Kontët Shqiptar Dukagjini Në Kopër: Kështjellar Të Kështjellës Shën Socerb Albanski Grofje Ducagini V Kopru: Kaštelani Gradu Sv

Koleksioni Zbirka Collana

Kontët Shqiptar Dukagjini në Kopër: Kështjellar të Kështjellës Shën Socerb Albanski grofje Ducagini v Kopru: kaštelani gradu sv. Socerba I Conti albanesi Ducagini a Capodistria: Castellani di San Servolo

Kulturno društvo Associazione Culturale Albancev slovenske Istre Albanese dell’Istria slovena

Shoqata kulturore e Shqiptarëve të Istrës Sllovene

«ILIRIA» n. 2 Kontët Shqiptar Dukagjini në Kopër: Kështjellar të Kështjellës Shën Socerb Albanski grofje Ducagini v Kopru: kaštelani gradu sv. Socerba I Conti albanesi Ducagini a Capodistria: Castellani di San Servolo

Botues / Izdajatelj / Editore: Kulturno društvo Albancev slovenske Istre »Iliria« Koper Shoqata kulturore e shqiptarëve të Istrias sllovene »Iliria« Koper Për botuesin / Za izdajatelja / Per l'editore: Heset Ahmeti Vendi dhe data e botimit / Kraj in datum izdaje / Luogo e data dell'edizione: Koper, 2017 Edicioni i dytë i zgjeruar / 2. dopolnjena izdaja / 2a edizione ampliata Redaktor / Urednik / Redattore: mag. Peter Štoka Autorët / Avtorji / Autori: mag. Peter Štoka, dr. Edmond Malaj, dr. Salvator Žitko, Paulo Muner Përkthime / Prevodi / Traduzioni: Alma Bejtullahu (ALB), mag. Peter Štoka ( ITA - SLO), dr. Edmond Malaj (ITA), Daniela Milotti-Bertoni (ITA), dr. Gregor Pobežin (LAT), Vera Haliti (ALB), Ganimet Shala (ALB), Gëzim Muçolli (ALB) Lektorimi / Lektoriranje / Revisione linguistica: Alma Bejtullahu (ALB), dr. Salvator Žitko (SLO), mag. Peter Štoka (ITA) Shtypi / Tisk / Stampa: Luglioprint - Trieste Tirazhi / Naklada / Tiratura: 300 kopje / izvodov / copie Të drejtat autoriale / Nosilec avtorskih pravic / Detentore dei diritti d'autore: Kulturno društvo Albancev slovenske Istre »Iliria« Koper Shoqata kulturore e shqiptarëve të Istrias sllovene »Iliria« Koper Falënderim / Zahvale / Ringraziamenti: Osrednja knjižnica Srečka Vilharja Koper - Biblioteca centrale Srečko Vilhar Capodistria, Pokrajinski arhiv Koper - Archivio regionale Capodistria, Škofijski arhiv Koper – Archivio diocesano Capodistria

Publikuar me mbështetjen financiare / Izšlo s finančno podporo / Pubblicato col supporto finanziario: Urimet më të mira për organizatorët Iskrene čestitke organizatorjem Complimenti agli organizzatori

Nëse e lexon librin e Noel Malcolmit Nel libro “Agents of Empire” (Gli »Agents of Empire«, mëson se shumë agenti dell’Impero) Noam Malcolm shekuj më parë shqiptarët kanë pasur ha descritto le attività di numero- një prani të madhe në tokat ballka- si albanesi nelle strutture statali nei nike dhe më gjerë. Përveç kësaj, ata paesi dei Balcani e altrove nei secoli kanë luajtur një rol jo vetëm në çësh- Noam Malcolm je v knjigi “Agents passati, i quali hanno svolto un ruo- tjet ushtarake të disa shteteve Evropi- of Empire” (Agenti cesarstva) opi- lo importante sia in campo militare ano-Perëndimore, por gjithashtu edhe sal dejavnosti številnih Albancev v nei paesi dell’Europa occidentale che në historinë politike të Perrandorisë državnih strukturah v balkanskih nella storia politica dell’Impero Ot- Otomane. Po ashtu mëson se shqiptarët deželah in drugod v preteklih stolet- tomano. L’autore ha anche messo in kanë qenë të pranishëm në Venedik, në jih, ki so odigrali pomembno vlogo luce il ruolo degli albanesi a Venezia Istria dhe konkretisht në Koper-Kapo- tako na vojaškem področju v neka- e in Istria, a Capodistria. A suo parere distria. terih zahodnoevropskih državah kot gli albanesi erano abili nel superare Sipas Malcolmit, fakti që shqiptarët v politični zgodovini Otomanskega le divisioni culturali e politiche, ecco ishin të aftë të kapërcenin ndarjet cesarstva. Avtor je osvetlil tudi delo- perchè erano graditi e stimati dai loro kulturore dhe politike, përbënte kyçin vanje Albancev v Benetkah in v Istri, datori di lavoro in Occidente. Alcuni e dobisë së tyre ndaj punëdhënësve tudi v Kopru. Po njegovem prepriča- di questi hanno avuto una carriera di perëndimorë. Ndër të tjera, Malcolmi nju so bili Albanci sposobni preseči successo, in particolare le nobili fami- vendos në hartë familjet Bruti, Bruni, delitve na kulturnem in političnem glie dei conti Bruti e Bruni a Capodi- etj. dhe nuk merr përsipër se ka bërë področju, zaradi česar so bili iskani stria. Nonostante l’autore sia riuscito gjithçka lidhur me njohjen e tyre. pri zahodnih delodajalcih. Nekateri a porre queste famiglie in un contesto Duke folur për këto familje shqiptare med njimi so bili še posebej uspešni storico-geografico definito, ammette di në Istria, sigurisht ai thotë një të vërtetë in so izstopali, zlasti plemiški druži- non aver esaurito tutte le fonti per il të pamohueshme. Këtë fakt e kanë sjellë ni Bruti in Bruni. Navkljub temu, loro riconoscimento. edhe studiues të Bibliotekës Qendrore da jih je zgodovinsko opisal in geo- La presenza delle famiglie albanesi në Koper që në fillim të vitit 2015, gjë grafsko določil, se avtor zaveda, da in Istria è un dato di fatto. Questa e cila u finalizua përmes simpoziumit ni še izčrpal vseh virov za njihovo realtà è stata presentata al pubblico të zhvilluar po në Koper në shtator prepoznavnost. dai ricercatori della Biblioteca cen- 2015. Navzočnost albanskih družin trale di Capodistria agli inizi del Kështu, Kopri theu një heshtje të v Istri je nesporna resničnost. To 2015, per i 300 anni dell’ubicazione gjatë, shumë të gjatë rreth familjeve dejstvo so širši javnosti predstavili di palazzo Bruti, sede odierna della shqiptare në Koper, me aktivitet di- tudi raziskovalci Osrednje knjižni- biblioteca e a settembre col convegno sashekullor politik, shoqëror, kishtar, ce v Kopru na začetku leta 2015 ob sulle famiglie nobili albanesi a Capo- kulturor e arkitekturor, etj. Kjo u arrit obletnici palače Bruti, današnjega distria. Così, Capodistria, illustrando falë punës së palodhur prej studiuesi të sedeža koprske knjižnice in še sep- le attività delle famiglie albanesi nel kujdesshëm e të vendosur Peter Štoka tembra na simpoziju v Kopru. Tako campo ecclesiastico, politico, cultu- në bibliotekën e Koprit dhe sidomos të je Koper, z osvetlitvijo različnih vi- rale e urbanistico, ha rotto il lungo historianit Salvator Žitkos. dikov delovanja albanskih družin na silenzio sulla presenza delle famiglie Me ta u bashkua edhe studiuesi nga političnem, cerkvenem, kulturnem albanesi in questa città. Tutto questo Tirana dr. Edmond Malaj nga In- in arhitekturnem področju, pre- è stato ottenuto grazie al lavoro del stituti i Historisë, i cili drejtohet nga lomil dolgoletni molk o prisotno- grande ricercatore mag. Peter Štoka profesori Marenglen Verli, i cili ofroi sti albanskih družin v tem mestu. della Biblioteca di Capodistria e in mbështetje të plotë nga ana e tij. Sim- Vse to je bilo doseženo zahvaljujoč particolare col contributo dello storico

3 poziumit u përkrah edhe nga Bashkia trdemu delu odličnega in odloč- dr. Salvator Žitko. Il loro lavoro è sta- Koper dhe kryetari i Bashkisë Boris nega raziskovalca mag. Petra Štoke to approfondito pure da dr. Edmond Popovič. Megjithatë, ai simpozium iz koprske knjižnice in predvsem s Malaj, ricercatore presso l’Istituto di dhe veprimtaritë shoqëruese në shtato- prispevkom zgodovinarja dr. Sal- Storia di Tirana, guidato dal profes- rin e vitit 2015 nuk do të realizohe- vatorja Žitka. Njunemu delu se je sor Maranglen Verl, che ha appoggiato shin pa motivimin, përkushtimin dhe pridružil tudi raziskovalec Edmond l’iniziativa. Il convegno è stato orga- mbështetjen e plotë të bashkëkombësit Malaj z Inštituta za zgodovino, ki ga nizzato col supporto del Comune città shqiptar Heset Ahmeti, i cili është edhe vodi profesor Maranglen Verli, ki je di Capodistria e con la partecipazione kryetar i Shoqatës Kulturore Shqiptare nudil podporo. Simpozij je podprla attiva del sindaco Boris Popovič. »Iliria«, Koper. Mestna občina Koper in njen žu- Tuttavia il convegno non avrebbe Të njëjtët autorë së bashku me Paolo pan Boris Popovič. Vendar simpo- ottenuto un tale successo senza l’in- Muner nga Trieste në 26 nëntor 2016 zij ne bi dosegel takega uspeha brez centivo, la dedizione e il sostegno del sjellin për të gjithë ne, një tjetër familje spodbude, predanosti in podpore connazionale Heset Ahmeti, presi- të njohur shqiptare, familjen Dukag- albanskega rojaka Heseta Ahmetija, dente della società culturale albanese jini, e cila gjithashtu ka ushtruar vep- predsednika albanskega kulturne- “Iliria” di Capodistria, che ha arric- rimtari e ka jetuar shekuj më parë në ga društva “Iliria” iz Kopra, ki je s chito questo evento con lo spettacolo Koper të Sllovenisë. Puna e autorëve spremlajočimi kulturnimi nastopi culturale. Lo stesso gruppo di ricer- është vërtetë e vyer, që meriton urimet obogatil ta dogodek. V isti sestavi, catori, questa volta sorretti col con- dhe falënderimet më të larta. Ata kanë tokrat tudi s prispevkom Paola Mu- tributo di Paolo Muner di Trieste, il ofruar një shërbim të shquar për publi- nerja iz Trsta, bo letos 26. novembra 26 novembre di quest’anno presenterà kun, si në Slloveni ashtu edhe kudo ku predstavljena še ena znana albanska un’altra celebre famiglia albanese, la jetojnë shqiptarët, por edhe më gjerë. družina, družina Dukagjini, ki je famiglia dei conti Dukagjini, che è Këta autorë dhe veprimtarë kanë bila dejavna v Kopru v preteklih sto- stata presente a Capodistria nei secoli gërmuar dhe kanë gjetur se sa të lid- letjih. Avtorji prispevkov o tej dru- passati. I ricercatori che hanno illu- hur kemi qenë në të shkuarën, mad- žini si zaslužijo čestitke in zahvalo, strato questa famiglia meritano i più je të shkuarën e largët. Por ekzistojnë saj so s svojim delom naredili veliko sentiti complimenti e ringraziamenti, edhe shembuj të tjerë që na lidhin. Ka za javno prepoznavanje Albancev perché coi loro contributi hanno dato evidencë të bollshme se Sllovenia ka tako v Sloveniji kot širom po svetu. maggiore visibilità agli albanesi in nxjerrë tre albanologë të shquar ndër Odkrili in potrdili so, kako smo bili Slovenia e nel resto del mondo. Que- shekuj, Kopitar, Franc Miklošič dhe povezani, čeprav v daljni preteklosti. sti hanno scoperto e confermato come Rajko Nahtigal. Kontributi i të tre Obstajajo še drugi primeri, ki nas come eravamo collegati, anche se in albanologëve sllovenë dhe të familje- povezujejo. Izpričano je, da je Slo- passato remoto. Comunque ci sono ve shqiptare në Koper, Bruti, Bruni, venija imela tri izjemne albanologe, altri esempi che ci collegano. È docu- Dukagjini, etj, janë shembuj që fla- Jerneja Kopitarja, Franca Miklošiča mentato che la Slovenia ha avuto tre sin vetë. Këta shembuj na tregojnë se in Rajka Nahtingala. Prispevki treh albanologi eccezionali, Jernej Kopitar, sa afër kanë qenë popujt shqiptarë dhe slovenskih albanologov in zgodbe Franc Miklošič e Rajko Nahtingal. I sllovenë ndër shekuj, se sa mirë janë albanskih družin v Kopru, Bruti, contributi di questi tre albanologi slo- kapërcyer ndarjet kulturore dypalëshe Bruni, Dukagjini ..., so primeri, ki veni e la storia delle famiglie albanesi dhe si është realizuar bashkëjetesa. govorijo sami zase, predvsem pa ka- a Capodistria dei conti Bruti, Bruni, Veprimtari të tilla të natyrës studi- žejo, kako blizu sta bila skozi stoletja Dukagjini, ecc. ... espressamente evo- more, shkencore dhe historike për të tudi albanski in slovenski narod in cano la vicinanza nei secoli della na- shkuarën dhe lidhjet dypalëshe, ofrojnë kako dobro sta premagovala kul- zione albanese e di quella slovena e di mesazh të qartë për të sotmen dhe të turne ovire in živela v sožitju. Razi- come abbiano saputo superare le bar- ardhmen tonë të përbashkët. skovalno delo in zgodovinske vezi iz riere culturali vivendo in armonia. Il Urimet më të mira për organiza- preteklosti nam kažejo tudi skupno lavoro di ricerca e i legami storici ci torët. Mirënjohje për kontributet e sedanjost in prihodnost. accomunano nel presente e nel futuro. dhëna, kontribute që do të kenë vlerë Iskrene čestitke organizatorjem, Complimenti agli organizzatori, ai për të sotmen e të ardhmen e të dy po- hvaležni smo jim za njihov prispe- quali siamo grati per il loro contribu- pujve tanë. vek, ki je pomemben za sedanjost in to, che è importante per il presente e il prihodnost obeh narodov. futuro di entrambi i popoli.

dr. Pëllumb Qazimi dr. Pëllumb Qazimi dr. Pëllumb Qazimi Ambasador i Shqipërisë në Slloveni veleposlanik Albanije v Sloveniji Ambasciatore di Albania in Slovenia Lubjanë, 15 nëntor 2016 Ljubljana, 15. november 2016 Lubiana, 15 novembre 2016

4 Iniciativat e diasporës shqiptare në Koprin bregdetar Pobude diaspore v primorskem mestu Koper Le iniziative della diaspora nella città costiera di Capodistria

Unë jam shumë i lumtur për të vizitën Sono molto felice di visitare la splen- time në qytetin e bukur të Koprit. Vi- dida Capodistria. La mia precedente zitat e mija të mëparshme në këtë qytet visita di questa città costiera è asso- bregdetar janë të lidhura me iniciati- ciata alle buone iniziative, che è il va të shumta për veprimtari kulturore motivo per cui ho l’onore di essere qui te ndryshem. Kam nderin për të qenë Zelo sem vesel obiska čudovitega tra gli amici sloveni e i miei connazio- këtu në mesin e miqve sllovene dhe Kopra. Moji dosedanji obiski tega nali. Tra di noi c’è anche il ministro bashkatdhetarët e mi. Në mesin tonë primorskega mesta so povezani z della Diaspora e mio amico, Sig. Va- është edhe Ministri i Diasporës miku dobrimi pobudami, zato mi je v čast lon Murati, che sta facendo un buon im z.Valon Murati, i cili është duke biti prav tukaj med slovenskimi pri- lavoro di supporto alla nostra diaspora bërë një punë të mirë në mbështetjen e jatelji in mojimi rojaki. Med nami nel mondo. La Società culturale Iliria diasporës tonë në mbarë botën. Shoqa- je tudi minister za Diasporo in moj agisce largamente su due campi, da un ta Kulturore »Iliria« është duke dhënë prijatelj g. Valon Murati, ki dobro lato, promuove l’uso e la salvaguardia kontribut të madh në dy drejtime, opravlja delo pri podpiranju naše della lingua, delle tradizioni, della në njërën anë në ruajten dhe zhvilli- diaspore po svetu. Kulturno društvo cultura e della memoria nazionale min e gjuhës, traditave dhe kulturës Iliria veliko prispeva zlasti na dveh attraverso svariate attività, dall’altro kombëtare me ndihmën e aktiviteteve področjih, po eni strani spodbuja crea ponti tra culture con radici co- të ndryshme, nga ana tjetër krijon ura ohranjaje in razvoj jezika, tradici- muni ma anche dei rapporti rotti nel mes kulturave, të cilat i kanë rrënjët e je, kulture ter narodnega spomina corso della storia. përbashkëta, por të thyera në rrjedhën s pomočjo različnih dejavnosti, po Ringrazio il Presidente dell’Associa- historike. E falënderoj Presidentin e drugi strani ustvarja mostove med zione, Sig. Heset Ahmeti e il suo staff Shoqatës z Heset Ahmetin dhe kolegët kulturami, ki imata skupne kore- per il loro instancabile lavoro. Sette e tij për punën e tyre të palodhur. Shta- nine a tudi razbite odnose v toku mesi fa ho avuto l’onore di visitare të muaj më parë kam pasur nderin për zgodovine. Zahvaljujem se predse- la Biblioteca centrale Srečko Vilhar të vizituar bibliotekën qendrore Srecko dniku društva g. Hesetu Ahmetiju a Capodistria e di essere ospite del Vilhar në Koper dhe të jemë mysafir i in njegovim sodelavcem za njihovo Sig. Peter Štoka insieme con l’Amba- Z. Peter Shtoka së bashku me amba- neutrudno delo. Pred sedmimi me- sciatore della Repubblica di Albania sadorin z. Qazimi dhe përfaqësuesit e seci sem imel čast obiskati Osrednjo in Slovenia, Sig. Qazimi insieme ai Ministrisë së Diasporës së Kosovës, edhe knjižnico Srečka Vilharja v Kopru rappresentanti del Ministero della atëher vizita jonë është organizuar nga in biti gost g. Petra Štoke skupaj z Diaspora della Repubblica del Koso- z Ahmeti. Me atë rast e mësuam një veleposlanikom Republike Albanije vo, anche questa visita organizzata histori interesante të një familjeje me v Sloveniji g. Qazimijem in s pred- dal Sig. Ahmeti. Allora siamo venuti emrin »Bruti«. Për këtë familje me en- stavniki ministrstva za diasporo Re- a conoscenza della storia interessante tuziasëm na spjegoi z. Shtoka. Nga ai publike Kosovo, tudi takrat je obisk della famiglia Bruti, che è stata rac- kemi dëgjuar për histori e cila është mi- organiziral g. Ahmeti. Tedaj smo contata con entusiasmo e fierezza dal shërim i fatit dhe fatkeqësisë, sakrificës spoznali zanimivo zgodbo o družini Sig. Štoka. Sentendo questa storia, che fesë, nderit dhe humanizmit të njeriut. Bruti, ki jo je navdušeno in preudar- è l’incarnazione della felicità e dell’in- Historia e fatit të njerëzve që përfshinë no pripovedoval g. Štoka. Prisluhnili felicità, del sacrificio e dell’onore della

5 edhe kombet dhe pothuajse brenda na- smo zgodbi, ki je utelešenje sreče in religione e dell’umanesimo di questa tës njeriun në vendin e tij e shëndron nesreče, požrtvovalnosti vere in čas- gente. Destino storico di queste perso- në një të huaj. ti ter humanizma človeka. Zgodo- ne, che avevano sofferto come pure la Z. Shtoka ju falënderoj shumë për vinska usoda teh ljudi, ki je doletela loro nazione, e sono diventate, per così punën tuaj dhe mikpritjen. Ne jemi tudi njihov narod, je tako rekoč, čez dire, durante la notte, estranee nella këtu sot për të marrë pjesë në këtë noč, človeka naredila tujca na svoji loro patria. Sig. Štoka, le sono ricono- ngjarje shpirtërore dhe kulturore për zemlji. G. Štoka hvala vam lepa za scente per il vostro lavoro e l’ospitalità nder të familjes Bruti dhe familjeve vaše delo in gostoljubnost. offertaci. të tjerë shqiptarë të cilët kanë lënë në Danes smo tukaj, da bi se udeležili Oggi siamo qui per partecipare Koper dhe zonën përreth një pasuri të duhovnega in kulturnega dogodka v all’evento spirituale e culturale in denjë për trashëgiminë historike kultu- čast družine Bruti in drugih alban- onore della famiglia Bruti e delle altre rore. Ne jemi këtu për të dëgjuar vazh- skih družin, ki so pustili Kopru in famiglie albanesi che hanno lasciato a dimin e historis të posa zbuluar. širši okolici bogato in dragoceno Capodistria e nella sua prossimità un Falënderoj Bashkinë e Koper dhe z. kulturno zgodovinsko zapuščino. patrimonio culturale e storico, ricco e Popovic për mbështetjen e aktiviteteve Tukaj smo, da bi še naprej prisluh- prezioso. Siamo qui per continuare ad kulturore të diasporës sonë edhe unë dë- nili že začeti zgodbi. Zahvaljujem ascoltare e imparare la storia che è già shiroj të falënderoj edhe artistin tonë, se Mestni občini Koper in njene- iniziata. Ringrazio il Comune Città piktorin akademik Gani Llalloshin mu županu g. Popoviču za podporo di Capodistria e il suo sindaco Sig. Po- dhe artistët tanë të tjera, të cilët do të kulturnih dejavnosti naše diaspore, povič per il sostenimento delle attività na i pasurojnë ditën me punën e tyre. prav tako se zahvaljujem tudi na- culturali della nostra diaspora, ringra- šemu umetniku, akademskemu sli- zio pure il nostro artista e pittore ac- karju Ganiju Lalloshiju in drugim cademico Gani Lalloshi e tutti coloro umetnikom, ki bodo obogatili dan che arricchiranno questa giornata coi s svojimi prispevki. loro contributi.

sig. Nexhmi Rexhepi z. Nexhmi Rexhepi g. Nexhmi Rexhepi Ambasciatore della Repubblica Ambasador i Kosovës në Slloveni veleposlanik Kosova v Sloveniji del Kosovo in Slovenia Në Koper, 26.9.2016 V Kopru, 26.9.2015 A Capodistria, 26 settembre 2015

6 Bashkjetesa në diverzitet na pasuronë Sobivanje v različnosti nas bogati La convivenza nella diversità ci arricchisce

Shtrirja e pallatit Bruti, në afërsi të Nelle immediate vicinanze della catte- katedrales së Koprit, është e lidhur drale di Capodistria si ubica Palazzo ngushtë me peshkopin e fisit shqiptar Bruti, strettamente legato alla figura kontin Augustin Bruti. E vërteta se del vescovo giustinopolitano di discen- familja fisnike shqiptare Bruti, e cila denze albanesi conte Agostino de Bruti. erdhi në Koper pas luftës qipriane apo Lega palače Bruti, v neposredni bli- La famiglia albanese dei nobili Bruti si pas betejës së lepantnës, në këtë kohë u žini koprske stolnice, je tesno pove- è stabilita a Capodistria dopo la guerra afirmua mjaft shpejt, ndërsa kulmin zana s koprskim škofom albanskega di Cipro e di Lepanto. Le ragioni per e saj e arriti pikërisht me emërimin rodu Avguštinom grofom Brutijem. cui la famiglia albanese si sia così pre- e Augustin Brutit si peshkop i Koprit Dejstvo, da se je albanska plemiška sto affermata nel nuovo ambiente con dhe pas vendosjes së në mesin fisnik të družina Bruti, ki je v Koper prišla la nomina vescovile di Agostino Bru- Koprit, gjehet tek aftësitë, ambiciet dhe po ciprski vojni oziroma po lepant- ti e col posizionamento della famiglia prestigji, por para së gjithash tek ajo ski bitki, v tem okolju dokaj hitro stessa in seno alla nobiltà cittadina, se ata kanë jetuar në harmoni me të uveljavila, svoj vrhunec pa je dosegla vanno ricercate nelle aspirazioni e nel- tjerët. prav z imenovanjem Avguština Bru- la reputazione della famiglia stessa, ma Dhe ashtu siç ishte dikur për Brutet tija za koprskega škofa in umesti- soprattutto nel fatto che ha vissuto in vlerë multikulturalizmi, respekti, pra- tvi med koprsko mestno plemstvo, armonia con gli altri. nimi dhe bashkjetesa në diverzitet, ësh- iskati v sposobnostih, ambicijah in E proprio come i Bruti hanno ri- të edhe sot e kësaj dite vlerë për komu- celo prestižu, predvsem pa v tem, da spettato in passato i valori del mul- nën e qytetit të Koprit. Jam i bindur se so živeli v sožitju z drugimi. ticulturalismo, della tolleranza, del këtë e ndjeni dhe e ndani me ne edhe In tako kot je bila to za Brutije rispetto, dell’accoglimento e della shoqata juaj e Shqiptarëve të Istrës Sl- nekdaj vrednota, je multikultur- convivenza nella diversità, così que- lovene Ilirija. Me të krenohemi siguri- nost, strpnost, spoštovanje, spre- sti stessi valori sono oggi praticati dal sht edhe ne, aq më tepër për shkak të jemanje in sobivanje v različnosti, Comune città di Capodistria. Sono së tashmes, ku në vendin tonë të gjerë vrednota Mestne občine Koper tudi convinto che questa esperienza è con- – Evropë, njëra pas tjetrës radhiten fate danes. Prepričan sem, da to občutite divisa dalla Società culturale degli të imta të shumta e të reja njerëzore, që in z nami delite tudi v društvu Al- albanesi dell’Istria slovena »Iliria« di përbëjnë mozaikun e të nesërmes. Ditë, bancev Slovenske Istre Ilirija. Nanjo Capodistria. Siamo molto orgogliosi, që duhet ta kuptojmë si një realitet to- smo seveda ponosni, še toliko bolj ovviamente, ancor di più a causa del- nin të përbashkët, si të ardhme, në të zaradi sedanjega trenutka, ko se v la situazione attuale in cui nel nostro cilën do të duhet të dimë të pranojmë naši širši domovini Evropi ena za paese più vasto d’Europa assistiamo al të tjerët, ndryshe nga ne, me kultura të drugo vrstijo nove in nove, drobne susseguirsi di piccole storie, di nuovi e larmishme dhe të ndryshme nga ajo e človeške usode, ki sestavljajo mozaik nuovi destini umani, che nell’insieme jona, por në themelin e tyre të pasura jutrišnjega dne. Dne, ki ga moramo formano il mosaico di domani. Quel dhe unike. Që ti pranojmë dhe diver- razumeti kot našo skupno realnost, giorno sarà la nostra comune realtà, zitetin e tyre ta kuptojmë edhe mbësh- prihodnost, v kateri bomo morali un futuro in cui saremo in grado di tesim, në një hap me kohën do të duhet znati sprejemati druge, drugačne, accogliere gli altri, culturalmente di- të fillojmë të vlerësojmë dhe duam më kulturno raznolike in od nas različ- versi da noi, ma fondamentalmente

7 tepër edhe kulturën tonë. Sepse vetëm ne, a vendar v osnovi bogate in edin- delle persone ricche e uniche. Queste kështu do të mund të jetojmë së bashku stvene. Jih sprejemati in jih v svoji persone vanno accolte e sorrette nella në harmoni, në ndërthurjen e shumë različnosti razumeti, tudi podpreti, loro diversità, nello stesso tempo però kulturave, që do ti zgjerojnë horizon- sočasno pa bomo morali začeti še dovremmo cominciare ad apprezza- tin dhe frymëzojnë një vlerë tjetër sh- bolj ceniti in ljubiti tudi lastno kul- re ed amare ancora di più la nostra tesë kësaj zone me traditë të pasur me turo. Kajti le tako bomo lahko vsi cultura. Perché questo è l’unico modo kulturë dhe diverzitet. skupaj živeli v sožitju, v prepletu di vivere in armonia, nell’intreccio mnogih kultur, ki bodo temu, od delle svariate culture in questo territo- nekdaj kulturno bogatemu in raz- rio culturamente ricco e diversificato, nolikemu prostoru, razširile obzorja espandendo i propri arizzonti e crean- in vdahnile dodano vrednost. do un valore aggiunto.

z. Boris Popovič Kryetari i bashkisë së komunës g. Boris Popovič sig. Boris Popovič së qytetit Koper župan Mestne občine Koper Sindaco del Comune città di Capodistria Në Koper, 26.9.2015 V Kopru, 26.9.2015 A Capodistria, 26 settembre 2015

Iliria Bruti, 2015.

8 Zbulimi i rrënjëve tona Odkrivanje naših korenin Scoprire le nostre radici

Me kënaqësi e pritëm botimin e numrit Sono contento di poter mostrare il nuo- të dytë të koleksionit Iliria, i cili në vo numero della collana Iliria, intera- tërësi i kushtohet familjes Dukagji- mente dedicato alla famiglia albanese ni, veprimtarisë së saj në Shqipëri në dei conti Ducagjini. Nella pubblica- kohën e Skënderbeut, si dhe veprimta- zione vengono presentati sia il loro risë së saj në Istri pas ekzilit nga Shko- Z veseljem smo dočakali drugo šte- ruolo rivestito in Albania al tempo di dra, kur në kohën e dogjit venedikas vilko zbirke Iliria, ki je v celoti pos- Skenderberg, che quello in Istria dopo Mocenigos u bënë fisnikë të Koprit, večena albanski družini Ducagjini, il grande esodo di Scutari, quando il kështjellarë të kështjellës së Socerbit dhe tako njenemu delovanju v Albaniji Doge Mocenigo li annovera fra i nobili morën të drejtën e banimit si themelues v času Skenderberga, kot njenemu di Capodistria, nomina a castellani di të vendbanimit Dekani pranë Koprit. delovanju v Istri po izgnanstvu iz S. Servolo, con proprietà e fondatori di Prania e shqiptarëve në Istri, sidomos Skadra, ko so v času beneškega doža Villa Decani, nei pressi di Capodistria. në Kopër, i ka rrënjët në shek. e XII-të, Moceniga postali koprski plemiči, La presenza degli albanesi in Istria, ndërkaq më vonë ata filluan të vijnë si kastelani socerbskega gradu ter s soprattutto a Capodistria risale al seco- pasojë e mbizotërimit turk të Shqipërisë pridobljeno pravico nastanitve usta- lo XII, successivamente si sono insediati në shek. e XV-të. Në dokumente dhe li- novitelji naselja Dekani pri Kopru. nel secolo XV, dopo la conquista turca bra më së shumti përmenden fisnikët, Navzočnost Albancev v Istri, zlasti dell’Albania. Nei documenti d’archivio kontët, kështjellarët, ipeshkvijtë, no- v Kopru sega v 12. stoletje, kasne- e nella maggior parte dei libri di storia terët, mirëpo duhet të kuptojmë se ba- je so prihajali zlasti zaradi turškega sono documentati i nobili, i conti, ca- shkë me pushtetarët kanë ardhur edhe zavojevanja Albanije v 15. stoletju. stellani, i vescovi, i notai, tuttavia non njerëzit e thjeshtë, sidomos bujqit dhe Največkrat so v dokumentih in dobbiamo dimenticare che coi le persone zanatlinjtë, madje edhe piktorët. Sh- knjigah zabeleženi plemiči, grofje, influenti è venuta la gente comune, per- krimtari istrian Fulvio Tomizza në ro- kastelani, škofje, notarji, zavedati pa lopiù agricoltori e artigiani, fra cui an- manin e tij „Jeta më e mirë” ka shënu- se moramo, da so z velikaši prihajali che pittori. Lo scrittore istriano Fulvio ar një kujtim të çmueshëm për prijësin tudi navadni ljudje, zlasti kmetoval- Tomizza ha immortalato nel romanzo Gjergj Radovanin e Shqipërisë, i cili në ci in raznovrstni obrtniki, tudi sli- Miglior vita un episodio molto prezio- shek. e XVII-të kishte ikur nga push- karji. Istrski pisatelj Fulvio Tomizza so, documentando le sorti dell’albane- tuesit turq dhe me familjen e tij kishte je v romanu Boljše življenje zabeležil se Zorzi Radovan che nel secolo XVII zbarkuar nga anija në Umag për t’u takšen dragocen spomin, ko je v 17. sfuggì all’avanzata turca in Albania su vendosur në fshatin, i cili e mori emrin stoletju glavar Žoržij Radovan iz Al- un bragozzo che lo portò a Umago, sta- Jurican sipas tij. Ka shumë rrëfime të banije ušel turškemu napredovanju bilendosi a Giurizzani, che ancora oggi tilla, të njohura për njerëzit tanë, si- in se z družino na bragocu izkrcal portano il suo nome. Ci sono ancora domos për më të moshuarit, të cilat v Umagu in se nastanil v Juricanih, molte storie che la nostra gente ricorda, duhen kërkuar dhe shënuar që të mos ki so poimenovani po njem. Veliko in particolare gli anziani, che aspettano harrohen. je takšnih zgodb, ki jih naši ljudje di essere essere studiate e documentate, Si kryetar i Shoqatës „Iliria” Kopër poznajo, zlasti starejši, vendar jih je per non lasciarle cadere nell’oblio. përpiqem t’i gjurmoj e t’i dëgjoj këto treba raziskati in zabeležiti, da ne bi Come presidente dell’associazione rrëfime sepse na shërbejnë si udhër- šle v pozabo. “Iliria” sono molto affascinato da queste

9 rëfyes për zbulime të reja dhe historinë Kot predsednik društva »Iliria« storie, che servono da indicazioni per le e rizbuluar të njerëzve tanë në këto Koper vedno prisluhnem takšnim nuove scoperte, con le quali riscriviamo vise. Secili ka dëshirë t’i njohë rrënjët zgodbam, ki so kot kažipoti za nova la storia della nostra gente in questi e veta, aq më tepër një popull, i cili qe odkritja in novo zapisano zgodovi- luoghi. Ognuno di noi vuole conoscere i damkosur, i shenjosur, i anatemuar no naših ljudi v teh krajih. Vsakdor le proprie radici, e ancor di più una na- dhe kushedi sa herë i shlyer për shkak hoče spoznati svoje korenine, še to- zione che è stata provata, stigmatizza- të dallimeve gjuhësore dhe kulturore. liko bolj pa narod, ki je bil zazna- ta, denigrata e più volte in tanti han- Sot të gjithë lirisht dhe botërisht mund movan, obeležen, očrnjen in nič- no cercato di cancellarla a causa delle ta deklarojmë identitetin tonë, pran- kolikokrat izbrisan zaradi jezikovnih differenze linguistiche e culturali. Oggi, daj shumë më prekin insinuatat se po i in kulturnih razlik. Danes lahko vsi tutti possono esprimere liberamente e përvetësojmë disa personalitete, të cilat svobodno in javno izpovemo lastno pubblicamente la propria identità, per nuk janë „tonat”, por „të tyre”. Këto pripadnost, zato me zelo prizade- cui sono molto colpito quando mi si ac- insinuata janë edhe më prekëse kur vij- nejo namigovanja, da si prisvajamo cusa di aver contorto la storia a scapito në nga ana e njerëzve të arsimuar dhe določene osebnosti, da niso »naše«, di queste persone che non sarebbero dei me ndikim. Thonë se ndihen të fyer, ampak »njihove«. Ti očitki so grozni “nostri “, ma che in realtà sarebbero por asnjëherë nuk mendojnë se fyhem in boleči, zlasti, ko jih izrečejo učeni di “loro”. Tali denunce sono orribili e unë apo këta njerëz, të cilët janë tanët ali vplivni ljudje. Počutijo se užalje- vergognose, soprattutto se sono espresse por nuk duhet të jenë tanët. Këto insi- ne, nikoli pa ne pomislijo na mojo da persone colte o influenti. Pensano e nuata dalin ngase ata e barazojnë sh- užaljenost in morda na užaljenost pretendono di essere offesi, ma non pen- tetësinë me kombësi, gjë që nuk përkon teh ljudi, ki so naši in hkrati naj sano alla mia indignazione e quanto me kohërat e mbretërive të mëdha apo ne bi bili naši. To nam očitajo, ker possano essere offese queste persone, che shteteve shumëkombëshe. Kjo vlen si enačijo državljanstvo z narodnostjo, sono dei nostri e, allo stesso tempo, non për Perandorinë Otomane ashtu edhe kar ne sovpada v času velikih cesar- sono dei nostri. Questi equivoci sono për Republikën e Venedikut, ku u bëmë stev ali večnarodnih držav. To velja alimentati da diversi fattori, ma so- si shtetas turq ashtu edhe shtetas vene- tako za Otomansko cesarstvo kot za pratutto dallo sbaglio di equiparare la dikas, por gjithnjë shqiptarë sipas për- Beneško republiko, kjer smo postali cittadinanza alla nazionalità, che non katësisë së gjuhës, kulturës dhe trashë- tako turški kot beneški državljani, sempre coincidono, cosa rara sopratutto gimisë, pra me një fjalë, sipas kombit. vselej pa Albanci po pripadnosti je- per gli imperi o gli stati multinazionali. Prandaj dua t’u falënderohem të ziku, kulturi in izročilu, skratka na- Questo vale sia per l’Impero Ottomano gjithë individëve dhe institucioneve, rodnosti. che per la Repubblica di Venezia, dove me të cilat bashkëpunoj në frymën e Zato bi se rad zahvalil vsem posa- gli albanesi siamo diventati cittadini respektit të ndërsjellë, pavarësisht nga meznikom in ustanovam, s katerimi turchi o veneziani, però siamo rima- dallimet gjuhësore dhe kulturore, të sodelujem v duhu medsebojnega sti sempre albanesi di lingua, cultura e cilët më kanë ndihmuar ta botoj një spoštovanja, ne glede na jezikovne tradizioni, in breve nazione. rrëfim të ri në një publikim të ri. Dua in kulturne razlike, ker z njihovo Vorrei quindi ringraziare tutte le t’i falënderohem edhe anëtarëve të prizadevnostjo je izšla nova zgodba persone e le istituzioni con le quali col- shoqatës, të gjithë shqiptarëve, dinji- - nova publikacija, ne oziraje se na laboro nello spirito di rispetto reciproco, tarëve dhe institucioneve, të cilat na pritiske in sledeč edinemu vodilu a prescindere dalle differenze linguisti- përkrahin në angazhimet tona të për- znanstvene izpovednosti v duhu res- che e culturali. Grazie al loro contri- bashkëta për zbulimin dhe shënimin e nice. Zahvalil bi se tudi našim čla- buto è stata rivalorizzata una nuova rrënjëve tona. nom društva, vsem Albancem, dos- storia - una nuova pubblicazione, che tojanstvenikom in ustanovam, ki non si cura delle pressioni esterne ma moralno in gmotno podpirate naša segue la strada della ricerca scientifi- skupna prizadevanja pri odkrivanju ca onesta e documentata, sempre nel- naših korenin in zapisovanju naše lo spirito di verità. Vorrei ringraziare zgodovine. pure i soci della nostra associazione, tutti gli albanesi, dignitari e fondazio- ni, che col sostegno morale e materiale contribuite a scoprire le nostre radici e a documentare la nostra storia.

z. Heset Ahmeti g. Heset Ahmeti sig. Heset Ahmeti Kryetar i Shoqatës Kulturore „Iliria” Kopër predsednik KD »Iliria« Koper Presidente AC »Iliria« Koper Në Kopër, 19. nëntor 2016 V Kopru, 19. novembra 2016 A Capodistria, 19 novembre 2016

10 Prania e Familjes fisnike shqiptare Dukagjini në Koper (Capodistria) e dëshmuar në burimet e shkruara

Izpričanost albanske plemiške družine Ducagini v pisnih virih La nobile famiglia albanese Ducagini nelle fonti scritte

Peter Štoka

Familja e Dukagjinëve fisnikë është ven- Družina Ducagini se je naselila La famiglia dei nobili Ducaini si è stabi- dosur në krahinën e Kapodistrias në kohën na ozemlju Kopra v času beneške lita nel capodistriano al tempo del domi- e zotërimit të Serenisimas (Republikës nadvlade, tako kot albanske plemi- nio della Serenissima, come le famiglie së Venedikut), ashtu si familjet shqipta- ške družine Bruti, Borisi in Bruni, albanesi dei conti Bruti, Borisi e Bruni, re të kontëve Bruti, Borisi e Bruni, kur zaradi turškega osvajanja beneške quando l’Albania veneta venne soggioga- Shqipëria Venedike u vu nën zgjedhën e Albanije v 15. stoletju. Po padcu ta dai Turchi nel XV secolo. Con la ca- Turqve në shekullin XV. Me rënien e Sh- Skadra leta 1479, ki so ga Ducagi- duta di Scutari, difesa dai Ducagini, la kodrës së mbrojtur nga Dukagjinët, fami- niji branili, so iskali primeren kraj famiglia acquistò a peso d’oro il Castello lja bleu me florinj kështjellën e San Servo- za bivanje in izbrali grad sv. Socerba di S. Servolo coi villaggi annessi, che di- los së bashku me fshatrat që i përkisnin dhe za novo domovino. Zanj so plačali venne la loro nuova patria e compresa ky vend u bë atdheu i dytë dhe u përfshi në v zlatu, koprski Veliki svet pa jim je nel registro dei Nobili di Capodistria con Regjistrin e Fisnikëve me Giovanni Conte podelil plemiški naslov dednih gro- Giovanni Conte Ducaino e Castellano. Ducaino e Castellano (shq. Kontin Gjon fov. DOCAÎNÎ, ò com’altri scrivono Dukagjini, kështjellar). »DOCAÎNÎ ali kot nekateri za- DVCAGÎNÎ, Sig.ri della DOCAGÎNA DOCAÎNÎ, apo siç i shkruajnë të pisujejo DVCAGÎNÎ, gospodje già Principato nell’Albania, ora San- tjerët Dukagjini (DVCAGÎNÎ), zotë DOCAGÎNE, nekdanje kneževine zaccato; e del Castel di S. Servolo të Dukagjinit, tashmë principatë në v Albaniji, sedaj Sandžaka, in gra- nell’Istria. Così inizia la più importante Shqipëri, tani Sanxhak; e të Kështjel- du sv. Socerba v Istri«: s temi be- ed espressiva descrizione di questa fami- lës së San Servolos në Istria (orogjinali sedami se začenja najpomembnejši glia nel manoscritto di Prospero Petro- ital. DOCAÎNÎ, ò com'altri scrivono in najobsežnejši opis te plemiške nio, membro dell’Accademia dei risorti DVCAGÎNÎ, Sig.ri della DOCAGÎNA družine v rokopisnem delu Prospera di Capodistria nel XVII secolo, intitola- già Principato nell'Albania, ora Sanza- Petronia, člana koprske Akademije to »Memorie sacre e profane dell’Istria«, ccato; e del Castel di S. Servolo nell'Is- vstalih (Accademia dei risorti), iz che lo abbiamo tradotto e pubblicato in tria). Kështu fillon përshkrimi më i 17. stoletja, »Memorie sacre e pro- questo numero. L’albero genealogico del- rëndësishëm dhe më ekspresiv mbi këtë fa- fane dell'Istria« (Svete in posvetne la famiglia denota il signore del castello milje në dorëshkrimin e Prospero Petroni- starožitnosti v Istri), ki je v celoti di S. Servolo Ioanes Demetrio (Giovanni os, anëtar i Akademisë së rimëkëmburve të objavljen v prevodu. Iz družinskega Duchayna, 84 generazione), che era fi- Kapodistrias në Shekullin XVII, me titull drevesa je razvidno, da je bil graščak glio di Demetrio (83 generazione), che “Kujtime të shenjta dhe profane të Istiras” socerbskega gradu Ioanes Demetrius era figlio di Andreolus (82 generazione), (origj. Memorie sacre e profane dell'Is- (Giovanni Duchayna, 84. rod), ki je che era figlio di Gregorio (81 generazio- tria) që e kemi përkthyer dhe e kemi botuar bil sin Demetriusa (83. rod), ta pa je ne), che era il figlio di Iginus Ducagini në këtë numër. bil sin Andreolusa (82. rod), potem (80 generazione), che era figlio del capo- Pema gjenealogjike e familjes shënon še nazaj je Gregorius (81. rod), ki je stipite Iginus Comnenus (79 generazio- edhe zotin e kështjellës së San Servolos Ioa- bil sin Iginusa Ducaginusa (80. rod) ne) della dinastia imperiale bizantina nes Demetrio (Giovanni Duchayna, brezi in le ta sin Iginusa Comnenusa (79. e insignito col titolo di Duca attorno al i 84), i cili ishte i biri i Dhimetrit (Deme- rod), iz bizantinske cesarske hiše ter 1280 e detto Ducagini, ossia il Duca trio, brezi i 83), që ishte i biri i Andreolus nečak bolj znanega Lechasa (Leka) Ginus (forma latinizzata dal greco Hi- (brezi i 82), që ishte i biri i Gregorios (bre- Ducaginija, ki je vzpostavil zakonik ginos col significato di sano, che può

11 essere interpretato nel senso di prospero, integro, fausto, brevemente Gin, Gino), col quale fu successivamente denominata tutta la discendenza, ossia il casato dei Ducagini. Il Ducato (Principato) del Duca Gino stando alle suddette fonti storiche era la Ducagina in Albania, ossia il Sanzaccato al tempo degli Ottomani. Giovanni, figlio di Demetrio, Castellano di S. Servolo e Conte di Capodistria era nipote del più famoso Lecha (Leka) Du- cagini (fratello di Demetrio e padre di Giovanni), autore del Canone di Leka Ducagini. Il ramo capodistriano dei Conti Ducagini si è mantenuto attraverso cinque generazioni: il Castellano Ioanes Demetrio Ducagini aveva il figlio Ioanes (85 generazione), che aveva il figlio Bartolomeus (86 generazione), che aveva il figlio Paulus, Dottore di legge e Giureconsulto (87 generazione), che aveva i figli Nicolaus e Ioannes (88 generazione), successivamente il ramo si è istinto nel 1606. Pietro Kandler pubblica il decretale del doge Giovanni Mocenigo datato 7 dicembre 1480 nel quale loda la nomina in Castellano di S. Servolo del benemerito Scutarino Giovanni Duchayno, dal quale venne il nome alla villa sua, ora dei Cani, o Decani. Rispetto agli altri Dvcagînî - Trungu familjar - Družinsko drevo - Albero genealogico abitati della valle, Villa Decani è di origine più recente: sorse soltanto nel 1480, quando il Senato veneziano decretò il diritto a stabilirvisi a Giovanni Ducaino. zi i 81), që ishte i biri i Iginus Ducagini običajnega prava Kanon Leka Du- In qualità di Castellani ebbero in am- (brezi i 80), që ishte i biri i themeluesit të caginija. Koprska veja grofov Du- ministrazione parecchie ville, tra cui S. familjes Iginus Comnenus (brezi i 79) të cagini se je ohranila skozi 4 rodove: Servolo, S. Odorico, Bagnoli e Servola. dinastisë perandorake bizantine, me titul- graščak Ioanes Demetrius Ducagini Erano, secondo il manoscritto Gravisi, lin dukë aty nga viti 1280 dhe i quajtur je imel sina Ioanesa (85. rod), ta pa conti di mero e misto impero. Duka Gjini (Dukagjini) (formë e latini- sina Bartolomeusa (86. rod), ki je La famiglia è citata da Nicolo Man- zuar nga fjala grekeHiginos që don të tho- imel sina Paulusa, doktorja prava zuoli come nobile ed estinta nel 1609. të i shëndetshëm që mund të interpretohet (87. rod) in ta dalje sina Nicolausa Figurano fra i titolati nobiliari di edhe si i lulëzuar, me integritet, i lumtur, in Ioannesa (88. rod). Capodistria pure nell’opera di Vincenzo shkurt Gin, Gino (Gjin, Gjino), me të Pietro Kandler pa je objavil regesto Coronelli »Isolario dell’Atlante Veneto« cilën u emërua e gjithë shtëpia e Dukag- beneškega doža Giovannija Moceni- del 1697. Pomponio Ducaino, vicedo- jinëve, apo të gjithë pasardhësit e tyre. ga, datirano 7.12.1480, v kateri le ta mino di Capodistria (1550 ca.). Il Dot- Dukati (principata) e Dukë Gjinit, si- imenuje zaslužnega Giovannija Du- tor Paolo Docaino, giureconsulto (secolo pas burimeve ishte Dukagjini i Shqipërisë, chayna iz Skadra za graščaka Socer- XVI). apo Sanxhaku me të njëjtin emër në pe- ba, po katerem se imenuje njegova Portavano l’Arma in Campo turchino, riudhën e Osmanëve. Gjoni (Giovanni) i vas, sedaj od [dei] Cani, ali Decani e bianco diviso con uno scaglione rosso biri i Dhimitrit (Demetrio), kështjellarit (Dekani). Kot graščaku mu bilo za- avente nel turchino due stelle, e nel bian- të San Servolos ishte nipi i më të famsh- upano v upravljanje več naselij, med co, o argenteo una mano qual stringe un mit, Lekë Dukagjinit, (vëlla i Dhimitrit njimi vasi Socerb, Dolina, Boljunec serpente.

12 dhe i ati i Gjonit), autor i Kanunit të in Škedenj. Tudi prevod tega doku- Prospero PETRONIO: Lekë Dukagjinit. Dega kapodistriane e menta iz latinščine je objavljen v tej Brani della Parte prima kontëve Dukagjini mbijetoi për pesë bre- publikaciji. delle Memorie sacre e profane za: Kështjellari Ioanes Demetrio Ducagini V Gravisijevem rokopisu je za- dell’Istria, Ms degli anni 1680 e 81 (Gjon Dhimitër Dukagjini), kishte djalë, pisano, da so ti grofje kot fevdalni (SI PAK 0299/008). Gjonin (Ioanes, brezi 85), i cili padi djalë gospodje imeli politično in sodno Bartolomeon (brezi 86) që pati djalë Pa- oblast, tako na civilnem kot ka- Docaînî, Docagîna lin (Paulus) doktor në shkencat e ligjin zenskem področju - »cum mero et dhe ekspert i ligjit (brezi 87), i cili pati mixto imperio«. Docaini, ò com’altri scrivono Ducagini dy djem Nikollën (Nicolaus) dhe Gjonin Nicolo Manzuoli omenja to ple- vennero dall’Albania discesi secondo la (Ioannes) (brezi 88), e pastaj kjo degë u miško družino v najstarejšem opisu più commune opinione dalla Prosapia di shua në vitin 1606. Istre iz leta 1611 »Nova descrittio- quel Magnanimo Griffone d’Altafoglia, Pietro Kandler publikon dekretin e ne della provincia dell'Istria« (Novi che sino dalli più antichi tempi passato dogës Giovanni Mocenigo më datë 7 dhje- opis province Istre), ki naj bi izumr- nell’ Epiro, e Macedonia non hebbe pari tor 1480 në të cilën lëvdon emërimin e la leta 1609. nella chiarezza del sangue, e generosità kështjellarit të San Servolos të shumë të Tudi Vincenzo Coronelli, sloviti militare. Vien riposta questa nobilissima merituarit shkodranit (Giovanni Du- kozmograf in kartograf, v delu »Iso- Famiglia da monsignor Demetrio Fran- chayno), nga i cili vjen edhe emri i fshatit lario dell'Atlante Veneto« (Pomor- co nella »Vita e fatti di Scanderberg« fra të tij, që tani quhet dei Cani, apo Decani. ske karte beneškega atlasa) iz leta quelle di principali Signori, ò Prencipi Në krahasim me lokalitetet e tjera të ba- 1697, umesti družino Ducaini na dell’Albania cioè la Castriotta, Comeno, nuara të luginës, fshati Dekani (Decani) seznam koprskega plemstva: Pom- Tofia, ò Carlovich, Spani, Cernovich, është i një origjine më të vonshme: vërte- ponio Ducaino je bil vicedomin Cosazza, Dusmani, et altre. Dopo la tohet nga burime vetëm nga viti 1480, Kopra ok. 1550, Paolo Ducaino je morte dell’Immortal Prencipe Scandar- në kohën kur Senati Venedikas dekretoi të bil jurekonzult (pravnik) v Kopru v berg continuando XII, e più anni li Du- drejtën për Gjon Dukagjinin (Giovanni 16. st. caini uniti à gl’altri Signori dell’Albania Ducaino) për tu vendosur aty. Në cilësinë Plemiški grb Ducaginijev je bil la guerra con i Turchi, rimasero in fine e kështjellarëve ata patën shumë fshatra turkizne in bele barve, razdeljen s da quella gran voragine di potentati, mà nën administrimin e tyre, ndër të cilat S. škarnico rdeče barve, v turkiznem non già senza gran strage, e mortalità di Servolo, S. Odorico, Bagnoli dhe Servola. polju sta dve zvezdi, na beli ali sre- Nemici assorbiti quei sventurati Paesi Sipas dorëshkrimit të Gravisit, ata ishin brni podlagi pa roka, ki drži kačo. assieme la Ducagina, fioritissimo Princi- edhe kontë të Mero et mixto imperio pato di sudeti Signori. Venuti in potere di (mero e misto imperio: don të thotë kur Turchi, fù redotto lo stesso in Sanzaccato, dikush ka të drejtën e ushtrimit të push- Prospero PETRONIO: col qual titolo pure sin’al Di h’oggi chia- tetit politik, administrativ, fiskal, ushta- Berila iz Prvega dela svetih mano Sanzacco di Ducagini. rak, judikativ dhe feudatar – Shënim i in posvetnih starožitnosti Istre, Compagno delle gloriose gesta del përkthyesit). Familja është e cituar si fisni- Rokopis iz let 1680 e 81 mentovato Prencipe Scanderberg fù ke nga Nicolo Manzuoli dhe është shuar (SI PAK 0299/008) sempre qualche Personaggio di questa në vitin 1609. Si titullarë dhe fisnikë të famosa Progenie specialmente Paolo Do- Kapodistrias ata figurojnë edhe në veprën e Docaînî, Docagîna caino Signore ch’oltre fioriva nel rispetto, Vincenzo Coronelli “Isolario dell’Atlante e nelle fortune, era in stima di bellicoso, Veneto” në vitin 1697. Pomponio Dukag- Docaini, ali kot drugi zapisujejo magnanimo, forte, e nell’arte della mili- jini, zëvendësues i të parit të Kapodistria Ducagini so prišli iz Albanije, po tia molto pratico, così Lech, e Nicolò suoi (rreth 1550). Doktor Paolo Dukagjini, splošnem prepričanju iz Prozapie figlioli, et altri, che pendono dal seguente ekspert juridik (shekulli XVI). [në origji- veličastnega Grifona Altafoglie, ki Arbore d’oro della propria loro famiglia. nal Pomponio Ducaino, vicedomino di je že v davnih časih pripadala Epi- Additta per stipite un Iginio Comneno. Capodistria (1550 ca.). Il Dottor Paolo ru, in Makedoniji in ji ni para po Fù questo Arbore per l’Antica sua No- Docaino, giureconsulto (secolo XVI)]. čistosti krvi, in vojaški slavi. Ple- biltà e descendenza, qual trahe per linea Emblemën e kanë të vendosur në një fu- menito družino je opisal monsinjor feminina dalla Casa Comneno drizzato shë me ngjyrë të bruztë (kaltër e mbyllur) Demetrij Franco v knjigi »Življenje et inserito fra quelle di molti Prencipi da dhe të bardhë, të ndarë me një skalion i in delo Skenderbegovo«, ki jo je Andrea Angelo Comneno nel suo lib: di kuq dhe në fushën e bruztë janë të ven- umestil med pomembnejše kneze, Genealogia diver. Principum Famil: (Ex dosur dy yje, në ngjyrë të bardhë apo të ali vladarje Albanije, kot so Kastri- Genealogia Diversar. Principum in lu- argjendtë dhe aty shihet edhe një dorë që oti, Comeni, Thopije, ali Carlovi- cem edita per Io: Andrea Angelum Com- shtrëngon një gjarpër. chi, Spaniji, Cernovichi, Cosazzi- nenum).

13 Pietro Kandler: Codice Diplomatico Istriano, Vol. IV, Trieste14 1862-65, reg. 1212, 1215 (SIK KP D 73546/1-5). 7. december, 14. indikcija. Benetke. Anno 1480. Dož Giovanni Mocenigo pohvali imenovanje za kastelana Socerba 7 Decembre, Indizione XIIII. Venezia. zaslužnega Skadarca Giovannija Ducainija, po katerem je poimenovano naselje de Cani, ali Decani. Doge Giovanni Mocenigo loda la nomina in Castellano di S. Servo- lo del benemerito Scutarino Giovanni Duchayno, dal quale venne il (Pokrajinski arhiv Koper). nome alla villa sua, ora dei Cani, o Decani. Giovanni Mocenigo, po božji volji beneški vladar itd. Pleme- (Archivio Municipale di Capodistria). nitim in modrim možem, tj. Dominicu Maurocenu, v mojem mandatu justinopolitanskemu podestatu in kapitanu, ter njego- Joannes Mocenigo Dei gratia Dux Venetiarum etc. Nobilibus vim cenjenim zvestim naslednikom: bodite zdravi in prejmite et sapientibus Viris Dominico Mauroceno de suo mandato Po- izraz moje naklonjenosti. testati et Capitaneo Justinopolis, et successoribus suis fidelibus Poleg odlokov zastran Skadarcev, po katerih se v polnomočju dilectis, salutem et dilectionis affectum. našega Sveta izkaže časti in primerno poplača vse tiste najbolj za- Viri Nobiles sapientes nostri supra provisionibus Scutarensium služne Skadarce, ki so se v službi našega gospostva v času zadnje- qui a nostro majore Consilio habuerunt amplam et plenam fa- ga obleganja najbolj izkazali, so naši vrli in modri možje sklenili cultatem providendi et beneticia conferendi fidelissimis et de še, da za kastelana Socerba v naši dolini v kraju Mokovo name- dominio nostro benemeritis Scutarensibus, qui tempore ultime sto plemenitega Philippa Minia, ki je to čast zavrnil, imenujejo obsidionis optime et fideliter se gesserunt, auctoritate suprascrip- zaslužnega in nadvse zvestega skadarskega plemiča Giovannija ta elegeruut in Castellanum Sancti Servuli in Valle nostra Mocho Ducaina, ki je ne meneč se za napore v službi našega gospostva loco Viri nobilis Philippo Minio qui refutavit, fidelissimum et ter božje slave tvegal celo lastno življenje in pri tem izkazal svojo de dominio nostro benemeritum Joannem Duchaynum nobi- zvestobo. Ugotavljam, da je bilo imenovanje izpeljano pravilno, lem Scutarensem, qui spretis laboribus facultatem et propria vita po črki naših zakonov in v duhu naših postav, zato jo odobravam tempore obsidionis, pro honore Dei dominiique nostri viriliter in podpiram. Zato vam izrecno nalagam, da omenjenega našega et fidelem se gessit: quamquidem electionem recte et debite zvestega Giovannija slovesno sprejmete kot kastelana omenjene factam, et juxta formam legum et ordinum nostrorum laudavi- utrdbe Socerb v prej omenjenem našem kraju in mu zagotovite mus et approbavimus. Mandantes vobis efficaciter et expresse ut plačo ter vse, kar mu po položaju pripada, vključno s tremi me- predictum Joannem fidelissimum nostrum acceptare et acceptari sečnimi plačami, ki mu jih izplačajte vnaprej; docela zaupam, facere pro Castellano ad dictam bastitam Sancti Servuli locho da boste moje navodilo zanesljivo izpolnili. Ta odlok shranite v antedicti nobilis nostri cum omnibus Salario et utilitatibus solitis arhiv in registre sproti obnavljate. debeatis non dubitamus pro fide et laudabili obedientia vestra vos omnia fucturos esse dando ei pecuniam trium mensium an- Dano v doževi palači dne, 7. decembra, indikacija 14., M.CCCC. teactorum: Has autem nostras ad futurorum memoriam registra- LXXX ri facite et registratas presentati restituite.

Data in nostro ducali palatio die VII Decemb, Indictione XIIII, M.CCCC.LXXX. 7 dicembre, XIIII indizione. Venezia.

7. dhjetor, indikacioni i 14-të. Venedik. Doge Giovanni Mocenigo loda la nomina in Castellano di S. Servo- lo del benemerito Scutarino Giovanni Duchayno, dal quale venne il Dogji Giovanni Mocenigo e lavdëron emërimin për kështjellar të nome alla villa sua, ora dei Cani, o Decani. Socerbit shkodranin e merituar Giovanni Ducainin, sipas të cilit është emërtuar vendbanimi de Cani ose Decani. (Archivio Municipiale di Capodistria). (Arkiva krahinore Kopër)

Giovanni Mocenigo, sundimtari i Venedikut me vullnetin e Giovanni Mocenigo per grazia del Signore Doge di Venezia zotit etj., i burrave fisnikë, Dominico Maurocenit, gjatë mandatit ecc. Agli Illustri e Nobili uomini, al capitano e podestà di Giusti- tim nënestat i Justinopolit e kapetan, si dhe ithtarëve të tij be- nopoli, nel nostro mandato, Domenico Morosini, ed ai suoi fe- snikë: mbeçi me shëndet dhe pranoni konsideratat e mia. Përveç deli successori salute e distinti saluti. Oltre ai decreti riguardo gli vendimeve lidhur me shkodranët, sipas të cilave me autorizimin Scutaresi il Maggior Consilio ha deciso di conferire ai benemeriti e Këshillit tonë që t’u shprehen nderimet dhe pagesat e duhu- Scutaresi onori e provigioni, che nel servizio del nostro domi- ra shkodranëve më meritorë, të cilët derisa ishin në shërbimin e nio si sono dimostrati valorosi, sopratutto nell’ultimo assedio, zotërinjve tanë, treguan trimëri me rastin e rrethimit të fundit, I nostri nobili e illustri uomini con l’autirità sopra menzionata burrat tanë të urtë e shembullorë vendosën edhe ta emërojnë për nominano in castellano di S. Servolo nella nostra Valle in località kështjellar të Socerbit në luginën tonë te vendi Mokovo, në vend di Moccò, al posto di Filippo Minio, che la rifiutò, il fedelissimo të fisnikut Filip Minios, i cili nuk e pranoi këtë nder, fisnikun e benemerito Giovanni Ducaini nobile Scutarese, che in servizio shkodran të merituar dhe më se besnik Giovanni Ducainin, i del nostro dominio e per la gloria di Dio, non ha temuto per la cili i patrembur i bëri ballë vështirësive derisa qe në shërbimin e propria vita, dimostrandosi a noi fedele. Per cui denotiamo che zotërinjve tanë dhe lavdisë së zotit, duke rrezikuar edhe vetë jetën la sua nomina è stata eseguita in corretto e debito modo, e nella e duke e dëshmuar besnikërinë e tij. Përfundoj se emërimi u bë në giusta forma delle nostre leggi e nel rispetto del nostro ordine, mënyrë të rregullt, sipas ligjeve tona dhe në frymën e dokeve tona, perciò la lodiamo e rispettiamo. Perciò vi ordino esplicitamente prandaj e miratoj dhe e mbështes atë. Për këtë kërkoj në mënyrë di accogliere il nostro fedele Giovanni come castellano della roc- të prerë që Giovannin tonë të përmendur dhe besnik, ta pranoni caforte di S. Servolo e di garantiate lo stipendio e tutto ciò che solemnisht si kështjellar të fortesës së lartëcekur Socerb, në vendin gli spetta per il suo rango, incluso lo stipendio di tre mesi che gli e lartcekur, e t’ia siguroni pagesën dhe të gjitha që sipas kësaj po- pagherete in anticipo; sono certo che eseguirete puntualmente i zite i përkasin, duke përfshirë tri pagat e paguara në avans; jam i miei ordini. Questo decreto sia registrato nell’archivio e questi binudr se këtë udhëzim timin do ta zbatoni në tërësi. Këtë vendim siano aggiornati. ruajeni në arkivë dhe regjistrat i ripërtini sa herë të jetë nevoja. Data nel nostro palazzo ducale il giorno 7 Dicembre, indizione Dhënë në pallatin e qeveritarit tonë, më 7. dhjetor, indikacioni i XIV, M.CCCC.LXXX 14-të, M CCCC LXXX.

15 Prospero PETRONIO: ji, Dushmaniji, in drugi. Po smrti Mancato Scanderber Nicolò et Alessio Pjesë nga Vëllimi i parë e Kujtime nesmrtnega kneza Skenderbega so z fratelli Ducagini si misero a competere nga çështje të shenjta dhe profane bojem proti Turkom Ducaini zdru- per desiderio del Dominio. Balzò ‘l Senato të Istrias të viteve 1680-81 ženi s knezi Albanije nadaljevali Veneto di mezzo affaticandosi di mostrar (SI PAK 0299/008) dvanajst in več let, ko so jih na kon- loro ch’i i loro fraterni dissidi preparavano cu mogočni pahnili v brezno, kjer Trionfi a gettarsi nelle mani de Turchi per Docaînî, Docagîna (Dukagjinët) so se znašle nesrečne dežele skupaj z haver aiuti. Nicolò fuggito altresì dirigen- Ducagino, cvetočo kneževino ome- dosi christianamente fè ricorso à Giosalat Dukainët, apo siç i quajnë të tjerët Dukag- njenih knezov, toda ne brez srditih Barbaro Governator de Scutari. Raccol- jinët, erdhën nga Shqipëria dhe e kanë orig- bojev in smrti sovražnika. Ko so to un corpo di mille e duecento Cavalli jinën, sipas një opinioni të përgjithshëm, prišli na oblast Turki, so jo preime- afrontò Alessio rinforzato notabilmente nga fisi i atij bujarit dhe shpirtmadhit Gri- novali v Sandžak, kakor ji še danes da Turchi, lo vinse, gli scagliò molta gente ffone d'Altafoglia, i cili që nga kohërat më të reko Sandžak Ducaginijev. con 800 di quegli infedeli e rimase Nic- vjetra të kaluara në Epir dhe Maqedoni nuk Tovariš pri slavnih dejanjih ome- colò al primiero dominio (Verdizzotti lib: ka një të barabartë përsa i përket qartësisë njenega kneza Skenderbega je bil XXIIII à c: 572, e 573). së gjakut dhe të fisnikërisë ushtarake. Nga zmerom nekdo iz te družine, zlasti Perso ‘l più pretioso delle sustanze, de Imzot Dhimitër Franku, në veprën e tij knez Pavel Docaino, ki je slovel po gl’haveri, e delle Signorie, mà niente “Jeta dhe Bëmat e Skënderbeut” kjo familje časti in bogastvu, ter je bil cenjen dell’innata grandezza, e generosità de vendoset midis atyre zotërinjve më kryesorë kot dobrosrčen in močan vojščak gl’hanimi, si ridussero i Nobili avanzi apo princërve të Shqipërisë, domethënë e in je veljal za dobrega vojaškega di questa famiglia à ricercare Nova Sede. radhitur tek Kastriotët, Komnenët, Tofia stratega, ravno tako njegova sinova Visti e girati molti luochi, e ritrovando apo Karloviq, Shpanët, Cernojeviqët, Cosa- Lek in Nikolaj, in drugi, ki so izšli la Città di Capodistria corrispondente ca, Dushmani, e të tjera. Pas vdekjes së të iz prikazanega družinskega dreve- à fatto al genio, e nobiltà de loro spiriti pavdekshmit Skënderbe, të bashkuar edhe sa, ki ima v deblu samega Iginija deliberarono d’elegersela per Patria. Mà me zotërinjtë e tjerë të Shqipërisë duke va- Komnena. Ravno ta rodbina, ki za- non sapendo assuefatti al commando di zhduar më tepër se 12 vjet luftën kundër radi starosti plemstva in potomstva, Turqve, Dukagjinët u thithën më në fund, ki po ženski liniji izhaja iz dinastije jo pa ju shkaktuar vdekje armiqve, nga ajo Komnenov, je povišana in umešče- grykë e madhe që kishte përfshirë të gjitha ato na med številne kneze v knjigi An- vende fatkëqija, së bashku edhe me Dukag- dreja Angela Komnena Genealogija jinin, që kishte qenë një principatë shumë različnih knežjih družin (Ex Gene- e fuqishme e Zotërinjve të sipërpërmendur. alogia Diversar. Principum in lu- Ky vend, me tu vënë nën pushtetin e turqve cem edita per Io: Andrea Angelum u bë sanxhak, dhe mban edhe sot e kësaj dite Comnenum). titullin Sanxhaku i Dukagjinit. Po Skenderbegovi smrti sta se bra- Nga kjo derë e famshme pati gjithmonë ta Nikolaj in Aleksij Ducagini sprla persona që ishin bashkëlutëtarë të veprave të med sabo zaradi želje po vladanju. lavdishme të Princit të famshëm Skënderbe, Tedaj se je vmešal beneški senat, ki sidomos Palë Dukagjini, Zot që lulëzonte në jima je z velikim prigovarjanjem respekt, e në fat, ishte i vlerësuar si luftëtar, pokazal, da bi zaradi bratske neslo- fisnik, i fortë dhe në artin ushtarak shumë ge lahko vsi padli Turkom v roke, praktik, e kështu ishin edhe Leka dhe Ni- ter jima ponudil pomoč. Nikolaj kolla, të bijtë e tij, dhe të tjerë që varen nga se je na begu zaprosil za krščansko kjo pemë e artë e familjes së tyre. Me një pomoč skadarskega guvernerja Jo- pasardhës të quajtur Iginio Comneno, kjo zalata Barbara. Zbral je vojsko s ti- pemë për përsa i përket vjetërsisë së fisnikërisë soč dvestotimi konjeniki in šel nad dhe prejardhjes së saj, në linjën e saj femëro- Lezhë, ki so ga Turki močno utrdi- re del nga Shtëpia e Komnenëve, e udhëzuar li, porazil mesto skupaj s številnimi dhe e futur midis shumë familjeve të prin- prebivalci in osemsto neverniki ter cave të tjerë nga Andrea Engjëll Komneni mu zavladal (Verdizzotti lib: XXIIII Armi gentilizie Istria (Andrea Angelo Comneno) në librin e tij: à c: 572, e 573). e Trieste: Blasone giustinopolitano, Nga Gjenealogjia e princërve të ndryshëm, Z izgubo najdragocenejših dob- Ms del 1907 (SI PAK 357/1/4). e botuar nga Andrea Engjëll Komneni. (Ex rin, posestev in kneževine, ne pa Genealogia Diversar. Principum in lucem prirojene veličine in plemenitosti,

16 edita per Io: Andrea Angelum Comnenum). starsene senza Signoria, esborsata quan- Në mungesë të Skënderbeut, Nikolla dhe tità d’oro s’acquistarono ‘l Castello di S. Aleksi (Leka), vëllezërit Dukagjinas filluan Servolo con l’abbesse pertinenze de suoi të viheshin në garë për shkak se dëshironin Villaggi. Indi sporta gentile supplicatione zotërimin. Senati i Venedikut u fut ndër- (supplicatio carta per D. Petrum Ducai- mjet tyre, duke u përpjekur që mësonte, që no, quod sit de Consilio Iustinopolis in nga mosmarrvejshjet në mes tyre, cili do tu lib: D à car: 176) al Conseglio della Cit- binte në dorë turqve për të kërkuar ndihmë. tà per conseguimento dell’ordine Patritio, Nikolla iku dhe u drejtua në mënyrë të kri- furono gratiosamente accolti, e dichiarati shterë kah Giosalay Barbaro, Guvernatori di qull’honore consorti, onde poscia me- i Shkodrës, mblodhi një trupë prej një mijë more dimostròsi sempre la grata Poste- e dyqind kalorësish u përball me Aleksin rità, in spetie ‘l Dottor Paolo Ducaino, (Lekën) që ishte forcuar në mënyrë të duk- qual niente tralignando dall’Illustri virtù shme nga turqit, fitoi ndaj tij, aty u hod- di suoi maggiori riuscì ottimo Giurecon- hën në sulm shumë njerëz kundër atyre të sulto, di costumi candidi, e soavi, ama- 800-ve të pabesë dhe kështu Nikolla mbeti tore della giustitia, della pietà, e della në krye të zotërimit. (Verdizzotti lib: XXIIII religione. Colata in fine la descendenza à c: 572, e 573). di tanti Personaggi nell’unico rampollo Pasi kishin humbur pasuritë më të çmu- d’uno di questo Casato mancò l’anno ara dhe pronat dhe zotërimet, për jo se ki- 1609. Portavano l’Arma in Campo Tur- shin humbur madhështinë dhe bujarinë e je bil plemiški ostanek te družine chino, e bianco divisato con uno Scaglio- shpirtit, fisnikët e mbetur të kësaj familjeje primoran poiskati nov sedež. Prei- ne rosso havente nel Turchino due stelle, filluan të kërkonin një vend të ri. Pasi u skali in ogledali so si številne kraje, e nel bianco, ò argenteo una mano qual sollën dhe panë shumë vende, me të gjetur naposled so našli mesto Koper kot stringe un serpente. Kapodistrian që korrespondonte me gjeni- primerno za plemenitost njihovega alitetin dhe me fisnikërinë e shpirtrave të duha in ga izbrali za svojo domo- tyre vendosën që ta zgjidhnin për atdhé. Por vino. Toda, ker niso bili navajeni Burime të shkruara duke mos mundur që të rrinin pa zotërim, vladati brez kneževine, so plačali Pisni viri nxorën nga qeset një sasi floriri dhe blenë v zlatu za nakup gradu sv. Socerba Fonti scritte kështjellën e San Servolos së bashku me fsha- vključeno s pristojnostmi nad nje- trat që i përkisnin. Kështu nëpërmjet lutjes govimi zaselki. Nicolo MANZIOLI: Nova descrittione së fisme (letër lutjeje nga D. Pjetër Dukagji- Nato so naslovili na mestni Svet della provincia dell'Istria, In Venetia 1611, ni, për Këshillin e Iustinopolit) (supplicatio prošnjo (supplicatio carta per str. 80 (SIK KP D R 6735). carta per D. Petrum Ducaino, quod sit de D. Petrum Ducaino, quod sit de Prospero PETRONIO: Brani della Parte Consilio Iustinopolis in lib: D à car: 176) Consilio Iustinopolis in lib: D à car: prima delle Memorie sacre e profane dell'I- drejtuar këshillit të qytetit për tu dhënë ti- 176) za pridobitev plemiškega na- stria, Ms degli anni 1680 e 81 (SI PAK 0299/008). tullin e Patricëve, u pranuan me hir dhe u slova, ki jo je ta ugodno rešil in jih bënë pjesëtarë të atij nder, për të cilin gjith- razglasil poročene s to častjo, s ka- Vincenzo CORONELLI: Isolario dell'At- lante Veneto, In Venetia 1697 (SIK KP D monë mund të japin dëshmi, sidomos nga tero se dokazuje in spominja hvale- 73488). doktor Paolo Dukagjini (Paolo Ducaino), i žno potomstvo, zlasti doktor Pavel [Carta di] Villa di Cani [ca. 18. st.] (ŠAK cili duke mos ikur aspak nga vija e virtyte- Ducaino, ki v ničemer ne odstopa KA 224/1). ve të shquara të më të mëdhenjve, arriti të po plemenitih krepostih od svojih Carta dell'Istria di Giovanni Valle, In Ve- bëhej një ekspert i së drejtës, të zakoneve të velikih prednikov in opravlja poklic nezia 1792 (SIK KP D R 4172). kthjella dhe të kandëshme, i dhënë pas drej- pravnika (jurekonzulta) in je čistih Stampa: Nobili di Capodistria, [s.n., s.l.] tësisë, pas mëshirës dhe pas religjionit. Më in vzvišenih navad, ljubitelj pravič- 1831 (SIK KP D R 73200). në fund ky fis i kaq shumë personazheve nosti, usmiljenja in vere. Njihovo Memorie di un viaggio pittorico nel littorale u shkri në një pasardhës të vetëm duke u nasledstvo se je od številnih članov Austriaco (A. Selb – A. Tischbein), Trieste shuar në vitin 1609. Emblemën e kishin të skrčilo na enega, s smrtjo katerega 1842 (SIK KP D R 13900). vendosur në një fushë me ngjyrë të bruztë je plemiška rodbina izumrla leta Pietro KANDLER: Codice Diplomatico (kaltër e mbyllur) dhe të bardhë, të ndarë 1609. Njihov grb je bil v turkizni Istriano, Vol. IV, Trieste 1862-65, reg. me një skalion i kuq dhe në fushën e bruztë in beli barvi, razdeljen s škarnico 1212, 1215 (SIK KP D 73546/1-5). janë të vendosur dy yje, në ngjyrë të bardhë rdeče barve, na turkizni podlagi sta Armi gentilizie Istria – Trieste: Blasone apo të argjendtë dhe aty shihet edhe një dorë bili dve zvezdi, na beli ali srebrni pa giustinopolitano, Ms del 1907 (SI PAK që shtrëngon një gjarpër. roka, ki drži kačo. 357/1/4).

17 18 Disa të dhëna për Dukagjinët para pushtimit osman të Shqipërisë Nekaj podatkov o albanski plemiški družini Ducagini (Ducaina) pred turško zasedbo Albanije Alcuni dati sulla famiglia nobile albanese Ducagini (Ducaina) prima della conquista ottomana dell’Albania

Edmond Malaj

Dukagjinët është një ndër familjet e Ducagini so ena od najstarejših I Ducagini sono una delle più anti- vjetra fisnike shqiptarë e cila njihet që plemiških družin v Albaniji, ki jo che famiglie nobili albanesi del Medio në shekujt XIV-XV. dokumenti omenjajo že v 14. ozi- Evo, documentati specialmente nei Zotërimet e saj gjendeshin në veri roma 15. stoletju.. Njihove posesti secoli XIV-XV. I loro possedimenti si të trojeve shqiptarë dhe shtriheshin në so se razprostirale na severu Alba- estendevano nei territori albanesi set- veriperëndim nga Zadrima e Sipërme nije, začenši pri Zadrimu na seve- tentrionali cominciando da nord-ovest deri në Ndërfandinë dhe në verilin- ro-zahodu, do Nderfandine na se- da Zadrima superiore fino a Nderfan- dja deri në pikën ku vero-vzhodu, pa vse do dina nel nord-est, fino al punto, dove bashkohen Drini i Zi točke, kjer se združita si uniscono il fiume Drin Nero col me Drinin e Bardhë, reki Črni in Beli Drin, Drin Bianco, comprendendo le regioni duke përfshirë Brenda vključujoč pokrajini di Ducagini e di Metohija nell’odier- saj krahinat e Dukag- Ducagini in Metohija na Kosovo. Tuttavia, la provincia di jinit dhe të Rrafshit të na ozemlju današnje- Dukagjin viene usata come toponimo Dukagjinit që sot gjen- ga Kosova. Toda ime solamente nel periodo ottomano e più det në Kosovë. Megjit- pokrajine Dukagjin tardi ancora. Questa regione nel Medio hatë krahina e sotme e v današnji rabi, se je Evo veniva chiamata Pulatum (alban. Dukagjinit si toponimi uveljavilo kot ledinsko Pulti) ed era suddivisa in Pulatum su- filloi të përdorej krye- ime šele v času po tur- periore e Pulatum inferiore. Tuttavia i sisht gjatë periudhës ški zasedbi. Pokrajina, Ducagini sono documentati pure nella osmane e më vonë, sepse krahina e kjer so imeli svoje posesti Ducagini- città albanese di Dolcigno (alb. Ulcin). Dukagjinit, duke përfshirë edhe tro- ji, se je v srednjem veku imenovala Lo stemma dei Dukagini rappre- jet, ku kanë qenë zotër Dukagjinët në Pulatum (albansko Pulti) in je bila senta un’aquila monocefala bianca, mesjetë kishte emrin Pulatum (shq. razdeljena v Zgornji in mentre il sigillo non è Pult) dhe ndahej në Pultin e Sipërm Spodnji Pulatum. Du- nobile. Il membro più dhe Pultin e Poshtëm. Megjithatë caginiji so poleg tega noto di questa famiglia Dukagjinët i gjejmë edhe Ulqin, por izpričani tudi v alban- è il duca Gini Tanusio, në lidhje me pronat e tyre në këtë qytet skem mestu Ulcinju documentato come Gino nuk kemi hëpërhë të dhëna. (albansko Ulcin). Na Ducagini (Ginus Duca- Stema e Dukagjinëve përbëhej žalost se niso ohrani- ginus) alla fine del secolo nga një shqiponjë e Bardhë njëkreno- li pisni viri o njihovi XIII. Aveva due figli, re, kurse vulën e tyre nuk e njohim. zgodovinski preteklo- Gjergj (Giorgio) Du- I pari pjesëtarë njihet si Dukë Gjin sti in posestvih v tem cagini, nato nel 1349 Tanush apo Gjin Dukagjini (Ginus mestu. Na grbu druži- e Atanasius (Atanasio) Ducaginus) i përmendur në fund të ne Ducagini je upodo- Ducagini, del quale non shekullit të XIII, i cili kishte dy djem bljen enoglavi beli orel, medtem ko conosciamo la data di nascita. L’uso Gjergj Dukagjinin, të lindur në vitin je njihov pečat nima obeležij pleme- dell’appellativo “Tanuscio Gino Duca 1349 dhe Atanazius Dukagjinin për nitosti. Prvi izpričani član družine Albanese” (Tanuschium Ginium Du- të cilin nuk jepet një datë lindjeje. Ti- je znan kot vojvoda Gini Tanusio cam Albanensem) ci fa pensare che ab-

19 Vittore Carpaccio, Shkodra / Skadar / Scutari (Scuola degli Albanesi, Venezia). tullin e tij Dukë, (Ducam Ginium ali Gino Ducagini (Ginus Duca- bia servito come ufficiale nell’armata Tanuschium Albanensem) ai du- ginus) s konca 13. stoletja. Imel je bizantina. Nel secolo XIV i Ducagini het ta ketë marrë gjatë kohës kur ka dva sinova; starejši Gjergj (Jurij), se sono signori della città di Alessio (alb. shërbyer si oficer në shërbim të ushtri- je rodil leta 1349, za mlajšega Ata- Lezha), che verrà persa da Tanush Du- ve bizantine. nazija (Atanasisus), pa ne poznamo cagini e suo fratello nel 1395. La ce- Në shekullin e XIV për një farë kohe letnice rojstva. Iz naziva “Tanuscio dettero ai veneziani in cambio di un Dukagjinasve u përkiste edhe qyte- Gino Duca Albanese” (Tanuschium terzo di tutta la produzione annuale ti i Lezhës, të cilin e humbin Tanush Ginium Ducam Albanensem) lah- della città. Più tardi venne tolto a loro Dukagjini me të vëllanë në vitin 1395. ko sklepamo, da je služil kot oficir questo diritto, poichè Giovanni Barbot Ata ia lëshojnë Lezhën venedikasve, me v bizantinski vojski. V 14. stoletju l’8 aprile 1401 propose al Senato di kusht që të kishin nga ky qytet një të je družini Ducagini pripadalo še Venezia di stabilire un amministratore tretën e të gjithë prodhimit. Edhe këtë mesto Alessio (alb. Lezha) na severu a Lezha col compito di controllare tali të drejtë ata e humbin më vonë, sepse Albanije, ki pa so ga izgubili v času entrate, che in precedenza appartene- më 8 prill të vitit 1401 paraqitet në Tanuscha Ducaginija in njegovega vano ai Ducagini. Senatit e Venedikut një fisnik i quajtur brata, leta 1395. Mesto sta preda- Nei primi anni del secolo XV sono Johan Barbo, i cili kërkon që të ven- la Benečanom pod pogojem, da conosciuti specialmente i fratelli Ni- doset një administrator në Lezhë për dobita tretjino njegovih letnih pri- cola e Paolo Ducagini. Lek Ducagini kontrollin e këtyre të ardhurave që më hodkov. Kasneje sta brata izgubila III era figlio di Paolo Ducagini. In un parë u kishin përkitur Dukagjinëve. to pravico, saj je 8.4.1401 beneški documento datato 27 maggio 1402 Sesi kishte ndodhur kalimi i këtyre të Senat potrdil Giovannija Barbota za vengono menzionati tre fratelli, Paolo, drejtave nga Dukagjinit tek venedika- novega upravitelja v Lezhi in tako Tanush e Progamo Ducagini. In que-

20 si Johan Barbo, kjo në dokumentin që prevzel nadzor nad omenjenimi pri- sto documento Progamo è considerato disponojmë nuk bëhet e qartë. hodki. Na začetku 15. stoletja sta fedele alla Repubblica di Venezia. Nel Në fillim të shekullit XV njihen na čelu rodbine najvidnejšo vlogo documento vengono menzionati anche kryesisht vëllezërit Nikollë dhe Palë igrala brata Nicola in Paolo Ducagi- i loro cugini Lek Ducagini II con il Dukagjini. Lekë III Dukagjini ishte ni. Lek Ducagini III. je bil sin Paola figlio Progamo (II), il quale è conside- i biri i Palë Dukagjini. Po e cilësojmë Ducaginija. rato fedele a Venezia, è stato ucciso di- Lekën si Leka III, pasi krahas tij ka V listini z dne 27.5.1402 so naš- fendendo il castello Shati (Satti), che al edhe të tjerë me të njëjtin emër. Kra- teti trije bratje Ducagini: Paolo, Ta- tempo fu un possedimento veneziano. has tyre, nëpër dokumente përmenden nush in Progamo. Slednji naj bi bil I tre fratelli, Paolo, Tanusio e Proga- edhe të tjerë. Në një dokument të datës zvest podanik Beneške republike. mo Ducagini, minacciati dai turchi, 27 maj 1402 përmenden tre vëllezër V listini sta navedena tudi njihova si rivolsero alla Repubblica di Venezia Pal, Tanush dhe Progam Dukagjini bratranca: Lek Ducagini II. in Pro- per chiedere rifugio per le loro famiglie të cilët kishin edhe vëllezër të tjerë. gam (II); slednji naj bi tudi bil zvest nella città di Scutari, al tempo pos- Në këtë dokument Progami cilësohet podanik Beneške republike, ki je sedimento della Dominante. La loro si besnik ndaj Republikës së Venedi- umrl pri obrambi gradu Shati, tedaj richiesta venne acconsentita, oltre al kut. Aty dokumenti përmenden edhe v njeni posesti. Omenjeni trije brat- permesso di alloggio alle loro famiglie kushërinjtë e tyre Lekë Dukagjini II je so pred turško nevarnostjo zapro- a Scutari, venne assegnato ad ognuno me të birin Progamin (II), i cili cilë- sili za pomoč Benečane z željo, da di loro un cavallo e un salario di tre sohet si besnik ndaj Venedikut dhe që bi preselili svoje družine na varno v ducati d’oro al mese. ishte vrarë duke luftuar për nder të mesto Skadar, ki je bilo tedaj pod In due documenti veneziani dell’an- zotërimit venedikas në kështjellën e beneško oblastjo. Benetke so ugo- no 1403 viene menzionato pure Ge- Shatit. Tre vëllezërit e sipërpërmendur dile njihovi prošnji, poleg tega so org Ducagini, un piccolo feudatario, Pal, Tanush dhe Progam Dukagji- vsakemu med njimi podelili konja vasallo fedele dei veneziani, al quale ni, e ndjenin veten të rrezikuar nga in plačo v višini treh zlatih duka- il conte-capitano veneziano di Scutari kërcënimi turk dhe i kërkojnë Repu- tov mesečno. V dveh listinah iz leta aveva dato in amministrazione i vil- blikës Venedikase ndihmë dhe strehim 1403 se omenja tudi Georg Du- laggi di Balldreni e Kakarriqi. È noto të familjeve të tyre në Shkodër, e cila cagini, manjši fevdalni gospod in per aver formato un piccolo esercito di në atë kohë i përkiste sundimit vene- zvest beneški vazal, kateremu je be- 50 cavalieri e 100 fanti in quella re- dikas. Kjo kërkesë e tyre u përmbushet neški upravitelj in kapitan Skadra, gione e chiedeva ai veneziani di essere dhe përveç lejes së strehimit të grave izročil v upravljanje zaselke Ball- esonerato dal pagamento delle tasse, dhe të fëmijëve të tyre në Shkodër, dreni in Kakarriqi. Zbral je manjšo che ammontavano ad un decimo del atyre u jepet edhe nga një kalë dhe një vojsko, ki je štela 50 konjenikov in ricavato da questi villaggi, affinchè rrogë prej tre dukatesh arë në muaj. 100 pešakov, vzdrževal pa naj bi jo potesse mantenere il suo piccolo eser- Në dy dokumente venedikase të vitit tako, da bi ga oprostili davkov, ki cito, al comando dei rettori veneziani. 1403 përmendet edhe Gjergj Dukag- so znašali desetino prihodkov ome- La tassa non è stata rimossa, ma in jini, një feudal i vogël dhe vasal shu- njenih zaselkov. Benečani ga niso compenso gli furono promessi 60 per- më besnik ndaj Venedikasve, i cili nga oprostili plačevanja davkov, so mu peri che sarebbero stati versati in due kontkapideni venedikas i qytetit të pa ponudili 60 perperjev, ki so mu parti, una per la festa di San Pietro e Shkodrës kishte marrë administrimin jih izplačali v dveh obrokih, prvega il resto il giorno di Pasqua. Inoltre li e fshatrave Balldren dhe Kakarriq. na god sv. Petra in drugega za Veli- furono date pure 12 braccia di stoffa Aty ai kishte krijuar edhe një ushtri ko noč. Poleg tega so mu dobavili per ricamare una clamidia con cap- të vogël prej 50 kalorësish dhe 100 12 svežnjev blaga za izdelavo klami- puccio, segno del potere veneziano. La këmbësorësh dhe kërkonte nga Venedi- dije s kapuco, s čimer bi izkazoval donazione della stoffa venne docu- ku që ti falej edhe taksa, një të dhjetat beneško pripadnost in oblast, kar mentata pure in un documento datato që nxirreshin nga këto fshatra, me qël- so kasneje potrdili z listino z dne il 9 luglio 1403. lim që të mbante ushtrinë e tij të vogël 9.8.1403. Nicola Ducagini è noto ad aver or- që do të vihej nën urdhrat e rektorëve Nicola Ducagini je znan po tem, ganizzato una rivolta antiturca nel venedikas po të ishte nevoja. Kjo ta- da je vodil vstajo proti Turkom leta 1435, riuscendo a liberare la città di ksë nuk iu hoq, por në këmbim iu 1435, s katero je osvobodil mesto Deja (12 km da Scutari), per la quale premtua një dhuratë prej 60 perpësh Deja, 12 km od Skadra. To je dru- in seguito i Ducagini furono in conflit- që do ta merrte të ndarë me dy afate, žino Ducagini privedlo v spor s ple- to con la famiglia nobile Zaharia. Nel njërën pjesë për festën e Shën Pjetrit miško družino Zaharia. Leta 1445 1445 i Ducagini assumono un sicario dhe pjesën tjetër për ditën e Pashkëve. so Ducagini naročili umor Leka per uccidere a tradimento in un imbo- Dhe krahas kësaj do ti jepeshin edhe Zaharia, ki je bil nato dejansko scata Lekë Zaharia.

21 V. Coronelli: Isolario dell'Atlante Veneto, In Venetia 1697 (SIK KP D 73488).

12 krahë stof për të bërë për vete një kmalu ubit v zasedi. Nicola in Paolo Nicola e Paolo Ducagini hanno par- klamide dhe një kapuç për nderin e Ducagini sta se udeležila skupščine tecipato anche all’Assamblea (Lega) di zotërimit venedikas. Dhurimin i stofit (Lige), ki jo je sklical Skanderberg v Alessio (Lezha), convocata da Skan- vërtetohet edhe një herë në një doku- Lezhi leta 1444. derbeg nel 1444. Skanderbeg stava ment të mëvonshëm të datës 9 korrik Po njej je Skanderberg posta- diventando sempre più influente, per 1403. jal čedalje močnejši in vplivnejši, i Ducagini stava diventando una re- Nikollë Dukagjini njihet për ud- kar ni ustrezalo Ducaginijem, ki altà insopportabile, così rinnuncia- hëheqjen e një kryengritjeje antiosma- so sklenili zavezništvo z Benečani rono all’alleanza con Skanderbeg per ne në vitin 1435 me anë të së cilës (1456) in s Turki (1457, ter z nji- unirsi ai veneziani (1456) e ai turchi arriti të çlironte qytetin e Dejës, për hovo pomočjo zavzeli utrdo Shati. (1457), con il loro appoggio si imposes- shkakun e së cilës më vonë Dukagjinët Skanderberg je nastopil proti Leku sarono del castello di Shati. Fu allora do të kishin konflikte me Zahariajt. Ducaginiju, vendar sta se po dolgo- che Skanderbeg iniziò a perseguitare Nikollë dhe Palë Dukagjini morë pjesë letni nenaklonjenosti in sovraštvu Lek Ducagini, per porre fine a questa dhe në Kuvendin e Lezhës të organi- sprti strani spravili in sklenili pre- posizione inquietante. Dopo diversi zuar nga Skënderbeu në vitin 1444. mirje. Ključno vlogo je pri spravi anni di ostilità tra Skanderbeg e i Du- Në vitin 1445, siç e thashë edhe më odigral škof Paolo Angelo iz Drača cagini, entrambe le parti si sono ricon- sipër Dukagjinët patën një konflikt (alb. Palë Ejlli, lat. Paulus Ange- cigliate, grazie all’intervento del vesco- me Lekë Zaharinë, i cili u vra disa lus), leta 1463. Do premirja med vo Paolo Angelo di Durazzo (alb. Palë kohë më vonë në mënyrë të pabesë nga Skanderbegom in Lekom III. Du- Ejlli, lat. Paulus Angelus) nel 1463. Dukagjinët, me anë të një vrasësi të caginijem je prišlo predvsem zaradi Il riconcigliamento tra Skanderbeg e paguar. Fakti që Skënderbeu po bëhej vse večjih turških groženj družini Lek III Ducagini è stato favorito dalla më i fortë, ishte për Dukagjinët një Ducagini, ki so hkrati ogrožale tudi crescente minaccia turca, rivolta verso gjë e pakëndshme, kështu ata u afru- njihova posestva. Od tedaj dalje so i possedimenti dei Ducagini. Da allo- an herë me Venedikun (1456) e herë Ducaginiji pod vodstvom Leka III. ra, i Ducagini, al comando di Lek III me Osmanët (1457) me ndihëm e të in Nicoloja dejavno sodelovali v e di Nicola Ducagini, hanno combat- cilëve ata marrin Kështjellën e Satit, boju proti Turkom. Po smrti Skan- tuto i turchi. Dopo la morte di Skan-

22 gjë që e bëri Skënderbeun të ndërhyn- te kundër Lekë Dukagjinit, me qëllim që të mënjanonte këtë pozicion të rre- zikshëm prapa krahëve të tij. Pas disa vitesh armiqësie midis Skën- derbeut dhe Dukagjinëve, dy palët u pajtuan. Qe pikërisht ndërhyrja e Palë Engjëllit që çoi që Skënderbeu të pajtohej me Lekë Dukagjinin në vitin 1463. Pajtimi me Skënderbeun duhet të ketë ndodhur edhe për shkakun e rritjes së kërcënimeve turke edhe ndaj Dukagjinasve vetë, pasi territoret e tyre ishin drejtpërdrejtë nën goditjet osmane. Nga ky moment e më vonë Dukagjinët kryesisht me në krye Lekë III Dukagjinin, por edhe me Nikollë Dukagjinin, morën pjesë aktive në lu- ftën kundër osmanëve. Pas vdekjes së Skënderbeut Lekë III Dukagjini u bë një ndër figurat kryesore udhëheqëse në luftë kundër osamanëve duke luajtur një rol të rëndësishëm në fitoren e tru- pave shqiptare para mureve të Krujës në vitin 1477. Me e emrin e Lekë Dukag- jinit lidhet edhe një nga variantet e së Drejtës Zakonore shqiptare, i Ashtuqu- ajturi Kanuni i Lekë Dukagjinit, për të cilin pretendohet se e ka origjinën tek dispozitat ligjore që ka nxjerrë vetë Lekë Dukagjini në kohën e tij. Pasi vitit 1479, pasi kishin rënë kësh- tjellat kryesore si Lezha, Drishti, Kruja, Shkodra, etj. Nikolla dhe Lekë Dukag- jini si shumë fisnikë të tjerë shqiptare u detyruan të emigronin në Itali, për tu kthyer përsëri disa vite më vonë, më 1481, pas vdekjes së Sulltan Mehmetit II, me shpresën se do të rifitonin sërish zotërimet që kishin pasur dikur. Një dege e kësaj familje, vazhdoi të ekzi- stonte në Turqi. Përfaqësuesit e kësaj dege ishin rritur në oborrin e sulltanit dhe bënë atje karrierë. prej këtyre mund të përmendim vezirin Dukagjinzade Mehmet dhe Dukagjenzade Jahja Bej dhe Ali Bej. Me rëndësi është Dukag- jinzade Jahjabej ose Jahja Bej Dukag- jini i cili u bë më vonë administrator i Bosnjës dhe qe ndër poetët e dëgjuar të periudhës klasike të Letërsisë Osmane. Edhe Ali Bej Dukagjini njihet si poet osman, por është më pak i njohur. Kurse V. Coronelli: Isolario dell'Atlante Veneto, In Venetia 1697 (SIK KP D 73488). një degë tjetër u vendos në Istria.

23 Literatura e përdorur

Barleti, Marin, Historia e Skënderbeut. Përkthyer nga Stefan J. Prifti. Tiranë: Universiteti Shtetëror i Tranës 1964. Buda, Aleksandër, “Dukagjinët”, në: Fja- lor Enciklopedik Shqiptar. Botim i ri. Vëllimi i parë: A-Gj. Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë 2008, f. 542. Elsie, Robert, A Biographical Dictionary of Albanian History. London/New York: Tauris 2012, p. 126-128. Dokumente për Historinë e Shqipërisë të shek. XV. I (1400-1405). Përgatitur nga Injac Zamputi dhe Luan Malltezi. Redak- tor përgjegjës Aleks Buda. Tiranë: Akade- Foto Shkodra / Skadar / Scutari. mia e Shkencave (Instituti) i Historisë) 1987, dok. Nr. 101, 215, 329 353. Historia Byzantina duplici Commentario derbega leta 1468, je postal Lek III. derbeg, Lek III Ducagini è diventa- illustrata. Prior Familias ac Stemmata im- Ducagini ključna oseba v boju pro- to una delle figure chiave nella lotta peratorum Constantinopolitarum, cum ti Turkom; zaslužen je za zmago al- contro i turchi ed ha giocato un ruolo corundem Augustorum Nomismatibus, banske vojske pred obzidjem Kruje importante nella vittoria delle truppe & aliquod Iconibus; Præterea Familias leta 1477. albanesi davanti alle mura di Croia Dalmaticas & Turcicas complectitur: Al- ter Descriptionem Urbis Constantino- Z Lekom Ducaginijem je pove- nel 1477. A lui viene attribuita anche politanæ qualis extitit sub Imperatoribus zano tudi albansko običajno pravo, la codificazione del diritto consuetu- Christianis. Auctore Carolo Du Fresne tako imenovani kanon (Kanun) dinario albanese, il cosiddetto Canone Domino Du Cange, Regi a Consiliis, Leka Ducaginija, ki je verjetno (alb. Kanun) di Lek Ducagini. Francæ pud ambianos Questore. Venetiis, nastal v skladu s predpisi, ki jih je Dopo il 1479, alla caduta dei prin- Ex Typographiae Bartolomæi Javarina M. razglasil sam Lek Ducagini. Po letu cipali castelli e delle città albanesi di DCC. XXIX, p. 167 1479, ko so padla v turške roke Alessio (Lezha), Drivasto (Drishti), Kanuni i Lekë Dukagjinit. Vepër pos- številna albanska mesta kot Lezha, Croia (Kruja), Scutari (Shkodra) ecc., tume. Permbledhë e kodifikue prej A. Drishti, Kruja, Skadar itd., podob- Nicola e Lek Ducagini furono costretti Shtjefen Konst. Gjeçov. O.F.M. (Shtyp- no kot številni albanski plemiči, sta ad emigrare in Italia come molti altri shkroja Françeskane, Shkodër 1933, re- tudi Nicola in Lek Ducagini zapus- nobili albanesi. Alcuni anni più tar- botim Enti i teksteve, Prishtinë 1972). tila svojo rodno domovino in se di, nel 1481, ritornarono in Albania, Monumenta Archeologica 28: Light and začasno umaknila v Italijo z name- dopo la morte del sultano Maometto II Shadow. Isolation and Interaction in the nom, da bi se kasneje vrnila. Leta (orig. Mehmet II), sperando di ritrova- Valley of Northern Albania. Editors: Mi- 1481, po smrti sultana Mehmeda re i beni, i possedimenti e di riassumere chael L. Galaty, Ols Lafe, Wayne E. Lee, II. je zavladalo upanje, da bosta na il potere che avevano svolto in passato. Zamir Tafilica. Los Angeles: Cotsen Insti- albanskih tleh ponovno vzpostavi- Un ramo di questa famiglia si è tute Of Archeology Press (University of la položaj in vpliv, ki sta ga nekdaj trasferito in Turchia, alla corte del California) 2013, f. 53. uživala. Ena veja te družine se je na- Sultano, svolgendo una carriera di- Nopça, Franc, Fiset e Malësisë së Shqipërisë selila v Turčiji, saj so predstavniki te plomatica. Vanno menzionati il visir Veriore dhe e Drejta Zakonore e tyre. veje odraščali na sultanovem dvoru (ministro) Dukagjinzade Mehmet e Përkthyer nga Dr. Mihallaq Zallari. Për- in tam tudi naredili uspešno karie- Dukagjenzade Yahya Bey ed Ali Bey. gaditja për botim dhe redaktimi:Akad. ro. Mehmet, Yahja Bey in Ali Bey Il più importante fu Dukagjinzade Asoc Marenglen Verli dhe Dr. Edmond Dukagjinzade sta dosegla čast vizir- Jahjabej o Yahya Bey Ducagini, che Malaj. Tiranë: Eneas 2013, p. 59. ja, slednji je bil kasneje imenovan in seguito divenne amministratore ot- Shufflay, Milan, Histori e Shqiptarëve të za turškega upravitelja v Bosni in tomano della Bosnia ed uno dei mag- Veriut. (Studim Sociologjik). Përktheu je tudi eden najpomembnejših tur- giori poeti della letteratura ottomana Abdullah Konushevci. Prishtinë: Nositi ških pesnikov v klasičnem obdobju. del periodo classico. Anche Ali Bey 2009, p. 25-28. Ena od vej Ducaginijev pa je pre- Ducagini fu un poeta turco, sebbene di Varfi, Gjin, Heraldika shqiptare. Tiranë: begnila v Istro, na ozemlje Beneške minore importanza. Un altro ramo di Dituria 2000. republike. questa famiglia si stabilì in Istria.

24 Familja fisnike shqiptare Dukagjini (Ducaino) në Istrien Venedike Albanska plemiška rodbina Ducaino (dukagjini) v beneški Istri La nobile famiglia albanese dei Ducaino (Dukajini) nell'Istria veneta

Salvator Žitko

Edhe pse në të kaluarën familja Uvod Introduzione Dukagjini ka luajtur një rol të rën- O rodbini Ducaino (Dukagjini), Sebbene in passato abbia avuto un dësishëm në historinë Shqiptare, në kljub njeni pomembni vlogi v starejši ruolo importante nella storia albane- lidhje me të nuk ekzistojnë studime albanski zgodovini, nimamo kakega se, sulla famiglia Ducaino/Docaino/ që inkuadrojnë në mënyrë gjithëpër- celovitega, preglednejšega dela, pač pa Ducaini (Dukagjini) non esistono fshirëse aktivitetet e saj. Të pakta zgolj posamezne orise in omembe ne- studi che inquadrino in maniera on- dhe fragmentare janë tekstet që bëjnë katerih članov ter njihovih fevdalnih nicomprensiva le sue vicende: pochi e fjalë për të, se më saktë për eksponen- posesti. Petronijevo delo Memorie sacre frammentari sono i testi che ne par- të të veçantë apo për posedimet e saj e profane dell'Istria (2001) je domala lano e riguardano per lo più singoli familjare. tudi edino, ki podaja strnjen oris po- esponenti o i loro possedimenti feudali. Vepra “Kujtime të shenjta dhe pro- sameznih vidnejših družinskih članov, Le Memorie sacre e profane fane të Istrias” [Memorie sacre e zlasti Lecha (Lekë, Alessia) Dukagjini- dell’Istria (1968) di Prospero Petro- profane dell'Istria (1968)] me autor ja in njegovega brata Nikolaja (Nico- nio sono, in pratica, l’unica fonte che Prospero Petronio është në fakt buri- lò), njuno vlogo v zadnjem obdobju riporta succintamente le vicissitudini mi i vetëm që risjell shkurimisht peri- protiturške epopeje, odnos do turških di alcuni tra i personaggi più in vi- pecitë e disa personazheve më të rën- in beneških oblasti in odselitev neka- sta della famiglia, in particolare Lech dësishme të kësaj familje, në veçanti terih članov rodbine v beneško Istro, (Lekë, Alessio) Dukagjini e suo fratel- të Lekë (Lech, Alessio) Dukagjinit kjer je pomembnejšo vlogo igral zlasti lo Nicolò, il ruolo che ebbero nell’ulti- dhe të vëllait të tij Nikollës (Nicolò), Giovanni Ducaino v funkciji kašte- mo periodo dell’epopea anti-ottoma- rolin që patën në periudhën fundit lana gradu Socerb. O tem dragocene na, il rapporto con le autorità turche epike anti-osmane, marrëdhëniet me podatke prinaša zlasti Pietro Kandler e veneziane e l’esodo di alcuni espo- autoritetet turke dhe venedikase dhe v Codice Diplomatico Istriano (1986) z nenti della famiglia nell’Istria veneta, eksodin i disa anëtarëve të familjes objavo obeh namestitvenih listin doža dove ebbe una posizione di rilievo in në Istrian Venedikase, ku në radhë të Giovannija Moceniga. Nekaj drob- primo luogo Giovanni Ducaino nella parë një pozicion të rëndësishëm pati nih, koristnih podatkov o Ducainih sua funzione di castellano di San Ser- Gjon Ducaino si kështjellar i San oziroma albanskih priseljencih na istr- volo. Di questo incarico ha riportato Servolos. skih tleh, zasledimo tudi v seriji Senato dati preziosi soprattutto Pietro Kand- Mbi këtë detyrë të tij ka sjellë të Secreti Cose dell'Istria, AMSI, Parenzo ler nel Codice Diplomatico Istriano dhëna të vlefshme sidomos Peter 1888, kakor tudi v reviji La provincia (1986) pubblicando le due ducali di Kandler te “Kodi Diplomatik Istri- dell'Istria, a.XI, Capodistria 1877. Od Giovanni Mocenigo relative alla no- an” (Codice Diplomatico Istriano splošnih zgodovinskih del podatke o mina stessa. Modesti ma utili accenni (1986), duke publikuar të dy duka- rodbini Ducaino (Dukagjini) prina- ai Ducaino e agli albanesi trasferitisi let e Giovanni Mocenigo që kanë lid- šajo B. Benussi (1924), G. de Totto in terra istriana si trovano anche nel- hje me emërimin e sipërpërmendur. (1939), D. Darovec (1990) D. Alberi la serie Senato Secreti. Cose dell’I- Shënime modeste por të dobishme (2001) in P. Muner (2015). stria, AMSI, Parenzo 1888 e nella mbi Dukagjinët dhe shqiptarët e Za razliko od plemiških rodbin Bru- rivista La provincia dell’Istria, a. XI, transferuar në tokën istriane gjenden ti, Borisi, Brati in nekaterih drugih, ki Capodistria 1877. Altre opere di ta- edhe në seritë Senato Secreti. Cose so izhajale predvsem iz obalnih prede- glio storico che contengono notizie su

25 J. V. Valvasor, Slava vojvodine Kranjske, III. del, XI. knjiga, Ljubljana 2009 – 2011, str. 523-524 (SIK KP Š F 90560). dell'Istria, AMSI, Parenzo 1888 dhe lov Albanije pod beneško oblastjo, so questa famiglia albanese sono quelle në revistën “La provincia dell'Is- se člani rodbine Ducaino (Dukagjini) di B. Benussi (1924), G. de Totto tria”, a. XI, Capodistria 1877. Ve- podali v beneško Istro že ob koncu se- (1939), D. Darovec (1990) D. Albe- pra të tjera që përmbajnë lajme mbi demdesetih let XV. stoletja in v službi ri (2001) e P. Muner (2015). këtë familje janë ato të B. Benussi Beneške republike opravljali nekatere A differenza delle famiglie nobili dei (1924), G. de Totto (1939), D. Da- pomembne funkcije na vojaškem in Bruti, Borisi, Brati e alcune altre che rovec (1990) D. Alberi (2001) dhe upravnem področju, vendar so v pri- provenivano in gran parte dalle zone të P. Muner (2015). merjavi z njimi v moški liniji, kot po- costiere dell’Albania sotto il dominio Ndryshe nga familjet fisnike Bru- roča Prospero Petronio, tudi relativno della Serenissima, singoli esponenti ti, Borisi, Brati e të disa të tjerave që zgodaj izumrli (1609). di quella dei Ducaino (Dukagjini) si e kishin origjinën më së shumti nga trasferirono nell’Istria veneta già alla krahinat bregdetare të Shqipërisë në Dukagjiniji na tleh beneške Istre – fine del settimo decennio del Quattro- dominimin e Serenissimas, ndonjë kaštelani gradu Socerb cento, svolgendo importanti incarichi komponent i familjes Dukagjini u Če sledimo navedbam P. Petronia, in campo militare e amministrativo transferua në Istrian Venedikase ta- da so se po izgubi svojih posesti in per la Repubblica di Venezia. Tutta- shmë që në dhjetëvjeçarin e shtatë imetja v Albaniji, Dukagjiniji podali via, come riferisce Prospero Petronio, të shekullit XV, duke kryer detyra të v iskanje novega primernega sedeža, al contrario di questi altri casati, i rëndësishme në fushën ushtarake dhe kjer naj bi našli novo domovino in so Ducaino si estinsero in linea maschile administrative për Republikën e Vene- v ta namen prepotovali mnoge dežele poco tempo più tardi (1609). dikut. Megjithatë siç na bën të ditur in mesta, ter v beneškem Kopru naš- Prospero Petronio, ndryshe nga shtëpi- li primeren kraj, ki bi jim ustrezal za I Dukagjini nell’Istria veneta – të e tjera të sipërpërmendura, Dukag- ohranitev njihovega dostojanstva in castellani di San Servolo jinët në linjën e tyre mashkullore u plemenitosti njihovega duha, in da Se teniamo conto delle affermazioni shuan pak kohë më vonë (1609). viri že za leto 1480 poročajo o name- di P. Petronio, il quale ricorda che,

26 Carta dell'Istria di Giovanni Valle, In Venezia 1792 (SIK KP D R 4172).

Dukagjinët në Istrian Venedikase stitvi Skadarčana Giovannija Ducaina dopo aver perduto beni e possedimen- – kështjellarë të San Servolos za kaštelana gradu Socerb, potem je ti in Albania, i Dukagjini »Visti e Nëse do të marrim parasysh pohi- njihova prisotnost na naših tleh prav girati molti luochi, e ritrovando la min e P. Petronios, i cili kujton qe gotovo dokazana. Očitno pa so se Città di Capodistria corrisponden- kur tashmë kishin humbur pronat na istrskih tleh ustalili zgolj najbližji te à fatto al genio, e nobiltà de loro dhe posedimet në Shqipëri, Dukag- sorodniki oziroma potomci Lecha, spiriti deliberarono d’elegersela per jinët, “pasi kishin parë shumë ven- odnosno Nicolòja Ducagjinija, saj Patria« e del fatto che le fonti ripor- de, gjetën qytetin e Kapodistrias që i njunega bivanja na istrskih tleh ne po- tano come già nel 1480 lo scutarino korrespondonte fisnikërisë dhe nivelit trjuje noben dokument. Po navedbi Giovanni Ducaino fosse stato nomi- të tyre, dhe preferuan ta zgjidhnin G. Munerja, gre torej v osebnosti Gio- nato castellano di San Servolo, la atë si „“atdhe” dhe fakti që burimet vannija (Gjona) Dukagjinija, ki je leta loro presenza nelle nostre terre si può e sjellin shkodranin Gjon Dukagjini 1480 postal kaštelan Socerba, iskati ritenere ampiamente certificata. Sem- (Giovanni Ducaino) të emëruar si enega tistih predstavnikov masovnega bra evidente, tuttavia, che in Istria kastelan të San Servolos që në vitin eksodusa iz Skadra, ki jih je Beneška si stabilirono soltanto i parenti più 1480, prezenca e tyre në trojet tona republika po turški zasedbi preudarno stretti ovvero i discendenti di Lech e mund të konsiderohet gjerësisht si e usmerila na svoje posesti na beneški di Nicolò Ducaino, infatti, della loro sigurt. Terrafermi, Furlaniji in Istri, ter pri breve permanenza in quest’area non Megjithatë, duket evidente që tem upoštevala njihov prejšnji druž- ci sono riscontri documentati. Secon- në Istri u vendosën vetëm njerëzit beni položaj in plemiško poreklo. Pri do G. Muner, in Giovanni (Gjon) më të afërt apo pasardhësit e Lekë Dukagjinijih se to nedvomno potrju- Dukagjini, diventato castellano di dhe të Nikollë Dukagjinit, dhe në je, saj kot navaja P. Petronio, se tudi San Servolo nel 1480, va individua- fakt në lidhje me qëndrimin e tyre v novi domovini niso navadili živeti to uno dei tanti componenti le fami- të shkurtër në këtë zonë nuk ka të brez lastnega gospostva, zato so si za glie esodate in massa da Scutari che la dhëna dokumentare. Sipas Mu- precejšnjo vsoto zlatnikov pridobili Repubblica di Venezia, dopo la con-

27 nerit, tek Gjon Dukagjini që u bë kështjellar i San Servolos në vitin 1480, ka dalluar një ndër shumë komponentë të familjeve të ikura në masë nga Shkodra, të cilat Re- publika e Venedikut pas pushtimit të qytetit nga turqit i kishte adresu- ar me zgjuarsi në drejtim të trojeve të Istrias, duke pasur parasysh edhe gjendjen e tyre sociale të mëparshme dhe identitetin e tyre fisnik. Po sipas P. Petronios, edhe në atdheun e tyre të ri Dukagjinët nuk i braktisën za- konet e tyre aristokratike dhe kështu “ngaqë ishin mësuar të koman- V. Coronelli: Isolario dell'Atlante Veneto, In Venetia 1697 (SIK KP D 73488). donin, shpenzuan një sasi ari dhe blenë kështjellën e San Servolos me fshatrat që i përkisni”. grad Socerb z vsemi pristojbinami in quista della città da parte dei Turchi, Sipas një deliberacioni (zgjidhjeje) pripadajočimi vasmi. Tako je Pietro aveva sagacemente indirizzato verso të Senatit Venedikas, Pietro Dukag- Ducaino na koprski Veliki svet na la propria Terraferma e l’Istria, anche jini (Pietro Ducaino) i paraqiti një podlagi odredbe beneškega Senata, in considerazione del loro precedente lutje relative Këshillit të Madh të naslovil prošnjo, ki je bila dobrohotno stato sociale e dell’estrazione nobilia- Koprit, me qëllim që statusi i tij i prejeta in je ta čast pripadala tudi na- re. Sempre secondo P. Petronio, pure mirëqenies të shtrihej dhe ky nder t’u slednjim rodovom. nella nuova patria i Ducaini non njihej edhe trashëgimtarëve të tij të Tako P. Kandler v Codice Diplomati- seppero rinunciare alle loro abitudini ardhshëm. Në Kodeksin Diploma- co Istriano ob namestitveni listi iz leta aristocratiche e quindi »non sapendo tik Istrian (Codice Diplomatico 1480 pravi: »Dož Giovanni Mocenigo assuefatti al commando di starsene Istriano), në lidhje me emërimin izraža zadovoljstvo zaradi imenovanja senza Signoria, esborsata quantità në vitin 1480, P. Kandler shënon: zaslužnega Skadarčana Giovannija d’oro s’acquistarono ‘l Castello di “Dogji Giovanni Mocenigo lëvdon Ducaina za kaštelana Socerba, iz ka- S. Servolo con l’abbesse pertinenze emërimin si kështjellar të San Ser- terega izhaja tudi ime njegove vasi, de suoi Villaggi«. In base alla delibe- volos shumë të merituarin shkod- ki se sedaj imenuje Decani, nekoliko ra del Senato veneziano, Pietro Du- ranin Gjon Dukagjini (Giovanni dalje pa za leto 1481 ponovno nava- caino presentò la relativa supplica al Duchayno ), nga i cili vjen edhe ja: »Dož Giovanni Mocenigo odreja, Maggior consiglio di Capodistria che emri i fshatit të tij, që tani quhet da se Skadarčana Giovannija Ducaino gli concesse il suo benevolo benestare, fshati i Kanëve apo i Dekanëve” dhe znova postavi na mesto kaštelana na estendendo tale onore a tutti i suoi në vazhdim, në vitin 1481 rithek- Socerbu«. eredi futuri. sonte: “Dogji Giovanni Mocenigo Na podlagi Petronijevih in Kandler- Nel Codice Diplomatico Istriano, urdhëron që të rivendosë në kapi- jevih navedb, se je zato pri mnogih relativamente all’insediamento del tanatin e Kastelnovos shkodranin istrskih zgodovinarjih, zlasti pri B. 1480, P. Kandler annotava: »Doge Gjon Dukagjini (Giovanni Duca- Benussiju, pojavljala teza glede lastni- Giovanni Mocenigo loda la nomi- ino)”. štva in poimenovanja »Villa Ducaina« na in Castellano di S. Servolo del Mbi bazën e asaj që u referua nga ozirma »Villa De Cani«. Benussi na- benemerito Scutarino Giovanni Petronio dhe nga Kandler, shumë hi- mreč navaja, da so Benetke okoli leta Duchayno, dal quale venne il nome storianë istrianë, e në veçanti B. Be- 1480 dovolile Skadarčanu Giovanni- alla villa sua, ora dei Cani, o Deca- nussi, avancuan hipoteza të ndryshme ju Ducainu in njegovim sorodnikom ni« e in seguito, sotto l’anno 1481, ri- në lidhje me krijimin dhe pronësinë postaviti vas, ki je po njih dobila svoje badiva: »Doge Giovanni Mocenigo e “fshatit Dukaini”, “Dukagjin apo ime. V zvezi s tem P. Muner, izhajajoč ordina di rimettere nel Capitanato të Dukagjinëve” (Villa Ducaina apo iz D. Alberija pripominja, da je zgo- di Castelnovo lo scutarino Giovan- Villa De Ducaini). Benussi pohon se dovina tega problema nekoliko bolj ni Ducaino«. Sulla base di quanto rreth vitit 1480 Venediku i lejoi sh- kompleksna, saj v njem nastopata dva riferito dal Petronio e dal Kandler, kodranit Gjon Dukagjini (Giovanni protagonista: »Villa Decani« bi torej molti storici istriani, e in particolare Dukaini) dhe të afërme të tij të the- bila lahko naseljena po letu 1480, ko B. Benussi, avanzarono diverse ipo- melojnë një fshat që e mori emrin je beneški Senat odredil Giovanniju tesi in merito alla nascita e alla pro-

28 V. Coronelli: Isolario dell'Atlante Veneto, In Venetia 1697 (SIK KP D 73488).

[Carta di] Villa di Cani [ca. 18. st.] (ŠAK KA 224/1).

nga ata vetë. Por duke iu mbështetur Ducainu, fevdalnemu gospodu Socer- prietà della »Villa Ducaina« ovvero D. Alberit, P Muner vrojton që kjo ba in koprskemu plemiču, da ustanovi »Villa De Cani«. Benussi afferma che çështje është pak më tepër komplekse to vas, ki pa naj bi po njegovem iz- intorno al 1480 Venezia permise allo dhe implikon përfshirjen e dy pro- virala iz imena koprskega plemiča De scutarino Giovanni Ducaini e ai suoi tagonistëve. “Fshati Dekani” (Villa Cani oziroma De Cano, ki naj bi izha- parenti di fondare un villaggio che da Decani), mund të jetë bërë fare mirë jal iz Sulmone v Abruzzih in naj bi se loro prese il nome. Rifacendosi invece një vend i banuar pas vitit 1480, kasneje preselil v Albanijo ter morda a D. Alberi, P. Muner osserva che la kur Senati i Venedikut i kishte dhënë postal eden od Ducainovih spremlje- vicenda risulta un po’ più complessa të drejtën për ta themeluar Gjon valcev, saj se ta vas ravno tako imenuje e implica il coinvolgimento di due Dukagjinit (Giovanni Ducaino), »Villa Ducaina«. Pri tem naj dodamo, protagonisti. »Villa Decani« avrebbe zot feudal i San Servolos dhe fisnik da bi naj po nekaterih podatkih vas potuto benssimo essere diventata un i Koprit, porse fshati, sipas tij, du- pripadala omenjeni družini že okoli luogo abitato dopo il 1480, quando il het ta ketë marrë emrin nga fisniku leta 1300, nedvomno pa v XV. stole- Senato veneto aveva concesso il diritto i Koprit De Cani ose De Cano, i tju, saj se eden od pripadnikov družine di fondarlo a Giovanni Ducaino, si- cili ishte me origjinë nga Sulmona e – Damianus Canis – leta 1431 pojavlja gnore feudale di San Servolo e nobile Abrucos që pastaj ishte transferuar në kot član Koprskega Velikega sveta. V di Capodistria, ma il villaggio, se- Shqipëri dhe mund të ketë qenë një vasi naj bi se tudi ohranil grb družine condo lui, avrebbe avuto il nome dal nga shokët e Dukagjinit, megjithatë Cani z letnico 1479, vendar opis grba, nobile capodistriano De Cani ovvero është po ashtu e vërtetë që ky lokalitet ki ga je podal Petronio v svojem ro- De Cano, originario di Sulmona in njihej edhe me emrin “fshati Duka- kopisu, ne ustreza vzidanemu grbu v Abruzzo, poi trasferitosi in Albania e ina” (Villa Ducaina). notranjosti hiše Mahnič-Piciga, ki ga forse uno dei compagni del Ducaino,

29 Në lidhje me këtë çështje duhet të kujtojmë që sipas disa të dhënave fshati i përkiste familjes së lartpërmendur (De Cano) qysh në vitet 1300 dhe me siguri edhe në vitet 1400. Në fakt, njëri ndër ekspo- nentët e kësaj shtëpie fisnike –Dami - anus Canis – rezulton të ketë qenë anëtar i Këshillit të Madh të Koprit. Në këtë lokalitet duhet të jetë ruaj- tur edhe simboli i familjes De Cani, përshkrimi që i bën Petronio në dorë- shkrimin e tij nuk korrespondon me stemën e sotme që ndodhet e murosur në faqen e shtëpisë Mahnič-Piciga dhe të cilën A. Tommasich e lidh me fisnikët Dukagjini. Duke lënë mënjanë këto detaje, emërimi i Gjon Dukagjinit (Gio- S. Servolo, in: Memorie di un viaggio pittorico nel Litorale Austriaco vanni Ducaino) si kështjellar i San (A. Selb – A. Tischbein), Trieste 1842 (SIK KP D R 13900). Servolos duhet të inkuadrohet në një kontekst më të gjerë. Në fakt zotërimi me të njëjtin emër kishte rënë në du- S. Tommasich pripisuje plemiški dru- tanto è vero che l’abitato era cono- art e venedikasve që në vitin 1463, žini Ducaino. sciuto anche come »Villa Ducaina«. në përfundim të luftës kundër Triestes Če te podrobnosti pustimo ob stra- A questo proposito va ricordato che habsburgase, të cilës i ishte dashur ni, pa je umestitev Giovannija Duca- secondo alcuni dati il borgo appar- të dorëzohej përpara bllokut naval ina za kaštelana socerbskega gradu, teneva alla famiglia in questione già të Sererenisimas. Republika i kishte potrebno ocenjevati v širšem konte- intorno al 1300 e sicuramente nel imponuar qytetit një paqe poshtëru- kstu. Grad Socerb je namreč padel v Quattrocento. Infatti, uno degli espo- ese dhe lëshimin e Kastelnuovos, San beneške roke že leta 1463, po vojni s nenti della casata - Damianus Ca- Servolos dhe Mokkós, lokalitete këto habsburškim Trstom, ki je moral klo- nis – nel 1431 risulta essere membro që pastaj iu dhanë për administrim niti pred beneško pomorsko blokado, del Maggior consiglio di Capodistria. komunës së Koprit. Perandorakët skleniti poniževalni mir in izročiti Nel luogo si sarebbe anche conserva- qenë të detyruar ta lejonin tregtinë e Novi grad na Krasu (Castelnuovo), So- ta l’insegna della famiglia De Cani, lirë dhe që t’ju mohonin të gjithëve cerb (S. Servolo) in Mokovo (Moccò) tuttavia, la descrizione che ne fa il privilegjet që ata i kishin fituar në Beneški republiki, ta pa jih je izroči- Petronio nel suo manoscritto non të kaluarën në lidhje me tregtinë me la v upravljanje koprskemu komunu. corrisponde allo stemma oggi murato prapavijën: në vitin 1477 ata qenë Habsburžani so morali pristati na svo- sulla facciata della casa Mahnič-Pic- të detyruar që të rinjohin mbizotëri- bodno trgovino in se odpovedati vsem iga e che A. Tommasich vuole appar- min e Venedikut në Adriatik dhe më že pridobljenim uspehom v boju za tr- tenente ai nobili Ducaino. në fund në vitin 1486 që të lejonin govino z zaledjem in leta 1477 prizna- Tralasciando questi dettagli, la no- lirinë e transitit ndaj Istrias Venedi- ti gospostvo Benečanov na Jadranu ter mina di Giovanni Ducaino a castel- kase. končno 1486 s posebnim dogovorom lano di San Servolo va inquadrata in Aspiratat dhe sforcimet e bëra nga potrditi svobodo poti v beneško Istro. un contesto più ampio. In effetti, la si- Serenisima për të forcuar pozicionin Beneški napori in težnje po okrepit- gnoria omonima era caduta in mani e vet në zonën e Ciglione carsico, vi svojega položaja na Kraškem robu, v veneziane già nel 1463, a conclusione në prapavijën e Triestes dhe në vetë zaledju Trsta in v sami Istri, so razum- della guerra contro Trieste asburgica, Istri janë të kuptueshme më së miri ljive ob težkih udarcih in izgubah, ki che aveva dovuto arrendersi al blocco nëse kemi parasysh goditjet e pësua- so jih v bojih s Turki Benetke doživlja- navale della Serenissima. La Repub- ra si shkak i humbjeve nga turqit në le v Albaniji ob padcu Kruje (1478), blica aveva imposto alla città una Shqipëri me rënien e Krujës (1478) zlasti pa Skadra (1479) in turških pace umiliante e la cessione di Castel- dhe mbi të gjitha me rënien e Sh- vdorih v samo zaledje Benetk in nji- nuovo, San Servolo e Moccò, luoghi kodrës (1479) dhe inkursionet oto- hovih pustošenjih po Furlaniji. Padec consegnati poi all’amministrazione mane në vetë truallin e brendshëm ključnih postojank v Albaniji je Bene- del comune di Capodistria. Gli impe-

30 të Venedikut dhe sulmet e tyre në ško republiko vzpodbudil, da je zaradi riali furono obbligati a permettere il Friuli. potreb po izurjenem vojaštvu, zlasti pa libero mercato e a rinunciare a tutti Humbja e këtyre fortifikatave re- po plemiškem sloju, ki je imel izku- i privilegi che avevano acquisito in zistuese të rëndësishme në Shqipëri šnje v bojih s Turki, odprla vrata svojih passato nella contesa per il commercio dhe nevoja për të gjetur trupa eks- posesti v Dalmaciji, Istri in beneški con il retroterra: nel 1477 furono co- perte në luftën kundër Osmanëve, e Terrafermi, kamor so se začele, kot stretti a riconoscere la supremazia di mbi të gjitha midis eksponentëve të omenjeno, naseljevati tudi uglednejše Venezia in Adriatico e finalmente nel grumbullit aristokrat, e bënë Repu- albanske plemiške rodbine. O beneški 1486 a concedere la libertà dei tran- blikën e Venedikut të hapte posedi- politiki do albanskih naseljencev npr. siti verso l’Istria veneta. met e veta në Dalmaci, në Istria dhe zgovorno priča senatna odredba iz leta L’aspirazione e gli sforzi compiuti në steren venete, ku, siç e përmen- 1479, ki podestatom v Zadru in Istri dalla Serenissima per rafforzare la dëm edhe më sipër, shkuan e u ven- naroča, da jim morajo nuditi pomoč propria posizione nell’area del Ciglio- dosën dalë-ngadalë edhe familje tako v mestih, kot na podeželju. ne carsico, nel retroterra triestino e fisnike shqiptare. Një provë e qartë Giovanni Ducaino je torej postal nella stessa Istria sono ben compren- e politikës venedikase ndaj këtyre të kaštelan socerbskega gradu v času, ko sibili se si tiene conto dei contraccolpi shpërngulurve është padyshim edhe so Benetke grad že dodobra utrdile in subiti a seguito delle sconfitte patite ana që mori Senati (në favor të tyre) v njem postavile stalno vojaško posad- contro i Turchi in Albania con la ca- në vitin 1479, për të cilët vartësve ko s kaporalom in kaštelanom na čelu, duta di Croia (1478) e soprattutto di istrianë dhe atyre të Zarës u jepej saj so jim bile izkušnje iz leta 1473, Scutari (1479), delle incursioni otto- urdhër që tu ofronin atyre të gjithë ko so Tržačani iznenada napadli grad mane nello stesso entroterra di Vene- ndihmën e nevojshme, qoftë në qyte- in ga za krajši čas osvojili, dovolj dra- zia e delle loro razzie in Friuli. te qoftë në fshatrat përreth tyre. (U gocena izkušnja, da si niso smeli pri- La perdita di questi importanti shkruhet Rektorëve të Istrias dhe voščiti novih presenečenj. Poleg tega capisaldi in Albania e la necessità di të Zarës edhe contesë së Nonas që je vse do leta 1501 na tem območju reperire truppe esperte nella guerra duhet të marrin parasysh, qoftë në pretila turška nevarnost, zato je bilo contro gli Ottomani, soprattutto tra qytete qoftë në territoret e komu- potrebno dodobra utrditi ob vaških gli esponenti del ceto aristocratico, in- nave të tyre që janë nën zotërimin utrdbah-kaštelih, zlasti gradove So- dussero la Repubblica di Venezia ad tonë, sipas kushtit vlerës dhe sasisë cerb, Mokovo in Zagrad (Carstberg- aprire i propri possedimenti in Dal- së tyre tu jepet vend dhe strehim -Montecarso). Po tem obdobju oziro- mazia, Istria e nella Terraferma vene- dhe tu krijohet lehtësim me anë ma z letom 1476, sledimo naročilom ta dove, come abbiamo già accenna- të tyre, shqiptarëve të varfër e të beneškega doža Andea Vendramina to, andarono pian piano a stabilirsi mjerë që janë duke qarë dhe vajtu- koprskemu podestatu in kapitanu Lo- anche famiglie nobili albanesi. Una ar në portat e zotërimit tonë.) dovicu Barozziju, da na socerbskem chiara prova della politica veneziana E kështu pra Giovanni Ducaina gradu namesti kaštelana, kaporala in nei confronti di questi esuli è indub- (Gjon Dukagjini) u bë kështjellar 12 najemnikov, istega leta pa so se lo- biamente la parte presa dal Senato i San Servolos, kur Venediku kish- tili tudi obnove gradu Mokovo, ki je nel 1479, per cui ai podestà istriani e te planifikuar që të fortifikonte këtë bil v slabem stanju. a quello di Zara veniva comandato di strukturë, duke e pajisur edhe me Po dokončni namestitvi Giovanni- prestare loro tutto l’aiuto possibile, sia një garnizon stabil të urdhëruar nga ja Ducaina za kaštelana Socerba, 14. nelle città sia nel contado (Si scrive ai një kaporal që ishte nën komandon marca 1481, ni več poročil o novih Rettori dell’Istria, ai Rettori di Zara e vetë kështjellarit. Eksperienca e namestitvah kaštelanov, kar lahko po- e al conte di Nona quod intelligere vitit 1473, me sulmin e papritur të meni, da je le-ta še vsa naslednja leta debeant, si in civitatibus et territo- triestinëve që kishin pushtuar kësh- opravljal svojo funkcijo. Leta 1492, v rijs illis commissis, Sint domus ter- tjellën për një periudhë të shkurtër, času doža Agostina Barbariga oziroma rena, et possessiones nostri Dominj, kishte qenë një leksion i çmuar që e koprskega podestata in kapitana Do- et de conditione, quantitate, quali- kishte bërë Republikën për të kërkuar menica Malipera, so grajsko poslopje tate ac valore eaurum per dare con ndalimin e ndonjë befasie tjetër. Nga znova utrdili in v njem zgradili vod- quelle sollievo ai poveri albanesi qui ana tjetër kjo zonë deri në vitin 1501 njak za primere daljšega obleganja. quotidie clamitantes manent ad fo- ishte e kërcënuar nga rreziku i inku- Socerb je ostal v beneških rokah res nostri dominij). rsioneve turke, rrethanë kjo që për- vse do beneško-avstrijske vojne v le- Giovanni Ducaino divenne, dun- caktoi forcimin e strukturave mbroj- tih 1508-1516, s tem, da je do 1511 que, castellano di San Servolo quan- tëse, qoftë të vendbanimeve qoftë të prehajal iz rok v roke, nato pa so ob do Venezia aveva già provveduto a vetë kështjellave San Servolo, Mokó veliki ofenzivi cesarskih čet začele pa- fortificare la struttura, dotandola e Montekarso (Carstberg). Në vazh- dati kar po vrsti domala vse utrdbe, ki anche di una guarnigione stabile

31 agli ordini di un caporale e sotto il comando dello stesso castellano. L’e- sperienza del 1473, con l’improvviso attacco dei triestini che avevano con- quistato il castello per un breve periodo, era stata una lezione preziosa, che aveva indotto la Repubblica a cercare di impedire nuove sorprese. D’altro canto, fino al 1501 quest’area fu se- gnata dal pericolo delle incursioni turche, circostanza che determinò il rafforzamento delle strutture difensi- ve tanto dei borghi quanto, soprattut- to, dei castelli di San Servolo, Moccò e Montecarso (Carstberg). In seguito, e precisamente a partire dal 1476, si susseguono le commissioni del doge Andrea Vendramin al podestà e capitano di Capodistria Lodovico Ba- rozzi, affinché nomini un castellano a San Servolo e istituisca un presidio di 12 stipendiati sotto la guida di un caporale; in quello stesso anno comin- ciarono le opere di rinnovo al castello di Moccò, che si trovava in condizioni piuttosto precarie. Dopo la definitiva conferma di Giovanni Ducaino a castellano di San Servolo (14 marzo 1481), non ci sono altre notizie di nuove nomine e ciò lascia supporre che egli abbia svol- to questa funzione anche negli anni seguenti. Nel 1492, al tempo del doge Agostino Barbarigo e del podestà e capitano di Capodistria Domenico Ma- lipero, l’edificio del castello fu nuovamente rinforzato e dotato pure di una cisterna, che sarebbe stata utile nel caso di un assedio prolungato. San Servolo rimase veneziano sino alla guerra tra la Serenissima e l’Au- stria (1508-1516), cambiando più volte di mano fino al 1511, anno in cui l’offensiva imperiale si fece più massiccia e portò alla conquista di quasi tutte le fortificazioni che difendevano i confini orientali del territorio capodistriano, compreso il castello suddetto che da allora in poi fu austriaco ovvero, dopo il trattato Prospero Petronio: di pace di Worms del 1521, l’impe- Brani della Parte prima delle Memorie sacre e profane dell'Istria, ratore investì della Signoria il capi- Ms degli anni 1680 e 81 (SI PAK 0299/008). tano e barone della Carniola Nicolò Rauber. Nel 1533 il comune di Trie-

32 dim, më saktë duke u nisur që nga viti 1476, mund të verifikohen njëri pas tjetrit urdhërat e dogjit Andrea Vendramin për vaartësin dhe kapitenin e Koprit Lodovico Barozzi, me qëllim që të emëronte një kështjellar në San Servolo dhe të krijojë një pre- sidium prej 12 stipendiatësh (ush- tarësh të paguar) nën udhëheqjen e një oficeri. Pikërisht po atë vit filluan edhe punimet për rinovimin e kësh- tjellës së Mokó-së e cila ishte në kush- te të dhënies me kontratë. Pas emërimit përfundimtar të Gjon Dukagjinit (Giovanni Duka- ina) si kështjellar i San Servolos (14 mars 1481), nuk ka lajme të tjera në lidhje me emërime të reja dhe kjo na lë të supozojmë që ai e ka ushtruar këtë funksion edhe në vitet në vazhdim. Në vitin 1492, në kohën e dogjit Agostino Barbarigo dhe të podestait dhe të kapitenit Domenico Malipiero, ndërtesa e kështjellës u ri- forcua sërish dhe u pajis madje edhe me një cisternë që do të kishte qenë e dobishme në rastin e ndonjë rrethimi të zgjatur. San Servolo mbeti venedikas deri në fundit e luftës ndërmjet Sereni- simas dhe Austrisë (1508-1516), duke ndryshuar disa herë dorë deri në vitin 1511, vit në të cilën ofensi- va perandorake u bë më e ashpër dhe çoi në pushtimin e gati të gjitha for- tifikimeve që mbronin kufijtë lindorë të territorit të Koprit, duke përfshirë edhe kështjellën e lartpërmendur, e cila nga ajo kohë e më vonë qe austriake, ose më saktë pas Traktatit të Vormsit në 1521, perandori bëri zot të saj kapitenin dhe baronin Nicolò Rauber. Në vitin 1533, e pakënaqur me faktin që kështjellat San Servolo, Mokó dhe Kastelnuovo ishin të për- fshira tek krahina Karniola (Car- niola), komuna e Triestes dërgoi një lutje arkidukës Ferdinand me qëllim që t’ia kthente ato qytetit. Në rrjed- hën e përgatitjeve për Konferencën e Paqes në Trento, duke bërë marrëve- shje me përfaqësuesit perandorakë në Nicolo Manzioli: Nova descrittione della provincia dell'Istria, In Venetia 1611, Gradiska, delegati venedikas Andrea str. 80 (SIK KP D R 6735). Rubeus kërkoi që këto kështjella të

33 so varovale vzhodne meje koprskega ste, scontento del fatto che i castelli ozemlja, med njimi tudi Socerb, ki je di San Servolo, Moccò e Castelnuovo odslej ostal v avstrijskih rokah, oziro- fossero stati accorpati alla Carniola, ma je po mirovni pogodbi v Wormsu inviò una supplica all’arciduca Fer- leta 1521, cesar socerbsko gospostvo dinando affinché li restituisse alla podelil tržaškemu glavarju in kranj- città. Nel corso dei preparativi per skemu baronu Nikolaju Ravbarju la conferenza di pace a Trento, trat- (Nicolò Rauber). Leta 1533 je tržaški tando con i rappresentanti imperia- komun nadvojvodo Ferdinanda za- li a Gradisca, il delegato veneziano prosil, da gradove Socerb, Mokovo in Andrea Rubeus cercò di far ritornare Novigrad vrne tržaškemu mestu, saj se queste fortificazioni sotto l’ala della ni strinjal, da je bilo to območje pri- Serenissima. Malgrado le sue insi- ključeno h Kranjski. Ob pripravah na stenze, in base all’art.3 dell’accordo, novo mirovno konferenco v Tridentu, della Signoria di Castelnuovo con se je beneški delegat Andrea Rubeus v tutte le sue entrate furono investiti pogajanjih s cesarskimi predstavniki, il nobile capodistriano Giovanni Fi- ktheheshin sërish në Serenissiman ki so potekali v Gradiški, potegoval za lippo Gavardo e i suoi discendenti, (Republikën e Venedikut). vrnitev omenjenih gradov pod okrilje però sempre al servizio della Casa Me gjithë insistimet e tij të bazu- Beneške republike, vendar so v skladu d’Austria. La decisione in merito, ara në nenin 3 të marrëveshjes, me s 3. členom pogodbe sklenili, da bodo nonstante il sindico avesse perorato zotërimin e Kastelnuovos duke përf- gospostvo Novigrad z vsemi prihodki la causa in nome dei figli di Giovan- shirë të gjitha hyrjet e saj u ngarkua prepustili koprskemu plemiču Giov. ni Ducaino, si conformava a quanto fisniku i Koprit Giovanni Filippo Filippu Gavardu in njegovim zakoni- disposto dall’art. 5 in cui era stabili- Gavardo e pasardhësit e tij, i cili tim potomcem, vendar v službi habs- to che San Servolo doveva rimanere megjithatë do të qëndronte gjith- burške vladarske hiše. Pač pa je 5. člen austriaco. Con questa risoluzione del monë në shërbim të Shtëpisë Peran- pogodbe določal, da gospostvo Socerb, 1533 la famgilia Ducaino perse de- dorake të Austrisë. Ndërsa për San ki ga je beneški sindik zahteval v ime- finitivamente ogni possibilità di ri- Servolon, edhe pse kryetari i bashkisë nu sinov Giovannija Ducaina, ostaja v entrare in possesso del castello e nel kishte folur në favor të bijve të Gjon cesarskih rokah. Rodbina Ducaino je s contempo vide in un certo qual modo Dukagjinit (Giovanni Ducaina), to odredbo iz leta 1533 torej dokonč- venir meno la propria importanza e duke u bazuar në nenin 5 u vendos no izgubila možnosti, da bi ponovno considerazione in tutta l’area dell’I- që kjo kështjellë të mbetej austriake. pridobila fevdalno posest nad Socer- stria veneta. Me këtë rezolutë të vitit 1533 fa- bom, s tem pa je nekako postopoma milja Dukagjini (Ducaino) humbi začel izginjati njen pomen in ugled na Conclusioni përfundimisht çdo mundësi për të širšem območju beneške Istre. Dopo la morte di Giovanni Ca- futur sërish nën zotërim kështjellën striota-Scanderbeg (1468) e la per- dhe në të njëjtën kohë edhe rëndësia Zaključek dita di Croia e Scutari (1479), che dhe influenca e saj në të gjithë zonën Člani vidnejših plemiških rodbin, portarono quasi tutta l’Albania vene- e Istrias Venedikase filloi e ra pak tako onih iz severne Albanije, med ta in mano agli Ottomani, gli espo- nga pak. katere sodi zlasti rodbina mogočnih nenti delle più importanti famiglie Ducainov (Dukagjinijev), kot rodbi- nobili dell’area, sia del nord, tra cui Përfundime ne Arianita in Muzaki v njenih južnih i potenti Ducaino (Dukagjini), sia Pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, predelih, so bili po smrti Giovannija quelle del sud (Arianita e Muzaki) Skënderbeut (1468) dhe pas humb- Castriotta-Scanderbega (1468), oziro- furono costretti ad abbandonare per jes së Krujës dhe të Shkodrës (1479), ma po padcu Kruje in Skadra (1479), sempre la propria patria, emigrando që çuan pothuaj të gjithë Shqipërinë ko je skoraj celotna beneška Albanija nelle zone più o meno vicine della Venedikase në duart e Osmanëve, padla pod turško nadoblast, prisiljeni Dalmazia e dell’Istria venete o ad- eksponentët e familjeve më të rën- za stalno zapustiti svojo prvotno do- dirittura nella Terraferma. Di con- dësishme fisnike të zonës, qoftë në movino in se podati v emigracijo v bli- seguenza, già dopo le prime guerre veri, ndër të cilët edhe Dukagjinët žnje ali bolj oddaljene predele beneške contro i Turchi ma soprattutto nella (Ducaino) e fuqishëm, qoftë në jug Dalmacije, Istre in Terraferme. Alban- seconda metà del XV secolo, genti al- (Aranitët dhe Muzakajt) qenë të sko prebivalstvo se je tako že po prvih banesi vennero a stabilirsi in Istria detyruar të braktisnin përgjithmonë vojnah s Turki, zlasti v drugi polovici andando a formare un importante atdheun e tyre, duke emigruar ne zo- XV. stoletja, naseljevalo v beneški Istri ceto militare e poi nobiliare. Tenendo

34 nat pak a shumë afër Dalmacisë dhe ter sestavljalo pomemben vojaški in conto delle condizioni sociali e dell’e- të Istrias Venedikase ose madje edhe iz njega izvirajoč plemiški sloj. Bene- strazione aristocratica, la Repubblica në trojet e Republikës në gadishull. ška republika je v glavnem upošteva- di Venezia conferì ai nuovi arrivati Për pasojë, që pas luftërave të para la njihov socialno-družbeni položaj dignità e cariche anche nei nuovi kundër turqve por mbi të gjitha në in plemiško poreklo, zato jim je tudi luoghi di residenza, una sorta di ri- gjysmën e dytë të shekullit XV-të, po- v novih okoljih dodeljevala časti in compensa per la loro fedeltà e lealtà. pullsi shqiptare erdhën e u vendosën funkcije, s katerimi jih je nagrajevala L’esempio della famiglia Ducai- në Istria, duke formuar kështu një za zvestobo in privrženost. no, soprattutto di Giovanni (Gjon) grup të rëndësishëm ushtarak, e më Primer rodbine Ducaino, zlasti Gi- nella sua funzione di castellano di vonë edhe fisnik. Duke pasur pa- ovannija (Gjona) Ducaina v funkciji San Servolo con la sua vasta Signo- rasysh kushtet sociale dhe përbërjen kaštelana gradu Socerb z obsežnim fev- ria feudale, incarico espletato in un aristokratike, Republika e Venedikut dalnim gospostvom, ki ga je upravljal periodo cruciale, caratterizzato dal iu dha të ardhurve të ri dinjitet dhe v ključnem obdobju utrditve Benetk rafforzamento della Repubblica di pozicione me rëndësi edhe në vendet na Kraškem robu oziroma v širšem Venezia nell’area del Ciglione carsico e reja të qëndrimit të tyre, një lloj zaledju habsburškega Trsta, turških e del più vasto retroetrra della Trieste shpërblimi për besnikërinë dhe loja- vpadov prek Istre v Furlanijo, pa tja asburgica, dalle incursioni turche nel litetin e tyre. do habsburško-beneške vojne (1508- Friuli attraverso l’Istria e dalla guer- Shembulli i familjes Dukagjini, 1516), kažejo na veliko zaupanje, ki ra tra le due potenze (1508-1516), è mbi të gjitha të Gjon Dukagjinit në so ga Benetke gojile do nekdanjega un chiaro indicatore della fiducia che funksionin e një kështjellari të San skadarskega plemenitaša in njegovega Venezia riponeva nel nobile scutarino Servolos me posedimet e tij të gjera rodu, ki pa se je moral tej posesti do- - costretto a rinunciare al castello per- feudale, një detyrë kjo që u dha në končno odpovedati po padcu Socerba venuto agli arciducali e poi definiti- një periudhë qendrore, të karakteri- pod habsburško nadoblast oziroma po vamente a seguito del trattato di Gra- zuar nga përforcimi i Republikës së sporazumu v Gradiški leta 1533. disca del 1533 - e nella sua casata. Venedikut në zonën e Çiliones kar- Razmeroma skopi arhivski viri All’opposto di quanto si può rileva- sike (Ciglione) e më gjerë në prapa- in skromni podatki, ki jih zlasti za re per altre famiglie albanesi – soprat- vijën e Triestes habsgurgase, nga sul- koprski rod Ducainov prinašajo sta- tutto i Bruti e i Borisi - , le modeste met turke në Friul përmes Istrias dhe rejša dela ter razmeroma majhna po- fonti storiche e i pochi dati sui Ducai- nga lufta ndërmjet dy fuqive (1508- zornost, ki jo je v domačem zgodovino rintracciabili nelle opere più anti- 1516), është qartë një indikator i nopisju, tja od konca XIX. stoletja pa che, insieme allo scarso interesse della besueshmërisë që Venediku kishte tek do danes, zaslediti v primerjavi z neka- storiografia locale, a partire dalla fine fisniku shkodranë – i detyruar për të terimi drugimi albanskimi družinami, dell’Ottocento e sino ai giorni nostri, hequr dorë nga kështjella që u ishte zlasti z Brutiji in Borisiji, tako puščajo lasciano il campo aperto a dubbi e dhënë arkidukalëve dhe më vonë për- vrsto dilem in odprtih vprašanj, na questioni irrisolte, a cui finora non è fundimisht si rrjedhojë e Traktatit të katera doslej ni bilo možno odgovori- stato possibile darte risposte adeguate Gradiskas në vitin 1533 – dhe tek ti argumentirano in celovito ter bodo ed esaurienti e che saranno certamen- shtëpia e tij. prav gotovo tudi v bodoče predmet te anche in futuro oggetto di nuovi Në të kundërt me atë që mund të novih raziskav in dognanj. studi e ricerche. gjindet për familjet e tjera shqiptare – mbi të gjitha në lidhje me Brutët dhe Borisët –, burimet historike modeste dhe të dhënat e pakta mbi Dukagjinët që janë të gjindshme në veprat më të vjetra, së bashku me interesin e mangët të historiografisë lokale, duke u nisur që nga fundi i shekullit XIX e deri në ditët tona, u lënë fushë të hapur dyshimeve dhe pyetjeve të pazgjidhura, të cilave deri tani nuk qe e mundur për tu dhënë përgjigje të përshtatshme dhe të plota dhe që do të jenë edhe në të ardhmen objekt i studimeve dhe hulumtimeve të reja.

35 Shembulli i familjes Dukagjini (në Dekani) në grupin e vendbanimeve të mërgimtarëve shqiptarë në truallin e dikurshëm të Republikës së Venedikut Primer družine Dukagjini (v Dekanih) v okviru naselbin albanskih beguncev na nekdanjem ozemlju Beneške republike Il caso della famiglia Dukagjini (a Villa Decani), nel più vasto tema degli insediamenti di profughi albanesi nei territori già della Repubblica di Venezia

Paolo Muner

Gjatë kohës kur e shkruaja librin tim Med pisanjem zadnje knjige o tr- Durante la stesura del mio ultimo li- të fundit për shqiptarët e Triestes, deri- žaških Albancih, ko sem razisko- bro sugli Albanesi di Trieste, cercando sa hulumtoja për vendbanimet e para val prve albanske naselbine na tu- i primi insediamenti albanesi in queste shqiptare në këto troje, hasa në fami- kajšnjem ozemlju, sem naletel na zone, mi sono imbattuto nel caso della ljen Dukagjini, e cila u vendos në afërsi primer družine Dukagjini, ki se je famiglia Dukagjini, insediata in un ter- të qytetit ku u krijua vendbanimi me naselila v bližino mesta, kjer je nas- ritorio, allora prossimo alla città, dove si emrin Dekani. talo naselje poimenovano Dekani. formerà un villaggio che avrà il nome di Dëshminë më të vjetër e gjeta falë Najstarejše pričevanje sem odkril Villa Decani. Le tracce più antiche che veprës së Kandlerit që ka të bëjë me po zaslugi Kandlerja in se nanaša ho trovato - grazie al Kandler - risalgo- shpalljen e XIV-të përmes së cilës “dogja na XIIII razglas s katerim “dož Gi- no al 7 dicembre 1480, nell’ Indizione Giovanni Mocenigo e emëron kështjellar ovanni Mocenigo imenuje za kašte- XIIII con cui il “Doge Giovanni Mo- të Socerbit shkodranin e merituar Gio- lana Socerba zaslužnega Skadarčana cenigo loda la nomina in Castellano vanni Dukainin, sipas të cilit u emërtua Giovannija Dukaina, po katerem se di S. Servolo del benemerito scutarino vendbanimi i tij, e tani sipas Canëve, imenuje njegovo naselje, sedaj pa po Giovanni Duchayno, dal quale venne gjegjësisht Decani”. Është e qartë se fjala Canijih, ali Decani”. Očitno je miš- il nome alla villa sua, ora dei Cani, është për Gjon Dukagjinin, njërin nga ljen Gjon Dukagjini, eden izmed o Decani”, e, poco dopo, il 14 marzo përfaqësuesit më të shquar të refugja- najvidnejših predstavnikov številčnih 1481, l’Indizione XIV, con cui lo stesso tëve nga Shkodra, të cilët duke ikur prebežnikov iz Skadra, ki so se pred Doge “ordina di rimettere nel Capita- nga turqit u vendosën në “terrafermon” Turki zatekli na beneško “terrafermo nato di Castelnovo lo scutarino Gio- (pronën në stere) venedikase. (posestva na kopnem)”. vanni Ducaino”. Realiteti historik është më i ndërliku- Zgodovinska resničnost je bolj za- Si tratta, evidentemente di Gjon ar, pasi që në të vërtetë ishin dy të mër- pletena, saj albanska vbežnika naj bi Dukagjini, uno dei più illustri esponen- guar shqiptarë. Në veprën e tij të njohur bila v resnici dva. Dario Alberi tako- ti di quel nutrito esodo da Scutari, dopo për Istrën, Dario Alberi shkroi kështu: le zapiše v svojem znamenitem delu l’arrivo dei Turchi, che la Repubblica di “Dekani (Villa Decani) ... u bë ven- o Istri: “Dekani (Villa Decani)...., Venezia ha sapientemente convogliato dbanim pas vitit, 1480, kur Senati i naj bi postal naselje po letu 1480, verso i suoi territori “di Terraferma”. La Venedikut mori vendim që Giovanni ko je beneški Senat odredil pravico storia, in verità, è un po’ più complessa, Ducainit, shqiptarit të Shkodrës e stalnega bivališča Giovanniju Du- ed i protagonisti albanesi (o provenienti fisnikut në principatën shqiptare të cainu, Albancu iz Skadra, plemiču dall’Albania) sarebbero due; scrive in- Dukagjinit, njërit nga të zotët e So- dokaginskemu v albanski kneževini, fatti Dario Alberi, nella sua monumen- cerbit, t’i njihet e drejta e banimit të enemu od gospodarjev Socerba, ka- tale opera sull’Istria, che viene ingiusta- përhershëm sikur një fisniku të Kop- kor tudi koprskemu plemiču”. Alberi mente tratta come una guida turistica, rit”. Më pas Alberi shkruan: “Por De- nadaljuje z opisom: “Toda Dekani invece è un vero libro di Storia: kani (Villa Decani) e mori emrin nga (Villa Decani) so bili poimenovani “Villa Decani ... dovrebbe essere di- fisniku i Koprit Decano ose De Cano, po koprskem plemiču Decano ali De ventato luogo abitato dopo il 1480,

36 quando il Senato veneziano decretò il diritto di stabilirvisi a Giovanni Ducaino, albanese di Scutari, signore della Docagina, principato d’Albania, ed uno dei signori di S. Servolo, ma anche nobile capodistriano. È ritenuto il fondatore del villaggio.” Ed ancora l’Alberi: “Ma il nome Villa Decani l’ebbe dal nobile capodistriano Deca- no o De Cano; sembra sia stato di antica origine di Sulmona nell’Abruzzo, poi trasferitosi in Albania, forse uno dei compagni del Ducaino. Il borgo fu chiamato pure Villa Ducaina...” Oggi sappiamo invece che la famiglia Dukagjini proveniva sì da Scutari, ma era originaria da Deçan, in Kosova, e dobbiamo pensare che da lì sia originato il nome di Villa Decani. Memorie di un viaggio pittorico nel Litorale Austriaco Per capire questo fenomeno migrato- (A. Selb – A. Tischbein), Trieste 1842 (SIK KP D R 13900). rio, bisogna leggere quanto ha studiato e scritto la Prof. Lucia Nadin: la Se- renissima, con una generosità ed una i cili rrjedh nga familja e vjetër Sul- Cano, ki naj bi izhajal iz stare rodo- organizzazione esemplari, accolse gli mone nga Abruci, e më vonë u vendos vine iz Sulmone v Abrucih, kasneje esuli dall’Albania, che per essa avevano në Shqipëri dhe ndoshta ishte mik i naj bi se preselil v Albanijo, morda je combattuto gli Ottomani fino all’ulti- Dukainit. Vendi e mori emrin Villa prijateljeval z Dukainom. Kraj se je mo, pianificandone la sistemazione a Dukaina...”. tudi imenoval Villa Dukaina...”. seconda delle singole professioni, culture Sot e dijmë se familja Dukaini ka ve- Danes vemo, da je družina Duka- e posizione di rango in essa raggiunte, pruar në Shkodër, por kishte prejardhje ini delovala v Skadru, toda izvirala je così inserendoli nelle loro nuove “desti- nga Deçani në Kosovë dhe mund të iz Deçana na Kosovem, in verjetno nazioni”. Alle vedove vennero assicurati ndodhë që nga këtu vjen edhe emërti- od tam izhaja ime za Dekani. Mor- vitalizi, alle orfane doti adeguate per mi i Dekanit. Këtë shtegtim të mërgim- da bomo bolje razumeli ta migra- garantire loro un degno matrimonio. tarëve mund ta kuptojmë më lehtë me cijski pojav s pomočjo prof. Lucije Per quelli, infine, che avessero deciso di ndihmën e fjalëve të prof. Lucija Nadi- Nadin, ki je zapisala: “Serenissima non abbandonare la città, pur ormai in nit, e cila shkruan kështu: “Serenissi- je z velikodušnostjo in vzorno orga- mano ai Turchi, Venezia garantiva che ma i pranoi refugjatët shqiptarë me nizacijo sprejela albanske begunce, ki sarebbero stati sicuri “da ogni molestia”. zemërgjerësi dhe një organizim shem- so se po njenem prepričanju borili do Molti di loro hanno raggiunto posizio- bullor, e bindur se këta luftuan kun- konca proti Turkom, tako, da je na- ni importanti nelle gerarchie ecclesiasti- dër turqve me forcat e fundit, andaj črtovala njihovo “novo namestitev” che cattoliche, e ciò non solo a Venezia, edhe e planifikoi “vendosjen” e tyre glede na njihov poklic in družbeni po- ma in tutto il Veneto , in Lombardia ed bazuar në profesionin dhe pozitën ložaj. Vdovam so priskrbeli zatočišče, anche in Friuli, Istria e regioni conter- në shoqëri. U përkujdesën që të vejat sirotam primerno doto, da so se lahko mini. Infine, voglio ricordare un altro të kenë strehim e jetimët një pajë të poročale. Tistim, ki niso hoteli zapu- nucleo albanese, stabilitosi in Istria; più mjaftueshme që të mund të martohe- stiti svojega kraja, čeprav je že padel v umile, più ordinaria, la storia della fa- shin. Ndërkaq për ata, të cilët nuk u turške roke, so Benetke jamčile, da jih miglia Radovani (Tomizza), di Mate- larguan nga vendlindja e tyre, Vene- bodo zaščitile pred slehernim nadlego- rada, che ci viene raccontato dal grande diku u dha garancion se do t’i mbrojë vanjem”. scrittore istriano Fulvio Tomizza, nel suo nga çdo keqtrajtim”. Številni izmed njih so dosegli romanzo La Miglior Vita, che si svolge Shumë syresh kanë arritur pozita me vplivne položaje v cerkveni hie- nella parrocchia di Radovani, in Comu- ndikim në hierarkinë kishtare, jo vetëm rarhiji in to ne zgolj v Benetkah, ne di Visignano, situato nell’Istria occi- në Venedik, por edhe në tërë rajonet e ampak na celotnem področju Ve- dentale, non lontano da Parenzo. Venetos, Lombardisë, Friulit e Istrisë. Së neta, Lombardije, Friulija in Istre. Narra Tomizza: “... sulla tomba dei fundi do të përmendja edhe një qendër Nazadnje bi želel omeniti še eno Ràdovan... vi lesse la data del 1524.

37 shqiptare në Istria, ndonëse më e thjeshtë albansko središče v Istri, čeprav je Doveva aver combattuto a fianco dei e më modeste, fjala është për historinë e skromnejše in bolj preprosto, v mis- veneziani contro i turchi…; e giunto a familjes Radovani (Tomizza), nga Ma- lih imam zgodbo družine Radovani Umago con un bragozzo carico di figli terada, të cilën e përshkruan shkrimtari (Tomizza), iz Materade, ki jo opiše e di nuore, aveva comandato ai maschi i madh istrian Fulvio Tomizza në ro- veliki istrski pisec Fulvio Tomizza v d’inoltrasi nel bosco e di non fermarsi manin “Jeta më e mirë”, i cili zhvillohet romanu Boljše življenje, ki se odvija finche’ non avessero incontrato l’erba në famullinë Redovani, në komunën v župniji Radovani, v občini Viš- dell’habat che cresce solo in terra buo- Vishnjan afër Poreçit. Kështu rrëfen njan, nedaleč od Poreča. Tako prina”. Ce lo conferma l’Alberi, alla voce: Tomizza: “... në varrin e Radovanën- poveduje Tomizza: “...na grobu Ra- Giurizzani/ Juricani , dove narra: ve ... e lexoi vitin 1524. U detyrua ta dovanovih....in prebral letnico 1524. “Il paese ebbe questo nome da Iur- mbajë anën e venedikasve në luftë kun- Najbrž se je na benečanski strani bo- zan della famiglia Tomizza, oriunda dër turqve ... arrit në Umag me bragoc jeval proti Turkom… Z ribiško jadr- dell’Albania e che, per le sue vicende, (anije peshkatarësh prej druri) të mbu- nico, kakršni pri nas še danes pravijo ebbe l’assegnazione, nel XVII secolo, shur me fëmijë dhe nuse, burrave u ur- bragóc, polno sinov in snah, je prišel v di estesi campi e pascoli con case an- dhëroi të shkojnë në pyll e mos të nda- Umag in moškim naročil, naj se od- nesse. Giurizzani divenne, poi, il so- len derisa nuk e gjejnë shkurret e kinlës pravijo v gozd in naj se ne ustavijo, prannome della famiglia Tomizza.” (lloj shtogu), e cila rritet vetëm në dhe të dokler ne naletijo na črni bezeg, ra- Ma i territori della Serenissima erano mirë”. Këtë e vërteton edhe Alberi duke stlino, ki ji domačini pravijo habat in molto più vasti, e, se andiamo nei Posse- e përshkruar vendbanimin Juricani: ki raste samo na dobri zemlji”. Kar dimenti “da Mar”, arriviamo a Zara, in “Vendbanimi e mori emrin nga Jurzani pritrdi Alberi v opisu naselja Jurica- Dalmazia, dove troviamo Borgo Erizzo i familjes Tomizza, me prejardhje nga ni: “Naselje je dobilo ime po Jurzanu (oggi: Arbanasi), una colonia albanese Shqipëria, e cila në bazë të meritave në iz družine Tomizza, ki je izhajala (anche questa volta costituita da prove- shek. e XVII-të përfitoi shumë ara dhe iz Albanije in, ki je zaradi zaslug v nienti da Scutari e dintorni), lì insedia- livadhe me gjithë shtëpi. Juricani më 17. stoletju pridobila številna polja in ta da Venezia a metà del ‘700. Oggi, nei pas bëhet edhe mbiemër i familjes To- pašnike, s hišami vred. Juricani pos- territori già di Venezia, che attualmente mizza”. tanejo kasneje tudi nadimek družine si trovano entro gli stati della ex-Jugosla- Serenissima përbëhej nga pronat në Tomizza”. via, a questi insediamenti “storici” si as- truallin “nga deti” (Stato da Mar), Serenissimo so tvorila tudi pose- sommano molte più recenti comunità di prandaj vlen të përmendet Zara, ku stva na ozemlju “od morja” (Stato da albanesi kosovari, qui giunti ancora ai në vendin Borgo Erizzo (sot Arbëresh Mar), zato velja omeniti Zadar, kjer tempi della Federativa. Infine, ricordia- – Arbanasi) gjendet kolonia shqiptare se v Borgo Erizzo (danes Arbanasi) mo che a Venezia apparteneva anche la nga gjysma e shek. XVIII-të e themeluar nahaja albanska kolonija iz sredine costa del Montenegro, litorale sul quale kryesisht nga të ardhurit nga Shkodra 18. stoletja in jo tvorijo povečini si dispiegano comunità albanesi autocto- me rrethinë. Vlen të përmenden edhe prišleki iz Skadra z okolico. Nazad- ne, (Antivari, Dulcigno…),tanto è vero qytetet Tivar e Ulqin në bregdetin ma- nje moramo omeniti tudi mesti Bar che all’epoca, veniva adoperato il nome lazias, të cilat poashtu ishin nën Repu- in Ulcinj v črnogorskem primorju, di “Albania Veneta”. blikën e Venedikut, e ku jetonin shqip- ki je tudi pripadal Beneški republiki Italia, Slovenia, Croazia, sono da tarët autoktonë, prandaj edhe u quajt in kjer so živele autohtone albanske anni membri dell’Unione Europea; Shqipëria venedikase. skupnosti in zaradi česar so ga poi- Montenegro, Albania, Kosova e Mace- Italia, Kroacia e Sllovenia tanimë menovali “Beneška Albanija”. donia sono in procedura di ammissione. janë anëtare të Bashkësisë Evropiane, Italija, Hrvaška in Slovenija so že Quando quel giorno arriverà, ecco che Mali i Zi, Shqipëria, Kosova e Maqedo- članice Evropske unije; Črna gora, tutti gli albanesi, milioni di albanesi, nia janë në proces të anëtarësimit. Kur Albanija, Kosovo in Makedonija so si troveranno nuovamente riuniti, non të vijë kjo ditë, të gjithë shqiptarët, me v procesu vstopa. Ko bomo dočakali più separati da confini artificiali ed miliona, do të jenë të bashkuar në një ta dan, bomo vsi Albanci, milijoni ingiusti. E così, dopo la Repubblica di shtëpi dhe nuk do të jenë të ndarë me Albancev bo spet združenih pod isto Venezia, l’Impero Ottomano, la dupli- kufij artificialë dhe të padrejtë. Në këtë streho in ne bodo več ločeni zara- ce monarchia Austro-Ungarica, e per mënyrë do të bëhemi, pas kohërave të Re- di umetnih in nepravičnih meja. un breve periodo, il Regno d’Italia (più publikës së Venedikut, Perandorisë Oto- Tako bo po času Beneške republike, avanti, Unione Italia – Albania, con la mane, Perandorisë Austro-Hungareze, Turškega cesarstva, dvojne kraljevi- breve esperienza della Grande Albania/ për një kohë të shkurtër edhe Mbretërisë ne Avstro-Ogrske, in krajšem času Albania Etnica), saremo tutti “soltanto” së Italisë, përsëri “vetëm” evropianë, me Kraljevine Italije, bomo spet “zgolj” europei, sperando che, nel frattempo, shpresë se BE-ja do të mbijetojë deri Evropejci, v upanju, da bo do med- l’Unione Europea sia riuscita a soprav- atëherë. tem Unija preživela. vivere ai travagli di questi ultimi mesi.

J.V. Valvasor, Slava vojvodine Kranjske