Euskal Zinema Cine Vasco Basque Cinema Euskal Kultura Saila
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Euskal Herria Euskal Vasco País Basque Country Euskal Kultura Saila Kultura Euskal 6 Joxean Fernández Euskal Kultura Saila Euskal zinema Colección Cultura Vasca / Basque Culture Series Cine Vasco Basque Cinema Basque Cinema Cine Vasco Vasco Cine Euskal zinema Euskal zinema KULTURA SAILA DEPARTAMENTO DE CULTURA KULTURA SAILA DEPARTAMENTO DE CULTURA Joxean Fernández Euskal zinema Cine Vasco Basque Cinema EUSKAL HERRIA PAÍS VASCO BASQUE COUNTRY Euskal Kultura Saila Colección Cultura Vasca / Basque Culture Series 1 Euskararen historia laburra / Breve historia de la lengua vasca / A Brief History of the Basque Language 2 XX. mendeko euskal literatura / Literatura vasca del siglo XX / Basque Literature in the Twentieth Century 3 Euskal musika klasikoa / Música clásica vasca / Basque Classical Music 4 Euskal kantagintza: pop, rock, folk / La canción vasca: pop, rock, folk / Basque Songwriting: Pop, Rock, Folk 5 Estanpa bilduma / Colección de estampas / A Collection of Prints 6 Euskal zinema / Cine vasco / Basque Cinema 7 Arkitektura eta diseinua / Arquitectura y diseño / Architecture and Design 8 Euskal dantza / La danza vasca / Basque Dance 9 Bertsolaritza / El bertsolarismo / Bertsolaritza 10 Tradizioak / Tradiciones / Traditions 11 Euskal sukaldaritzaz / Sobre cocina vasca / On Basque Cuisine 12 Euskal antzerkia / Teatro vasco / Basque Theater Euskal Kultura Sailaren editorea Editora de la Colección Cultura Vasca Basque Culture Series Editor: Mari Jose Olaziregi © Testua / Texto / Text: Joxean Fernández © Euskarazko itzulpena: Miren Ibarluzea © Translation into English: Cameron Watson © Diseinua / Diseño / Design: Tiktak multimedia Inprimatzailea / Imprime / Printed by: Gráficas Dosbi L.G. / D.L. / L.D.: VI-653/2012 ISBN: 978-84-614-9753-9 Etxepare Euskal Institutua Instituto Vasco Etxepare / Etxepare Basque Institute Prim 7, 1 E- 20006 Donostia / San Sebastián [email protected] www.etxepareinstitutua.net Euskara, jalgi hadi mundura Euskara, muéstrate al mundo Euskara, go forth into the world 1545. urtean, Bernart Etxeparek bere En 1545, se publicó el primer libro In 1545 the first book in Euskara, Linguae Vasconum Primitiae, euska- en euskara Linguae Vasconum Pri- Linguae Vasconum Primitiae, was razko lehenengo liburua, argitaratu mitiae de Bernart Etxepare, quien published by Bernart Etxepare, who zuenean, desira bat adierazi zuen: formuló un deseo: “Euskara, jalgi expressed one wish: Euskara, jalgi “Euskara, jalgi hadi mundura”. hadi mundura” (Euskara, muéstrate hadi mundura Euskara, go forth into Etxepare Euskal Institutuak gure al mundo). the world. lehenengo idazlearen omenez har- El Instituto Vasco Etxepare toma su The Etxepare Basque Institute takes tu du izena, eta, haren desira gure nombre de este primer autor vasco, its name from this first Basque izatearen ardatz bilakaturik, euskara y convierte, además, su deseo en author and, moreover, converts his eta euskal kultura mundura atera- nuestro lema. Siendo el objetivo y la wish in our motto. The Institute’s tzea eta zabaltzea du helburutzat. misión del Instituto la de promocio- objective and mission is to promo- Batetik, gure eginkizuna euskararen nar y difundir la lengua y la cultura te and diffuse the Basque language ezaguera sustatzea da eta haren vasca por todo el mundo. and culture throughout the world. ikasketa bultzatzea esparru akade- Por un lado, es nuestra tarea fomen- On the one hand, our task is to pro- mikoan; eta bestetik, gure sortzai- tar el conocimiento sobre nuestra mote knowledge about our langua- leak eta haien adierazpen artistikoak lengua, y su aprendizaje en el ámbi- ge, and its study in the academic nazioartean ezagutarazten ahale- to académico. Y por otro, queremos sphere. And on the other, we want gintzen gara: gure artista plastikoak, dar a conocer internacionalmente las to introduce the creative expres- musikariak, dantzariak, idazleak, manifestaciones artísticas de nues- sions of our artists: visual artists, zine-zuzendariak, antzez leak... tros creadores: artistas plásticos, musicians, dancers, writers, film di- Gure hizkuntza eta kultura munduan músicos, bailarines, escritores, direc- rectors, actors, and so on. barrena zabal tzeko ahalegin horre- tores de cine, actores, etc. One of the first tasks in the inter- tan, liburu-sorta bat sortzea izan da Una de las primeras tareas en la nationalisation of our language and gure lehenengo lanetako bat, horren internacionalización de nuestra len- culture has been to create this co- bidez informazioa emateko euskara- gua y cultura ha sido crear esta co- llection with the aim of informing ri buruz eta gure kultura osatzen eta lección con el objetivo de informar people about our language, Euskara, aberasten duten alor artistiko eta sobre nuestro idioma, el euskara, y and about the artistic and cultural kultural guztiei buruz. sobre todas las disciplinas artísticas disciplines that make up the wealth y culturales que conforman la rique- of our culture. za de nuestra cultura. Aizpea Goenaga Etxepare Euskal Institutuko zuzendaria Directora del Instituto Vasco Etxepare Director of the Etxepare Basque Institute Aurkibidea Índice Index Sarrera Introducción Introduction 6 Zinemaren jatorria Euskal Herrian Los orígenes del cine en el País Vasco The Origins of Cinema in the Basque Country 10 Aro mututik Gerra Zibilera De la etapa muda a la Guerra Civil From the Silent Era to the Spanish Civil War 16 Frankismoaren basamortutik itzartze-aldira Del desierto del franquismo a los despertares From the Desert of the Franco Regime to the Awakenings 42 Trantsizioa: film baino eztabaida gehiago La Transición: más debates que películas The Transition: More Debates than Films 62 80ko hamarkadako euskal zinema Cine vasco de los 80 Basque Cinema in the 1980s 72 90eko hamarkadatik gaur egunera De los 90 a la actualidad From the 1990s to the Present 82 Ondorioak Conclusión Conclusions 108 Eranskina: Euskal zinemagileen film ikusienen zerrenda Anexo: Listado de las películas más vistas de cineastas vascos Annex: List of the Most Popular Films by Basque Filmmakers 112 Argazkiak / Fotografías / Photographs 113 Bibliografia/ Bibliografía / Bibliography 114 Joxean Fernández 116 Zinemak Euskal Herrian izan duen historiara hur- Joxean Fernández biltze guztiz sintetikoa da hau, eta zinemagilerik garrantzitsuenei erreparatzen die, euskal zinemak hastapenetatik gaur egun arte egin duen mende oso Sarrera batetik gorako ibilbidean zehar. Ez du lan honek gaia- ri buruzko analisi kritikoa edo ikerketa berritzailea Introducción Introduction izateko asmorik; hori etorkizunean espezialistek –Lo- pez Etxebarrietak, Unsainek, Zunzunegik, De Pablok, Roldan Larretak eta bestek– egin beharko dute, hau baino askoz ere obra zabalagoen eta zehatzagoen bidez. Beraz, lan hau abiapuntua baino ez denez, ez litzateke harritzekoa askok izen eta izenburu bat bai- no gehiagoren falta sumatzea, hemen aipatutakoak bezain garrantzitsuak direla iritzita; eta, agian, justi- fikaziorik ere izango du horrek, baina gogora ekarri beharra dago Etxepare Institutuak argitaratutako bilduma honentzat aurreikusi den nahitaezko luze- rak omisio mingarriak eskatzen dituela, bestela ezi- nezkoa bailitzateke adostutakoa betetzea. Ezer baino lehen, barkamena eskatzen dut, beraz. Travelling azkar honek, lehen plano luzeegirik izango ez duena ezinbestez, euskal zinemaren hastapenak zeharkatuko ditu, aro mutua bukatu zen arte; Ge- rra Zibilaren hasieraraino eramango gaitu gero, eta horren ondorioz egindako euskal propaganda zine- matografikoaren ahalegina erakutsiko digu; segidan, errepresio frankistak eragindako basamortutik igaro eta diktaduraren azken agonia-garaiko itzartze ausar- tan barneratuko gara, eta euskal zinemaren izaerari buruzko trantsizio-garaiko eztabaidak errepasatuko ditugu. Azkenik, 90eko hamarkadako sortzaileen ze- rrenda aztertuko dugu, gaur egungo errealitate ani- tzera iritsi arte. Euskal zinemaz ari garenean, ikertu beharreko corpu- sa definitzea da esku-liburuetan ageri den lehen ara- zoetako bat. Franco diktadorea hil ondoren, euskal intelektual asko larriki kezkatu ziren euskal zinema zer zen eta zer ez zen argitzeko sortutako polemika- rekin. Une hartatik aurrera euskal zinemari buruzko eztabaida bizia sortu zen, eta hainbat alderditatik 7 Tasio (Montxo Armendariz) Esta es una aproximación extraordinariamente sinté- This is a highly concise overview of the history of the tica a la historia del cine en el País Vasco centrada en cinema in the Basque Country, focusing on its main sus principales cineastas a lo largo de más de un siglo filmmakers throughout more than a century since its transcurrido desde sus orígenes. No pretende ser un first steps. It does not attempt to be a critical analysis análisis crítico ni una novedosa investigación sobre or offer groundbreaking research on the topic, but is el tema, sino un punto de partida que permita más instead a point of departure that might allow readers tarde profundizar con obras mucho más ambiciosas to extend their understanding at a later date through y pormenorizadas que la presente: las de especialis- more ambitious and detailed studies than the present tas como López Echevarrieta, Unsain, Zunzunegui, work: specialists such as López Echevarrieta, Unsain, De Pablo, Roldán Larreta, etc… Por tanto, tal vez Zunzunegui, De Pablo, Roldán Larreta, and so on. There- muchos echen de menos justificadamente nombres fore, many readers might justifiably miss names and ti- y títulos que consideran tan imprescindibles como tles they consider just as essential as those mentioned. los mencionados, sin embargo