YÖRESİNİN STRATİGRAFİSİ Stratigraphy of Zile (Tokat) Region

Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 35, 35 - 46, Ağustos 1992 Geological Bulletin of Turkey, V. 35, 35-46, August 1992

ZİLE (TOKAT) YÖRESİNİN STRATİGRAFİSİ Stratigraphy of Zile (Tokat) Region

MEHMET AKYAZI C.tX Müh, Fak, Jeoloji Müh. Bölümü, SİVAS «MAHMUT TUNÇ C.Ü. Müh. Fak, Jeoloji Müh, Bölümü, SİVAS

ÖZ: Bu çalışmada, Zile (Tokat) yöresinin ayrıntılı stratigrafisi ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

# Çalışma alanının temelini oluşturan Turhal Metamorfitleri, düşük derece metamorfizma ürünleri olan, mikaşist, kalkşist, epidotşist, milonit-gnays, metakumtaşlan ve metakuvars kumtaşlanndan oluşan Permo-Triyas yaşlı matriks ile bu matriks içerisinde yüzer durumda bulunan, metamorfizma öncesi havza kenarından taşınmış Permiyen yaşlı mermer bloklarından oluşmuştur* Kırmızı-pembe renkli kireçtaşlarından oluşan, Üst Jura- Alt Kretas© yaşlı Carcurum Formasyonu, bu temel kaya- larını açılı uyumsuzlukla üzerlemektedir. Çalışma alanında geniş yüzlekler halinde gözlenen, Hacılar Formasyonu, Carcurum Formasyonu,üzerinde açılı uyumsuzlukla yer almaktadır. Killi kireçtaşı fasiyesindeki Savcı Üyesi ile kumlu kireçtaşı fasiyesindeki Kayganlı Üyesi'nden oluşan bu formasyona ait örneklerin paleontolojik ve biyostratigafik incelemeleri sonucunda, Globotrun- cana havnnensis, Gansserina gansseri ve Âbathomphalus nıayaroensis olmak üzere üç adet planktonik ^Jpramİnifer biyozonu ayırtlanmıştır* Lütesiyen trasgresyonunun ürünleri olan Çekerek Formasyonuma ait birimler, Hacılar Formasyonu üzerinde açısal uyumsuzlukla yeralmaktadırlar. Taban konglomerasıyla başlayan ve kumtaşı, killi kireçtaşı ile devam eden bu birimin üzerine de yeni açısal uyumsuzlukla, sığ deniz fasiyesi ürünleri olan; jipsli, tebeşirli ve tüflü kiltaşlarmdan oluşan Pliy- osen yaşlı Kemerkaş Formasyonu gelmektedir. Çalışma alanında gözlenen en genç birimler ise» Kuvatemer yaşlı taraça çakıllarıdır. Bölgenin jeolojik evriminde Laramiyen, Anadolu ve Pireniyen fazlan oldukça önemli rol oynamışlardır. Bu tektonik har- eketlerle KD-GB doğrultulu kıvnmlanmalar ve bu kıvrım eksenlerine koşut sürüklenimler gözlenmiştir,

ABSTRACT; In this study, the sttatigraphical characters of Züe (Tokat) are clarified in detail, * Hie base of the studied area which are named as Turhal metamorphifces is the tow grade metamorphose rocks as quarteite, micaschist, calcschist, epidot-schist» milonite-gneiss, metosandstone ve metaquartz-sandstone in Peimo-Triassic age, Permi- an limestone became marble blocks after metamorphism and located in Permo-Triassic matrix. The basement rocks are unconformably overlain by Carcurum Formation (Upper Jurassic- Lower Cretaceous) consisting if red- pink limestones. Carcurum Formation is unconformably covered by Hacılar Formation of Maesttichtian age. The paléontologie investiga- tion of several samples taken from Savcı member consisting of clayey limestones and Kayganlı member consisting of sandy limestones of Hacılar Formation indicate that there planctonic forminifer biozones such as; Globotruncana havanensis, Gansserina gansseri and Abathomphalus mayaroensis, £- During Lutetian transgression, Çekerek Formation was unconformably located on Hacılar Formation, This formation contains conglomerate, sandstone and clayey limestones. These rocks are overlain by the shallow marine faciès of gypsium, tuff and claystone of Pliocene Kemerkaş Formation showing angular unconformity. The youngest rocks are Quaternary grav- els and pebels in the studied area, Laramian, Anatolian and Pkenian phases are important in the geological evolution of this area. The several NE-SW fold- ings and overthmsts which are parallel each other are seen in this tectonic region.

35 AKYAZI-TUNÇ

ji problemlerine ışık tutacak özellikte olduğu bilerlenen yerlerden 7 adet ölçülü stratigrafi kesiti yapılmış ve derlenen 235 adet örnek; petrografi, sedimantoloji ve özellikle paleontoloji açısından incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda elde edilen veriler ışığında, bölgede yeralan ve Maes- trihtiyen yaşlı olduğu saptanan kireçtaşlan, Hacılar For- masyonu olarak adlandırılmıştır. Bu formasyon içerisinde, killi kireçtaşı fasiyesindeki Alt-Orta Maestrihtiyen yaşlı Savcı Üyesi ile kumlu kireçtaşı fasiyesindeki Kaygan^ Üyesi ayırüanarak tanımlanmıştır. Derlenen örneklerin üzerinde yapılan biyostratigrafik incelemeler sonucunda, formasyon içerisinde; Alt Maestrihtiyen yaşlı, Globo- trımeana havanensis, Orta Maastrihtiyen yaşlı Gans* serina gausser! ve Üst Maestrihtiyen yaşlı Abathom^ Şekil 1 Yerbuldum Hartası phalus mayaroenşîs biyozonu ayırtlanarak tanımlan- Figure I Location map. mış, Türkiye ve Dünya'daki benzer çalışmalarla karşüa- ştınlmışür (Tablo 1), GIRIŞ İnceleme alanı» Karadeniz Bölgesinde, Tokat iline STRATİGRAFİ I bağlı Zile ilçesi çevresinde yeralmaktadır. 1/25,000 ölçekli Turhal Metamorfitleri (Ptet) Çorum H23-b3 ve b4 paftalarının güney yarısında* Çorum Baykal (1947); Blumenthal (1950); Okay (1955); Sey~ H35-Cİ ve c2 paftalannın kuzey yansında yer alan çalışma men (1975); tarafından "Ayrılmamış Paleozoyik" olarak alanı yaklaşık 200 km2 lik bir alanı kapsar (Şekü 1). tanımlanan bu birim, Koçyiğit (1979) tarafından "Tokat İnceleme alanı ve yakın çevresinde 1947 yılından itiba« Grubu", Yılmaz (1980) tarafından "Tokat Formasyonu"] rent değişik araştırıcılar tarafından, jeoloji amaçlı çalışma- Özcan (1980) tarafından "Turhal Grubu" olarak adlandırılan lar yapılmıştır, Baykal (1947), Blumenthal (1950), Okay birim Gökçe (1983) tarafından ise "Turhal Metamorfitleri" (1955), Alp (1972), Seymen (1975) üe Özcan ve dğl. (1980) olarak adlandırılmıştır. genel jeoloji amaçlı, Koçyiğit (1979) ve Tatar (1983) tekto- Erzincan'dan Amasya'ya kadar uzanan métamorfik zo- nik amaçlı, Yılmaz (1981) petrografi amaçlı, Gökçe (1983) nun bir parçasını oluşturan Turhal Metamorfitleri, ince1 maden jeolojisi amaçlı çalışmalar yapmışlardır. lerne alanının kuzeybatı kesiminde yüzeylemektedir. Bölgenin ayrıntılı stratigrafisinin ortaya konulması Çokçaabdal Köyü güneyinde Eosen yaşlı Çekerek Formas- amacıyla yapılan bu çalışmada, amaca yönelik olarak ilk yonu» Akdoğan Köyü güneydoğusunda ise; Jura-Kretase aşamada bölgenin 1/25.000. Ölçekli jeoloji haritası (Şekil yaşlı Carcurum Formasyonu tarafından üzerlenen bu biri* 2) yapılmış ve tanımlanan birimler inceleme alanı yakın min kalınlığı hakkında kesin bir şöy söylenememelde biri çevresinde yüzeyleyen birimlerle deneştirilerek, yanal ve likte, inceleme alanında 300 m kalınlığa kadar eriştiği düşey dağılımları belirlenmiştir. Daha sonra yörenin jeolo- gözlenmiştir (Şekil 2)*

Tablo 1 Planktonik Fomminifer biyozonlannın karşılaştırılması. Table İ Correlation of the Planctonic Foraminifera biozones.

AKYAZI-TUNÇ

Düşük derecede metamorfızma izleri taşıyan Turhal Protopeneroplis sp., Textularia sp*, ve Miliolidae Metamorfitleri; kuvarsit, kalkşist, epidotşist, milonitg- gibi fosiller saptanarak birime Üst Jura - Alt Kretase yaşlı nays* mikaşist, metakumtaşı ve metakuvars kum« verilmiştir. taşlanndan oluşan matriks içerisinde yüzer durumda bulu- Birime ait kkeçtaşlarımn, tabanda mikrit dokulu olup, nan kristalize kireçtaşı bloklarından oluşmaktadırlar» üst doğru hem sparit dokuya geçmeleri hem de bol oolit ve Kristalize kireçtaşlanndan alman örneklerin ince kesit- sığ deniz foraminiferleri içermeleri, derin olan deniz or- leri üzerinde yapılan çalışmalarda fosil saptanmamıştır. tamının giderek sığlaştığını işaret etmektedir. Ancak, daha önce yörede incelemeler yapmış olan Hacılar Formasyonu (Kh) araştırıcılar; (Baykal, 1947; Koçyiğit, 1979; Yılmaz, Bu çalışmada yeniden adlandırılan birim adını, en iyi 1980;) birim içerisinde Permiyen yaşı veren Fusulina gözlendiği yer olan ve Zile llçesi'nin yaklaşık 6 km sp., Spharulina sp. ve Hemigordius sp, fosillerini GB'sında yer alan Hacılar Köyü'nden almaktadır. saptamışlardır. Bu nedenle bu çalışmada da kristalize Tip kesitin alındığı yer, H35 b4 paftasında (?4İ7oo- kireçtaşlarımn yaşı Permiyen olarak kabul edilmiştir. 4460000) başlangıç ile (?42ıoo - 446I400) bitiş koordinatları İçerisinde Permiyen yaşlı bloklar bulunduran metamorfik arasında yeralmakta olup, kesit doğrultusu GB'dan KB'ya matriksin üzerinde yer alan ve çalışma alanının yakın doğrudur» çevresinde yüzeyleyen Alt-Orta Jura yaşlı Karakese For- Yardımcı kesitlerden, Kazanlar Dere (I) kesiti, Çorum masyonu (Özcan, 1980) ile, çalışma alanının kuzey- H35 b4 paftasında (?4Öooo - 446I400) başlangıç ile (7399oo - batısında yüzeyleyen Üst Jura-Alt Kretase yaşlı Carcurum 4461900) bitiş koordinatları arasında yeralmakta olup, kesit Formasyonuna ait birimlerin metamorfizma geçirmediği doğrultusu GB'dan KB'ya doğrudur* gözlenmiştir. Bu nedenle, metamorfitlerinin Permo-Triyas Kazanlar Dere (II) yardımcı kesiti ise; Çorum H35 b4 yaşında olduğu ve Üst Jura öncesi metamorfizma paftasında (740500 - 6I200) başlangıç İle (74ûwo - 4462200) bitiş geçirdikleri sonucuna varılmıştır. koordinatları arasında yeralmakta olup kesit doğrultusu, Carcurum Formasyonu: (JKac) GD'dan KB'ya doğrudur (Şekil 2), Birim, Baykai, (1947) tarafından "Ayrılmamış Meso- Birimden aknan örneklerin ince kesitlerle yapüan sedi- zoyik", BlumenthaL (1955) tarafından "Amasya Kireç- mantolojik ve petrografik incelemeleri sonucunda, doku* taşlan" olarak adlandırılmıştır. Daha sonra, Alp (1972) ta- ların alttan üste doğru sparit, biyomikrit ve intrabiyosparit rafından "Carcurum Formasyonu" olarak tanımlanan ve ad- (Folk, 1968) olduğu saptanmıştır (Şekil 3). landırılan birim, Özcan vd, (1980) tarafından da Ferhat- İçerisinde Savcı ve Kayganlı üyeleri ayırüanan birimin kaya, Helvacı ve Karaömer formasyonları ile birlikte ayrıntılı litolojisi üyelerin anlatımında verilecektir. "Amasya Grubu" na dahil edilmiştir. Bu çalışmada da ay- Çalışma alanında 430 m kalınlıkta olduğu saptanan bi- nen kullanılmıştır. rim, 1/25.000 ölçekli ÇorumH35 b4 paftasında yeralan Çalışma alanının KB kesiminde yer alan Akdoğan Hacılar köyü batısında, haritalanamayacak ölçekte yüzlek köyü'nün KB'smdaki Palangeçe sırtlarında yüzeyleyen bi- veren Turhal Metamorfitleri'ne ait birimler üzerine Kuru- rim, Turhal Metamorfitleri üzerine açılı uyumsuzlukla ge- pmar Köyü batısında yeralan Gödelİez Deresi'yle Akdoğan lir. İnceleme alanında 210 m kalınlığa sahip olan birimin, ve Çokcaabdal Köyleri'nde ise; Üst Jura - Alt Kretase yaşlı 1 üzerinde Üst Kretase yaşlı Hacılar formasyonu açılı uyum- Carcurum Formasyonu üzerine uyumsuz olarak gelir, Biri- suzlukla yeralır. min üzerine de; Büyük Karayün, Hacılar ve Kurupmar Kırmızımsı renkli, silik köşeli metamorfik çakıllar Köyleri çevresinde Pliyosen yaşlı Kemerkaş Formasyonu, içeren ve derecelenme göstermeyen, karbonat çknentolu bir Savcı Köyü batısında Lütesiyen yaşlı Çekerek Formasyo- konglomera ile başlayan birim, üste dojpıı bej-toem yar yer nu açılı uyumsuzlukla gelmektedir. Çokcaabdal ve de pembe renkil olan, orta tabakalı ve kıvrımlı Akdoğan Köyleri güneyinde ise, yaklaşık D-B doğrultu- kireçtaşlarıyla sürer. Bu kireçtaşlarmın alt düzeyleri "sıkı sunda uzanan bir hat boyunca Permo-Triyas yaşh Turhal istiflenmiş" biyopelmikrit (Folk, 1968) dokusunda olup, Metamorfitleri birimin üzerine bindkmiştir (Şekil 2). bol pellet ile biyojen taneler (fbraminiferler ve bol miktar- Birim çalışma alanının çoğunlukla güney kesiminde 2 da radiolarialar) içerir. Üst düzeyleri ise, kötü yıkanmış olmak üzere GD ve KB kesiminde yaklaşık 40 km lik bir oolitli pelsparit dokusundadır ve bol olarak pellet ile alg yanal yayüıma sahiptir* kökenli çekirdeğe sahip oolit içerir. Formasyona ait kireçtaşlarından elde edilen örnekler Carcurum Formasyonu'na ait örneklerin ince kesitle- üzerinde yapılan ayrıntılı paleontoloji çalışmaları sonu- riyle yapılan incelemeleri sonucunda, Pseudotextula- cunda; Globotruncanella havanensis Voorwijk, rieiia sp,, Bîgenerİna sp*, Quinqueloculina sp,, Globotruncana arca (Cufshman) (L.l; Ş.3), G.citae

40 ZİLE YÖRESİNİN STRATİGRAFİSİ

Bolli (L,l; Ş,5), G. bulloides Vogler (L.l; Ş.4)s Rosi- Savcı Üyesi (Khs) ta fornicata (Plummer) (L.l; Ş.S), Gansserina gans« Bu çalışmada yeniden adlandırılan birimin adım en iyi seri (Bolli) (L.l; Ş.2) Eosîta contusa (Cushman) ? gözlendiği yer olan ve Zile llçesi'nin yaklaşık 10 km (JL1; Ş/7), Globotruncanîta stuarti (De Lapparent), GB'smdan yeralan Savcı köyünden almaktadır. Gt ituartiformls (Dalbiez), Gt* conica (White) (L,l; Birimin tip yeri, İ/25,000 ölçekli Çorum H35 el paf- Ş.6), Abathomphalus mayoroensis (Bolli) (LA; tası içerisinde Zile llçesi'nin yaklaşık 10 km GB'smda yera- ŞJ), Globigerinella sp,, Rugoglobigerina sp. lan Savcı Köyü dolayındadır* Tip kesitinin alındığı yer, (L.l; Ş,9), Heterohelix sp„ Textularia sp* ve Radio- H35 el paftasında (739soo - 4458200) başlangıç ile (?395oo - larialar saptanarak birime Maesttihüyen yaşı verilmiştir 4458900) bitiş koordinatlan arasında yeralmakta olup kesit (Tablo 2). t doğrultusu GB'dan KB'ya doğrudur, Birim, daha önce Özean vd, (1980) tamundan tanımla- Yardımcı kesitlerden» Kurupınar (I) kesiti, Çorum H35 nan Eğerkaya Formasyonu ile deneştMlebiiir, Ayrıca bi- b4 paftasında, (74I200 - 44599oo) başlangıç ile (?4Ösoo - rim, Yılmaz (1980) m çalışmasında yer alan Boztepe For- 4459500) bitiş koordinatlan arasında yeralmakta olup, kesit masyonu'na ait aynı yaştaki kireçtaşlanyla ve Koçyiğit doğmltusu, GB'dan KB'ya doğrudur* (1979) tarafından Tekneli Grubu kayaları ile de dene- Kurupınar (II), kesiti ise; Çorum H35 b4 paftası ştirilebîlir. içerisinde (?4Osoo - 44584oo) başlangıç ile (?4O5oo - 44594oo) Formasyonu ait birimler, bölgedeki yükseltileri oluş- bitiş koordinatları arasında yeralmakta olup, kesit turmakta olup bol kırıldı ve kıvrımlı bir yapı sunmak- do^ultusuj GB'dan KB'ya doğrudur, tadırlar* Genelde, sarımsı renkli, ince-orta tabakalı, pelajik killi Özcan vd. (1980), birimin tip yerini, çalışma kireçtaşlarmdan oluşan birimin tabanında yaklaşık 15 m alanımızın dışında kalan Eğerkaya'da gözleyerek birime kalınlığında alacalı renkli yumruiu kireçtaşiarı yeralmak- Eğerkaya Formasyonu adını vermişlerdir* Diğer bazı tacür. Çalışma alanında oldukça geniş bir alanda yüzeyleyen çalışmalarda olduğu gibi (Okay, 1955), bu çalışmada da bi- ve kalınlığı 270 m olan birimden alınan örneklerin ince ke- rimin gerçek tip yerinin Hacılar Köyü yöresinde yeraldığı siüeri üzerinde yapılan pettografik incelemeler sonucunda, saptanmıştır. Buradan yapılan tip kesitinin kalınlığı, yumruiu kireçta|lanmn sparit, üzerinde yeralan pelajik fa- Eğerkaya'dakinden daha kalın olup yaklaşık 430 m dir. siy esteki kireçtaşlarmm da biyomikrik (Folk, 1968) Ayrıca, bu kesitte Eğerkaya kesitinde görülmeyen çok zen- özellikle olduğu saptanmıştır. gin Planktoîük Foraminifem saptanarak, askat düzeyinde Çalışma alanının GB'smda Üst Jura-Alt Kretase yaşlı yaş saptanmasına olanak sağlanmıştır* Tüm bu nedenlerden Carcurum Formasyonu üzerine uyumsuzlukla gelen birim, dolayı birimin adı Hacılar Formasyonu olarak yeniden kuzey sınırları boyunca Kayganlı üyesine ait killi- kumlu adlandmlmışûr» kireçtaşlarına uyumlu olarak geçerken, batı sınırları boyunca, Eosen yaşlı Çekerek Formasyonu, KB sınırlan boyunca LEVHA I ise Pliyosen yaşlı Kemerkaş Formasyonu tarafından açılı Şekil 1 Abathomphalus mayaroensis (Bolü). uyumsuzlukla örtülmektedir, Şekil 2 Gansserina gansseri (Bolli), Birime ait lareçtaşianndan alman örneklerin ince kesit- Şekil 3 Globotruncana arca (Cushman)* leri üzerinde yapılan paleontolojik incelemeler sonucunda*, Şekil 4 Globotruncana bulloides Vogler» Globotrııncanella havanensis (Voorwijk), Globo- Şekil 5 Globotruncana citae Bolü. Şekil 6 Globotruncanita conica White. truncana arca (Cushman) (L.l; Ş,3), G* bulloides Şekil 7 Rosita con tuşa (Cushman). (Vogler), (L.l; Ş .4), Rosita fornicata (Plummer) (L.l; Şekil 8 Rosita fornicata (Plummer). Ş.-8), Gansserina gansseri (Bolli) (L.l; Ş.2), Rosita PLATE I costusa (Cushman) (L.l; S.7), Globotruncanita conica (White) (L.l; Ş,6), Gt stuarti (De Lapparent), Gt Figure Ï Abathomphalus mayaroensis (Bolli), stuartiformis (Dalbiez), Rugoglobigerina sp-, Het^ Figure 2 Gansserina gansseri (Bolli)« Figure 3 Globotruncana arca (Cushman). erohelix sp., Textularia sp. ve Radiolaria fosilleri Figure 4 Glubotruncana bulloides Vogler, saptanarak birime Ait-Örta Meastrihtiyen yaşı verilmiştir Figure Globotruncana citae Bolli, (Tablo 2). Figure 6 Globotruncanita conica White. Birimin Özcan ve dğL, (1980), tarafından tanımlanan Figure 7 Rosita contusa (Cushman). Figure 8 Rosita fornicata (Plummer). Akyokuş Üyesi ile deneştkilebilir. Özcan ve dğL (1980), birimin tip yerini, çalışma

ZİLE YÖRESİNİN STRATİGRAFİSİ

alanının dışında kalan Eğerkaya'da gözleyerek birime Ak- paftasında olup Zile İlçesi'nin yaklaşık 8 km GD'sunda ye« yokuş Üyesi adını vermişlerdir. Fakat birimin yanal ve di- ralan Kayganlı Tepe'dedir, key dağılımının en iyi gözlendiği yer Savcı Köyü do- Tip kesitin alındığı yer, H35 b3 paftasında, (752ooo - layındadır. Ayrıca burada yapılan tip kesitte oldukça bol 4463400) başlangıç ile (7529ÖQ - 4462ÔOO) biüş koordinatları planktonik foraminifer saptanarak, askat düzeyinde yaş arasında yeralmakta olup kesit doğrultusu, KB'dan GD'ya saptanmasına olanak sağlanmıştır. Tüm bu nedenlerden doğrudıa\ dolayı birimin adı Savcı üyesi olarak yeniden ad- landırılmıştır. Yardımcı kesitlerden Dingiltop Tepe kesiti» Çorum H35 b3 paftasında (7528oo - 4464ooo) başlangıç ile (?532oo - Kayganlı Üyesi (Khk) 44Ö3300) bitiş koordinatlan arasında yeralmakta olup, kesit Bu çalışmada yeniden adlandırılan bu birimin adını, en doğrultusu KB'dan GD'ya doğrudur. iyi gözlendiği yer olan Kayganlı Tepe'den almaktadır. Akdoğan kesiti ise; Çorum H35 b4 paftası içerisinde, Birimin tip yeri, 1/25,000. ölçekli Çorum H35 b3 (737300 - 4464800) başlangıç ile (ıJlım - 4464soo) biüş koordi-

Tablo 2 İnceleme alanı Planktonik Foraminiferlerinin stratigrafik dağılımlan. Table 2 Sü-atigraphic cUsüibution of Planetonic Foraminiferas in the investigated area.

43 AKYAZI-TUNÇ nalları arasında yeralmakta olup kesit doğrultusu KB'dan foramİnifera daha az bentonik foramînifera içeren, miknt GD'ya doğrudur, dokulu pelajik kireçtaşları çökelmiştir. Bu durum Üst Sarımsı-kahverengi rengiyle arazide kolayca tanınan Maestrihiiyen'e dek sürmüştür. Üst Maestrihüyen'de deniz killi-kumlu ve kumlu kireçtaşlarmdan oluşan birimin giderek sığlaşmaya başlamış ve mikrit dokulu kireçtaş- çalışma sahasındaki kalınlığı 180 m dir* İnce kesitlerle lannm yerini, bentonik foraminiferalamı daha bol olarak yapılan petrografik ve sedimantolojik incelemeler sonu- gözlendiği intrasparit dokulu kireçtaşlan almıştır. cunda intrasparit (Folk, 1968) olduğu saptanan birim Birim, Maestrihtiyen sonundaki Laramiyen orojenezi içerisinde, ince kum boyutunda kuvars feldspat, serpatin ve ile kıvrımlanarak su üstü olmuştur. glokoni mineralleri gibi intraklasüar gözlenmiştir. Çekerek Formasyonu (Tç) Çalışma alanının GD'sunda yeralan Hacılar Köyü yöresinde Ait-Orta Maestrihliyen yaşlı Savcı üyesi üzerine Lütesiyen transgresyonunun ürünü olan bu formasyon uyumlu olarak gelen birim, çalışma alanının KB* sında Pa- îlkin Özcan ve dğL (1980) tarafından adlandırılmış ve bu Çalışmada da aynı adla kullanılmıştır. lank ve Akdoğan Köyleri yöresinde de?Üst jura-Alt Kratase yaşlı Carcurum Formasyonu üzerinde açüı uyumsuz olarak İnceleme alanının GB'smda, Küçükkarayün, Büyükka- yer almaktadır. Birimin üzerine, çalışma alanın KB1 sında rayün ve Fırmcık köyleri arasında kalan alanda yüzey- Permo-Triyas yaşlı Turhal Mctamorfitleri bindkmeli ola- lemektedir. Yer yer Turhal Metamorfitleri'nin, Carcurum rak gelmektedir, Pirim çalışma alanının değişik yerlerinde Foraıasyonu'nun ve Hacılar Formasyonu'nun üzerine açılı ise? Eosen yaşlı Çekerek ve Pliyosen yaşlı Kemerkaş For- uyumsuzlukla gelen birimin üzerinde de, yine açılı uyum- masyonları tarafından açılı uyumsuz olarak örtülmektedir, suzlukla Neojen yaşlı Kemerkaş Formasyonu yer aluc Genellikle çalışma alanının doğusunda olmak üzere Formasyonun tabanını oluşturan konglomera, kırmızı yaklaşık 15 km2 lik bir alanda yüzeyleyen birimin kalınlığı renkli, sparitik dokudaki bir çimentoyla bağlanmış, ultra- 160 m ölçülmüştür* mafik ve metamorfik kayaç parçalan ile bol planktonik for» Birimden alınan örneklerin ayrıntılı paleontolojik in- miniferalı ve radiyolarialı Üst Kretase ve paleosen yaşlı celemeleri sonucunda, Abathomphahıs mayaroensis kk^taşı çakdlannı içerir, 4-60mm arasında değişen boyut- (Bolü) (L,l; Ş.l), Giobotrımeanita stuarti (De Lap- lara sahip silik köşeli çakıllardan oluşan bu konglomera parent), Gt.conica (White) (L.l; Ş,6), Rosita con t usa dereceli olarak, karbonat çimentolu, kaba taneü, gevşek do- (Cushman) (L.l; S,7), Giobotrımcana arca (Cushman) kulu kumtaşlarma geçer, Formasyonun üst düzeylerini (L.l; S3), Giobotruncana citae Bolli (L.l; Ş.5)., oluşturan san renkli, pelajik, killi kireçtaşlan, yer yer met- amorfize olmuş mikrosparitik ve yer yer de biyomikrit do- Textularîa sp.s Cîbicides sp., Nodosariidae, Bulimini- dae, Bolvinidae ve Radiolaria fosilleri tanımlanarak birime kuya sahiptirler. Üst Maestrihtiyen yaşı verilmiştir (Tablo 2), Birime ait kireçtaşlan içerisinde, yalnızca çok bol ol- Birim Özcan ve dğL (1980) tarafından tanımlanan mayan Globîgerinella sp. ve Globigerînoides sp. Uzungeliş Üyesi ile deneşüriiebüir, gibi planktonik foraminiferler saptanabilmiştir. Ayrıca Özcan vd. (1980) yörede yaptıkları çalışmada Lütesiyer Özcan ve dğL (1980), birimin tip yerini, çalışma yaşlı fosiller saptanmışlardır. Bu verilerin ışığında birimir alanımızın dışında kalan Eğerkaya yöresinde gözleyerek bi- yaşı Lütesiyen olarak saptanmıştır, rime Uzungeliş Üyesi adını vermişlerdir, Fakat birimin yanal ve dikey dağılımının en iyi gözlendiği yer içerisinde bol Kemerkaş Formasyonu (Tk) planktonik fbrammifefa tanımlayarak, askat düzeyinde yaş Birim ilk defa Özcan vd, (1980) tarafından tamım saptayabildiğimiz Kayganlı Tepe'de yüzeylemektedir. Bu nedenle birim tarafımızdan Kayganlı Üyesi olarak ad- lanmış ve adlandınlmış olup bu çalışmada da aynı adla kul landırılmıştır, lanılmıştır. Çalışma alanında büyük bir alanda yüzlek veren v^ Örtamsal Yorum kendisinden yaşlı tüm birimleri açılı uyumsuzlukla örteı Birimin en alt düzeyinde gözlenen Moüusca ve Mercan bu birimin üzerine de çalışma alanının orta kesimlerinde kavkıları ile Alg parçalan içeren sparit dokulu ve yumrulu Kuvaterner yaşlı alüvyon gelmektedir. kireçtaşları, Maestrihtiyen transgresyonunun bölgede Formasyon tabanda yer yer tebeşirli, jipsli kireçtaş gözlenen ve sığ deniz fasiyesinde olan ilk tortullarıdır, Hızlı gelişen transgresyon sonucu, bölge derin deniz düzeyleriyle gevşek bir görünüm sunmaktadır. özelliği kazanmış ve buna paralel olarak, bol planktonik Çalışma alanındaki kalınlığı 90 m ölçülen bu birin

44 ZİLE YÖRESİNİN STRATİGRAFİSİ

içerisinde fosil bulunamamıştır. Ancak, straügrafik kon- Ganserina gansseri zonu mu ve önceki çalışmalardan (Seymen 1975; Koçyiğit Tanım: Ganserina gansseri (Bolli) nin ortaya 1979; Yılmaz 1980; Özcan vd, 1980) elde edilen verilere çıkışı ile Abathomphalus mayoroensîs (Bolli) nin göre, birimin yaşı Pliyosen olarak belirlenmiştir. ortaya çıkışı arasındaki süreçtir. Birim, Seymen (1975) tarafından tanımlanan Görkoy Çeşidi: Aşmalı menzil Zonu» Formasyonu, Koçyiğit (1979) tarafından tanımlanan Boy- Zonu tanımlayan: Bolü (1957)* upınar Formasyonu, Yılmaz, (1980) tarafından tanımlanan Yaş: Orta Maesttihtiyen. Kargın Formasyonu ile deneştirilebilir* Lokalitc: Bu zona ait fosil formları inceleme ala- Jipsli kireçtaşı» kiltaşı ve tüllü seviyelerden oluşmuş nında, Savcı üyesi'ne ait kireçtaşlarının üst düzeylerinden bu birim, volkanik etkilerde zaman zaman etkili olduğu sığ alınan örneklerde saptanmıştır, kapalı bir ortamın ürünüdürler. Yaygın Türleri: Gansserina gansseri (Bolli), Çalışma alanının en genç birimleri Kuvaterner yaşlı Rosita contusa (Cushman), Globotruncana bul» , taraça çakılları ve alüvyondur, loides Vogler, Globotruncana arca (Cushman), Globotruncanita stuarti (De Lapperent), Globo- BÎYOSTRATİÇRAFİ truncanita stuartiformis (Dalbiez), Maestrihtiyen yaşlı, bol planktonik foraminifer içeren Karşılaştırma Yorum: Orta Maestrihtiyen için, Hacılar Formasyonu içerisinde üç adet planktonik forami- Dalbiez (1955), Tunus'ta yapmış olduğu çalışmada Glob- nifer biyozonu ayırtianarak tanımlanmıştır. Bu biyozonlar otruncana contusa, Mohler (1966), Orta isviçre Alple- f yaşlıdan gence doğru şöyledir (Tablo 2), ri nde yapmış olduğu çalışmada Globotruncana contu-

sa contusa zonunu kullanmışlardır, Bolli (1957, 59» 66)i Trinidad'da, El-Naggar (1966) ve Beckman vd, (1967), Globotruncanella havanensis zonu Mısırda, Pessagno (1967), W, Gulf Coastal Plain Tanım: Globotruncanella havanensis (Voor- bölgesinde, Barr (1972) Libya'da ve Toker (1977), wijk)'in ortaya çıkışı ile Gansserina gansseri (Bol- Türkiye'de yapmış oldukları çalışmalarda, Globotrunca- li)'nin ortaya çıkışları arasındaki süreçtir. na gansseri zonunu kullanmışlardır (Tablo 1), Çeşidi: Aşamalı menzil Zonu, Abathomphalus mayaroensis zonu Yaş: Alt Maestrihtiyen« Tanım: Abathomphalus mayaroensis (Bolli) Lokalîte: Bu zonun fosil formları» Savcı üyesi'ne ait nin yaşam süreci Abathomphalus mayaroensis zonu kireçtaşlarmm alt düzeylerinden alınan örneklerde sap- olarak tanımlanmıştır. tanmıştır. Çeşidi: Menzil Zonu. Yaygın Türleri: Globotruncanellla hava- Zonu Tanımlayan: Bolli (1957). nensis (Voorwijk), Globotruncana arca (Cushman), Yaş: Üst Maestrihtiyen, G. bulloides Vogler, Rosita fornicata (Plummer), Lokalite: Bu zona ait fosil formları, inceleme

Rugogiobİgerina sp.s Globigerinella sp, alanında, Kayganlı üyesi'ne ait kireçtaşı örneklerinde sap^ 9 Karşılaştırma Yorum: Alt Maestrihtiyen için, tanmıştır. Dalbiez (1955), Tunus'taki çalışmasında; Globotrunca- Yaygın Türleri: Abathomphalus mayaroen* na arca, Bolü (1957, 59,66), Trinidad'da, Beckman vd sis (Bolli), Giobotruncanita stuarti (De Lapparent), (1967), Mısır'da ve Barr (1972), Libya'da yapmış oldukları Globotruncanita conica (White), Rosîia contusa çalışmalarda, Globotruncana triearinata, El-Naggar (Cushman), Globotruncana arca (Cushman), Globi- 1(1966), Mısır'da yapmış olduğu çalışmada, Globotrun- gerinella sp. cana fornicata, Pessagno (1967), W, Gulf Coastel Karşılaştırma Yorum: Üst Maestrihtiyen için Plain bölgesinde yapmış olduğu çalışmada Rugotrunca- Dalbiez (1955) Tunus'ta yapmış olduğu çalışmada, Glob- na subcircumnodifer, Douglas (1967, 69), Kalifor- otruncana contusa, El-Naggar (1966) Mısır'da yapmış niya'da Toker (1977) ve Tunç (1980) Türkiye'de yapmış ol- olduğu çalışmada, Globotruncana esnehensis, Moh- dukları çalışmalarda, Globotruncana havanensis ler (1966) Om İsviçre AİplerTnde ve Barr (1972), Libya'da kzonunu kullanmışlardır (Tablo 1), yapmış oldukları çalışmalarda Globotruncana maya*

45 AKYAZI - TUNÇ roensis, Bolü (1957, 59,66), Trinidad'da» Bcckman vd, Douglas, R. G,, 1967, Upper Cretaceous biostratigraphy of (1967), Mısır'da, Pessagno (1967), W.Gulf Coastal Plain Northern California: First Intern, Conf. Planctonic bölgesinde ve Tokcr (1977) Türkiye'de yapmış oldukları Microfossils, 2,126-152. çalışmalarda, Abathomphalus mayaroensis zonunu Douglas, R. G., 1969a, Upper Cretaceous Planctonic Fo- kullanmışlardır (Tablo 1). raminifera Northern California: Parti- Systematiks: micropaleontology, 15,151-209, El-Naggar, Z/ÏL, 1966, Stratigraphy an Planctonic Foram- SONUÇLAR inifera of the Upper Cretaceous-Lower Tertiary succes- Yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen verilerden sion in the Esna-Idfu region Nile Valley Egypt: British yararlanılarak, aşağıdaki sonuçlar çıkarılmıştır. Mus. Bull Geology suppL 2,263p. 1. İnceleme alanındaki Maestrihtiyen yaşı birimler, Folk, R. L., 1968, Petrology of sedimantary rocks: Hissu- Hacılar formasyonu olarak tanımlanmış ve ad- pils Bookstror, Austin Tex* p,170. landırılmıştır, Gökçe, A., 1983, Turhal Antimon Yataklarının Maden 2, Hacılar fonnasyonu içerisinde, Alt-Orta Maestrihtiyen Jeolojisi: H, Ü. doktora tezi. yaşlı "Savcı üyesi" ile Üst Maestrihtiyen yaşlı Koçyiğit, A., 1979, Tekneli bölgesinin (Tokat güneyi) tek- "Kayganlı üyesi" tanımlanarak adlandırılmıştır, tonik özelliği: T.A.B.G., Proje no: 262, s. 63. 3* Hacılar Formasyonu içerisinde; Alt Maestrihtiyen Mohler, H,P, ve Wade, M., 1966, Calcareous nannofosils yaşlı Giobotruncana havanensis, Orta Maestrih- from Nal'chik (NW Caucasus). Eel. GeoL Helv,, 59, tiyen yaşlı Gansserîna gansseri, aşmalı menzil (1) 379-399. zonu ila Üst Maestrihtiyen yaşlı Abathomphalus mayaroensis menzil zonu olmak üzere üç adet Okay, C, 1955, Sivas ile Tokat arasındaki bölgenin jeolo- planktonik foraminifer biyozonu saptanmıştır, jisi: 1. Ü. Fen Fak» Mecmuası, Seri B, G*XX, sayı: 1- 2, s. 95-108. 4. Saptanan bu biyozonlar, Türkiye ve Dünya'da daha ön- ce yapmış olan benzer çalışmalarla karşıiaştrnlmıştır, Özcan, A., Erkan, A., Keskin, A,, Keskin, E., Oral, A., Özer, S., Sümengen, M.f Tekeli, O., 1980, Kuzey An- adolu Fayı ile Kırşehir Masifi arasının temel jeolojisi: DEĞİNİLEN BELGELER M.T.A. Enst. Rapor No: 6722, s. 139 Alp, D., 1972, Amasya yöresinin jeolojisi: Î.Ü. Fen Fak, (yayınlanmamış). Monografileri, Sayı; 22, s, 10 L Passegno, E. A,, 1967, Upper Cretaceous stratigraphy and Barr, R T,, 1972, Cretaceous biostratigraphy and Plane- micropaleontology of south-central Puerto Rico. Mi- tonic Foraminifera of Libya: Micropaleontology, 18, cropaleontology, s, 349-368. s. 1-49. Seymen, 1,1975, KeMt Vadisi kesiminde Kuzey Anadolu Baykal, F., 1947, Zile -Tokat- Yıldızeli bölgesinin jeoloji- Fay zonunun tektonik özelliği, LT.Ü, Yay., s. 192. si: î. Ü* Fen Fak, Mecmuası, Seri B, c.XIÏ, sayı: 3, Tatar, Y», 1983, Yıldızeli Subaşı K»" vü yöresinde tektonik S.19L incelemeler: TJ*K, bülteni, 4, 3-15. Bcckman, J, P., Eİ-Heiny, L, Kerdaııy, M,, Said, R., Viot- Toker, V., 1977, Haymana yöresinin (SW Ankara) PJank- ü, C, 1967, Standard Planctonic zones in Egypt: First tonik Foraminifera ve Nannoplanktonlarm Biyostra- Internat Planetonic Microfossils, l, 1-106, tigrafık incelemnesi: (Doçentlik tezi) 59-92, Ankara* Bolü, M.H„ 1957, The genera Praeglobotruncana, Rotali- Tunç, M., 1980, Çayırı* * (Beypazarı) ile Seben (Bolu pora, Globoffuncana, and Abathomphalus in the Jp- arasında kalan ve Aiaa, *ay boyunca olan bölgeni^ per Cretaceous of Trinidad, b.W.I: U,S, Nat, Mus, straügıafisi: A.Ü. hen Fak., doktora tezi Bull No: 215,51-60. (yayınlanmc*^* ^ Bolü, M, H., 1959, Planctonic Foraminifera from the Cre- Tunç, M.. 19 ' Seben (^ ..ora) yöresindeki Üst Kre- taceous of Triniddad: Bull, Amer. Pal., 36,257-277. tase ,, mm li>ü^tratigrafi incelemesi: C.Ü Boili, M. H., 1966, Zonation of Cretaceous to Pliocene Müh. Fak. . BİL Derg,, 1, s. 19-30. marine sediments ebased on Planctonic Foraminifera: Yıînı.iz# A., 1980, Tokat ile Sivas arasındaki bölede ofiyrj Assoc. Venezolana GeoL Mineria Petrol, 9,3-32. îitlerin kökeni, iç yapısı ve diğer bilimlerle ilişkisi Biumenthal, M/M,, 1950, Beitrage zur géologie der land- A.Ü, Fen Fakültesi Jeolojisi Kürsüsü, doktora tezi, s schaften am miitelcren und unteren Yeşilırmak; 136 (yayınlanmamış). MX A, yay. seri. D., No. 4, s. 183. Yılmaz, A., 3981, Tokat Ue Sivas arasındaki bölgede ofryo- Dalbiez, F,, 1955, The genus Giobotruncana in Tunisia: litli kaoşjğm iç yapısı ve yerleşme yaşı: TJ.K. Bült. Micropaleon tology 1,161-171. 24/l,s.31-38. C