Download (471Kb)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Pas toe of leg uit “Een onderzoek naar de toepassing van de code banken en de code verzekeraars ten aanzien van beloningsbeleid.” M.M. Scheffer Leeghwaterstraat 99 6717CX Ede Studentnummer: 2232146 [email protected] Rijksuniversiteit Groningen Faculteit economie & bedrijfskunde Accountancy & Controlling Ernst & Young Audit services Amsterdam / Utrecht 1e Begeleider RuG: Prof. dr. J.A. van Manen RA 2e Begeleider RuG: dr. O.P.G. Bik RA Begeleider E&Y: drs. M.T. Lemans RA M.M. Scheffer Pas toe of leg uit Voorwoord Voor u ligt mijn scriptie ter afronding van mijn master accountancy & controlling aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ik heb het afgelopen jaar als zeer leerzaam en plezierig ervaren. Naast vakkennis heb ik mij in deze periode ook persoonlijk kunnen ontwikkelen. In deze scriptie staat corporate governance voor banken en verzekeraars centraal. Deze is vertaald in de code banken en de code verzekeraars. In deze scriptie is onderzoek gedaan naar de mate van naleving van de codes. Tevens is onderzocht in welke mate omvang van instellingen een rol speelt bij de naleving van de principes en tevens bij de kwaliteit van uitleg bij het niet toepassen van principes. Het onderzoek heb ik mogen uitvoeren bij mijn werkgever Ernst & Young te Utrecht. Graag wil ik mijn begeleider vanuit Ernst & Young, de heer drs. René Lémans RA, bedanken voor de begeleiding en hulp gedurende het gehele traject. Tevens wil ik de heren drs. Bob Leonards RA en mr. drs. Georges de Méris RA danken voor het meedenken en beantwoorden van mijn vakinhoudelijke vragen. Daarnaast wil ik graag mijn begeleiders vanuit de Rijksuniversiteit Groningen, de heer Prof. dr. Jaap van Manen RA en de heer drs. Jorrit de Waard danken voor het meedenken, de kritische blik en de wetenschappelijke bijdrage. Als laatste wil ik graag mijn familie en vrienden bedanken voor hun steun gedurende deze periode. Een bijzondere dank gaat uit naar mijn vriendin Ilona voor haar steun, interesse en het oneindig sparren over de inhoud. Ik wens u allen veel leesplezier, Ede, november 2012 2 M.M. Scheffer Pas toe of leg uit Samenvatting Om het vertrouwen in financiële instellingen en transparantie te vergroten dienen banken al enkele jaren te voldoen aan de code banken. Met ingang van 1 januari 2011 dienen ook de verzekeraars te voldoen aan een equivalent van de code banken, genaamd de code verzekeraars. Deze codes zijn een soort branchspecifieke corporate governance codes en hanteren het ‘pas toe of leg uit’ principe. In dit onderzoek is beschreven in welke mate banken en verzekeraars de code banken en de code verzekeraars toepassen en uitleggen. Daarnaast is onderzocht in welke mate bedrijfsomvang een rol speelt bij de toepassing en kwaliteit van de uitleg van de codes. Deze studie richt zich niet op de gehele code, maar beperkt zich tot de principes die zijn opgenomen in hoofdstuk zes, dit hoofdstuk heeft betrekking op beloningsbeleid. Algemeen kan worden opgemerkt dat de codes met betrekking tot beloningsbeleid zeer goed worden toegepast. De banken passen de code gemiddeld voor 97% toe, terwijl de verzekeraars met 95% ook een zeer hoge score behalen. Hierbij dient te worden opgemerkt dat zowel de banken als de verzekeraars vrijwel dezelfde principes het meest toepassen of uitleggen, waarbij opvalt dat principes die bestuurders direct financiële impact hebben in mindere mate worden toegepast. In deze scriptie zijn meerdere empirische onderzoeken uitgevoerd om de hoofdvraag te beantwoorden. Als eerste is middels kwantitatief onderzoek onderzocht of er een verschil bestaat in het toepassen van de codes. Hierbij is onderzocht hoeveel principes met betrekking tot beloningsbeleid de banken en verzekeraars gemiddeld toepassen en deze groepen zijn vergeleken met elkaar. Daarbij blijkt er geen significant verschil te bestaan tussen de toepassing door banken en verzekeraars. Tevens is in deze empirische studie getoetst of de grote banken en verzekeraars een hogere mate van toepassing laten zien dan de kleinere banken en verzekeraars. Ook in deze laatste studie zijn geen significante resultaten gevonden. Dit betekent dus dat banken of verzekeraars gemiddeld niet significant meer of minder toepassen. Deze uitgevoerde studies geven geen informatie over de kwaliteit waarmee de banken of verzekeraars de code naleven en uitleggen. Dit is onderzocht in het tweede en derde onderzoek. In de tweede studie is middels kwalitatieve tekstanalyse onderzocht of banken de code banken gemiddeld kwalitatief beter uitleggen dan de verzekeraars de code verzekeraars ten aanzien van beloningsbeleid. Hierbij is de kwaliteit van de uitleg gemeten aan de hand van vier kwaliteitsdimensies, namelijk begrijpelijkheid, controleerbaarheid, legitimiteit en plausibiliteit. Voor elke dimensie is een ‘likert’ schaal gebruikt tussen de één en de vijf. De uitleg is per kwaliteitsdimensie beoordeeld door onafhankelijke registeraccountants en studenten accountancy & controlling middels een enquête. Uit het onderzoek blijkt dat de banken de code significant beter uitleggen dan de verzekeraars de code verzekeraars. Dit geldt op het niveau van de separate kwaliteitsdimensies, maar ook op totaalniveau. De kwaliteit van de uitleg wordt dus bij banken begrijpelijker, beter controleerbaar, meer legitiem en plausibeler geacht dan de uitleg door verzekeraars. 3 M.M. Scheffer Pas toe of leg uit Als derde is middels kwalitatieve tekstanalyse onderzocht in welke mate de grote banken en verzekeraars de codes significant beter uitleggen dan de kleinere banken en verzekeraars. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de data uit onderzoek twee. In dit onderzoek is de kwaliteit van de uitleg dus ook beoordeeld door onafhankelijke registeraccountants en studenten accountancy & controlling aan de hand van de vier kwaliteitsdimensies, waarbij dezelfde schaal is gebruikt. Hierbij is vastgesteld dat bedrijfsomvang een rol speelt bij de kwaliteit van uitleg van de codes. In dit onderzoek is vastgesteld dat de grote banken en verzekeraars de codes significant beter uitleggen dan de overige financiële instellingen. De kwaliteit van de uitleg wordt dus bij grote banken en verzekeraars begrijpelijker, beter controleerbaar, meer legitiem en plausibeler geacht dan de gegeven uitleg door de kleinere banken en verzekeraars in de steekproef. Daarnaast is tijdens het onderzoek reeds opgevallen dat grote financiële instellingen transparanter zijn over in hoeverre zij de codes naleven en uitleggen. De grote banken en verzekeraars beschrijven vaak op principeniveau in hoeverre zij de code naleven of uitleggen. Dit in tegenstelling tot veel andere kleinere banken en verzekeraars die slechts uitleg geven over de principes die niet toegepast worden. Dit is echter niet getoetst en betreft een algemene bevinding. Overal kan worden geconcludeerd dat de banken de code niet significant meer toepassen, maar de code wel kwalitatief significant beter uitleggen. Daarnaast kan worden geconcludeerd dat de grote banken en verzekeraars de code niet significant meer toepassen, maar kwalitatief wel significant beter uitleggen. Uit dit onderzoek blijkt dus dat de banken de code beter uitleggen, dit kan worden verklaard door het feit dat banken reeds enkele jaren aan de code moeten voldoen. Ook hebben de banken reeds enkele jaren commentaar gehad van de monitoring commissie code banken. Tevens is er veel publieke aandacht geweest voor beloningen bij banken in samenhang met de kredietcrisis, dit kan verklaren waarom de banken nu transparanter zijn over het gevoerde beloningsbeleid. 4 M.M. Scheffer Pas toe of leg uit Inhoudsopgave Inhoudsopgave 5 1 Inleiding 7 1.1 Inleiding 7 1.2 Doelstelling 8 1.3 Hoofdvraag en deelvragen 9 1.4 Relevantie 9 1.5 Afbakening onderzoek 10 1.6 Onderzoeksopzet 10 2 Literatuuronderzoek 11 2.1 Corporate governance 11 2.1.1 Agency theorie 11 2.1.2 Ontstaan corporate governance 12 2.1.3 Corporate governance in Nederland 14 2.1.4 Code Banken – Code Verzekeraars 15 2.2 Naleving en monitoring van corporate governance principes 17 2.2.1 Taak van de interne en de externe accountant 17 2.2.2 One-tier en two-tier boards 18 2.2.3 Overige factoren met invloed op de naleving van governance principes 19 2.3 Beloningsbeleid 21 2.3.1 Bezoldiging 21 2.3.2 Ontwikkelingen 22 2.3.3 Menselijk gedrag met betrekking tot beloningen 23 2.3.4 Regeling Beheerst Beloningsbeleid 24 2.4 Totstandkoming hypothesen op basis van literatuur en verwachtingen 25 2.4.1 Hypothesen en verwachtingen 25 3 Onderzoeksontwerp 28 3.1 Doel onderzoek 28 3.2 Afgrenzing populatie 28 3.3 Steekproefverantwoording en uitvoering steekproef 28 3.4 Onderzochte principes uit de codes 29 3.5 Structuur onderzoek 30 4 Empirisch onderzoek I 31 4.1 Ontwerp empirisch onderzoek I 31 4.2 Resultaten empirisch onderzoek I 31 5 Empirisch onderzoek II 38 5.1 Resultaten empirisch onderzoek II 40 6 Empirisch onderzoek III 46 6.1 Resultaten empirisch onderzoek III 47 5 M.M. Scheffer Pas toe of leg uit 7 Conclusie 53 7.1 Beperkingen onderzoek 55 7.2 Mogelijkheden voor vervolgonderzoek 56 Literatuurlijst 58 Bijlage I 61 Bijlage II 62 Bijlage III 63 Bijlage IV 83 6 M.M. Scheffer Pas toe of leg uit 1 Inleiding 1.1 Inleiding De afgelopen jaren is het vertrouwen in de financiële sector gedaald als gevolg van onder andere de kredietcrisis en door schandalen. Er zijn banken financieel gesteund en zelfs genationaliseerd. De overkoepelende organisatie van banken (Bestuur van de Nederlandse Vereniging van Banken) besloot daarom om een onafhankelijke commissie in te stellen. Deze adviescommissie toekomst banken kreeg de taak een rapport