines”, Latomas, 21. 1962, 49-98. E. De Visscher, Lo droit des tombeaux romains, Paris 1963. 6. BodM, U. Brandenburg, Repertorim der c/tristlicit-antiken Sarkopitago, Wiesbaden 1967. W .F. Jackson Knigth, E/ysion. Anciení Groek ansi roman beliefs concerning li/e afior doath. London 1970. B. Mouehova, «Omina monis ja der Historia Augusta», 811.4(3 ¡968-¡969. Bonn, 1970, 1 1-150. It Tunean, «Les Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 283 guirnaldes dans lAntiquité classique», J/tAC. 14, 1971, 92-117. J.M.C. Toynbee, Doatiz ami Buñal in tAse roman World, London 1971. P. Boyasteé, «La symbolique funéraire des Romajus», Dudes sar la religion romaine, Roma 1972,299-307.W. Burkert. Horno Necans, Berlin, New York, 1972. P. Boyasteé, «Funus acerbum», Étut!os sur la roligion romaino, Roma 1972, 73-89. 0. Thastiel. «Libitana», LEC, 41,1973, 46-49. W. Wolski, 1. Bercin, «Centribution au probléme des ¡emires romaines A dispositif peur les libations funéraires», Latomas, 32, 1973. 370-379. F. Pfister, Das Roliquienkul/ imAl/er/um, Giessen, 1910-1912; 1974. 2 veIs. G. Koch, GriechiscizeMyíiten aufRómisciten Sarkopizagen, Tábingen 1975. E. de Martino, Mofle e pianto rituale. Dal lamen/o ,frnebre an/ico al pian/o di Maria, Terno 1975.0. Briquel, «Les enterrés vivants de Brindes”, enMélangosoffertsáJ. Hoargon, Roma 1976, 65-88. B.P. Waliach, Lucretius ami tAso Diatribe againsf tIte Fear ofDeatit. De rerum natura ¡Ii.. Leiden 1976. R. Reece (ed.), Burial in 1/te Roman World, London 1977. P.-A. Février, “Le calte des morts dans les communautés cirrétiennes durant le III’ siécle”, A/ti del XI Congresso /nternazionale di Arc/teologia Cristiana, 2 veIs, 1, Vatican 1978, 211-74. L. Roben. «Malédictions funéraires greeques”, CR Acad. ínsc., 1978, 241-89. R. Turcan. “Les sarcopiragues romains et le probléme du symbelisme funéraire». ANRWII.16.2, 1978, 1700- 1735, FI. Huntingtost, P. Metcalf, Celebrations of Deat/t. TAse An//toropology of Mortuaiy Ritual, Cambridge Univ. Press 1979. R. Wmkes, «Plinys Chapter en Reman Funeral Costeras in tire Light of Clipeatae Imagines», AJÁ 83 1979, 481-484. W. Kierdorf, Laudatio Pune/iris, Meisenheún am Oían 1980. Ch. Pietri, «La mor¡ en Oceident dans l’epigraphie latine: de l’epigraphie palenne A lepitapire chrétiennne, 3-6 siécles”, La Maison Dieu, 144, 1980, 25-48. 5. (3. Hu’nphreys, H. King (eds.), Mortality ant! Inmortality. TAso Ant/tropology ami Arc/taoology of DeatAs, Aceademie Press, 1981. B. Rawson. «Crassorum lunera», Latomus, 41,1981,3,540-549,0. C.noli, iP. Vernastt (eds.),La Alort, los Mor/s dans les Societés Anciennes. Colloquo sur l’ideologie flinerairo, Paris 1982. SC. Huinphreys, Morrality ami /nmortalify: tizo An/ropology ant! Arciteology of tite Deatiz, London 1982. F. Hampí, «Zura Ritus des Lebendigiregrabeas von Vestalinnen», Post. RAlurtAs, Innsbruck, 1983, lóSss. 1<. Hopkins, Dea/As ami Renowal, Cambridge 1983. SC. Humphreys, Vio Family. Women ami Dea/iz. Comparativo 5/udies, London-Boston 1983. (3. Ampolo, «11 lusso funerario e la cittá arcaica». Annali Istituto Univ.Oriontale, 6, 1984, 71-98. E. La Rocen, La riva a mezzaluna. Calti, agoni, monamen/i funorari prosso il Tevere nel Campo Mario occidon/ale, Roma 1984. J. Maurin, «Funus et rites de separatien”, Ann.ali /sititu/o UnivOrientale VI, 1984, 191-208 = AlaN, 6, 1984, 196ss. J. Osborste, «Death and Burial iii Sixth-Century Reme», Clo,ss. Viows, 28, 2,1984, 291-299. 0. Pone, “Les enterrernenís expiatoires á Reme», Rey. Pitil., 57, 1984, 233-243. J.J. Rasch, Das Maxentius-Mausoleum an dor Via Appia in Rom, Spátantike Zentralbauten im Rem und Latiun, 1, Mainz, 1984. J. Seheid, «Contraria facere: renversements et déplacements dans les rites funéraires”, AJON, 6, 1984, 117-1 39. F. Marco Simón, «La mentalidad funeraria en el Norte de la Península Ibérica en época romana», Asimilación y resistencia a la romanización en el Nono do Hispania, Vitoria 1985, 47-77. 5. Walker, Alomorials fo tizo Roman Dead, London 1985. KM.]> Dunhabin, «Sic erimus cancti...The Skeleton in Graece-Roman Art», JbDAI 101, 1986, 185-255. W. Eck, «Rómieheorabinschriften. Aussageabsiehtund Aussagefáhigkeitum funeráren Kontext”, Rómiscite Gráberstrassen. Selbstdarstellung -Status 5/andar, edd H. von Hesberg and P. Zanker, 61-83. Munich 1987. M. Ducos, «Le juriste remain et la mert”, La 284 5. MONTERO -5. PEREA morí, los mons.. Caen, 1987, 145-158. F. Dupostt, «Les merts et la mémoire: la masqae funébre», La morí, les morts... Caen, 1987, 167-172. J.M. Flambard. «Elements peur une approche fmnanciere de la mert dans les classes populaires du Haut-Empire», La morí, les morís... Caen, 1987. 245-248. A. Foulost, «La mort dans la poésie augustéenne”, La mort, los morís... Caen, 1987, 351-364. MD. Gr¡nek, «Les indicia meifis dans la médicine gréco- romanie», La Mort, los mons. Caen, 1987, 129-144. iR. Jannot, «Sur la répresentation étrusque des mons”, La mon, les morts, Caen 1987, 279-293. R. Jostes, «Burial Custonis of Reme and the Provinces”, Tite Roman World (ed.J.Wacher), II, London, 1987, 812ss. M. Le Gíay. «La magie et la mert”, La mor!, les morís. Caen, 1987, 245-248. iP. Neraudau, «La lei, la cetume e¡ le chagri.n. Réflexions sur la mert des enfants», en La morí, les morís, Caen, 1987, 195-208. P. Salinon, «Les insuffisances du materiel épigrapfique sur la mertalité dans lAntiquité Remaine», La morí, les mor/s, Caen, 1987. 99-112. D. Sin,on-Hienard, «Remarque sur le rite de l’os resee¡um”, Necropoles a incineration du Asaul-Empiro, Lyon, 1987, 93-96. lA. North, «The afterlife: Reme”, en M. Grant and R. Kitzinger (eds.), Civilization of/Ase Ancioní Mediterranea. Greece ami romo, New York 1988, vol. 11. 997- 1007. 5. Rínaldi Tufl, Mili/art romani su Reno. L ‘iconograpAsia dogli sto/tondo Soldaten nelle steloffinerarie del ísec.d.C., Roma 1988. L. Musso, «II traspone funebre di Achille sul nuevo Colenna-Grottaferata: una nota di iconografia», BCAR, 93, 1989-1990, 9-22. KM. Colemast, «Fatal Charades: Reman Executions Staged as Mythoíegical Enactments”, JRS, 80, 1990, 44-73, ES. Malbon, TAse Iconography of tite SarcopItagus ofJunius Bassus, Princeton 1990. iP. Pautreau, «Espaces funéraires et sacrés, La vie spirituelle en Poiteu au ler millénaire ay. J.C.: une approche arehéelogique”, BSAO, 5, 4, 1990, 83-98. J.M. Abascal, «La muerte en Roma: Fuentes, legislación y evidencias arqueológicas», enArquoologíado la muone: Metodología y perspectivas actuales, Córdoba 1991, 205-245. G. Binder, Tod ura! Jensoits im Altortum, Bechumer Altertumswissensehaftliches Colloquiam 6. Trier, 1991. (3. Cohen-Mallofsky, “Controverse sur les cotitumes funéraires des Juifs en Palestine auxdeux prenters siécles dc l’Empire romain”, íH, 53, 1991, 21-26. L. Storoni Mazzolani, /scrizioni •fiinerariorornane,Toflno 1973 ««Milano 1991. G. Zhiserflng. «AttischeGrabluxwsgesetzexind Rómisehe Pompa funebris», Helikon, 31-32, 1991-1992, 407-414. E. Belot, «Les dieux et les mons dans l’Antiqui¡&, Arc/téologia, 277, 1992, 52-59. P. Blome, »Funerársymbolishe Collagen auf mytholegischen Sarkepbagreliefs”, SIFC, 3,10, 1992, 1061-1073. 1. Morrís, DeatAs Ritual ami Social 5/ructure in Classical Antiquity, Cambridge 1992. i.M. Astdré, “L’espace des mofls ct lespace des vivanís dans la Reme classique”, en La Vio e/la Abrí dans lAnliquité. Acles celloque D~on, fijen 1993, 1-lS. P.F. Burke, «RemanRites for tire Dead and the Cul¡ of Use Saints», BALUx., 22, 1993, 1-12. B. Lion-Gille, «Divinisation des mons dans la Reme ancienne», RaPAs 71.1, 1993. A. et P. Arnaud, «De la topenymie A 1’histeire des religiens: réflexions sur Mereure africain”, en L’Afrique la Gaule, la Roligion O l’époquo romaino, Mélanges A. Le Glay, Bruxelles 1994, 142-153. L. Bianchi, «Ype tén opsin: Pelibio e le ‘vere únmagini’ del funerale romano», Aevum Ant., 7, 1994, 137-153. k. Merkelbach. «Rites d’immonalité dans lAntiquité tardive”. Diogéne, 165, 1994, 79-100. L. Deschanips, «Libitine et les funérailles», en La pto rl au quotidion dans le momio romain, Paris 1995, 213-280. L. Deschanips, «Rites funéraires de la Reme républicaine», en La morí au quotidien datas lo momio romain, Paris 1995,171-180. F. I)unastd, «Pratiques et croyances funéraires en Egypte romaine», ANRW 11.18.5, 1995, 3216-3315. 5. Montero, A. Pérez Largacha, «Los ‘Funerales’ de Pompeyo: una interpretación egipcia”, SCO, 45, 1995, 449- Romana Religio ¡ Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 285 463. J.M.C. Toynbee, DeatAs andBurialin tAse Romap World, Baltixnere 1996. E. Bartmaí’, «Lighting tire Funeral Pire: A New Type ofRomanTombMonument”,AJA, 101,1997,389. D. Lyons, Genderami Immortality, 1997. J. Ponesga Salathé, «Reman Funerary Pertraits as Venus and Max-s and Harmony lo Marriage», AJÁ, 101, 1997, 388. OS. Sumn¡, «Power ant! Ritual: Use Crowd a¡ ClediusFunerab, Historia, 46, 1997, 80-102. J. Sin, «La mert dana les inscriptiens latines ditalie», Latomus 57. 1, 1998, 52-60. -‘BANQUETE FUNERARIO -DAIMONES -.LAkVAS -LE}.4URES -fl4ANES -‘NECROMANCIA -suicinie -‘ULTRATUMBA. MUERTE CAPITAL: ,I.L. Voisia, «Pendus, crucifiés, oscilla dans la Reme pajenne», Latomus, 38, 1979, 422-450. J.M. David, «De Comitiuin á la roche Tarpejenne. Sur eertains rituels dexecution capitale sons la République, les regnes dAuguste et de Tibere», Le c/ta/imeni datas la cilé, Roma, 1984. -CRUCIHXJÓN. MUJER ¡ MUJERES (Y RELIGIÓN ROMANA): S.B. Poineroy, «Selected Bibliography en Women in Antiquity”, Aretitusa, 6, 1973, 125-157. Varios: La femme dans le momio medi¡erranéenne. lib Lafemme grecque el ronlaine. Bibliograpitie, Paris 1991. ~ R. Píchon, «Le rOle religieuxdes femines dans lancienne Reme», Ann.Musée Gídmel, 39, 1912, 77-136. 1. Bachofen, MutierrecAsí ant! Urreligion, Leipzig 1927. F. Lanzaní, «11 segnopressagiodelia madre ineinta nella letteratura medievale e antica», AnalectaBolla.nt!iana, 45, 1927, 225-261. ES. Sincthurst, «Wemen iii Livy’s History». G&R 19, ¡950, 80-87. OP. Zancani Montuoro, «II correde della spesa”. ArcAs. Class 12, 1960, 37-50. J.P.V.D. Baisdon, Roman Women. TiteirSto>yandizabits, London 1962. J. Leipoldt, Dio Frau iii derantiken Wel/ ¿md UrcAsñs/enlum, Berlin 1962. 0. Lieherg, Paella divina. Die Ges/alt der GÓ/llie/ten Go.lieblen in zusammenizang der antiken Dic/ttung, Amsterdam 1962. M.K. Hopkins, «Tbe Age of Reman Giris at marriage»,Population 5/udies, 18, 1964-1965, 309-327. M. Mazza. «Struttura seciali e culti muliebri in Roma arcaica. A proposito di un libro recente di JOagé», RFIC 92, 1964. 481ss. 5. Llija, Tite Roman love Elegis/sAIII/udeto Women, Helsinki 1965. E. Burck, Dio Frau itt dergriesciziscIt-rdmisc/tenAndko, Mánchen 1969. H. Castritius, “Zu den Fratien der Flavien», Historia 18, 1969, 492-502. EF. Bloedow, «Mulier siletis, sednon mute», EMC 15, 1971, 71-91. R. Gryson, Lo ministre desfemínes dans 1 ‘¿glise ancienne. Gembloux 1972. JI’. Raliet, «The Role of Wemen lo Reman Elegy: ceunter-cultural feminims», AretItusa, 6, 1973, 106-124. DM. Kolney, «Dionysus andWomen’s Emancipatien», Class.Bull. 50, 1973- 1974, 1-5. T.E.V. Pearce, «Tire role of Use wife as custos in ancient Reme», Eranos, 72, ¡974, 16-33. B. Griliet,Lesfemmesetlesfarsdansl’andquiíé, Lyon 1975. 5K. Heyoh, Vio Culí ofisis among Wommen in lito Graoco-Roman World, Leiden 1975. N. Moine, «Augustin et ApuIée sur la magie des femnaes d’aubergue», Latomus, 34, 1975, 350-361. 0.5. West, Wornen in Vergil’s Aeneid, Los Angeles 1975. A. Haury, «Un année de la feinme á Reme: 195 a.C.», Lítalie préromaine et la Romo républicaino. Mél. Heurgon, Paris 1976, 427-436. E. Peruzzi, «Sulla prestituzione sacra nella Italia antica”, Scrttti 0. Bonfanto. 1976, 11. 673- 686. S.B. Pomeroy, Goddesses, Witores, WivesandSlavos, London 1976. M. Ligtmann, W. Zeisel, «Univira: An Exemple of Centinuity and Chango in roman Society». CAsurcAs History, 46, 1977, 19-32. RS. Kraemer, «Ecs¡asy and Possesion: tire atraction of Wemen te Use Culí of Dionyses», HTHR 72, 1979, 55-58. 5. Treggiari, «Questions en Wemen Demesties in Use Reman West», Pub.Ist.Stor.Aníica, 13, 1979, 185-201. M. Penta, «La viduitas nella 286 8. MONTERO -8. PEREA condizione della donnaromana» ÁAN, 31, 1980, 341-351. L. Sensí, «Ornatus estatus sociale delle donne romane», AFLFP, 18, 1980-1981, 55-102. F. Le Corsu. Pliaarque et lesfenunes dans los Vios paralléles, Paris 1981. M.R. Lefkowitz. Heroines ami Hysterics, London 1981. A. Prieto, ME. Sanahuja, «El papel de la mujer en las bacanales romanas”, en Paganismo y Cristianismo en el Occidente (Memorias’ do Historia Antigua, 5, 1981), 143-151. Varios, Misoginia e mascitilismo in Grecia e iii Roma, Geneva 1981. EJ. Brooten. Women Leaders itt lite .4ncient Synagogue, Chico, California, 1982. ES. Dobson, «Pliny Use Veungeis depictien of Women», CB 58, 1982. 81-85. 1-lE. Herzig. «Framer> in Ostia. Fin Beitrag sur Sozialgeschichte der Hafenstadí Ronis”, Historia 32, 1983, 77-92. SC, Iiumphreys, Tizo Family, Womon ant! Dea/As. Comparative Studies, London-BosLon 1983, RS. Kraemgr, «Women inthe religions of ¡he Greco-Reman world”, Religious SíudiesReviow9, 1983, 127- 139. Malanzoud, «La femme du sacrif¡ant”, AEHE 92, 1983-4, 165-168; 93, 1984-5, 155 Ss, P. Manulí, Madre materia. Parte ¡11. Donne mascoline, femmine sterifr vorgini perpetue: ¡a ginecologia greca ma Ippocrate eSorano, Tormo 1983. .1. Mann», ‘Labor matronalis: aspecta dutravail fémeniná Reme», Lafemme danslessocietésaníiques, Strasbeurg, 1983, 139-155, B. von llersberg-Tonn, Conias carissima. UntersucItungen zuin Norrnc/tarakter un Erscizoinungondor rómischen Frau. Stuttgart 1983 L. Bonfante, “Dedicated Motbers», Visible Religion 1984, 1-17. G. Devereux, Donna o mito, Milano 1984. J.P. Haliet, Fa//toes ami Daugh/ors in Roman Socio/y. Women ami tIte Elite Familv, Princeton 1984. M. Jeniel. «Dc la Honre Désse á la Mauvaise Femnie”, CIas. Viows, 28.2. 1984, 283-290, L. Menisco. «Venencia matronaruin. Magia, medicina e repressione», Sodalilcts. ScrittionoreA.Guarino, IV. Napoli. 1984, 2013-2024. E. Stauffer, “Antike Madonnenreligion»,AARWU.l7.3, 1984, 1426-1493. P. Grimal. «Matrona (les bis. les meeurs et le langage)”, 1-/omm. iGranarolo, Paris 1985, 195-204. E. Cantarela, Tacita Muta. La donna no/la cif 10 an/i ca, Roma 1985, JA. MeNamara, <4 New Song: Celibato Womon itt íhe First Tizcee Cbristian Conturios, New York 1985. 1 .M. Pailler, L héritago d’Hannibal. MOres elfl!s O RomoapeOsla morí despOros, Colí. de Pallas. Actualité de ¡‘Antiquité. Tobase, 1985. EA. Clark. Áscefic Pie/y ami Women ‘s Faií/t, Lewisten, NY y Queensten, Ont. 1986. K. Gaube, Magie, Malriarkaf ami Marienkult. Frau ant! Religion. Vorsuc/t einer Restandsaujhaizrne, Reibek 1986. (3. Fayer, «Los-natosdella sposaromana», S/udiRomani 24, 1986,1-24. 1. E. (7,ardster, Womenin Roman Law ant! Socio/y, London 1986. P. Klossowski, Origines cultuolles of mit/tiques dan certain comporíemoní des damesromagnes, Montpellier 1986. P. Lévéque, «Les emires de la fecondilé/fertilité dans la Gréce des cités», Arciteotogy ansi ferlitily cuJí itt 1/te Anden: Mediterranean, Malta, Univ. Malta 1986. N. Pnrceíl, «Livia and ¡he wetnanheod of Reme”, Proc. (‘amb. PItilol. Soc., 212. 1986, ns. 32, 78-105. FR. Blake, «Le mythe indo-earopéen do Guerrier Imapie et le péche contra la vertu des fenimes», Latomus 46, 1987, 169-179. E, Cantarelia, Tizo role ant! tizo status ofwomen in GroekandRornanAnfiquity, Baltimore 1987. O. Cazanove, «Exesto: lincapacité sacrificiale des femnies A Reine ~Plut.QR85)”, Pitoenix, 41,2,1987, 159-173. L. de Maria, Lafomina itt Fedro. Emarginazione eprivilegio, Lecce 1987. DEE. Kleiner, «Women and family Life on Reman Ftinerary Altars». Latomus, 46, 1987, S4Sss. E.A.A. Hemelruc, «Women’s demostraticas in Republican Reme”, Sexual Asyme/ry, Amsterdam 1987, 217-240. J.M. Pailler, «Les Matrones remaines et les emposonnements es-irninels sous la Republique», C’RAi, 1987. 111-128. M.Tir. Raepsaet- Charlier, Prosoprograpitie desfemenes do ¡ oráre sénalorial ira deux prOmiores siéclos do notre Ore, Leuven 1987, 2 veIs. W. Sehuller. Frauen it, der rómisc’hen Gescizichie, Kons 1987. 8. Dixon, TIte Ronzan Motiter, London 1988. M.J.G. Gray-Fow, «The Wicked stepmether”, Latomus 47, 1988, 741-757. MA. Marcos Casquero. «Plutarco, QR 6 y 108: de mujer, vine y besos», SíepItanion. Hom.a M.C.Ginor, Salamanca, 1988, 225-232. A. PoeMa, «Hilar, parir y llorar: los elogies de Claudia, Helvia Prima y Bucaris», Siudia graecolatina carmen San Millan itt memoriam Dicata, Granada. 1988, 349-36. Varios, Maenads, Martyrs, Ma/rons, Mona.stics. A Sourcebookon women ‘5 relígions itt/he greco-ronzan world, Philadlephia 1988. EJ. Walters, Al/le grave reliefs 1/tal reprosentwomon in tAse dress of Isis, Priuceton 1988. Varios, Maenads, Mar/yrs, Ma/sons, Monas/frs. A Sourcebook on women’s religions fritAse greco-ronzan world, Philadlephia 1988. A. Arjava, «Jereme aud Women», Arctos, 22, 1989, 5-18. L. Cracco Ruggini. «La denna e II sacre, tra paganesixno e eristianesimo”, La donna nol mondo antico, Termo 1989, 243-275. L.R. Lind, «‘Flie Idea of Republie and the Foundations of Roman Morality”, en Studies itt La/itt Literature ant! Ronzan Histo,y. V, Bruxelles, 1989, 5-34. 1. Melntosh, Tizo Women ami tite Lyre. Women Writers itt Classical Greece ant! Romo, Carbendale. Illinois, 1989. (3. Salles, «Diversité de la situation des femmes dans l’empire remain aux 1 et II siécles. Lectures féministes de la Biblia”, Foi et Vie, 88/5, 1989, 43-48. MR. Salzinan, «Aristecratie wexnen: cenductors of Christianity in te fourthcentury», Helios, 16, 1989, 207-20. K. Aspegren, TIte Malo Woman. A Femenino Ideal itt tite Early CizurcAs, Stockholm 1990. M. Nielsen, “Sacerdetesse e asseeiazioni eulturali femminili in Etruria: testimenianze epigrafiche ed iconografiche», An.Rom., 19, 1990, 45-67. lCR. Sheppard, Ecsfatics ami Asceties: Siudies itt tAse Funetion ofReligious activitiesfor women itt tAse greco-Roman Worlt!, Ann Arber 1990. E. Wallinger, Dio Frauen inderHistoriaAugusta,Wien 1990. E. Witherington, Womenami/It Gonosisof CAsristianily, Cambridge 1990. J. Mangas, «Mujer y religión en Hispania», Historia de las mujeres, 1, Madrid 1991, 599-614. P. Walcot, «On widowds and Useir reputatien in antiquity», SynzbOsl. 66, 1991, 5-26. E. Wrede, «Matronen im Kult des Dionysos. Zur 1-lellenistisehen ‘Genreplastik’», MDAI(R), 98, 1991, 163-188. L. Zusí. «Donne barbare nella Tabello di Floro», Cultura e scuola. 120, 1991, 17-24. G. Hoíst-Warhaft, Dangerous voices.’ women ‘s lamonís ant! Greek literature, London 1992. RS. Kraeiner, Hes SItare of tizo Blossing: Womon ‘s Religion among Pagan.s, Jows, ant! Cizristiansin tite Greco-Ronzan World, New York y Oxfos-d 1992. A. Musnigliano, «Men and Wemen it, Reman Reigion”, Nono Cc’nrributo, Roma 1992, 577-591. (3. Osiek, «The social Funetion of female Imagery iii Seceud Century Prophecy”, Ve!. CItrisí., 29, 1992, 55-74. 1. Seheid, «‘Flie religious roles of Reman wornen”, His/ory of Women: fi-orn Anciení Godt!osses fo Citristian Sainís, 1992, 377-408. 8. Montero, «Les Asaruspices y la moralidad dc Ja mujer romana», AtAsonaeum, 81, 1993, 647-658. R. Padel, «Wemen: model for possessien by greek daemens”, ¡magos of Womon in Antiquity, London, 1993,3-19.8. Montero, Diosasyadivina.s. Mujery adivinación en laRoma antigua, Madrid 1994. E. Specht (de.), Frauerreicitfum. Dio Frau als Wirtscizaftsfaktorim Altertuin, Wien 1994. (1. Achard, La femme & Romo, Paris 1995. M.J. Hidalgo de la Vega, «La imagen de la mujer en la magia como expresión de la diferencia de género”, Homenaje al prof Presedo, Sevilla 1995, 495-512. Mi. Rodríguez Mampaso of al., Roles sexuales. La mujer en la itistoria y la cultura, Madrid 1994. 5. Montero - .l.M. Blázquez, «Mujer e ideología funeraria: las pinturas de Paestum”, en Ritual y conciencia cívica en el mundo antiguo. Madrid 1995, 49-56. N. Bo~ls-janssen, «L’interdit des bis nuptae dans les cultes matronaux: sens et fermulation,» R~. 74, 1996, 47-66. L. Magini, Le Fesíe di Venere. 288 S. MONTERO - S. PEREA Fe(icitd femminile e conftgurazioni asírali riel calendariodi Roma antica, Roma 1996. MD. Mirón Pérez, Mujeres, religión y poder: el culto imperial en el occidente mediterráneo, Granada 1996. A. Pérez Jiménez, G. Cruz Andreotti, Hijas de Afrndiía: lo sexualidad femenina en los pueblos delMediterráneo, Madrid 1996. 5. BlundeIl, M. Wllliamson (eds.), Pie Sacred ami tAse Feminine in Ancient Greece, 1997. R. Gllchrist, Gender ana~ material culture. Tite arcitaeology of seligious women, London and New York 1997. B.L. Kanapp. Women, Myrit arid tite Feminine Principle, lihaca. NY, 1997. E .L. Kanapp, Women itt MytAs. lthaca, NY, 1997. 1). Lyons, Gender ant! tnznzor/ality. Heroines in Anciení Greek MytIt ant! Culí, Princeten 1997. J. Martínez Pinna, «Rhome: el elemento femenino en la fundación de Roma’>, Aevumn, 71.1997,79-102. E. Wulff, Laforfaleza asediada. Diosas, izéroesy mujeres poderosasen el mito griego. Salamanca 1997. S. Blundeil, N. Williamson (eds.). TIte Sacred ant! tizo Fomine. London and New York 1998. R. Sheppard, MR. D’Angelo, Wonzen ami Citristian Origins. A Reader, Oxford 1998. S. Montero, «Astrología y esterilidad femenina en la Roma antigua». Acias de ~Mujor, ideología y población’. Segundas Jornadas internacionales de Rajes Sexuales y de Género MUNDUS: W. Warde Fowler, «Mondes Patet”, JRS, 2, 1912, 25-33. 5. Weinstock, «Mundus patet», AlDA»?, 45, 1930. U.]. Rose, «The Mundos». SMSR. 7, 1931, 115-127. L. Deubster, «Mundus”, Hermes 68, 1933, 276-277. E. Albanese, ‘ MUSAS: E. Tanzm, «Le temple des Muses á Reme», Opuscula Romana 21,1961. 157-167. .1. Préaux, «Le GuIte des Muses clin Martianas Capella», Mél. PRoyancé, Roma 1974, 579- 614. L. Paduano Faedo, «1 sarcofagi romani con muse», ANRWII.12.2, 1981, 65-155. J. Fabre, «La Prince et les Muses: aspects de la ¡nythologie dans les Odos d’I-iorace>’, Caesarodunum2sbis, 1988, 87-96. M. Bonamici, «Le Muse in Etruria», Prosp e//iva70,1993, 2-21. P. Boyancé. Le culto des Muses cizoz los PizilosopItes Grecs, Paris 1993. -HÉRCUI.ES MUSARUM. MÚSICA: M. Lenchantin, «Musica e poesia romana dalle origini ad Augusto”. RFIC, 41, 1913, 202-212. J. Quasten, Musik und gesang itt den Kullen der Hejániscizen Antike ant! chrisllichon Friiizzeit, Mtnster 1930. ¡4.1. Marron, Moisikos Anér, Étude sur les scénes do la vio inlellectuelle figuran sur les monumenís fisnoraires tomamos, Grenoble, 1938 ««Roma, 1964. II. Hominel, «Das A.pelíenorakel la Didyma. Pflege alter Mtxsik mx .spátantiken Romana Reilgio / Reilgio romanon¿m Diccionario Bibliográfico 289 Geítesdienst>’, FesiFriedricit Smemi, Berlin, 1963, 7-18. E.K. Borthwiek, «Some Problems in Musical Terminelegy», CQ 17, 1967, 145-157. G. Wille, Musica ramanaDie Bedou/ung der Musik mm Leben derRómer, Amsterdam 1967. J. Challley, J. Viret, Le symbolisme de la ganzme, Menegr. La Rovue Musicale, Paris 1988, 408-409. A. Hageudora, «Fin sistruni aus der villa rustica ven Gressachsen, Rhein-Neckar-Kreis, Baden-Wúrttemberg», Germania, 74, 2, 1996, 562-571. J. Santrot, (it Fabre, «Le voeu du visionnaire: l’Apellen lyricine au torque de la grotte de la Male Coste á Saint-Amand-de-Coly (Dordegne)”, REA, 99, 1997, 507-524. -MNSTRUMENTOS MUSICALES EN LAS CEREMONIAS MUSONIO RUFO: A.C. Geytebeek, MusoniusRufus ansi tite GreekDiatribe, London 1963. NAHALENIA: FO. Andersen, E. Groessens, «The black altars of Nahalenia», Oud.Med., 76, 1996. 129-138. NATALIDAD: E. Norden, Die Geburt des Kind es, Leipzig 1924, Darmstadt 1969. E. Casas, Creencias, costumbres y supersticiones relacionadas con el nacimiento, Madrid 1932. E. Beurcuiste, «Libes-eL liben», REL 14,1936,52-58. E. Schulz, «Roman registers ofBirthand Birth-Certificates», JRS, 32, 1942, 79-91; 33, 1943, 155-164. L.L. TeIs-de-Jong, Sur quelques divinités romaines de la naissance el de la propItétie. Amsterdam 1960. A.E. Llanson, «‘Flie eight menthschild and Use etiquette of birth: obsit omen!», BHM 61, 1987, 589-602. Th. Kóves-ZuIauf, Rómiscite Geburísriten, Miinchen 1990. —4)IES LIJSTRICUS—FATA SCRIBUNDA -‘FORDLJS. NATALIS (Dios natalis): K. Keyssner, «Natalis templi», RE 16, 2, 1935, 1800-1802. N. Scivoletto, «Natalismartyrum», GIF 37, 1985, 201-222. K. Argetsinger, Dies natales: Self patron ansi city in Roman religion, lhss. Princeten 1990. 1. Rúpke, «Fehíer und Fehuinterpretationen la der Datiertzng des diez nataliz des stadtrómisehen Mates--Magna- Tempels». ZPE 102, 1994, 237-240. NAVEGACIÓN: 1. Greviere, La marine des Ptolomées of la marine des Romains, Paris 1885. E. Clausetti, Navi esimbolimarit/imisullemonetedell’antica Roma, Roma 1932. ES. Mac Cartney, «Oreek and Reman WaUser Lore of Use Sea», C1W27, 1933, 1-2 y 17-29. E. de Saint-Denis, Le rOle delanzer danslapoesie latine, Paris 1935. ‘F.C. Lethbridge, BoatAss ant! Boatnzen. London 1952. E. Burzio, La marina en la moneda romana, Buenos Aires 1961. O. Wachsninth, Pompoios izo datnzon. llntersucitung zu den antikon SakralItant!lungen boi Seereisen, Berlin 1967. G. Beeatti, «Ninfe e divinitA marine”, Studi Miscelanei 18, 1971, GSss. E. Richard, «La felicitas impériale e l’epreuve des flota. Types monetaires», RSFN, 34, 1979, 465-466. E. Richard, «La genie’ de la mer sur deux gemines et un médaiflen de Censtant”, BSFN 35, 1980, 773-774. H. Halfmann, limera principum. GescIticizte urid Typologio der Keiseroisen mm Rómisciton Reich, Stuttgart 1986. 8. Rinaldi Tufi, «Stele di un navigater dalmata”, S/udi L.Breglia, Roma 1987, 111, 97-100. M. González, «Epitafios de náufragos recogidos en la Antelegia Palatina», MIXtA 13, 14, 1992-1993, 33-42. R.R. Dyer, «Timavus and Use supine at Vergil Aen. 1. 246”, CW, 89/5, 1996, 403-408. 8. Perea, «Un aspecto de la religión romana: les ritos de purificación’ de la Marina de guerra”, Revista de 290 8. MONTERO -8. PEREA Historia Naval 58, 1997, 39-53. NAZARET (EDICTO DE>: 1<. Hidemura, «Some notes en te Nazaret inseriptien», Journal of Cla.ssicalStudies 13, 1965. 15-24. NECROMANCIA: M. Collart. La Nécsomancie dans l’Antiquilé, Liége 1950. A. Strainaglia, «Aspetti di leucratura fantastica in Apulejo. Zatehías Aeguptius proplieta primarias e la seena di neeremanzia nelia nevella di Telifrone (Mo/. 11, 27-30)», APiR, 33, 1990, 159-220. NECRÓPOLIS: G. Calza, La nocropoli del Porto di Roma noII ¡sola Sacra, Roma 1940.M, Guarducci, «Aspetti religiosi pagani nella necrepoli sotto la Hasilica Vaticana», SMRS 7, 1983(49), lO3ss. A. Pellegrino, Itinerari Ostiensi 11 Le necropoli pagano di Ostia o Por/o, Roma 1984, .1. Guyoa. Le cimotiOro ata DotAr Lauriers, Roma 1987. Ph. Leyeau, «Le preblémne de lorganisatien de l’espace funéraire dans les necropelis romain.s», Nocropoles a ittcinorationduHaut-Rmpire,Lyon. 1987, 15-18. R. ,lones, «Burial Custerris of Reme and Use Previnces», TAse Ronzan World (ed.J.Wacher), II, London, 1987, 812ss, M. Patrice, “Les animaux dans les offrandes túnéraires de sept nécropoles de la période romaine”, Caesarodunum iz.s., 1995, 145-162. NEFII (N¿At~): y. Tran 1am hab, “Nephthys», LIMC, VI, 1992, 783-783. NEHALENIA: 13. Madeus, «Nehalenia”, LIMC, VI, 1992, 716-719. NÉMESIS (NéPEOLQ): J. Gagé, «La Némesis de Camille el les superstiíions étrusques de la Porte Raudusculana: á prepos des origines de la Perta Rauduseulana», RI-I 240, 1968, 1-32. R. Casal, «La iconografía de Némesis en la glíptica romana», en La religión romana en Hispania. Madrid 1981, 113-120. P. Briquel-Chatonnet. «Un bas-relief de style pahnyrénien inédit”, Syria, 67, 1990, 183-187, P. Karanastassi, F. Rauta, «Némesis», LIMC, VI, 1992, 773-770. F. Fortea López, «Némesis en la obra de Plutarco de Queronea», Estudios sobre Plutarco: ideas religiosas, Madrid, 1994, 561-574. 1< Fortea. Némesis en el occidente romano: ensayode in/erpretaciónItistóricay corpusdo materiales, Zaragoza 1994. —ALPANIJ. NEOPLATONISMO: -PLATONISMO. NEPTUNALIA: 8. Tramonti, «Neptunalia e Censualia: a propesite di Ausonio, Ecl., 23, 19», RSAn/., 19, 1898, 107-122. NEPTUNO (Neptunus) / POSEIDÓN: 8. Tramouti. «1 culto di Nettuno a Ravenna e neU’Adriatice settentrienale iii etA romana». SR, 49, 1898, 355-381. R. Bloch, «Quelques remarques sur Poseiden, Neptune etNethans”, CRAII981. R. Hloch, D’Heraklosó Poseidon, mylhologie et pro¡ohisroiro, Paris 1985. M. Le GLay. «Sur une inseription de la région de Thala», RCTH, 22, 1987-1989, 81-82. A. La Rocca, «Pompee Magno ‘nevus Neptunus”<, BCAR, 92,1987-1988,265-292. A. Arnald¡, «Neptunus nellamonetaziene imperiale romana», en L ‘Afrz’que, la Gaule, la Religion á lépoque romaine, Mélanges M. Le Glay, 111, Bruxelles 1994, 583-597. E. Simon, O. Bauchhenss, «Neptunus», LIMC, VII, 1994. 483-500. ¡4. Romana Religio / Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 291 Petersmann. «Neptuns ursprúngliehe Reile im rómisehen Pantheen. Hin etymolegisch- religiongeschichlicher Erklárungsversuch», ±4,45, 1995, 253-264. A. Klbekner, Poseidon und Neptun. Zar Rezeption griecItiscIter Gónerbilder in der rámiscIten Kunst, 1997. NEREIDAS (Nflpá~Ec): A. Maiuri, «Coppa argentea figurata a sbalze da Pompel», SoltArte, 7, 1927-1928, 433-445. N. Icard-Gianolio, A.V. Szabados, «Nereides» (en el arte remane), LIMC, VI, 1992, 785-824, passinz. J.M. Barringer, Divino Fiscos-ls. Nereida itt ArcItaic and Classical (Jreek Art. Ann. Arbor, Michigan, 1995. NERÓN (Religión 1 Política religiosa de): O. Fusar-Imperatore, Saggio di annalzsi cntzca della bibliografia neroniana delia Via Sacra: dagli appunti di OBení ad unaipotesi su Nerone”, DialogIti, 8.1, 1990, 53- 72. 1’. Brind’amour, «~Lheroscope de lavenement de Neron”, Cahier desEludes Anciennes 25,1991.145-151.0. Efrpo, «Le tradizioni giudaichesu Neronee la prefezia circa il regnum l-liereselymerum», CISA, 19, 1993, 245-259. 1’. Wilrian,s, «Polar bears and Nerenian propaganda». LCM 19, 1994, 2-5. -OoNfIJS AUREA NERONIS ~EMPERAOORES -PERSECUCIONES. NERTOMAROS: M. Lejeune, J.L. Palllet, ‘ NEUNA FATA: 5. Weinstock, «Parca Manta und Neuna Fata», Fesíchrtft Rumpf, 1952, 151-160. NICÓMACO FLAVIANO: W, Hartke, «Zwei chrenolegische Fragen sim Nicomachus Flavianus», KIlo, 31, 1938, 430-436. D. Sterling, “‘Flie Albenian calendar of sacrifices: te Chronology of Nikemaches’secend Term», Historia, 9. 1960, 270-293. JI. O’Donnell, «Re Caeer of Virius Nicemachus Flavianus», Phoenix, 32, 1978, 129-143. NIGIDIO FIGULO (Religión de/en): L. Legrand, Nigidius Figulus, pizilosopizo néo- pytItagoricienorpItique,Paris 1931. Rl. Getty, «Re Astrology of P. Nigidius Figulus (Lucan 1, 649-65)», CQ 35, 1941. 17-22. A. della Casa, Nigidio Figulo, Roma 1962. LA. Jelnicky, «Social and pelitical aspects in Use bronteseopie calendar of P.Nigidius Figulus”, VDI, 116. 1971, 107-116. A. Traglia, «Nigidio Figulo. Un grande erudito latino diinenticate», CES, 16, 1977. IT Liuzzi Nigidio Figulo, astrologo e mago. Tostimonianzo oframmonti, Lecce 1983. (3. AmpoLo, «Lette socialí in Italia ceutrale. Un documento controverso: u calendario brentoscepico attribuito a Nigidie Figulo>’, Opus. 9-10, 1990-1991, 185-197. A. Luid, «lineare e la profezia di Nigidie Figulo”, (3/SA, 19,1993, 239-244. NILO 1/lumen Nilus, NeIXú,c): ¡4. Hermann. «Ver Nil und die Christen”, JbAC, 1959, 30-69. D. Wortn>ann, <=Kesmegenieund NiIflut>’, si, 166, 1966, 65-66. 0. Bonneno, La crue du Nil, divinité égyptienne d travors 1000 ans dAsistoire, 1964. NC. Clay, «Nilus aud thc feur Season”. NC 1970, 71-87. MO. Jentel, «Un tissu copte inédis représentant le dieu Nil”, ArcizéologieauLovant. RecueilR. Saida, 1982, 443-450. L. Kakosi, “TheNile, Euthenia and UseNymphs», JEA,68, 1982, 290-298. E. Sinion, «Aigypsos Neilos. Archaisehe Darsteilingen des Nil», Wissenscizaft umi E.xistonz (Wiirzb.Jb., ns. 1), 1985, 95-lOS. MO. Jentel, “La répresentatien du Nil sur les peintures es les mosalques et leur conteste architectural», Ecizos du Mondo Classiquo, 31, 1987, 209-216. M. G~rg. «Neilos und Domitian. Em Beitrag zur spátantiken Nilgott-Ikonegraphie’, Religion unó Erizo Agyptens. . .zu Eizren A. Róhling, Wiesbaden, 1988, 65-82. 13. Bonnean, «Le cyele du Nil: aspecís adnainistratifs á l’époque gréce-remaine», 55FF, 120, 1991. M. Kertsch, «Oregor von Nazianz und Johannes Chrysestomus bei Nilus dem Asketen», GB, 18, 1992, 149-153. MO. ,Jentel, «Neilos”, LIMC, VI, 1992, 720-726. D. Bonneau, «La divinité du Nil sons le principal en Egypte”, ANRW 11.18.5, 1995, 3195-3215. R. Cribiore. «A l-lymn te the Nile’>, ZPE, 106, 1995, 97-106. P.G.P. Meyboouj. Pie Nilo mosaic of Palestrina, Early Evidonce of Egyptian Religion in I/aly. Leiden 1995. —iiios. Romana Reilgio / Reilgio romanorum Diccionario Bibliográfico 293 NINFAS: J.H. Waszing, «Camena», C&M 17, 1956, 139-149. M. Guarducci, “Apello e le 4) 17, 1962, 69-74. 0. Beeatti. «Ninfa e divinitñ Ninfe». Rerid. Accad. Naz. Lincei (ser.8 marine», StudiMiscelanei 18, 1971, 68ss. J.M. Paliler. «“Raptes a diis hemines dici (Tite- Live, XXXIX, 13): les Baechanales et la pessessien par les nymphes», Mélanges i. Heurgon, ti, Roma 1976, 1976, 731-42. J.P. Darinon, Nympharunz domus. Les pavemenisde la maison des Nympizes a Néapolis NINFEOS: A. Sartre, «Le nymphée et les adductions d’eau A Soada-Dienysias de Syrie au Ile siécle ap. J.C.», Kt6na, 17, 1992. 133-151. DIC. Bruhart, «The African Demestie Nymphaeum», AJA, 99, 1995, 352-353. NIÑOS: W.W. Fowler, «‘Flie religieus meaning of Use Toga Praetexta of reman elijldren», Roman Essays and !n/erpretatiott, Oxford 1925, 42-52. ‘F. Hopfner, “Die ICindermedien in den griecfflseh-~gyptisehen Zauberpapyri», Seminarium Kondakoviattum (dediées NP. Kondakov), Praga, 1926, 65-74. 0. Engels, «The problem of female infanticide in te Graeco-Roman world», CPit 75, 1980, 112-120. GP. Warden, «Bullae, reman customn and Italie tradition”, Op.Rom., 14, 1983, 69ss. J.M. Pailler. L’izéri/age d’Hannibal. Méres etfils á Romo aprislo nzort desp?res, Coil. de Pallas. Actualité de l’Antiquité, Toleuse. 1985. iP. Neravdau. «La loi, la camine el le chagrin. Réflexions sur la mart des enfants”, en La man, les morís, Caen, 1987, 195-208. E. Oldenziel, «The Historiegraphy of Infanticide in Antiquity. A literatura», Sexual Assymetry, Amsterdam, 1987, 87-108. M. Golden, «Vid Use Ancient care when their Childern died?», G&R, 135, 1988, 152-163. ‘Fh. Wideínann, Adults ansi Childern in tIte Roman Empire, London Reutledge, 1989. Varios, Enfants 0/ onfances daris les myíologies. Actas du celeque. Nanterre 1992. F. Baratte. «Deux portraits d’enfants isiaques’>, RA. 1993, 101-110. W.V. Harris, «ChId-expenses inthe Reman Empire», JRS 84, 1994, 1-22. iB. Rives, «Tertulian en Child Sacritice», MR, 51, 1994, 54-63. lB. Rives, «Human sacrifices among pagans and Christians», JRS, 85. 1995, 65-85. NOCHE (Nox, nix, nixus, Nó~): 1-1. Petersmann, «Lucina Ni.rtzsque pares. Die Geburtsgettheiten in Ovids Met. IX 294. Variationen ames mythologischen Motivs», RItM, 133, 1990, 157-175. ¡4. Papastavrou, «Nyx», LIMC. VI, 1992, 939-941. -HÉC.ATE. NONAE CAPROTINAE: ti. Pestalozza, «Juno Capretina», SMSR 9, 1933, 38-71. V. BasanotT, «Nenae Cnprotinae». Latonzus, 8, 1949, 209-216. W. Buhíer, «Dha doppelte Erzáhlung des Aitiens dar Nenne Caprotinae bei Plutareh», Maia 14, 1962, 271-282. M. Lejeune, «Capretina”, REL 45, 1967, 194-202. P. Drossart, «La théatre aux Nenes 294 8. MONTERO - S. PEREA Capretuies (A propos de Vanen, Do Lingua Latina 6, 18)», RPiz 48, 1974, 54-64. P. Drossart, «Nense Caprotinne: la fausse capture des Aurores”, RHR 185, 1974, 129-139. NONALIA: S. Weinstock. «Nenalia sacra”, RE, 17, 1937, 861-2. NONNO DE PANÓPOLIS (Religión de/en): P. Chauvin, «Nennos de Pannopolis entre paganisma et cliristianisme», BAC» 45, 1986, 387-396. E’. Vian, «Les cultas paiens dans les Dionisiaques da Nennos: dude de vecabulaire», REA, 90, 1988, 3-4, 399-410. T. Duc, «La question de la cehérence dans les Dior,ysiaques de Nonnes dc Panopolis», RPII., 64. 1990, 181-191. R.F. Newbold, «Soma Problerus of Creativity in Nonnus’s Dionysiaca», Cl. Ant., 12, 1993, 89-110. F. Vian, «Théegamies et sotériolegie dans les Dionysiaquos de Nonnos», JS, 1994, 198-233. 1. Rutherford. «Apoilos Other Gente: Proclus on Nonos and 1-lis Sonree”, CPIt., 90, 1995. 354-361. NOVENSIDES: E. Vetter. ‘ NUMA: E. Cochhia, “Sahara Numne Carmen», RIal 1.2, 1917, 1-19; 11,1, 1919, 1-16. A. Delatte, «Les doctrines pythagoriciennes des livres de Nimia”, Acad.RoyalBelg.Bull.Lott. 22, 1936, 19-40. A. Delatte, «La philosephie des livres de Numa», Buíl. Acad. royale do Bolgiquo, 1936, 28-40. E. Ribezzo, «Nuria Pompihio e la riforma etrusca della religione primitiva di Roma», Rond.Lincei, 7, 11-22, 1950, 543-573. G. Piccaluga, «Numa e u vine», SMSR, 35, 1964, 99-103.K.R. Prowse, «Nema and the Pythagoreans: a Curious lncident’,, C&R, 11, 1964, 36-42. L. Cracco Ruggini. «Simboli di baltaglia ideologica nel tardo ellenisnio (Roma. Atene, Cestantinopoil; Numa, Empedocle, Criste)», Studi storici O. Ber/olini, 1, Pisa. 1972, 177-300. E’. delia Corte, «Nemee le streghe». Maia 16, 1974, 3-20. M. Durante, «Lettura del Sahara Numae Carmen”’, MCr 10-12, 1975-1977, 191-203. R. Zoepifel. «1-ladrian afid Nema”, CItiron, 8. 1978, 391-427. E. Lienard, «Les calendriers dc Numa», Grec et lotin en 1980, Bruxelles, 1980, 75-87. A. Grilhi, «Numa, Pitagora e la politica antiscipionica», Roligione o politica nel mondo antico, Milano, 1980, 186-197. E. Gablia, «The Cellegia of Numa: problems of Methodand Pelitical Ideas”, JRS 74. 1984, 81- 86. 1. Martlnez-Plnna, <‘La reforma de Nema y la formaciónde Roma», Corión 3,1985, 97- 124. K. Rosen, «Ole falsehen Numabúchar. Pelitik, Religion und Literatur in Rom 181 v.Chr>’. Chiron, 15, 1985, 65-90. M. York, Tizo ronzanfes/ival calendarofNuma Ponzpiliu.s, New York 1986. 1’. Panitschek, «Numa Pompihius als Sehúler des Pythagoras>’, 80, 17, 1990, 49-65. V. fluchheit, «Plutacb, Ciceround Livius libar die I-fumanisierung Roms durch Kónig Nema», Symb. Osí., 66, 1991, 71-96. A. Storchi Marino, «(3. Marcio Censorino, la Ietta politica interne al pentificato e la formazione della tradizione liviana su Numa», Aion (arch.), 14, 1992, 105-147. V. Buchhe¡t, «Numa-Pythagoras in dar DeutongOvids”, Hermos, 121, 1993, 77-99. A. Derenietz, «Linvantion étymologique dans le mythe de Nema», Eupizrosyne 25, 1997, 251-259. NUMEN: A. Grenier, «Numen. Observations sur l’un des élements prirnordiaux dala religien remaine”, La/onzas, 6, 1947. 297-316. 1-li. Rose, «Numen und mana», ADiR. 44, 1951. 109- 120. W. Poetseher. «Numen», Cynzna.sium, 66, 1959, 353-374. Hl. Rose, «La religión mitológica romana, cap. 1: Numen», en liO. James (dir.), Hiaoria de las Religiones, Romana Religio 1 Religio romanorum Diccionario Bibliográfico 295 Barcelona 1963, vol. 1, 463-493. D. Fishwick, «Genius and Numen”, HTItR 62, 1964, 356- 367. D. Fascino, «Numen. Refléxiens sur sa natura at sen róla», RCCM, 13, 1971, 3-20. JA. North, «Praasens Divus”, JRS, 65, 1975, 171-7. K.D. Fabian, “Ex nuinine dea? tilberlegungen zum numinosen Ursprung dar rómisclian Góttin luno», Festscitr. C. Radke. 1986, 102-115, 0. Fishwick. «Sanctissimum numen: Emperor or God?”, ZPE, 89, 1991, 196- 200. i.C. Mann, «Numittibu.sAug.», Britannia, 22, 1991, 173-177.0. Fishwick, «La numen impérial en Afrique romaine», en Histoire et arcitéologie de 1‘Afrique du Nord, Y Colloque mt., Paris 1992, 83-94. HG. Parker. «Remaní numen soli: Faunus in Ovids Fasti», TAPIr. <4, 123, 1993, 199-217. Ci. Simpson, “‘Real Geds”, Britannia, 24, 1993, 264-265. M. Clauss. «Deuspraesens. Der rómischar Kaiser als Gett», Klio, 78, 1996, 400-433. 5. Perea, «Numen, deus praesena. (Reflexiones elementales sobre el concepto de dios en la religión romana)», Bol.SECR 8, 1998, 23-29. NUMEN AUGUSTI: DM. Pippidi, «Le numen Augusti. Observatiens sur une forme occideníale do culta impériale», BEL, 9, 1931, 83, 112. L.R. Taylor, «‘Fiberius’Ovatie and the Numen Augusti», AJPAs 58, 1937, 185-193. W. Pótscher, <‘Numen und Numen Augusti”, ANRW 11.16.1, 1978, 355-392. 1. Cels-Saint Hilaire. «Numen Augusti et Diana de l’Aventin. Le témeignage de l’ara narbonensis”, Los grandesfigures religiouses, Paris 1986, 455-502. D. Fishwick, ‘