Tijdschrift Over De Geschiedenis Van Heemstede En Bennebroek
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Vrijetijdsbesteding was lange tijd een privilege van de elite. Het echtpaar Aberson dat voorop dit nummer van HeerlijkHeden op stap gaat voor een fietstochtje was daarmee begin twintigste eeuw een uitzondering. Gerhard Aberson was bestuurslid van de in 1906 opgerichte ‘Vereeniging Tijdschrift over de geschiedenis van tot verfraaiing van Heemstede en Bennebroek’; doel: beide plaatsen zo aantrekkelijk mogelijk Heemstede en Bennebroek maken, om te bezoeken maar vooral ook om je er te vestigen. In 1963, toen recreatie al lang niet meer alleen voor de ‘happy few’ was, openden de poorten van de speeltuin Linnaeushof, genoemd naar de ooit zo beroemde tuin die Carl Linnaeus voor George Clifford inrichtte op de Overplaats van de Hartekamp. De speeltuin is ontstaan uit de showtuinen van Henry Roozen. In de loop der jaren verschoof het accent van bloemen naar spelen. eerlijkHeden Iets zuidelijker, aan overkant van de Rijksstraatweg, lag vroeger Huis te Bijweg. Dit reeds lang Jaargang 40 – voorjaar 2013 – nummer 156 verdwenen huis had in de 18de eeuw een kleurrijke bewoner: Johan Valckenaer. H C Ook verdwenen, maar dan pas vorig jaar, zijn de laatste twee arbeiderswoninkjes van Het Prijs 4,95 Paradijs in Bennebroek. Nog in de jaren vijftig hadden de bewoners er geen gas, stromend water of elektriciteit. Direct na de oorlog had Heemstede enkele jaren een herinneringsmonument voor de gevallenen aan de westkant van het Richard Holplein aan de Heemsteedse Dreef. De maker, Antoon Molkenboer, was een bijzondere kunstenaar. Verder in dit nummer de passage van de Tour de France door Heemstede in 1954 en de tweede bijdrage in de serie boerderijen, dit keer over Hoeve Nijverdal bij Hageveld. Linnaeushof, van botanische tuin tot grootste speeltuin van Europa Welkom in Heemstede en Bennebroek, Het vreemdelingenverkeer tussen 1906 en 1920 Hoeve Nijverdal: de boerderij van Van der HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de Hulst Tour de France door Heemstede, De eerste ‘grand Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek départ’ buiten Frankrijk Hoe Het Paradijs verdween uit Bennebroek Het verdwenen Huis te Bijweg, deel 1 Sierkunstenaar Antoon Molkenboer en zijn www.hv-hb.nl betekenis voor Heemstede Omslag_Heerlijkheden–156_CS6.indd 1 28-03-13 16:46 Inhoud Linnaeushof, van botanische tuin tot grootste speeltuin van Europa 3 Ellen Kerkvliet Welkom in Heemstede en Bennebroek, Het vreemdelingenverkeer tussen 1906 en 1920 10 Anja Kroon Hoeve Nijverdal: de boerderij van Van der Hulst 16 Cees Peper en Ellen Kerkvliet Tour de France door Heemstede, De eerste ‘grand départ’ buiten Frankrijk 20 Marloes van Buuren Hoe Het Paradijs verdween uit Bennebroek 24 Martin Bunnik Het verdwenen Huis te Bijweg, deel 1 29 Peter van der Werff Sierkunstenaar Antoon Molkenboer en zijn betekenis voor Heemstede 35 Ellen Kerkvliet Van het bestuur Groenendaal, van buitenplaats tot wandelbos 39 Uitnodiging voorjaarsbijeenkomst en ledenvergadering 42 Jaarverslag 2012 van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek 43 Excursies 46 Karakterbehoud, voorjaar 2013 47 Aanwinsten collectie HVHB en reacties van lezers 48 Voor uw agenda 23 mei Voorjaarsbijeenkomst HVHB en presentatie Groenendaalboek 26 mei HVHB met stand op de voorjaarsmarkt op de Binnenweg in Heemstede (naast boekhandel Blokker), met onder meer het Groenendaalboek. (NB: het Groenendaalboek is voor leden ook op 23 mei met korting te koop, en daarna ook als ze het rechtstreeks bij de HVHB bestellen) 27 juni Wandeling door de wijk Zuiderhout, zie pagina 46 7 juli Rondleiding Koetshuis Van Schagen en Oude Kerk plus orgelconcert, zie pagina 46 augustus Excursie Huis te Vogelenzang 14 september Open monumentendag, thema: Macht & pracht 30 oktober S ymposium afsluiting Groenendaaljaar, raadhuis Heemstede 21 november Najaarsbijeenkomst HVHB, ’t Trefpunt, B ennebroek heerlijkheden voorjaar 2013 | 1 Heerlijkheden nr156_CS6.indd 1 28-03-13 16:48 Bestuur Jaap Verschoor, voorzitter, [email protected] Gerard Bettink, secretaris Ton Bruseker, penningmeester en ledenadministratie Daan Kerkvliet, karakterbehoud Marc de Bruijn, communicatie en PR, [email protected] Gerry Weijers-van Vugt, evenementencommissie Marloes van Buuren, redactie HeerlijkHeden Secretariaat Gerard Bettink Van Merlenlaan 40 2101 GE Heemstede 023 528 47 41 [email protected] Ledenadministratie en abonnementen Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Ton Bruseker Hagenduin 52 Doelstelling en activiteiten 2104 AT Heemstede Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de 023 528 55 25 [email protected] geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het karakterbehoud van hetgeen van historische, stedenbouwkundige, Redactie HeerlijkHeden architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De vereniging Marloes van Buuren (eindredactie) geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden en historische publicaties Frans Harm Ellen Kerkvliet-van Holk uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de jaarlijkse Anja Kroon-van Helden Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van Cees Peper karakteristieke elementen in beide gemeenten. Klaartje Pompe redactieadres Richard Holplein 10 Lidmaatschap en abonnementen 2102 EP Heemstede Aanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie 023 529 07 56 of via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, [email protected] tenzij u schriftelijk opzegt vóór 1 november. Werkgroep karakterbehoud De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen Michel Bakker geven), na ontvangst van uw contributiebrief over te maken op Martin Bunnik rekeningnummer 27 35 06 (IBAN: NL03INGB0000273506) ten name van Jan Elissen Daan Kerkvliet penningmeester HVHB, Heemstede. Buitenlandse leden die zich nieuw Hans Luiten aanmelden betalen een toeslag vanwege de hogere verzendkosten. Martin Pulleman Maarten van Voorst van Beest HeerlijkHeden ([email protected]) HeerlijkHeden verschijnt viermaal per jaar. De naam van het tijdschrift Evenementencommissie verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, die in de Joke Dondorp voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer stonden. Marijke van Donge-Last Theo Jonckbloedt De H, twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan dat het ook Tineke Mascini-Maartense ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Het silhouet achter Gerry Weijers-van Vugt op het omslag geeft van links naar rechts een aantal kenmerkende ([email protected]) gebouwen van Bennebroek en Heemstede weer. Historische commissie Ruud Bannink Martin Bunnik Joke Dondorp Hillebrand de Lange ([email protected]) Fotografie website en HeerlijkHeden Theo Out Website www.hv-hb.nl Webmasters: Marc de Bruijn, Harry Opheikens, Jaap Verschoor [email protected] Vormgeving HeerlijkHeden Peter Verwey Grafische Produkties bv, Heemstede Drukwerk HeerlijkHeden Ten Brink, Meppel 2 | heerlijkheden voorjaar 2013 Heerlijkheden nr156_CS6.indd 2 28-03-13 16:48 Linnaeushof, van botanische tuin tot grootste speeltuin Ellen Kerkvliet van Europa Dit jaar bestaat speelpark Linnaeushof vijftig jaar. Maar de geschiedenis van dit gedeelte van de Overplaats van de Hartekamp reikt veel verder terug. In de 18de eeuw heeft Carl Linnaeus, de Zweed- se botanicus aan wie het park zijn naam te danken heeft, de tuinen beroemd gemaakt. Toen werd Linnaeushof wel ‘Europa’s mooiste tuin’ genoemd, tegenwoordig lezen we op de reclameborden dat op die plek ‘Europa’s grootste speeltuin’ ligt. Borstbeeld niet mogelijk was, reisde hij daarvoor in van Carl (Caro 1735 naar Nederland, en wel naar Har- lus) Linnaeus, derwijk. De Leidse Academie was wel- gemaakt door iswaar populair bij buitenlanders, maar de beeldhouwer armlastiger promovendi kozen voor W. M. Retera. de Gelderse Universiteit in Harderwijk Het is in 1907 ter waar voor weinig geld de doctorsgraad te gelegenheid van de behalen viel. 200ste geboorte Na zijn promotie bezocht hij onder dag van Linnaeus andere de Hortus Botanicus van Utrecht in de tuin van de en de Academie-Hortus in Leiden. De Hartekamp ge wetenschappers waren enthousiast over plaatst. Van 1956 zijn kennis en verhandelingen. Vooral tot 1971 had het zijn Systema Naturae, een manuscript een plaatsje in de dat de basis vormt voor een systemati- showtuinen van sche indeling van het planten- en dieren- Linnaeushof. rijk, oogstte veel bewondering. Tijdens een bezoek aan de Amsterdamse Hortus Botanicus kwam hij in contact met de commissaris van die tuin, George Clif- ford. Deze Amsterdamse koopman en bankier was eigenaar van buitenplaats arl Linnaeus (1707-1778) of, nadat hij de Hartekamp, waarvan de tuin met Cin 1761 in de adelstand was ver- bijzondere planten, bloemen en bomen heven, Carl von Linné was een Zweeds in die tijd als een van de belangrijkste arts, plantkundige, zoöloog en geoloog. van Europa gold. Zijn grondgebied lag Hij is de grondlegger van een wereldwijd zowel in Heemstede als in Bennebroek, gebruikt classificatieschema voor plan- aan beide zijden van de Herenweg. De ten, dieren en mineralen. Tussen 1735 en overtuin tegenover het hoofdgebouw 1737 was hij in dienst van George Clifford strekte zich uit tot aan de Bennebroekse (1685-1760), in die tijd eigenaar en bewo- Binnenweg. Dit terrein wordt de Over- ner van buitenplaats de Hartekamp. plaats genoemd. Bovendien had Clifford Linnaeus studeerde in zijn geboorte- een menagerie met veel exotische wilde land medicijnen en natuurlijke historie. dieren, vier tropische kassen, een om- Omdat promoveren in Zweden toen nog vangrijk herbarium en een uitgebreide heerlijkheden voorjaar 2013 | 3 Heerlijkheden