Turhal-Pazar-Zile (Tokat) Yöresinin Üst Mesozoyik Stratigrafisi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
EOLOJ J T M İ B E E E A T LL Ü N İY E L E O T K M E R N Ü Türkiye Jeoloji Bülteni Cilt 57, Sayı 1, Ocak 2014 İ T Geological Bulletin of Turkey Volume 57, Number 1, January 2014 AN 7 KARA-194 Turhal-Pazar-Zile (Tokat) Yöresinin Üst Mesozoyik Stratigrafisi The Upper Mesozoic Stratigraphy of Turhal, Pazar, Zile (Tokat) Region Hülya GÜRELİ YOLCUBAL1, Mehmet AKYAZI2, T. Fikret SEZEN2, Özlem TOPRAK3, M.Yasin CANBOLAT2, Filiz KOÇAK2, Ayşegül ÖZKAN4 1Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 58140 Sivas 2Cumhuriyet Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 Sivas 3Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO, Taşlıçiftlik Yerleşkesi, 60100 Tokat 4Sivas Pansiyon, Atatürk Caddesi Kepçeli Mevki,58000 Sivas ÖZ: Orta Pontid Tektonik Kuşağında, Anatolid-Pontid Tektonik Kuşağı sınırındaki, Tokat ilinin kuzeybatısında yer alan inceleme alanındaki stratigrafik birimler incelendiğinde tüm Pontid Tektonik Kuşağında olduğu gibi bir temel örtü ayırdımının varlığı saptanmıştır. Temel kayaçları üzerinde uyumsuzlukla yer alan örtü kayaçlarından özellikle çeşitlilik ve fosil içeriği bakımından oldukça ilgi çekici olan Üst Mesozoyik yaşlı örtü birimlerine detay yaş verilerek yöre stratigrafisi kurgulanmış ve çalışma alanının, jeolojik ve stratigrafik konumuna yönelik bulgular saptanmıştır. Anahtar kelimeler: Paleontoloji, Pazar, stratigrafi, Tokat, Turhal, Üst Mesozoyik, Zile. ABSTRACT: The presences of base-cover separation are established as all Pontid Tectonic Belt when stratigraphic units are investigated in the studied area that is located at the northwest of Tokat city. Upper Mesozoic cover units are one of cover units located uncormably on base units and are interesting in terms of fossil content and diversity. In this study, these units are dated as detail and stratigraphy of region is constructed according to these ages. In addition, data of the geologic and stratigraphic positions of study area are observed. Key Words: Paleontology, Pazar, Stratigraphy, Tokat, Turhal, Upper Mesozoic, Zile. GİRİŞ yaklaşık 100 km2 lik bir alanda ve Çorum H 36- İnceleme alanı, Karadeniz Bölgesinde, Tokat a1-a2 paftalarıyla, Çorum H36-a3-a4 paftalarının 2 iline bağlı Zile, Turhal ve güneydeki Pazar kuzey yarısında ki 240 km lik bir alanı kapsar. İlçesi kuzeyinde yeralmaktadır. 1/25.000 ölçekli Zile, Turhal, Pazar (Tokat) yöresindeki örtü Çorum H 35-b3-b4 paftalarının güney yarısı ile birimlerinin paleontolojisi ve stratigrafisi konulu bu Çorum H35-c1-c2 paftalarının kuzey yarısında ki çalışma kapsamında ağırlıklı olarak Üst Mesozoyik 73 Hülya GÜRELİ YOLCUBAL, Mehmet AKYAZI, T. Fikret SEZEN, Özlem TOPRAK, M.Yasin CANBOLAT, Filiz KOÇAK, Ayşegül ÖZKAN yaşlı birimler olmak üzere özellikle de denizel Amaca yönelik olarak hedef bölgedeki olanlarının ayrıntılı paleontolojisinin yapılması örtü birimlerinin ayrıntılı jeolojik-paleontolojik- ve bölgenin stratigrafisinin ayrıntılı olarak ortaya biyostratigrafik özellikleri ortaya konulacaktır. konulması amaçlanmaktadır. Pliyosen’de tamamen Bu yolla Orta Pontidler’de, Tokat ilinin karasallaşan bölgedeki istifin jeolojisinin ve ağırlıklı kuzeybatısındaki Zile, Turhal ve daha güneydeki olarak Jura-Kretase yaşlı birimlerin stratigrafisinin Pazar İlçesinin kuzey kesimlerini kapsayan ayrıntılı olarak tanımlanmasına yönelik yeni veriler çalışma alanının, bölgedeki jeolojik ve stratigrafik elde etmek ve/veya bölgede daha önce yapılmış konumu yorumlanmaya çalışılacaktır. olan çalışmalara bir katma değer yaratmak bu çalışmanın birincil hedefini oluşturmaktadır. İnceleme alanı ve yakın çevresinde 1947 yılından itibaren, değişik araştırıcılar tarafından, Bölgede daha önce yapılan çalışmalarda jeoloji amaçlı çalışmalar yapılmıştır. Baykal coğrafik olarak birbirlerine oldukça yakın olan (1947), Blumenthal (1950), Okay (1955), Alp bölgelerdeki birimler aynı stratigrafik düzeyde (1972), Seymen (1975, 1993) , Öztürk, (1979), olmalarına karşın değişik formasyon adlamaları Özcan ve diğ., (1980), Görür ve diğ., (1983), yapılmış olduğu görülmektedir. Yapılan bu çalışmada seçilen bölge ve yakın yörelerde Gedik ve diğ., (1983), Aktimur ve diğ., (1992), tanımlanmış olan aynı kronostratigrafik düzeyde Akyazı ve Tunç (1992), Tüysüz (1993, 1996), olan birimlerin detay paleontolojisi ve stratigrafisi Akay ve diğ., (1994), Yılmaz ve diğ., (1995), yapılarak bu birimlerin aynı litostratigrafik ad Üstüntaş ve İnceöz (1999) ile Atalay (2001) genel altında birleştirilebilmesi konusuna yönelik jeoloji amaçlı, Koçyiğit (1979) ve Tatar (1983) olarak lito-biyo fasiyes özellikleri derlenecek/ tektonik amaçlı, Yılmaz (1980, 1981), Tetiker incelenecek ve bu özellikleri bakımından da ve diğ., (2009) petrografi amaçlı, Gökçe (1983), birbirlerine eşdeğer olup olmadıklarının ayırımı Minaz (1984), Yalçın Erik ve Ay (2010) maden yapılmaya çalışılacaktır. jeolojisi amaçlı çalışmalar yapmışlardır. Şekil 1. İnceleme alanının yer bulduru haritası (MTA 1:250.000 ölçekli jeoloji haritası) Figure 1. Location map of investigated area (MTA map of geology 1:250.000 scale) 74 Turhal-Pazar-Zile (Tokat) Yöresinin Üst Mesozoyik Stratigrafisi GENEL JEOLOJİ Kırmızı-pembe renkli kireçtaşlarından Çalışma alanının temelini oluşturan metamorfitler; oluşan Üst Jura-Alt Kretase yaşlı birimler Alt- düşük derece metamorfizma ürünleri olan mikaşist, Orta Jura yaşlı birimler üzerinde , killi-kumlu kireçtaşlarından oluşan Maestrihtiyen yaşlı kalkşist, epidotşist, milonit-gnays, metakumtaşları birimler ise, Üst Jura-Alt Kretase yaşlı birimler. ve metakuvars kumtaşlarından oluşan Permo- üzerinde açılı uyumsuzlukla yer almaktadır. Triyas yaşlı matriks ile bu matriks içerisinde Laramiyen Orojenezi ile regresyona uğrayan yüzer durumda bulunan, metamorfizma öncesi bölgede Lütesiyen trasgresyonu ile birlikte, havza kenarından taşınmış Permiyen yaşlı mermer Maestrihtiyen yaşlı birimler üzerine açısal bloklarından oluşmuştur (Akyazı ve Tunç, 1992). uyumsuzlukla bir taban çakıltaşı ile gelen kumtaşı Temel kayaları üzerine uyumsuzlukla ve killi kireçtaşlarından oluşan bu birimlerin gelen Alt-Orta Jura yaşlı birimler, metamorfik üzerine de açısal uyumsuzlukla, sığ deniz fasiyesi çakıllar ve Permiyen yaşlı kireçtaşı çakıllarından ürünleri olan; jipsli, tebeşirli ve tüflü kiltaşlarından oluşmuş karbonat çimentolu çakıltaşlarıyla oluşan Pliyosen yaşlı birimler gelmektedir. başlamaktadır. Üste doğru, koyu renkli, ince-orta Çalışma alanında gözlenen en genç birimler ise, taneli, orta tabakalı kumtaşları ve bunlar üzerinde Kuvaterner yaşlı taraça çakıltaşlarıdır. sıvanım şeklinde olan, çamurtaşı, marn ve killi Bölgenin jeolojik evriminde Laramiyen, kireçtaşlarıyla devam etmekte olup, çökelmeyle Anadolu ve Pireniyen fazlan oldukça önemli koşut olarak gelişmiş volkanik etkinlikler rol oynamışlardır. Bu tektonik hareketlerle KD- sonucu çökeller içerisine aglomera, andezitik lav GB doğrultulu kıvnmlanmalar ve bu kıvnm akıntıları, yastık lavlar ve tüfler katılmıştır. eksenlerine koşut sürüklenimler gözlenmiştir. 75 Hülya GÜRELİ YOLCUBAL, Mehmet AKYAZI, T. Fikret SEZEN, Özlem TOPRAK, M.Yasin CANBOLAT, Filiz KOÇAK, Ayşegül ÖZKAN Şekil 2. Zile (Tokat) yöresinin jeoloji haritası Figure 2. Geological map of Zile (Tokat) region 76 Turhal-Pazar-Zile (Tokat) Yöresinin Üst Mesozoyik Stratigrafisi Şekil 3. Zile yöresinin stratigrafi kesiti Figure 3. Stratigraphic section of Zile region 77 Hülya GÜRELİ YOLCUBAL, Mehmet AKYAZI, T. Fikret SEZEN, Özlem TOPRAK, M.Yasin CANBOLAT, Filiz KOÇAK, Ayşegül ÖZKAN STRATİGRAFİ İçerisinde Permiyen yaşlı bloklar Stratigrafik çalışma yapılan inceleme alanı, Zile bulunduran metamorfik matriksin üzerinde yer ve Turhal-Pazar yöreleri olmak üzere iki bölüm alan ve çalışma alanınında yüzeyleyen Üst Jura-Alt halinde incelenmiştir. Kretase yaşlı birimlerin metamorfizma geçirmediği gözönüne alındığında, metamorfitlerinin Permo- Triyas yaşında olduğu ve Üst Jura öncesi Zile Yöresinin Stratigrafisi metamorfizma geçirdikleri söylenebilir (Şekil 3). Zile yöresinde, çökelmiş olan örtü kayaçları ile Birim inceleme alanının temel kayaçlar arasındaki örtü-temel ayırdımı kuzeydoğusunda; Ede, Olukman ve Bayırköyün net olarak gözlenmektedir. Permo-Triyas yaşlı kuzeyi ile Güvercinlik Tepe ile Emirören-Yeniköy temel karmaşığı üzerine gelen örtü birimleri Orta arasında, kuzeybatıda; Derebaşı Köyü batısıyla Jura’dan başlayarak Kuvaterner’e değin uzanan Yelli Tepe’de, güneydoğuda Söğütözü köyü kesikli bir istif olarak izlenmektedir. Orta Jura’dan başlayarak Üst Kretase’ye kadar birbirleriyle civarında, güneybatıda ise; Kislik Tepe, Çorak uyumsuz olsalar da devam eden istif, Laramiyen Tepe ile Üçköy civarında yüzlekler vermektedir orojenezinin etkisiyle Üst Kretase sonunda (Şekil 2). belirgin bir kesikliğe uğrar. Aynı zamanda Üst Baykal (1947) tarafından Paleozoyik Kretase çökelimine koşut olarak gelişen ve Yaşlı Metamorfitler, Blumenthal (1950) tarafından güneyden kuzeye doğru bindiren bir ofiyolit Tokat Kristalin Masifi, Okay (1955) tarafından kuşağının varlığı da gözlenmektedir. Üst Kretase Paleozoyik Metamorfıtleri, Yılmaz ve diğ., çökelleri üzerine açılı uyumsuzlukla gelen sığ (1995) ve Ketin (1962) tarafından Tokat Masifi, denizel Eosen çökeliminden sonra bölge yer Seymen (1975) tarafından Tozanlı Grubu, olarak yer karasallaşmış, sığ denizden karasala uzanan tanımlanan bu birim, Koçyiğit (1979) tarafından değişik yelpazedeki çökellerden oluşan Pliyosen Tokat Grubu, Yılmaz (1980) tarafından Tokat yaşlı birimlerin bölgedeki varlığı gözlenmiştir Formasyonu, Özcan (1980) tarafından Turhal (Şekil 2). Grubu, Özcan ve diğ., (1980) tarafından Turhal Permo-Triyas: Düşük derecede Metamorfitleri/Devecidağ