Türk Romaninda Erkek Egemen Topluma Başkaldiran Kadinlar (1872-1960)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI YENİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI TÜRK ROMANINDA ERKEK EGEMEN TOPLUMA BAŞKALDIRAN KADINLAR (1872-1960) DOKTORA TEZİ Hande BALKIZ BURSA, 2017 T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI YENİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI TÜRK ROMANINDA ERKEK EGEMEN TOPLUMA BAŞKALDIRAN KADINLAR (1872-1960) DOKTORA TEZİ Hande BALKIZ Danışman: Prof. Dr. Alev SINAR UĞURLU BURSA, 2017 ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Hande BALKIZ Üniversite : Uludağ Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı : Yeni Türk Edebiyatı Tezin Niteliği : Doktora Tezi Sayfa Sayısı : IX+357 Mezuniyet Tarihi : Tez Danışmanı : Prof. Dr. Alev SINAR UĞURLU TÜRK ROMANINDA ERKEK EGEMEN TOPLUMA BAŞKALDIRAN KADINLAR (1872-1960) Tanzimat Fermanının ilanından 1960 yılına kadar uzanan süreç Türk toplumu için siyasî, sosyal ve ekonomik alanda köklü değişimlerin yaşandığı bir zaman dilimini ifade etmektedir. Özellikle kadınlar için yeni kimlikleri beraberinde getiren modernleşme/Batılılaşma çalışmaları yazarlarca sanatsal boyuta aktarılmıştır. Gerçek dünyada eğitim ile bilinçlenen kadınların dile getirdikleri tepkiler roman kahramanlarının düşüncelerinde ve tavırlarında da değişimlere sebep olmuştur. Bu çalışmada 1872-1960 yılları arasında yazılan romanlardaki kadın kahramanların erkek egemen toplum düzeni ve onun değerlerine başkaldırı biçimleri incelenmiştir. Yeniden yapılandırılan toplumsal cinsiyet rolleri, romanlarda özel/mahrem ve kamusal alandaki yerini sorgulayan, eril tahakküme başkaldıran ve kendine yeni haklar talep eden kadın kahramanlar vasıtasıyla sunulmuştur. Bu nedenle çalışmada öncelikle başkaldırı ve kadın arasındaki bağlantıyı açıklayıcı kılmak için toplumsal cinsiyet, başkaldırı, feminizm ve kadın hareketleri konuları değerlendirilmiştir. İncelenen romanlardaki kadın kahramanların erkek egemenliğine gösterdikleri tepkilerin ev içi (özel/mahrem alan) ve ev dışı (kamusal alan) olmak üzere iki alanı ilgilendirdiği tespit edilmiştir. Bu tespitten hareketle kadın kahramanların başkaldırıları özel/mahrem alan ve kamusal alan ayrımında değerlendirilmiştir. Kadın kahramanların özel/mahrem alandaki başkaldırılarının daha çok eşlerine ve babalarına yönelik olduğu ve görücü usulü evlilik, çok eşlilik gibi kadını ötekileştiren, ikincilleştiren konulara odaklandıkları tespit edilmiştir. Eğitimle edinilen bilinç kadınların mahrem alandaki başkaldırılarını kamusal alana da taşımıştır. Eğitim aldıkça kendini tanımaya başlayan ve başlı başına bir birey olduğunu fark eden kadın kahramanlar çalışma hayatı, siyasî hayat ve huhukî hayattaki eril tahakküme de başkaldırmışlardır. i Çalışma içerisinde cinsiyetçi yaklaşım olmaması adına kadın ve erkek yazarlar arasında bir ayrım yapılmamıştır ancak yazarların kadın başkaldırısına dair aldıkları tavır farkları belirtilmiştir. Erkek yazarların konuya, hâkim kültürel kodlar aracılığıyla baktıkları ve genellikle erkek egemen geleneksel yapıyla uzlaştıkları tespit edilmiştir. Kadın yazarların ise konuyu çok katmanlı ele aldıkları ve geleneksel ahlâkı kadın lehine sorguladıkları görülmüştür. Çalışmanın sonunda kadın veya erkek yazarların konuya benzer duyarlılıkla yaklaştıkları, gerçek dünyadaki kadın hareketlerinden etkilendikleri ve kadın kahramanlarına erkek egemen topluma başkaldırma fırsatı verdikleri tespit edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Feminizm, toplumsal cinsiyet, kadın, başkaldırı, erkek egemenliği, ataerkil. ii ABSTRACT Name and Surname : Hande BALKIZ University : Uludağ University Institution : Social Science Institution Field : Turkısh Language and Literature Branch : Modern Turkısh Literature Degree Awarded : PhD Page Number : IX+357 Degree Date : Supervisor : Prof. Dr. Alev SINAR UĞURLU WOMEN, REBELLED AGAİNST THE MALE DOMİNATED SOCİETY İN TURKISH NOVEL The process that continued from Ottoman Reformation’s declaration to 1960 infers a time period being lived radical changes in political, social and economical are for Turkısh society. Modernization/westernization studies that bring new identities especially for women have been passed on artistic dimension by the writers. Reactions of the women becoming concious by the help of education in real World cause the changes in novel characters thoughts and attitudes too. İn this resarch, the rebellion forms of the female characters in novels written between the years of 1872 and 1960 against male-dominated socail order and its values have been studied. Restructured gender roles are presented by means of female characters in novels that interrogate their places in private and public areas, rebel male domination and ıssue new rights for themselves. Therefore, to explain the relation between rebellion and women clearly issues of gender role, rebellion, feminism and women movements re evaluated in the resarch primarily. It has been identified that the reactions of the female characters in the studied novels to the male domination are related to two areas of indoor (private) and out of home. On the basis of this identification, female characters are evaluated at private area and public area. It has been identified that female characters’s rebellion in their private area is against especially their fathers and husbands and they focused on the issues like polygamy and arranged marriage which maket he women marginalize and subordinatione. The iii main reason of women’s reaction to their family and husbands is linked to the rise in their educational level. The cosnciousness coming with education transfers womens’s private area rebellion to the public sphere. Female characters starting to know themselves and realising that they are an individual person by the help of education have rebelled the male domination in political life, legal life and work life. İn reasorch, it isn’t discriminated between men and women writers in order not to have a sexist approach. But writers behaviour differences against women rebellion is expressed. It has been identified that men writers handle the subject throgh the dominant culturel codes and generally compromise with the male dominant traditional structure. On the other hand, it has been seen that women writers handle the subject delicately and examine traditional morality in favor of women. At the end of the resarch, it has been identified that men and women writers approach the subject with similar sensitivity, are influenced by the women’s movements in real world and give an apoortiunity to their female characters to rebel the male- dominated society. Keywords: Feminism, Restructured gender roles, woman, rebellion, patriarchal. iv ÖNSÖZ Modernleşme/Batılılaşma çalışmalarının en önemli hedeflerinden biri kadının özel/mahrem ve kamusal alan içindeki yeri konusunda yeni düzenlemelerin yapılmasıdır. Zira yeni toplum inşası kadın-erkek tüm bireyleri ilgilendirmektedir. Bu nedenle yapılması planlanan modernleşme çalışmalarının birçoğu, büyük ölçüde ataerkil sisteme göre işleyen devlet düzeninin toplumsal cinsiyet rollerinde yapacağı değişimlere işaret eder. Eğitim alanında yapılan düzenlemelerle bilgi ve bilinç seviyesi artan kadınlar kendilerini destekleyen aydın erkeklerin de yardımıyla hem gerçek hem de kurgu dünyada kendilerine yeni haklar talep etmeye başlar. Bu hak talepleri, eğitim hakkından hareketle sosyal hayata, çalışma hayatına ve siyasî hayata doğru genişleyerek ilerler. Hayatın her alanında erkeklerle eşit biçimde yer almaya çalışan, birey olduklarını vurgulayan kadınların çabaları edebî bir tür olan romanda da kendine yer bulur. 1872’den 1960’a kadar yazılan romanlarda yazarların toplumsal cinsiyet rollerindeki değişimleri algılama biçimleri kadın kahramanlar aracılığıyla aktarılır. Romanlarda erkek egemen toplum yapısına itiraz eden, başkaldıran ve çözüm üretmeye çalışan kadın kahramanlara sıkça rastlanır. Öncelikle tanıştığımız ilk günden bu yana bana inanan, tezimin her aşamasında yanımda olan, bana yol gösteren, destekleyen, tezimi titizlikle okuyup eleştirileriyle ufkumu açan, öğrencisi olmaktan onur duyduğum danışmanım Sayın Prof. Dr. Alev Sınar UĞURLU’ya saygıyla çok teşekkür ederim. Doktora eğitimine başlamam için beni teşvik eden, cesaret veren Sayın Doç. Dr. Mesut TEKŞAN’a, çalışmam boyunca yardımını esirgemeyen, beni motive eden Doç. Dr. Beyhan Kanter’e, maddi ve manevi her koşulda yanımda olan canım aileme çok teşekkür ederim. Çalışma boyunca teknik desteğini esirgemeyen, kaynaklara ulaşmamda çok yardım eden Tayfun BARIŞ’a, kar kış demeden benimle birlikte kütüphaneleri gezen, yazdıklarımı sıkılmadan okuyup hep moral veren arkadaşlarım Neval ORMAN, Mehtap TEKİN, Ayşegül TAMER ÖZKAN, Özge ÇETİN ve Yelda TANRIVERDİ’ye çok teşekkür ediyorum. v İÇİNDEKİLER ÖZET..................................................................................................................................i ABSTRACT.....................................................................................................................iii ÖNSÖZ ..............................................................................................................................v İÇİNDEKİLER...............................................................................................................vii KISALTMALAR.............................................................................................................ix GİRİŞ ..................................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM BAŞKALDIRI ve KADIN 1. BAŞKALDIRI