SIŁA RAŻENIA MIECZNIKÓW Armia Ludzi Z Pasją W WOJSKU MOŻNA ZNALEŹĆ PRZEDSTAWICIELI WIELU PROFESJI – OD NURKA PO DYPLOMATĘ

MAGAZYN NIE TYLKO DLA ŻOŁNIERZY

NR 4 (900) KWIECIEŃ 2021

ISSN 0867-4523

MARIUSZ BŁASZCZAK SIŁA RAŻENIA MIECZNIKÓW Armia ludzi z pasją W WOJSKU MOŻNA ZNALEŹĆ PRZEDSTAWICIELI WIELU PROFESJI – OD NURKA PO DYPLOMATĘ. ŻOŁNIERZE OPOWIADAJĄ O RÓŻNYCH WYMIARACH SŁUŻBY I PRZYGODZIE ŻYCIA (W TYM 8% VAT) CENA 6,50 ZŁ PRENUMERATĘZamów NA 12 MIESIĘCY

16 wydań: 12 x „Polska Zbrojna” oraz 4 x „Polska Zbrojna. Historia”

Pakiet rocznej prenumeraty w cenie 97 zł

Prenumeratę można zamówić pod adresem sklep.polska-zbrojna.pl 100 LAT POLSKI ZBROJNEJ

PRENUMERATĘZamów NA 12 MIESIĘCY PISMO CODZIENNE Od stu lat towarzyszymy żołnierzom w ich codziennej menty artykułów z pierwszych lat jego istnienia, żeby poka- służbie. Społeczeństwu zaś pokazujemy fascynujący świat zać, jak te założenia były przekuwane w konkretne numery wojska. Taka idea od początku przyświecała dziennikarzom „Polski Zbrojnej”. Dziś staramy się kontynuować dzieło na- i redaktorom, którzy to pismo stworzyli. Publikujemy frag- szych poprzedników.

Warszawa, 1 kwietnia 2021 roku

Pożyteczny Od REDAKCJI STANISŁAW SOSABOWSKI* wynalazek Z dniem dzisiejszym po wydaniu nu- Praca i jej organizacja meru okazowego „Polski Zbrojnej” roz- Niedawno w jednem z pism warszaw- poczynamy stałą pracę codzienną. w administracji wojskowej skich ukazała się wzmianka o wynalazku Rozpoczynamy ją z wiarą w dobro polskiego inżyniera, p. Prószyńskiego*. rozpoczętej sprawy, jej rację i wartość, Rok bieżący przynosi nam po raz Jest to doniosła inowacja w dziedzinie ki- tem bardziej, iż w przeciągu kilku dni pierwszy od czasu powstania Państwa nematografji, mająca uprzystępnić czyn- […] „Polska Zbrojna” spotkała się już jakkolwiek w bardzo spóźnionej porze, ności operatora i laboranta filmowego – z żywym oddźwiękiem w całej Armji budżet roczny, pozwalający przynaj- zwykłym amatorom-fotografom. […] i licznemi objawami zainteresowania ze mniej teoretycznie, opracować plan go- Powyższą wzmiankę podajemy w tej strony społeczeństwa. spodarki wojskowej […]. Nie miejsce myśli, że, jeżeli wynalazek inż. Prószyń- Utrwala nas to w tem przekonaniu, iż tu na stwierdzenie czy tak warunki go- skiego demonstrowany dotychczas jedynie zajęliśmy placówkę leżącą odłogiem i bę- spodarcze i polityczne Państwa jak w zamkniętych kołach, okaże się na wy- dącą wyrazem istotnej potrzeby oraz, że i też obecny budżet dają możliwość sokości dostępnych nam dotąd informacji, na swoim posterunku przy współdziałaniu opracowania dokładnego planu gospo- mógłby on znaleźć rozległe i doniosłe za- ogółu Armji, nie szczędząc sił i energii, darczego, stwierdzić jednak należy, że stosowanie w wojskowości. Uprzystępnie- potrafiliśmy przynieść prawdziwą korzyść jeżeli od ideału jesteśmy i będziemy nie zdjęć kinematograficznych takim jed- nie tylko wojsku, lecz także interesom może długo dalecy to jednak przynaj- nostkom linjowym, jak pułki i dywizje – Narodu i kształtującego się Państwa […]. mniej plan ten w grubych zarysach dałoby, prócz godziwej rozrywki, doniosłą 9 października 1921 roku opracowany być może. możność prowadzenia żywej kroniki, ży- 21 kwietnia 1922 roku 16 wydań: 12 x „Polska Zbrojna” wego archiwum dziejów danej jednostki, jej wysiłków, walk i dokonanych czynów Pamiętajcie o pomocy * Mjr Stanisław Sosabowski brał udział w tworzeniu struktur wojskowych niepodległego pań- oraz 4 x „Polska Zbrojna. Historia” [...]. Doniosłą wartość wychowawczą dla repatrjantów stwa polskiego, służył m.in. w Ministerstwie i fachową takiej kroniki danego pułku Spraw Wojskowych i Sztabie Generalnym. możnaby, grupując zdjęcia wszystkich od- Pakiet rocznej prenumeraty w cenie 97 zł działów, podnieść do stopnia poglądowej nauki porównawczej w szkołach wojsko- Wielka marynarka Francji wych oraz zmagazynować w muzeum wojskowym i t. d. [...]. PARYŻ, 5.4 (Pat.) W wywiadzie […] Polityka francuska nie pragnie stwo- 24 kwietnia 1922 roku z przedstawicielem „Petit Parisien”, mi- rzenia wielkiej marynarki; Francji wy- nister marynarki, mówiąc o przyszłości starczy, gdy będzie miała marynarkę no- * Inż. Kazimierz Prószyński, operator filmo- marynarki francuskiej, zaznaczył, że bez woczesną, wyposażoną we wszelkie zdo- wy, reżyser, wynalazca. W 1922 roku powołał Prenumeratę można zamówić pod adresem w Warszawie Centralną Europejską Wytwór- marynarki nie może być mowy o prowa- bycze techniki. […] nię Kinematografu Amatorskiego. dzeniu racjonalnej polityki zagranicznej. 6 kwietnia 1923 roku sklep.polska-zbrojna.pl 100 LAT POLSKI ZBROJNEJ

JÓZEF SERUGA* ŻYCIE WOJSKOWE KRONIKA LOTNICZA Czasopisma a korpus Angielska nagroda dla śmigłowców BRZEŚĆ NAD BUGIEM oficerski Angielskie ministerstwo lotnicze ogło- Z życia 9 dywizjonu taborów siło nową nagrodę lotniczą, największą Wraz z pierwszymi promieniami W armjach zaborczych, gdzie wojsko z dotychczasowych, bo wynoszącą słońca zaczął się ożywiony i spotęgo- w ogólności a stan oficerski w szczególno- 50 000 funtów szterlingów. Między in- wany ruch w rejonie koszar 9-go dywi- ści stanowił dla siebie ściśle zamkniętą nymi warunkami, wymaga się od samolo- zjonu taborów. W drugiej połowie kastę, nieustannie i pilnie baczono, by tu prostopadły wzlot, oraz lądowanie marca zaczęli napływać do dywizjonu korpus oficerski nie zarażał się nowinkami, w ściśle oznaczonem miejscu. rezerwiści, powołani na 8-mio tygo- pod któremi rozumiano wszelkie wiado- 6 kwietnia 1922 roku dniowe ćwiczenia. mości, wiedzę i gałęzie nauk, dotyczące Miłe wrażenie robiły ochocze i punk- całokształtu życia społecznego, politycz- MAŁY FELJETON tualne pokojowe ćwiczenia w wolnej nego, ekonomicznego i t. d. […] Inaczej i niepodległej Ojczyźnie. było w demokratycznych armjach zacho- 8 kwietnia 1923 roku du, gdzie oficer stanowił myślącą i czującą Plotki warszawskie cząstkę swojego społeczeństwa […]. Armja nasza, powstała w czasie wojny, Pomnik Księcia Józefa*, przywiezio- Słownictwo z zakresu jazdy miała do wyboru te dwa krańcowe wzory ny z Homla, w połowie stoi, w połowie Dzien. Rozk. M. S. Wojsk. Nr 15 za- i do naśladowania. Bez wahania wybrano leży na dziedzińcu Zamku. Podsłuchane twierdza poniżej podane słownictwo wzór, wzięty ze zwycięskich, demokra- uwagi: z zakresu jazdy, ustalone na posiedze- tycznych armji Zachodu […]. • niach Centr. Komisji Słownictwa Woj- 9 kwietnia 1922 roku – Czemuż go na konia nie wsadzą? skowego […]. – Nie chce za nic. Powiada: dajcie Na określenie rodzaju broni w oficjal- *Ppłk Józef Seruga był doktorem historii, ar- naprzód uczciwą gażę i mieszkanie. Ja chiwistą, bibliotekarzem. nem słownictwie wojskowem używa się jestem emerytowany marszałek, to gotó- wyrazów: „jazda” i „kawalerja”, jako wem z głodu umrzeć. Lepiej wrócić na równorzędnych i równoznacznych. rezydenta do Homla. […] Wyraz „jazda” w znaczeniu czynności Odpowiedzi redakcji jeżdżenia musi być zawsze zaopatrzony • w określenie, a więc „jazda konna, jazda Korespondentowi „Emerowi”. Za dobre – Patrzcie, on też bez butów i gołemi w zaprzęgu, jazda samochodem” i t. p. słowa i tak zręczne i dające wyniki popie- kolanami świeci. Przeklęty oficerski los! 25 kwietnia 1922 roku ranie „Polski Zbrojnej” mocno jesteśmy Ghk zobowiązani. Prenumerowanie pisma 27 kwietnia 1922 roku przez cukiernie i kawiarnie jest okazją do NASZE SPRAWY dużego spopularyzowania, a osiągnięte być * Pomnik dzieła Bertela Thorvaldsena w czasie zaborów trafił do Homla. Do Warszawy może przez żądanie „Polski Zbrojnej”. wrócił w 1922 roku w ramach rewindykacji O naszej kuchni wojskowej 1 kwietnia 1922 roku dzieł sztuki na mocy traktatu ryskiego. W armjach obcych sprawa kuchni jest przedmiotem żywego zainteresowania Stolica – inwalidom w hołdzie władz wojskowych. W Anglji istnieje specjalna szkoła dla kucharzy wojsko- Tobie, coś wolność naszą kupił krwią i ciałem, wych, w Belgji, Ameryce kształcą się bracie drogi, wojenny polski inwalido, kucharze w szpitalach wojskowych, we coś wichury bitewnej opętany szałem Francji używa się w kuchniach wojsko- stoczył boje zwycięskie z niewoli ohydą – wych tylko zawodowych kucharzy. Fran- za majestat Ojczyzny, jej honor i prawa cuzi wydali specjalną książkę ze spisem hołd powinny ci składa stolica – Warszawa. […] potraw dla wojska, w Anglji robiono na- Remigiusz Kwiatkowski* wet próby, by podawać żołnierzom potra- 8 kwietnia 1924 roku wy à la carte. * Płk Remigiusz Kwiatkowski był poetą, tłumaczem, dziennikarzem i pierwszym 14 kwietnia 1922 roku redaktorem naczelnym „Polski Zbrojnej”.

We fragmentach artykułów „Polski Zbrojnej” została zachowana oryginalna pisownia. Teksty oznaczone gwiazdką są współczesnym komentarzem redakcji. Z SZEREGU WYSTĄP

IZABELA BORAŃSKA- -CHMIELEWSKA

SŁUŻBA TO NIE TYLKO PRACA I OBOWIĄZEK, LECZ TAKŻE PASJA.

jednej strony, wojsko daje mnóstwo możliwości rozwoju w kierunkach trudno dostępnych dla cywila lub w ogóle dla niego nieosiągalnych. Ciekawa Z i szeroka oferta uczelni przyciąga i zachęca młodych do włożenia munduru. Z drugiej natomiast, armia potrzebuje specjalistów z dziedzin stricte, wydawać by się mogło, cywilnych, takich jak weterynarze, prawnicy czy farmaceuci. Żoł- nierze, z którymi rozmawiali dziennikarze „Polski Zbrojnej”, przebyli różne drogi, by trafić do wojska, ale wspólnym mianownikiem ich doświadczeń jest jedno – satysfakcja, będąca motorem napędowym do działania.

Święto Zmartwychwstania Pańskiego to czas odradzającej się wiary i nadziei na lepsze jutro. Tak bardzo tego potrzebujemy szczególnie teraz, kiedy pandemia zmieniła świat i nasze życie. Niech te święta przyniosą nam ukojenie i spokój. Niech będą dla nas wszystkich czasem obfitującym w dobre słowa i poczucie bli- skości. W imieniu całej redakcji pragnę złożyć Państwu serdeczne życzenia, przede wszystkim zdrowia, a także pomyślności i spokoju. Wesołych Świąt!

Pamiętamy o ofiarach katastrofy smoleńskiej. Mimo 11 lat, które upłynęły, poczucie straty nie mija… Pamięć o Nich jest pomostem, który pozwala nadal czerpać z Ich dokonań.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 6 ŻYCZENIA

Radosnych Świąt Zmartwychwstania ANDRZEJ DUDA PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

okazji Świąt Wielkanocnych Zżyczę wszystkim Żołnierzom i Pracownikom Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz Czytelnikom „Polski Zbrojnej” pokoju i radości, zdrowia i wewnętrznego umocnienia. W tym trudnym czasie, gdy wciąż zmagamy się z pandemią koronawirusa, chcę podziękować wszystkim, którzy na co dzień walczą z tym największym od wielu dziesięcioleci zagrożeniem. Składam wyrazy uznania i wdzięczności pracownikom Wojskowej Służby Zdrowia, żołnierzom pełniącym służbę w placówkach ochrony zdrowia, w punktach pobrań i punktach szczepień oraz wszystkim, którzy biorą udział w działaniach zmierzających do opanowania epidemii i zapewnienia bezpieczeństwa Polakom. Serdecznie pozdrawiam żołnierzy służących na misjach poza granicami kraju i tych, którzy wykonując swoje codzienne zadania, utrzymują w gotowości polską armię. Najlepsze życzenia kieruję też do wszystkich wojskowych rodzin. Niech ten szczególny wielkanocny czas będzie czasem nadziei, niech wleje w nasze serca otuchę i wiarę w dobrą przyszłość. Serdecznie życzę Państwu wszelkiej pomyślności i dobra. Wesołych Świąt!

MATEUSZ MORAWIECKI PREZES RADY MINISTRÓW

DRODZY ŻOŁNIERZE I PRACOWNICY WOJSKA!

więta Wielkiej Nocy to czas wiary, miłości i nowego życia. To czas wielkiego zwycięstwa Śjedności ponad podziałami. Już od roku pandemia zmienia nasze życie. Społeczeństwa przechodzą wielki sprawdzian z solidarności i wspólnotowego działania. Dziękuję za wkład w tę walkę, niezawodność i za to, że zawsze stoją Państwo na straży bezpieczeństwa Polaków. Z okazji zbliżających się Świąt życzę Państwu, by były one czasem umacniania więzi z najbliższymi osobami. By przyniosły nadzieję i spokój. By dodały Państwu siły do podejmowania kolejnych wyzwań.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 7

Radosnych Świąt Zmartwychwstania MARIUSZ BŁASZCZAK MINISTER OBRONY NARODOWEJ

ŻOŁNIERZE WOJSKA POLSKIEGO SZANOWNI PAŃSTWO

egoroczne Święta Zmartwychwstania Pańskiego znów obchodzimy w niełatwym i pełnym Twyzwań czasie pandemii. Czasie, w którym wiara i nadzieja, od wieków związane z tym szczególnym okresem, okazują się tak wyjątkowo cenne i potrzebne każdemu z nas. Żołnierze w tym niezwykle trudnym dla nas wszystkich czasie wykazują się profesjonalizmem, oddaniem i poświęceniem. Niosą pomoc na wszystkich frontach walki z pandemią. Równocześnie rzetelnie i z oddaniem wypełniają, w kraju i poza jego granicami, wszystkie żołnierskie obowiązki. Jestem przekonany, że Wasza dotychczasowa ciężka praca i służba stały się dla wielu Polaków symbolem wiary w drugiego człowieka. Całej wojskowej społeczności, pracownikom cywilnym, czytelnikom „Polski Zbrojnej” oraz ich rodzinom życzę zdrowia i wytrwałości, spokoju i dobra, hartu ducha i wzajemnego zrozumienia. Oby to wyjątkowe misterium stało się również naszym odrodzeniem zarówno w sferze duchowej, jak i rodzinnej oraz zawodowej.

GEN. RAJMUND T. GEN. JAROSŁAW MIKA ANDRZEJCZAK DOWÓDCA GENERALNY SZEF SZTABU GENERALNEGO RODZAJÓW SIŁ ZBROJNYCH WOJSKA POLSKIEGO więta Wielkanocne, upamiętniające Zmartwychwsta- Śnie Jezusa Chrystusa, to wyjątkowy czas – pełen rado- więta Wielkiej Nocy to w polskiej tradycji czas radości, ści, rodzinnego ciepła i niepowtarzalnej atmosfery. Śodrodzenia, nowej energii, przede wszystkim nadziei. Z tej okazji wszystkim, którym bliskie są sprawy sił W tych wyjątkowych dniach czasu pandemii zbrojnych i obronności – żołnierzom, rezerwistom, wete- koronawirusa życzę wszystkim żołnierzom, ranom, kombatantom oraz pracownikom resortu obrony pracownikom resortu obrony narodowej, kombatantom narodowej, przekazuję najserdeczniejsze życzenia zdro- i żołnierzom rezerwy, a także całej społeczności wojskowej, wia, spokoju, wszelkiej pomyślności oraz wiosennego mimo wszystko, chwil pogodnych, przepełnionych optymizmu. atmosferą rodzinnego ciepła, wolnych od trosk Niech ten szczególny czas, wypełniony nadzieją odra- i codziennych zmartwień. dzającego się życia, upłynie w refleksji, ufności oraz do- Szczególne słowa kieruję do tych, którzy pełnią da energii do podejmowania kolejnych wyzwań zarówno świąteczne dyżury, warty i służby z dala od domów w życiu osobistym, jak i zawodowym. i bliskich, zwłaszcza do żołnierzy służących w polskich kontyngentach wojskowych. Dzięki Waszemu wysiłkowi możemy spędzić te święta bezpiecznie i w spokoju. Z okazji Świąt Wielkanocnych życzę wszystkim Państwu zdrowia, optymizmu, wytrwałości i siły podczas realizacji codziennych obowiązków. Zdrowych i Wesołych Świąt!

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 8 ŻYCZENIA

Radosnych Świąt Zmartwychwstania

GEN. BRONI TOMASZ GEN. BRYG. TOMASZ POŁUCH PIOTROWSKI KOMENDANT GŁÓWNY DOWÓDCA OPERACYJNY ŻANDARMERII WOJSKOWEJ RODZAJÓW SIŁ ZBROJNYCH okazji Świąt Wielkanocnych wszystkim żołnierzom Zsłużącym w kraju i poza jego granicami oraz SZANOWNI PAŃSTWO, pracownikom resortu obrony narodowej składam ŻOŁNIERZE I PRACOWNICY! najserdeczniejsze życzenia. Niech Święta Wielkiej Nocy, pomimo ograniczeń wynikających z pandemii, będą ragnę Państwu życzyć, aby pomimo szczególnej sytuacji pogodne i pełne nadziei. Pw Państwa domach zagościły piękne tradycje Szczególne życzenia kieruję do obecnych i byłych wielkanocne. żołnierzy oraz pracowników Żandarmerii Wojskowej. Nie zapominając o odpowiedzialności za naszych Dziękuję za Waszą pełną poświęcenia służbę i pracę. najbliższych, siebie i innych, życzę, by w tym wyjątkowym Życzę zdrowia, odpoczynku i radości w gronie czasie każdy mógł radować się świąteczną atmosferą. najbliższych. Niech każdy kolejny dzień wiosny i zbliżające się Święta W myślach łączę się z Rodzinami poległych żołnierzy będą pełne radości, zdrowia i pogody ducha. Żandarmerii Wojskowej, którzy oddali życie, służąc Żołnierzom i pracownikom w kraju i poza jego Ojczyźnie. Cześć Ich pamięci! granicami, w służbie i poza nią, rodzinom, wszystkim Państwu życzę przede wszystkim spokojnych i bezpiecznych Świąt Wielkanocnych.

GEN. DYW. ROBERT GŁĄB DOWÓDCA GARNIZONU WARSZAWA GEN. DYW. WIESŁAW KUKUŁA SZANOWNI PAŃSTWO, ŻOŁNIERZE DOWÓDCA WOJSK OBRONY I PRACOWNICY DOWÓDZTWA GARNIZONU TERYTORIALNEJ WARSZAWA ORAZ PODLEGŁYCH JEDNOSTEK WOJSKOWYCH! ragnę życzyć żołnierzom, pracownikom i naszym Prodakom, aby w Święta Zmartwychwstania więta Wielkiej Nocy to zwykle czas refleksji Pańskiego, które symbolizują prawdziwy triumf życia, Śi olbrzymiej radości, a także nadziei na lepsze jutro. w Waszych domach, w Waszych rodzinach, a przede Dla mnie jest to okazja, aby skierować do Państwa słowa wszystkim w Waszych sercach zagościły autentyczna wdzięczności i uznania za wytrwałą służbę i pracę. świąteczna atmosfera i prawdziwa radość. Życzę, abyście To kolejne już święta, których nie spędzimy tak, jak odnaleźli siłę i wiarę, by z ufnością spoglądać byśmy sobie tego najbardziej życzyli. w przyszłość. Mimo wszystko życzę Państwu wielu radosnych chwil Zdrowych Świąt i wesołego Alleluja! i udanego wypoczynku. Doskonałego zdrowia i pomyślności na nadchodzące dni i miesiące. Niech Wielkanoc będzie czasem prawdziwego wytchnienia, a towarzysząca jej atmosfera pozwoli na spojrzenie w przyszłość z optymizmem i wzajemną życzliwością. Bądźmy niezmiennie uważni i dbajmy o siebie oraz bliskich. Nie zapomnijmy też o tych spośród nas, którym świąteczny czas upłynie z dala od rodzin. Wszystkim Państwu życzę zdrowych i spokojnych Świąt Wielkiej Nocy!

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 9

Radosnych Świąt Zmartwychwstania

KS. BP GEN. BRYG. BP MARCIN MAKULA JÓZEF GUZDEK EWANGELICKI BISKUP WOJSKOWY BISKUP POLOWY WOJSKA POLSKIEGO „Chrystus Pan mówi: Byłem umarły, lecz oto żyję na wieki wieków i mam klucze śmierci „Śmierć zwarła się z życiem i w boju, o dziwy, i piekła”. Choć poległ Wódz życia, króluje dziś żywy”. (Apokalipsa 1,18) (sekwencja wielkanocna) ezus Chrystus zmartwychwstał! Jezus prawdziwie hrystus zmartwychwstał! Najważniejsza bitwa Jzmartwychwstał! To starochrześcijańskie pozdrowienie Czostała wygrana. Życie odniosło triumf nad śmiercią, pragnę dziś i do Was skierować. dobro nad złem. Nastąpił przełom! To co w dniu Wielkiego Piątku Z okazji Świąt Zmartwychwstania Pańskiego życzę, na krzyżu Golgoty wyglądało na definitywny koniec misji abyśmy w świecie walki, konfliktów i nieprawości i działalności Chrystusa, zostało przełamane w dniu zawsze byli sługami pokoju i braterstwa, budowniczymi Zmartwychwstania i objawiło się nam wierzącym jako mostów pojednania i obrońcami praw człowieka. nowe życie. Niech nam towarzyszy wielkanocne doświadczenie, Życzę wiary w Zmartwychwstałego Chrystusa, że ostatnie słowo zawsze należy do Boga, że miłość jest nadziei na przełom w życiu każdej i każdego z nas. silniejsza od nienawiści, a nowe życie w Chrystusie Pokoju i błogosławieństwa Najwyższego! pokonuje śmierć.

ABP JERZY PAŃKOWSKI PRAWOSŁAWNY ORDYNARIUSZ WOJSKOWY

CHRYSTUS ZMARTWYCHWSTAŁ!

iedy współczesna cywilizacja staje w obliczu dotkliwej walki ze śmiercionośnym wirusem Ki często jest bezradna wobec śmierci, nadchodzi czas poważnej refleksji nad Cudem zwycięstwa nad śmiercią, który dokonał się poprzez śmierć na Krzyżu i Zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Triumf Chrystusa nad śmiercią nie jest reliktem przeszłości. Olivier Clément w spotkaniu ze Zmartwychwstałym widzi nadzieję, mówiąc: „Ponieważ Chrystus zmartwychwstał, więc każda sytuacja historyczna, choćby nie wiadomo jak tragiczna, jest sytuacją, z której coś się narodzi”. Z głębi serca życzę niezachwianej wiary w Zmartwychwstałego Chrystusa, bo w niej jest życie, nadzieja i sens.

„Zmartwychwstanie”, Francesco Bacchiacca

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA IV 2021 / nr 4 (900)

TEMAT NUMERU ARMIA MILITARIA STRATEGIE

PAULINA GLIŃSKA, MAGDALENA TADEUSZ WRÓBEL ROBERT SENDEK MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK 58 Strategiczny cel 72 Niebezpieczne KOWALSKA-SENDEK 30 Łączenie dwóch Nowi giganci zbrojeniowi bitcoiny 18 Armia ludzi z pasją światów nad Zatoką Perską Czy kopanie kryptowalut może Wojsko to nie tylko Polscy piloci przygotowują się spowodować światowy kryzys? strzelanie i poligony do latania na F-35 KRZYSZTOF WILEWSKI 64 Daleki strzał TOMASZ OTŁOWSKI ŁUKASZ ZALESIŃSKI MICHAŁ ZIELIŃSKI 78 Zakładnik 36 Sygnał dla TOMASZ OTŁOWSKI geopolitycznej gry 26 sojuszników 66 Ulepszanie klonów ROBERT CZULDA Robię to, PIOTR RASZEWSKI TADEUSZ WRÓBEL 82 Motor napędzający co kocham 40 Powrót do bazy 70 Czas potezów przemoc

ŁUKASZ ZALESIŃSKI MAŁGORZATA 44 Cyfrowa wojna SCHWARZGRUBER 85 Koniec ery odwrotu MAGDALENA MIERNICKA Rozmowa z Piotrem 48 Dali ognia! Szymańskim

BOGUSŁAW POLITOWSKI MICHAŁ ZIELIŃSKI 52 Królowa po liftingu 86 TOMASZ ZDZIKOT 55 Poszerzanie Groźba kompetencji syryjskiego

MAGDALENA scenariusza KOWALSKA-SENDEK Rozmowa z Michałem Lubiną 57 COVID-19 to nie grypa Rozmowa z Hubertem TADEUSZ WRÓBEL Banasińskim 90 Dyplomacja szczepionkowa

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA DYREKTOR WOJSKOWEGO INSTYTUTU WYDAWNICZEGO Maciej Podczaski, [email protected]; tel.: 261 849 008, 261 849 007, faks: 261 849 459; Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa

REDAKTOR NACZELNY POLSKI ZBROJNEJ Izabela Borańska-Chmielewska, tel.: 261 849 212; [email protected]

SEKRETARZ REDAKCJI, Z-CA REDAKTORA NACZELNEGO Aneta Wiśniewska, tel.: 261 849 213; Zastępcy sekretarza redakcji Katarzyna Pietraszek, tel.: 261 849 147; Joanna Rochowicz, tel.: 261 849 262; HISTORIA PO SŁUŻBIE [email protected]

TEKSTY TADEUSZ WRÓBEL BOGUSŁAW POLITOWSKI Anna Dąbrowska, Paulina Glińska, Piotr Korczyński, Ewa Korsak, Magdalena Kowalska-Sendek, Magdalena 94 Przełomowy kwiecień 114 Nasz klub Miernicka, Bogusław Politowski, Małgorzata Schwarzgruber, Wydarzenia, które zaważyły Kultura w starciu Robert Sendek, Jacek Szustakowski, Krzysztof Wilewski, na wyniku wojny z pandemią Tadeusz Wróbel WSPÓŁPRACA Robert Czulda, Andrzej Fąfara, Krzysztof Kubiak, MAŁGORZATA PIOTR KORCZYŃSKI Tomasz Otłowski, Piotr Raszewski, Łukasz Zalesiński, SCHWARZGRUBER 120 Brudny Harry idzie Michał Zieliński

100 Prawda ukryta na front ZDJĘCIA w archiwach Michał Niwicz, Jarosław Wiśniewski Rozmowa z Wojciechem ANDRZEJ FĄFARA GRAFIKA Materskim Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, 122 Małgorzata Mielcarz, Monika Siemaszko, tel.: 261 849 498; Andrzej Witkowski (fotoedytor), tel.: 261 849 279 ROBERT SENDEK Słodki zew OPRACOWANIE STYLISTYCZNE 102 Na kłopoty… Marta Sachajko (kierownik), tel.: 261 849 244; gremliny wojny Renata Gromska MARKETING I PROMOCJA JACEK SZUSTAKOWSKI Piotr Zarzycki (kierownik), Patryk Czarnowski, Arkadiusz Juszczak, Agnieszka Karaczun, Anita Kwaterowska 106 Wyrok na (tłumacz), Marta Szulc, Małgorzata Szustkowska, Dzierżyńskiego tel.: 261 849 496, 261 849 457; [email protected] Numer zamknięto: 30.03.2021 r.

PIOTR KORCZYŃSKI DRUK 108 My też chcieliśmy ARTDRUK, ul. Napoleona 2, 05-230 Kobyłka, przysięgać www.artdruk.com Rozmowa z Zenonem KOLPORTAŻ I REKLAMACJE Punkt Pocztowy Włocławek Kasprzakiem ul. Duninowska 9a, 87-823 Włocławek [email protected] KRZYSZTOF KUBIAK tel. 885 870 509, kom. 502 012 187 113 Podglądanie PRENUMERATA Zamówienia na prenumeratę wydań papierowych Wielkiego Brata „Polski Zbrojnej” można składać poprzez: – www.polska-zbrojna.pl – www.garmondpress.pl/prenumerata – www.kolporter.com.pl/prenumerata Sprzedaż bieżących wydań elektronicznych, w tym prenumeraty wydań elektronicznych „Polski Zbrojnej”, dostępna na: http://e-kiosk.pl, www.egazety.pl

PARTNER Narodowe Archiwum Cyfrowe. 250 tysięcy zdjęć online na Zdjęcie na okładce: www.nac.gov.pl Tomasz Mielczarek/ 7 BOW Znajdziesz nas tutaj: Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów. Egzemplarze miesięcznika w wojskowej dystrybucji wewnętrznej są bezpłatne. Informacje: 261 849 494. Zasady przekazywania redakcji miesięcznika „Polska Zbrojna” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. 12 ARMIA / WOJNA

10.04.2010 PAMIĘTAMY

LECH KACZYŃSKI prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, zwierzchnik Sił Zbrojnych RP MARIA KACZYŃSKA małżonka prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej RYSZARD KACZOROWSKI były prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie

JOANNA AGACKA-INDECKA LESZEK DEPTUŁA Gen. FRANCISZEK GĄGOR przewodnicząca Naczelnej Rady Adwokackiej poseł Polskiego Stronnictwa Ludowego szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego EWA BĄKOWSKA Płk w st. spocz. ZBIGNIEW DĘBSKI GRAŻYNA GĘSICKA członek Federacji Rodzin Katyńskich członek Kapituły Orderu Wojennego poseł Prawa i Sprawiedliwości z Krakowa, wnuczka zamordowanego w Katyniu Virtuti Militari gen. bryg. Mieczysława Smorawińskiego Gen. dyw. KAZIMIERZ GILARSKI GRZEGORZ DOLNIAK dowódca Garnizonu Warszawa Gen. pilot ANDRZEJ BŁASIK poseł Platformy Obywatelskiej, członek PRZEMYSŁAW GOSIEWSKI dowódca sił powietrznych sejmowej Komisji Obrony Narodowej poseł Prawa i Sprawiedliwości KRYSTYNA BOCHENEK KATARZYNA DORACZYŃSKA wicemarszałek Senatu RP Ksiądz prałat BRONISŁAW GOSTOMSKI wicedyrektor gabinetu szefa Kancelarii kapelan Stowarzyszenia Polskich Kombatantów ANNA MARIA BOROWSKA Prezydenta RP w Wielkiej Brytanii wiceprzewodnicząca Gorzowskiej Rodziny EDWARD DUCHNOWSKI Katyńskiej Ppłk pilot ROBERT GRZYWNA sekretarz generalny Związku Sybiraków drugi pilot BARTOSZ BOROWSKI przedstawiciel Rodzin Katyńskich ALEKSANDER FEDOROWICZ MARIUSZ HANDZLIK tłumacz języka rosyjskiego podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP Gen. broni TADEUSZ BUK dowódca wojsk lądowych JANINA FETLIŃSKA Ksiądz ROMAN INDRZEJCZYK senator Prawa i Sprawiedliwości kapelan prezydenta RP Arcybiskup gen. dyw. MIRON CHODAKOWSKI prawosławny ordynariusz Wojska Polskiego Płk JAROSŁAW FLORCZAK Kpt. PAWEŁ JANECZEK funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu CZESŁAW CYWIŃSKI przewodniczący Światowego Związku Żołnierzy Por. ARTUR FRANCUZ DARIUSZ JANKOWSKI Armii Krajowej funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu pracownik Kancelarii Prezydenta RP

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 13

10.04.2010

NATALIA MARIA JANUSZKO Ppor. ANDRZEJ MICHALAK ANDRZEJ SARIUSZ-SKĄPSKI stewardesa technik pokładowy prezes Federacji Rodzin Katyńskich. Jego ojciec został zamordowany w Katyniu. IZABELA JARUGA-NOWACKA Mjr DARIUSZ MICHAŁOWSKI poseł Sojuszu Lewicy Demokratycznej funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu WOJCIECH SEWERYN przedstawiciel Rodzin Katyńskich Ojciec JÓZEF JONIEC STANISŁAW MIKKE i przewodniczący Komitetu Budowy Pomnika prezes Stowarzyszenia „Parafiada” wiceprzewodniczący Rady Ochrony Pamięci Katyńskiego Walk i Męczeństwa SEBASTIAN KARPINIUK SŁAWOMIR SKRZYPEK poseł Platformy Obywatelskiej JUSTYNA MONIUSZKO stewardesa prezes Narodowego Banku Polskiego Adm. floty ANDRZEJ KARWETA dowódca marynarki wojennej Gen. dyw. w st. spocz. STANISŁAW LESZEK SOLSKI przedstawiciel NAŁĘCZ-KOMORNICKI Rodzin Katyńskich MARIUSZ KAZANA kanclerz Kapituły Orderu Wojennego WŁADYSŁAW STASIAK dyrektor Protokołu Dyplomatycznego Virtuti Militari Ministerstwa Spraw Zagranicznych szef Kancelarii Prezydenta RP, były szef Biura ALEKSANDRA NATALLI-ŚWIAT Bezpieczeństwa Narodowego JANUSZ KOCHANOWSKI poseł Prawa i Sprawiedliwości rzecznik praw obywatelskich Ppor. JACEK SURÓWKA JANINA NATUSIEWICZ-MIRER funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu STANISŁAW JERZY KOMOROWSKI działacz społeczny podsekretarz stanu w Ministerstwie Obrony ALEKSANDER SZCZYGŁO Narodowej do spraw polityki obronnej Por. PIOTR NOSEK szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu były minister obrony narodowej Ppor. PAWEŁ KRAJEWSKI funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu PIOTR NUROWSKI JERZY SZMAJDZIŃSKI szef Polskiego Komitetu Olimpijskiego wicemarszałek Sejmu RP, były minister ANDRZEJ KREMER obrony narodowej podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw BRONISŁAWA ORAWIEC-LÖFFLER Zagranicznych członek Stowarzyszenia Rodzin Katyńskich JOLANTA SZYMANEK-DERESZ z Podhala, bratanica mjr. Franciszka Orawca, poseł Sojuszu Lewicy Demokratycznej Ksiądz ZDZISŁAW KRÓL oficera zamordowanego w Katyniu kapelan Rodziny Katyńskiej w Warszawie IZABELA TOMASZEWSKA w latach 1987−2007 Ksiądz płk JAN OSIŃSKI dyrektor Zespołu Protokolarnego sekretarz biskupa polowego Wojska Polskiego Prezydenta RP JANUSZ KRUPSKI kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów Ksiądz gen. bryg. ADAM PILCH Ppor. MAREK ULERYK i Osób Represjonowanych pełniący obowiązki ewangelicki biskup funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu wojskowy JANUSZ KURTYKA ANNA WALENTYNOWICZ prezes Instytutu Pamięci Narodowej KATARZYNA PISKORSKA legendarna działaczka „Solidarności” przedstawiciel Rodzin Katyńskich Ksiądz ANDRZEJ KWAŚNIK TERESA WALEWSKA-PRZYJAŁKOWSKA kapelan Federacji Rodzin Katyńskich MACIEJ PŁAŻYŃSKI wiceprezes Fundacji „Golgota Wschodu” poseł niezrzeszony, prezes Stowarzyszenia Gen. BRONISŁAW KWIATKOWSKI „Wspólnota Polska” ZBIGNIEW WASSERMANN dowódca operacyjny Sił Zbrojnych RP poseł Prawa i Sprawiedliwości Ksiądz biskup gen. broni TADEUSZ PŁOSKI Gen. bryg. dr hab. n. med. WOJCIECH biskup polowy Wojska Polskiego WIESŁAW WODA LUBIŃSKI poseł Polskiego Stronnictwa Ludowego lekarz prezydenta Ppor. AGNIESZKA POGRÓDKA-WĘCŁAWEK funkcjonariuszka Biura Ochrony Rządu EDWARD WOJTAS TADEUSZ LUTOBORSKI poseł Polskiego Stronnictwa Ludowego prezes Stowarzyszenia Rodzina Katyńska Gen. broni WŁODZIMIERZ POTASIŃSKI w Warszawie. W Katyniu zginął jego ojciec dowódca wojsk specjalnych PAWEŁ WYPYCH por. rez. Adam Lutoborski. Mjr pilot ARKADIUSZ PROTASIUK sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP BARBARA MACIEJCZYK dowódca załogi samolotu STANISŁAW ZAJĄC stewardesa ANDRZEJ PRZEWOŹNIK senator Prawa i Sprawiedliwości, BARBARA MAMIŃSKA sekretarz generalny Rady Ochrony Pamięci przewodniczący senackiej Komisji Obrony dyrektor w Kancelarii Prezydenta RP Walk i Męczeństwa Narodowej BOŻENA MAMONTOWICZ-ŁOJEK KRZYSZTOF PUTRA JANUSZ ZAKRZEŃSKI prezes Polskiej Fundacji Katyńskiej wicemarszałek Sejmu RP członek Związku Piłsudczyków, aktor STEFAN MELAK Ksiądz prof. RYSZARD RUMIANEK Kpt. pilot ARTUR ZIĘTEK przewodniczący Komitetu Katyńskiego rektor Uniwersytetu Kardynała Stefana nawigator Wyszyńskiego TOMASZ MERTA GABRIELA ZYCH podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury ARKADIUSZ RYBICKI przewodnicząca Rodziny Katyńskiej i Dziedzictwa Narodowego poseł Platformy Obywatelskiej w Kaliszu

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 14 MELDUNEK

Partnerzy w obronności MON chce bliżej współpracować z organizacjami proobronnymi.

rganizacje proobronne członków innych organizacji Ood grudnia 2020 roku pozarządowych działających mogą zawierać tzw. partner- na rzecz obronności oraz do skie umowy z Ministerstwem wsparcia w zajęciach prak- Obrony Narodowej. „Umowy tycznych uczniów, którzy partnerskie to nowa jakość biorą udział w programach we współpracy z wojskiem edukacyjnych MON-u. Z ko- i chciałbym, aby jak najszer- lei członkowie organizacji sze grono z tego środowiska będą mogli brać udział do nas dołączyło”, mówi w kursach i szkoleniach pro- gen. bryg. Artur Dębczak, dy- wadzonych przez wojsko JEDNOSTKI rektor Biura do spraw Progra- (np. taktycznych czy ratow- mu „Zostań Żołnierzem RP”. nika pola walki). Zyskają też STAŁEGO ZESPO- Jako pierwsze podpisały nieodpłatną pomoc logi- je Fundacja na Rzecz Obron- styczną i organizacyjną, ŁU OKRĘTÓW ności i Bezpieczeństwa Kra- wsparcie merytoryczne żoł- ju „Combat Alert” oraz Sto- nierzy w szkoleniu oraz warzyszenie Jednostka możliwość nieodpłatnego NATO GRUPA-1 Strzelecka 4051 z Włocław- użyczenia przez wojsko nie- ka. Zobowiązały się one do ruchomości, z których armia ORAZ 3 FLOTYLLI przeprowadzenia szkoleń dla już nie korzysta. PZ, PG OKRĘTÓW WZIĘŁY UDZIAŁ W ĆWI- LESZKO I RESZTA CZENIACH 3 Flotylla Okrętów ma komplet „PASSEX” holowników projektu B860.

o służby wszedł H-3 „Leszko”, Dostatni z trzech holowników projektu B860, które zbudowano z myślą AWANS POLSKIEGO o 3 Flotylli Okrętów. Dowodzi nim oficer w stopniu porucznika, który będzie GENERAŁA koordynował działania wszystkich jed- Jednostka nostek pomocniczych wchodzących pomieści na owódca Centrum Szkolenia Sił Połączonych NATO w skład gdyńskiej flotylli. „Jest ich pokładzie ładunek Dw Bydgoszczy gen. dyw. Adam Joks będzie sprawował dziesięć, obok trzech holowników pro- 4 t albo 50 osób. funkcję zastępcy dowódcy V Korpusu Sił Lądowych USA H-3 „Leszko” rozwi- jektu B860, mamy po trzy starsze ho- ja prędkość do w Fort Knox. Poinformował o tym minister Mariusz Błaszczak lowniki i kutry oraz motorówkę cumow- 12 w., a jego zało- po spotkaniu z gen. broni Johnem Kolasheskim, dowódcą niczą”, podaje por. mar. Michał Klekot, ga liczy dziesięć V Korpusu. Jednostka ta odpowiada za dowodzenie amery- osób. dowódca H-3. „Leszko” ma 30 m dłu- kańskimi pododdziałami stacjonującymi na wschodniej flan- gości, a jego wyporność wynosi 490 t. ce NATO. Gen. dyw. Adam Joks obejmie obowiązki w USA Napędzany jest dwoma silnikami o mo- w połowie roku. Wcześniej oficer dowodził m.in. 6 Brygadą cy prawie 1200 kW oraz parą pędni- Powietrznodesantową oraz był zastępcą szefa Sztabu Gene- ków azymutalnych. PZ, ŁZ ralnego WP. PZ, MM

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 15 PIOTR LEONIAK/3 FO LEONIAK/3 PIOTR

Z głębokim żalem przyjąłem wiadomość o śmierci płk. rez. dr. inż. Leszka Bogdana, W Libanie po raz trzeci Dyrektora Wojskowego Instytutu Techniki Inżynieryjnej. Żołnierze 12 Brygady Zmechanizowanej Rodzinie i Bliskim rozpoczęli kolejną zmianę PKW UNIFIL. przekazuję wyrazy współczucia oraz wsparcia. Cześć Jego Pamięci! łówną siłę III zmiany PKW stanowią wojskowi z 2 Batalio- Mariusz Błaszczak Gnu Piechoty Zmotoryzowanej 12 Brygady Zmechanizowa- minister obrony narodowej nej, a dowodzi nimi ppłk Daniel Kowalewski, oficer 10 Wro- cławskiego Pułku Dowodzenia. W ciągu najbliższych sześciu Naszej koleżance miesięcy żołnierze będą ochraniać bazę wojskową Shamrock, Dominice i Jej Najbliższym prowadzić patrole i zabezpieczać konwoje logistyczne. Celem składamy serdeczne wyrazy współczucia misji jest utrzymanie bezpieczeństwa w rejonie tzw. niebieskiej z powodu śmierci linii, czyli w strefie buforowej utworzonej przez ONZ na grani- Mamy. cy libańsko-izraelskiej. Polacy zaangażują się również w akcje Zespół Wojskowego Instytutu Wydawniczego pomocowe dla lokalnej ludności. PZ, MZ

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 16 MELDUNEK / ROZMOWA JAKUB SZYMCZUK JAKUB Siła rażenia mieczników Z Mariuszem Błaszczakiem, ministrem obrony narodowej, o zakupie okrętów obrony wybrzeża i doświadczeniach wyniesionych z programu „Gawron” rozmawia Krzysztof Wilewski.

riorytetem w programie modernizacji marynarki W projekcie przewidziano wyposażenie ich w systemy wojennej stanie się pozyskanie okrętów obrony artyleryjskie oraz rakiety zdolne do rażenia celów lądowych, wybrzeża o kryptonimie „Miecznik”. Jakiego typu ale określenie ostatecznej konfiguracji okrętów nastąpi w to- mają to być jednostki? ku prowadzonego postępowania. Każdy rodzaj uzbrojenia PSą to okręty klasy fregata, które mają zwiększyć zdolności ma swoje przeznaczenie. W tym przypadku to, że platformą marynarki wojennej do prowadzenia obserwacji i kontroli będzie okręt klasy fregata, daje wiele możliwości, ale i stwa- akwenów morskich, ochrony baz morskich, zwalczania celów rza pewne ograniczenia wynikające ze środowiska, w jakim nawodnych, podwodnych oraz lądowych znajdujących się będzie on operował. w strefie brzegowej, jak również do prowadzenia morskiej obrony powietrznej. W związku z tym zostaną wyposażone Ile okrętów chcemy pozyskać i kiedy miałyby wejść do w systemy przeciwlotnicze i przeciwrakietowe, systemy raże- English version: polska-zbrojna.pl English version: służby? nia woda–woda i woda–ziemia oraz torpedy przeznaczone do Pozyskanie trzech okrętów dla marynarki jest prioryteto- zwalczania okrętów podwodnych. Mieczniki będą wielozada- wym celem Ministerstwa Obrony Narodowej i zależy nam na niowymi, uniwersalnymi okrętami o dużej sile rażenia. jak najszybszym jego osiągnięciu. Przewiduję – podobnie jak w przypadku niszczycieli min – zamówienie w systemie W jakim stopniu będą mogły służyć do zwalczania celów „1+2”. Zbudowanie jednostki prototypowej umożliwia lądowych? wykrycie błędów na wczesnym etapie i uniknięcie ich przy

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 17

produkcji dwóch pozostałych jednostek Przy okazji uruchomienia programu seryjnych. Zakładamy od razu powsta- O TYM PRO- „Miecznik” często przywołuje się nie trzech okrętów i na tyle też przewi- przykład „Gawrona”. Jakie wnioski dziane będzie finansowanie. wyciągnęliśmy z tamtej lekcji? JEKCIE NALE- Powtórka scenariusza programu W jakiej formule chcemy kupić „Gawron” nam nie grozi. W tamtym mieczniki? ŻY MYŚLEĆ projekcie brakowało przede wszystkim Zamówienie publiczne dotyczące po- stabilnego finansowania, a do jego wy- zyskania trzech jednostek zostanie W PERSPEK- paczenia przyczyniło się wiele dodatko- skierowane do polskich podmiotów wych czynników, jak chociażby zmiany przemysłu obronnego. Chcemy, by TYWIE NIE planowanego przeznaczenia okrętu, wy- okręty dla naszej marynarki powstały magań konstrukcyjnych czy po prostu w krajowych stoczniach – nie tylko na- brak pewności przy podejmowaniu de- leżących do Polskiej Grupy Zbrojenio- KOLEJNYCH cyzji. Teraz znamy wymagania projektu, wej, lecz także prywatnych. Sukcesem wiemy, że zbudowane zostaną trzy jed- zakończyła się podobna współpraca MIESIĘCY, nostki w sprawdzonym już systemie przy budowie niszczycieli min. Wyko- „1+2”, co w połączeniu z doświadcze- nawca bądź wykonawcy zrealizują to LECZ DEKAD niem zebranym przy budowie niszczy- zadanie przy wsparciu partnera zagra- cieli min daje bardzo duże nadzieje na nicznego, a zakres współpracy zostanie doprecyzowany stworzenie polskiego produktu, w polskich stoczniach i dla w ramach prowadzonego postępowania. Jedną z ról partnera polskich marynarzy. O tym projekcie należy myśleć w per- zagranicznego będzie transfer technologii i wiedzy niezbęd- spektywie nie kolejnych miesięcy, lecz dekad. Stawiamy tu nie nych do budowy oraz wyposażenia okrętu, co umożliwi pol- tyle na krótkoterminową zdolność zbudowania funkcjonalnej skim podmiotom wzięcie odpowiedzialności za cały cykl ży- jednostki, ile na długoterminowe możliwości jej bieżącej ob- cia okrętu. To duża inwestycja, która daje nowe możliwości. sługi, serwisowania, napraw, a docelowo także modernizacji.

Ministerstwo wybierze zagranicznego partnera czy bę- Czy w przypadku „Gawrona” zawiódł system pozyski- dzie aprobowało wybór Polskiej Grupy Zbrojeniowej? wania sprzętu wojskowego? A może to marynarze, mó- Resort obrony narodowej dokona oceny możliwych wa- wiąc kolokwialnie, chcieli mieć w nowym okręcie wszyst- riantów współpracy wykonawcy z partnerem zagranicz- ko naraz? nym. Priorytetem będzie tu gwarancja wyboru najlepszej Odpowiedź leży gdzieś pośrodku. Dlatego cały proces bę- oferty z punktu widzenia użytkownika, czyli marynarki dę nadzorował osobiście i nie dopuszczę ani do zawyżania wojennej. Teraz będziemy czekać na propozycje polskiego ceny, ani do komplikacji płynących ze sztucznego modyfiko- przemysłu wsparte doświadczeniem zagranicznego partne- wania lub windowania wymagań dla nowej jednostki. Czasu ra. Nadrzędna dla użytkownika jest komplementarność sys- na ich określenie przez marynarkę wojenną było wystarcza- temów i ich połączenie w jeden spójnie funkcjonujący or- jąco dużo. Teraz chodzi o powstrzymanie niepotrzebnych ganizm. Ta odpowiedzialność będzie spoczywała na pol- pod względem wartości bojowej okrętu zmian, które mogły- skich stoczniach i może zależeć od wybranej formy by spowodować opóźnienia związane z projektem. Będę też współpracy, dlatego to będzie kluczowym czynnikiem uważnie przyglądał się podmiotom uczestniczącym w pro- przy podejmowaniu ostatecznej decyzji. gramie w kwestii wyceny poszczególnych usług, a także dodatkowych kosztów, jeśli takie pojawią się na późniejszych Zapowiedział pan, że umowa na mieczniki zostanie pod- etapach realizacji projektu. To były dwie główne przyczyny pisana w połowie roku. To realny termin? porażki programu „Gawron”. Zależy mi zarówno na jak najszybszym przygotowaniu umowy, m.in. pod kątem formalnoprawnym, jak i na tym, Mieczniki są potrzebne, ale często ostatnio pojawiają się aby była najbardziej korzystna dla Sił Zbrojnych RP. Musi głosy, że dramatyczna sytuacja jest we flocie okrętów pod- ona stanowić szansę dla rozwoju polskiego przemysłu wodnych. Dlaczego program „Orka” tak się opóźnia? stoczniowego. Wyznaczenie przeze mnie takiego terminu W listopadzie 2019 roku potwierdziłem, że MON negocju- ma być czynnikiem motywującym dla wszystkich stron, je pozyskanie dwóch używanych okrętów od Szwecji jako roz- a także sygnałem, że nie mamy więcej czasu na odkładanie wiązania pomostowego do czasu, gdy okręty z programu „Or- spraw marynarki wojennej na później. Przypomnę, że reali- ka” wejdą do wyposażenia marynarki wojennej. Negocjacje – zacja programu „Miecznik” jest spójna z powstałą na zlecenie z naszej winy – utknęły w martwym punkcie, ale nie nie Pana Prezydenta Andrzeja Dudy „Strategiczną Koncep- zostały jeszcze zakończone. Pozyskanie okrętów podwodnych cją Bezpieczeństwa Morskiego RP”. Liczę na to, że przed nowego typu zostało ujęte w „Planie modernizacji technicznej końcem tego półrocza umowa zostanie podpisana. na lata 2021–2035 z uwzględnieniem 2020 roku”.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 18 ARMIA / WOJNA TEMAT NUMERU / SŁUŻBA DANIEL CHOJAK/CGDP DANIEL

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 19

ARMIA LUDZI Z PASJĄ Służba wojskowa to nie tylko szkolenia poligonowe i zagraniczne misje. Po włożeniu munduru można wykonywać różne profesje i z powodzeniem spełniać się w wielu dziedzinach.

PAULINA GLIŃSKA, MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 20 TEMAT NUMERU / SŁUŻBA

szeregach armii służy cała rzesza łam się, czy dam radę. Zaczęłam sporo czytać na różnego rodzaju specjalistów. ten temat, a do podjęcia studiów wojskowych zmo- I choć dla wszystkich żołnierzy nad- tywował mnie mój ówczesny chłopak, dziś mąż, rzędnym celem jest obrona granic który również wybrał taką drogę. Ostatecznie kraju i jego obywateli, wielu spo- w 2014 roku rozpoczęłam studia na WAT”, opowia- śród nich zawodowo realizuje się da ppor. Stogowska. Dziś przyznaje, że szybko od- z dala od poligonów. Bo wojsko to nalazła swoje miejsce w armii. Wiedziała, że wynie tylko czołgi, transportery, kara- brała właściwie i że kartografia oraz geodezja zde- biny czy armaty. W mundurach słu- terminują jej dalsze życie zawodowe. Poczuła, że żą także lekarze, kontrolerzy ruchu lotniczego, nur- właśnie do tego ma smykałkę. W 2019 roku została kowie, meteorolodzy czy sportowcy. promowana na stopień podporucznika i rozpoczęła Jak ta wielobranżowość w ramach jednego za- pracę w Wojskowym Centrum Geograficznym. Wwodu żołnierza się sprawdza? Zapytaliśmy o roz- „Myli się ten, kto sądzi, że praca z mapami jest wój zawodowy przedstawicieli różnych profesji. Na nudna. Wręcz przeciwnie, jest tu wiele miejsca na swoim przykładzie dowodzą, że w wojsku każdy kreatywność. Poza tym mam poczucie wyjątkowo- może znaleźć miejsce dla siebie. ści tej służby. Dla wojska znajomość terenu stanowi kluczowy czynnik działania, więc moja praca, po- INSPIRUJĄCA ENIGMA legająca na jak najdokładniejszym odwzorowaniu Wielu młodych ludzi po maturze decyduje się na terenu, jest bardzo odpowiedzialna. Przynosi mi studia oficerskie nie tylko dlatego, że chce być żoł- dużą satysfakcję i pozwala robić to, co naprawdę nierzami, lecz przede wszystkim ze względu na to, lubię”, mówi oficer. że tylko na wojskowych uczelniach może zdobyć Na podobnych, unikatowych kierunkach mogą unikatowe kwalifikacje. Tak było choćby w przy- też odnaleźć się inni. Dzięki ukończeniu studiów padku ppor. Anety Stogowskiej, która już od szko- w jednej z wojskowych akademii można zostać ły podstawowej interesowała się matematyką i geo- wojskowym chemikiem, logistykiem czy lotnikiem grafią. „Ten świat mnie fascynował. W liceum po albo, tak jak kpt. Marek Kwiatkowski (dane zosta- raz pierwszy pomyślałam, że fajnie byłoby tę mi- ły zmienione), kryptologiem. Od lat fascynowała łość do map połączyć z zawodem”, mówi oficer. go matematyka, uwielbiał rozwiązywać łamigłów- Dowiedziała się, że w Wojskowej Akademii Tech- ki i zadania logiczne. W 2009 roku rozpoczął na- nicznej jest kierunek spełniający jej oczekiwania, ukę na Międzywydziałowych Indywidualnych Stu- ale jego wybór wiąże się z włożeniem munduru. diach Matematyczno-Przyrodniczych na Uniwersy- „Nie ukrywam, że miałam dylemat, czy to dla tecie Łódzkim, jednocześnie studiował fizykę mnie. Lubię wyzwania, ciężką pracę, więc z jednej teoretyczną i matematykę teoretyczną. strony chciałam spróbować, ale z drugiej obawia- „Na pierwszym roku brałem udział w kursie historii matematyki. Tam zetknąłem się z praca- mi polskich kryptologów i dowiedziałem się o ich roli w złamaniu szyfru Enigmy. Kryjąca się PPOR. ANNA STOGOWSKA, w tym wszystkim tajemnica sprawiła, że zainte- WOJSKOWE CENTRUM resowałem się szkołą lwowskich matematyków. Zaczęło mnie to coraz bardziej wciągać”, opo- English version: polska-zbrojna.pl English version: GEOGRAFICZNE: „MYLI SIĘ TEN, wiada. Niedługo potem oficer natknął się na in- KTO SĄDZI, ŻE PRACA formację o naborze do Wojskowej Akademii Z MAPAMI JEST NUDNA. WRĘCZ Technicznej na kierunek informatyka ze specjalno- ścią kryptologii. Mimo że pierwszy rok w Łodzi PRZECIWNIE, JEST TU WIELE zaliczył bez żadnych problemów, postanowił MIEJSCA NA KREATYWNOŚĆ” swoją edukację zacząć od początku. „Pasja do

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 21

PLUT. ANDRZEJ KLINIEWSKI, RATOWNIK MEDYCZNY Z 2 GRUPY POSZUKIWAWCZO- -RATOWNICZEJ, PRZYZNAJE, ŻE CHOĆ PIERW- SZE LATA SŁUŻBY BYŁY WYMAGAJĄCE, TO DZIŚ CZUJE OGROMNĄ SATYSFAKCJĘ Z DROGI, KTÓRĄ PRZESZEDŁ. PO SŁUŻBIE PRAKTYKOWAŁ W ZESPOŁACH RATOWNIC- TWA MEDYCZNEGO, JEŻDŻĄC KARETKĄ. PRACOWAŁ TAKŻE NA SZPITALNYM ODDZIALE RATUNKOWYM

matematyki i rodząca się fascynacja kryptologią zaprowa- skowym, mogą wstąpić w szeregi armii zawodowej. Swoje dziły mnie prosto na WAT. Wiedziałem, że to będzie to”, miejsce w wojsku znajdą też kierowcy z prawem jazdy niemal mówi kapitan. każdej kategorii. Jak przyznaje, nie bez znaczenia był także fakt, że to studia Z wyuczonym zawodem do służby przyszedł plut. Andrzej wojskowe. Szacunek do munduru i przekonanie, że służba jest Kliniewski, dziś ratownik medyczny z 2 Grupy Poszukiwaw- zobowiązaniem, ale i wielką nobilitacją, zaszczepili w nim ta- czo-Ratowniczej z Mińska Mazowieckiego. Po maturze apli- ta i ojciec chrzestny służący w Państwowej Straży Pożarnej. kował do policealnego studium medycznego. „Już po tygo- „Studia w akademii wojskowej tylko utwierdziły mnie w tym dniu nauki wiedziałem, że to była słuszna decyzja”, przyzna- przekonaniu. Szybko okazało się, że otaczająca mnie rzeczy- je. Któregoś dnia do szkoły przyjechała delegacja wistość spełnia moje oczekiwania. Życie wojskowe weszło mi z Wojskowego Centrum Kształcenia Medycznego w Łodzi. w krew, a ciekawe studia stały się niesamowitą przygodą. „Żołnierze zachęcali nas, by po zdobyciu dyplomu wstąpić do Kontynuuję ją do dziś”, mówi oficer. W 2015 roku rozpoczął istniejącej wtedy Szkoły Podoficerskiej Służb Medycznych. służbę w Narodowym Centrum Kryptologii, które z czasem Mówili o wyzwaniach, misjach zagranicznych, rozwoju za- zostało przekształcone w Narodowe Centrum Bezpieczeństwa wodowym i dobrych zarobkach”, opowiada plutonowy. Cyberprzestrzeni. Kilka osób, wśród nich Kliniewski, podjęło wyzwanie. Po Niebawem będzie bronił doktoratu na WAT. „W mojej pra- siedmiu miesiącach nauki, już jako kapral, Kliniewski objął cy najbardziej lubię nieustanne wyzwania. Cały czas poja- wiają się nowsze technologie, pomysły i algorytmy, a ja dzięki temu się rozwijam”, mówi kpt. Kwiatkowski. Podkre- śla też, że pójście na WAT było najlepszą decyzją w jego do- tychczasowym życiu, bo bycie specjalistą w wojsku to nie tylko gwarancja ciekawej, zgodnej z zainteresowaniami pracy, lecz także świadomość użyteczności zawodu na cywilnym rynku pracy. „Zapotrzebowanie na specjalistów z bran- ży cyberbezpieczeństwa cały czas rośnie, są dziś potrzebni niemal w każdej instytucji. To pozwala mi spokojnie myśleć o przyszłości” dodaje kapitan. OFICER Z NARODOWEGO CEN- TRUM BEZPIECZEŃSTWA CYBER- Z POGOTOWIA NA WOJNĘ Wojskowe studia to niejedyna droga, by spełnić się w armii. PRZESTRZENI: „PASJA DO MATE- Mundur mogą włożyć także ci, którzy już mają kierunkowe MATYKI I RODZĄCA SIĘ FASCYNA- wykształcenie, np. lekarze, pielęgniarki, weterynarze, farmaceuci, prawnicy czy ekonomiści i informatycy. Absolwenci ta- CJA KRYPTOLOGIĄ ZAPROWADZI- kich cywilnych kierunków, po odpowiednim szkoleniu woj- ŁY MNIE PROSTO NA WAT”

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 22 TEMAT NUMERU / SŁUŻBA

SŁUŻBA W WOJSKU TO CIEKAWY POMYSŁ, Z WYTY- CZONĄ ŚCIEŻKĄ ROZWOJU I MOŻLI- WOŚCIĄ ZDOBYCIA UNIKATOWYCH KWALIFIKACJI PATRYK SZYMANIEC PATRYK

pierwsze stanowisko w 15 Giżyckiej Brygadzie Zmechanizo- o opiece nad poszkodowanymi zgodnie z wytycznymi TCCC wanej. „Realia służby były trochę inne, niż nam obiecywano. [Tactical Combat Casualty Care]. A później, już na misji, Trafiłem do batalionu dowodzenia, którego struktura nie by- uświadomiłem sobie, jak wiele jeszcze musimy się nauczyć ła jeszcze do końca dostosowana do obecności ratownika w tej dziedzinie”, podkreśla. medycznego, więc na swój etat musiałem poczekać trzy mie- Po powrocie wciąż rozwijał swoje umiejętności. Skończył siące”, mówi ratownik. Przyznaje, że choć pierwsze lata studia i komercyjne kursy medycyny taktycznej prowadzone służby były wymagające, to dziś czuje ogromną satysfakcję przez medyków, ekskomandosów z Lublińca. Był w grupie, z drogi, którą przeszedł. Po służbie, początkowo jako wolon- która zainicjowała cykliczną konferencję i warsztaty medycy- tariusz, następnie etatowy pracownik, praktykował w zespo- ny taktycznej dla ratowników w mundurach Mil Med Challen- łach ratownictwa medycznego, jeżdżąc karetką. Pracował ge. Plut. Kliniewski w październiku 2020 roku przeniósł się także na szpitalnym oddziale ratunkowym. do 2 GPR, bo chce działać jako ratownik na pokładzie śmi- W 2011 roku wyjechał na misję do Afganistanu – podczas głowca W-3 Sokół. Obecnie jest w trakcie kursu, po którym X zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego służył głów- rozpocznie pracę w składzie załogi statku powietrznego. nie jako medyk w ambulatorium, ale brał też udział w patro- lach poza bazą. Przyznaje, że misja była dla niego momen- W RYTMIE MARSZA I ROCKA tem przełomowym w służbie. Jeszcze przed wyjazdem pod Wojsko potrzebuje także artystów, np. wykształconych Hindukusz szkolił się pod okiem amerykańskich żołnierzy. muzyków, którzy występują w orkiestrach wojskowych i za- „Wtedy usłyszałem po raz pierwszy o medycynie pola walki, pewniają oprawę różnych uroczystości. Od kilku lat mundur

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 23 KURSY OFICERSKIE DLA SPECJALISTÓW

W kwietniu ruszają trzymiesięczne kursy JAK ZOSTAĆ specjalistyczne w Akademii Wojsk Lądowych, przeznaczone dla osób chcących zostać ŻOŁNIERZEM oficerami w konkretnych specjalnościach. ZAWODOWYM?

czelnia przygotowała w sumie takimi jak: pancerno-zmechanizo- By wstąpić do polskiej armii, U24 miejsca dla przyszłych pro- wana, rozpoznania ogólnego czy trzeba: mieć ukończone kuratorów (10), farmaceutów (4), ogólnologistyczna, kandydaci na 18 lat, posiadać wykształce- lekarzy (1), dentystów (1), wetery- oficerów będą się też szkolić nie co najmniej gimnazjalne, narzy (2), pielęgniarek (1), ratow- w grupach obsługi prawnej (9) mieć polskie obywatelstwo, ników medycznych (3) i kapela- oraz ekonomiczno-finansowej (8). nie być karanym sądownie, nów wojskowych (2). 49 osób z cy- Siedem osób rozpocznie też być zdrowym psychicznie i fi- wila będzie mogło z kolei wziąć 24-miesięczne szkolenie ruchu zycznie (decydują o tym woj- udział w kursie 12-miesięcznym. lotniczego w Lotniczej Akademii skowe komisje lekarskie). Poza grupami stricte wojskowymi, Wojskowej. Aby zostać podoficerem, na- leży mieć wykształcenie co najmniej średnie i ukończyć jedną ze szkół podoficer- skich. Do uzyskania stopnia oficera niezbędne jest ukoń- czenie jednej z czterech wojskowych akademii i zdobycie ZDOBĄDŹ tytułu magistra. Osoby po stu- ZAWÓD NA WAT diach cywilnych (z konkret- nym wykształceniem) mogą też przejść kurs oficerski. a I rok studiów wojskowych w nadchodzącym roku Nakademickim Wojskowa Akademia Techniczna w War- szawie przyjmie 837 kandydatów. 40 z nich będzie mogło studiować geodezję i kartografię, 116 – kryptologię i cyber- bezpieczeństwo, 70 – lotnictwo i kosmonautykę.

nosi klarnecista plut. Rafał Sójka. Jest absolwentem Dyry- w cywilu. „Jednym z podstawowych zadań orkiestr wojsko- gentury i Wydziału Instrumentalnego Akademii Muzycznej wych jest udział w uroczystościach patriotycznych, więc nie- im. Feliksa Nowowiejskiego, a dziś muzykiem Orkiestry którym może się wydawać, że ograniczamy się głównie do re- Wojskowej w Bydgoszczy. Podoficer nie ukrywa, że bardzo pertuaru marszowego. Nic bardziej mylnego. Chętnie sięgamy chciał pracować w wyuczonym zawodzie. To u niego trady- po utwory muzyki rozrywkowej, klasycznej czy filmowej”. cja rodzinna: ojciec i bracia też są muzykami. Po studiach ja- Plut. Sójka podkreśla, że choć na co dzień zajmuje się mu- ko dyrygent prowadził zespoły chóralne oraz orkiestrowe, zyką, to jest przede wszystkim żołnierzem i tak jak inni bie- a jako klarnecista współpracował z orkiestrami symfoniczny- rze udział we wszystkich wymaganych szkoleniach wojsko- mi w Bydgoszczy, Toruniu i Płocku. wych, musi także wykazać się odpowiednią formą fizyczną. „Praca, choć ściśle związana z moim wykształceniem, nie „Wstąpienie do wojska to świetny pomysł na życie i realiza- do końca spełniała moje oczekiwania. Wtedy spotkałem kole- cję swoich pasji. Uważam, że podjąłem bardzo dobrą decy- gę z uczelni, służącego od kilku lat w Orkiestrze Wojskowej zję, a żałować mogę tylko tego, że na włożenie munduru w Bydgoszczy, który poinformował mnie o wolnym etacie zdecydowałem się tak późno”, mówi plutonowy. w zespole”, mówi plut. Sójka. „Uznałem, że jest to świetna okazja i szansa na zmianę życia zawodowego. Skończyłem GOTOWANIE TO MOJE ŻYCIE kurs podoficerski dla muzyków i rozpocząłem służbę w orkie- Miłość do gotowania w plut. Piotrze Welterze zaszczepili strze”, opowiada. Dziś spełnia się w zawodzie, choć przyzna- rodzice. To dzięki nim dwóch z trzech synów państwa je, że bycie muzykiem w wojsku nieco się różni od pracy Welterów zostało zawodowymi kucharzami. Ojciec był

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 24 TEMAT NUMERU / SŁUŻBA

PLUT. RAFAŁ SÓJKA, MUZYK ORKIESTRY WOJ- SKOWEJ W BYDGOSZCZY: „JEDNYM Z PODSTA- WOWYCH ZADAŃ ORKIESTR WOJSKOWYCH JEST UDZIAŁ W UROCZYSTOŚCIACH PATRIOTYCZNYCH, NIEKTÓRYM MOŻE SIĘ WIĘC WYDAWAĆ, ŻE OGRANICZAMY SIĘ GŁÓWNIE DO REPERTUARU MARSZOWEGO. NIC BARDZIEJ MYLNEGO”

policjantem, ale obowiązkową służbę wojskową odbył jako w Wojsku Polskim zdobyli trzy brązowe medale na Między- kucharz. „Opowiadał nam o kuchniach polowych palonych narodowej Olimpiadzie Kulinarnej w Erfurcie oraz wyróżnie- drewnem, gotowaniu dla setek żołnierzy, wydawaniu posił- nia podczas Pucharu Świata w Luksemburgu. „Tu nie chodzi ków. To robiło wrażenie”, mówi plutonowy. Skończył tech- o to, by gotować homary, ale o wiedzę i kreatywność”. Wspo- nikum gastronomiczne, a póżniej, na początku lat osiem- mina, że kiedyś zrobił test i przyrządził z kucharzami danie dziesiątych rozpoczął obowiązkową zasadniczą służbę woj- z wojskowych konserw. Odpowiednio urozmaicone przypra- skową. „Trafiłem do kuchni w jednej z łódzkich jednostek wami i dodatkami smakowało wszystkim. „A potem nie mogli wojskowych. Tam nabrałem szlifów jako kucharz, a potem, uwierzyć, że to jedzenie z puszki. Dla mnie to tylko dowód, że gdy przełożeni zauważyli moje zdolności, zacząłem pracę jak się chce, to można”, podkreśla szef kuchni. w kasynie oficerskim”, wspomina. Po służbie zasadniczej nadal został blisko wojska i kuch- DYPLOMACJA LUBI CISZĘ ni. Jako cywil prowadził kuchnię w zespole kasyn wojsko- Szansę na zdobycie unikatowych kwalifikacji armia daje wych w Bydgoszczy. „Gotowanie to moje życie. Zawsze także żołnierzom w służbie. Wielu z nich, stawiając na wła- starałem się dawać z siebie wszystko i zarażać ludzi miło- sny rozwój, bierze udział w różnego rodzaju kursach i szko- ścią do dobrej kuchni. Kiedyś podczas zajęć na poligonie byliśmy żywieni przez inną jednostkę. Przekonałem się, że nie jest dobrze. Gdy kilka dni później rozwinęliśmy własną kuchnię polową i z tych samych produktów wyczarowali- śmy zupełnie inne dania, wszyscy byli zaskoczeni. Bo oczy- wiście składniki mają znaczenie, ale tak samo ważne są serce i chęci do gotowania”, opowiada. Plut. Welter cały czas rozwijał się w gastronomii. Skończył różnego rodzaju kursy, szkolenia, działał w Stowarzyszeniu PŁK WOJCIECH KALISZCZAK, Kucharzy Kujaw i Pomorza. Dziś jest członkiem m.in. Ogól- ATTACHÉ OBRONY W JAPONII: nopolskiego Stowarzyszenia Szefów Kuchni i Cukierni. W 2010 roku zaproponowano mu, by swoją pasję kontynu- „ATTACHÉ OBRONY REPRE- ował w armii, ale już jako żołnierz. Skończył szkołę podofi- ZENTUJE MINISTRA I SWÓJ cerską i rozpoczął służbę w batalionie dowodzenia Inspektora- KRAJ, MUSI TO BYĆ WIĘC tu Wsparcia Sił Zbrojnych, gdzie do dziś jest dowódcą druży- ny. „Teraz jestem nie tylko kucharzem, ale i żołnierzem. Gdy OSOBA Z ROZLEGŁĄ WIEDZĄ zaproponowano mi włożenie munduru, bardzo się ucieszyłem. I DOŚWIADCZENIEM. Z PEW- Dobrze czuję się w tym środowisku i mogę służbę wojskową NOŚCIĄ JEST TO PRA- godzić z miłością do gotowania”, podkreśla. Od 13 lat jest członkiem Reprezentacji Kucharzy WP, a od CA, KTÓRA WYMA- 11 jej kapitanem. Pod jego kierunkiem najlepsi kucharze GA DOJRZAŁOŚCI”

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 25

PLUT. PIOTR WELTER, DOWÓDCA DRUŻYNY W BATALIONIE DOWODZENIA INSPEKTORATU WSPARCIA SIŁ ZBROJNYCH: „GDY ZAPROPO- NOWANO MI WŁOŻENIE MUNDURU, BARDZO SIĘ UCIESZYŁEM. DOBRZE CZUJĘ SIĘ W TYM ŚRODOWISKU I MOGĘ SŁUŻBĘ WOJSKOWĄ GODZIĆ Z MIŁOŚCIĄ DO GOTOWANIA”

leniach, kończy studia, wyjeżdża na praktyki zagraniczne W swojej codziennej pracy spotyka się z przedstawicielami czy na misje. Taki szlak przeszedł płk Wojciech Kaliszczak. japońskiego ministerstwa obrony, członkami wojskowego „O tym, że zostanę żołnierzem, wiedziałem już w wieku korpusu dyplomatycznego, członkami think tanków zajmu- 13 lat. Później tylko skupiłem się na zrealizowaniu chłopię- jących się problematyką bezpieczeństwa, ludźmi ze świata cego marzenia. Uczyłem się w liceum wojskowym, potem kultury, sztuki, ekonomii. Jednym z jego zadań jest m.in. skończyłem Wyższą Szkołę Oficerską im. Stefana Czarniec- wypracowanie porozumień między polskim i japońskim re- kiego i jako podporucznik rozpocząłem służbę w 1 War- sortem obrony. „Mimo że nasze kraje dzieli spora odle- szawskiej Dywizji Zmechanizowanej”, opowiada. Po ośmiu głość, to relacje są silne. Japonia jest pierwszym azjatyc- latach służby w jednostkach liniowych trafił do ówczesnego kim, a piątym na świecie państwem, które uznało polską Dowództwa Wojsk Lądowych, gdzie najpierw pracował niepodległość”, podkreśla attaché. Wskazuje także obszary, w sekretariacie dowódcy, następnie w wydziale prasowym. w których współpraca polsko-japońska mogłaby się szcze- „W 2006 roku jako młody kapitan uczestniczyłem w spo- gólnie rozwinąć. „Myślę o wymianie doświadczeń z eksplo- tkaniu dowódcy wojsk lądowych z personelem wojskowego atacji myśliwców V generacji. Japończycy zamówili od korpusu dyplomatycznego i attaché obrony stacjonującymi USA 147 sztuk samolotów F-35. Cenne mogą się okazać wówczas w Warszawie. Doskonale pamiętam ten moment, bo także ich doświadczenia w dziedzinie zarządzania kryzyso- to właśnie wtedy pomyślałem, że chcę zostać dyplomatą wego, które jest tu na wysokim poziomie choćby ze wzglę- w mundurze”, opowiada i dodaje: „Jestem szczęściarzem, bo du na występujące w tym rejonie świata tsunami czy trzę- moje marzenia okazały się zbieżne z wizją przełożonych”, sienia ziemi”, mówi płk Kaliszczak. Oceniając 28-letnią mówi. Od dwóch lat jest polskim attaché obrony w Japonii. służbę wojskową, przyznaje, że nie zmieniłby nic. „Dzięki Objęcie obowiązków attaché poprzedziły lata nauki, stu- armii mogłem się rozwijać, uczyć, spotykać nowych ludzi, diów, wielu szkoleń i kursów. Płk Kaliszczak służył m.in. zobaczyć ciekawe miejsca na świecie. Czuję się absolutnie w Stałym Przedstawicielstwie RP przy NATO w Brukseli, spełniony i cieszę się, że nadal mogę służyć swojemu krajo- w Dowództwie Operacyjnym Rodzajów Sił Zbrojnych, De- wi”, podsumowuje. partamencie Wojskowych Spraw Zagranicznych Minister- Coraz więcej cywilów jest zainteresowanych pracą i służ- stwa Obrony Narodowej, dwukrotnie był na misjach – bą w wojsku. Czego w nim szukają? Jak twierdzi Maja w Kosowie i Afganistanie. Zanim objął stanowisko dyplo- Meissner z firmy Meissner&Partners, zajmującej się projek- maty, ukończył roczne studia wojskowej służby zagranicznej tami rekrutacyjnymi na najwyższe stanowiska zarządzające, na Akademii Sztuki Wojennej i Akademię Dyplomatyczną. na pewno stabilności zatrudnienia. Ale nie tylko. „Dla wie- „Attaché obrony reprezentuje ministra i swój kraj, więc mu- lu ważne są też głębsze wartości, które zwłaszcza teraz, si to być osoba z rozległą wiedzą i doświadczeniem. Z pew- w okresie pandemii, nabrały dużo większego znaczenia”, nością jest to praca, która wymaga dojrzałości”, podkreśla przyznaje Maja Meissner. „To poczucie pewnej przynależ- płk Kaliszczak. ności, ale i bezpieczeństwa. Gdy dodamy jeszcze, że dana Dziś ściśle współpracuje z polskim ambasadorem w Japo- osoba ma wykształcenie kierunkowe, przydatne w prze- nii, zajmuje się sprawami dotyczącymi wojska oraz szeroko strzeni wojskowej, może to być dla niej naprawdę interesują- rozumianego bezpieczeństwa w kraju i w jego sąsiedztwie. ca i rozwijająca droga zawodowa”.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 26 TEMAT NUMERU / SŁUŻBA Robię to, co kocham O służbie, która stała się przygodą życia, codziennych wyzwaniach, ale i chwilach zwątpienia opowiadają żołnierze różnych specjalności.

ŁUKASZ ZALESIŃSKI

owodzić 60-tonowym czołgiem? Rozbrajać niewy- 2A4 i 2A5. Teraz swoją wiedzę przekazuje innym. „Przez ten buchy zalegające na morskim dnie? Skoczyć ze czas naprawdę mnóstwo się wydarzyło”, mówi. „Co panu naj- spadochronem, a potem prowadzić rozpoznanie na bardziej utkwiło w pamięci?”, dopytuję. „Gdybym miał wy- terytorium wroga? A może wzbić się w niebo bojo- mieniać... to na pewno pierwsze strzelanie, jeszcze na kursie Dwym samolotem? Tego nie zrobisz nigdzie poza wojskiem. podoficerskim. T-72, poligon w Biedrusku, huk, kurz, instruktorzy patrzący na ręce i ogromne emocje: uda się trafić, JAKBYM TRAFIŁ SZÓSTKĘ W TOTKA czy się nie uda?”. „Wie pan, że wojska pancerne to mi od dzieciństwa po gło- Sierżant dobrze wspomina też kurs dla czołgistów US Army, wie chodziły? Kiedy w podstawówce na matematyce robili- ale chyba najcieplej mówi o leopardach, z którymi ma do czy- śmy działania na zbiorach, ja wypełniałem je maleńkimi ry- nienia na co dzień. „To maszyna skonstruowana z iście nie- sunkami czołgów”, wspomina sierż. Marcin Chrabąszcz miecką precyzją, stosunkowo łatwa w obsłudze, rzec by można z Ośrodka Szkolenia Leopard, który podlega 11 Dywizji Ka- – intuicyjna”, wylicza. „Leopard wyposażony jest w automa- walerii Pancernej w Żaganiu. Rozmowę z nim umawiam tyczną skrzynię biegów, prowadzi się go za pomocą wolantu. przez rzecznika jednostki. I od razu sły- Jestem przekonany, że kandydat na ce- szę, żeby dzwonić za dobre pół godziny, SIERŻ. MARCIN lowniczego po półgodzinnym przeszko- bo sierżant akurat jedzie czołgiem. leniu na symulatorze byłby w stanie od- „Pracowity dzień?”, zagaduję, kiedy CHRABĄSZCZ, OŚRO- dać celny strzał. Oczywiście – z lufą wreszcie udaje nam się porozmawiać. DEK SZKOLENIA skierowaną na wprost. Mówimy o abso- „O tak, akurat szkolimy kolegów z bry- lutnym abecadle. Podstawowy cykl zgry- gady w Wesołej [1 Brygada Pancerna]”, LEOPARD: „UWIEL- wania i szkolenia załogi trwa przecież przyznaje mój rozmówca. Po nich do BIAM TEN MOMENT, dziesięć miesięcy. Pełne wyszkolenie ośrodka zjadą podchorążowie ze Szkoły zajmuje trzy lata”, dodaje podoficer. Podoficerskiej Wojsk Lądowych, a na KIEDY POD PANCE- Sierż. Chrabąszcz leopardy poznał od jesieni – czołgiści z Węgier. Oprócz RZEM ZACZYNA GRAĆ podszewki. „Uwielbiam ten moment, nich przez plac ćwiczeń cały czas prze- kiedy pod pancerzem zaczyna grać wijają się załogi z żagańskiej dywizji. 1500-KONNY SILNIK, 1500-konny silnik, a potem czołg ru- Słowem: jest co robić. A POTEM CZOŁG RU- sza do boju. Siedząc w nim, można Sierż. Chrabąszcz to jeden z najbar- poczuć, jak potężna to maszyna, dziej doświadczonych instruktorów. SZA DO BOJU” jak wielkie są jej możliwości”, W swoim portfolio, jak mówi, ma wszystkie typy czołgów podkreśla. „W takich chwilach czuję się, jakbym tra- wykorzystywanych przez polską armię. Jeszcze w szkole pod- fił szóstkę w totka. W ogóle jestem szczęściarzem, oficerskiej szkolił się na T-72. Już po przyjściu do Żagania bo robię to, co kocham. Do pracy chodzę trochę, służył w załodze PT-91, a następnie był dowódcą leoparda jakbym szedł się bawić.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 27

KPT. MAR. PIOTR NOWAK, DOWÓDCA GRUPY NURKÓW MI- NERÓW: „TA SŁUŻBA NIGDY NIE JEST MO- NOTONNA I NIERZAD- KO PRZYPOMINA PRACĘ DETEKTYWA”

DETEKTYW POD WODĄ Kpt. mar. Piotr Nowak miał chwile zwątpienia. „Tak było podczas pierwszej akcji, w której brałem udział”, wspomina. „Wybraliśmy się na Kanał Piastowski. Zszedłem pod wodę, a tam widoczność bliska zeru, pełno gałęzi, konarów. Utknęła mi w nich płetwa, po chwili zaplątała się linka opustowa. Wtedy przez głowę przebiegła myśl: co ja tu właściwie robię? Na szczęście szybko się z tego otrząsnąłem”, opowiada. Dziś już nie pamięta, czy obiekt leżący wówczas na dnie był nie- wybuchem, czy po prostu zardzewiałą beczką. Ważne, że póź- niej wraz z każdą kolejną akcją upewniał się, że poszedł wła- ściwą ścieżką. Obecnie dowodzi Grupą Nurków Minerów 12 Dywizjonu Trałowców. Kapitan wspólnie z pod- władnymi m.in. neutralizuje bomby, miny, pociski spoczywające na dnie Bałtyku, ale też w jeziorach i rzekach. „Jeszcze kilkanaście lat temu miałem o tej specjalizacji ARCH. PRYWATNE ARCH.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 28 TEMAT NUMERU / SŁUŻBA

„OCHO”, PILOT F-16 Z 2 SKRZYDŁA LOTNIC- TWA TAKTYCZNEGO: „LOT PRZYPOMINA TRO- CHĘ JAZDĘ NA MOTOCY- KLU. PILOT NIE TYLE WSIADA DO SAMOLOTU,

ILE SIADA NA NIM” PRYWATNE ARCH.

raczej małe pojęcie. Studiowałem na Wydziale Mechaniczno- pomyślnie. „Dla mnie to było ukoronowanie służby”, -Elektrycznym Akademii Marynarki Wojennej, a w przy- przyznaje kpt. Nowak. szłości miałem objąć na okręcie stanowisko dowódcy działu VI, który odpowiada za prawidłową eksploatację mechani- POŁĄCZENIE SŁUŻBY Z PASJĄ zmów głównych i pomocniczych – silników, agregatów, Skaczą dobę, czasem dwie przed głównymi siłami. Po lądo- pomp, ale też operujących z pokładu nurków. Pomyślałem, waniu muszą jak najszybciej zwinąć spadochrony i się ukryć. że dodatkowe umiejętności mogą mi się przydać, więc roz- Potem czeka ich marsz przez wrogie terytorium. A wszystko począłem kurs”, tłumaczy oficer. Po studiach Nowak dołą- po to, by dowiedzieć się, jakimi siłami dysponuje przeciwnik czył do załogi okrętu, ale wkrótce był już w GNM. I nadal oraz sprawdzić, jak strzeżone są obiekty, które mają opanować się kształcił. Zdobył konkretną specjalizację. W polskiej ar- żołnierze desantu i którędy najbezpieczniej do nich podejść. mii nurkowie mają do wyboru trzy – minera, nurka inżynie- Tak działają zwiadowcy z plutonów rozpoznawczych 6 Bryga- rii bądź ratownika. Nowak zdecydował się oczywiście na dy Powietrznodesantowej w Krakowie. W jednym z nich słu- pierwsze rozwiązanie. A potem były kolejne szkolenia, kra- ży st. szer. Marcin Biga. jowe oraz zagraniczne, i kolejne akcje. Do armii wstąpił jeszcze w 2010 roku. Początkowo był sape- „Ta służba nigdy nie jest monotonna. Owszem, działamy rem. Jak każdy żołnierz krakowskiej brygady, musiał jednak według określonych procedur, ale wszystkiego w schematy wykonać kilka skoków ze spadochronem AD 95. Wtedy też, ująć nie sposób. Każda akcja wymaga opracowania odrębne- jak mówi, poczuł apetyt na więcej. Postanowił, że spróbuje go planu. Do tego samo gromadzenie danych nierzadko przejść do plutonu rozpoznawczego. „Żołnierze tam służący przypomina pracę detektywa”, przyznaje oficer. A życie nie- mieli dużo więcej obowiązków niż pozostali: więcej specjali- raz udowodniło, że potrafi zaskakiwać. Jak choćby wówczas, stycznych szkoleń, kursów, zajęć na poligonach, a do dyspozy- gdy minerzy ze Świnoujścia dostali wezwanie do Torzymia cji spadochrony AD 2000, które umożliwiają skoki ze znacznie nad Jezioro Ciemne. Mieli podjąć z wody dwa, góra trzy po- większych wysokości. Bardzo mi się to podobało”, opowiada. ciski artyleryjskie z czasów II wojny światowej. Znaleźli Na stanowisku zwiadowcy-operatora służy już od ośmiu prawdziwy arsenał – 1650 niewybuchów. lat. „Zazwyczaj wykonujemy skoki na spadochronach szybu- Chyba największa niespodzianka spotkała ich jesienią jących AD 2000. Wysokości uzależnione są od zadania i wa- 2019 roku. Wówczas pracownicy firmy pogłębiającej tor hają się od 700 do 4000 m”, wyjaśnia starszy szeregowy. żeglugowy ze Świnoujścia do Szczecina odkryli na dnie „W pierwszym przypadku zwykle mamy do czynienia największy niewybuch w historii Polski. Brytyjska bomba z tzw. przelotami. To skoki, w których miejsce opuszczenia lotnicza Tallboy ważyła 5,5 t. Przygotowania do jej neutra- samolotu i miejsce lądowania dzieli na mapie kilka, a nierzad- lizacji trwały kilkanaście miesięcy. Ostatecznie nurkowie ko kilkanaście kilometrów. Podczas nich kluczową rolę odgry- zdecydowali się ją przeprowadzić w miejscu, gdzie bomba wa prowadzący. W tej roli zazwyczaj obsadzany jest najbar- zalegała. Sięgnęli po metodę deflagracji, czyli wypalenia dziej doświadczony skoczek. Korzystając z konsoli wyposażo- materiału wybuchowego. Operacja, w którą zaangażowane nej w kompas bądź GPS, naprowadza on całą grupę były setki osób i kilkanaście instytucji, przebiegła na właściwy obszar. Przy skokach z wysokości kilku tysięcy

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 29

opowiadała historię amerykańskich pilotów, którzy polecieli w kosmos. Postanowiłem, że zostanę astronautą, ale szybko doszedłem do wniosku, że będzie to trudne do zrealizowania, więc zacząłem myśleć o karierze pilota doświadczalnego”, opowiada. Po ukończeniu dęblińskiego liceum i Szkoły Orląt trafił na szkolenie do USA. Wreszcie jako 28-latek po raz pierwszy zasiadł za sterami F-16. Od tej chwili spędził w powietrzu ponad 800 godzin. „Każdy lot to od początku do końca misja bojowa”, podkre- śla „Ocho”. „Przygotowania do niej rozpoczynają się już dzień wcześniej”, tłumaczy pilot. Same misje trwają od kilku- dziesięciu minut do sześciu, siedmiu godzin – oczywiście, je- śli jest możliwość zatankowania samolotu w powietrzu. Po locie następuje tzw. debriefing, czyli dokładne omówienie misji. Nierzadko trwa on kilka godzin. „Faktycznie samo latanie zajmuje nam mniej więcej 10% czasu. Pozostała część to przygotowania i analizy”, przyznaje „Ocho”, ale te 10%, jak dodaje,

ARCH. PRYWATNE ARCH. wynagradza wszystko. F-16 rozwija prędkość sięgającą 2200 km/h. Potrafi wzbić się na wysokość 15 km. „Sam lot przypomina trochę jazdę na motocyklu. Pilot nie tyle wsiada do samolotu, ile na nim sia- metrów otwieramy spadochrony tak nisko, jak to tylko możli- da. Kabina osadzona została wysoko, a przezroczysta owiew- we. Chodzi o to, by ograniczyć czas przebywania w powietrzu ka zapewnia widok w promieniu 360 stopni”, podkreśla ofi- i jak najszybciej wylądować”, tłumaczy operator. cer. Pilot nie może skupić się wyłącznie na prowadzeniu ma- Po lądowaniu muszą się jak najprędzej zgromadzić w miej- szyny. „Podczas lotu z różnych źródeł spływa do nas ogromna scu zbiórki, po czym ruszają w drogę. ilość danych. Musimy je na bieżąco „Często jesteśmy skazani na pokonywa- ST. SZER. MARCIN analizować i reagować nieraz w ułamku nie dystansów sięgających 20–30 km sekundy”, podkreśla „Ocho”. Do tego dziennie, do tego w bardzo różnych wa- BIGA, PLUTON ROZ- dochodzi obsługa uzbrojenia. F-16 runkach”, podkreśla st. szer. Biga. „Jest POZNAWCZY 6 BRY- przenosi bomby, rakiety powietrze– ciężko, ale to właśnie lubię najbardziej. powietrze i powietrze–ziemia oraz sze- Zawsze interesowały mnie sporty eks- GADY POWIETRZNO- ściolufowe działko M61 Vulcan kalibru tremalne, a tu mam możliwość połącze- DESANTOWEJ: „ZA- 20 mm. „Ta praca wymaga podzielności nia służby z pasją, no i gromadzenia uwagi”, przyznaje pilot, a my dodajmy: unikatowych doświadczeń”. WSZE INTERESO- także końskiego zdrowia. Przeciążenia WAŁY MNIE SPORTY w kabinie bywają tak duże, że w skraj- CZEGÓŻ CHCIEĆ WIĘCEJ nych przypadkach pilot może nawet Rosjanin w widoczny sposób prowo- EKSTREMALNE, stracić przytomność. „Aby tego unik- kował. Kiedy jego Su-27 został prze- A TERAZ MAM MOŻ- nąć, uczymy się specjalnych technik od- chwycony przez parę polskich efów, dechowych. Podczas manewrów zaci- zaczął w agresywny sposób manewro- LIWOŚĆ POŁĄCZENIA skamy mięśnie przepony, nóg czy po- wać. „Próbował usiąść nam na ogo- SŁUŻBY Z PASJĄ” śladków. A wszystko po to, by krew nie nach. Zachowywał się tak, jakby miał odpłynęła z mózgu do dolnych partii zamiar zaatakować. My oczywiście nie pozostaliśmy mu ciała. Pomaga nam także kombinezon, który w newralgicz- dłużni. »Bawiliśmy się« z nim przez cztery, pięć minut. Po- nych momentach wypełnia się powietrzem i uciska ciało”, tem odleciał”, wspomina „Ocho”, pilot F-16 z 2 Skrzydła opowiada pilot. Lotnictwa Taktycznego w Poznaniu. Do zdarzenia doszło Zdecydowanie więc nie jest to służba dla każdego. „Co nad Bałtykiem. Polscy piloci stacjonowali wówczas w Szaw- w niej lubię najbardziej? Chyba poczucie, że ma ona sens. lach na Litwie, pełniąc dyżur bojowy w ramach misji Baltic Osiągnęliśmy poziom wyszkolenia, który pozwala nam latać Air Policing. „To był dla mnie najbardziej pamiętny moment w ugrupowaniach z kolegami z innych krajów, latamy na mi- służby”, przyznaje „Ocho”. sjach od Litwy po Irak. Cenią nas w świecie... Czegóż chcieć Ta zaczęła się w 2016 roku, ale do roli pilota najnowocze- więcej?”, podsumowuje „Ocho”. śniejszego samolotu bojowego polskiej armii „Ocho” przygo- Czterech żołnierzy, cztery różne historie, ale jedna rzecz towywał się przez 13 lat. „O lataniu marzyłem, odkąd jako wspólna: pasja. Można ją realizować, jeśli tylko włoży się chłopiec przeczytałem »S-kadrę« Toma Wolfe’a. Książka mundur.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 30 ARMIA / WOJNA

ARMIA / SIŁY POWIETRZNE BUMBLE DEE/SHUTTERSTOCK

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 31 ŁĄCZENIE DWÓCH ŚWIATÓW Polscy piloci, którzy przeszli w Stanach Zjednoczonych zapoznawcze treningi symulatorowe na F-35, opowiadają o możliwościach samolotów V generacji.

MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK

Żołnierze nie kryją oczekiwań wobec samolotów V generacji. Podkreślają, że dzię- ki tym myśliwcom zdol- ności obronne polskiej armii znacząco wzrosną.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 32 ARMIA / SIŁY POWIETRZNE

mowa na zakup samolotów V gene- nego. Rok później, w grudniu 2020 roku, już racji F-35A Lightning II dotyczy w ramach podpisanej umowy z Amerykanami, na nie tylko 32 myśliwców, zaplecza lo- to samo szkolenie do USA skierowano kolejnych gistycznego, stacjonarnego systemu ośmiu lotników. Oprócz pilotów F-16 znalazł się szkoleniowego i części zapasowych, w tym gronie także jeden instruktor M-346 Bielik lecz także wyszkolenia 24 pilotów z 4 Skrzydła Lotnictwa Szkolnego. „Trening oraz 90 osób z personelu inżynieryj- w USA nie był częścią programowego szkolenia no-lotniczego. Piloci uczyć się będą na F-35, lecz krótkim zapoznaniem z samolo- pod okiem amerykańskich instrukto- tem”, podkreśla gen. Nowak, który uczestniczył rów m.in. w Luke Air Force Base w tygodniowym kursie za oceanem. w Arizonie, a inżynierowie w bazie na Florydzie. Dowódca 2 Skrzydła nie zaprzecza jednak, że Nie wytypowano jeszcze konkretnych kandydatów, wśród pilotów, którzy kilka miesięcy temu szkoli- ale eksperci przyznają, że jest jeszcze na to czas. li się za oceanem, są prawdopodobni kandydaci UW resorcie obrony trwają prace nad określeniem do programu F-35. „Decyzje kadrowe nie zapadły, wymagań, jakie piloci i technicy będą musieli speł- ale rzeczywiście do USA polecieli doświadczeni nić, by rozpocząć szkolenie na F-35. Zgodnie piloci myśliwców, instruktorzy albo kandydaci na z umową podpisaną z koncernem Lockheed Martin instruktorów. Ludzie, którzy być może będą odpo- polskie samoloty wyprodukowane zostaną w 2024 wiadać za właściwe wprowadzenie do naszej ar- roku, a szkolenie personelu zakwalifikowanego do mii TTP, czyli taktyki, technik i procedur działa- programu ruszy rok wcześniej. nia na nowym typie myśliwca”, mówi generał i dodaje: „Nie zapominajmy, że F-35 to nowocze- ZAPOZNANIE Z MASZYNĄ sny, ciężki, szybki i skomplikowany samolot, któ- „Przygotowujemy koncepcję funkcjonowania ry będzie wykonywał najbardziej kompleksowe F-35 w polskich siłach zbrojnych, uczymy się misje lotnicze, jakie w tej chwili możemy sobie Gen. bryg. pil. nowej technologii i dopiero określimy wymaga- wyobrazić. Oczekuję więc, że w pierwszej kolej- IRENEUSZ NOWAK, dowódca 2 Skrzydła nia względem kandydatów. Oczywiście trzeba ności z zadaniem tym zmierzą się nasi najbardziej Lotnictwa Taktycz- sobie zdawać sprawę z tego, że w przypadku pi- doświadczeni lotnicy”. Zgodnie z założeniami nego: „Przed lotnika- lotów z pewnością będzie brana pod uwagę od- programu Amerykanie wyszkolą najpierw in- mi trudne, innowacyjne szkolenie, dla- powiednia liczba godzin nalotu na odrzutowcach struktorów, którzy później przejmą ciężar szkole- tego chciałbym, aby i wysoki poziom znajomości języka angielskie- nia kolejnych pilotów. W grupie 24 lotników kie- do programu zostali go”, wyjaśnia gen. bryg. pil. Ireneusz Nowak, rowanych za ocean mają być także dowódcy ugru- włączeni tylko ludzie z poczuciem misji. dowódca 2 Skrzydła Lotnictwa Taktycznego. powań i skrzydłowi. Ci, którzy zbudują Sprawdzana ma być także motywacja do pracy Jako pierwsi na F-35 szkolić się będą piloci ja- fundament dla funk- i chęć rozwoju zawodowego. „Przed lotnikami strzębi. To, zdaniem lotników, najlepsze rozwiąza- cjonowania F-35 w Polsce”. trudne, innowacyjne szkolenie, dlatego chciał- nie, bo ze względu na podobieństwo maszyn prze- bym, aby do programu zostali włączeni tylko lu- siadka z F-16 na F-35 będzie najłatwiejsza. Nie dzie z poczuciem misji. Ci, którzy zbudują fun- oznacza to jednak, że w kolejnych latach na samo- dament dla funkcjonowania F-35 w Polsce”, do- lotach V generacji nie będą szkolić się piloci in- daje dowódca 2 Skrzydła. nych statków powietrznych. Możliwe jest także Chociaż jeszcze nie są prowadzone rozmowy kierowanie na to szkolenie pilotów MiG-29, Su-22 English version: polska-zbrojna.pl English version: kadrowe, to w kwestii szkolenia na F-35 już coś i M-346 Bielik. Te ostatnie samoloty, stacjonujące drgnęło. W 2019 roku do Fortu Worth w Teksasie w Dęblinie, przeznaczone są właśnie do szkolenia w Stanach Zjednoczonych, gdzie swoją siedzibę zaawansowanego. Pierwsi piloci wyszkoleni ma producent samolotów Lockheed Martin, na w Polsce na bielikach latają już na F-16. „Mogę zapoznawcze treningi symulatorowe poleciało sobie wyobrazić, że w przyszłości do Stanów sześciu pilotów z 2 Skrzydła Lotnictwa Taktycz- Zjednoczonych skierujemy pilotów bezpośrednio

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 33 LOCKHEED MARTIN LOCKHEED

Szkolenie pilota na symulatorze lotów samolotu F-35 Lightning II (na zdjęciu) opracowanym przez koncern Lockheed Martin

JAKO PIERWSI NA SAMOLOTACH F-35 SZKOLIĆ SIĘ BĘDĄ PILOCI JASTRZĘBI. TO,

ZDANIEM LOTNIKÓW, NAJLEPSZE ROZWIĄ- ARKADIUSZ DWULATEK/ COMBAT CAMERA DORSZ ZANIE, BO ZE WZGLĘDU NA PODOBIEŃ- STWO MASZYN PRZESIADKA Z F-16 NA Bazą dla wielozadaniowych myśliwców F-35 BĘDZIE NAJŁATWIEJSZA F-35A Lightning II ma być Łask.

po M-346, bez doświadczenia w lotach na F-16”, przyznaje „Natomiast jak weszliśmy do centrum symulatorowego gen. Nowak. W USA tego typu rozwiązania są już praktyko- F-35, czułem się jak bohater »Gwiezdnych wojen« albo wane. Ze względu na odejścia ze służby pilotów bojowych uczestnik bardzo zaawansowanej gry komputerowej”, doda- i konieczność szybkiego wyszkolenia nowej grupy lotników je. Pilot niedawno skończył 30 lat i ma na swoim koncie po- bojowych zdecydowano, że do lotów na F-35 kierowani będą nad 900 godzin spędzonych w powietrzu. Jest absolwentem piloci uprzednio wyszkoleni na T-6 Texan II i T-38 Talon, liceum lotniczego w Dęblinie i amerykańskiej akademii lot- z pominięciem etapu szkolenia np. na F-16. niczej. Szkolenie teoretyczne i praktyczne z pilotowania sa- molotów bojowych rozpoczął kilka lat temu za oceanem. La- CIĘŻKO BESTIĘ WYHAMOWAĆ tał T-6, T-38C Talon i w końcu wielozadaniowym F-16 Piloci, którzy odwiedzili w grudniu siedzibę Lockheeda w bazie lotniczej Tucson w Arizonie. Obecnie jest dowódcą Martina, mogli nie tylko poćwiczyć na symulatorach F-35, klucza F-16 i przygotowuje się do roli instruktora. Czy bę- lecz także zobaczyć linię produkcyjną tych maszyn. „Co dzie w przyszłości pilotował F-35? „Nie chcę zapeszać! Ale 50 m stał F-35, a linia produkcyjna miała milę długości. Nie- jeśli tylko padnie taka propozycja ze strony przełożonych, to samowite wrażenie”, podkreśla M., oficer z 2 Skrzydła Lot- na pewno nie będę się wahał”, zapewnia. nictwa Taktycznego (nazwiska niektórych osób z personelu W czasie tygodniowego pobytu w Teksasie polscy piloci lotniczego nie są podawane do publicznej wiadomości). korzystali z różnego typu symulatorów. Część z nich miała

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 34 ARMIA / SIŁY POWIETRZNE THINH D. NGUYEN/LOCKHEED MARTIN THINH D. NGUYEN/LOCKHEED możliwość poćwiczyć w symulatorze „full motion” CECHAMI CHARAKTERYSTYCZNYMI wiernie oddającym lot myśliwcem. „Przekonałem się, że F-35 niechętnie traci prędkość, mimo wiel- MYŚLIWCÓW V GENERACJI SĄ kości nie tworzy nadmiernego oporu aerodyna- ZMNIEJSZONA WYKRYWALNOŚĆ, WY- micznego, więc ciężko tę bestię w powietrzu wyha- mować”, podkreśla gen. Nowak. „Przyjemnie się SOKA MANEWROWOŚĆ, ZDOLNOŚĆ go pilotuje i świetnie radzi sobie w dynamicznych DO OPEROWANIA W ŚRODOWISKU manewrach. Podczas lotu przy dużych kątach natarcia nie traci sterowności i pozwala się w pełni SIECIOCENTRYCZNYM, A TAKŻE DO kontrolować”, uzupełnia J., przyszły dowódca ŁĄCZENIA DANYCH UZYSKIWANYCH ugrupowania F-16. Wszyscy szkolili się w sali wyposażonej w osiem Z SENSORÓW WŁASNYCH I ZE- stanowisk treningowych: cztery z pełnym odwzoro- WNĘTRZNYCH ORAZ TWORZENIA NA waniem misji i wiernie odtworzonym kokpitem oraz cztery nieznacznie uproszczone, ale również ICH PODSTAWIE JEDNOLITEGO OBRA- pozwalające ćwiczyć użycie awioniki i pracę ZU SYTUACJI TAKTYCZNEJ w kokpicie. „Każdego dnia mieliśmy po dwie se- sje symulatorowe. Jednocześnie loty wykonywało ośmiu pilotów. Trudność misji powietrznych z tre- ningu na trening rosła”, podkreślają lotnicy. Na nali operację powietrzną dwoma kluczami samo- początku prowadzili proste walki powietrzne, od- lotów. W czasie gdy część ugrupowania walczyła palali rakiety, zrzucali bomby na cele naziemne. z przeciwnikiem w powietrzu, pozostali musieli Potem ćwiczyli loty w formacji czterech maszyn, złamać system obrony przeciwlotniczej. Wszyst- za pomocą radarów samolotu szukali celów na kie treningi symulatorowe były nagrywane, po ziemi, następnie je bombardowali. Finalnie wyko- czym omawiane w ramach debriefingu. Pomiędzy

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 35

Większość niezbędnych informacji piloci F-35 Lightning II mają wyświetlanych na wizjerze hełmu.

między sobą, nie absorbując uwagi lotnika w tym procesie. Do pilota te pochodzące z kilku źródeł informacje trafiają już wstępnie obrobione i zinterpretowane”, dodaje generał. Lotnicy podkreślają, że jest to niezwykle przydatne, bo F-35 podaje rekomendacje, podpowiada rozwiązania. „Możemy na przykład skierować radar na znajdujący się na ziemi system przeciwlotniczy albo pozwolić, by samolot sam go namierzył i rozpoznał. Tak samo będzie, gdy w powietrzu znajduje się inna maszyna. F-35 nie dość, że informuje nas o innym statku powietrznym, to od razu poda typ samolotu”, wyjaśnia pilot F-16. Lotnicy chwalą rozwiązania zastosowane w maszynach V generacji. Jako ciekawostkę zdradzają na przykład, że wokół kadłuba samolot ma zamontowaną całą serię kamer, dzięki którym w nahełmowym wyświetlaczu można zobaczyć, co dzieje się pod samolotem.

RÓŻNE GENERACJE, JEDEN CEL „Dzięki pobytowi w USA zrozumieliśmy, na czym polega rola skrzydłowego samolotu V generacji”, mówią lot-

ANTHONY NELSON/USAF nicy. Przyjęło się, że skrzydłowy ma przede wszystkim osłaniać swojego dowódcę, lecz tutaj jego zadania są znacznie rozbudowane. Nowoczesne myśliwce nie wyko- nują zadań w małej odległości, więc zyskuje on większą treningami uczestniczyli także w wykładach, które specjal- autonomię i może samodzielnie podejmować decyzje nie dla nich poprowadzili inżynierowie Lockheeda Martina, w czasie rzeczywistym. piloci z Luke Air Force Base i instruktorzy symulatorowi. Lotnicy przyznają, że mimo złożoności systemów F-35 Dotyczyły one przede wszystkim zastosowania myśliwców szkolenie było bardzo przyjemne. „Oczywiście, człowiek V generacji. Mówili m.in. o wykorzystaniu sensorów, takty- jest na początku trochę przytłoczony nowymi rzeczami, ale ce i planowaniu misji powietrznych. „»Wow!«, to moja symbolika stosowana w kokpicie obu efów, sposób i logika pierwsza reakcja, gdy wsiadłem do symulatora. W F-16 ma- działania systemu sterowania HOTAS są takie same. Zdoby- my dwa niewielkie wyświetlacze MFD, które ledwie miesz- te w USA doświadczenia utwierdzają mnie w przekonaniu, czą wszystkie wymagane informacje taktyczne, mnóstwo że proces szkolenia na F-35 będzie krótszy niż ten na F-16 przycisków i przełączników, a tu, w F-35, nie ma nic analo- sprzed kilkunastu lat”, podkreśla dowódca 2 Skrzydła Lot- gowego. Jeden duży ekran dotykowy o dobrej rozdzielczo- nictwa Taktycznego. ści, na którym wyświetlane są wszystkie niezbędne informa- Żołnierze nie kryją oczekiwań wobec samolotów V gene- cje. Pilot może dowolnie konfigurować i dzielić wyświetlacz racji. Zwracają uwagę, że dzięki myśliwcom zdolności na mniejsze portale stosownie do wymagań misji i własnych obronne polskiej armii znacząco wzrosną. „F-35 gromadzi preferencji”, mówi M. mnóstwo informacji, których nie tylko może używać na Dowódca 2 Skrzydła przyznaje, że kokpit rzeczywiście swoją korzyść i swojego ugrupowania, lecz także przekazy- robi wrażenie, ale najważniejsze są możliwości operacyjne wać je do innych podmiotów na polu walki, np.: okrętów, lą- F-35. „Samolot oprócz radaru ma wiele sensorów, które dowych stanowisk dowodzenia, innych samolotów, w tym pracują na przykład w podczerwieni lub zbierają dane myśliwców IV generacji”, mówi gen. Nowak i dodaje: o promieniowaniu elektromagnetycznym z różnych źródeł: „I właśnie dlatego, wprowadzając F-35 do służby, musimy zestawów przeciwlotniczych, radarów okrętowych czy na- zadbać o to, by nie stworzyć przepaści pomiędzy samolota- ziemnych przeciwnika. Zdobywa też dane rozpoznawcze za mi IV i V generacji. Nie chcę w lotnictwie dwóch światów: pomocą sprzętu elektrooptycznego. Co ważne – dzięki za- tego co stare i tego co nowe. Zależy mi na integracji między awansowanej transmisji danych samoloty na bieżąco efami, bo ich współdziałanie będzie miało ogromne znacze- i w czasie rzeczywistym dokonują wymiany informacji po- nie dla skuteczności polskich sił powietrznych”.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 36 ARMIA / SIŁY POWIETRZNE

hociaż samoloty wykonujące zadania w ramach mi- połowie marca na lotnisku 33 Bazy Lotnictwa Transportowe- sji Bomber Task Force Europe od lutego 2021 roku go w Powidzu, ma wymiar strategiczny. stacjonują w północnej Norwegii, a ich zasięg obej- „Operacja polegała na przyjęciu statku powietrznego B1-B muje całą Europę, bierze się pod uwagę sytuacje, oraz odtworzeniu jego zdolności bojowych przez tzw. hot re- Cw których zajdzie potrzeba międzylądowania. Powodem mo- fueling, czyli tankowanie przy włączonych silnikach. W ten że być konieczność uzupełnienia paliwa ze względu na ob- sposób daliśmy jasny sygnał naszym sojusznikom, że baza ciążenie ładunkiem lub usterka techniczna. Dlatego lądowa- lotnicza w Powidzu jest zdolna do tego typu działań pod nie bombowca B1-B Lancer, które odbyło się w pierwszej względem zarówno proceduralnym, jak i logistycznym”, SYGNAŁ DLA SOJUSZNIKÓW Lądowanie bombowca B1-B Lancer w Powidzu to ciekawe wydarzenie lotnicze, a przede wszystkim – ważny element operacji prowadzonych przez NATO.

MICHAŁ ZIELIŃSKI

Amerykański samolot B1-B Lancer po raz pierwszy wylądował w Polsce.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 37

mówi płk pil. Krzysztof Szymaniec, dowódca B1-B zbliżał się do granicy naszego rejonu infor- 33 Bazy Lotnictwa Transportowego. Oficer pod- macji powietrznej, została poderwana pierwsza kreśla, że operacja przebiegła bez przeszkód, para F-16, która odprowadziła bombowiec do Po- mimo że została przeprowadzona w Polsce widza. Następnie tę rolę przejęła dowodzona prze- po raz pierwszy. ze mnie druga para myśliwców. Eskortę prowadzi- „W przeszłości gościliśmy różnego typu statki liśmy aż nad Bałtyk, gdzie B1-B został odebrany powietrzne naszych sojuszników, dlatego samo przez parę samolotów dyżurnych z innego kraju”, Płk pil. KRZYSZTOF SZYMANIEC, dowód- przyjęcie B1-B było przetrenowaniem tego, co już relacjonuje „Goose”, pilot F-16 z 31 Bazy Lotnic- ca 33 Bazy Lotnic- potrafimy. Teraz musieliśmy jednak zwrócić twa Taktycznego. twa Transportowego: szczególną uwagę na zasady bezpieczeństwa wy- Tego typu eskorty wymagają koordynacji mię- „Operacja polegała na przyjęciu statku nikające z obsługi jednostki pracującej. Zdolność dzy załogami bombowców, myśliwców oraz powietrznego B1-B tankowania przy włączonych silnikach ma szcze- wszystkich komórek Centrum Operacji Powietrz- oraz odtworzeniu je- gólne znaczenie w sytuacji, gdy występuje deficyt nych. Proces ten rozpoczyna się jeszcze przed go zdolności bojowych przez tzw. hot czasu, a my pokazaliśmy, że potrafimy to zrobić startem. „Bombowiec strategiczny to tzw. High refueling, czyli tanko- w środowisku międzynarodowym”, dodaje Value Asset [HVA], czyli obiekt o szczególnym wanie przy włączo- ppłk Szymaniec. Hot refueling to wymagająca znaczeniu. Z tego powodu przez cały lot prowa- nych silnikach”. operacja, ale udział polskich lotników w misjach dzimy obserwację nie tylko przestrzeni powietrz- Bomber Task Force obejmuje także inne zadania. nej. Gdy jesteśmy nad Bałtykiem, zwracamy tak- Najważniejszym z nich jest eskortowanie bom- że uwagę na jednostki pływające”, tłumaczy pilot bowców strategicznych znajdujących się w pol- F-16. Zadania tego typu prowadzone są za pomo- skiej przestrzeni powietrznej. cą podwieszanych pod myśliwce zasobników umożliwiających identyfikację oraz namierzanie OBIEKT O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU celów, czyli tzw. targeting pod. Eskortowanie stat- Przechwycenie oraz eskortowanie statków po- ków powietrznych przebiega także w ścisłej wietrznych biorących udział w natowskich mi- współpracy z kontrolerami ruchu lotniczego oraz sjach rozpoczyna się na granicy FIR Warszawa, nawigatorami. czyli polskiego rejonu informacji powietrznej „W czasie planowania misji bierzemy pod uwa- (flight information region). Teraz taką operację gę tzw. most likely course of action oraz most

wykonywały myśliwce F-16 z 31 Bazy Lotnictwa dangerous course of action. Pierwsze to sytuacje, ŁYSAKOWSKI PIOTR Taktycznego w Krzesinach. „W momencie, kiedy których się spodziewamy. Drugi termin dotyczy

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 38 ARMIA / SIŁY POWIETRZNE

W MOMENCIE, KIEDY B1-B ZBLIŻAŁ SIĘ DO GRANICY NASZEGO REJONU INFORMACJI POWIETRZNEJ, ZOSTAŁA PODERWANA PIERWSZA PARA F-16, KTÓRA ODPROWADZIŁA BOMBOWIEC DO POWIDZA

najbardziej niebezpiecznych scenariuszy. Na ich podstawie ustalamy formację, w jakiej będziemy lecieć”, dodaje pilot F-16. Kładzie się przy tym nacisk na bezpieczeństwo, które należy zachować podczas eskorty, a w szczególności w momencie przechwycenia samolotu. Właśnie z tego powodu dopiero po nawiązaniu kontaktu wzrokowego piloci opusz- czają ustalone wcześniej pułapy i dołączają do statku powietrznego. „Jest to bardzo cenne doświadczenie, dlatego Gen. broni pil. JAN ŚLIWKA, I zastępca cieszymy się, że na naszym niebie możemy prowadzić misje dowódcy generalne- z sojuszniczymi samolotami o tak dużym potencjale obron- go rodzajów sił zbroj- nym”, zaznacza pilot F-16. nych: „Centrum Ope- racji Powietrznych wraz z podległymi PEŁNA INTEROPERACYJNOŚĆ ośrodkami dowodze- Chociaż polscy piloci wykonywali tego typu zadania już nia jest w stanie przejąć kontrolę nad znacznie wcześniej, misje Bomber Task Force Europe pro- każdym statkiem po- wadzone są nad Wisłą od 2020 roku. To właśnie w tym cza- wietrznym, który wej- sie, w trakcie ćwiczeń „Astral Knight 2020”, potwierdzono dzie w polską prze- pełną interoperacyjność polskich i amerykańskich sił po- strzeń powietrzną,

i nim kierować”. BERA BARTOSZ wietrznych. Gen. broni pil. Jan Śliwka, I zastępca dowódcy generalnego rodzajów sił zbrojnych, podkreśla, że działania prowadzone w czasie eskortowania bombowców strategicznych nie sprowadzają się tylko do wspomagania naszego so- Strategiczne znaczenie udziału Polski w misjach Bomber jusznika. Task Force Europe zostało przez Amerykanów docenione „Centrum Operacji Powietrznych wraz z podległymi już w zeszłym roku, kiedy rolę eskorty bombowców odgry- ośrodkami dowodzenia jest w stanie przejąć kontrolę nad wali piloci z Łasku oraz Mińska Mazowieckiego. Wydarze- każdym statkiem powietrznym, który wejdzie w polską prze- nia z tego roku pokazują, że współpraca ta będzie rozwijana. strzeń powietrzną, i nim kierować. Na naszych lotniskach, „Startujemy z różnych lotnisk, wspólnie wykonujemy zadanie tylko w Powidzu, możemy także odtworzyć zdolność bo- nie, następnie lądujemy w innym miejscu i tam odtwarzamy jową tych samolotów, zarówno w dzień, jak i w nocy. zdolność bojową własną oraz naszych sojuszników. Możemy W przypadku specjalistycznych prac wymaga to dostarcze- reagować w dowolnej części Europy bez przemieszczania nia konkretnych zestawów urządzeń oraz personelu technicz- wszystkich zasobów. To podstawa współczesnych działań nego, ale ze względu na różnorodność typów samolotów słu- operacyjnych i zarazem zasługa wielu lat budowania wspól- żących w NATO jest to standardowa procedura”, mówi nego systemu wykonywania zadań w powietrzu”, podsumo- gen. broni pil. Jan Śliwka. wuje gen. broni pil. Jan Śliwka.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA nr 4/KWIECIEŃ 2021/POLSKA ZBROJNA 39

PIOTR ŁYSAKOWSKI (3) 40 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

Powrót do bazy ARCH. 19 LUBELSKIEJ BRYGADY ZMECHANIZOWANEJ (2) ZMECHANIZOWANEJ BRYGADY 19 LUBELSKIEJ ARCH.

PIOTR RASZEWSKI

Wojska nie było tu od kilkunastu lat. Teraz wiele się zmieni. Niebawem w Białej Podlaskiej będzie stacjonował batalion zmechanizowany, a to dopiero początek wojskowych inwestycji w mieście.

Białą Podlaską wojsko było związane od lat. w Lublinie 19 Brygadzie Zmechanizowanej. Ten i kolejny, W okresie międzywojennym stacjonował tam który w przyszłości powstanie w Białej Podlaskiej, uzupełni 34 Pułk Piechoty. Wtedy przy Podlaskiej Wytwórni lukę w strukturze jednostki z Wesołej, a jednocześnie spra- Samolotów powstało lotnisko, a po II wojnie świato- wi, że to miasto przestanie być białą plamą na wojskowej Zwej garnizon zajmowały właśnie jednostki lotnicze. Na po- mapie Polski”, tłumaczy gen. dyw. Jarosław Gromadziński, czątku XXI wieku wojsko wyprowadziło się z Białej Podla- dowódca 18 Dywizji Zmechanizowanej. skiej, a teraz, po kilkunastu latach, znów stanie się ona miastem garnizonowym. Wszystko za sprawą batalionu ZACZYNAMY OD PODSTAW zmechanizowanego, którego tworzenie już się rozpoczęło. Tworzenie batalionu rozpoczęło się w ubiegłym roku. Do- Powstanie nowego pododdziału jest związane z formowa- wództwo 1 Warszawskiej Brygady Pancernej założyło, że niem 18 Dywizji Zmechanizowanej i ze zmianami, które będzie on złożony głównie z żołnierzy wywodzących się z tego procesu wynikają. Batalion będzie podporządkowany z terenów północnej Lubelszczyzny. „Na pierwsze kwalifi- 1 Warszawskiej Brygadzie Pancernej. „1 Brygada, jak kacje do nowej jednostki zgłosiło się wielu chętnych, którzy wszystkie w 18 Dywizji, składała się z czterech batalionów pochodzą z tamtych okolic: Łukowa, Siemiatycz czy Radzy- bojowych. Do niedawna były jej podporządkowane bataliony nia Podlaskiego. Chcemy, by batalion opierał się właśnie na z Chełma i Zamościa, które zostały przekazane powstającej tych ludziach, nie tylko młodych, ale i doświadczonych. Jest

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 41

Związki Białej Podlaskiej z wojskiem sięgają jeszcze czasów sprzed II wojny światowej. W okresie międzywojennym stacjonował tu 34 Pułk Piechoty. Na zdjęciu: żołnierze 3 kompanii strzeleckiej na poligonie

to pododdział, który ma wzmocnić ścianę Z kolei ppłk Marcin Zimny, dowódca batalionu wschodnią, dlatego zależy nam, by w większości zmechanizowanego z Białej Podlaskiej, zaznacza: tworzyli go żołnierze związani z regionem”, mó- „Cały czas prowadzimy intensywne szkolenia, wi gen. bryg. Jarosław Górowski, dowódca wykorzystując brygadową infrastrukturę i wyspe- 1 Warszawskiej Brygady Pancernej, i dodaje: cjalizowane do tego pododdziały. Nasi żołnierze „Chęć przejścia do nowego batalionu wyraziło od początku roku uczestniczą też w szkoleniach już wielu żołnierzy specjalistów, chociażby kie- specjalistycznych, na przykład kierowców i dzia- rowców, mechaników czy medyków. Wielu z nich łonowych w Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych pochodzi z tamtych terenów, ale do tej pory słu- w Poznaniu”, przyznaje. Do tej pory sformowane żyło w innych jednostkach i chciałoby wrócić zostały dowództwo i sztab batalionu, a w trakcie

Docelowo w Białej w rodzinne strony”. kompletowania są poszczególne pododdziały. Podlaskiej będzie Na razie bialski batalion jest formowany w We- Podstawowym uzbrojeniem żołnierzy z Białej stacjonowało około sołej. Chodzi głównie o logistykę, bo na miejscu Podlaskiej mają być bojowe wozy piechoty. Z ko- 2,5 tys. żołnierzy. żołnierze mają wszystko, co niezbędne, by ten lei batalionowa kompania wsparcia będzie dyspo- proces przebiegał sprawnie. Ale nie tylko. nowała moździerzami samobieżnymi Rak. „W swojej karierze po raz pierwszy zdarza mi się formować coś od samego początku. Nie mam KAMPUS Z KONTENERÓW więc doświadczeń, na których mógłbym się Równolegle w Białej Podlaskiej trwa przygoto- oprzeć, stąd idea, by ten pierwszy krok zrobić wywanie niezbędnej infrastruktury. Jednostka bę- w Wesołej, gdzie jest serce naszej brygady. Na dzie funkcjonowała na terenie byłego lotniska miejscu chcemy wyposażyć wykwalifikowaną ka- wojskowego – na początku w miasteczku konte- drę w sprzęt, a następnie przerzucić już ukształto- nerowym, które pomieści 900 żołnierzy i stanie wany trzon batalionu do Białej Podlaskiej, gdzie w pobliżu dawnej wieży kontrolnej. „To nie jest będzie kontynuowany proces jego tworzenia”, dla nas żadną przeszkodą. Część z nas brała już mówi gen. bryg. Jarosław Górowski. przecież udział w różnego rodzaju misyjnych

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 42 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

DOWÓDZTWO 1 WARSZAWSKIEJ BRYGADY PANCERNEJ ZAŁOŻYŁO, ŻE W SKŁAD BATALIONU WEJDĄ GŁÓWNIE ŻOŁNIERZE, KTÓRZY WYWODZĄ SIĘ Z TERENÓW PÓŁNOCNEJ LUBELSZCZYZNY

wyjazdach zagranicznych, na których funkcjonuje koncepcji architektoniczno-urbanistycznej”, się właśnie w takich miasteczkach, wyposażonych wspomina gen. Gromadziński. Wojskowi przyjęli w pełne zaplecze sanitarne i magazynowe”, za- zasadę projektów powtarzalnych. Oznacza to, że pewnia ppłk Marcin Zimny. w Białej Podlaskiej, tak jak na całej ścianie Kontenerowy kampus to jednak dopiero począ- wschodniej, koszary 18 Dywizji będą budowane tek inwestycji w Białej Podlaskiej. Wspomniane według tych samych projektów, których właścicie- lotnisko zajmuje obszar ponad 600 ha, a wojsko lem stało się wojsko. To obniża koszt inwestycji. chce go w całości zagospodarować. „Nasze doce- Taka strategia upraszcza też procedury budowla- lowe plany zakładają powstanie tu dywizyjnego ne. Wszystkie prace na terenie kompleksu w Bia- ośrodka szkolenia. To wiąże się z budową wielu łej Podlaskiej mają być sfinalizowane w ciągu pię- obiektów, w których będziemy chcieli wykorzy- ciu lat. Jeszcze w tym roku teren byłego lotniska stywać najnowsze technologie, na przykład lase- zostanie ogrodzony i ruszy budowa pierwszych rowe systemy symulacji pola walki. W ciągu naj- budynków koszarowych. „Powstaną tam również bliższych lat zbudujemy tu największy kompleks obiekty garażowe czy magazynowe. Będziemy szkoleniowy na wschodzie Polski, pomiędzy Orzy- budować strzelnicę, stację paliw, halę sportową, szem a Nową Dębą. Będą mogły z niego korzystać obiekty dla saperów, jednostki przeciwlotniczej nie tylko jednostki 18 Dywizji Zmechanizowanej”, i rampę kolejową. Co roku chcemy sukcesywnie zaznacza gen. dyw. Jarosław Gromadziński. Z ko- oddawać je do użytku”, wyjaśnia dowódca 18 Dy- lei gen. bryg. Jarosław Górowski zauważa, że je- wizji Zmechanizowanej. śli uda się zrealizować wszystkie założenia, bę- dzie to jeden z ciekawszych, najnowocześniej- TRADYCJE SĄ WAŻNE szych i lepiej wyposażonych kompleksów Docelowo w Białej Podlaskiej będzie stacjono- koszarowych w Polsce. „Z punktu widzenia nas, wało około 2,5 tys. żołnierzy. Oprócz dwóch bata- czołgistów, sama płaszczyzna lotniska, o bardzo lionów zmechanizowanych w garnizonie znajdą się długim horyzoncie, sięgającym prawie 4 km, da- dywizjon przeciwlotniczy, kompanie saperów je potężne możliwości szkoleniowe. Zwłaszcza i rozpoznawcza oraz batalion transportowy. jeśli dołożymy do tego najnowocześniejsze tech- W kompleksie ma też stacjonować batalion lekkiej nologie, chociażby komputerowe systemy symu- piechoty wojsk obrony terytorialnej. Zatrudnionych lacyjne”, podkreśla dowódca 1 Warszawskiej będzie tu ponad 150 cywilów. „Wiemy, że Biała Brygady Pancernej. Podlaska była do tej pory związana z lotnictwem Prace nad kompleksem rozpoczęto już dwa lata i my tych tradycji nie zamierzamy niszczyć. Chce- temu, przejmując teren lotniska od Agencji Mie- my jednak tworzyć nowe, wojsk lądowych, nawią- nia Wojskowego. „Każdy, kto budował dom od zujące do przedwojennych czasów. I choć cały pro- Jednostka będzie zera, wie, jakie żmudne procedury należy przejść ces powstawania w tym miejscu ogromnego garni- funkcjonowała na terenie byłego lotni- na początku. Zakończyliśmy bardzo skompliko- zonu jest rozciągnięty na lata, wierzę, że nam się ska wojskowego – wany proces administracyjny, czyli scalenie tere- uda. Zwłaszcza że pierwszym milowym krokiem, na początku w mia- nu, który miał siedmiu właścicieli. Musieliśmy to by to zrealizować, jest właśnie utworzenie batalio- steczku kontenero- wym, które pomieści zrobić, by wojsko mogło stać się jego posiada- nu zmechanizowanego, co już się dzieje”, przy- 900 żołnierzy. czem. Następnie rozpoczęliśmy opracowywanie znaje gen. bryg. Jarosław Górowski.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA

44 ARMIA / WOJNAWOJSKA LĄDOWE

ĆWICZENIA SYMULA- CYJNE SPRAWDZAJĄ SIĘ ZWŁASZCZA W DOBIE PANDEMII, NIE WYMA- GAJĄ BOWIEM DZIAŁA- NIA W POLU SETEK CZY

SHUTTERSTOCK TYSIĘCY ŻOŁNIERZY nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 45 CYFROWA WOJNA Szósty dzień walk. Pancerniacy wspierani przez artylerię, przeciwlotników i samoloty bojowe ruszają do ataku. Po drugiej stronie czeka przeciwnik z zamiarem zatrzymania uderzenia. Brzmi poważnie, a przecież do starcia dojdzie wyłącznie w przestrzeni wirtualnej.

ŁUKASZ ZALESIŃSKI

la 11 Dywizji Kawalerii Pancernej z Ża- racji i wydawali polecenia żołnierzom siedzącym gania to jeden z najważniejszych spraw- przed monitorami komputerów. Ci zaś wprowadzali dzianów w roku. W związku z ćwicze- wytyczne do systemu symulacyjnego JTLS-GO. niami „Bóbr ’21” na początku marca do Czołgi wykonywały manewry oskrzydlające, arty- DAkademii Sztuki Wojennej zjechało prawie 250 żoł- leria otwierała ogień, wezwane na pomoc samoloty nierzy. Przedstawiciele 34 Brygady Kawalerii Pan- ostrzeliwały pozycje przeciwnika. cernej odgrywali rolę Niebieskich. Ich koledzy z 10 Brygady Kawalerii Pancernej stali się Czerwo- GRA O ŚWIAT nymi. „Według scenariusza sześć dni wcześniej wy- Drugiego takiego ośrodka nie ma w całej Euro- buchła wojna. Siły Niebieskich zostały przerzucone pie Środkowo-Wschodniej. Działające w struktu- na tereny przypominające południowo-wschodnią rach Akademii Sztuki Wojennej (ASzWoj) Cen- Polskę. W pierwszej fazie operacji 34 Brygada po- trum Symulacji i Komputerowych Gier Wojennych zostawała w odwodzie. Potem jednak otrzymała za- (CSiKGW) dysponuje nie tylko doświadczoną ka- danie, by przeprowadzić natarcie. I to był faktyczny drą, lecz także systemem pozwalającym przepro- Płk PIOTR KACZMAREK: początek naszych ćwiczeń”, wyjaśnia mjr Michał wadzić ćwiczenia na szczeblu operacyjno-strate- „W ASzWoj przepro- Fabiszewski, szef sekcji w wydziale operacyjnym gicznym. Innymi słowy, na wirtualny plac boju wadziliśmy ćwicze- 11 DKPanc. Niebiescy mieli swój etatowy sprzęt, można wyprowadzić wszystkie rodzaje sił zbroj- nia »Bóbr ’18«. Po- dobnie jak teraz m.in. czołgi T-72. Mogli też liczyć na wsparcie arty- nych, a samą batalię rozegrać na obszarze obejmu- brały w nim udział lerii, przeciwlotników, samolotów bojowych czy jącym tysiące kilometrów kwadratowych. 34 i 10 Brygada Ka- pododdziałów logistycznych. Trzon sił Czerwonych Centrum powstało niemal 20 lat temu. Jego po- walerii Pancernej, tyle że wówczas zo- stanowił batalion czołgów. „Nie były to jednak le- wołanie miało związek z dostosowywaniem pol- stały one obsadzo- opardy, których na co dzień używają żołnierze skiej armii do standardów NATO. W tym czasie ne w przeciwnych 10 Brygady, lecz pojazdy innego typu. A wszystko Sojusz wprowadził nową formę ćwiczeń nazywa- rolach”. po to, by urealnić tło taktyczne”, podkreśla mjr Fabi- nych CAX (Computer-Assisted Exercise). Pod szewski. Temu też miała służyć precyzyjnie skon- tym angielskim skrótem kryły się wspomagane struowana przestrzeń, w której doszło do starcia, komputerowo ćwiczenia dowódczo-sztabowe. Mi- w dużym stopniu odzwierciedlająca okolice Lublina. lowym krokiem w rozwoju ośrodka było pozyska- „Ten świat został trochę uproszczony. Wprowadzili- nie wspomnianego już amerykańskiego systemu śmy do niego drogi i przeszkody terenowe, które symulacyjnego JTLS (Joint Theatre Level Simu- uznaliśmy za najważniejsze”, przyznaje oficer. lation). Takie samo rozwiązanie jest stosowane Obie strony miały swoje dowództwa, a one – po- choćby w natowskim ośrodku Joint Warfare Cen- mysł na rozegranie batalii. Sztabowcy analizowali tre w Stavanger. JTLS wdrożono w 2004 roku, sytuację taktyczną na poszczególnych etapach ope- a dzięki pracy specjalistów z ASzWoj udało się go

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 46 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

zintegrować z wieloma mniejszymi systemami regułą. „Od producenta systemu symulacyjnego i aplikacjami. Przygotowanie ćwiczeń zwykle za- otrzymaliśmy bazę danych, która zawiera informa- czyna się od powołania zespołu autorskiego. cje o uzbrojeniu armii niemalże z całego świata”, Opracowuje on scenariusz, to znaczy określa re- przyznaje płk Sołoducha. Tak więc część uczestni- jon działania, strukturę ćwiczących wojsk oraz ich ków gry może używać czołgów, pojazdów opance- rozmieszczenie. Całość przedstawia ekspertom rzonych, samolotów czy okrętów, które w realnym z Centrum, którzy wprowadzają scenariusz do świecie są wykorzystywane przez potencjalnego Płk dr inż. MAREK systemu symulacyjnego JTLS-GO (drugi człon SOŁODUCHA, szef przeciwnika. Co więcej, system pozwala na dozbro- pochodzi od angielskiego zwrotu „global opera- CSiKGW: „Od produ- jenie rodzimych wojsk w broń, z której żołnierze tion”; wskazuje on, że ćwiczący w razie potrzeby centa systemu symu- będą korzystać w niedalekiej przyszłości. lacyjnego otrzymali- mogą prowadzić działania o zasięgu światowym). śmy bazę danych, W Centrum są prowadzone ćwiczenia jedno- Szczegóły są dogrywane podczas cyklu konferen- która zawiera infor- i dwustronne. W pierwszych, naprzeciw dowództwa cji planistycznych i warsztatów. Chodzi o to, by macje o uzbrojeniu głównych sił zasiada grupa operacyjna przeciwnika. armii niemalże z ca- gra została przeprowadzona w warunkach maksy- łego świata”. W drugich, mierzą się ze sobą dwa dowództwa. malnie zbliżonych do realnych. Żadna ze stron nie zna swoich zamiarów. Wydaje rozkazy operatorom, którzy wprowadzają dane i zadania do ARMIA W ŚNIEŻYCY systemu w celu symulacji manewru. Nad wszystkim czuwa ze- Obszar operacji jest modelowany na bazie cyfrowych map. spół monitorujący przebieg ćwiczeń wspomagany przez eks- „W zależności od skali ćwiczeń ustalamy, jak dokładnie od- pertów z CSiKGW. zwierciedlimy dany teren. Inaczej mówiąc, jak wielkie będzie oczko mapy”, tłumaczy płk dr inż. Marek Sołoducha, szef ZAMIANA RÓL CSiKGW. Im większe, tym więcej zmieści się detali. Nie za- Warszawskie Centrum prowadzi ćwiczenia symulacyjne róż- wsze jednak są one potrzebne ćwiczącym w takim samym nych szczebli – od brygady wzwyż. Od 2006 roku odbyło się stopniu. Sztab kierujący przesunięciami kilku dywizji we ich ponad 70. Organizatorami były m.in. Ministerstwo Obrony wschodniej Polsce nie musi przecież znać położenia każdego Narodowej, Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych, pagórka w powiecie X. Taka informacja może mieć natomiast Dowództwo Operacyjne RSZ, a także poszczególne rodzaje sił znaczenie dla dowódcy batalionu. „Zazwyczaj odzwierciedla- zbrojnych. W 2015 roku prawie 2,5 tys. sztabowców z kilku my takie pokrycie terenu, które ma wpływ na manewr jedno- państw wzięło udział w ćwiczeniach „Compact Eagle”. Zostały stek, czyli lasy, bagna, jeziora, tereny zabudowane. Dodatkowo one przygotowane dla Wielonarodowego Korpusu Północno- jest modelowany przebieg wybranych, istotnych z operacyjne- -Wschodniego i stanowiły próbę generalną przed testem goto- go punktu widzenia, dróg, linii kolejowych i rzek”, wylicza wości operacyjnej, który wynikał z podniesienia statusu szcze- płk Sołoducha. Do tego dochodzą informacje dotyczące wyso- cińskiego dowództwa do rangi sił wysokiej gotowości NATO. kości nad poziomem morza czy głębokości wybranych zbiorni- W CSiKGW regularnie odbywają się też wirtualna część ćwi- ków wodnych. „Takie dane warunkują możliwość działania czeń „Anakonda” i „Dragon”. niektórych rodzajów wojsk. Ćwiczący muszą wziąć na przy- Centrum wspiera także działalność dydaktyczną ASzWoj. kład pod uwagę, że dany akwen jest zbyt płytki, by wysłać tam Na uczelni regularnie pojawiają się też sztabowcy z żagańskiej okręty. Za to z powodzeniem mogą one operować w innym re- dywizji. „Przeprowadziliśmy tutaj ćwiczenia »Bóbr ’18«. Bra- jonie”, wyjaśnia płk Sołoducha. System JTLS-GO umożliwia ły w nim udział 34 i 10 Brygada Kawalerii Pancernej, tyle że modelowanie pogody. Jeśli operację zaplanowano na przykład zostały wówczas obsadzone w przeciwnych rolach”, przypo- na obszarze północnej Europy, w środku kalendarzowej zimy, mina płk Piotr Kaczmarek, szef sztabu ćwiczeń. Dodaje, że to jest wielce prawdopodobne, że marsz pododdziałów zosta- korzyści płynące z tego rodzaju przedsięwzięć trudno przece- nie spowolniony przez śnieżycę, okrętom zaś mocno dadzą się nić. „Aby przećwiczyć prowadzenie operacji na taką skalę we znaki sztorm i porywisty wiatr. „W większości przypadków w świecie realnym, należałoby zaangażować ogromne siły, co modelowany obszar odpowiada rzeczywistemu terenowi. Lecz jest niezwykle kosztowne i czasochłonne. A tak w krótkim jeśli zespół autorski zgłosi takie zapotrzebowanie, możemy czasie możemy sprawdzić różne warianty natarcia oraz obro- stworzyć teren fikcyjny”, przyznaje szef Centrum. ny, i to po kilka razy, choć nawet w tym przypadku zasoby System JTLS-GO pozwala wprowadzić do wirtualnego wojska są ograniczone. Chodzi przecież o realizm”, podkreśla świata nawet 20 państw i zbudować między nimi sieć relacji – płk Kaczmarek. Takie rozwiązanie sprawdza się zwłaszcza od przyjaźni przypieczętowanej sojuszem, przez neutralność, w dobie pandemii. Trening, prowadzony nawet na dużą skalę, aż po wrogość. Walczące jednostki mają swój numer i są odpo- nie wymaga działania w polu setek czy tysięcy żołnierzy. Żad- wiednio usytuowane w skali dowodzenia. Wszystko zależy od na gra wojenna nie zastąpi jednak szkolenia na poligonach. skali ćwiczeń. „System umożliwia też modelowanie bardzo „»Bobra« traktujemy jako przygotowanie i wprowadzenie do małych grup dywersyjno-rozpoznawczych czy grup specjal- ćwiczeń taktycznych z wojskami pod kryptonimem »Borsuk«, nych”, podkreśla szef CSiKGW. Ćwiczący sztabowcy kierują czyli największego dorocznego przedsięwzięcia szkoleniowe- wojskami wyposażonymi w etatowe uzbrojenie, lecz nie jest to go naszej dywizji”, podsumowuje płk Kaczmarek.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / TECZKA AKT PERSONALNYCH 47

SIERŻ. JOANNA KUKA

Data i miejsce urodzenia: 2 stycznia 1984 roku, Grodków.

Tradycje wojsko- W wojsku Zajmowane stanowisko: we: członkowie służy od: technik baterii oraz w zastęp- rodziny zajmują września stwie szef służby zdrowia różne stanowiska 2013 roku. w 34 Brygadzie Kawalerii w SZRP. Pancernej w Żaganiu.

EDUKACJA WOJSKOWA: Wojskowe Centrum Kształcenia Medycznego w Łodzi, Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu, Szkoła Podoficerska Wojsk Lądowych w Poznaniu. MISJE I ĆWICZENIA: było wiele ćwiczeń, np. „Serwal ’16”, „Borsuk ’18”, „Dragon ’19”. ZOSTAŁAM ŻOŁNIERZEM, BO: służba w wojsku pozwala mi rozwijać moje pasje i doskonalić umiejęt- ności; stawia też nowe wyzwania podczas ćwiczeń. NAJLEPSZA BROŃ: pistolet wojskowy P-83. GDYBYM NIE ZOSTAŁA ŻOŁNIERZEM, BYŁABYM DZIŚ: strażakiem, bo już jako nastolatka należałam do OSP w rodzinnej miejscowości. CO ROBIĘ PO SŁUŻBIE: pracuję jako ratownik w 105 Kresowym Szpitalu Wojskowym w Żarach.

GDYBYM MOGŁA ZMIENIĆ COŚ W WOJSKU: chciałabym, aby ratownicy medyczni mogli awansować w pododdzia- łach bojowych. Zainwestowałabym w specjalistyczny sprzęt, na przy- kład w nowoczesne pojazdy sanitarne z napędem 4×4 w pododdzia- łach bojowych.

JAKO RATOWNIK MEDYCZNY OCALIŁAM ŻYCIE I ZDROWIE WIELU LUDZIOM OPRAC. MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK MAGDALENA OPRAC. KAMILA LEWANDOWSKA FOT. HOBBY:

kuchnia aranżacja wnętrz

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 48 ARMIA / WOJNAĆWICZENIA

Przez prawie mie- siąc, bo tyle trwało zgrupowanie, przez poligon przewinęło się kilkadziesiąt jednostek sprzętu. Były to m.in. armaty przeciwlotnicze ZU-23-2, przeciwlotnicze zestawy rakietowe Grom i Piorun, a także przeciwlotnicze zestawy rakietowe Poprad.

DALI OGNIA! Przeciwlotnicy i artylerzyści z 16 Dywizji Zmechanizowanej szkolili się na poligonie w Ustce. Dla wielu z nich udział w tym zgrupowaniu był prawdziwym chrztem bojowym.

MAGDALENA MIERNICKA BARTEK GRĄDKOWSKI/15BZ BARTEK

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 49

entralny Poligon Sił Powietrznych w Ust- dziesiąt jednostek sprzętu. Były to m.in. armaty ce umożliwia szkolenie wszystkim ro- przeciwlotnicze ZU-23-2, przeciwlotnicze zesta- dzajom wojsk. Właśnie tu odbywają się wy rakietowe Grom i Piorun, a także przeciw- ćwiczenia, podczas których żołnierze lotnicze zestawy rakietowe Poprad. Te ostatnie to Cneutralizują cele powietrzne, nawodne, a także te stosunkowo nowy sprzęt – kolejne egzemplarze umieszczone na lądzie. W marcu teren poligonu cały czas trafiają do jednostek wojskowych. opanowali przeciwlotnicy z 16 Dywizji Zmechani- W 2020 roku kilka otrzymała 15 Brygada Zme- zowanej. „Specyfika działań tego rodzaju wojsk chanizowana. Obsługujący poprady żołnierze ma- uniemożliwia prowadzenie strzelań bojowych ją już za sobą wiele szkoleń teoretycznych i prak- w macierzystych garnizonach, dlatego przyjechali- tycznych, odbyli także cykl zajęć na poligonie śmy do Ustki. Celem naszego zgrupowania jest nie w Orzyszu, podczas których szlifowali taktykę. tylko zweryfikowanie, czy to, czego żołnierze na- Prawdziwy chrzest bojowy przeszli jednak dopie- uczyli się w swoich jednostkach, sprawdza się ro w Ustce. To właśnie tu mogli przeprowadzić w praktyce, lecz także zgranie wszystkich podod- strzelanie z wykorzystaniem ostrej amunicji. działów”, mówi płk Roman Żywica, szef Obrony Przeciwlotniczej 16 Dywizji Zmechanizowanej, a także komendant zgrupowania. Aby wziąć udział w tym sprawdzianie, na poligo- W TYM ROKU PODCZAS nie stawili się żołnierze z pododdziałów przeciwlotniczych z 9 Brygady Kawalerii Pancernej, 15 i 20 Brygady Zmechanizowanej, a także ĆWICZEŃ POGODA BYŁA z 15 Pułku Przeciwlotniczego. Ich głównym zadaniem była neutralizacja różnego rodzaju celów, za- KAPRYŚNA, PRZEZ równo imitujących transportery czy śmigłowce, jak i znacznie mniejszych, poruszających się z różną KILKA DNI PADAŁO, prędkością bezzałogowych statków powietrznych. Oczywiście sposób wykonania każdego z zadań POJAWIŁA SIĘ MGŁA. zależał od sytuacji taktycznej określonej przez kierownictwo zgrupowania. „Realizacja tych scenariuszy wymagała od nas przede wszystkim W TAKICH WARUNKACH współpracy. Jedno z zadań wykonywaliśmy z kolegami z 15 Pułku. Musieliśmy równocześnie pro- WYKONANIE ZADAŃ wadzić ogień z różnych stanowisk, a później zmienić pozycje. Innym razem trzeba było wkro- NIE JEST MOŻLIWE czyć do akcji po tym, jak strzelała artyleria”, opowiada ppłk Mariusz Braciszewski, dowódca dywizjonu przeciwlotniczego 15 BZ. Płk Żywica dodaje, że aby takie działania zakoń- Pierwsza ogień otworzyła st. szer. Małgorzata czyły się sukcesem, konieczne jest zgranie wielu Sabat, dowódca samobieżnego zestawu przeciw- elementów. „System obrony przeciwlotniczej skła- lotniczego Poprad. „Kiedy zajęliśmy stanowisko da się z czterech podsystemów – rozpoznania obro- ogniowe, musiałam namierzyć cel powietrzny, ny powietrznej, dowodzenia, rażenia i powszechnej a potem poczekać na komendę i wystrzelić rakie- obrony przeciwlotniczej”, wylicza. „Kluczowe jest tę. Przyznam, że towarzyszyły mi bardzo duże jednak rozpoznanie celu. Następnie za pośrednic- emocje. Sprzęt jest nowy, a ja jestem dowódcą od twem stacji radiolokacyjnych i wozów dowodzenia niedawna. Zależało mi na tym, aby dobrze wy- informacja musi trafić do poszczególnych podod- paść. I się udało! Otrzymałam ocenę bardzo do- działów. Dowódcy dywizjonów mają natomiast tak brą”, relacjonuje. zgrać działania żołnierzy, aby ogień został otwo- Pod koniec marca rozpoczął się przerzut sprzę- rzony w odpowiednim momencie, bo tylko wtedy tu do macierzystych jednostek. A ten odbywał możemy uniemożliwić przeciwnikowi zrealizowa- się zarówno transportem kołowym, jak i kolejo- nie jego zamierzeń”, zaznacza. wym. „To nie jest tak, że po prostu wsiadamy do pojazdów i jedziemy do garnizonów. Przez cały CHRZEST BOJOWY czas mamy do czynienia z sytuacją taktyczną. W sumie przez prawie miesiąc, bo tyle trwało Dlatego procedura transportu rozpoczęła się od zgrupowanie, przez poligon przewinęło się kilka- alarmu bojowego, a potem musieliśmy się

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 50 ARMIA / WOJNAĆWICZENIA BARTEK GRĄDKOWSKI/15BZ BARTEK SKUTECZNE I NIEWIDZIALNE

oprady to samobieżne przeciwlotni- lizować cele oddalone o 5,5 tys. m, Pcze zestawy rakietowe bardzo krót- znajdujące się do 3,5 tys. m nad ziemią. kiego zasięgu. Służą do wykrywania, Dzięki temu, że namierzają obiekty przy identyfikacji i zwalczania obiektów lata- użyciu zaawansowanej głowicy opto- jących. Dzięki rakietom przeciwlotni- elektronicznej, są praktycznie niewykry- czym Grom lub Piorun mogą one neutra- walne dla nieprzyjaciela. MON

przemieścić w rejon załadunku i go ubezpieczyć. W czasie „Zadaniem artylerii jest wsparcie ogniowe działań bojo- samego przemieszczenia czuwał pododdział alarmowy, wych realizowanych przez żołnierzy dywizji. Tym razem który monitoruje sytuację i w razie zagrożenia reaguje”, ćwiczenia przebiegły jednak inaczej niż zwykle, bo po raz wyjaśnia ppłk Mariusz Braciszewski. „Ćwiczenia możemy pierwszy prowadziliśmy ogień z trzech lokalizacji jednocze- uznać za zakończone, dopiero kiedy dotrzemy do jednostki śnie”, mówi kpt. Katarzyna Tyszko, oficer prasowy jednost- i zdamy sprzęt”, zaznacza. ki. Aby to było możliwe, samobieżne wyrzutnie rakietowe Czy zgrupowanie zakończyło się sukcesem? „Przeciwlot- BM-21 zostały przerzucone do Drawska Pomorskiego, na nikom plany pokrzyżować może tylko pogoda. W tym roku poligonie w Toruniu operowały armatohaubice Dana i wy- była kapryśna, przez kilka dni padało, pojawiła się mgła. rzutnie rakietowe Langusta, a w Ustce haubice Krab i langu- W takich warunkach wykonanie zadań nie jest możliwe. Je- sty. Ich działaniami, z umieszczonego w Ustce stanowiska śli jednak chodzi o same działania ogniowe, wypadły one dowodzenia, kierował dowódca pułku płk Mariusz Majerski. bardzo dobrze. To w dużej mierze zasługa pododdziałów, „Musimy brać pod uwagę, że może dojść do sytuacji, które przyjechały na poligon bardzo dobrze przygotowane”, w której nasze pododdziały byłyby rozproszone, a dowódca zapewnia płk Roman Żywica z 16 DZ. musiałby zaangażować je do działania, dlatego sprawdzali- śmy, jak przebiega dowodzenie kilkoma pododdziałami jedno- Z TRZECH STRON JEDNOCZEŚNIE cześnie”, wyjaśnia kpt. Tyszko. Jak wypadł ten sprawdzian? Marzec okazał się intensywnym miesiącem ćwiczeń „Dowódca jest zadowolony z przebiegu ćwiczeń”, zapewnia. nie tylko dla przeciwlotników. Z wyzwaniami mierzyli się Wszyscy żołnierze wrócili już do swoich garnizonów, ale także artylerzyści z 16 Dywizji Zmechanizowanej. Do dzia- wkrótce będą musieli sprostać kolejnym wyzwaniom. Zosta- łania została zaangażowana cała jednostka. Jakiemu wyzwa- ną bowiem zaangażowani do działania podczas czerwco- niu musieli sprostać żołnierze 11 Pułku Artylerii? wych ćwiczeń „Dragon ’21”.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA

52 ARMIA / WOJNAWOJSKA LĄDOWE

KRÓLOWA PO LIFTINGU

BOGUSŁAW POLITOWSKI Od ponad dekady trwa unowocześnianie artylerii. Jak zmiana wyposażenia wpłynęła na zwiększenie wartości bojowej jednostek tego rodzaju wojsk, najlepiej można zaobserwować podczas ćwiczeń.

łówną częścią szkolenia poligonowego 23 Śląskie- nych i nastaw do wycelowania wyrzutni. Na tym samym po- go Pułku Artylerii z Bolesławca jest trening kiero- ligonie podobne manewry wykonują żołnierze 1 Dywizjonu wania ogniem odbywający się pod kryptonimem Artylerii Samobieżnej, ale oni na stanowiska ogniowe wpro- „Nawała ’21”. Na poligonie w Żaganiu żołnierzy wadzili baterię sześciu 152-milimetrowych samobieżnych Gobserwuje dowódca i kierownicza kadra 11 Lubuskiej Dywi- armatohaubic Dana. zji Kawalerii Pancernej, której w czasie działań bojowych W założeniach taktycznych ćwiczeń przewidziano wyko- pułk ma zapewnić wsparcie ogniowe. rzystanie wszystkich zasobów bolesławieckiej jednostki. Na mapach zaznaczono także umiejscowienie w terenie formo- RAKIETY W CELU wanego właśnie 2 Dywizjonu Artylerii Samobieżnej wypo- W radiostacjach słychać komendy. Z lasu położonego przy sażonego w najnowsze haubice Krab oraz 4 Dywizjonu, któ- pasie taktycznym wyjeżdża bateria wyrzutni rakietowych ry – jako pododdział skadrowany – byłby użyty tylko Langusta. Siedem potężnych pojazdów Jelcz z napędem na w przypadku realnego konfliktu zbrojnego. wszystkie osie sprawnie manewruje w grząskim terenie. Kil- Po kilku minutach pada komenda do otwarcia ognia. kaset metrów dalej na stanowisku dowodzenia 3 Dywizjonu Z prowadnic langust z hukiem wzbija się w powietrze kil- Artylerii Rakietowej trwa podawanie obsługom współrzęd- kanaście pocisków. Królowa wojny przemówiła. Po chwili

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 53

Żadne wojska w rutynowym szkoleniu nie wykorzystują całości posiadanego sprzętu i jego pełnych możliwości ani nie otrzymują niezliczonej ilości amunicji.

KOMENTARZ MAREK WASIELEWSKI

rtyleria rozwija się w kierunku uzyskania zdolności Ado precyzyjnego rażenia celów pojedynczymi pociskami. Współczesne pole walki wymusza modernizację nie tylko sprzętu, lecz także amunicji. Producenci oferują wiele rodzajów amunicji precyzyjnej – od pocisków naprowadzanych sygnałem GPS do naprowadzanych wiąz- KRÓLOWA ką lasera. Takiej amunicji jeszcze nie posiadamy, lecz planowane jest jej szybkie pozyskanie, przede wszystkim do haubic Krab. Płk MAREK WASIELEWSKI jest dowódcą 23 Śląskiego Pułku Artylerii w Bolesławcu.

PO LIFTINGU (2) POLITOWSKI BOGUSŁAW

żołnierze z punktu obserwacyjnego meldują, że gim formowanym właśnie dywizjonie docelowo rakiety trafiły w cel. Ppłk Dariusz Kramarski, gotowe do walki będą trzy baterie, a w każdej dowódca strzelającego dywizjonu, ma powody znajdzie się osiem haubic Krab kalibru 155 mm. do zadowolenia. Podczas trwającego dwa tygo- Wspomniany już trzeci dywizjon langust to trzy Pułk artylerii może dnie (w dzień i w nocy) szkolenia na poligonie baterie po osiem wyrzutni, a każda liczy 40 pro- wspierać walczące jego dywizjon wystrzelił 300 rakiet. Wszystkie wadnic. Można też przyjąć, że czwarty skadrowa- pododdziały pancerne i zmechanizowa- salwy były celne. ny dywizjon dysponuje 24 wyrzutniami RM-70, ne dywizji ogniem Żadne wojska w rutynowym szkoleniu nie wy- z których każda ma także 40 prowadnic. Po doda- prowadzonym jedno- korzystują całości posiadanego sprzętu i jego peł- niu wszystkich luf rachunek jest prosty. Pułk arty- cześnie z prawie 2 tys. luf dużego nych możliwości ani nie otrzymują niezliczonej lerii może wspierać walczące pododdziały pancer- kalibru. ilości amunicji. Dowódca dywizjonu langust wy- ne i zmechanizowane dywizji ogniem prowadzo- jaśnił, że chociaż jego podwładni oddawali salwy nym jednocześnie z prawie 2 tys. luf dużego tylko z kilkunastu rakiet na odległość nie dziesią- kalibru. Oczywiście lufa lufie nierówna. Różne tek, lecz 7 km, to i tak wystarczyło to, by ocenić jest także przeznaczenie poszczególnego sprzętu. obsługi wyrzutni i baterii pod względem zdolno- ści bojowej i celności prowadzonego ognia. POCZĄTEK NOWEJ ERY 23 Pułk Artylerii nie zawsze dysponował takim DWA TYSIĄCE LUF sprzętem, ale od lat osiemdziesiątych sukcesywnie Jaką realną siłą rażenia pułk dysponowałby przechodzi modernizację, podobnie jak dwie inne w konfrontacji z prawdziwym wrogiem, gdyby jednostki – 11 Mazurski Pułk Artylerii z Węgorze- użył wszystkich środków ogniowych? Wystarczy wa i 5 Lubuski Pułk Artylerii z Sulechowa. Naj- policzyć. Pułk ma cztery dywizjony. W pierwszym pierw pułk otrzymał RM-70, które przez cztery de- są trzy baterie ogniowe, z których każda dysponu- kady były jego podstawową siłą rażenia. Wyrzutnie je sześcioma samobieżnymi armatohaubicami te mogą strzelać pojedynczymi rakietami i salwa- Dana. W sumie to 18 luf kalibru 152 mm. W dru- mi, lecz tylko na odległość do 20 km. Zresztą do

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 54 ARMIA / WOJSKA LĄDOWE

dzisiaj stoją w zapasie. Potem do jed- KIEDY DO BOLE- bicy w terenie. W 30 sekund przecho- nostki trafiły armatohaubice Dana kali- dzi z pozycji marszowej w bojową. bru 152 mm. Opancerzone działa na SŁAWCA TRAFI SYS- Może prowadzić ogień serią, co podwoziu kołowym cały czas mogą pro- TEM HOMAR, ARTY- w praktyce pozwala na oddanie czte- wadzić ogień amunicją standardową na rech strzałów w ciągu minuty. odległość około 18 km. LERZYŚCI BĘDĄ Największy przełom w uzbrojeniu MOGLI RAZIĆ CELE ZWIĘKSZENIE pułków artylerii nastąpił jednak we EFEKTYWNOŚCI wrześniu 2010 roku, gdy 23 Pułk do- NA ODLEGŁOŚĆ Co dała trwająca od dekad moder- stał skonstruowane w Polsce wyrzut- 300 KM nizacja jednostek artylerii? Skrócił nie nowej generacji WR-40 Langusta. się przede wszystkim czas reakcji To jest nowa jakość, ponieważ mają one ochronę balistycz- środkami ogniowymi po otrzymaniu zadania, zwiększyły ną, zautomatyzowany zestaw kierowania ogniem Topaz, na- się zasięg oraz siła rażenia. Poprawiło się też bezpieczeń- wigację i nowoczesne środki łączności. Zamontowano je na stwo artylerzystów. Jeżeli chodzi o ten pierwszy aspekt, podwoziach samochodów marki Jelcz z napędem 6x6, co najlepiej to pokazuje przykład krabów. Z nowych haubic znacznie zwiększyło manewrowość wyrzutni i skróciło można otworzyć ogień praktycznie bezpośrednio po wyko- czas od zajęcia stanowiska ogniowego do oddania salwy. naniu marszu. Ale co najważniejsze, wzrosła znacznie ich skuteczność. Zasięg oddziaływania ogniowego zależy natomiast nie Langusty mogą bowiem strzelać na odległość około 40 km. tylko od rodzaju wyrzutni, lecz także od używanej amuni- „Nasz dywizjon jest w stanie prowadzić ogień jednocześnie cji. Dwa dywizjony artylerii rakietowej (WR-40 Langusta do kilku wskazanych celów. Największą skuteczność bateria i RM-70) największą skuteczność uzyskują podczas raże- uzyskuje, rażąc cele na powierzchni o wymiarach 500 na nia stanowisk dowodzenia przeciwnika, jego artylerii ra - 300 m”, wyjaśnia mjr Grzegorz Kozik, zastępca dowódcy kietowej, a także stanowisk wyrzutni obrony przeciwlotni- 3 Dywizjonu bolesławieckiej jednostki. czej czy elementów logistyki. Dwa dywizjony artylerii lu- Langusty były w tej jednostce i dwóch pozostałych dywi- fowej – Dana i Krab – z kolei najlepiej sprawdzają się zyjnych pułkach początkiem wielu innych zmian. Razem podczas rażenia zarówno baterii, jak i różnego rodzaju ce- z nimi trafiły bowiem do artylerzystów nowoczesne zesta- lów pojedynczych, takich jak stacje radarowe obrony prze- wy radiolokacyjne rozpoznania artyleryjskiego Liwiec oraz ciwlotniczej. Zasadnicza różnica między artylerią rakieto- zintegrowany system teleinformatyczny Jaśmin. Pierwsze wą a lufową polega na szybkostrzelności. Wyrzutnia rakie- urządzenie ma olbrzymi wpływ na przetrwanie artylerzy- towa strzela 40 pociskami w niespełna 30 sekund, stów na polu walki, bo szybko wykrywa, skąd przeciwnik a haubica średnio czterema w ciągu minuty. Jednakże na wystrzelił pociski i określa, w jakie miejsce mogą one ude- korzyść artylerii lufowej przemawia większa dokładność rzyć. Dzięki temu obsługi dział, wyrzutni czy stanowisk i precyzja prowadzonego ognia. dowodzenia artylerii mają więcej czasu na ukrycie się oraz A co z rodzajami amunicji? „We wszystkich dywizjonach możliwość natychmiastowej odpowiedzi na ostrzał ogniem. używamy standardowej amunicji odłamkowo-burzącej Do oceny skutków takiego kontruderzenia ogniowego od o donośności maksymalnej dla danego sprzętu od 18 do 2013 roku artylerzyści pułku wykorzystują także bezzało- 40 km”, wyjaśnia ppłk Robert Wiese, zastępca dowódcy gowe statki powietrzne klasy mini-BSP FlyEye. Mimo tych 23 Pułku Artylerii. Oficer dodaje, że artyleria rakietowa nowoczesnych środków nie zdewaluowała się stara artyle- może używać także amunicji specjalnej, tzn. pocisków ka- ryjska zasada działania typu „ogień i manewr, a potem setowych z podpociskami kumulacyjnymi przeznaczonymi znów ogień i manewr”. Polega ona na tym, że haubice czy do rażenia celów opancerzonych. Artyleria lufowa może wyrzutnie po oddaniu salwy nie pozostają na stanowisku ponadto strzelać amunicją dymną i oświetlającą oraz amu- ogniowym dłużej niż 2–3 minuty. Po zejściu z prowadnic nicją precyzyjnego rażenia, którą planuje się pozyskać ostatniej rakiety czy wystrzeleniu z lufy ostatniego pocisku w niedalekiej przyszłości głównie dla dywizjonu krabów. artylerzyści baterii muszą natychmiast oddalić się znacznie Efektywność jednostki sukcesywnie wzrasta. Artylerzy- od miejsca, z którego prowadzili ogień. ści czekają na kolejne cyfrowe wozy dowodzenia, aby W grudniu 2020 roku 23 Śląski Pułk Artylerii istotnie w pełni można było wykorzystywać możliwości, jakie daje wzmocnił swoją siłę rażenia i szybkość działania na polu system kierowania ogniem Topaz. Następnym krokiem bę- walki za sprawą nowoczesnych haubic Krab. Do tej pory do dzie wprowadzenie zautomatyzowanego systemu kierowa- tworzonego w 2 Dywizjonie modułu Regina trafiło wypo- nia ogniem na szczeblu pułku, co znacząco usprawni cho- sażenie dwóch baterii, czyli 16 haubic, oraz wozy: sztabo- ciażby przekazywanie zadań ogniowych ze stanowiska dowe dywizjonu, dowodzenia dla baterii oraz amunicyjne. wodzenia pułku do pododdziałów. Prawdziwy przełom Pięcioosobowa załoga kraba ma bardzo duże możliwości czeka żołnierzy z bolesławieckiej jednostki po wprowadze- działania. Ze względu na automatyzację obsługa cały czas niu do służby systemu Homar. Będą bowiem mogli razić ce- ma dostęp do współrzędnych określających położenie hau- le oddalone nawet o 300 km od stanowisk ogniowych.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / CYBERBEZPIECZEŃSTWO 55

TOMASZ ZDZIKOT Poszerzanie kompetencji

ródeł koncepcji lifelong learning, czyli uczenia się przez całe życie, upatruje Źsię już w pismach wielkich myślicieli starożytnych. Warto jednak przypo- mnieć nieco bardziej współczesną maksymę sformułowaną przez Ignacego Jana Paderewskiego, który podkreślał, że „wiedza jest jedyną rzeczą, która wzbogaca, a której nikt nikomu nie może odebrać”. Niezależnie od bliższych czy dalszych ko- rzeni tej idei trzeba przyznać, że w wielu obszarach nie sposób dziś funkcjonować bez ciągłego poszerzania swoich kompetencji. Zarówno żołnierze, jak i cywile mo- gą skorzystać ze specjalistycznych kursów, szkoleń, studiów podyplomowych czy doktoranckich oferowanych przez resort obrony narodowej. W Akademii Marynarki Wojennej już od lat na Wydziale Dowodzenia i Opera- cji Morskich są prowadzone pod kierunkiem kmdr. dr. hab. Grzegorza Krasnodębskiego po- dyplomowe studia z cyberbezpieczeństwa. Uzyskały one renomę w środowisku eksperckim dzięki temu, że mają w znacznej mierze charakter praktyczny, a proces dydaktyczny opiera się na metodach laboratoryjnych i analizie przypadków. W roku akademickim 2021/2022 Akademia planuje także uruchomienie studiów Executive MBA – zarządzanie cyberbezpie- czeństwem i usługami cyfrowymi. Rolę edukacyjnego wojskowego hubu w dziedzinie nowoczesnych technologii odgrywa oczywiście Wojskowa Akademia Techniczna. Jest ona także swoistym integratorem dla nowo powstałych w ramach programu CYBER.MIL.PL jednostek, czyli Wojskowego Ogól- nokształcącego Liceum Informatycznego oraz Eksperckiego Centrum Szkolenia Cyber- bezpieczeństwa. Szczególnie dynamiczny rozwój drugiej z wymienionych instytucji stwa- rza ogromną szansę na wzbogacenie oferty resortu związanej z koncepcją lifelong learning. Działania Centrum obejmują zarówno organizowanie i prowadzenie ćwiczeń, tre- ningów czy gier wojennych, jak i współpracę oraz wymianę doświadczeń z krajowymi i zagranicznymi uczelniami, instytutami oraz centrami eksperckimi. WAT już dziś oferuje prestiżowe studia MBA z dziedziny cyberbezpieczeństwa realizowane we współpracy z Uniwersytetem Genueńskim, NATO Communications and Information Agency oraz polskim Narodowym Centrum Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni. Ciekawą ofertę przygotowała także Akademia Sztuki Wojennej, która zaprasza m.in. na po- dyplomowe studia z dziedziny prawa cyberprzestrzeni pod kierunkiem dr hab. Katarzyny Chałubińskiej-Jentkiewicz, będącej też dyrektorem działającego w ramach ASzWoj Akade- mickiego Centrum Polityki Cyberbezpieczeństwa. Celem studiów jest przygotowanie kadr wyspecjalizowanych w zagadnieniach prawnych, które odgrywają coraz większą rolę w dzia- łaniach państwa, instytucji i jednostek prowadzonych w cyberprzestrzeni. Operacje w tej domenie łączą się ściśle także z działaniem służb specjalnych. Wszyscy ci, którzy chcieliby pogłębić swoją wiedzę w tym obszarze, powinni zatem zainteresować się studiami podyplomowymi na kierunku służby specjalne. Ciągłe doskonalenie i podnoszenie swoich kwalifikacji jest jednym z wymogów dzisiejszych czasów. To jasne. Warto jednak pamiętać, że poszukiwania oferty edukacyjnej, m.in. tej związanej z bezpie- czeństwem cyberprzestrzeni, dobrze rozpocząć od zasobów resortu obrony narodowej.

TOMASZ ZDZIKOT jest ekspertem do spraw cyberbezpieczeństwa. Był wiceministrem obrony narodowej oraz pełnomocnikiem ministra obrony narodowej do spraw bezpieczeństwa cyberprzestrzeni.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA

ARMIA / ROZMOWA 57

COVID-19 to nie grypa Z Hubertem Banasińskim o wsparciu domów pomocy społecznej, pobieraniu wymazów w kierunku SARS-CoV-2 oraz o opiece nad osobami zarażonymi koronawirusem rozmawia Magdalena Kowalska-Sendek.

ołnierze od początku pan- W tym całodobowym domu opieki, demii są zaangażowani gdzie przebywało ponad 70 pensjona- w walkę z koronawirusem. riuszy, wykryto ognisko choroby. Zara- Jakie obowiązki spadły na żonych zostało kilkudziesięciu pod- Żpana w tym czasie? opiecznych oraz personel. Niestety, W walkę z koronawirusem jestem za- wielu seniorów zmarło. Żołnierze angażowany podwójnie. Jako żołnierz 10 Brygady OT wspierali działalność zajmowałem się zakażonymi między in- tego ośrodka pod koniec ubiegłego ro- nymi w domach pomocy społecznej. Na- ku przez miesiąc. tomiast jako pracownik Świętokrzyskie- Każdego dnia ubrani w odpowiedni go Centrum Ratownictwa Medycznego strój ochronny: kombinezony, maski, i Transportu Sanitarnego opiekuję się ni- gogle itp. włączaliśmy się w opiekę mi w karetce pogotowia. nad pensjonariuszami. Nie tylko po- Wiosną ubiegłego roku po wybuchu 10 ŚBOT bieraliśmy wymazy. Pomagaliśmy pandemii przed żołnierzami WOT-u po- WIZYTÓWKA w dystrybuowaniu posiłków, karmie- stawiono wiele nowych zadań. Przede niu, ubieraniu, przewijaniu. Przenosili- wszystkim organizowaliśmy punkty SZER. OT HUBERT śmy osoby leżące. Innym pomagaliśmy „drive thru”, gdzie pobieraliśmy wymazy wstać z łóżka i dojść chociażby do toa- w kierunku SARS-CoV-2 od setek ludzi BANASIŃSKI lety. Sprzątaliśmy, zmienialiśmy po- dziennie. Później sformowaliśmy mobil- est żołnierzem 10 Świętokrzyskiej Bryga- ściel. Poza podawaniem leków robili- ne zespoły i działaliśmy na terenie woje- Jdy Obrony Terytorialnej, od 14 lat związa- śmy chyba wszystko. wództwa świętokrzyskiego. Pobieraliśmy nym ze Świętokrzyskim Centrum Ratownic- wymazy od księży w kościołach, osób twa Medycznego i Transportu Sanitarnego. Wyobrażam sobie, że było wam ciężko. starszych i niepełnosprawnych w prywat- Początkowo pracował jako ratownik, a od I fizycznie, i emocjonalnie. W po- nych domach, ludzi objętych kwarantan- trzech lat jest pielęgniarzem. mieszczeniach było bardzo ciepło, więc ną, podopiecznych i pracowników do- po czterech godzinach dyżuru w kombi- mów dziecka, a także osób chorych w domach pomocy spo- nezonach ochronnych mogliśmy wyciskać z koszulek pot. łecznej i ośrodkach opiekuńczych. Pracy było naprawdę dużo. Poza tym mieliśmy świadomość, że wirus zdziesiątkował pen- sjonariuszy tego ośrodka. Starsi, słabi i schorowani ludzie Co szczególnie utkwiło panu w pamięci? ucierpieli najbardziej. Robiliśmy więc wszystko, by tym, któ- Zderzenie wyobrażeń o COVID-19 z rzeczywistością. Na rzy nadal chorowali albo już przeszli zakażenie, pomóc w co- początku pandemii mówiło się wiele o tym, że nie trzeba się dziennych czynnościach. obawiać, bo choroba ta jest podobna do grypy i na pewno mniej śmiertelna. A to nieprawda. Uświadomiłem to sobie, Brzmi jak lekcja pokory. gdy w karetce miałem pod opieką trzydziestoletniego pacjen- Oj tak. W Łącznej tak naprawdę zrozumiałem, że nie moż- ta z COVID-19 w ciężkim stanie, niewydolnego oddechowo. na bagatelizować tej choroby ani żadnego z jej objawów, bo Także wówczas, gdy jako żołnierz pojechałem do domu opie- stan chorego może zmienić się z dnia na dzień. Dlatego z nie- ki, w którym w wyniku zakażenia zmarło dużo osób. cierpliwością czekałem na szczepienia przeciwko COVID-19. W styczniu tego roku przyjąłem szczepionkę. Wiem, że dzię- Mówi pan o domu opieki w Łącznej niedaleko Kielc. Opie- ki niej chronię swoich bliskich, ale i sam czuję się bezpiecz- kował się tam pan chorymi? niej w pracy.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 58 ARMIA / WOJNA

MILITARIA / PRZEGLĄD

STRATEGICZNY

Podstawę saudyjskiej zbroje- niówki stanowi pań- stwowy koncern obronny Saudi Arabian Military Industries (SAMI) utworzony w 2017 CEL r o k u . Najwięksi importerzy broni znad Zatoki Perskiej uznali, że nadszedł czas na zmiany. Zamiast inwestować w zagraniczne rynki zbrojeniowe, postawili na rozwój własnego przemysłu obronnego.

KHUSHNUM BHANDARI/REUTERS/FORUM TADEUSZ WRÓBEL

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 59

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 60 MILITARIA / PRZEGLĄD

omimo pandemii na targach zbrojeniowych International Defence Exhibition and Conference (IDEX), które odbyły się 21–25 lutego w Abu Zabi w Zjednoczo- nych Emiratach Arabskich (ZEA), poja- wili się wszyscy najwięksi producenci uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Co ważne, w wyniku zmian politycznych za- chodzących na Bliskim Wschodzie, związanych m.in. z normalizacją stosun- ków ZEA z Izraelem, po raz pierwszy na wystawie zaprezentowały swe produkty firmy z tego państwa. Przy okazji targów pojawiły się też kolejne sygnały, Pże dwa największe państwa arabskie znad Zatoki Perskiej – Arabia Saudyjska i ZEA właśnie – nie za- mierzają dalej być wyłącznie największymi importe- rami broni na świecie, lecz chcą ją same wytwarzać i eksportować.

WSPÓŁPRACA NA NOWYCH WARUNKACH Kilka dni przed rozpoczęciem IDEX 2021 Sau- SAMI dyjczycy ogłosili, że od 1 stycznia 2024 roku nie bę- dą podpisywali kontraktów z zagranicznymi firmami, które nie ulokują siedzib swych regionalnych SHAUN ORMROD, dyrektor generalny central w ich kraju. Obowiązek posiadania przedsta- ną”, podał dyrektor generalny WDS Shaun Ormrod, World Defense Show: wicielstwa w Rijadzie ma dotyczyć wszystkich pod- który wcześniej zajmował się organizacją targów „Jesteśmy w połowie miotów, które zechcą robić interesy z rządem Arabii i pokazów lotniczych w Farnborough. Jako że IDEX budowy na terenie na północ od Rijadu. Saudyjskiej oraz jego agencjami czy funduszami. odbywa się w cyklu dwuletnim, prawdopodobnie Centrum wystawien- Może to oznaczać ochłodzenie relacji saudyjskiej WDS będzie organizowany na przemian z targami niczo-konferencyjne monarchii z ZEA, które są jej najważniejszym so- w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. ma mieć około 58 tys. m2 powierzch- jusznikiem polityczno-wojskowym spośród sześciu Przedstawione działania Arabii Saudyjskiej są ni wewnętrznej prze- państw należących do Rady Współpracy Zatoki Per- częścią szerszego planu gruntownej przemiany strzeni wystawienni- skiej, ponieważ dotychczas zagraniczne firmy wy- struktury gospodarki państwa, opartej obecnie na czej, a także 50 tys. m2 na wysta- bierały na siedziby swych bliskowschodnich central eksporcie ropy naftowej. Pierwsze szczegóły strate- wę zewnętrzną i po- liberalny Dubaj będący zarazem stolicą jednego gicznego programu „Wizja 2030” (Vision 2030) wierzchnię demon- z emiratów ZEA. przedstawił w kwietniu 2016 roku książę koronny stracyjną”. Saudyjczycy zamierzają również zorganizować Muhammad ibn Salman. Otóż rządzący w Rijadzie międzynarodową wystawę zbrojeniową w Rijadzie. uznali, że wahania ceny ropy naftowej mają nazbyt Pierwsza edycja World Defense Show (WDS) zapla- duży wpływ na sytuację ekonomiczną państwa i do- nowana jest na 6–9 marca 2022 roku, a potrzebne do szli do wniosku, że aby to zmienić, konieczny będzie tego centrum wystawiennicze już powstaje. „Jeste- rozwój lub stworzenie innych sektorów gospodarki śmy w połowie budowy na terenie na północ od Ri- i usług publicznych. jadu. Centrum wystawienniczo-konferencyjne ma Jednym z priorytetów wskazanych w programie mieć około 58 tys. m2 powierzchni wewnętrznej „Wizja 2030” jest rozbudowa przemysłu obronnego, przestrzeni wystawienniczej, a także 50 tys. m2 na tak by ograniczyć zależność państwa od importu wystawę zewnętrzną i powierzchnię demonstracyj- broni. W latach 2010–2019 Saudyjczycy wydali na

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 61

Podczas pięciodniowych targów IDEX przedstawiciele koncernu SAMI podpisali wiele umów o współpracy zbrojeniowej z globalnymi gra- czami na tym rynku na przykład z Lockheedem Martinem, a także z firmami z regionu, jak choćby z NIMR, producentem lekkich i śred- nich kołowych pojazdów wojskowych. SAUDYJCZYCY OGŁOSILI, ŻE OD 1 STYCZ- NIA 2024 ROKU NIE BĘDĄ PODPISYWALI KONTRAKTÓW Z ZAGRANICZNYMI FIRMAMI, KTÓRE NIE ULOKUJĄ SIEDZIB SWYCH REGIONALNYCH CENTRAL W ICH KRAJU

ten cel około 116 mld dolarów, czyli prawie jedną czwartą fun- firmach zbrojeniowych. Ludziom tym powierzono ważne duszy przeznaczonych w tym okresie na obronę. stanowiska w SAMI. Za rozwój obszaru przemysłowo-obronnego odpowiada po- Z pewnością również wymóg lokalizacji przedstawicielstw wstały w 2017 roku specjalny urząd – General Authority for zagranicznych firm zbrojeniowych w Rijadzie może Saudyjczy- Military Industries (GAMI), na którego czele stanął Ahmad kom ułatwić współpracę międzynarodową. Ta jest zaś niezbęd- Al-Ohai. Podstawę saudyjskiej zbrojeniówki stanowi utworzona do stworzenia silnego sektora obronnego, ponieważ – jak ny w tym samym roku państwowy koncern obronny Saudi przyznał prezes GAMI – potrzebują oni nie tylko zagranicznych Arabian Military Industries (SAMI). menedżerów i inżynierów, lecz także licencji, transferu techno- Shaun Ormrod nie jest jedynym zagranicznym menedże- logii i know-how. rem zatrudnionym w saudyjskim sektorze obronnym. Przy- wódcy Arabii Saudyjskiej wiedzieli, że brakuje im doświad- RYWAL CZY PARTNER czenia w branży i dlatego zaangażowali cudzoziemców, któ- W sferze kooperacji z koncernami zagranicznymi może rzy mają za sobą długie kariery w czołowych zachodnich się pojawić element rywalizacji z ZEA, które są bardziej

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 62 MILITARIA / PRZEGLĄD

zaawansowane od Arabii Saudyjskiej mienie pomiędzy firmami zbrojenio- w tworzeniu rodzimej zbrojeniówki. wymi obu państw. Holding podpisał W emiratach dużo wcześniej dostrzeżo- z SAMI umowę na licencyjną produk- no bowiem zagrożenie, jakie dla państwa cję opracowanych przez spółkę NIMR może stanowić nadmierne uzależnienie pojazdów opancerzonych JAIS 4x4 gospodarki od ropy naftowej. Spadek do- w Arabii Saudyjskiej. Dyrektor gene- chodów z jej sprzedaży oznacza chociaż- ralny i dyrektor zarządzający EDGE by brak wystarczających środków finan- Faisal Al Bannai przypuszcza, że ko- sowych na obronność, zwłaszcza na bar- lejnym krokiem będzie stworzenie dzo kosztowy import broni. Dlatego przez firmy NIMR i SAMI spółki joint w ZEA już przed 30 laty zaczęto przygo- venture. „Uważamy, że to początek towywać – dzięki promowaniu inwesty- długotrwałego i dobrze prosperującego cji krajowych, przedsięwzięć międzyna- Faisal Al Bannai, dyrektor generalny partnerstwa”, podsumował umowę szef rodowych i transferów technologii – i dyrektor zarządzający EDGE, przypusz- holdingu. cza, że kolejnym krokiem będzie stwo- podwaliny systemu gospodarczego rzenie przez firmy NIMR i SAMI spółki Dotychczasowe posunięcia i zapowie- mogącego sprawnie funkcjonować joint venture. „Uważamy, że to począ- dzi wskazują, że dla SAMI priorytetem w epoce po ropie naftowej. Wówczas też tek długotrwałego i dobrze prosperują- będzie uzbrojenie i sprzęt dla wojsk lą- cego partnerstwa”. zapadły decyzje o stworzeniu własnej dowych i sił powietrznych. Działalność bazy przemysłowo-obronnej. EDGE Group obejmuje też produkcję Ważny ruch w tej dziedzinie wykonano w grudniu 2014 dla sił morskich. Holding jest również zainteresowany zdolno- roku, kiedy połączono kilkanaście oddziałów państwowych ściami w sferze kosmicznej. spółek inwestycyjnych w spółkę holdingową Emirates De- fence Industries Company. Ta zaś w listopadzie 2019 roku POLITYCZNA KONIECZNOŚĆ stała się częścią nowego holdingu obronnego EDGE Group, Rządy Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratów którego właścicielem jest rząd ZEA. W jego skład wchodzi Arabskich zamierzają kontynuować działania zarówno na 25 spółek zależnych. Holding zatrudnia ponad 12 tys. osób, rzecz dywersyfikacji źródeł importu broni, jak i budowania a jego roczne przychody wynoszą 5 mld dolarów. Sztok- bazy przemysłowo-obronnej. Nowym impulsem ku temu bę- holmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem ulo- dą z pewnością niedawne decyzje władz Stanów Zjednoczo- kował EDGE Group na 22. miejscu wśród 25 największych nych odnoszące się do wstrzymania sprzedaży uzbrojenia do producentów uzbrojenia i dostawców usług o charakterze tych państw. Administracja prezydenta Joego Bidena zamro- militarnym na świecie. ziła bowiem transakcje z ZEA dotyczące 50 samolotów wie- Produkty spółek holdingu są znane na rynkach zagranicz- lozadaniowych F-35 Lightning II i 18 bojowych dronów nych, głównie Bliskiego Wschodu i Afryki. Tamtejsi klienci MQ-9B, podpisane w ostatnich dniach rządów jego poprzed- chętnie nabywają m.in. kołowe pojazdy opancerzone spółki nika, Donalda Trumpa. Podobnie postąpiono w sprawie do- NIMR Automotive LLC. Jednak EDGE Group ma też ambi- staw do Arabii Saudyjskiej precyzyjnego uzbrojenia lotni- cję, aby wejść na rynki w krajach wysoko rozwiniętych. Szan- czego, bomb GBU-39 i Paveway IV, co wiąże się z odmien- są na to są coraz bardziej zaawansowane technologicznie wy- nym od poprzedników stanowiskiem ekipy prezydenta roby, takie jak bezzałogowe statki powietrzne zaprezentowane Bidena wobec krwawej wojny domowej w Jemenie, w którą podczas IDEX, wśród których wyróżniały się drony kamika- Rijad jest zaangażowany militarnie. dze z rodziny QX. Arabski holding pracuje też nad wykorzy- Niepewność co do decyzji USA sprawia, że ZEA rozsze- staniem w swych produktach sztucznej inteligencji. rzają grono swych partnerów w sferze przemysłowo-obronnej Firmy funkcjonujące w ramach EDGE Group od lat o takie kraje, jak: Francja, Włochy, a także Rosja. Duże szan- współpracują z partnerami zagranicznymi. Podczas IDEX se rysują się też dla Turcji. Z pewnością chętnych do współ- wspomniana już spółka NIMR zawarła z singapurską firmą pracy zarówno z emiratami, jak i z Arabią Saudyjską nie za- ST Engineering umowę dotyczącą opracowania hybrydowe- braknie, głównie ze względu na duże pieniądze, jakie państwa go napędu elektrycznego dla jej pojazdów. W kontekście te przeznaczają na obronę. W przypadku Saudów w 2020 ro- najnowszych technologii bardzo ważne było podpisanie pro- ku była to kwota około 48,5 mld dolarów, stanowiąca ponad tokołu ustaleń pomiędzy SIGN4L, spółką zależną konglome- 7% produktu krajowego brutto, podczas gdy ZEA wydały na ratu EDGE, a europejskim producentem rakiet MBDA ten cel 19,8 mld dolarów, czyli równowartość 5,6% PKB. i francuską firmą CILAS, spółką zależną Ariane Group, Niemniej jednak budowa rodzimej zbrojeniówki to pro- dotyczącego zbadania możliwości współpracy w dziedzinie ces, który potrwa wiele lat, toteż w najbliższej przyszłości laserów wysokoenergetycznych i systemów uzbrojenia prze- zarówno Arabia Saudyjska, jak i ZEA raczej nie znikną znaczonych do niszczenia dronów. z pierwszej dziesiątki największych importerów broni na Istnieją też szanse na owocną kooperację EDGE Group świecie, a to dobrze rokuje w kontekście tamtejszych wy- z Saudyjczykami. W trakcie IDEX zawarto pierwsze porozu- staw zbrojeniowych.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA polska-zbrojna.pl

magazyn o tradycji i chwale polskiego oręża

ZAMÓW PRENUMERATĘ TEL. +48 261 849 494 Wojsko Polskie Twoja historia – Twoje życie!

Polecam! Anna Putkiewicz, redaktor naczelna 64 MILITARIA / BROŃ PRZYSZŁOŚCI

DALEKI STRZAŁ Armia amerykańska przygotowuje się do konfliktu z przeciwnikiem dorównującym jej lotniczym potencjałem militarnym. Sposobem na wyjście z takiego starcia zwycięsko ma być atakowanie samolotów nieprzyjaciela z jak największej odległości.

KRZYSZTOF WILEWSKI

PK/DZIAŁ GRAFICZNY rzez dziesięciolecia zimnowojenny wyścig na. US Navy zdecydowanie dominowała nad swo- zbrojeń pomiędzy Stanami Zjednoczonymi im sowieckim odpowiednikiem, jeśli chodzi a sowiecką Rosją sprowadzał się do nie- o jednostki nawodne, ale to Rosjanie mieli w linii ustannej walki o równowagę. W praktyce bardziej zaawansowane technologicznie konstruk- Pwyglądało to tak, że jeżeli jedno z państw traciło cje podwodne. Kolejny przykład – wojska pancer- przewagę technologiczną w odniesieniu do dane- ne i zmechanizowane. Sowieci zdawali sobie spra- go typu uzbrojenia, starało się to zrównoważyć wę z przewagi technologicznej zachodnich czoł- w innym, ale używanym do podobnych działań. gów ciężkich – amerykańskich abramsów Dobrym tego przykładem jest marynarka wojen- i niemieckich leopardów, więc chcieli ją zrówno-

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 65

bowców strategicznych B-21 Raider, można byłoby pomyśleć, NOWY DRON że amerykańscy dowódcy nie muszą się martwić o przewagę na polu walki. Nic bardziej mylnego. Pentagon doskonale ro- zumie, że w przyszłości może przyjść zmierzyć się z przeciw- MA ZOSTAĆ UZBRO- nikiem, który nie będzie im ustępował w dziedzinie lotnictwa. Chodzi oczywiście o Chiny, które już dysponują dwoma typa- JONY W KLASYCZNE, mi samolotów w technologii stealth – J-20 i FC-31 – i pracują nad nowymi modelami. Do grona państw z samolotami piątej UŻYWANE OBECNIE generacji może wkrótce dołączyć też Rosja z myśliwcami Su-57 i bombowcami PAK DA. Mniej zaawansowane progra- W AMERYKAŃSKIEJ my w tej dziedzinie mają również Turcja, Indie, Wielka Bryta- nia, Włochy, Francja, Niemcy i Hiszpania. Co ciekawe, amerykańską odpowiedzią na nowe samoloty ARMII RAKIETY przyszłości wcale nie będą jeszcze nowocześniejsze maszyny szóstej generacji. Rozwiązaniem ma być daleko posunięta ro- POWIETRZE–POWIE- botyzacja pola walki, w której w rolę myśliwców mają wcielać się bojowe drony, umożliwiające zaatakowanie przeciwnika TRZE z jak największej odległości. Na początku roku DARPA (De- fense Advanced Research Projects Agency), czyli agencja odpowiedzialna za innowacyjne projekty badawczo-rozwojowe realizowane na rzecz amerykańskich sił zbrojnych, poinformo- ważyć liczebnością czołgów średnich z rodziny T-72, wspar- wała, że uruchamia w 2021 roku program o nazwie „Long- tych rakietową bronią przeciwpancerną oraz bojowymi trans- Shot”. W jego ramach powstanie dron, który będzie albo wy- porterami piechoty. strzeliwany z pylonu pod samolotem nosicielem (podobnie jak duży pocisk rakietowy), albo zrzucany z wnętrza bombowca. WOJNA TECHNOLOGICZNA Nowa maszyna ma się tym różnić od innych bezzałogowców, Najciekawiej rywalizacja technologiczna między mocar- nad którymi pracuje przemysł na zlecenie Pentagonu, że zo- stwami przedstawiała się jednak w lotnictwie, bo miały one stanie uzbrojona w klasyczne, obecnie dostępne rakiety po- świadomość, że ten, kto będzie dominował w powietrzu, wy- wietrze–powietrze, np. AIM-120 AMRAAM. Longshot dole- gra wojnę na lądzie. Początkowo wyraźną przewagę w tej ci jak najbliżej celu, tak aby do maksimum zwiększyć sku- dziedzinie zyskiwały Stany Zjednoczone. Na początku lat teczność rażenia, a jednocześnie nie narażać samolotu pięćdziesiątych ubiegłego stulecia Sowieci byli tak zacofani nosiciela na atak ze strony lotnictwa lub systemów obrony technologicznie, szczególnie w dziedzinie napędów odrzuto- przeciwlotniczej. Amerykańscy specjaliści nie ukrywają, że wych, że wykradali amerykańskie rozwiązania. Doskonałym wraz z dynamicznym rozwojem pocisków hipersonicznych przykładem jest chociażby rosyjski bombowiec Tu-4, stano- ochrona własnej floty stanowi dla Pentagonu priorytet, a sa- wiący kopię amerykańskiego B-29. moloty wyposażone w systemy antydostępowe muszą mieć Rosjanie szybko jednak nadrabiali technologiczne straty narzędzia, aby działać z jeszcze większej odległości. O ile bo- i ich samoloty z początku lat sześćdziesiątych przestały odsta- wiem cele naziemne można atakować np. za pomocą rakiet wać od konkurencji. Dekadę później sowieckie myśliwce były dalekiego zasięgu, takich jak AGM-158 JASSM-ER, o tyle do już pod wieloma względami porównywalne z amerykańskimi. myśliwców wroga trzeba już znacznie się zbliżyć. Jednak choć ZSRR miał świetne samoloty, takie chociażby jak Co istotne, longshot nie będzie tylko zwyczajnym nosi- MiG-29 o fenomenalnych właściwościach lotnych, to Amery- cielem pocisków przeciwlotniczych. Zastosowanie sztucznej kanie byli w stanie stworzyć maszyny w technologii stealth. inteligencji pozwoli mu walczyć w powietrzu samodzielnie Przewaga USA w tej dziedzinie nad resztą świata jeszcze na nawet wtedy, gdy pozbędzie się rakiet, bo zostanie wyposa- początku XXI wieku była wręcz gigantyczna. Gdy inne armie żony w uzbrojenie strzeleckie. Specjaliści z DARPA zakła- nie miały ani jednego samolotu o obniżonej wykrywalności dają, że po skończonej misji longshot nie będzie wracał do przez radary, US Air Force dysponowała aż czterema typami bazy. Gdy skończy mu się amunicja, zostanie użyty jako takich maszyn! Najpierw do służby weszły strategiczne bom- dron kamikadze. bowce F-117 Nighthawk i B-2 Spirit, a później myśliwce prze- Jeszcze nie wiadomo, która firma zdobędzie kontrakt na wagi powietrznej F-22 Raptor i wielozadaniowe samoloty dostawę longshota dla US Air Force. Kilka tygodni temu F-35 Lightning II. DARPA ogłosiła, że trzy firmy – General Atomics, Lockheed Martin i Northrop Grumman – otrzymały łącznie ponad WYZWANIA PRZYSZŁOŚCI 20 mln dolarów na opracowanie wstępnych koncepcji drona. Skoro US Air Force cały czas wdrażają do służby samoloty Dopiero na podstawie ich propozycji powstanie terminarz F-35 oraz szykują się do wprowadzenia do linii nowych bom- wejścia longshota do służby.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 66 MILITARIAARMIA / WOJNA / TECHNIKA

Pancerz płytowy oraz ceramiczne kompozyty

Masa 52 t Armata kalibru 125 mm

Szerokość 3,5 m

Czołg pokonuje przeszkody terenowe do 2,7 m wysokości.

ULEPSZANIE KLONÓW Nigeryjczycy kupili w Chinach czołgi podstawowe typu VT-4 i przetestowali je w działaniach bojowych.

TOMASZ OTŁOWSKI

ierwsze miesiące 2021 roku okazały się niezwykle zniszczono lub zdobyto znaczne ilości sprzętu i zaopatrze- udane dla nigeryjskich sił zbrojnych. Ofensywa mi- nia, wyeliminowano też wielu islamskich ekstremistów, litarna podjęta na północy kraju przeciwko bojów- w tym dwóch wysokich rangą komendantów polowych. Do kom z islamistycznej organizacji Boko Haram za- tego sukcesu w znacznym stopniu przyczyniło się nowe Pkończyła się pełnym sukcesem armii. Od stycznia do marca uzbrojenie kupione przez Nigeryjczyków w Chinach w la- rozbito kilkanaście baz i obozów tego ugrupowania, tach 2019–2020, szczególnie przydatne okazały się czołgi

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 67

Napęd: turbo- -sprężynowy silnik dieslowski o mocy 1300 KM

CENA JEDNEGO WOZU TO OKOŁO 5 MLN DOLARÓW

Z wcześniejszym przygotowaniem wóz może pokonywać

Długość 10 m 2,4 m Wysokość przeszkody wodne do 5 m głębokości.

Prędkość 70 km/h (drogowa) 40 km/h (terenowa)

Zasięg operacyjny 500 km NARINCO,PK/DZIAŁ GRAFICZNY NARINCO,PK/DZIAŁ

podstawowe typu VT-4. Warto zauważyć, że nigeryjskie si- VT-4 (niekiedy występujący pod nazwą MBT-3000) to ły zbrojne stały się pierwszym użytkownikiem tych wozów, najnowszy chiński czołg podstawowy trzeciej generacji, który wykorzystał je w działaniach bojowych. Według do- opracowany przez państwowe konsorcjum zbrojeniowe niesień lokalnych mediów ich chrzest bojowy wypadł nad- NORINCO (North Industries Corporation), a wytwarzany zwyczaj pomyślnie i nigeryjska armia jest bardzo zadowolo- przez Inner Mongolia First Machinery Group, jednego na z zakupów sprzętu w Chinach. z głównych producentów czołgów w ChRL. Przeznaczony To bardzo dobra wiadomość dla Pekinu. Efektywne dzia- specjalnie na rynki zagraniczne, konstrukcyjnie wywodzi się łania najnowszych chińskich wozów pancernych na polu z linii zapoczątkowanej przez chińskie wozy typu 90-II z lat walki to nie tylko okazja do zdobycia doświadczeń i prak- dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Wiele rozwiązań tech- tycznych informacji o funkcjonowaniu tego sprzętu, lecz tak- nologicznych i konstrukcyjnych VT-4 zaczerpnięto jednak że szansa na znalezienie kolejnych nabywców na wymagają- z innej maszyny – typu 99A, będącego najnowocześniej- cym międzynarodowym rynku broni pancernej. Jeśli chodzi szym pojazdem pancernym Chińskiej Armii Ludowo- o eksport czołgów podstawowych, konkurencja jest duża, -Wyzwoleńczej (ChAL-W). a Chińczycy w tej dziedzinie stawiają dopiero pierwsze kroki. Co więcej, sukcesy VT-4 w boju mogą skłonić najwyższe SOWIECKIE INSPIRACJE kierownictwo partyjne i wojskowe ChRL do podjęcia decyzji Projekt nowego czołgu zaprezentowano (jeszcze w postaci o wdrożeniu tych maszyn do służby w siłach zbrojnych Pań- modeli) w 2012 roku, a już w 2014 roku powstały egzempla- stwa Środka. rze prototypowe. Te maszyny szybko znalazły zagranicznych

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 68 MILITARIA / TECHNIKA

nabywców i już w 2017 roku pierwsze snym polu walki, także w czasie egzemplarze trafiły do Tajlandii, a trzy TRWAJĄ PRACE działań asymetrycznych. Nie brakuje lata później do Nigerii. Zainteresowa- NAD BEZZAŁOGOWY- jednak doniesień, że GL5 to jedynie nie zakupem co najmniej stu czołgów zaawansowany cyfrowy moduł ostrze- wyraził też w 2019 roku Pakistan, tra- MI SYSTEMAMI gania przed opromienieniem wiązką la- dycyjny nabywca chińskiego sprzętu NAZIEMNYMI, KTÓRE sera (namierzaniem laserowym), zinte- militarnego. growany z automatem sterującym wy- Jak większość chińskich wytworów STANOWIŁYBY RO- rzutniami granatów dymnych. Nie myśli technicznej w dziedzinie uzbroje- DZAJ ASYSTENTA wiadomo również, czy dostarczone Ni- nia, także VT-4 to tak naprawdę klon gerii w 2020 roku pierwsze kilkanaście konstrukcji sowieckiej, w tym przypad- ŻOŁNIERZA LUB egzemplarzy VT-4 miało zamontowany ku rodziny T-72. Dlatego zarówno ODDZIAŁU system GL5, a tym bardziej, czy został ogólny wygląd VT-4, jak i konkretne on wykorzystany w czasie walk z isla- rozwiązania projektowe przypominają te stosowane w rosyj- mistami, czyli takich o charakterze asymetrycznym. skich maszynach. Załoga czołgu składa się z trzech człon- Dodatkowymi środkami zwiększającymi bezpieczeństwo ków: dowódcy, strzelca-działowego i kierowcy-mechanika. załóg wozów typu VT-4 są układy ochrony przed skutkami Stanowisko kierowcy znajduje się w przedniej centralnej użycia broni masowego rażenia oraz systemy przeciwpożaro- części kadłuba, dowódcy – po prawej stronie wieży (z od- we i tłumienia siły eksplozji wewnątrz pojazdu. Komfort żoł- dzielną wieżyczką obserwacyjno-komunikacyjną), a strzelca nierzy zwiększają także klimatyzacja oraz ergonomicznie – w jej lewej części. Innym tradycyjnie sowieckim czy rosyj- wykorzystana przestrzeń w czołgu, co jest niespotykane skim rozwiązaniem konstrukcyjnym jest karuzelowy auto- w oryginalnych sowieckich konstrukcjach. mat ładowania. Zgodnie z zapewnieniami producenta VT-4 posiada zaawansowany komputerowy system kierowania ogniem, BEZPIECZEŃSTWO ZAŁOGI a strzelec i dowódca czołgu dysponują własnymi stabilizo- Popularna karuzelka obsługuje gładkolufową armatę kali- wanymi celownikami termowizyjnymi. Oznacza to, że pod- bru 125 mm, mogącą strzelać klasyczną amunicją czołgową czas walki załoga może działać w trybie „hunter-killer” (przeciwpancerną czy odłamkowo-burzącą), a także kiero- (łowca-zabójca). Dowódca samodzielnie wynajduje wów- wanymi pociskami przeciwpancernymi klasy ATGM (Anti- czas i oznacza cele, przekazuje je następnie strzelcowi, -Tank Guided Missile) typu 9K119 Refleks o zasięgu do a sam szuka kolejnych obiektów wroga do namierzenia. Kie- 5 km, produkowanymi w Chinach na rosyjskiej licencji. rowca czołgu ma do dyspozycji trzy wizjery, w tym jeden Całkowity zapas amunicji różnego typu w wozie (tzw. jed- z noktowizją, a także kamerę cofania. Załoga wozu może nostka ognia) stanowią 22 pociski, a nominalna szybko- używać również termowizji i peryskopowego systemu obser- strzelność automatu ładowania to osiem strzałów na minutę. wacji pola walki, co znacząco zwiększa jej świadomość sy- Dodatkowe uzbrojenie czołgu obejmuje współosiowy do tuacyjną oraz możliwość działania w nocy lub w trudnych działa karabin maszynowy kalibru 7,62 mm oraz zdalnie warunkach atmosferycznych. Dopełnieniem zdolności ope- sterowany moduł bojowy na wieży (przy włazie dowódcy), racyjnych czołgu jest system identyfikacji „swój-obcy” wyposażony w wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru (Identification Friend or Foe – IFF). 12,7 mm. Ochronę i obronę VT-4 zapewnia opancerzenie oparte na EKSPORTOWY POMYSŁ klasycznych rozwiązaniach konstrukcyjnych: pancerz płyto- Zachęceni marketingowym sukcesem czołgu VT-4 Chiń- wy oraz ceramiczne kompozyty, umieszczone głównie na czycy już planują skonstruowanie na bazie jego podwozia przedniej płycie kadłuba i froncie wieży. Czołg doposażono ciężkiego bojowego wozu piechoty (heavy infantry fighting w pancerz reaktywny (Explosive Reactive Armour – ERA) vehicle – HIFV). W zaprezentowanej w 2019 roku koncepcji klasy FY-II rodzimej produkcji, zapewniający ochronę przed takiego pojazdu pancernego (jeszcze bez nazwy własnej) sil- kumulacyjnymi pociskami przeciwpancernymi. Niedawne nik przeniesiono na przód kadłuba, a z tyłu pozostawiono doniesienia (w tym zdjęcia egzemplarzy VT-4 w najnowszej miejsce dla żołnierzy desantu. i najnowocześniejszej wersji dla Pakistanu) sugerują jednak, Uzbrojenie nowego HIFV jest kopią rozwiązań stosowa- że te wozy wyposażono w ostatnią wersję chińskiego FY-IV nych w rosyjskim BMP-3: stanowi je armata kalibru 100 mm ERA, która daje ochronę także przed tandemowymi głowi- wraz ze sprzężonym z nią działkiem 30-milimetrowym. Do- cami kumulacyjnymi. Dodatkowym zabezpieczeniem wieży datkowo, w tylnej części pojazdu (po obu stronach rampy dla są prętowe kosze, zamontowane na jej tyle i bokach. desantu) znajdują się dwa zdalnie sterowane moduły bojowe Czołgi VT-4 wyposażono również w system obrony ak- z wielkokalibrowymi karabinami maszynowymi – 12,7 mm. tywnej typu GL5. Według oficjalnych danych producenta ze- Jak większość chińskich projektów eksportowych, także staw ten zapewnia wysokiej klasy ochronę przed różnego ty- i ten pojazd prawdopodobnie będzie rozwijany dopiero wte- pu pociskami przeciwpancernymi stosowanymi na współcze- dy, gdy znajdą się zagraniczni nabywcy.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA PATRONAT HONOROWY PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ ANDRZEJA DUDY BALT MILITARY EXPO 16. BAŁTYCKIE TARGI MILITARNE

IX MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWO – TECHNICZNA NATCON

online

GDAŃSK 20–22 KWIETNIA 2021 WWW.BALTMILITARY.PL 70 MILITARIA / PRZEKRÓJ

Potez VIII

Polska zamówiła jeden egzemplarz w 1924 roku. Po badaniach uznano, że z powodu delikatnej konstrukcji i nie najlepszego silnika samolot Potez VIII nie nadaje się na maszynę szkolną. W 1925 roku przekazano go Lidze Obrony Powietrznej Państwa.

Potez XV Potez XVA2 Potez VIII  Masa całkowita – 1950 kg  Masa całkowita Dwupłatowiec rozpoznawczo-  Masa użyteczna – 463 kg – 555–562 kg -bombowy o konstrukcji drew-  Długość – 8,7 m  Masa użyteczna – 225 kg nianej był używany w eska-  Rozpiętość – 12,68 m  Długość – 5,27 m drach liniowych. Do Polski  Wysokość – 3,2 m  Rozpiętość – 8 m dostarczono z Francji  Silnik – Lorraine-Dietrich 12B  Wysokość – 2,5 m 170 samolotów zamówionych o mocy nominalnej 400 KM  Silnik – Anzani 6Ab w latach 1923–1924,  Załoga – 2 osoby o mocy 70 KM a 135 wyprodukowano  Uzbrojenie – 3 karabiny maszy-  Załoga – 2 osoby w kraju. Potezy XV wycofano nowe kalibru 7,7 mm, bomby  Uzbrojenie – brak ze służby w 1937 roku. o masie do 125 kg Czas potezów Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku najliczniejszymi samolotami w polskim lotnictwie wojskowym były maszyny francuskie.

pierwszej połowie lat dwudziestych była Francja, gdzie działała Polska Wojsko- liczbie egzemplarzy do naszego lotnictwa WXX wieku Polska stanęła przed kowa Misja Zakupów. Kupiono tam lub zbudo- wojskowego. Licencyjne samoloty Poteza niecznością unowocześnienia i rozbudowy wano na francuskiej licencji około 2 tys. dostarczyli dwaj producenci: najstarsza lotnictwa wojskowego. Brak własnych kon- samolotów. Największym beneficjentem polska wytwórnia lotnicza Zakłady Mecha- strukcji wymusił, począwszy od 1923 roku, tej kooperacji stała się firma Société des niczne Plage i Laśkiewicz, która powstała import gotowych samolotów, który szybko Aéroplanes Henry Potez. Polska była zain- w 1921 roku w Lublinie, oraz działająca od zastąpiono produkcją licencyjną. Głównym teresowana czterema typami jej maszyn, 1923 roku Podlaska Wytwórnia Samolotów partnerem Polski w modernizacji lotnictwa z których trzy ostatecznie trafiły w dużej w Białej Podlaskiej.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 71

Potez XXV

Potez Potez XXVIIA2 W 1927 roku podpisano  Masa całkowita – 1905 kg pierwszą umowę na ostatni XXVII  Masa użyteczna – 470 kg samolot liniowy Poteza.  Długość – 8,7 m Z Francji dostarczono Wojsko Polskie kupiło wersję  Rozpiętość – 12,94 m 45 maszyn Potez XXV, rozwojową samolotu  Wysokość – 3,4 m a następnych 275 komplet- Potez XV. W latach 1924  Silnik – Lorraine-Dietrich 12B nych i 25 w częściach wypro- i 1927 zamówiono we Francji o mocy nominalnej 400 KM dukowano w Polsce w latach 90 maszyn Potez XXVII,  Załoga – 2 osoby 1927–1932. Użyto ich w woj- a kolejne 155 wyprodukowa-  Uzbrojenie – 1 karabin maszynowy kali- nie z Niemcami. no do połowy 1927 roku bru 7,7 mm, 2 karabiny maszynowe kali- w kraju. Ostatni raz użyto ich bru 7,92 mm, bomby o masie do 200 kg Potez XXVB2 we wrześniu 1939 roku. (z ograniczonym uzbrojeniem obronnym)  Masa całkowita – 2510 kg  Masa użyteczna – 1103 kg  Długość – 9,2 m  Rozpiętość – 14,2 m Polskie lotnictwo  Wysokość – 3,5 m wojskowe używało  Silnik – Lorraine-Dietrich 12Eb o mocy nominalnej 450 KM kilkunastu wersji  Załoga – 2 osoby WRÓBEL TADEUSZ OPRAC. MD/DZIAŁ GRAFICZNY GRAF. samolotu Potez XXV  Uzbrojenie – 3 karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm, bomby o masie do 488 kg

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 72 ARMIA / WOJNA

STRATEGIE / ZAGROŻENIA

Niemałe zainteresowanie kryptowalutami przejawiają władze państw byłego ZSRR. Jedna z czołowych platform handlu bitcoinami na świecie funkcjonuje w Armenii i umożliwia łatwą wy- mianę dramów ormiańskich (AMD) na BTC. Na zdjęciu re- klama bitcoinów na ulicy w Erywaniu NIEBEZPIECZNE BITCOINY Zainteresowanie kryptowalutami na całym świecie wzrasta. Okazuje się, że coraz częściej mają one wpływ na poziom bezpieczeństwa międzynarodowego.

ROBERT SENDEK ANTON VAGANOV/REUTERS/FORUM ANTON

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 73

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 74

edia w ostatnich tygodniach międzynarodową sankcji, sprawiła, że znajduje donosiły o osobliwym zjawi- się on w specyficznej sytuacji politycznej i go- sku, jakie można zaobserwo- spodarczej. Kraj ten przez wiele lat nie miał moż- wać w Iranie. Otóż w wielu liwości eksportowania swoich bogactw natural- miastach tego kraju, a także nych: ropy naftowej i gazu ziemnego. Był w dona obszarach wiejskich, do- datku odcięty od światowego (w głównej mierze szło do prawdziwej katastrofy energetycznej. Zapo- zachodniego) systemu bankowego. Efektem są trzebowanie na energię było tak duże, że zaczęło do- trudności gospodarcze, z których bez pieniędzy chodzić do awarii i trzeba było ograniczyć jej dosta- nie tak łatwo wybrnąć. Mwy. W efekcie irańskie miasta w ciągu dnia odcinane W drugiej dekadzie XXI wieku okazało się, że są od prądu, co ze względu na przymuso- dobrym źródłem dochodów może być we przestoje w przedsiębiorstwach odbija tzw. kopanie kryptowaluty. Aby zachę- się na gospodarce. Nocami natomiast uli- cić potencjalnych inwestorów, rząd ce miast toną w ciemnościach, co budzi w Teheranie sformalizował procedurę obawy przed wzrostem przestępczości. tworzenia kopalni bitcoinów, wprowa- Rząd w Teheranie oskarżył o powtarzają- dzając system licencji. Uruchomił po- ce się blackouty elektryczne rosnące nadto specjalne strefy gospodarcze, w tym kraju jak grzyby po deszczu tzw. AMIR HOSSEIN w których obowiązują preferencyjne kopalnie bitcoinów. Podjął również decy- SAEEDI NAEINI, szef (tj. dotowane przez państwo) ceny prą- zję o likwidacji wielu z nich, choć sam ICT Guild Organiza- du elektrycznego. Skutkiem był gwał- tion: „Nasze badania wcześniej… zachęcał do ich tworzenia. pokazują, że przemysł towny wzrost zainteresowania świato- związany z kopaniem wych graczy wytwarzaniem kryptowa- LEPSZY OD ROPY kryptowalut może luty w Iranie, gdyż koszty energii przynieść gospodarce Długotrwała izolacja Iranu, wynika- Iranu dodatkowo elektrycznej należały tu do najniższych jąca z nałożonych przez wspólnotę 8,5 mld dolarów”. na świecie. Na inwestowanie w ten sek-

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / ZAGROŻENIA 75

Centrum danych firmy BitRiver świadczącej usługi w zakresie wydobywania kryptowalut w mieście Brack w obwodzie irkuckim. Rosja, 2 marca 2021 roku DOCHODY UZYSKANE Z KOPALNI BITCOINÓW ZNALEZIONYCH PRZEZ

SŁUŻBĘ BEZPIECZEŃSTWA UKRA- MAXIM SHEMETOV/REUTERS/FORUM INY M.IN. W KIJOWIE I CZERKA- SACH PRZEKAZYWANO DO DO- NIECKA I ŁUGAŃSKA, GDZIE SŁU- ŻYŁY NP. DO FINANSOWANIA LO- KALNYCH ODDZIAŁÓW ZBROJNYCH

tor irańskiej gospodarki zdecydowali się m.in. Chińczycy. tryczną stał się w tym kraju sprawą pierwszoplanową, a wła- Z okazji próbowali skorzystać praktycznie wszyscy: media dze zdecydowały się zaostrzyć kurs i próbują likwidować donosiły, że kopalnie powstawały nawet w meczetach, gdyż nielicencjonowane kopalnie. prąd jest tam dostarczany przez państwo bezpłatnie. O tym, jak opłacalna jest ta działalność dla kraju, mówił w styczniu WIĘCEJ NIŻ ARGENTYNA 2020 roku serwisowi Bitcoin.com Amir Hossein Saeedi O tym, że problem prądu zużywanego na potrzeby pro- Naeini, szef lokalnej organizacji telekomunikacyjnej ICT dukcji bitcoinów jest na skalę światową, przekonują wyniki Guild Organization: „Nasze badania pokazują, że przemysł badań brytyjskich naukowców. Centrum do spraw Alterna- związany z kopaniem kryptowalut może przynieść gospodar- tywnych Finansów z Uniwersytetu w Cambridge dokonało ce Iranu dodatkowo 8,5 mld dolarów”. Oprócz bezpośred- obliczeń, z których wynika, że w 2020 roku zużycie na świe- nich zysków z kopania bonusem jest uzyskanie w postaci bit- cie energii elektrycznej przeznaczonej na ten cel wyniosło coinów wygodnego sposobu rozliczeń transgranicznych. Ma 121 terawatogodzin (TWh). To nieco więcej niż w ciągu te- to ogromne znaczenie w sytuacji, gdy Amerykanie wciąż nie go czasu wykorzystała na własne potrzeby Argentyna. Ze- zdjęli z Iranu sankcji. Tymczasem problem z energią elek- brane przez brytyjskich uczonych dane wskazują ponadto, że

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 76 STRATEGIE / ZAGROŻENIA

KOPANIE KRYPTOWALUTY zużycie energii na ten cel nieustannie rośnie.W ciągu 2020 roku zwiększyło się ono aż o 80%! W CORAZ WIĘKSZYM W efekcie funkcjonowanie kopalni prowadzi do dużego wzrostu zapotrzebowania na energię elek- tryczną oraz znaczącego obciążenia lokalnych sie- STOPNIU WPŁYWA NA ci, to zaś w konsekwencji przekłada się na więk- szą ilość awarii i trudności w dostępie do zasilania BEZPIECZEŃSTWO elektrycznego. Kopanie kryptowaluty zatem w coraz większym stopniu wpływa na bezpie- ENERGETYCZNE NIE- czeństwo energetyczne niektórych krajów, a także na globalny klimat, m.in. za sprawą zwiększonego KTÓRYCH KRAJÓW, zużywania zasobów planety. Bill Gates w rozmowie z „New York Timesem” podsumował to stwierdzeniem: „Bitcoin zużywa na A POPRZEZ ODDZIAŁY- jedną transakcję więcej energii elektrycznej niż jakakolwiek inna znana ludzkości metoda”. I nawet WANIE ŚRODOWISKOWE jeśli, jak oceniają naukowcy z Cambridge, około 40% energii zużywanej na kopanie bitcoinów może RÓWNIEŻ NA GLOBALNY powstawać przy wykorzystaniu odnawialnych źró- deł energii, to i tak problemem pozostaje wzrasta- KLIMAT, M.IN. ZA SPRA- jąca emisja do atmosfery CO2 z całej reszty.

LEGALNIE I W UKRYCIU WĄ ZWIĘKSZONEGO Bitcoin to tzw. waluta cyfrowa, która nie jest wydawana ani drukowana przez żaden bank cen- ZUŻYWANIA ZASOBÓW tralny, lecz w pewnym sensie powstaje w sposób wirtualny podczas operacji komputerowych. Cały PLANETY ten proces nosi w języku angielskim nazwę „mining”, od której w języku polskim utworzono ter- miny „kopanie” lub „wydobywanie”. Aby opero- wać cyfrową walutą potrzebne jest konto. Jest ono cy działa wiele takich obiektów, a miejscowa in- anonimowe, tj. nie zakłada przypisania do kon- frastruktura nie jest przystosowana do przesyłu kretnej osoby. Ponieważ w procesie weryfikowa- dużych ilości energii elektrycznej, przepis na ka- nia poszczególnych transakcji oraz ich zapisywa- tastrofę gotowy. nia korzysta się z rozbudowanych technologii Kopanie bitcoinów jest przy tym interesem nie- kryptograficznych (szyfrujących), wobec bitcoina zwykle intratnym. Wystarczy wspomnieć, że stosuje się określenie „kryptowaluty”. Choć bitco- w lipcu 2010 roku jeden bitcoin kosztował zaled- in jest najpopularniejszy, istnieją także inne walu- wie 5 centów, a w połowie marca 2021 roku już BILL GATES, współza- ty cyfrowe, a aspiracje do tworzenia własnych ma- ponad 50 tys. dolarów! Wzrost jest niewiarygodny łożyciel Microsoftu: ją również rządy niektórych krajów. i najprawdopodobniej nie jest to wcale koniec. „Bitcoin zużywa na jedną transakcję Mocno rzecz upraszczając, kopanie polega na Kryptowaluta poza konkretną wartością finanso- więcej energii elek- tym, że komputer otrzymuje do wykonania wą ma również inne zalety. Przede wszystkim – trycznej niż jakakol- skomplikowane zadanie matematyczne. Gdy je w odróżnieniu od oficjalnych środków płatniczych, wiek inna znana ludzkości metoda”. rozwiąże, otrzymuje nagrodę w postaci cyfro- takich jak dolar, złotówka czy euro – bitcoin pozo- wych zapisów, czyli jednostek kryptowaluty. Je- staje niezależny od tzw. czynników oficjalnych. Ża- śli ktoś chce zwiększyć szanse otrzymania na- den bank centralny nie wpływa na jego kurs (nie grody, musi mieć tych komputerów jak najwięcej można zatem go dodrukować), co oznacza, że jest i to o najlepszych parametrach obliczeniowych. on niezależny od decyzji polityków. Maszyny łączy się ze sobą – powstają całe kom- Wszystkie te czynniki sprawiły, że bitcoinami binaty. Oczywiste jest, że taka kopalnia ma nie- interesuje się wiele osób i środowisk. Oprócz in- małe potrzeby energetyczne. Jeśli w danej okoli- stytucji oficjalnych, takich jak firmy, banki czy

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 77

korporacje, są to również ugrupowania związane ze sferą starczanym przez Gazprom gazem, ale Rosjanie domagają nielegalną, organizacje przestępcze, mafie i reżimy, które wi- się zapłaty za niego nie od władz Naddniestrza, lecz od… dzą w tym doskonały środek zabezpieczenia swoich finan- Kiszyniowa i to w sytuacji, gdy Mołdawia jest w konflikcie sów, a ponadto niezły sposób na pranie brudnych pieniędzy ze zbuntowaną republiką i nie ma żadnych narzędzi wpły- czy przerzucanie ich przez granice w bezpieczny, nieopodat- wania na Tyraspol. Działalność kopalni kontroluje w Nad- kowany oraz niekontrolowany sposób. Operowanie krypto- dniestrzu holding Sheriff należący do miejscowego oligar- walutami bardzo ułatwia dokonywanie transgranicznych chy, Wiktora Guszana. operacji finansowych pozostających poza kontrolą jakiejkol- Inwestowaniem w lokalny rynek kryptowaluty zaintereso- wiek instytucji centralnej. wani są Rosjanie. W rozwój kopalni zaangażował się np. Igor Ważnym impulsem do rozwoju całego przemysłu wydo- Czajka, syn byłego prokuratora generalnego Rosji, Jurija bywczego są lokalne ceny energii elektrycznej – im niższe, Czajki. Lokalne władze, widząc w tym szansę na profity – tym lepiej. Przykład Iranu z bardzo niskimi cenami prądu nie tylko finansowe, lecz także i polityczne – wprowadziły jest dość wymowny. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym rozwiązania prawne stwarzające preferencyjne warunki dla rozwojowi tego biznesu są lokalne uregulowania prawne. Rosjan chcących zainwestować w ten rynek w republice. Rząd Indii, na przykład, który zamierza utworzyć własną Efektem jest prawdziwy boom na taką działalność w Nad- kryptowalutę, rozważa wprowadzenie na terenie kraju całko- dniestrzu, które zyskało nawet wątpliwą sławę pierwszej witego zakazu obrotu wirtualnymi środkami, a ich posiada- kryptorepubliki na świecie. nie, pozyskiwanie i transfer mają być sankcjonowane karnie. Zupełnie inny jest przykład Abchazji, kolejnego nieuznawa- Jednocześnie w wielu krajach wciąż jeszcze nie dokonano nego na arenie międzynarodowej państewka, które powstało prawnego uregulowania rynku kryptowalut. Są też i takie, na gruzach ZSRS. Władze w Suchumi poszły w zupełnie które stosują regulacje sprzyjające jego rozwojowi, chcąc w odmiennym kierunku, bo infrastruktura jest tu inna niż niejako przy okazji uszczknąć kawałek tego tortu dla siebie. w Naddniestrzu. Niskie ceny prądu doprowadziły do gwałtow- W Kirgistanie po okresie chaosu prawnego w ostatnich mie- nego rozwoju kopalni bitcoinów, to zaś przełożyło się na chro- siącach zalegalizowano kopalnie, wprowadzając przy tym niczne w ostatnim czasie kłopoty z energią elektryczną. specjalną taryfę dla wykorzystywanej w nich energii elek- O ile Naddniestrze energii elektrycznej ma na tyle dużo, że trycznej w wysokości dodatkowych 15%. eksportuje ją do Mołdawii i Ukrainy, o tyle Abchazja ma problem zarówno z samą produkcją prądu, jak i z przestarzałą W MĘTNEJ WODZIE oraz niewydolną siecią przesyłową. Tymczasem wskutek Zalety kopania kryptowalut budzą zainteresowanie zwłasz- działania kopaczy zużycie prądu wzrasta w republice niemal cza w tych częściach świata, które mają skomplikowaną lub o 20% rocznie. Efektem są coraz częstsze awarie sieci i poża- nieuregulowaną sytuację międzynarodową i wewnętrzną. Już ry stacji trafo, w rezultacie czego stołeczne Suchumi regular- w 2016 roku prasa informowała o tym, że takie zapędy zdra- nie pozostaje bez prądu. Władze wprawdzie wypowiedziały dzają np. władze tzw. ludowych republik na wschodzie Ukra- wojnę nielegalnym kopalniom, wprowadzając obowiązujący iny. To obszary na poły samodzielne, znajdujące się w specy- do połowy 2021 roku tymczasowy zakaz kopania, dokonując ficznym położeniu gospodarczym i finansowym, jako że nie są inspekcji i zamykając wykryte kopalnie, jest to jednak walka uznawanymi podmiotami prawa międzynarodowego. O tym, z wiatrakami: po zamknięciu jednej farmy powstają inne, do- że ludowe republiki w Donbasie rzeczywiście są zaintereso- łączane do sieci elektrycznej najczęściej w sposób nielegalny, wane produkcją bitcoinów, świadczą nie tylko oficjalne deba- a ich właściciele nie płacą za zużyty prąd i na nowo obciąża- ty, lecz także dane zebrane przez Służbę Bezpieczeństwa ją sieć elektryczną. Rozwiązanie tego problemu wcale nie bę- Ukrainy. Zdaniem tamtejszych śledczych, kryptowaluty stano- dzie łatwe, jeśli się weźmie pod uwagę rosnące ceny bitcoina wią jeden z ważnych mechanizmów służących przekazywaniu z jednej strony, z drugiej zaś – poziom przeciętnych zarobków środków do Donbasu. Kopalnie bitcoinów znaleziono m.in. w republice oraz niskie ceny energii elektrycznej. w Kijowie i Czerkasach. Uzyskane z nich dochody przekazy- Wszystko wskazuje na to, że niezależnie od kraju problem wano do Doniecka i Ługańska, gdzie – jak wyjaśniała Służba blackoutów wywoływanych kopaniem bitcoinów długo jesz- Bezpieczeństwa Ukrainy – służyły m.in. do finansowania lo- cze pozostanie nierozwiązany. Nawet jeśli wprowadzi się tak kalnych oddziałów zbrojnych. radykalne działania, jak ma to miejsce w Iranie, gdzie rząd Niemałe zainteresowanie kryptowalutami przejawiają na przełomie roku zamknął ponad 1,6 tys. kopalni, również również władze innego quasi-państwa z terenów byłego tych legalnych. Zwłaszcza że w tym wypadku, jak twierdzą ZSRS: Naddniestrza. Tu sytuacja jest o tyle specyficzna, że sceptycy, ich działalność stała się dla władz tego kraju do- republika ma energię elektryczną praktycznie… za darmo. godną wymówką usprawiedliwiającą chociażby wieloletnie Otóż działające na jej potrzeby elektrownie zasilane są do- zapóźnienia w modyfikacji sieci energetycznej.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 78 ARMIASTRATEGIE / WOJNA / BLISKI WSCHÓD

iedobrze zaczął się 2021 rok Trwająca od kilku lat gie sobie obozy wykorzystują ten kon- dla umęczonych wojną flikt do osiągnięcia własnych celów i in- mieszkańców Jemenu. Ży- wojna w Jemenie już teresów geopolitycznych wobec regionu. wiołowo rozwijająca się pan- dawno zniknęła Ndemia koronawirusa oraz regionalne za- BRAK NADZIEI NA POPRAWĘ wirowania strategiczne i militarne pogrą- z czołówek serwisów Kiedy w marcu 2015 roku arabska ko- żają ten kraj w coraz większym chaosie. informacyjnych. alicja pod wodzą Arabii Saudyjskiej roz- Dodatkowym ciosem stało się faktyczne Tymczasem mieszkańcy poczęła w Jemenie operację militarną, fiasko międzynarodowych działań dy- formalnie mającą na celu przywrócenie plomatycznych prowadzonych pod egidą tego kraju zostali legalnego rządu, nikt nie przewidywał, Organizacji Narodów Zjednoczonych skazani na życie w piekle że ten konflikt potrwa tak długo. Sytu- (ONZ). Trudno jednak oczekiwać inne- acja strategiczna w regionie od kilku lat go przebiegu wydarzeń w sytuacji, gdy niekończącego się pozostaje w zasadzie bez zmian. Szyic- trwający już siódmy rok konflikt militar- konfliktu. ki, proirański Ruch Huti (lepiej znany ny stał się klasyczną wojną zastępczą w tym kraju jako Ansar Allah – Stronni- (proxy war) prowadzoną przez cy Boga lub po prostu zajdyci) dwa regionalne mocarstwa – kontroluje niemal całą północ Islamską Republikę Iranu oraz kraju oraz znaczną część jego Arabię Saudyjską. Te dwa wro- centrum. Przeciwnicy Hutich – Zakładnik sunniccy zwolenni- cy prezydenta Abd Rabbuha Mansura Hadiego, wspierani geopolitycznej przez prosaudyjską koalicję – kontrolują południowe i wschodnie prowincje Je- menu. Uznany na arenie międzynarodo- wej rząd coraz częściej wchodzi jednak gry w konflikt z separatystami z południa, popieranymi m.in. przez Zjednoczone Emiraty Arabskie (ZEA). TOMASZ Zwalczając rebelię Hutich, separaty- OTŁOWSKI ści domagają się równocześnie przy- wrócenia suwerenności dla południowych prowincji i prze- kształcenia kraju w konfederację. Jakby tego było mało, na chaosie wojny korzystają także islamscy radykałowie – za- równo ci z Al-Kaidy Półwyspu Arabskiego, jak i z lokalnego wilajetu (prowincji) Państwa Islamskiego. Tam gdzie nie się- ga siła militarna żadnego z tych ośrodków, rządzą zaś zwykli watażkowie, bandyci lub przemytnicy, a w ostateczności ple- mienne albo klanowe milicje. Wszystko to sprawia, że w Je- menie, zwłaszcza na odległej i trudno dostępnej prowincji, trwa permanentna anarchia. Najgorsze jednak jest to, że nie ma nadziei na zmiany. Ope- racje zbrojne w wojnie jemeńskiej już kilka lat temu przybrały charakter pozycyjny, a działania bojowe stron opierają się na atakach rakietowych i z użyciem dronów (Ruch Huti) lub nie zawsze precyzyjnych uderzeniach lotniczych (koalicja). Ani jedna, ani druga strona nie jest jednak w stanie uzyskać przewagi strategicznej. Jednym z gorących miejsc, o które toczą się

Największa aktywność operacyjna ma miejsce w zaledwie kilku kluczowych regionach kraju, gdzie jedna lub druga strona prowadzi od czasu do czasu ograniczone w skali operacje ofensywne. Na zdjęciu prorządowy bo- jownik w prowincji Marib oczekuje na atak przeciwnika. nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 79

walki, jest bogata w złoża ropy naftowej i gazu ziemnego pro- prehensive Plan of Action, czyli „Wspólny całościowy plan wincja Marib, położona w centralnej części Jemenu. Była ona działania”) z 2015 roku o ograniczeniu irańskiego programu już areną zażartych starć sił saudyjsko-rządowych z oddziała- atomowego w zamian za zniesienie sankcji nałożonych na Iran mi Hutich w latach 2015–2016. W późniejszym okresie front – zaostrzyli retorykę i podjęli szereg działań jawnie naruszają- ustabilizował się i region stał się azylem dla setek tysięcy cych literę tej umowy. uchodźców z opanowanych przez szyitów regionów kraju. Szybko postępujące pogorszenie relacji z Zachodem – głów- Spokój w Marib wydawał się na tyle trwały, że lokalne władze nie w kontekście programu nuklearnego, ale też działań Tehe- postanowiły rozpocząć budowę w stolicy prowincji międzyna- ranu w Syrii, Iraku i właśnie w Jemenie – sprawiło, że proirań- rodowego portu lotniczego. Trzeba było to jednak odłożyć, skie ugrupowania w regionie bliskowschodnim zwiększyły a złudzenie spokoju prysło niczym bańka mydlana, gdy w lu- swą aktywność. W odniesieniu do Jemenu przekłada się to na tym 2021 roku Huti podjęli zażartą ofensywę właśnie w tej podjęcie przez Hutich ofensywy w Marib i faktyczne zerwanie części Jemenu, położonej zaledwie 130 km od stolicy. przez nich politycznych konsultacji z ONZ na temat warunków zawieszenia broni oraz negocjacji pokojowych z rządem prezy- TUTAJ NIE BIORĄ JEŃCÓW denta Hadiego. Co gorsza, może to również oznaczać koniec Wybór Marib jako miejsca kolejnej dużej ofensywy zajdy- nieformalnych rozmów prowadzonych w styczniu i lutym 2021 tów jest o tyle dziwny, że stacjonują tam znaczne siły wierne roku przez delegatów Hutich bezpośrednio z Amerykanami rządowi prezydenta Hadiego oraz liczne jednostki państw i Saudyjczykami. Konsultacje te dawały nadzieję na przełama- arabskich wchodzące w skład koalicji saudyjskiej. Być może nie dyplomatycznego impasu w kwestii jemeńskiej. liderzy Ruchu Huti liczyli na czynnik zaskoczenia, a może ich Zmiana władzy w Waszyngtonie, choć pozornie niezwiąza- celem było odwrócenie uwagi przeciwników od innych aspek- na z regionem, miała istotny wpływ na aktualną sytuację poli- tów. Warto jednak pamiętać, że zajęcie całej prowincji Marib, tyczną i militarną w Jemenie. Nowa administracja USA już na będącej kluczem do przejęcia kontroli nad centrum kraju, początku swego urzędowania podjęła decyzje mające bezpo- z pewnością umocniłoby politycznie Hutich, a w wymiarze średni wpływ na wojnę jemeńską, jak choćby wstrzymanie po- militarnym zapewniłoby szyitom dogodne pozycje wyjściowe mocy wojskowej dla Arabii Saudyjskiej czy ograniczenie do dalszych działań na południowych i wschodnich kierunkach współpracy wywiadowczej. Prezydent Joe Biden zapowiedział operacyjnych. też rewizję olbrzymich zakupów uzbrojenia poczynionych Niezależnie od motywacji i kalkulacji utknęli w Marib, pro- przez Saudów w Stanach Zjednoczonych pod koniec kadencji wadząc krwawe walki w trudnym terenie. Ich sytuację pogar- Donalda Trumpa. Kroki te utrudniają działania Arabii Saudyj- sza to, że miejscowa, w większości sunnicka, ludność uważa skiej w Jemenie, pogarszając jej i tak niekorzystną sytuację szyitów z północy za barbarzyńców i bez względu na swój, strategiczną. Problem w tym, że osłabianie Królestwa Saudów często krytyczny, stosunek do obalonych władz w Sanie i arab- oznacza równoczesne umacnianie pozycji Iranu. Ofensywa skich interwentów stawia Hutim zażarty opór. Już po pierw- Hutich w Marib może być właśnie próbą wykorzystania osła- szych kilku tygodniach operacji straty ich oddziałów liczone bienia pozycji Rijadu. były w setkach poległych i tysiącach rannych. Druga strona też ponosi znaczne straty, a starcia są naprawdę zażarte – w tej SKAZANI NA ŻYCIE W PIEKLE wojnie nie bierze się bowiem jeńców i nie przestrzega między- Dla zwykłych Jemeńczyków ważniejsze od wielkiej polityki

narodowego prawa wojny. jest jednak to, że wznowienie wojny oznacza gwałtowne pogor- ALI OWIDHA/REUTERS/FORUM szenie i tak już złej sytuacji humanitarnej w kraju. Eskalacja POLITYCZNY EFEKT DOMINA walk w prowincji pełnej uchodźców, do tego prowadzonych Motywy działań jemeńskich szyitów mogą stać się jednak w porze zimowej, sprawiła, że po raz bardziej zrozumiałe, kiedy umieści się je w szerszym kontek- kolejny w ostatnich latach ście geopolityki regionu. Operacje militarne i polityka Hutich Jemen znalazł się od dawna są podyktowane nie tyle ich własnymi interesami, ile celami strategicznymi Teheranu. Ofensywa w Marib nie na- stąpiła w przypadkowym momencie. Irańczycy – roz- czarowani brakiem woli nowego prezydenta USA, Joego Bidena, do natychmiastowe- go i bezwarunkowego powrotu Amerykanów do porozumie- nia JCPOA (Joint Com-

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 80 STRATEGIE / BLISKI WSCHÓD HANI MOHAMMED/AP/EAST NEWS HANI MOHAMMED/AP/EAST

Arabia Gwardziści i Huti niosą trumnę z ciałem Saudyjska swojego towarzysza, który zginął w nie- Oman dawnych walkach z siłami rządu Jemenu. Sana, 2 marca 2021 roku

Sada TRWAJĄCY JUŻ SIÓDMY ROK KONFLIKT MILITAR- Morze Jemen Czerwone Say’un Sana NY W JEMENIE STAŁ SIĘ

Dhamar Morze KLASYCZNĄ WOJNĄ ZA- Arabskie STĘPCZĄ PROWADZONĄ Erytrea Aden PRZEZ DWA REGIONALNE Zatoka Adeńska MOCARSTWA – ISLAM- Dżibuti SKĄ REPUBLIKĘ IRANU

Etiopia Somalia ORAZ ARABIĘ SAUDYJSKĄ

w ścisłej czołówce państw świata zagrożonych humanitarną he- potrzeby sfinansowania bieżącej pomocy humanitarnej (przede katombą. Tylko w samej Marib walki zmusiły w lutym i marcu wszystkim żywnościowej) dla tego kraju. Wbrew oczekiwa- 2021 roku dziesiątki tysięcy ludzi do opuszczenia miejsca za- niom udało się zdobyć zaledwie 1,7 mld dolarów. Sekretarz ge- mieszkania, często i tak tymczasowego. W całym kraju, ze neralny ONZ António Guterres nie krył rozczarowania i frustra- względu na wznowione działania wojenne i związane z tym cji, kiedy w ostrych słowach komentował efekty przeprowadzo- utrudnienia w dystrybucji zagranicznej pomocy materialnej, nego wirtualnie spotkania donatorów. Na przykład Niemcy czy głód ponownie zajrzał w oczy milionom Jemeńczyków. Eksper- Amerykanie wyasygnowali zaledwie po około 200 mln. Para- ci ONZ alarmują, że jeśli sytuacja szybko nie wróci do względ- doksalnie, najwięcej (około 430 mln) przeznaczyli na pomoc nej normy, to śmierć głodowa może zagrozić milionom ludzi, dla Jemenu Saudowie, którzy w największym chyba stopniu w tym kilkuset tysiącom dzieci. Skala tych danych przeraża przyczynili się do obecnego kryzysu humanitarnego w tym kra- i szokuje, ale zarówno Huti, jak i ich przeciwnicy zdają się nie ju. Jemen wciąż jest zatem zakładnikiem geopolitycznej gry to- zwracać na nie uwagi. czącej się między sunnickimi Arabami a szyickimi Irańczyka- Co gorsza, przedłużająca się wojna sprawiła, że Jemen już mi. W takiej skomplikowanej sytuacji niezwykle trudno znaleźć dawno zniknął z czołówek serwisów informacyjnych. Świat nie miejsce dla skutecznych i trwałych działań dyplomatycznych, zauważa dramatu jego mieszkańców. Na początku marca 2021 wojna trwa więc w najlepsze. A największym jej przegranym są roku ONZ zorganizowała konferencję darczyńców, której celem zwykli ludzie – mieszkańcy Jemenu, skazani na życie w piekle było zebranie co najmniej 3,85 mld dolarów amerykańskich na niekończącego się konfliktu.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA

polska-zbrojna.pl

źródło wiedzy o uzbrojeniu, taktyce pola walki i szkoleniach

ZAMÓW PRENUMERATĘ TEL. +48 261 849 494 Wojsko Polskie Wasza siła – Nasze bezpieczeństwo

Polecam! Krzysztof Wilewski, redaktor wydawniczy 82

Motor napędzający przemoc Demokratyczna Republika Konga, mimo wsparcia międzynarodowych misji pokojowych, od lat nie może uporać się z przemocą ze strony niezliczonych grup zbrojnych.

ROBERT CZULDA

iemal każdego tygodnia lokalne media donoszą go (założonego w 1925 roku), będącego schronieniem dla po- o zabójstwach, napadach czy porwaniach ludzi nad połowy światowej populacji goryli górskich. Uchodzi w Demokratycznej Republice Konga (DRK). Na jednak za miejsce niezwykle niebezpieczne, co potwierdzają czołówkach światowych gazet ten pogrążony chociażby wydarzenia ze stycznia tego roku, kiedy to w za- Nw chaosie kraj pojawia się jednak głównie za sprawą takich sadzce zginęło sześciu strażników parku. Łącznie przez ostat- wydarzeń jak śmierć dyplomaty. 22 lutego 2021 roku w ataku nie 20 lat życie straciło ponad 170 ochroniarzy tego rezerwatu na konwój z pomocą humanitarną Światowego Programu Żyw- przyrody. W DRK, szczególnie w tej części kraju, od dawna nościowego zginął nie tylko Luca Attanasio (od 2017 roku szef działają zarówno grupy paramilitarne, mające ambicje poli- włoskiej misji w stołecznej Kinszasie, a od 2019 roku ambasa- tyczne, jak i zwykli bandyci, dla których porywanie osób i kra- dor Włoch), lecz także lokalny kierowca i funkcjonariusz wło- dzieże to główne formy zarobkowania. Niektóre grupy starają skich karabinierów. Nie ma pewności co do tego, kto dokonał się uzyskać kontrolę nad terytorium, żeby zapewnić sobie moż- zamachu, ani jakie były cele napastników. liwość wydobywania niezwykle cennych surowców, w tym cy- Wirunga, gdzie przeprowadzono atak – położona w prowin- ny, wolframu, tantalu i złota. Na tym terenie działają również cji Kiwu Północne, blisko granicy z Rwandą i Ugandą – po- kłusownicy, a także dżihadyści współpracujący z tzw. Pań- wszechnie znana jest z najstarszego w Afryce parku narodowe- stwem Islamskim (IS).

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / AFRYKA 83

W połowie marca nieznani sprawcy uprowadzili 16 rybaków na Jeziorze Alberta, znajdującym się na granicy pomiędzy DRK a Ugandą. Od listopada 2020 roku pojawiają się też doniesienia o wy- muszaniu na cywilach podatku – jeśli miejscowi rolnicy chcą uprawiać kakaowce, muszą płacić bandytom haracz. Dzisiejsza przemoc to w dużym stopniu pozo- stałość po trwającej w latach 1997–2003 wojnie domowej, która doprowadziła do śmierci 5 mln osób. W jej trakcie powstały niezliczone grupy paramilitarne. Jak wyjaśnia zajmujący się tym państwem ekspert Peer Schouten z Duńskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (Danish Institute For International Studies), „z czasem zbrojna mobilizacja stała się celem samym w sobie – by zarobić, by zdobyć władzę lub po prostu jakoś radzić sobie z chaosem. Wiele istniejących grup połączyło się, inne podzieliły, a jeszcze inne przekształciły w obecną formę”.

BOGACTWO WROGÓW Szacuje się, że w kraju działa około 120 róż- nych grup zbrojnych, z których większość operuje również na obszarze krajów leżących wokół Wielkich Jezior Afrykańskich – Burundi, Rwan- dy i Ugandy. Powoduje to międzynarodowe na- pięcia. Jak ostrzegają eksperci International Crisis Group, „rywalizacja pomiędzy prezydentami rwandyjskim Paulem Kagame a ugandyjskim Yowerim Musevenim od dłuższego czasu przy- czynia się do pogłębiania niestabilności na tere-

ALEXIS HUGUET/AFP/EAST NEWS ALEXIS HUGUET/AFP/EAST nie krajów z regionu Wielkich Jezior Afrykań- skich”. Rwanda oskarża Burundi i Ugandę o udzielanie pomocy rwandyjskim bojówkom w DRK, podczas gdy Burundi i Uganda zarzuca- Równie niestabilne są prowincje Kiwu Połu- ją Rwandzie wspieranie burundyjskich i ugan- dniowe oraz Ituri. W ubiegłym roku w wyniku dyjskich rebeliantów. przemocy we wschodniej części Demokratycznej Za przemoc w Demokratycznej Republice Republiki Konga, która uzyskała niepodległość Konga odpowiadają takie ugrupowania zbrojne, Od 2010 roku od Belgii w 1960 roku, śmierć poniosło ponad jak Demokratyczne Siły Wyzwolenia Rwandy w DR Konga operuje 2 tys. osób. Według Kivu Security Tracker, zaj- (FDLR) oraz uchodzący za najbrutalniejszy So- międzynarodowa misja pokojowa i huma- mującego się monitorowaniem poziomu bezpie- jusz Sił Demokratycznych (ADF). Ta pierwsza nitarna ONZ – czeństwa w kraju, w ostatnich kilku latach w tym organizacja, zrzeszająca Hutu, idealnie odzwier- MONUSCO. W po- regionie uprowadzono ponad 5 tys. osób. Grupy ciedla międzynarodowy charakter konfliktu. Od równaniu z innymi operacjami pokojo- zbrojne nie oszczędzają nikogo, nawet uchodź- zakończenia kongijskiej wojny domowej przepro- wymi, jest niezwykle ców. Celem szturmów i napadów jest sterroryzo- wadza ataki, także terrorystyczne, na swych liczna – służy w niej wanie ludności cywilnej z powodu pochodzenia śmiertelnych wrogów – Tutsi – zarówno na ob- 13 tys. żołnierzy. etnicznego lub domniemanej współpracy z woj- szarze DRK, jak i sąsiedniej Rwandy. To właśnie skiem. Elementem walki i zdobywania kontroli są FDLR są oskarżane o udział w zamachu na am- morderstwa, tortury, gwałty oraz porwania. basadora Włoch.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 84 STRATEGIE / AFRYKA

KOBALT W CENIE Do licznych problemów Demokra- ramilitarne”. Efektem jest około tycznej Republiki Konga doszedł urowce będące bogac- 5 mln wewnętrznych uchodźców, w ostatnich latach jeszcze jeden – dżi- Stwem Demokratycznej z czego 2 mln w jednej tylko prowincji hadyści. Działający również w sąsied- Republiki Konga są jedno- Kiwu Północne. niej Ugandzie ADF od kilku lat przepro- cześnie jej przekleństwem, Sytuację w DRK od lat starają się wadza zuchwałe ataki, w tym ten z 2017 bo stanowią mechanizm na- chociaż minimalnie ustabilizować mię- roku, kiedy w szturmie na bazę Organi- pędzający przemoc. Jednym ze dzynarodowe siły. Od 2010 roku w tym zacji Narodów Zjednoczonych w Kiwu szczególnie istotnych jest używany państwie operuje międzynarodowa mi- Północnym zabito 15 żołnierzy misji w akumulatorach kobalt. W marcu sja pokojowa i humanitarna ONZ – pokojowej. W marcu tego roku uzbroje- 2021 roku chińska firma Wanbao MONUSCO. W porównaniu z innymi ni głównie w noże członkowie ADF za- Mining – należąca do zbrojeniowe- operacjami pokojowymi jest ona nie- mordowali kilkanaście osób we wsi Bu- go giganta Norinco – wyprodukowa- zwykle liczna – służy w niej 13 tys. longo, tuż przy granicy z Ugandą, ła pierwszą partię wodorotlenku ko- żołnierzy, głównie z Indii, Pakistanu, a miesiąc wcześniej – osiem osób we baltu, używanego w bateriach sa- Bangladeszu, Maroka, Republiki Połu- wsi Boyo. mochodów elektrycznych. W 2021 dniowej Afryki oraz Indonezji, a także Według danych Organizacji Naro- roku cena kobaltu wzrosła o 65%, 1,5 tys. policjantów. Obok misji w So- dów Zjednoczonych w 2020 roku So- osiągając rekordową sumę 53 tys. malii (z ramienia Unii Afrykańskiej) to jusz Sił Demokratycznych odpowiada dolarów za tonę. Biorąc pod uwagę jedna z najbardziej wymagających za śmierć 850 osób. Za znaczną część rosnące zainteresowanie autami i niebezpiecznych operacji pod błękit- tych aktów przemocy odpowiedzial- elektrycznymi na świecie, popyt na nym sztandarem – podczas służby ność wzięło na siebie tzw. Państwo ten surowiec zapewne wzrośnie. w ramach MONUSCO życie straciło Islamskie (46 w 2020 roku i 29 rok już 206 żołnierzy. wcześniej). W rezultacie w marcu tego roku Stany Zjednoczone uznały ADF za ugrupowanie terro- OBIETNICE BEZ POKRYCIA rystyczne. Według Amerykanów grupa ta, podobnie jak Trudno być optymistą co do przyszłości – nic nie wskazuje Ahlu Sunna Waljama’a w Mozambiku, działa na rzecz ure- na to, aby sytuacja mogła się poprawić, choć zapowiadał to alnienia planu IS z 2019 roku, kiedy to dżihadyści ogłosili prezydent Félix Tshisekedi, gdy obejmował władzę w 2019 powstanie Środkowoafrykańskiej Prowincji Państwa Islam- roku. Była to pierwsza pokojowa zmiana władzy w historii skiego. Jak przekonuje Waszyngton, „obie grupy stanowią DRK i wieńczyła 18-letnie kleptokratyczne rządy dyktatora istotne zagrożenie terrorystyczne”. Josepha Kabili, który w 2001 roku zamordował własnego ojca. Tshisekedi szybko jednak nawiązał bliską współpracę TRUDNA STABILIZACJA z Kabilą, który jest dożywotnim senatorem i przewodzi ugru- W ostatnich latach kongijskie siły zbrojne (FARDC) otrzy- powaniu Wspólny Front na rzecz Konga, mającemu więk- mały międzynarodowe wsparcie i przystąpiły do bardziej zde- szość w parlamencie. cydowanego zwalczania bojówek. Efektem jest eskalacja prze- Co gorsza, w marcu 2021 roku oficjalnie ogłoszono poja- mocy wobec ludności cywilnej, a także wzrost liczby we- wienie się w północno-wschodniej części kraju nowego ogni- wnętrznych uchodźców, co rodzi kolejne napięcia pomiędzy ska eboli, której epidemia trwa od 2018 roku. Czarne chmury grupami etnicznymi. Sytuację komplikuje fakt, że na teryto- gromadzą się również nad Parkiem Narodowym Wirunga, rium DRK co jakiś czas rajdów dokonują siły rządowe sąsied- który zdaniem Schoutena jest „wysoce niepopularny wśród nich państw – Burundi i Rwandy. znacznej części lokalnej społeczności – wiele osób zarabia na Miejscowe wojsko jest zbyt słabe, niedofinansowane, zde- kontaktach z bojówkami i uważa, że władze parku uniemożli- moralizowane i skorumpowane, by poradzić sobie z licznym wiają im eksploatację miejscowych surowców naturalnych”. i nieuchwytnym wrogiem. Tym bardziej że mowa o gęsto za- Fakt, że na jego terenie znajdują się pokłady ropy naftowej, lesionym obszarze drugiego po Algierii największego pań- sprawia, że los tego miejsca pozostaje pod znakiem zapytania. stwa kontynentu. Brakuje tutaj dróg, a uzbrojeni napastnicy Mandat MONUSCO wygasa 20 grudnia 2021 roku, pod- bez problemu mogą wycofać się do któregoś z sąsiednich czas gdy sankcje nałożone na DRK na mocy rezolucji ONZ państw. Jak zauważono w tegorocznym raporcie Wysokiego nr 1533 mają zakończyć się 1 lipca 2021 roku. Brak sukcesów Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców, i liczne problemy, przy spadającej liczebności żołnierzy „chociaż operacje kongijskiego wojska są skuteczniejsze niż i zmniejszanym budżecie, sprawiają, że misja uchodzi za trud- w przeszłości, to siły rządowe nie mają zdolności utrzymania ną i niewdzięczną. A o przekazywanie zadań mandatowych zajętego obszaru – po ich wycofaniu powracają tam grupy pa- miejscowym żołnierzom zabiega prezydent Tshisekedi.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA STRATEGIE / ROZMOWA 85

Koniec ery odwrotu

TRZY PYTANIA DO Piotra Szymańskiego

rytyjski rząd przedstawił pierwszy po oraz zwiększyła obecność Royal Navy [marynar- brexicie przegląd polityki bezpieczeń- ka wojenna] na Dalekim Wschodzie. Działania te B stwa, obrony, pomocy rozwojowej oraz nie osłabiły zaangażowania Wielkiej Brytanii zagranicznej. Co zawiera dokument „Globalna w NATO. Przeciwnie, obserwowaliśmy wzmoc- Brytania w erze konkurencji”? nienie aktywności militarnej Londynu w regionie Definiuje on strategiczne ramy polityki zagra- nordycko-bałtyckim. Wielka Brytania aspiruje do nicznej i bezpieczeństwa Wielkiej Brytanii do 2030 roli najsilniejszego militarnie europejskiego roku. Na nowo określa jej miejsce w świecie – członka NATO. Sojusz może zatem liczyć na bry- w kontekście rozbratu z Unią Europejską, rywaliza- tyjski potencjał nuklearny, grupę uderzeniową lot- cji USA i Chin, rozwoju nowych technologii, za- niskowca czy ofensywne cyberzdolności. grożeń hybrydowych i zmian klimatu. „Globalna Brytania w erze konkurencji” ma do spełnienia mi- Co nowa brytyjska wizja strategiczna oznacza sję: działać w imię dobra poprzez pomoc rozwojo- dla Polski? Czy będzie mniej brytyjskich żoł- wą, przywództwo w walce z pandemią czy obronę nierzy na wschodniej flance NATO? praw człowieka. Londyn chce współpracować ze W przeglądzie nazywa się Polskę ważnym part- średnimi potęgami zainteresowanymi utrzymaniem nerem w kwestiach bezpieczeństwa europejskie- ładu międzynarodowego, angażować się na tere- go. Akcentuje się w nim udział w grupach bojo- nach „na wschód od Suezu”, stawiać na innowacyj- wych NATO w Estonii i Polsce oraz uznaje Rosję ność i wykorzystywać swój potencjał w bardziej za najpoważniejsze bezpośrednie zagrożenie. Ty- zintegrowany sposób. Równocześnie Wielka Bry- dzień przed publikacją dokumentu szef brytyj- tania nie zrezygnuje ze sprawdzonych rozwiązań – skiego resortu spraw zagranicznych odwiedził specjalnych relacji z USA czy obrony zbiorowej Tallin i Oslo, a okręty Royal Navy wpłynęły na NATO. Dokument przewiduje, że do 2025 roku Bałtyk. To sygnał dla sojuszników, że powrót w budżecie obrony pojawią się dodatkowe 24 mld na Indo-Pacyfik nie odbije się na zaangażowaniu funtów, co premier Boris Johnson określił mianem Wielkiej Brytanii w tym regionie. „końca ery odwrotu”. Część komentatorów ostrze- Polskę może zaś niepokoić opublikowana ga jednak, że przegląd nie ma wystarczających 22 marca brytyjska strategia polityki obronnej podstaw materialnych. i rozwoju sił zbrojnych, przewidująca cięcia ka- drowo-materiałowe w brytyjskich wojskach lądo- Skoro priorytetem Londynu staje się kierunek wych, w tym w komponencie pancernym. Ozna- azjatycki, co ta strategia oznacza dla NATO? cza to, że w razie konfliktu Wielkiej Brytanii bę- Przegląd zrywa z polityką, która polegała na dzie coraz trudniej wystawić siły wielkości zakotwiczeniu Wielkiej Brytanii w Europie. Za- dywizji dla wsparcia wschodniej flanki. powiada się w nim powrót w rejon Indo-Pacyfiku. Rozmawiała MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER. W dziedzinie wojskowej już od kliku lat jest reali- zowana ta strategia. W latach 2018–2019 Wielka PIOTR SZYMAŃSKI jest analitykiem Ośrodka Brytania otworzyła bazy w Bahrajnie i Omanie Studiów Wschodnich.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 86 STRATEGIE / ROZMOWA

PROTESTY PRZEZ DŁUGI CZAS POZOSTA- WAŁY BEZ PRZYWÓDZ- TWA, CO PARA- DOKSALNIE

MICHAŁ ZIELIŃSKI BYŁO ICH SIŁĄ

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 87 Groźba syryjskiego scenariusza Z Michałem Lubiną o życiu w kraju, w którym od dziesięcioleci trwa wojna domowa, kolonializmie wewnętrznym i przyszłości mieszkańców Birmy rozmawia Michał Zieliński.

amach stanu przeprowadzony przez do władzy opozycję, która miażdżąco wygrała wy- wojskowych wywołał w Mjanmie naj- bory powszechne i powołała rząd z Aung San Suu większą falę protestów od 2007 roku. Kyi na czele. Jej partia, Narodowa Liga na rzecz Czy mogą one coś zmienić w tym kraju? Demokracji, powtórzyła swój wyborczy wynik ZNa wstępie chciałbym zaznaczyć, że międzynaro- w 2020 roku, wygrywając jeszcze bardziej zdecydo- dowa nazwa Mjanma została upolityczniona i uży- wanie. Ostatecznie tolerancja generałów się skoń- wanie jej to pośrednie poparcie junty, która narzuci- czyła i 1 lutego 2021 roku dokonali zamachu stanu. ła ją bez konsultacji ze społeczeństwem. Dlatego Birmańczycy jednak nie chcą armii u władzy. pozostanę przy potocznej nazwie Birma, której wy- miennie używają sami Birmańczycy. Zarazem jest Protesty przybierają różne formy, takie jak so- ona mniej obciążona semantycznie i, zgodnie z de- jusz mlecznej herbaty czy rewolucja spódnic. cyzją Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych, To bardzo ciekawe inicjatywy o podłożu kulturo- językowo równie poprawna. wym, które jednak nie mają wpływu na sytuację Wracając do pytania, jeden z najbardziej zna- polityczną. Ta pierwsza odnosi się do sojuszu nych birmańskich intelektualistów Khin Zaw Win państw, w których pije się herbatę z mlekiem, a nie porównał te protesty i sposób ich tłumienia do po- zieloną, tak jak w Chinach. Idea narodziła się rok wstania warszawskiego. Jeżeli weźmiemy pod temu w Tajlandii i była odpowiedzią na chiński uwagę szansę na zwycięstwo protestujących oraz szowinizm internetowy. Birmańczycy nawiązali do brutalność wojska, to jest to trafna analogia. Trze- tego pomysłu, ponieważ chcą wywrzeć presję na ba jednak pamiętać, że w juntę najbardziej ude- wspierające juntę Chiny. Drugi ruch jest jeszcze rzają nie same protesty, lecz ruch obywatelskiego ciekawszy. Tamtejsza armia stanowi pewnego ro- nieposłuszeństwa, nieprzychodzenie do pracy czy dzaju odbicie patriarchalnego społeczeństwa, a na strajki włoskie. W wielu ministerstwach dołączy- dodatek bastion przesądów. Jeden z nich polega na ła do protestujących ponad połowa urzędników. tym, że mężczyzna nie może dotykać damskich Nie działa dużo firm, załamał się system banko- strojów, które bezpośrednio wiążą się z miejscami wy, transport oraz handel międzynarodowy. intymnymi. Ba! nie może nawet przejść pod suszą- W ostatnim raporcie ISEAS [The Institute of cym się praniem, by nie stracić męskości. Dlatego Southeast Asian Studies], singapurskiego ośrodka kobiety zaczęły wieszać swoje spódnice nad miej- badań nad Azją Południowo-Wschodnią, Birmę scami, w których są organizowane protesty. Żołnie- nazwano już państwem upadłym. rze najpierw ściągają je kijami, później palą i dopiero wtedy zaczynają pacyfikację. W ten sposób Co doprowadziło do takiej sytuacji? protestujący kupują sobie czas. Od 1962 roku Birmą rządziła junta. Były to nie- udolne rządy, dlatego obywatele wielokrotnie się Birma jest krajem bardzo zróżnicowanym et- buntowali. W 2011 roku junta rozpoczęła reformę nicznie. Czy ten podział może doprowadzić do i powołała cywilny rząd. W 2015 roku dopuszczono wojny domowej?

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 88 STRATEGIE / ROZMOWA

Formalnie wojna domowa w Birmie trwa od 1948 roku. zbrodnie armii. W takiej sytuacji ryzykowanie zawieruchy jest W pewnym momencie z rządem walczyło ponad 150 partyzan- nieracjonalne, ale w pewnym momencie zaważył strach. Opo- tek, co było swego rodzaju rekordem. W tym kraju jest osiem zycja po raz kolejny miażdżąco wygrała wybory, zdobywając dużych grup etnicznych, które dzielą się na kolejne. Łącznie 83% dostępnych miejsc w parlamencie. Armia nie spodziewa- jest ich ponad sto. Obowiązuje także podział między Birmą ła się takiej klęski. Zarazem Suu Kyi po zwycięstwie nie zro- właściwą a etniczną. Rząd centralny kontroluje całkowicie tę biła tego, co pięć lat temu. Nie zapewniła generałów, że nie pierwszą, która rozciąga się wzdłuż rzeki Irawadi, i tam jest mają się czego obawiać. w miarę spokojnie, oraz znaczne fragmenty pogranicznych ob- szarów etnicznych, gdzie mamy patchwork polityczno-wojsko- Czyli zamach stanu to efekt błędu politycznego Suu Kyi? wo-zbrojny: większość terenów kontroluje rząd, część ponad Suu Kyi racjonalnie kalkulowała, że skoro przez pięć lat nie 20 różnych partyzantek, a o inne toczą się walki. Pogranicza zrobiła rozliczeń, to generałowie założą, że teraz będzie tak sa- mają mniejsze znaczenie polityczne, ale ze względu na bogac- mo. Azja jednak rządzi się swoimi prawami. Dla przykładu, twa naturalne, takie jak kamienie szlachetne, są ważne gospo- ilekroć Wietnam wygrywał wojnę z Chinami, natychmiast wy- darczo. Sytuacja, w której centrum wyzyskuje peryferia, to syłał poselstwo z przeprosinami. Silniejszy przeciwnik został miejscowy wewnętrzny kolonializm. O to właśnie toczy się obłaskawiony i w ten sposób zachowywano równowagę. Suu tam wojna domowa. Kyi pokonała silniejszego przeciwnika i nic z tym nie zrobiła. Zarazem głównodowodzącemu armią Min Aung Hlaingowi Opozycja antyrządowa jest zbudowana na mniejszościach? w czerwcu 2021 roku kończy się kadencja, którą przedłużyć Absolutnie nie. Mniejszości są antyrządowe, ale to Birmań- może jedynie rząd cywilny. Najpewniej tak by się stało, ale czycy stanowią 66% populacji kraju i mają pełną dominację po- prawdopodobnie chciano by czegoś w zamian. Teraz wojsko lityczną. Właśnie dlatego są tam dwie linie podziału polityczne- nie musi niczego negocjować. Zamach stanu nie jest jednak go. Pierwsza to omówione centrum i peryferie, druga przebiega winą Suu Kyi, tylko generałów, którzy go przeprowadzili i do- wewnątrz centrum, i ona jest ważniejsza. To armia kontra więk- prowadzili Birmę na skraj upadku. szość Birmańczyków niezgadzających się na rządy wojska. Suu Kyi pozostaje liderem opozycji. Czy po jej uwięzieniu Mimo to właśnie w Kaczinie, czyli w rejonach etnicznych, pojawiają się nowe postaci na scenie politycznej? padły pierwsze strzały. Wnioskuję więc, że armia boi się Pozostaje symbolem. Natomiast trzeba przyznać generałom, mniejszości. że wiedzą, jak przeprowadzić zamach stanu i co robić z prze- Pierwszą ofiarą śmiertelną protestów była Mya Thwe Thwe ciwnikami politycznymi. Suu Kyi prawdopodobnie przebywa Khaing, dwudziestoletnia dziewczyna postrzelona w Naypy- w areszcie w Naypyidaw i jest pozbawiona jakiegokolwiek idaw. Natomiast to właśnie w Kaczinie doszło do pierwszej kontaktu ze światem. Protesty przez długi czas pozostawały otwartej pacyfikacji protestów za pomocą broni ostrej. Trzeba bez przywództwa, co paradoksalnie było ich siłą. Generałowie przy tym pamiętać, że strzały padły na terenach kontrolowa- nie rozumieją przeciwnika, którego nie da się pokonać po- nych przez armię. W miejscach zajmowanych przez partyzan- przez aresztowanie przywódcy i odebranie mu broni. Ale ży- tów protestujący są przez nich ochraniani. W takich przypad- cie nie znosi próżni i wyłaniają się nowi liderzy. Grupa po- kach wojsko nie przeprowadza pacyfikacji, ponieważ oznacza słów należących do komitetu reprezentacyjnego parlamentu to otwartą walkę. Te partyzantki mogą przeważyć szalę albo CRPH tworzy coś na wzór rządu podziemnego. Do tego do- doprowadzić do totalnej wojny domowej. Takiej jak w Syrii. chodzi organizacja utworzona przez mniejszości etniczne oraz tak zwany strajk generalny. Ostatnio po- Taki obrót spraw jest dla Zachodu za- jawił się także nowy przywódca, czyli skoczeniem, ale informacje o możli- WIZYTÓWKA Mahn Win Khaing Than, były speaker wym zamachu stanu pojawiały się już izby wyższej parlamentu należący do wcześniej. DR HAB. MICHAŁ partii NLD [Narodowa Liga na rzecz Był zaskoczeniem, ponieważ zakłada- Demokracji]. Został aresztowany przez no, że układ w Birmie jest stabilny. Ar- LUBINA generałów i osadzony w areszcie domo- mia zgodziła się oddać część władzy est birmanistą oraz adiunktem wym, z którego uciekł. Następnie mia- opozycji, ale zachowała przy tym przy- JInstytutu Bliskiego i Dalekiego nowano go pełniącym obowiązki wice- wileje oraz kontrolowała system poli- Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskie- prezydenta. Nie bez znaczenia pozostaje tyczny kraju. Konstytucja gwarantowała go, autorem sześciu książek o Birmie, fakt, że jest Karenem. W ten sposób wojskowym nietykalność, autonomię w tym „Pani Birmy”, „A Political Bio- opozycja pokazuje, że pozostaje ponad i jeszcze dawała legalną możliwość prze- graphy of Aung San Suu Kyi” oraz podziałami etnicznymi. prowadzenia zamachu stanu. To był do- „The Moral Democracy” przetłuma- bry układ. Władze cywilne musiały mie- czonej na birmański i wydanej w Ran- Jak na sytuację w Birmie reagują pań- rzyć się z rządzeniem i zarazem odpo- gunie w 2020 roku. stwa zainteresowane regionem? Za- wiadały na arenie międzynarodowej za cznijmy od Stanów Zjednoczonych.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 89

ko armia może teraz utrzymać stabilność Birmy. RZĄD SUU KYI MĄDRZE Dlatego Chińczycy będą ich bronić na arenie mię- GRAŁ Z CHINAMI: WIELE dzynarodowej i później wystawią im za to rachunek. Jaki to może być rachunek? Rząd Suu Kyi mądrze grał z Chinami: wiele obie- OBIECYWAŁ, MAŁO RO- cywał, mało robił – nie realizował wszystkich pro- jektów, na których zależało Chińczykom. Jednym BIŁ – NIE REALIZOWAŁ z nich jest strefa ekonomiczna, która powstawała bardzo wolno. Teraz osłabieni i uzależnieni od Peki- WSZYSTKICH PROJEK- nu generałowie będą musieli ją zbudować, podobnie jak kolej prowadzącą do Mandalaj. Prawdziwym pa- TÓW, NA KTÓRYCH ZALE- pierkiem lakmusowym siły birmańskiego rządu jest jednak tama w Myitsone. Ma doprowadzić do zala- ŻAŁO CHIŃCZYKOM. nia znacznej części północnej Birmy, a 90% wytwo- rzonej dzięki niej energii zostanie przetransferowane do Chin. Mimo że Chińczycy zainwestowali już JEDNYM Z NICH JEST swoje środki, generałowie zastopowali budowę w 2011 roku. Wszyscy się jej sprzeciwiają, jednak STREFA EKONOMICZNA, teraz generałowie są bezprecedensowo słabi, mogą KTÓRA POWSTAWAŁA być więc zmuszeni do dokończenia budowy. Jak w takiej sytuacji odnajdują się wspomniane BARDZO WOLNO Indie, Tajlandia i Singapur? Indie nie chcą pełnoskalowej wojny w Birmie. Nie przeszkadzają im rządy generałów, ale jako największa światowa demokracja muszą dbać USA mają słabą pozycję w Birmie. Sprawę kom- o pozory. Dlatego przeszkadza im strzelanie do lu- plikuje zmiana administracji. Prezydent Joe Biden dzi na ulicach. Złą wiadomością dla Indii jest tak- na początku swojej kadencji musi zmierzyć się z sy- że dominująca pozycja Chin. Tajowie z kolei nie tuacją kryzysową, na którą nie ma dużego wpływu. chcą wojny w Birmie, ponieważ oznacza to kolej- Co prawda amerykańskie banki zablokowały mi- ną falę uchodźców oraz wzmocnienie partyzantów liard dolarów należących do generałów, a Departa- na pograniczach. Dla nich najlepiej byłoby, gdyby ment Skarbu nałożył sankcje na dwa holdingi armij- junta zaprowadziła porządek. Podobne zdanie wy- ne, ale te ruchy na pewno ich nie obalą. Ameryka- raził Singapur, który zaraz po Chinach ma dla Bir- nom pozostaje retoryka potępiająca zamach stanu. my największe znaczenie. To właśnie tam genera- łowie trzymają swoje pieniądze. Które państwa mają realny wpływ na sytuację wewnętrzną w Birmie? Jaka zatem przyszłość czeka mieszkańców Cztery najważniejsze to Chiny, Singapur, Tajlan- Birmy? dia oraz Indie. Władze w Pekinie popierają juntę, ale Najbardziej prawdopodobny scenariusz jest taki, się nie cieszą: zamach stanu nie jest im na rękę. że junta rozstrzela protestujących. W 1988 roku ar- Wcześniej utrzymywały bardzo dobre relacje z Suu mia zabiła na ulicach przynajmniej 3 tys. osób, Kyi. W tym czasie Chińczycy wiele zainwestowali w tym mnichów. Obecnie może znowu wszystkich w poprawę opinii na swój temat w tamtejszym spo- zastraszyć, co oznacza długie rządy i izolację. Drugi łeczeństwie. Ze względu na wieloletnie poparcie dla scenariusz, w coraz mniejszym stopniu możliwy, junty była ona fatalna. To przeszkadzało w prowa- przewiduje, że protestujący się poddadzą. Efekt poli- dzeniu biznesu. Birma otwiera im drogę do Zatoki tyczny byłby podobny, ale zginie mniej ludzi. Trzeci Bengalskiej, zapewnia także połączenie gospodarcze scenariusz to liczenie na cud, w którym na rzecz z Indiami. Obecnie to zaścianek, ale jego rozwój protestujących przejdzie część armii, co doprowadzi może doprowadzić do rozwoju całych południowych do wewnętrznego puczu. Jest jeszcze czwarty scena- Chin. Idealnie byłoby jednak, gdyby ten proces od- riusz, syryjski. Oznacza on otwarte walki w całym bywał się przy rządzie łagodzącym sinofobię społe- kraju. Niestety, taki rozwój sytuacji z każdym dniem czeństwa, a tak było za czasów rządów Suu Kyi. Ge- staje się bardziej realny. Obecnie to drugi najbardziej nerałowie są nieprzewidywalni, ale w ich oczach tyl- prawdopodobny scenariusz.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 90 STRATEGIE / AZJA

Dyplomacja szczepionkowa INDIAN AIR FORCE Kluczowym celem Indii jest ograniczenie wpływów Chin w regionie. Aby to osiągnąć, sięgają po metody stosowane przez rywala.

TADEUSZ WRÓBEL

Szacuje się, że Indie mogą zaoferować klientom zagranicznym ponad 200 różnych produktów swej zbrojeniówki. Potencjalnym przebojem eksportowym może stać się lekki myśliwiec Tejas, który jest w stanie konkurować cenowo z samolotami chińskimi.

ostatnich miesiącach zaogniły się stosunki stwa Indii i będącymi w różnego rodzaju konfliktach z China- między Indiami i Chinami. Przyczyną złych mi. Co ważne, sąsiedztwo nie ogranicza się w tym kontekście relacji jest zadawniony spór graniczny, gdyż od do Butanu, Nepalu, Mjanmy i Bangladeszu. Dla Nowego wojny w 1962 roku Chiny okupują część tery- Delhi duże znaczenie strategiczne mają kraje wyspiarskie Wtorium Indii. Na to nakłada się rywalizacja o wpływy w Azji na Oceanie Indyjskim, takie jak położona najbliżej niego właśnie oraz na Oceanie Indyjskim. Indie, aby wzmocnić Sri Lanka czy Malediwy i Mauritius. Dba o relacje z nimi, bo swoją pozycję w regionie, działają na rzecz dobrych relacji stara się nie dopuścić do tego, by Chińczykom udało się stwo- z innymi krajami tam położonymi. Wykorzystują do tego rzyć na wyspach bazy wojskowe. soft power, której jednym z narzędzi stała się ostatnio „dy- Hindusi, podobnie jak Chińczycy, do osiągania celów poli- plomacja szczepionkowa”. tycznych oraz budowy bliskich relacji z sąsiadami zaczęli wykorzystywać dostawy szczepionek przeciwko koronawiru- DOBRE SĄSIEDZTWO sowi SARS-CoV-2, ponieważ dysponują już własnymi wyro- Jeden z kluczowych obszarów aktywności Indii znajduje bami. Covaxin opracowała i produkuje firma Bharat Biotech, odzwierciedlenie w polityce zagranicznej prowadzonej pod a Covishield, opracowany przez największego na świecie pro- hasłem „Najpierw sąsiedztwo” (Neighbourhood First). Tam- ducenta szczepionek Serum Institute of India, to indyjska wer- tejszy rząd szczególną wagę przykłada do pogłębiania relacji sja AstraZeneki. W różnych fazach badań są kolejne prepara- z państwami mającymi kluczowe znaczenie dla bezpieczeń- ty. Wśród pierwszych państw, którym Indie dostarczyły swoje

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 91

szczepionki, byli sąsiedzi – Butan i Nepal. Jako ko- granicznym ponad 200 różnych produktów swojej lejne na liście znaleźli się Mjanma, Bangladesz, zbrojeniówki. Mauritius, Afganistan, Sri Lanka i Malediwy. Przebojem eksportowym może się stać rodzimy Jeśli chodzi o Malediwy, darmowe dostawy lekki myśliwiec Tejas, który jest w stanie konkuro- szczepionek nie były jedyną pomocą dla tego wać cenowo z samolotami chińskimi. Według pre- państwa po wybuchu pandemii. Krajowi, którego zesa koncernu Hindustan Aeronautics Limited, budżet mocno odczuł spadek dochodów z turysty- produkującego te maszyny, cena eksportowa za ki, Indie udzieliły 250 mln dolarów pożyczki oraz egzemplarz wynosi 43 mln dolarów. Oferta może przekazały medykamenty i żywność. Zaangażo- się okazać o tyle interesująca, że Indie są w stanie wały się również w warte kilkaset milionów dola- dostarczyć tejasy wraz z produkowanym u siebie rów projekty gospodarcze. Mimo tych działań na- radarem z aktywnym skanowaniem elektronicznym dal mocną pozycję w wyspiarskim państwie mają i uzbrojeniem, w tym z kierowanymi pociskami ra- Chińczycy, którzy zainwestowali tam już 1,5 mld kietowymi powietrze–powietrze Astra. Nie przy- dolarów. padkiem pod koniec lutego, przy okazji obchodów Takich narzędzi soft power, jak pomoc ekono- siedemdziesięciolecia powstania sił powietrznych miczna i inwestycje, Pekin używa od dawna. Teraz Sri Lanki, Hindusi zaprezentowali swój odrzuto- sięgnęło po nie także Nowe Delhi, zainteresowane wiec tamtejszym wojskowym. np. inwestycjami na znajdującej się znacznie bliżej niż Malediwy Sri Lance. Wsparcie gospodarcze STRATEGIA A WARTOŚCI ma też pomóc zachować dobre relacje z kolejnym Problemem związanym ze sprzedażą broni mo- sąsiadem – Nepalem. Przykładem realizacji tej po- że być w tym wypadku brak pieniędzy. Dlatego lityki jest otwarty w lutym 2021 roku 108-kilome- Hindusi poszli w ślady Chińczyków i postanowili trowy odcinek nowej drogi łączącej graniczną miej- zaoferować swym kluczowym partnerom urucho- scowość Laxmipur-Balara z Gadhaiya, którego bu- mienie linii kredytowych na ten cel. Przykładów dowę wspomógł indyjski grant. na wdrażanie polityki dostaw broni dostarczyły Kluczowe dla Indii są stosunki z Banglade- lutowe wizyty szefa indyjskiej dyplomacji na Ma- szem, drugim co do wielkości po Pakistanie mu- lediwach i Mauritiusie. W pierwszym z tych zułmańskim sąsiadem. Hindusi działają tu wielo- państw zawarto porozumienie na linię kredytową Hindusi, podobnie kierunkowo. Oprócz współpracy gospodarczej, w wysokości 50 mln dolarów. Z kolei Mauritiuso- jak Chińczycy, do którą ma ułatwić zaproponowana przez Indie wi w ramach podpisanej w lutym 2021 roku umo- osiągania celów politycznych oraz budo- umowa o wolnym handlu, czynione są gesty przy- wy o kompleksowej współpracy gospodarczej wy bliskich relacji jaźni, chociażby takie jak wspomniane podarowa- Hindusi zaoferowali 100 mln dolarów kredytu na z sąsiadami zaczęli nie kilku milionów dawek szczepionek przeciwko zakup uzbrojenia. Na podobną kwotę mogą liczyć wykorzystywać dostawy szczepionek nowemu koronawirusowi. też Filipiny, które, choć są położone daleko od In- przeciwko koronawi- dii, mogą być ich sojusznikiem ze względu na rusowi SARS-CoV-2. NOWE NARZĘDZIE spory terytorialne z Chinami na Morzu Południo- Indie starają się budować bliskie relacje z Ban- wochińskim. Filipińczycy interesują się zakupem gladeszem również w sferze bezpieczeństwa naddźwiękowych przeciwokrętowych pocisków i obrony. Symboliczny był udział bangladeskich BrahMos. Transakcję tę urealniła podpisana w lu- żołnierzy w tegorocznej defiladzie wojskowej tym umowa o współpracy wojskowej między Ma- w Nowym Delhi z okazji przypadającego 26 stycz- nilą a Nowym Delhi, która przy okazji jest jasnym nia Dnia Republiki. W marcu zaś, przy okazji ob- sygnałem politycznym dla Pekinu, że Indie mogą chodów 50. rocznicy wybuchu wojny, po której po- przyczynić się do stworzenia regionalnej koalicji wstał niepodległy Bangladesz, wizytę w tym kraju przeciwko Chinom. złożył zespół okrętów marynarki wojennej Indii. Deeskalacja napięcia na pograniczu Chin i Indii Zabiegi o leżące nad Zatoką Bengalską państwo nie zahamuje rywalizacji między nimi, ponieważ wynikają z obaw Hindusów, by nie udostępniło ono mają rozbieżne interesy polityczne. Nowym polem swego terytorium chińskim bazom czy też nie za- działania może być Mjanma, z której demokra- cieśniło stosunków z Pakistanem. tycznymi władzami Nowe Delhi starało się budo- Nowym sposobem wzmacniania więzi z sąsiada- wać dobre relacje. Sytuacja jednak skomplikowała mi ma być sprzedaż im indyjskiej broni. Oferta się po wojskowym zamachu stanu 1 lutego w tym dostaw nowoczesnego i stosunkowo taniego kraju. Czy Hindusi okażą się równie pragmatyczni uzbrojenia ma ich powstrzymać od podobnych jak Chińczycy i przedłożą swe strategiczne intere- transakcji z Chinami czy Pakistanem. Szacuje się, sy nad wartości demokratyczne, by nie popychać że już teraz Indie mogą zaoferować klientom za- tamtejszej generalicji w objęcia Pekinu?

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 92 STRATEGIE / MELDUNEK ZE ŚWIATA

INDIE Od zera US ARMY BUŁGARIA BOŚNIA I HERCEGOWINA do miliardów Służby aresztowały sześć osób podejrza- nych o przekazywanie Dyplomatyczne Rosji tajnych informa- ROSYJSKIE GROŹBY cji związanych spotkanie w Nowym Sarajewo znalazło się między z obronnością kraju oraz tajemnic NATO. Delhi. młotem a kowadłem. Wśród aresztowanych są wojskowi i pracownicy bułgarskiego marca w Nowym Delhi podczas mbasada Rosji ekspansja osłabia regio- ministerstwa obrony. 20spotkania szefów resortów obro- w Sarajewie opubli- nalne bezpieczeństwo Jak ustalono, ny Indii i Stanów Zjednoczonych usta- A szefem całej siatki kowała dokument, i stabilność, (…) tworzy nie był Rosjanin, lono zasady współpracy w zakresie w którym grozi Bośni nowe lub przesuwa stare lecz Bułgar. obronności w obliczu rosnącego zagro- i Hercegowinie konse- linie podziału w Europie”. żenia dla bezpieczeństwa obu krajów kwencjami za ewentual- Oana Lungescu, rzecz- ze strony Chin. „Indie są coraz ważniej- ne zbliżenie tego kraju niczka prasowa Sojuszu, szym partnerem w dynamicznie zmie- WIELKA do NATO. Ma to związek w odpowiedzi na to pi- niającej się sytuacji międzynarodowej. BRYTANIA z powołaniem rządowej smo podkreśliła, że każdy Chciałbym potwierdzić nasze zaanga- komisji ds. współpracy kraj ma suwerenne pra- Szef resortu obrony żowanie w kompleksowe, perspekty- Bośni i Hercegowiny wo do wyboru własnych poinformował w poło- wiczne partnerstwo z Indiami w dzie- wie marca o plano- z Sojuszem Północno- rozwiązań w kwestiach wanej redukcji eta- dzinie obronności. To filar naszego atlantyckim. bezpieczeństwa. „To, czy tów w armii. Według podejścia do regionu Indo-Pacyfiku”, „W przypadku faktycz- państwa zdecydują się założeń wieloletniej powiedział Lloyd Austin podczas spo- reformy wojsk Zjed- nego zbliżenia Bośni współpracować z NATO, noczonego Króle- tkania z Rajnathem Singhem. i Hercegowiny do NATO, (…) zależy od każdego stwa mają one być Stany Zjednoczone i Indie konse- nasz kraj będzie zmuszo- kandydata i 30 sojuszni- zrobotyzowane, bar- kwentnie rozwijają współpracę wojsko- dziej mobilne oraz ny reagować na ten nie- ków. Jakakolwiek trzecia nastawione na szero- wą. W 2019 roku obie strony podpisały przyjazny krok”, czytamy strona nie ma prawa ani kie wykorzystanie kontrakty wojskowe o wartości ponad w oświadczeniu. „Ani jed- interweniować, ani zawe- nowoczesnych tech- 3 mld dolarów. Wartość związanej nologii cyfrowych na faza rozszerzenia So- tować takiego procesu. czy kosmicznych. z obronnością wymiany handlowej juszu nie doprowadziła Groźby są niedopuszczal- W związku z tym między tymi krajami w ciągu ostat- do poprawienia stosun- ne. Czas stref wpływów liczebność personelu niej dekady wzrosła z poziomu nie- w służbie czynnej ków Rosji z nowymi dobiegł końca”, podkre- można zmniejszyć do mal zerowego do 15 mld dolarów członkami NATO. Jego śliła Lungescu. SR 70–72 tys. osób. w 2019 roku. RS

PAKISTAN, INDIE będzie musiał jednak stworzyć sprzyja- jące rozwiązaniu konfliktu środowi- Szansa na przełom sko”, zaznaczył przy tym. Podkreślił Nowe spojrzenie na rozwiązanie sporu o Kaszmir. również rolę USA w rozwiązywaniu problemów regionalnych. Oba państwa wierzchnik sił zbrojnych Paki- czas, aby pogrzebać przeszłość i ruszyć zgłaszają pretensje do całości Kaszmi- Zstanu gen. Qamar Javed naprzód”, powiedział Bajwa podczas ru, ale każde z nich kontroluje jedynie Bajwa wezwał władze Indii odbywającej się w Islamabadzie jego część. Od początku 2020 roku na i Pakistanu do wypracowa- konferencji poświęconej pod- pograniczu indyjsko-pakistańskim zgi- nia pokojowego rozwiąza- stawowym założeniom nowej nęło kilkudziesięciu cywilów i wojsko- nia sprawy Kaszmiru. polityki bezpieczeństwa Paki- wych. Od lutego w Kaszmirze obowią- „Uważamy, że nadszedł stanu. „Nasz sąsiad, Indie, zuje zawieszenie broni. RS

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 93

FRANCJA

AsterX w kosmosie ET DE L’SPACE ARMEE DE L’AIR Pierwsze tego rodzaju ćwiczenia w Europie.

ojsko francuskie przebiegu orbit francuskich sa- „Po raz pierwszy we Francji na Twitterze. Ćwiczenia od- Wprowadziło pierwsze telitów, planowanie awaryj- i w Europie Dowództwo Ko- bywały się pod kryptoni- ćwiczenia w przestrzeni ko- nych startów lub zakłócanie smiczne przeprowadziło mem „AsterX”, nadanym na smicznej od czasu utworze- działania wrogiego satelity. wojskowe ćwiczenia ko- cześć pierwszego francu- nia w 2019 roku Dowódz- Prezydent Emmanuel Ma- smiczne na dużą skalę skiego satelity, który twa Kosmicznego (Com- cron odwiedził Narodowy z naszymi europejskimi umieszczono na orbicie mandement de l’espace). Ośrodek Badań Kosmicz- i amerykańskimi partnera- w 1965 roku. Nazwa nawią- Odbywały się one według nych (Centre National mi! Celem była ocena zdol- zuje równocześnie do Aste- scenariuszy zakładających d’Études Spatiales), gdzie ności ochrony naszych sa- riksa, postaci ze znanych m.in. próby zakłócenia prze- odbywały się ćwiczenia. telitów”, napisał Macron komiksów. SEND

UKRAINA KOREA PÓŁNOCNA FUNDUSZ BEZ KONTAKTÓW NA NOWOCZESNOŚĆ Z MALEZJĄ Rząd w Kijowie szkicuje plany unowocześnienia lotnictwa. dy władze Malezji w ra- owódca sił powietrz- będzie wycofać większość lub F-15EX). „W nieco od- Gmach procedury ekstra- Dnych gen. broni Siergiej maszyn używanych dziś leglejszej, perspektywie dycji przekazały obywatela Drozdow przedstawił zało- przez tamtejsze lotnictwo. wraz z ożywieniem się kon- Korei Północnej do Stanów żenia strategii rozwoju ukra- Ukraina w pierwszej ko- taktów z krajami partner- Zjednoczonych, Pjongjang ińskich sił powietrznych do lejności zamierza nabyć sa- skimi, przewiduje się przej- zdecydował się zerwać sto- 2035 roku. Okazuje się, moloty generacji 4++ (ko- ście na współczesne samo- sunki dyplomatyczne z Ku- że w ciągu najbliższej mentatorzy wymieniają loty 5 generacji F-35”, ala Lumpur. Człowiek, który

USAF dekady ze służby trzeba myśliwce Gripen zaznaczył Drozdow. Pod- został poddany procedurze kreślił przy tym, że ko- ekstradycji, był oskarżany nieczne będzie utworzenie przez amerykańskie władze specjalnego funduszu celo- o pranie brudnych pienię- wego, bo obecne środki dzy, wydawanie fałszywych przeznaczane na obron- dokumentów i łamanie na- ność nie wystarczą na za- łożonych na Koreę Północną kup nowoczesnych ma- sankcji przez nielegalne do- szyn. ROB stawy towarów. S

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 94

HISTORIA / XX WIEK

PRZEŁOMOWY KWIECIEŃ Działania Niemiec i Włoch oraz Japonii w kwietniu 1941 roku obnażyły rozbieżności interesów, a także ograniczoną chęć do współpracy pomiędzy sygnatariuszami paktu trzech, co zaważyło na wyniku II wojny światowej.

TADEUSZ WRÓBEL

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 95

Dla Mussoliniego działania na Bałka- nach były realizacją koncepcji wojny rów- noległej, która zakła- dała, że Włosi, choć w sojuszu z Niemca- mi, zdobędą prze- strzeń życiową samodzielnymi operacjami militarnymi. Na zdję- ciu: niemieccy strzel- cy górscy podczas walk na Bałkanach NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 96 HISTORIA / XX WIEK

derzenie hitlerowskich Niemiec na Zwią- ry lata później anektował ich sąsiada – Albanię. Sy- zek Sowiecki 22 czerwca 1941 roku czy gnałem, że wojna z Włochami jest tylko kwestią japoński atak na amerykańskie bazy Pe- czasu, było storpedowanie 15 sierpnia 1940 roku arl Harbor 7 grudnia 1941 roku – wszy- koło Tinos lekkiego krążownika „Elli”. Greckie scy słyszeli o tych spektakularnych wy- władze, by uniknąć eskalacji konfliktu z Rzymem, darzeniach, które zmieniły bieg historii. utajniły dowody, że trafiła go włoska torpeda. Nie- Mało kto zaś zdaje sobie sprawę z tego, wiele to pomogło, gdyż wówczas w Rzymie szef że o wyniku II wojny światowej zdecydo- sztabu generalnego marszałek Pietro Badoglio i tak wały wydarzenia z kwietnia 1941 roku, już przygotowywał plan ataku na Grecję, choć nie a mianowicie atak III Rzeszy i jej sojuszników na był entuzjastą otwierania kolejnego frontu wojny. Grecję i Jugosławię oraz podpisanie przez Związek Dla Mussoliniego działania na Bałkanach były Sowiecki i Japonię traktatu o neutralności. realizacją koncepcji wojny równoległej, która za- U kładała, że Włosi, choć w sojuszu z Niemcami, GRECJA NA CELOWNIKU zdobędą przestrzeń życiową samodzielnymi ope- Benicie Mussoliniemu, przywódcy faszystow- racjami militarnymi. Dlatego, mimo podpisania skich Włoch, marzyła się dominacja w basenie przez Włochy, Niemcy i Japonię 27 września Morza Śródziemnego. Na przeszkodzie do zaspo- 1940 roku paktu trzech, włoski dyktator nie chciał kojenia tych ambicji stały Wielka Brytania i Fran- dopuścić do obecności Wehrmachtu na południu cja, więc 10 czerwca 1940 roku wypowiedział im Europy. Atak na Grecję przygotował zatem bez wojnę. Przekonany o nieuchronnej klęsce zaangażo- konsultacji z Hitlerem. wanych w konflikt zbrojny z hitlerowskimi Niemca- Włosi uderzyli 28 października 1940 roku po od- mi aliantów chciał sobie zagwarantować udział rzuceniu przez premiera Joanisa Metaksasa ultima- w podziale łupów. Przeliczył się jednak w tych kal- tum, w którym zażądano m.in. demilitaryzacji Gre- kulacjach. Francja rzeczywiście poddała się woj- cji. Marzenia Mussoliniego o kampanii na wzór nie- skom hitlerowskim, lecz Wielka Brytania nie za- mieckiej wojny błyskawicznej okazały się mrzonką. mierzała składać broni. Grecy, choć słabsi militarnie, mieli pewne atuty – Włosi rozpoczęli więc działania przeciwko siłom górzysty teren w Epirze i Macedonii, który ufortyfi- brytyjskim w Afryce Północnej i Wschodniej, ale kowali, a także bardzo sprawny system mobilizacyj- nie odnieśli tam znaczących sukcesów. Tymczasem ny i wysokie morale żołnierzy. Sprzyjały im też wa- Benito Mussolini potrzebował szybkiego sukcesu runki pogodowe i fatalne dowodzenie po stronie militarnego. Za idealną ofiarę uznał Grecję, która włoskiej. Nic zatem dziwnego, że ofensywa armii od dawna była jednym z celów ekspansji mającej Mussoliniego szybko się załamała, a 14 listopada przynieść urzeczywistnienie mocarstwowej wizji Grecy przeszli do kontrnatarcia. Nie tylko odzyskali dyktatora. Wcześniej, latem 1923 roku, Mussolini swe terytoria, lecz ruszyli także w głąb Albanii. wykorzystał do zajęcia wyspy Korfu kryzys po za- Hitler uznał wówczas, że musi pomóc sojuszniko- bójstwie pięciu Włochów podczas wyznaczania wi, bo kolejne porażki militarne zagrażały stabilno- granicy grecko-albańskiej. Wtedy konflikt udało się ści faszystowskiego reżimu we Włoszech. Nie rozwiązać na drodze dyplomatycznej. chciał też, aby Grecja stała się dla Brytyjczyków Po 1935 roku Grecy ponownie zaczęli się oba- przyczółkiem do otwarcia frontu w Europie. Obawy wiać agresywnej polityki Mussoliniego, który czte- były o tyle uzasadnione, że w trakcie kampanii we

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 97 ARCHIVO CENTRALE DELLO STATO CENTRALE DELLO ARCHIVO

Włoscy żołnierze na froncie grecko-albańskim DLA SOWIETÓW NEUTRALNOŚĆ JAPONII MIAŁA KLUCZOWE ZNA- CZENIE NA PRZEŁOMIE LAT 1941–1942. DZIĘKI NIEJ PODCZAS BITWY Z NIEMCAMI O MOSKWĘ MOGLI UŻYĆ 18 DYWIZJI ROZMIESZ- CZONYCH NA SYBERII I W SOWIECKICH REPUBLIKACH WSCHODNICH ORAZ PRZERZUCIĆ NA FRONT SETKI CZOŁGÓW I SAMOLOTÓW

Francji znaleziono dokumenty wskazujące na to, że li na cześć swego premiera linią Metaksasa. Wiosną politycy w Atenach mogliby wpuścić na swe teryto- 1941 roku brakowało jednak żołnierzy do ich obsa- rium wojska alianckie. Co więcej, brytyjski premier dzenia. Atakujący Niemcy szybko przełamali linię Winston Churchill rzeczywiście wysłał żołnierzy do Metaksasa i kolejne pozycje obronne armii greckiej, Grecji. która, wyczerpana wielomiesięczną wojną z Wło- Niemieckie dywizje wkroczyły do Bułgarii, która chami, nie była w stanie walczyć z dwoma wrogami dołączyła do paktu trzech. Hitler wykorzystał to, że równocześnie. Grecy skapitulowali 24 kwietnia Bułgarzy nie pogodzili się z utratą w latach 1913– 1941 roku. 1919 części ziem na rzecz Greków i obietnicą ich odzyskania przekonał polityków w Sofii do wspar- ROZDARTE KRÓLESTWO cia inwazji na sąsiada. Grecy od dawna obawiali się Latem 1940 roku Benito Mussolini planował ataku z tej strony i w drugiej połowie lat trzydzie- też samodzielnie opanować Jugosławię, ale za- stych ufortyfikowali część granicy z Bułgarią, miar ten pokrzyżował mu Hitler. Niemcy chcieli a umocnienia powstałe w Macedonii i Tracji nazwa- bowiem wciągnąć Belgrad w orbitę wpływów

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 98 HISTORIA / XX WIEK

W CZASIE GDY WOJSKA NIEMIECKIE PRZYGOTOWYWAŁY SIĘ DO INWAZJI NA JUGOSŁAWIĘ I GRECJĘ, DYPLOMACI STALINA STARALI SIĘ OCHRONIĆ ZWIĄZEK SOWIECKI PRZED RYZYKIEM WOJNY NA DWA FRONTY

państw połączonych paktem trzech. Nadzieję na powodze- w wojnę w Chinach. W tym konflikcie Związek Sowiecki nie tego pomysłu dawała polityka rządzącego monarchią od wspierał Chińczyków, ale po podpisaniu traktatu ustała wszel- 1934 roku regenta księcia Pawła Karadziordziewicia. Przed ka pomoc Moskwy dla wojsk Czang Kaj-szeka. II wojną światową stawiał on na współpracę z Paryżem, ale Neutralność Związku Sowieckiego ułatwiła politykom po klęsce Francji w starciu z Niemcami znalazł się w trud- w Tokio podjęcie decyzji o rozpoczęciu wojny na Pacyfiku. nej sytuacji politycznej. Gdy Japonia zaatakowała aliantów, Adolf Hitler wypowiedział Z pewnością był świadomy tego, że Jugosławia nie tylko wojnę Stanom Zjednoczonym, przez co dał pretekst prezyden- miała słabą armię i gospodarkę, lecz także była głęboko po- towi Franklinowi D. Rooseveltowi do otwartego zaangażowa- dzielona politycznie, etnicznie i religijnie. Niechęci do pań- nia się w wojnę przeciwko III Rzeszy. Jeśli liczył na wzajem- stwa, w którym dominowali Serbowie, nie kryło wielu Chor- ność azjatyckiego sojusznika, to się zawiódł. Japonia prze- watów. Lojalność innych narodów zamieszkujących króle- strzegała traktatu do czasu wypowiedzenia go przez Moskwę stwo też nie była pewna. Dlatego książę Paweł był skłonny wiosną 1945 roku. Pakt trzech w tej sytuacji nie zadziałał. podporządkować się Niemcom, by uniknąć wciągnięcia kra- Dla Sowietów neutralność Japonii miała kluczowe znacze- ju w działania wojenne. Jego ugodowa polityka nie cieszyła nie na przełomie lat 1941–1942. Dzięki niej podczas bitwy się jednak poparciem serbskich wojskowych, którzy nawią- z Niemcami o Moskwę mogli użyć 18 dywizji rozmieszczo- zali bliskie kontakty z Brytyjczykami. Gdy premier Dragiša nych na Syberii i w sowieckich republikach wschodnich oraz Cvetković 25 marca 1941 roku podpisał w Wiedniu przystą- przerzucić na front setki czołgów i samolotów. pienie Jugosławii do paktu trzech, dwa dni później w Belgra- dzie doszło do zamachu wojskowego. Regent i premier zo- DALEKOSIĘŻNE KONSEKWENCJE stali odsunięci od władzy. Nowy rząd i młody król Piotr II Gdyby Benito Mussolini poprzez swoje wygórowane ambi- próbowali zachować neutralność Jugosławii, ale Hitler po- cje nie zmusił Adolfa Hitlera do zaangażowania się na Bałka- stanowił zająć ten kraj, aby umocnić swą kontrolę nad Bał- nach, atak na Związek Sowiecki mógłby rozpocząć się kilka kanami przed rozpoczęciem operacji „Barbarossa” wymie- tygodni wcześniej. Dywizje Wehrmachtu stanęłyby pod Mo- rzonej w Związek Sowiecki. Obawy o przyszłość Jugosławii skwą, zanim pojawiły się opady śniegu i wielkie mrozy, które w razie wojny sprawdziły się zaraz po niemieckim ataku. paraliżowały działania Niemców. Pogoda wsparła krzepnący Żołnierze pochodzenia chorwackiego czy słoweńskiego nie opór Armii Czerwonej. Trudno odgadnąć, jakie byłyby poli- stawiali oporu. Co więcej, zdarzyły się przypadki, że rozbra- tyczne skutki porażki Armii Czerwonej w walce o stolicę. jali dowodzących nimi serbskich oficerów. Opór armii jugo- Może Japonia zrezygnowałaby wówczas z neutralności i spró- słowiańskiej trwał niecałe dwa tygodnie. bowałaby zająć Mongolię, Syberię i sowiecki Daleki Wschód? W kontekście przebiegu II wojny światowej ważne wydaje ZABEZPIECZENIE TYŁÓW się także to, co wydarzyło się niebawem po zakończeniu kam- W czasie gdy wojska niemieckie przygotowywały się do in- panii bałkańskiej. Wojska niemieckie i włoskie oraz ich so- wazji na Jugosławię i Grecję, dyplomaci Stalina starali się jusznicy co prawda szybko zniszczyli armie Grecji i Jugosła- ochronić Związek Sowiecki przed ryzykiem wojny na dwa wii, ale ich miejsce zajęli partyzanci. Działania przeciwko fronty, gdyby przyszło mu zaangażować się w trwający już nim angażowały znaczące siły państw należących do paktu konflikt w Europie. Negocjowano wówczas traktat o neutral- trzech i odciągały od innych teatrów działań operacyjnych. ności z Japonią, który ostatecznie został podpisany 13 kwiet- Tylko na terenie okupowanej Jugosławii w latach 1941–1945 nia 1941 roku w Moskwie. Porozumienie było też ważne dla było w nie zaangażowanych 600 tys. żołnierzy niemieckich Japończyków, których armia była uwikłana od 1937 roku i włoskich.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA KatyńHISTORIA TYCH, 1920-1940 CO POKONALI BOLSZEWIKÓW W 1920, A POLEGLI W 1940 ROKU W KATYNIU

47 złotych. Taniej o 22%

[10:24] Patryk Czarnowski dobra: Katyń - 47 złotych. Taniej o 22% ROK 1920Rok W OBRAZIE 1920 I DOKUMENCIE. 1920 - 120 złotych. Taniej o 25% WOJNA Z BOLSZEWIKAMI W ZBIORACH Bellona - 40 złotych. Taniej o 33% ARCHIWÓW POLSKICH 120 złotych. Taniej o 25%

POLSKIEBellona ZWYCIĘSTWO DLA WOLNOŚCI EUROPY. BITWA WARSZAWSKA 1920 OCZAMI ŚWIADKÓW TAMTYCH WYDARZEŃ

40 złotych. Taniej o 33%

Arcybiskup Stanisław Gall ŻYCIORYS PIERWSZEGO BISKUPA POLOWEGO WOJSKA POLSKIEGO

39,90 złotych 2021 Darmowa dostawa DOSTĘPNE NA WWW.SKLEP.POLSKA-ZBROJNA.PL 100

Dysponujemy listą białoruskiego zarządu więziennictwa, zawiera- jącą 1960 nazwisk polskich więźniów konwojowanych na terenie Białorusi, zapewne w czę- ści obejmującą ofiary zbrodni katyńskiej. Prawda ukryta w archiwach Z Wojciechem Materskim o bezimiennych ofiarach zbrodni stalinowskich i trudnych poszukiwaniach katyńskich teczek personalnych rozmawia Małgorzata Schwarzgruber.

yły ukraiński prokurator wojskowy i badacz Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bol- zbrodni stalinowskich Andrij Amons na konferen- szewików), która stała się dokumentem decyzyjnym katyń- cji z okazji 80. rocznicy zbrodni katyńskiej, która skiego ludobójstwa. Beria pisał o 11 tys. osób z więzień, ale ze względu na pandemię odbyła się pod koniec – jak wiemy z raportu późniejszego szefa KGB [Komitet Bubiegłego roku, stwierdził, że liczba Polaków zamordowa- Bezpieczeństwa Państwowego] Aleksandra Szelepina z mar- nych przez sowieckie władze w 1940 roku może być o praca 1959 roku – faktycznie rozstrzelano 7305 więźniów. Gru- wie 4 tys. większa, niż podają oficjalne źródła. Jak przyjął pa ta obejmuje 3435 osób z tzw. ukraińskiej listy katyńskiej, pan tę wiadomość? więc tylko część z nich może być ujęta w wymienionej przez Na razie wiemy, że w obwodzie mikołajowskim na połu- Amonsa liczbie. Porównanie znanej od maja 1994 roku tzw. dniu Ukrainy rozstrzelano 3700 polskich obywateli. Być mo- listy ukraińskiej katyńskiego ludobójstwa ze spisem odnale- że część z nich stracono w ramach operacji specjalnej, którą zionym w Mikołajowsku da nam odpowiedź, czy figurują określamy jako zbrodnię katyńską. Jak wiadomo, objęła ona w nim osoby z tej listy, czyli ofiary zbrodni katyńskiej. jeńców wojennych z trzech obozów – w: Kozielsku, Ostasz- Wciąż nie mamy informacji, gdzie zostali pogrzebani strace- kowie i Starobielsku oraz obywateli polskich z więzień na ni więźniowie. tzw. Białorusi Zachodniej i Ukrainie Zachodniej. Ci więź- niowie to w większości także oficerowie, policjanci i inteli- Może w Bykowni? Liczbę pochowanych tam ofiar maso- genci, ale formalnie o innym statusie, odrębnie ujęci w nowych sowieckich mordów szacuje się na ponad 100 tys. tatce szefa NKWD [Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrz- W Bykowni, jednym z miejsc, w których NKWD od poło- nych] Ławrientija Berii dla Biura Politycznego Komitetu wy lat trzydziestych grzebało ofiary masowych egzekucji,

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / ROZMOWA 101

ekshumowano 500 osób, które zdołano konwojów. Na Białorusi prawdopodob- rozpoznać jako polskiego pochodzenia, nie wszystkich przewieziono do cen- ale tylko sierż. Józefa Naglika udało się tralnego więzienia NKWD w Mińsku. zidentyfikować. Wiemy, że takie miejsca Nie mamy jednak potwierdzającego tę pochówku ofiar masowych represji miał hipotezę dokumentu. każdy z terenowych zarządów NKWD i tam zapewne chowano także więźniów Gdzie mogą znajdować się takie do- – ofiary zbrodni katyńskiej, prawdopo- kumenty? dobnie m.in. we Włodzimierzu Wołyń- Zdaniem Rosjan one nie istnieją. Ja skim, ale zapewne też w Chersoniu jednak sądzę, że znajdują się w Central- i Mikołajowsku. nym Archiwum Federalnej Służby Bez- WIZYTÓWKA pieczeństwa oraz w archiwum Central- Czyli było więcej takich zbrodni jak PROF. WOJCIECH nego Zarządu Więziennictwa, ale oczy- katyńska? wiście nie mam pewności. W 1941 Prof. Krzysztof Jasiewicz mówi MATERSKI roku, gdy Niemcy zaatakowali ZSRR, o drugim Katyniu, przyjmując, że kilka- archiwa z Charkowa i Mińska zostały dziesiąt tysięcy obywateli polskich zo- est pracownikiem Instytutu Studiów Poli- ewakuowane do Moskwy. Lista ukraiń- stało wymordowanych w ramach innej Jtycznych Polskiej Akademii Nauk, histo- ska odnalazła się w dwóch egzempla- operacji specjalnej. To hipoteza, ale rykiem i politologiem, badaczem zbrodni rzach – jeden był w Moskwie, drugi pewne ślady wskazują na to, że jest ona katyńskiej. w Kijowie. Płk Anatolij Jabłokow, który prawdopodobna. Nadal nie możemy dona początku lat dziewięćdziesiątych był liczyć się około 60 tys. obywateli polskich, których NKWD prokuratorem w Głównej Prokuraturze Wojskowej i prowadził wykazywało jesienią 1940 roku jako objętych aresztem. śledztwo katyńskie, szukał materiałów w Centralnym Archi- W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych rosyjski historyk wum Federalnej Służby Bezpieczeństwa. Z około 900 teczek Akim Arutiunow odkrył, że w Tawdzie na Uralu ekshumowa- dotyczących Katynia wydano mu tylko 189. Do dziś nie wie- no zwłoki w polskich mundurach i apelował, by przeprowa- my, co znajduje się w pozostałych. Z kolei w archiwum Cen- dzić tam dokładne badania. Przestał o tym mówić, gdy został tralnego Zarządu Więziennictwa powinny znajdować się do- dwukrotnie pobity przez tzw. nieznanych sprawców. kumenty pozwalające zidentyfikować więźniów – ofiary zbrodni katyńskiej z terytorium Białorusi. 21 857 – co najmniej tyle ofiar pochłonęła zbrodnia katyń- ska. Mamy listę ukraińską, choć nie znamy miejsc, gdzie Z tzw. listy białoruskiej? zostały pogrzebane znajdujące się na niej osoby. Niewiele Albo z kilku list, które się na nią składają. Nie wiemy, czy wiemy o liście białoruskiej liczącej 3870 nazwisk. Rosjanie lista białoruska była jednym dokumentem, choć przez analo- utrzymują, że dokumentów dotyczących tej kwestii nie gię do ukraińskiej zapewne tak. Nawet gdyby udało się prze- udało się odnaleźć. prowadzić ekshumacje w Kuropatach i przy zwłokach znaleź- Twierdzą oni wręcz, że ich nie ma. Próby odtworzenia listy libyśmy dokumenty, które pokryją się np. z listą konwojową białoruskiej podjął się dr Maciej Wyrwa, ale jego spis ma cha- więźniów przewożonych na terenie Białorusi przez wojska rakter hipotetyczny. Dysponujemy listą białoruskiego zarządu NKWD, to nie jest to ostateczny dowód, gdyż nie wiemy, więziennictwa, zawierającą 1960 nazwisk polskich więźniów w ramach jakiej operacji te osoby zostały zamordowane. konwojowanych na terenie Białorusi, zapewne w części obej- mującą ofiary zbrodni katyńskiej. Nie wiemy bowiem, dokąd Dlaczego tak trudno ustalić nazwiska pomordowanych byli przewożeni, w jakim celu i gdzie ich zamordowano. Być więźniów? może osoby z tej listy konwojowej, jak i z wciąż nieznanej listy Z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie czy Starobielsku wy- białoruskiej, spoczywają na gigantycznym cmentarzysku ofiar wożono ludzi na śmierć, stwarzając pozory, że są oni przeno- NKWD w Kuropatach pod Mińskiem. Na pewno operacja spe- szeni w inne miejsce. Dlatego pozostały przy nich osobiste cjalna na Białorusi była sterowana centralnie i została przepro- dokumenty czy pamiątki. Więźniów wywożono po dokładnej wadzona w podobny sposób jak na Ukrainie. Kierowała tym rewizji i wyczyszczeniu ich kieszeni ze wszelkich drobia- tzw. centralna trójka, czyli komisja specjalna powołana na mo- zgów. Zwłoki 500 osób w Bykowni, z których część ma pol- cy rozkazu NKWD. Jej członkowie: Wsiewołod Mierkułow, skie mundury, są pozbawione dokumentów. Znaleziono jedy- Bogdan Kobułow i Leonid Basztakow układali listy jeńców nie grzebień, na którym było wyrytych pięć nazwisk, oraz i więźniów, na których podstawie były wydawane zlecenia część nieśmiertelnika wspomnianego sierż. Naglika.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 102 HISTORIA / XX WIEK

Fifinella, żeński gremlin, stała się maskotką Kobiecej Służby Powietrznej (Women Airforce Service Pilots – WASP), pomocniczej jednostki lotnictwa amerykańskiego. Na zdjęciu dziewczyny z WASP mają fifinellę na skórzanych kurtkach. USAF

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 103 Na kłopoty… gremliny Jeśli samolot nie działa jak należy i nie można ustalić, co jest przyczyną awarii, trzeba kogoś obarczyć za to winą. Na przykład złośliwego chochlika.

ROBERT SENDEK

acław Król, polski as myśliwski, walczący mienia silnika od razu się powiodła. Chodził jak szwajcarski w Wielkiej Brytanii podczas II wojny świato- zegarek. Wzbudziło to wesołość kolegów Króla, którzy pod- wej, opisuje w swych wspomnieniach taką sytu- sumowali: „Nic, tylko gremliny musiały w tym maczać swe ację: 14 lutego 1944 roku prowadził wraz z ko- brudne ręce”. Wlegami powietrzny patrol nad francuskim wybrzeżem. Król, podówczas dowódca 302 Dywizjonu, leciał swoim spitfire’em TE OD MLEKA I GLIKOLU WX-L. Popołudnie było pochmurne, widzialność dobra, pilo- Polakowi żyjącemu w drugiej dekadzie XXI wieku mogą ci znali na pamięć rozmieszczenie wrogich stanowisk artylerii się one kojarzyć z filmem familijnym „Gremliny rozrabiają” przeciwlotniczej, omijali je więc z daleka, niemieckich samo- w reżyserii Stevena Spielberga z połowy lat osiemdziesiątych lotów myśliwskich zaś w powietrzu nie było. Lot należał, jak ubiegłego wieku. Opowiada on historię sympatycznych stwor- wspominał Król, do przyjemnych. „W pewnym momencie, ków, które po zetknięciu z wodą zamieniają się w krwiożercze podczas zmiany obrotów manetką gazu, bestie. Zanim jednak gremliny trafiły do silnik mojej elki dziwnie jakoś zadudnił SKĄD SIĘ GREMLINY filmu, znane były w folklorze lotniczym i zachłysnął się”, relacjonował pilot. krajów anglosaskich. W latach II wojny „Potem znów zaczął pracować normal- W OGÓLE WZIĘŁY – światowej obarczano je winą za niewy- nie, ale nie na długo. Kichał i dudnił NIKT DOKŁADNIE NIE jaśnione awarie samolotów, kłopoty przy zmianie gazu”. z silnikami i trudności w pilotażu. Ze- Królowi włos się zjeżył na głowie, od WIE. PODOBNO BRY- tknęli się z nimi również polscy piloci razu stanęła mu przed oczami wizja TYJSCY PILOCI PO latający w brytyjskich dywizjonach. przymusowego lądowania niesprawną Skąd się gremliny w ogóle wzięły – maszyną we Francji i spędzenia reszty RAZ PIERWSZY ZA- nikt dokładnie nie wie. Podobno brytyj- wojny w niemieckim obozie jenieckim. CZĘLI O NICH MÓWIĆ scy piloci po raz pierwszy zaczęli o nich „Bałem się poruszyć manetką gazu, by mówić pod koniec I wojny światowej. nie spowodować ponownego przerywa- POD KONIEC I WOJNY W każdej kulturze znane są historie nia i dudnienia w pracy silnika”, wspo- ŚWIATOWEJ o złośliwych istotach, które uprzykrzają minał potem. Miał nadzieję, że silnik ludziom życie: kradną drobne przed- popracuje na tych obrotach jakiś czas, zdecydował się więc mioty albo – jak polskie krasnoludki – zaplatają koniom grzy- wracać do Anglii. „Wkrótce minąłem brzeg francuski i przy- wy czy ogony, które trudno rozczesać, lub sikają do świeżego jąłem kurs na Beachy Head. Kanał jest tu szeroki na 70 mil, mleka, żeby skisło. Do dziś zresztą się na nie powołujemy. potrzeba więc mi było około 25 minut spokojnej pracy silnika. Wystarczy przypomnieć chochliki drukarskie albo znaną A jeśli silnik odmówi kompletnie pracy nad Kanałem? No, w wojsku ambę, czyli „takie zwierzę, które wszystko bierze”. cóż, trzeba zaryzykować”. Tak samo powstały historie o gremlinach, których żywio- Leciał z duszą na ramieniu. Dopiero gdy po jakimś czasie łem były maszyny. Silniki lotnicze z pionierskich lat I wojny zobaczył lotnisko, uznał, że może sobie pozwolić na ekspery- światowej w warunkach polowych bywały dość awaryjne. Bie- menty: „Teraz można wypróbować silnik, pomyślałem i jed- dzący się nad nimi mechanicy stykali się z trudnościami, któ- nocześnie przesunąłem manetkę gazu do przodu. Skutek, nie- re czasem ich przerastały: zdarzało się więc, że choć bardzo stety, był natychmiastowy. Silnik zakrztusił się, buchnął ciem- dokładnie sprawdzili każdy detal, nie potrafili wyjaśnić, dla- nym dymem i przestał pracować”. Pilot posadził zatem czego maszyna nie działa, jak należy. maszynę na wyłączonym silniku. Gdy do spitfire’a zabrali się Szczególnie dużo historii o gremlinach powstało w latach mechanicy, okazało się, że działa on bez zarzutu. Nie stwier- II wojny światowej. Wiele uwagi poświęcił im w swych wspo- dzono najmniejszych nawet usterek, a pierwsza próba urucho- mnieniach Wacław Król: „O zachowaniu się i wyczynach

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 104 HISTORIA / XX WIEK

SZCZEGÓLNIE DUŻO HISTORII O GREMLINACH POWSTAŁO W LATACH II WOJNY ŚWIATOWEJ

Okładka pierwszego wydania książki „Gremliny” napisanej przez pilota Roalda Dahla gremlinów nieraz słyszałem od pilotów. Że gremlin sknocił te- może być rzeczywiście potrzebna, gdyż potrafią ochronić mu lub owemu lądowanie i dlatego spitfire skakał po pasie be- samolot przed awarią: „Chuchają w rurkę Pitota, jeśli pilot za- tonowym jak młoda sarenka, że gremlin zatkał rurkę Pitota, pomni włączyć ogrzewanie, odłupują lód na krawędziach na- uniemożliwiając określenie prędkości samolotu, że odkręcił tarcia skrzydeł, wycierają zapocone szyby, zatykają palcami śrubkę od przewodu olejowego, właśnie nad Francją, a nie nad pęknięcia przewodów, by nie wyciekał olej, glikol czy benzy- Anglią, by pilota wprowadzić w wielkie zakłopotanie i napę- na. Pomagają pilotowi w przycelowaniu do niemieckiego dzić mu porządnego stracha”. samolotu, ciągnąc odpowiednio ster kierunkowy i wysokości”. Gremliny szybko stały się ulubionym chochlikiem lotników, bo zawsze można było zrzucić na nie winę za kłopoty. Ba, pi- ŻYCIE RODZINNE CHOCHLIKÓW loci nawet dokładnie wiedzieli, jak one wyglądają: „To są ma- Nowe życie tchnął w opowieść o gremlinach angielski pisarz leńkie, paskudne potworki”, opisywał Wacław Król. „Małe Roald Dahl, szerzej znany jako autor książki dla dzieci „Charlie i złośliwe. Ma to starą, diabelską twarz, spiczaste duże uszy, i fabryka czekolady”. Dahl na początku II wojny światowej był gruby brzuch, a nogi znów cienkie jak patyczki, z tyłu zaś pilotem, ale gdy ze względów zdrowotnych został zwolniony ogon szczura. Z wyglądu bardzo nieprzyjemny. Oczy ich są ze służby czynnej, zajął się pisaniem. W porozumieniu z wy- złe, myślą tylko o psotach. Nie daj Boże, jak dopadną w po- twórnią filmową Walta Disneya wydał w 1943 roku książeczkę wietrzu słabszego pilota. To ich raj”. Wspomnienia innych pi- „Gremliny”. Zilustrował ją Bill Justice, ówczesny rysownik lotów potwierdzają przekonanie, że gremliny doskonale wy- Disneya. Bohaterami opowiastki są gremliny, które wprawdzie czuwały, kto siedzi za sterami. Mark Sheldon, australijski pi- lubią dokazywać i psocić, ale przeszkolone przez Królewskie lot, który walczył na Pacyfiku, powiedział kiedyś: „Chodzi Siły Powietrzne (RAF) pomagają w naprawach. o to, że one mniej więcej odzwierciedlają twój nastrój. Jeśli la- Zasługą Dahla było także nadanie gremlinom cech bardziej tasz ostrożnie i umiejętnie, traktują cię dobrze; jeśli latasz ludzkich. Otóż mogły one prowadzić… życie rodzinne. kiepsko, źle się zachowują przez ciebie”. I jeśli już wyczują, W książeczce pojawiły się na przykład także takie płci żeń- że mogą sobie pozwolić na więcej, zaczyna się robić napraw- skiej, fifinelle. Dzięki Dahlowi oraz filmom Disneya gremliny dę nieprzyjemnie. „Wtedy na przykład przymykają manetki”, stały się bardzo popularne. Piloci malowali ich podobizny na relacjonował Król. „Huśtają się na wskazówkach manome- samolotach, a w sprzedaży pojawiły się maskotki. Popularność trów, tamują obieg oleju w przewodach, przez co zmniejszają zdobyły sobie również żeńskie gremliny, i to na tyle dużą, że fi- jego ciśnienie”. Wyczyny gremlinów mogą być niebezpiecz- finella stała się maskotką Kobiecej Służby Powietrznej (Wo- ne: „Taki kretyn potrafi na wysokości chuchać na osłony kabi- men Airforce Service Pilots – WASP), pomocniczej jednostki ny i powoduje jej zamarzanie. Albo usiądzie na jednej lotce lotnictwa amerykańskiego. Wykonany przez firmę Disneya ry- i ciągnie ją do dołu. Innym razem wypłoszy spokojnie drze- sunek przedstawiający fifinellę ze skrzydełkami stał się emble- miącą w zakamarkach kabiny muchę i nagania ją, by siadała matem tej jednostki. Wykorzystywano go na przykład na kurt- pilotowi na nosie w momencie jego największego napięcia kach lotniczych noszonych przez pilotki lub malowano na sa- nerwowego. Najgorzej, jak to paskudztwo włazi do silnika molotach. Noelle Salazar w poświęconej kobietom z WASP i zaczyna tam majstrować. Wtedy pilot słyszy stuki w silniku, powieści „Dziewczyny w przestworzach” tak pisze o fifinelli: wyczuwa jego nierówną pracę, wzrasta temperatura glikolu”. „Była małą wesołą gremlinką z różkami i skrzydełkami, dzię- Ale chochliki potrafią nie tylko psocić i szkodzić człowie- ki niej ponoć złe gremliny trzymały się z daleka od silników kowi, gdyż istnieją również dobre gremliny. „Te dwie katego- naszych samolotów. Na wszelki wypadek nigdy nie skwitowa- rie działają zupełnie oddzielnie i nie przeszkadzają sobie”, łam śmiechem opieki fifinelli. Piloci bywają bowiem bardzo opowiadał Król. „Dobre gremliny to zupełnie inny rodzaj tych przesądni, co pilotek też oczywiście dotyczy”. Przesądni czy duszków. Twarze ich są też stare, ale uduchowione, noszą bia- nie, w czasie wojny lotnicy odwalili kawał dobrej roboty, wal- łe brody, nigdy nie są grube, na sobie mają kolorowe szaty, cząc nie tylko z przeciwnikiem i własnymi lękami, lecz także czasem mają nawet skrzydełka. Nóżki ich są cienkie, ale z oporem materii w postaci psujących się samolotów. kształtne, dobroć bije z ich oblicza, nie mają naturalnie ogo- Cytaty pochodzą z książek Wacław Król, „Mój spitfire”, nów. Jeśli ktoś zaskarbi sobie u nich zaufanie i sympatię, po- Warszawa 2017, Noelle Salazar, „Dziewczyny w przestworzach”, magają mu, jak tylko mogą, zwłaszcza w locie”. Pomoc taka Białystok 2020 oraz ze strony historynet.com/gremlins.htm

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA HISTORIA / ZZA KADRU 105

Nostalgia

HISTORIA PEWNEGO ZDJĘCIA „Ułan za wołami”, ktoś krótko i z humorem pod- pisał tę fotografię. NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE

Ułańska fantazja sięgała daleko, ale to zdjęcie obrazuje coś więcej niż tylko zabawę w przerwie między walkami na froncie włoskim.

iedy Niemcy stacjonujący Uzbek i Kirgiz, Kurd i Arab. Z zaufa- To zdjęcie zostało zrobione pod ko- we Włoszech dowiedzieli niem przychodził po pomoc i nigdy niec włoskiej, zwycięskiej kampanii się, że do walki z nimi ru- się nie zawiódł. Teraz życzliwie 2 Korpusu Polskiego. Nie spełni ona szył 2 Korpus Polski, zaczęli uśmiechają się do nas Włosi. […]. Lu- jednak największej nadziei żołnierzy, Krozpowiadać między Włochami jak dzie tutejsi, ich zwyczaj, ich styl życia że wszyscy powrócą do swych do - najgorsze rzeczy o Polakach, nazywa- – są nasze, europejskie. Ich ubóstwo mów, które większość z nich pozosta- jąc ich diabłami wcielonymi. Szybko jest naszym ubóstwem: tak zapewne wiła na Kresach… Na zdjęciu ułan jednak kolejny raz się okazało, że pro- żyją nasze żony i dzieci”. z 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, paganda Goebbelsowska nie ma nic Otóż to. Żołnierze amerykańscy, ka- a więc pancerniak, jest przeszczęśli- wspólnego z prawdą. Tam gdzie byli nadyjscy czy nowozelandzcy traktowali wy, że jakiś włoski chłop pozwolił Polacy, włoska ludność mogła spać Włochów protekcjonalnie, a nawet wro- mu zaorać kawałek pola swymi woła- spokojnie. Żołnierzy 2 Korpusu niego – wszak długo stali oni przy Hitlerze, mi. To samo pewnie robił w gospo- wola u Sowietów zahartowała, ale jed- a zresztą, jak wiadomo, „syty głodnego darstwie rodziców gdzieś pod Lwo- nocześnie uwrażliwiła na ludzką nę- nie zrozumie”. W wypadku Polaków wem albo Drohobyczem. Czy mógł dzę. Tadeusz Zajączkowski, korespon- istotne było jeszcze jedno: we Włoszech po wojnie pochwalić się rodzicom, że dent wojenny, pisał: „Żołnierz polski ogarnęła ich ta sama nostalgia i nadzieja kiedy nie strzelał z czołgu, to poka- wszędzie gdzie był, pozostawił po so- powrotu do kraju, które kilka wieków zywał miejscowym chłopom, jak bie życzliwe i wdzięczne wspomnie- wcześniej trawiły Legiony Polskie udatnie układało się skiby na ich zie- nie. Przyjaźnie uśmiechał się do nas gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. mi? Raczej nie. PK

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 106 HISTORIAARMIA / WOJNA/ XX WIEK

ułkownika poznałem w 1994 roku w Krakowie. Wiele razy miałem przyjemność z nim rozmawiać, jednak dopiero po kilku spotkaniach, gdy zdobyłem już jego zaufanie, zdradził mi, jak stał się „Dzierżyńskim”. By- Pło to, gdy miał 20 lat. Wyglądał na starszego, ale powagi do- dawał sobie jeszcze wąsem. Chciał też wydawać się groźny dla nieprzyjaciół. Dowódca stwierdził wówczas, że jako „Dąbrowa” z pewnością jest już w ewidencji enkawudowskiej, więc musi zmienić pseudonim. „Myślę, że w obecnych warunkach stosowny mógłby być »Dzierżyński«, zażartowałem. Major jednak zareagował entuzjastycznie i niezwłocznie na- kreślił najpilniejsze zadania”, wspominał płk Dąbrowa- -Kostka. W taki sposób przybrał nazwisko bolszewickiego rewolucjonisty, twórcy sowieckiego aparatu terroru, którego nazywano „Krwawym Feliksem”. ARCH. STANISŁAWA DĄBROWY-KOSTKI STANISŁAWA ARCH. Wyrok na Dzierżyńskiego Kilku „Dzierżyńskich” podjęło w konspiracji walkę z wrogiem za czasów okupacji niemieckiej i sowieckiej. Jednym z nich był płk Stanisław Dąbrowa-Kostka.

JACEK SZUSTAKOWSKI

Stanisław Dąbrowa-Kostka jako „Dzierżyński” Było to niedługo po wydarzeniach, o których mówił mi w 1945 roku podczas jednego z naszych spotkań. Pod koniec 1944 roku Dąbrowa-Kostka poważnie zachorował. „Źle opatrzona rana postrzałowa nogi zaropiała i nastąpiło zatrucie całego orga- nizmu. Z bardzo wysoką gorączką przewieziono mnie do Przemyśla, gdzie po kilku dniach, dzięki skutecznej inter- wencji lekarza miejscowej Komendy Obwodu Armii Krajo- wej, odzyskałem przytomność. W połowie grudnia mogłem już o lasce poruszać się bez niczyjej pomocy i wtedy dotarła do mnie wiadomość o katastrofie… Sowieci ujęli komendanta podokręgu płk. Kazimierza Putka »Zwornego« z całym sztabem”, opowiadał pułkownik. Wydarzenie to okazało się

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 107

punktem zwrotnym w jego życiu kon- i banderowcami oraz nadużyciami no- spiracyjnym. wej władzy. W drugiej połowie czerwca 1945 ro- OFICER DYWERSJI ku „Dzierżyński” zmniejszył stan li- Przemyśl, w którym odbywał rekon- czebny oddziału do czterdziestu kilku walescencję, był miastem rodzinnym żołnierzy. „Do tego momentu wierzy- Dąbrowy-Kostki i niezwykle ważnym łem, że uda mi się utrzymać oddział miejscem w jego biografii. To właśnie w takim stanie do III wojny światowej tam jako piętnastoletni chłopak we i będę jednym z pierwszych, który wrześniu 1939 roku rozpoczął swoją SZUSTAKOWSKI JACEK wkroczy ze swoimi żołnierzami do wojnę z Niemcami. Utworzył wówczas Lwowa. Niestety, 5 sierpnia 1945 roku, samodzielną konspiracyjną grupę „Li- pod Krosnem musiałem zdemobilizo- powica”. Młodzi konspiratorzy m.in. wać oddział”, wyznał jego dowódca. rozbrajali pod koszarami pijanych niemieckich żołnierzy. „To cud, że dożyli- CZĘŚCIOWE UJAWNIENIE śmy do nawiązania kontaktu ze Związ- Pomnik Czynu Zbrojnego Żołnierzy We wrześniu 1945 roku Dąbrowa- kiem Walki Zbrojnej”, przyznał po la- Polski Walczącej na skwerku przy -Kostka został wezwany do Krakowa. ul. Powiśle w Krakowie tach pułkownik. Do ZWZ udało mu się Objął stanowisko szefa Wydziału Infor- dotrzeć na początku 1941 roku i został macji i Bezpieczeństwa oraz dowódcy zaprzysiężony do tej organizacji pod pseudonimem „Dąbro- „Straży” – zbrojnych zespołów ochrony WiN-u (Zrzeszenie wa”. W sierpniu 1942 roku, po scaleniu Polskiej Organizacji „Wolność i Niepodległość”, potem przekształcone w „Wol- Zbrojnej z Armią Krajową, powierzono mu dowodzenie plu- ność i Niezawisłość”) – nowej organizacji konspiracyjnej tonem dyspozycyjnym podległym wywiadowi i kontrwywia- walczącej z narzuconym Polsce po II wojnie światowej syste- dowi Komendy Obwodu AK Przemyśl-Zasanie. W grudniu mem komunistycznym. Zmienił wówczas pseudonim na 1943 roku, gdy został adiutantem szefa Sztabu Kedywu Pod- „Aleksander” i przez lata musiał uważać, by nikt nie rozpo- okręgu Rzeszów AK, przeniósł się do Rzeszowa. znał w nim „Dzierżyńskiego”. W październiku 1945 roku W listopadzie 1944 roku młody adiutant został awanso- w ramach akcji ujawniania się, prowadzonej przez płk. Jana wany do stopnia podporucznika. Wtedy właśnie wdała mu Mazurkiewicza „Radosława”, wrócił do swojego nazwiska się infekcja rany postrzałowej i wrócił do Przemyśla, gdzie i zarejestrował się w komisji ujawnieniowej AK. „Częściowe dowiedział się o aresztowaniu najważniejszych oficerów ujawnienie, gdyż zataiłem swoją działalność od sierpnia Kedywu Podokręgu AK Rzeszów. „Byłem etatowym żoł- 1944 roku, chyba uratowało mi życie. Po aresztowaniu nierzem i nie mogłem czekać. Przez kuzyna, por. Adama w marcu 1946 roku ubecja nie sięgała w mój życiorys przed Wochańskiego »Dunkę«, łatwo trafiłem do pełniącego obo- ujawnieniem i dlatego podczas procesu nie wyszła sprawa wiązki inspektora mjr. Bronisława Wochanki »Ludwika«, »Dzierżyńskiego«”, przyznał pułkownik. który zaproponował mi stanowisko w przemyskiej Komen- Ubecy torturowali Kostkę psychicznie i fizycznie przez dzie Obwodu”, wyjaśnił mi oficer w czasie jednego z na- ponad trzy miesiące. Po zakończeniu śledztwa wyrokiem szych spotkań. I przypomniał, że to właśnie wówczas nowy Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie skazano go na przełożony polecił mu zmianę pseudonimu. siedem lat więzienia. Amnestia z 1947 roku skróciła mu wy- Jako „Dzierżyński” w przemyskiej Komendzie Obwodu rok o połowę. Z więzienia we Wronkach wyszedł 6 września AK objął stanowisko oficera dywersji. 1 stycznia 1945 roku 1949 roku, ale to nie był koniec strachu. Często zmieniał awansowano go na porucznika. W tym samym miesiącu roz- pracę i miejsce zamieszkania. „UB szukał bardzo długo wiązano Armię Krajową. W jej miejsce powstała Delegatura »Dzierżyńskiego«. Jeszcze na początku lat siedemdziesią- Sił Zbrojnych na Kraj. Pierwszym zadaniem „Dzierżyńskiego” tych”, twierdził pułkownik. Doświadczenie wyniesione w nowej strukturze było skupienie rozproszonych żołnierzy z konspiracji pomogło mu jednak przechytrzyć ubeków. i odbijanie więzionych. 9 maja nowo utworzony przez Kost- Dzięki temu pozostawił po sobie wiele książek i publikacji kę oddział uwolnił kilkudziesięciu akowców z więzienia poświęconych kolegom z konspiracji oraz największe w kra- śledczego Urzędu Bezpieczeństwa w Przemyślu. Oddział ju prywatne archiwum Armii Krajowej. Dopiero w marcu partyzancki „Dzierżyńskiego” liczył około stu żołnierzy. 1992 roku wydany na niego w 1946 roku wyrok został unie- Działał na terenie byłego Obwodu AK Przemyśl, a potem ważniony jako bezzasadny. Z przyznanego mu przez sąd od- obwodów Sanok i Krosno. Oddział bronił miejscowej ludno- szkodowania założył Fundację – Studium Okręgu AK Kra- ści przed bandami podszywającymi się pod partyzantów ków. Zmarł 27 marca 2019 roku w Krakowie.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 108 HISTORIA / JEDNO Z MOICH IMION BRZMI ŻYCIE

BYŁEM JESZCZE DZIECKIEM I MOJA PA- MIĘĆ REJE- STROWAŁA POWSTANIE JAK EPIZODY Z DŁUGIEGO FILMU PIOTR KORCZYŃSKI PIOTR

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 109

My też chcieliśmy przysięgać Z Zenonem Kasprzakiem o przyspieszonej lekcji dorastania w dramatycznych czasach wojennych rozmawia Piotr Korczyński.

filmie Andrieja Tarkowskiego Józefa Chełmońskiego „Babie lato”, od razu przy- „Dziecko wojny” pada kwestia pominam sobie tę bosą kobietę w lnianej sukni. o tym, że na wojnie nie ma dzieci, Nie mogę patrzeć na ten obraz! że wszyscy, niezależnie od wieku, Niedaleko płynęła rzeka, przez którą przerzu- Wod razu dorośleją. Pan zatem stał się dorosły cony był drewniany most. Na nim spotkały się w wieku siedmiu lat… dwie kolumny uchodźców: nasza, idąca na We wrześniu 1939 roku miałem iść do szkoły, wschód, i tamta – uciekająca na zachód. W tym a poszedłem na wojnę. Ojciec, jak wielu innych miejscu miała miejsce największa rzeź. Ludzie mężczyzn, posłuchał apelu płk. Umiastowskiego zrzucali się z mostu do wody, a rzeka czerwona [płk Roman Umiastowski, szef propagandy od krwi pełna była trupów, tobołów podróżnych Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego], żeby i waliz, które powoli unosił nurt. W tym wszyst- ruszyć z Warszawy na wschód. Wyjechaliśmy ca- kim stała kobiecina z krową i krzyczała: „Lu- łą rodziną: ojciec, matka, brat i ja. To był błąd, dzie, ratujcie moją jedyną żywicielkę!”. Proszę makabra. Droga zmieniła się w jeden wielki stru- sobie wyobrazić surrealizm tej sceny: rzeka tru- mień uchodźców, którzy pieszo, na rowerach pów, na moście oszaleli, miotający się pod i furmankach uciekali połączeni jednym pragnie- ogniem sztukasów i walczący z sobą ludzie, a ta niem: byle dalej od wojennej pożogi. Nie zdołali- chłopka błagała o ratowanie krowy… śmy jej jednak uniknąć, bo śmierć nadleciała Wtedy ojciec zdecydował, że odłączamy się z góry. Nagle usłyszeliśmy przeraźliwe wycie – to od tłumu. Bocznymi drogami dotarliśmy do wsi były syreny sztukasów włączane przez pilotów po Zawady pod Garwolinem. Tu nas zastali Niemcy to, by spotęgować grozę nalotu. Niemcy siekali i rodzice stwierdzili, że ucieczka nie ma żadne- z karabinów maszynowych w miotający się go sensu. W Zawadach było pełno powojsko- i przerażony tłum. Wskoczyłem w kartoflisko wych koni, co można było rozpoznać po wypa- i patrzyłem, jak samoloty, fala za falą, nadla- lonym na zadzie piętnie: WP – Wojsko Polskie. tywały, otwierały ogień i zawracały, by zno- Ojciec wziął jednego wierzchowca, zaprzągł do wu nadlecieć i pikować w kierunku bez- kupionej od gospodarza furmanki i tak wrócili- Na ulicy podszedł do bronnych ludzi… To jest trudne do opisa- śmy do domu. mnie chłopak i zapy- nia… a ja miałem wtedy tylko siedem lat tał, czy chcę się przy- [pan Zenon płacze]. Podniosłem głowę i zo- Kiedy nawiązał pan w Warszawie kontakty łączyć do powstania. Zgodziłem się bez baczyłem ją… Na skraju lasu leżała kobieta z podziemiem? wahania, więc kazał w lnianej sukni, boso… Obok niej klęczało Ojciec był maszynistą chłodni w Warszawskiej mi przynieść na pi- dziecko, szarpało ją i krzyczało: „Mama, Chłodni Składowej przy ulicy Wolskiej [przed śmie zgodę od rodzi- ców i zgłosić się na nie śpij! Mama, obudź się! Mama, wstań!”. wojną Chłodnia Warszawska, nazwa Chłodnia zbiórkę. A mama była zabita… Jak widzę obraz Składowa była używana prawdopodobnie od

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 110 HISTORIA / JEDNO Z MOICH IMION BRZMI ŻYCIE

DOWODZILI NAMI „JACEK” I „PLACEK”. 1952 roku]. Można powiedzieć, że całe nasze ży- cie kręciło się wokół tego zakładu. Kolegowałem WTEDY JESZCZE się z chłopakami, których rodzice w nim praco- wali. Stanowiliśmy zgraną paczkę: Kasprzaki, Nylki, Stępnie, Oleszaki, Poleszak i ja z bratem. NIE CZYTAŁEM KSIĄŻKI Pewnego dnia zauważyliśmy, że najmłodszy ze Stępniów – ich było kilkoro rodzeństwa – „O DWÓCH TAKICH, Edward zaczął nas poprawiać w nazewnictwie broni. Kiedy my mówiliśmy „rozpylacz” albo CO UKRADLI KSIĘŻYC” „szmajser”, on protestował i mówił: „Nieprawda, bo ten pistolet nazywa się MP 40”. Szybko się I POMYŚLAŁEM: KONSPI- zorientowaliśmy, że ktoś musiał go tego nauczyć i zaczęliśmy naciskać, by wyjawił, kto to. Opie- rał się długo, ale w końcu się przyznał: „Chłopa- RACJA I WOJSKO, A TU ki, przysięgałem”. Nam nie trzeba było więcej nic mówić, też chcieliśmy przysięgać. Edek zgo- TAKIE NIEPOWAŻNE dził się nas zaanonsować gdzie trzeba. Za ty - dzień przyszedł do nas i kazał wszystkim podać PSEUDONIMY daty urodzenia, a potem przekazał informację, że jesteśmy za młodzi i zostaniemy przyjęci za rok. To był rok 1944. łach, którymi mieliśmy nosić pocztę i meldunki. Nie czekał pan jednak roku, bo wybuchło po- On wcześniej przenosił meldunki do lasów ka- wstanie warszawskie? backich, ale szczerze mówiąc, nie za bardzo po- Wtedy na ulicy podszedł do mnie chłopak trafił przekazać nam swoje doświadczenia. Cią- i zapytał, czy chcę się przyłączyć do powstania. gle wtrącał tylko: „Byczo jest!”. Zgodziłem się bez wahania, więc kazał mi przy- nieść na piśmie zgodę od rodziców i zgłosić się Jako powstańczy listonosz musiał pan wiele na zbiórkę w szkole przy ul. Noakowskiego 2. widzieć? Ojciec już wtedy nie żył, musiałem więc prze- Wtedy byłem jeszcze dzieckiem i moja pa- konać tylko matkę. Przyszedłem do domu i po- mięć rejestrowała powstanie jak epizody z dłu- wiedziałem jej, że chcę wstąpić do harcerzy, ale giego filmu. Przebywaliśmy na przykład na sta- wymagane jest jej pozwolenie na piśmie. Kaza- nicy we wspomnianej szkole i któregoś dnia na- ła mi na odpowiedź poczekać do wieczora. Ob- gle zostaliśmy wszyscy wezwani do gaszenia serwowałem ją przez cały dzień i widziałem po pożaru. Ja byłem w drużynie najmłodszy i kiedy jej minie, że walczy ze sobą. Przyszedł wieczór dobiegliśmy do płonącego domu, „Placek” za- i powiedziała do mnie tak: „Poradziłam się mą- trzymał mnie na schodach i zakomenderował: drych ludzi i oni stwierdzili, że czy ja ci podpi- „Ty zostań”. Niemcy zauważyli, jak kilku ludzi szę zgodę, czy nie, to ty i tak pójdziesz. A jak ci gasi pożar na dachu budynku i położyli nań nie podpiszę, a tobie coś się stanie, nie wybaczę ogień z działek przeciwlotniczych na Polu Mo- sobie tego do końca życia”. kotowskim. Wśród śmiertelnie trafionych był Dostałem tę zgodę i zostałem harcerzem „Jacek” [stało się to 19 sierpnia 1944 roku]. Po w drużynie z Ochoty – Szesnastce [16 Warszaw- tym wydarzeniu przeorganizowano drużynę, skiej Drużynie Harcerzy im. Zawiszy Czarne- a mnie, jako najmłodszego, przeniesiono do go]. Dowodzili nami „Jacek” i „Placek” [bracia poczty polowej przy ul. Wilczej 41. Raz dosta- bliźniacy Józef i Zygmunt Przewłoccy]. Wtedy łem kilka listów do Szpitala Maltańskiego przy jeszcze nie czytałem książki „O dwóch takich, ul. Śniadeckich 17. Kiedy dotarłem na miejsce, co ukradli księżyc” i pomyślałem: konspiracja zobaczyłem w szpitalnym ogrodzie pełno mogił i wojsko, a tu takie niepoważne pseudonimy. i siostry kopiące nowe groby, a obok – przykry- Drużynowym był „Placek”, a „Jacek” nas szko- tych prześcieradłami nieboszczyków czekają- lił, co polegało głównie na opowiadaniu o kana- cych na pochówek. Jedna z sióstr wzięła ode

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 111

mnie listy i od razu zrobiła segregację – z całego pakietu – oficerami. Przychodzili do nas, by wykraść zlewki, które tylko trzy trafiły do adresatów, którzy żyli. zostawialiśmy po posiłku… Oni cierpieli straszny głód. Ja tego nie widziałem, ale dorośli opowiadali, że rosyjscy Które zdarzenie było dla pana szczególnie dramatyczne? jeńcy byli trzymani na lotnisku pod gołym niebem, a to Zburzenie naszego domu. Mieszkaliśmy przy ul. Piu- już była zima – śnieg i mróz. Rano przyjeżdżały ciężarów- sa XI 48 mieszkania 38, na trzecim piętrze od podwórka. ki i zbierały trupy. Z Żagania pojechaliśmy do Turyngii. Któregoś dnia matka wysłała mnie po dratwę, bo chciała W końcu w Koburgu wiosną 1945 roku doczekaliśmy wy- naprawić torbę. Kiedy wróciłem z nią z położonego w po- zwolenia. Amerykanie zawieźli nas do Buchenwaldu i za- bliżu składu krawieckiego, naszej kamienicy już nie było. kwaterowali w byłych koszarach SS obok obozu koncen- To były ostatnie bomby, które niemieckie samoloty zrzuci- tracyjnego. Pewnej nocy Amerykanie wycofali się z tego ły na Warszawę. W gruzach naszego domu zginęły dwie terenu i przyszli Rosjanie. Wtedy właściwie już było prze- kobiety. Jedną dobrze pamiętam. To była piękna dziewczy- sądzone, że będziemy wracać do Polski. na, pielęgniarka w szpitalu powstańczym. Znaleźliśmy później jej ciało i mój brat pomagał je pogrzebać na po- Kiedy was zakwaterowano w koszarach obok Buchen- dwórku. Szczęśliwie nasza matka znalazła się wśród tych, waldu, to mogliście chodzić na teren obozu? którzy zdążyli schronić się w piwnicy. Oczywiście, nawet dość dobrze poznałem, na czym po- W pamięć zapadła mi też pewna starsza pani, która sie- legała tamtejsza technologia zabijania więźniów. Był działa w bramie jednej z sąsiednich kamienic. Robiła coś drewniany płot, w nim furtka, a za nią głęboka studnia na drutach i, nie podnosząc głowy znad robótek, krzycza - przykryta kawałkiem blachy. Kiedy chciano więźnia wy- ła nagle: „Uwaga, ostrzał!”. Powstańcy pytali: „A co strze- kończyć, ściągano tę blachę i wpychano go do studni. Na la?”. Ona bez wahania odpowiadała: „Karabin maszyno- dnie czekało już dwóch esesmanów, którzy ogłuszali go wy”. Padało kolejne pytanie: „A skąd?”. Kobieta nadal nie pałką i wieszali za brodę na haku rzeźnickim, który wysta- podnosząc głowy, stwierdzała: „A z politechniki”. wał ze ściany. Zanim więzień wyzionął ducha, czasami od- I wszystko się zgadzało! Zadziwiający szósty zmysł. zyskiwał przytomność i drapał rękoma ścianę. Widziałem te ślady… Następnie windą wywożono trupy do góry, do Jak pan zapamiętał kapitulację powstania? krematorium, gdzie pracowały trzy piece. Ponoć palono Gdy wychodziliśmy Koszykową po kapitulacji, najbar- w nich na raz po trzy ciała. Widziałem też otoczoną kratą dziej zaskoczył mnie widok niemieckiego oficera w czy- i fosą grotę, w której Niemcy trzymali tygrysa. Celowo stym, odprasowanym mundurze, w wyglancowanych do głodzono zwierzę i potem rzucano mu więźnia na pożar- połysku oficerkach. Dlaczego on jest taki czysty? Dlacze- cie. Esesmani delektowali się obrazem rozrywanego na go wyraźnie syty i zadowolony? I dlaczego nikt do niego strzępy człowieka. Widziałem też abażury na lampy wyko- nie strzela?! Nie mogłem tego zrozumieć i patrzyłem na nane ze spreparowanej ludzkiej skóry, często z tatuażami. niego, jak na zjawę z innego świata… Zapamiętałem też Kiedy złapano słynnego zbrodniarza z Buchenwaldu, odpoczynek w pobliżu pola pomidorów, gdy Niemcy po- Martina Sommera, przywieziono go do jego byłego władz- zwolili nam usiąść w drodze do Pruszkowa. Obok nas, pe- twa i zamknięto w jednej z cel przy bramie głównej obozu chowo, usiadł facet, który miał dezynterię i brązowa ciecz [w różnych źródłach o Martinie Sommerze, od czasu gdy spływała mu spod spodni na buty. Moją uwagę przykuło został w 1943 roku aresztowany i zdegradowany przez jednak co innego. Powiedziałem do matki, która bardzo Niemców za bestialskie traktowanie więźniów, można zna- dobrze mówiła po niemiecku, żeby poprosiła strażnika leźć sprzeczne informacje, m.in. odnośnie do tego, co o pozwolenie na zerwanie pomidorów z pobliskiego pola. działo się z nim w 1945 roku]. Któregoś dnia brat podsa- Niemiec się zgodził i razem z bratem nazbieraliśmy ich dził mnie do okienka tej celi. Przez kraty zobaczyłem cały beret. Gdy w nasze ślady rzucili się inni, to Niemcy mężczyznę siedzącego na pryczy. Podniósł głowę do góry ich zatrzymali i zawrócili. Takie więc mieliśmy szczęście. i spojrzał na mnie. Wtedy naplułem mu na głowę. Ten od- ruch był silniejszy ode mnie! Nie zareagował. Nie zapomnę Zaprowadzono was do obozu przejściowego w Pruszko- jednak nigdy jego spojrzenia… wie, a stamtąd wywieziono do Niemiec? Nie od razu. Najpierw trafiliśmy pod Szczawnicę, gdzie kazano nam w polu zbierać buraki. Potem wywieziono nas do Żagania i tam przydzielono mnie do firmy budowlanej, ZENON KASPRZAK „Wilk” był harcerzem Szarych Szeregów. w której m.in. kierowałem wołami – to bardzo silne, ale W czasie powstania warszawskiego działał jako listonosz powolne zwierzęta. Tu zetknąłem się z rosyjskimi jeńcami Harcerskiej Poczty Polowej.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA „Pług”. Dowódca Batalionu AK „Parasol” Oto unikatowy, kolejny już album, we wspólnej edycji Wojskowego Instytutu Wydawniczego oraz Archiwum Akt Nowych, ukazujący historię życia Adama Borysa „Pługa”. Opracowanie Hubert Borys i Mariusz Olczak

ALBUM KUPISZ W DOBRYCH KSIĘGARNIACH I NA

sklep.polska-zbrojna.pl

Patroni medialni Patronat HISTORIA / W SMUDZE CIENIA 113

KRZYSZTOF KUBIAK Podglądanie Wielkiego Brata

d początku zimnej wojny Zachód miał olbrzymie trudności w zbieraniu da- Onych rozpoznawczych dotyczących Związku Sowieckiego. Totalitarne imperium było wyjątkowo niepodatne na infiltrację agenturalną, środki techniczne zaś nie miały odpowiedniego zasięgu, by dotrzeć do jego centrum. Działania takie jak wypuszczanie balonów rozpoznawczych, loty samolotów patrolowych wzdłuż wód terytorialnych u granic czy nawet rajdy brytyjskich maszyn English Electric Canberra PR7 i amerykańskich Boeing RB-47 dostarczały tylko strzępów wiedzy. Mimo to Amerykanie uznali, że jedynym sposobem przebicia się przez sowiecką barierę jest inwestowanie w technikę. Za szczególnie obiecujące uznano projekty lotniczy i kosmiczny. Angażowanie się równolegle w dwa programy wynikało z tego, że wyjście w kosmos było obciążone dużym ryzykiem niepowodzenia. Decydenci woleli więc mieć alternatywę. Nowy samolot rozpoznawczy dalekiego zasięgu otrzymał oznaczenie U-2. Nie był to za- adaptowany bombowiec, ale maszyna od podstaw projektowana z myślą o wykonywaniu lotów nad gigantycznym sowieckim terytorium. Jej podstawowe wyposażenie stanowił zaawansowany system fotografii lotniczej. Uważano, że samolot będzie mógł poruszać się bezpiecznie, wznosząc na pułap 22 tys. m – niedostępny dla jakichkolwiek sowieckich środków rażenia. Pierwsze operacyjne loty U-2 odbyły się w czerwcu i lipcu 1956 roku z brytyjskiej bazy Lakenhead. W późniejszym okresie maszyny operowały z baz w Turcji, Japonii, na Tajwanie oraz w pakistańskim Peszawarze i Bodø w Norwegii. To właśnie podczas przelotu zaplano- wanego z Pakistanu na północ doszło do poważnego incydentu. 1 maja 1960 roku U-2 pilo- towany przez Francisa Gary’ego Powersa wszedł od południa w sowiecką przestrzeń po- wietrzną i po pokonaniu ponad połowy zaplanowanej trasy został zestrzelony. Miało to miejsce pod Swierdłowskiem, a o losie maszyny przesądziły rakiety systemu S-75 Dźwina. Pilot przeżył. Początkowo Sowieci skazali Powersa na dziesięć lat więzienia o zaostrzonym rygo- rze, ale już w lutym 1962 roku został wymieniony na aresztowanego w Stanach Zjednoczo- nych „nielegała” (agenta) KGB Rudolfa Abla. Było to na swój sposób symboliczne potwierdzenie szczególnej zimnowojennej asymetrii w sposobach pozyskiwania informacji. Sowie- ci uwolnili pilota, doskonale wyszkolonego operatora złożonego systemu technicznego, Amerykanie zaś niepospolicie utalentowanego infiltratora, mistrza kamuflażu i manipulacji. Po zestrzeleniu U-2 przerwano loty nad terytorium sowieckim, choć te samoloty eksplo- atowano nadal. Zasadniczy ciężar pozyskiwania informacji rozpoznawczych dotyczących sowieckiego imperium przesunął się jednak wówczas na satelity. Podstawowe elementy modus operandi wypraco- wanego w Stanach Zjednoczonych pozostały zatem niezmienione. Za pomocą platform orbitalnych usiłowano poradzić sobie z brakiem po- datności na infiltrację agenturalną totalitarnego rywala. Innego wyj- ścia Amerykanie zresztą nie mieli.

Prof. dr hab. KRZYSZTOF KUBIAK jest pracownikiem naukowym Katedry Nauk o Bezpieczeństwie na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 114 ARMIA / WOJNA

PO SŁUŻBIE / KULTURA KLUB 17 WBZ W WĘDRZYNIE KLUB

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA ARMIA / WOJNA 115 NASZ KLUB Kluby wojskowe w garnizonach stanowią ważny element życia społeczności nie tylko wojskowej. Znalazły one sposób na funkcjonowanie w czasie epidemii koronawirusa.

BOGUSŁAW POLITOWSKI

W ramach corocznej akcji Naro- dowe Czytanie pod patro- natem pary prezydenckiej klub 17 WBZ w Wędrzynie przeniósł interpretację „Balladyny” Juliusza Słowackiego na plat- formę cyfrową.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 116 PO SŁUŻBIE / KULTURA

całym kraju działa 106 klubów wojskowych. Pracuje w nich ponad 600 pracowników resortu obrony narodowej i kilkunastu żołnierzy. Choć placówki te pod- legają miejscowym jednostkom, służą nie tylko wojsku. Chętnie korzystają z nich także cywile. W wielu miejscach stanowią wręcz centrum życia kulturalnego, tak jak w Siemi- rowicach, małej wiosce w gminie Cewice w powiecie lęborskim, gdzie funkcjonuje klub wojskowy W44 Bazy Lotnictwa Morskiego. „Bardzo cenimy sobie działania klubu na rzecz naszej lokalnej społeczności. Dla ponad półtora ty- siąca mieszkańców wioski i okolicy jest to jedyne centrum kultury. Tutaj odbywają się różne imprezy okolicznościowe, koncerty, zabawy, pikniki. Dzieci mogą rozwijać swoje zainteresowania”, mówi Jerzy Bańka, wójt Cewic, i dodaje, że gmina stara się wspierać działalność wojskowej placówki, chociaż- by dofinansowując imprezy kulturalno-oświatowe.

Andrzej Długi, kierownik placówki w Siemiro- W BRZEGU 1 PUŁKU SAPERÓW KLUB wicach, porusza inne ważne aspekty klubowej współpracy cywilno-wojskowej. „Lokalna społecz- ność dba o zachowanie kaszubskiej tożsamości i tradycji. Nasz klub bardzo im w tym pomaga”, jest w placówce działającej w 17 Wielkopolskiej mówi kierownik. Dodaje, że Kaszubami jest znacz- Brygadzie Zmechanizowanej w Wędrzynie. „W ży- na część żołnierzy miejscowej jednostki, a wielu ciu tego klubu od wielu lat uczestniczy moja żona. napływowych wojskowych wżeniło się w miejsco- Już jako dziecko zapisała się do istniejącej tam sek- we rodziny, więc w klubie organizowane są Dni cji wokalnej i do dzisiaj występuje w zespole Sie- Kaszubów, konkursy mowy kaszubskiej, występy demnastka. Córka poszła w jej ślady”, mówi sierż. zespołów regionalnych. Dlatego, jego zdaniem, Michał Pyrtej z 7 Batalionu Strzelców Konnych ANNA WYCZACHOWSKA, mieszkańcy Siemirowic nie mówią o tej placówce Wielkopolskich z Wędrzyna. „Zawsze zachęcałem kierowniczka klubu inaczej niż „nasz klub”. i będę zachęcał swoje dzieci do poszerzania świa- z Wędrzyna: „Wrócili- domości kulturalnej w naszym klubie wojsko- śmy do pracy, zaczy- nając od akcji szycia MIEJSCE, KTÓRE ŁĄCZY POKOLENIA wym”, dodaje. maseczek ochron- Kluby wojskowe w całym kraju – dzięki swojej Kluby wojskowe są także doskonałym miejscem nych dla żołnierzy otwartości – cieszą się uznaniem nie tylko dzieci aktywizacji seniorów – byłych żołnierzy i ich naj- naszych jednostek oraz społeczności i młodzieży, lecz także dorosłych mieszkańców. bliższych. Organizuje się dla nich spotkania z cieka- wojskowej”. W wielu garnizonach działalność w sekcjach czy wymi ludźmi czy różnego rodzaju warsztaty. Zda- zespołach stała się wręcz sprawą pokoleniową, na niem Tadeusza Centkowskiego, emerytowanego przykład w klubie 1 Pułku Saperów w Brzegu ze- żołnierza z Wędrzyna, aby odpowiedzieć na pyta- spół Biedronki obchodził w 2020 roku 40-lecie ist- nie, czym dla mieszkańców jest ich klub, najlepiej nienia. Występuje w nim wiele dzieci, których ma- zajrzeć do kronik. „Wówczas odżywają wspomnie- my kiedyś tańczyły i śpiewały w zespole. Podobnie nia z imprez, które się tam odbywały. Trudno wyra-

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 117

KOMENTARZ PAWEŁ DYCHT

zas pandemii uzmysłowił nam, jak ważny W CZASIE PANDEMII Cjest dostęp do wydarzeń kulturalnych od- bywających się na żywo oraz jaką rolę pełnią DZIAŁALNOŚĆ one w procesie integracji środowiska wojskowego i regeneracji sił psychofizycznych żołnie- rzy i pracowników. Dlatego, mimo obostrzeń, ARTYSTYCZNA kluby wojskowe działające w zmienionej formie nadal są miejscem integrującym środowi- PRZENIOSŁA SIĘ DO sko wojskowe ze społeczeństwem. Nie do przecenienia jest również znaczenie tożsamo- INTERNETU. ZAMIAST ści narodowej w kształtowaniu kandydatów do służby wojskowej. I tu także ogromną rolę od- PRZYGOTOWYWAĆ WYSTĘPY grywają korpus wychowawczy i kluby wojskowe, które organizują wydarzenia kulturalne przybliżające historię oręża polskiego oraz tra- SCENICZNE, TRZEBA WIĘC dycje narodowe. PAWEŁ DYCHT jest zastępcą dyrektora OBRABIAĆ NAGRANIA Departamentu Edukacji, Kultury i Dziedzic- WYKONANE W DOMACH twa Ministerstwa Obrony Narodowej.

Na zdjęciu: kierowniczka klubu z Brzegu Joanna Koronkiewicz, technik operator Rafał Ochociński i instruktorka Agnieszka Sobczak podczas przygotowywania kolejnego teledysku...

zić, ile przyniosły wrażeń i radości”. Pan Tadeusz dodaje, że w klubie wojskowym w Brzegu rozpoczynała karierę scenicz- zawsze chętnie uczestniczy w organizowanych przez klub kon- ną i piosenkarską. certach i spektaklach. „Najbardziej lubię weekendy z kabare- tem. Nie mogę się doczekać, kiedy minie epidemia i przyje- W CENIE KREATYWNOŚĆ dzie do nas jakaś nowa grupa kabaretowa”, dodaje. Kiedy przed rokiem wybuchła epidemia, wiele placówek za- W życiu wojskowych placówek kultury aktywnie uczestni- mknięto, więc pracownicy klubów zaczęli szukać pomysłów czą żołnierze, pracownicy resortu obrony i ich rodziny, a także na wznowienie działalności. „Wróciliśmy do pracy, zaczynając osoby z otoczenia jednostek wojskowych. Przyciąga ich panu- od akcji szycia maseczek ochronnych dla żołnierzy naszych jąca tam atmosfera. W brzeskim klubie swoje pasje realizuje na jednostek oraz społeczności wojskowej”, wspomina Anna przykład 20-letnia Aleksandra Szyszka. Pochodzi z małej miej- Wyczachowska, kierowniczka klubu 17 Wielkopolskiej Bryga- scowości w gminie Olszanka na Opolszczyźnie. Pracuje dy Zmechanizowanej z Wędrzyna. Taka krawiecka działalność w Brzegu oraz studiuje zaocznie administrację i bezpieczeń- trwała dwa miesiące. To był impuls do tego, żeby szukać po- stwo wewnętrzne w Wyższej Szkole Bankowej w Opolu. „Gdy mysłów na kolejne formy aktywności. byłam dzieckiem, babcia uczyła mnie różnych pieśni patrio- Ważną częścią klubowej działalności jest promowanie tycznych. Lubię je, ale w środowisku cywilnym nie jest to zbyt czytelnictwa. Gdy ludzie nie mogli odwiedzać bibliotek, te modny repertuar”, opowiada i dodaje, że po pracy zawsze zaczęły przychodzić do nich. W wielu placówkach w czasie przychodzi do klubu, żeby ćwiczyć głos. Występuje jako so- największych obostrzeń zorganizowano akcję Książka na Te- listka, ale też śpiewa w zespole Inwencja. Nie ukrywa, że lefon. Czytelnicy składali zamówienia, a pracownicy klubów wzorem do naśladowania jest dla niej znana aktorka i woka- dostarczali lektury do domów. Dyskusje o literaturze, wspól- listka Emilia Komarnicka-Klynstra, która przed laty właśnie ne czytanie książek przeniosły się natomiast do internetu.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 118 PO SŁUŻBIE / KULTURA

Oferta kulturalna klubu z Brzegu kierowana jest m.in. do żołnierzy służby przygotowawczej, którzy – tak jak w ubiegłym roku – owacjami nagrodzili artystów występujących na tamtejszej scenie. W WIELU GARNIZONACH DZIAŁALNOŚĆ W PROWADZONYCH PRZEZ PRACOWNIKÓW KLUBÓW WOJSKOWYCH SEKCJACH CZY ZESPOŁACH STAŁA SIĘ WRĘCZ SPRAWĄ POKOLENIOWĄ KLUB 1 PUŁKU SAPERÓW W BRZEGU 1 PUŁKU SAPERÓW KLUB

W Wędrzynie na przykład zorganizowano w ten sposób czasu spędzam przy komputerze”, mówi Rafał Ochociński, Ogólnopolski Tydzień Bibliotek pod hasłem „Zasmakuj technik operator klubu wojskowego z Brzegu. Obecnie zajmu- w bibliotece”. W Siemirowicach seniorzy czytali dzieciom je się głównie montowaniem teledysków z udziałem młodych bajki, a wszystko zostało opublikowane w internecie. We piosenkarzy i recytatorów oraz obrabianiem nagrań wykona- współpracy z Polskim Towarzystwem Ludoznawczym zorga- nych przez dzieci w domach czy filmowaniem indywidualnych nizowano też czytanie dzieł Oskara Kolberga. występów w salach prób. „Instruuję dzieci i ich rodziców, jak Takie działania przynosiły efekty. „W czasie epidemii nie powinni nagrywać w domach występy na konkursy, aby była przybyło nam co prawda czytelników, ale cieszy to, że ci już dobra jakość dźwięku i obrazu. Podpowiadam, jaką dobrać zapisani z księgozbioru korzystają teraz częściej”, podsumo- scenografię”, wyjaśnia technik. Zwraca na to dużą uwagę, bo wuje wszystkie akcje Joanna Watras, bibliotekarka z klubu wie, że występ w internecie może obejrzeć teraz więcej ludzi wojskowego 1 Pułku Saperów z Brzegu. niż dawniej podczas koncertu na żywo. „Kiedyś uczyliśmy dzieci obycia na scenie, a teraz przed kamerą”, podsumowuje. TALENTY PRZED KAMERĄ Pracownicy klubów zadbali też o to, aby ich podopieczni – NAGRODY WYSYŁAMY POCZTĄ członkowie zespołów tanecznych, wokalnych, soliści, plastycy „Jak przez lata, tak i w czasie epidemii robimy wiele, aby czy recytatorzy mogli nie tylko rozwijać swoje talenty, lecz w Wojsku Polskim rozwijał się amatorski ruch artystyczny. Mi- także prezentować swoje dokonania szerokiej publiczności. mo bardzo ograniczonego kontaktu z instruktorami i widzami Z zachowaniem reżimu sanitarnego w placówkach odbywają nasi piosenkarze, zespoły muzyczne, recytatorzy, a nawet tance- się jedynie indywidualne próby i ćwiczenia członków zespo- rze mają możliwość prezentowania swoich talentów oraz spo- łów. Występy natomiast oraz konkursy i przeglądy są organizo- sobność rywalizowania z innymi”, mówi płk Mateusz Łysek wane w formie zdalnej. z Departamentu Kultury, Edukacji i Dziedzictwa MON. Przy- W sali prób brzeskiego klubu mimo ograniczeń prawie każ- pomina, że przed pandemią do sztandarowych imprez kultural- dego dnia słychać dźwięki pianina – trwają ćwiczenia emisji nych w środowisku wojskowym należały Manewry Artystyczne głosu. Instruktorka Agnieszka Sobczak przygotowuje tam klu- Wojska Polskiego, Konfrontacje Sceniczne czy konkursy fil- bowe solistki, m.in. Annę Fiałkę i Ewelinę Zelwert, do kolej- mów, fotografii lub plastyki. Zdaniem pułkownika, epidemia nych przeglądów. Obie nastolatki od lat uczestniczą w zaję- przyhamowała te przedsięwzięcia, ale ich nie zatrzymała. ciach klubowych. Są członkiniami zespołu wokalnego, W zależności od ogłaszanych przez rząd obostrzeń część a pierwsza z nich rozwija swoje zamiłowania także w działają- przeprowadzono w tradycyjnej formie, chociaż z zachowa- cym przy klubie teatrze jednego aktora. niem wszelkich reżimów sanitarnych, inne odbywają się „Niestety, ze względu na epidemię dziewczyny nie wystąpią w formule online. Dzięki temu wybijający się artyści wytypo- jak kiedyś przed szeroką publicznością. Próby są prowadzone wani z poszczególnych klubów mieli możliwość zaprezento- indywidualnie, a występ zostanie nagrany i wyemitowany wania się nie tylko komisji oceniającej, lecz także szerokiej w internecie”, wyjaśnia kierowniczka klubu, doświadczona rzeszy odbiorców internetu. Niestety, laureaci mogli uczcić animatorka kultury Janina Koronkiewicz. Wymaga to jednak swoje zwycięstwo jedynie w bardzo wąskim gronie sympaty- pracy specjalistów obsługi technicznej. Klubowi dźwiękowcy, ków, a nie w wielkich salach przy aplauzie publiczności. „By- oświetleniowcy, operatorzy kamer pełnią inną rolę niż przed wało, że nagrody musieliśmy wysyłać pocztą lub kurierem, co rokiem. „Kiedyś najważniejsza była praca na scenie. Odpo- – mam nadzieję – tylko nieznacznie osłabiało satysfakcję z ich wiednie ustawienie oświetlenia, mikrofonów. Teraz większość zdobycia”, podsumowuje płk Łysek.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 119

KSIĄŻKA Dwie perspektywy Prawdziwa opowieść o polskich żołnierzach rannych w Afganistanie.

amy w tej książce do czynienia wie, gdzie leczyła się większość ran- Karykatura wybierającego się do Rygi z zupełnie innym spojrzeniem na nych w Afganistanie żołnierzy. Dzięki Jana Dąbskiego, przewodniczącego M polskiej delegacji w czasie rokowań wojnę. Nie od strony operacji militar- temu mógł przeprowadzić dziesiątki nych, planów taktycznych czy poli - rozmów z weteranami i personelem WYSTAWA ONLINE tycznych decyzji, ale losów żołnierzy szpitala. Tak powstała opowieść o sile rannych podczas misji w Afganistanie. żołnierskiego zespołu, o poświęceniu, Jarosław Rybak opisał kilkanaście hi- kolegach, którzy ratowali życie, i tych, storii walki o życie i pokazał je którzy polegli, o życiu przed misjami KULISY z dwóch perspektyw: rannego żołnierza i po nich, o szczęściu i pechu. Każda i ratującego jego życie medyka. Na z tych historii jest prawdziwa i bardzo TRAKTATU kartach książki spotykamy wielu boha- osobista. terów znanych z łamów „Polski Zbroj- W książce znajdziemy też informacje listopadzie 1918 roku, po nej”, m.in. Jakuba Tynkę, Andrzeja o historii i rozwoju medycyny pola wal- W123 latach niewoli, Polska od- Skrajnego, Pawła Staniaszka oraz le- ki. Dowiemy się m.in., jak wyglądała zyskała niepodległość, ale potrzeba karzy i pielęgniarki: Roberta Brzo- organizacja opieki medycznej Polskie- było jeszcze kilku lat, żeby zostały zowskiego, Urszulę Marszałkowicz- go Kontyngentu Wojskowego w Afga- wytyczone, a raczej wywalczone, -Flis, Tomasza Sanaka nistanie, jakie zmiany za- granice odrodzonej Rzeczypospolitej. czy Radosława Tworusa. szły w WIM-ie w opiece Przełomową datą w tym procesie jest Zderzenie ich relacji na- nad rannymi, przeczyta- 18 marca 1921 roku, kiedy nasz kraj, daje jednak opisanym my o stresie posttrauma- sowiecka Rosja i Ukraina podpisały historiom zupełnie inny tycznym czy programie traktat ryski, kończący wojnę polsko- wymiar. „Afgan”, w którym anali- -bolszewicką. Z okazji setnej roczni- Jarosław Rybak mate- zowano skutki ataków cy tego wydarzenia Archiwum Akt riały do książki zbierał przy użyciu improwizo- Nowych przygotowało wystawę onli- przez kilka lat pracy wanych ładunków wybu- ne, która pokazuje zarówno skompli- w Wojskowym Instytucie chowych. kowaną grę dyplomatyczną poprze- Medycznym w Warsza- ANNA DĄBROWSKA dzającą sygnowanie dokumentu, jak i znaczenie traktatu dla stabilności wschodniej granicy Polski.  Jarosław Rybak, „Ból. Mocna opowieść o rannych i medykach na wojnie”, Creatio Pr, 2020  aan.gov.pl/traktatryski/

WYSTAWA ONLINE Armia Pileckiego ierwsze transporty polskich więź- słać oficera, który zbudowałby wojsko- Pniów politycznych trafiły do obozu wy ruch oporu w Auschwitz. O kulisach w Auschwitz latem 1940 roku. Wśród misji, której podjął się rtm. Witold nich znajdowali się członkowie Tajnej Pilecki, opowiada wirtualna ekspozy-  artsandculture.google.com/exhibit/ Armii Polskiej. Wkrótce władze tej kon- cja przygotowana przez Państwowe gQhxPmoo?hl=pl spiracyjnej organizacji postanowiły wy- Muzeum Auschwitz-Birkenau.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 120 PO SŁUŻBIE / FILM

Brudny Harry idzie na front Clint Eastwood często jest nazywany ostatnim z „tall menów”, wysokich mężczyzn z Dzikiego Zachodu. Konserwatywny w poglądach, kochający kraj patriota, przywiązany do flagi i rewolweru. Wszystko się zgadza, ale…

PIOTR KORCZYŃSKI

o był strzał w dziesiątkę. Oto Don Siegel, – jak na Dzikim Zachodzie. Jakież było zdezorien- znany amerykański reżyser, przeniósł we- towanie krytyków, kiedy aktor stanął po drugiej SZTANDAR sternowego bohatera do miejskiej dżungli stronie kamery i zaczął reżyserować filmy! CHWAŁY to demitolo- – San Francisco początku lat siedemdzie- gizacja najsłynniej- szego momentu Tsiątych ubiegłego wieku. Uzbroiwszy go w potęż- WESTERN MORALNEGO NIEPOKOJU bitwy o Iwo Jimę, ny rewolwer S&W Model 29 na nabój 44 Magnum, W 1992 roku miał premierę western „Bez prze- czyli zatknięcia pokazał, jak skutecznie może ją oczyścić z mętów baczenia”. Tym razem krytycy podkreślali, że przez sześciu marines sztandaru i szumowin. Inspektor Harry Callahan, zwany Eastwood udanie połączył klasyczny western na szczycie góry przez kolegów Brudnym Harrym, z miejsca stał się z niezwykle humanistycznym czy wręcz humani- Suribachi. ikoną popkultury, a odgrywający jego rolę Clint tarnym przesłaniem. Pisano, że historia starego Eastwood ugruntował swą pozycję w Hollywood. rewolwerowca, który przekonał się, że utrzymanie Nie wszystkim jednak spodobała się historia bez- rodziny na farmie jest trudniejsze niż strzeleckie kompromisowego policjanta, który w pogoni za pojedynki i mimo starań nie mógł się uwolnić od niebezpiecznym psychopatą był gotów omijać pra- przeszłości pełnej trupów, jest rachunkiem sumie- wo. Podniosły się głosy, że film „Brudny Harry” nia za wcześniejsze kreacje bohaterów bezreflek- jest apoteozą przemocy, że zbyt ją relatywizuje. syjnie sięgających po broń – jak Brudny Harry Dostało się również Eastwoodowi, który w wywia- właśnie czy Blondas ze spaghetti westernów Sergia dach nie ukrywał, że jest zwolennikiem metod in- Leone. Coś jednak nie współgrało z tymi opiniami, spektora Callahana. Odtąd przylgnęła do aktora ła- a mianowicie dedykacja, jaką Eastwood zamieścił ta prawicowego radykała, który problemy społecz- na początku filmu. „Bez przebaczenia” poświęcił ne najchętniej rozwiązałby za pomocą broni palnej pamięci dwóch reżyserów, którzy najmocniej zawa-

W LISTACH Z IWO JIMY Clint Eastwood reżyser przyjmuje punkt w SNAJPERZE widzenia nieprzyjaciela, nikogo nie usprawie- opierając fabułę na listach dliwia ani nie oskar- dowódcy japońskiego gar- ża, walkę przedsta- nizonu, gen. Tadamichiego wia z reporterską Kuribayashiego. dokładnością.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 121

żyli na jego karierze aktorskiej i na których wzorował się jako ugruntował swoją opinię reżysera poruszającego sumienie reżyser. Chodziło o… Dona Siegela i Sergia Leone. Ameryki lub – używając określenia z polskiej kinematografii To był jasny przekaz: nie byłoby historii skruszonego ban- – twórcy kina moralnego niepokoju. Ten niepokój bardzo wy- dyty i alkoholika Billy’ego Munny’ego (w tej roli Eastwood), raźnie czuć w jego filmach wojennych. W dylogii poświęco- gdyby nie „Brudny Harry” i trylogia dolarowa. Dziś – w cza- nej jednej z najkrwawszych bitew w historii US Army – o Iwo sach równie niespokojnych jak te z przełomu lat sześćdziesią- Jimę wiosną 1945 roku, nie tylko demitologizuje jej najsłyn- tych i siedemdziesiątych ubiegłego stulecia – widać wyraźnie, niejszy moment, czyli zatknięcie przez sześciu marines sztan- jak niejednoznacznymi postaciami są Callahan czy bezimien- daru na szczycie Suribachi, uwiecznione na słynnej fotografii ny rewolwerowiec. Inspektora oskarżano, że to rasista, ale je- („Sztandar chwały”, 2006), ale idzie krok dalej. W „Listach dynym przyjacielem okazał się jego latynoski zastępca, który z Iwo Jimy” (2006) przyjmuje punkt widzenia nieprzyjaciela, uratował mu życie. To prawda, że nie zwraca uwagi na praw- opierając fabułę na listach dowódcy japońskiego garnizonu, ne niuanse i jest brutalny wobec psychopaty terroryzującego gen. Tadamichiego Kuribayashiego. To mniej więcej tak, San Francisco. Ale ci, którzy go piętnują, nie mieszkają w nie- jakby polski reżyser ukazał walkę na Westerplatte z perspek- bezpiecznych dzielnicach, tylko na zamkniętych, strzeżonych tywy marynarzy pancernika „Schleswig-Holstein” lub bitwę osiedlach, odgrodzonych wysokim parkanem i zielenią od pod Monte Cassino oczami niemieckich spadochroniarzy. „brudnych ulic”. Przydomek inspektora wziął się właśnie Eastwood tym zabiegiem pragnął uświadomić widzowi, że stąd, że on w poczuciu służby wciąż je przemierzał i brał na wojna ma jednakowo niszczycielski wpływ na obie strony siebie najtrudniejsze sprawy. Kiedy już nie mógł znieść hipo- konfliktu – zwycięzców i przegranych. kryzji włodarzy miasta i dziennikarzy, którzy go krytykowali za zastrzelenie Skorpiona, wyrzucił policyjną odznakę niczym KIEDY BUDZI SIĘ STRACH Gary Cooper gwiazdę szeryfa „W samo południe”. To, że wojna pozostawia w ludzkiej psychice rany nie do za- Po „Bez przebaczenia” i kolejnych kilku filmach, jak m.in. bliźnienia, Eastwood udowadnia także w „Snajperze” z 2014 „Za wszelką cenę”, „Gran Torino” czy „Oszukana”, Eastwood roku. Film oparty jest na biografii asa strzeleckiego Chrisa Kyle’a. W czasie kolejnych czterech zmian kontyngentów w Iraku Kyle zdobywa sławę najskuteczniejszego strzelca wy- borowego w jednostce specjalnej SEALs, który niejednokrot- nie swym karabinem ratuje z opałów cały oddział. Okazuje się KAŻDY jednak, że nawet tak doskonale predestynowany do walki i wyszkolony żołnierz nie potrafi poradzić sobie z wojennymi przeżyciami, a jego trauma jest równie ogromna co wojenna ŻOŁNIERZ sława. Po powrocie z misji odzywają się w nim nawyki wyniesione z pola walki – nadpobudliwość i gwałtowne reakcje na MOŻE ZOSTAĆ sytuacje, które odbiera jako zagrożenie. Ma świadomość, że zmienia tym życie swej rodziny w koszmar, że przeniósł woj- BRUDNYM nę do domu. Leczy się i pracuje w ośrodku dla weteranów, wśród podobnych mu żołnierzy, aż do tragicznego końca. HARRYM Clint Eastwood w „Snajperze” nikogo nie usprawiedliwia ani nie oskarża, walkę przedstawia z reporterską dokładnością, ale żołnierze biorący w niej udział nie mają czasu na wygłasza- nie patriotycznych maksym, jak w „Helikopterze w ogniu” Ridleya Scotta. Tłumione emocje i strach budzą się w nich dopiero w domu, kiedy muszą wrócić w koleiny normalnego życia. Przemoc odci- ska na nich niezatarte piętno, a wojna rodzi konflik- ty moralne nie do rozwiązania. W ten sposób Eastwood zatacza krąg. Każdy żołnierz mo- że zostać Brudnym Harrym. PRASOWE MATERIAŁY

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 122 PO SŁUŻBIE / TAKA HISTORIA

ANDRZEJ FĄFARA Słodki zew wojny

iemal codziennie przechodzę koło sklepu na warszawskiej Sadybie, w któ- Nrym dziś sprzedają akcesoria samochodowe, a który kiedyś był zwykłym spożywczakiem. Dokładnie 60 lat temu, będąc dzieckiem, czekałem tam cierpli- wie w kilometrowej kolejce po cukier. Miała wybuchnąć wojna ze Stanami Zjednoczonymi o Kubę. Wcześniej stałem w tym samym miejscu i w tym samym celu przy okazji powstania węgierskiego oraz kryzysu sueskiego. Ludzie za każdym razem wyku- pywali wszystko, co się tylko dało, ale cukier był chyba najbardziej wyrazistym symbolem wojennych zagrożeń. Jest tego ślad w znakomitym serialu „Czter- dziestolatek” Jerzego Gruzy. Inżynier Karwowski pyta taszczącego potężną tor- bę dozorcę Walendziaka, po co mu tyle cukru. „Lubię mieć to w domu”, pada odpowiedź. 60 lat temu miała miejsce nieudana inwazja w Zatoce Świń, zorganizowana przez USA. Kubą rządził już wtedy Fidel Castro i z bliska, 151 km od Florydy, grał Amerykanom na nosie. Wspomniany atak firmowali kubańscy imigranci, którzy w przypadku zwycięstwa mieli dopiero poprosić Stany Zjednoczone o pomoc. Wiadomo jednak, że stała za tym Centralna Agencja Wywiadowcza, w ten mało wyrafinowany sposób chcąca odzyskać dla USA wpływy na wyspie. Trwająca trzy dni operacja zakończyła się całkowitym fiaskiem i – nie ma co ukrywać – kompromitacją Amerykanów. Oto przykład. CIA, chcąc pokazać swoim obywatelom i światu, że armia odwraca się od Castro, urządziła pokazowe lądowanie przemalowanego, niby-kubańskiego samolotu na Florydzie. Dziennikarze błyskawicznie odkryli mistyfika- cję i podali ją do publicznej wiadomości. Gorzej, że podobne zdarzenia miały miejsce na polu walki. Nic zatem dziwnego, że oddziały inwazyjne szybko zostały wzięte do niewoli i rozbrojone. W CIA posypały się głowy. Całe szefostwo agencji z dyrektorem Allenem Dullesem na czele zostało zdymisjonowane. Nieudana inwazja przyniosła skutek odwrotny do zamierzo- nego, gdyż zwycięstwo bardzo wzmocniło pozycję Fidela Castro w kraju oraz na arenie mię- dzynarodowej, zwłaszcza w Ameryce Południowej. Natomiast dla urzędującego od trzech miesięcy prezydenta USA Johna Kennedy’ego niepowodzenie stało się poważnym kłopotem. Półtora roku później, wczesną jesienią 1962 roku, sytuacja wokół Kuby spowodowała jeszcze większe napięcia międzynarodowe. Mówiło się nawet o wybuchu wojny atomowej. Znów musiałem stanąć w ogrom- nej kolejce po cukier w tym samym spożywczaku na Sadybie.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 123A

PRAWO KWIECIEŃ 2021

Zderzenia z paragrafem

Nasi eksperci rozwiązują Wasze problemy z interpretacją przepisów prawnych. Zachęcamy do zadawania pytań: [email protected]

SŁUŻBA W POLICJI A WOJSKOWA EMERYTURA

W 2005 roku odbywałem służbę kandydacką nił służbę kandydacką w dniu 1 stycznia 2013 w Policji i bezpośrednio po niej zostałem za- roku i został powołany do zawodowej służby woj- Podstawa prawna: trudniony w tej formacji. Służyłem w niej od skowej bezpośrednio po ukończeniu służby kan- ustawa z 10 grudnia dydackiej, a także w przypadku tego, który został 1993 roku o zaopa- czerwca 2005 roku do listopada 2011 roku. trzeniu emerytalnym Odszedłem ze służby na swój wniosek w stop- powołany do zawodowej służby wojskowej po żołnierzy zawodo- niu sierżanta. Od września do listopada 31 grudnia 2012 roku, jeżeli przedtem służył wych oraz ich rodzin w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Agencji (DzU z 2019 roku, 2019 roku odbywałem służbę przygotowawczą poz. 289 ze zm.) – w wojsku, a od maja 2020 roku jestem żołnie- Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywia- art. 18a i 18b. rzem zawodowym w stopniu sierżanta (przy du, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie przejściu z Policji zachowałem stopień). Czy Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Anty- obowiązuje mnie stary, czy nowy system eme- korupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony rytalny? Czy służba w Policji ma tu jakieś Rządu, Państwowej Straży Pożarnej lub Służbie znaczenie? Więziennej, do której został powołany przed dniem 1 stycznia 2013 roku.  Zgodnie z ustawą o zaopatrzeniu emerytal- Skoro od czerwca 2005 roku do listopada nym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin żoł- 2011 roku autor pytania pełnił służbę w Policji, nierzowi powołanemu do zawodowej służby woj- więc zastosowanie znajdzie tu art. 18a ust. 2 pkt skowej lub służby kandydackiej po raz pierwszy 2 wspomnianej ustawy. Zgodnie z nim żołnierz po 31 grudnia 2012 roku emerytura przysługuje nabędzie uprawnienia emerytalne na starych wtedy, gdy w dniu zwolnienia ma za sobą co naj- zasadach. mniej 25 lat służby w Wojsku Polskim (art. 18b ust. 1 ww. ustawy). Zgodnie z art. 18a ust. 2 ANETA KLIMOWICZ wspomnianej ustawy przepisu tego nie stosuje Kancelaria Radców Prawnych s.c. się jednak w odniesieniu do żołnierza, który peł- K. Przymęcka & J.P. Przymęcki

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA B

PRAWO KWIECIEŃ 2021

SPRAWY ŻOŁNIERZY Podobna sytuacja dotyczyła cywilnych ratowników medycznych. Ich uprawnienia w tym względzie posze- rzył jednak już w listopadzie ubiegłego Poszerzenie roku minister zdrowia. MON postano- wiło wprowadzić analogiczne rozwią- zania dla ratowników medycznych uprawnień w mundurach. Zgodnie rozporządze- niem ministra obrony narodowej także oni – w okresie ogłoszenia stanu epide- Wojskowi ratownicy medyczni mogą m.in. mii lub zagrożenia epidemicznego – pobierać wymazy bez zlecenia lekarza. mogą samodzielnie pobierać materiał z górnych dróg oddechowych od pa- cjenta oraz wykonywać testy antygeno- d samego początku epidemii woj- dawna jednak, zgodnie z przepisami we na obecność wirusa SARS-CoV-2. Oskowi ratownicy medyczni są za- resortowymi regulującymi zakres Wprowadzone rozwiązanie jest waż- angażowani w walkę z koronawiru- świadczeń wypełnianych przez woj- ne szczególnie tam, gdzie nie ma le- sem. Wspierają cywilną służbę zdro- skowych ratowników medycznych karza. Chodzi tu głównie o jednostki wia, pomagają m.in. w transporcie wymazy i testy mogli wykonywać wy- wojskowe czy organizowane doraź- pacjentów, opiece nad chorymi niesa- łącznie na zlecenie lekarza. W prakty- nie punkty wymazowe. Znowelizo- modzielnymi, a także pobierają wy- ce wiązało się to z koniecznymi for- wane przepisy dotyczą około 2 tys. mazy oraz wykonują testy na obec- malnościami, co znacznie wydłużało wojskowych ratowników medycz- ność wirusa SARS-CoV-2. Do nie- całą procedurę. nych. PG/PZ

Awanse bez limitu?

MON wyjaśniło wątpliwości dotyczące sytuacji, w której nie wszyscy żołnierze spełniający warunki ustawowe otrzymali mianowania.

ażdego roku minister obrony narodowej wydaje decyzję tematem interpelacji poselskiej. „Zapisy dotyczące zmiany Kw sprawie limitu awansowego, w którego ramach na zaszeregowania żołnierza do kolejnego, wyższego stopnia wyższy stopień bez zmiany stanowiska – po spełnieniu wy- wojskowego są fakultatywne, a nie obligatoryjne. Oznacza magań ustawowych – mogą być mianowani wszyscy żoł- to, że decyzja MON-u daje możliwość decydowania zarów- nierze do stopnia kapitana włącznie. W teorii na awans mo- no dowódcy jednostki wojskowej, jak i organowi uprawnio- że liczyć każdy, kto ma piątkę z opiniowania służbowego nemu do mianowania – o tym, kto ma być mianowany, sto- oraz odpowiedni staż służby na stanowisku. W przypadku sownie do wymogów ustawowych i formalnych, dobra służ- oficerów i podoficerów to co najmniej trzy lata służby na by i potrzeb Sił Zbrojnych RP. Każda sprawa wymaga stanowisku, a w odniesieniu do szeregowych – pięć. Szyb- indywidualnego rozpatrzenia”, poinformował Wojciech ciej mogą awansować żołnierze z oceną wzorową – oficero- Skurkiewicz, sekretarz stanu MON-u. Dodał, że w przy- wie i podoficerowie, bo po dwóch, natomiast szeregowi – padku „przyspieszonych” awansów jako podstawowy waru- po trzech latach. Wtedy pod uwagę są brane także potrzeby nek zostały wzięte pod uwagę potrzeby Sił Zbrojnych RP. kadrowe sił zbrojnych. Z awansów zostali wyłączeni ci żołnierze, którzy choć Choć w 2020 roku warunki awansu na wyższy stopień spełniali warunki ustawowe, mieli orzeczoną karę, byli wojskowy spełniało prawie 11,5 tys. zawodowców, awans w okresie próby w związku z warunkowym jej zawiesze- otrzymało 10 618. Szczególne wątpliwości żołnierzy niem albo toczyło się wobec nich postępowanie przygoto- wzbudziło ograniczenie liczby mianowań poruczników wawcze lub wyjaśniające (np. prowadzone przez policję, z oceną wzorową. Kwestia awansów stała się ostatecznie Żandarmerię Wojskową czy prokuraturę). PG/PZ

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA C

POŻEGNANIA KWIECIEŃ 2021

SPOKÓJ NIEŚMIERTELNIKA Żołnierzom i ludziom związanym z wojskiem udostępniamy łamy „Polski Zbrojnej”, aby zachować pamięć o tych, którzy odeszli.

Z głębokim żalem i smutkiem przyjęliśmy Koledze kmdr. por. rez. Zbigniewowi Chomiczowi wiadomość o śmierci i Jego Najbliższej Rodzinie śp. płk. w st. spocz. Andrzeja Bieńkowskiego, wyrazy szczerego współczucia i głębokiego wieloletniego pracownika Oddziału Protokołu żalu z powodu śmierci Wojskowego. Teściowej i Mamy Żonie oraz Najbliższej Rodzinie składają kadra i pracownicy Centrum Operacji składamy wyrazy szczerego współczucia. Morskich–Dowództwa Komponentu Dyrekcja oraz pracownicy i żołnierze Morskiego w Gdyni. Departamentu Wojskowych Spraw Zagranicznych

Z głębokim smutkiem i żalem przyjęliśmy Panu mjr. Wojciechowi Ziziukowi wiadomość o śmierci oraz Jego Rodzinie mjr. Roberta Wątroby, wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia wieloletniego komendanta Ośrodka Szkolenia z powodu śmierci Podstawowego, wyjątkowego człowieka, dla którego Taty służba Ojczyźnie zawsze była najważniejsza. składają dowódca, żołnierze i pracownicy Szczere wyrazy współczucia oraz słowa otuchy w tych 18 Białostockiego Pułku Rozpoznawczego. trudnych chwilach Jego Rodzinie oraz Najbliższym składają komendant, żołnierze i pracownicy Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych Panu kpt. Piotrowi Korzunowiczowi i Chemicznych we Wrocławiu. oraz Jego Rodzinie wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia z powodu śmierci Taty Panu st. chor. sztab. rez. Władysławowi Wiąckowi składają dowódca, żołnierze i pracownicy szczere wyrazy współczucia, głębokiego żalu 18 Białostockiego Pułku Rozpoznawczego. oraz słowa wsparcia z powodu śmierci Żony Jolanty Wiącek, wieloletniej pracownicy RON w 9 PR oraz GZ 22.WOG, Panu st. chor. sztab. Mariuszowi Gawroniukowi składają komendant, żołnierze oraz pracownicy wyrazy głębokiego współczucia i żalu Wojskowej Komendy Uzupełnień z powodu śmierci w Lidzbarku Warmińskim. Ojca składają dowódca, żołnierze oraz pracownicy 11 Batalionu Dowodzenia w Żaganiu.

Nekrologi przyjmujemy tylko w formie elektronicznej. Treść kondolencji należy przesyłać pod adresem: [email protected] z nagłówkiem wiadomości: „Nekrologi”. Prosimy o telefoniczne potwierdzenie zamieszczenia kondolencji: 261 849 213, 261 849 147, 261 849 262

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA D

POŻEGNANIA KWIECIEŃ 2021

Wyrazy głębokiego żalu i współczucia Z głębokim smutkiem zawiadamiam, z powodu śmierci że 29 stycznia 2021 roku zmarła płk. w st. spocz. Eugeniusza Nikulina śp. Rodzinie oraz Najbliższym ppor. Wanda Stanisława Zdun składają szef, żołnierze oraz pracownicy ps. „Rawicz” Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Kielcach. urodzona 3 kwietnia 1926 roku w Warszawie. W czasie Powstania Warszawskiego sanitariuszka w punktach sanitarnych Zgrupowania AK „Żywiciel” Z głębokim smutkiem zawiadamiam, przy ulicach Tylżyckiej, Suzina, Krasińskiego że 2 lutego 2021 roku zmarł w Londynie oraz pielęgniarka w szpitalu przy ul. Krechowieckiej. śp. Po wojnie absolwentka Akademii Sztuk Pięknych Zbigniew Sebastian Siemaszko w Warszawie, artysta plastyk i pedagog. urodzony 28 października 1923 roku Od 1980 roku członek Sekcji Oświaty i Wychowania w Lachowszczyźnie k. Duniłowicz. Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”. W 1940 roku zesłany przez NKWD do Siemijarska Zasłużona w upamiętnianiu polskiej tradycji w obwodzie pawłodarskim na terytorium Kazachstanu. niepodległościowej. Uhonorowana Krzyżem Armii W 1942 roku wstąpił w miejscowości Ługowaja Krajowej, Warszawskim Krzyżem Powstańczym, do 10 Dywizji Piechoty w składzie Armii Polskiej Medalem „Pro Memoria” oraz innymi odznaczeniami. formowanej przez gen. dyw. Władysława Andersa. Niech odpoczywa w Pokoju Wiecznym! Następnie ewakuowany na Bliski Wschód wraz Cześć Jej Pamięci! z dywizją, która w maju 1942 roku została wcielona do 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Jan Józef Kasprzyk Od 1943 roku podchorąży w ośrodku szkoleniowym Szef Urzędu do Spraw Kombatantów „cichociemnych” na terenie Szkocji. i Osób Represjonowanych Od lipca 1944 roku radiotelegrafista w Batalionie Łączności Sztabu Naczelnego Wodza. Pozostał po wojnie w Wielkiej Brytanii. Panu mjr. Piotrowi Nowakowi Historyk, pisarz i publicysta, oraz Jego Rodzinie i Bliskim wybitnie zasłużony na rzecz badania i upowszechniania wyrazy głębokiego współczucia oraz najszczersze dziejów Polski okresu II wojny światowej. kondolencje z powodu śmierci Autor kluczowych dla historii najnowszej książek Teścia i artykułów zamieszczanych w prasie emigracyjnej. składają kadra i pracownicy Wieloletni współpracownik paryskiej „Kultury” Zarządu Planowania Logistycznego – J4 oraz „Zeszytów Historycznych”. Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych. Niech odpoczywa w Pokoju Wiecznym! Cześć Jego Pamięci! Panu mł. chor. Robertowi Spytowi Jan Józef Kasprzyk i Jego Najbliższej Rodzinie Szef Urzędu do Spraw Kombatantów wyrazy głębokiego współczucia i Osób Represjonowanych i słowa wsparcia w trudnych chwilach z powodu śmierci Żony Ze smutkiem i głębokim żalem przyjęliśmy składają dowódca, żołnierze i pracownicy wiadomość o śmierci 8 Bazy Lotnictwa Transportowego. ppłk. rez. Kazimierza Stasiewicza, byłego oficera 16 Pomorskiego Pułku Artylerii w Braniewie. Wyrazy głębokiego współczucia i słowa wsparcia Łącząc się w żałobie i smutku w trudnych chwilach po śmierci z Rodziną oraz Najbliższymi, Ojca wyrazy głębokiego współczucia składa Panu mjr. Adamowi Karpińskiemu dowódca operacyjny rodzajów sił zbrojnych składają komendant, żołnierze i pracownicy gen. broni Tomasz Piotrowski 12 Wojskowego Oddziału Gospodarczego wraz z żołnierzami i pracownikami. w Toruniu.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA E

POŻEGNANIA KWIECIEŃ 2021

Panu ppłk. Piotrowi Barczakowi, Pani Iwonie Zwolak-Powarycz, szefowi Wydziału WF i Sportu IWspSZ, Jej Rodzinie i Bliskim oraz Jego Najbliższym wyrazy głębokiego żalu i współczucia wyrazy głębokiego współczucia i szczere kondolencje oraz słowa wsparcia w trudnych chwilach w trudnych chwilach po śmierci z powodu śmierci Ojca Mamy składają szef Pionu Szkolenia, żołnierze i pracownicy składają dyrektor, żołnierze oraz pracownicy Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Departamentu Budżetowego MON.

Z głębokim żalem i wielkim smutkiem przyjęliśmy Panu mjr. Sylwestrowi Jacko wiadomość o śmierci oraz Jego Najbliższym kmdr. por. Janusza Pawelca. wyrazy głębokiego współczucia i żalu z powodu śmierci Rodzinie i Najbliższym Taty szczere wyrazy głębokiego współczucia i żalu składają Polski Narodowy Przedstawiciel Wojskowy składają dowódca, kadra i pracownicy przy SHAPE w Belgii 3 Flotylli Okrętów. oraz żołnierze i pracownicy Przedstawicielstwa.

Panu mł. chor. Bogdanowi Szalla Szczere kondolencje, wyrazy głębokiego żalu oraz Jego Rodzinie i Najbliższym i współczucia oraz słowa wsparcia i otuchy szczere wyrazy głębokiego żalu i szczerego współczucia z powodu śmierci z powodu śmierci Teściowej Mamy Panu płk. Grzegorzowi Bobińskiemu składają komendant, kadra zawodowa i pracownicy składają dyrektor Biura do spraw Programu 5 Wojskowego Szpitala Klinicznego „Zostań Żołnierzem Rzeczypospolitej” z Polikliniką w Krakowie. oraz koleżanki i koledzy.

Mł. chor. Teodorowi Tomeckiemu Panu płk. dypl. Robertowi Kowalskiemu i Jego Najbliższej Rodzinie wyrazy szczerego i głębokiego współczucia wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu z powodu śmierci z powodu śmierci Ojca Ojca Teodora składają żołnierze i pracownicy składają dowództwo, kadra i pracownicy 22 Ośrodka 10 Warszawskiego Pułku Samochodowego Dowodzenia i Naprowadzania w Bydgoszczy. im. mjr. Stefana Starzyńskiego.

Panu mjr. Krystianowi Boryniowi Panu płk. dypl. Robertowi Kowalskiemu oraz Jego Najbliższym wyrazy szczerego i głębokiego współczucia wyrazy głębokiego współczucia oraz słowa wsparcia z powodu śmierci z powodu śmierci Ojca Żony składają dowódca, żołnierze i pracownicy składają żołnierze i pracownicy Dowództwa Garnizonu Warszawa. Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych.

Panu kmdr. por. rez. Antoniemu Ciejpie Panu mjr. Krystianowi Boryniowi oraz Jego Rodzinie i Bliskim oraz Jego Najbliższym wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia wyrazy głębokiego współczucia i szczere kondolencje z powodu śmierci w trudnych chwilach po śmierci Syna Żony składają dowódca, kadra i pracownicy składa szef Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. 3 Flotylli Okrętów.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA F

POŻEGNANIA KWIECIEŃ 2021

„Umarłych wieczność dotąd trwa, Panu kmdr. por. rez. Antoniemu Ciejpie dokąd pamięcią się im płaci”. oraz Jego Rodzinie i Bliskim wyrazy najszczerszego współczucia i żalu Panu kmdr. ppor. Adamowi Kubikowi oraz słowa otuchy z powodu śmierci oraz Jego Najbliższym Syna szczere kondolencje i wyrazy głębokiego współczucia składają koleżanki i koledzy ze służby prasowej z powodu śmierci marynarki wojennej. Teściowej składają koledzy i koleżanki z Inspektoratu Marynarki Wojennej – DGRSZ. Panu Danielowi Demjankowskiemu oraz Jego Rodzinie wyrazy głębokiego współczucia i szczerego żalu „Śmierć jest spoczynkiem podróżnego, z powodu śmierci kresem mozołu wielkiego”. Taty składają koleżanki i koledzy Panu kadm. Krzysztofowi Zdonkowi z Pionu Ochrony Informacji Niejawnych oraz Jego Najbliższym 2 Regionalnej Bazy Logistycznej. szczere kondolencje i wyrazy głębokiego współczucia z powodu śmierci Ojca Panu płk. rez. Januszowi Piwko w swoim imieniu oraz całego stanu osobowego składa wyrazy głębokiego współczucia oraz słowa wsparcia inspektor marynarki wojennej z powodu śmierci wiceadm. Jarosław Ziemiański. Ojca składają dowódca, żołnierze i pracownicy RON 1 Batalionu Czołgów w Żurawicy. Ze smutkiem i głębokim żalem zawiadamiamy, że w dniu 13 lutego 2021 roku odszedł od nas nagle ppłk w st. spocz. Roman Witkowski. Wyrazy szczerego współczucia Panu płk. Robertowi Kowalskiemu oraz słowa otuchy i wsparcia wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia Rodzinie i Najbliższym z powodu śmierci składają koledzy i przyjaciele z okresu wspólnej służby Taty w Sztabie 16 Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej składają dowódca, żołnierze i pracownicy w Elblągu. 15 Sieradzkiej Brygady Wsparcia Dowodzenia.

mł. chor. Bartosz Spychała kpr. Piotr Moszyński 3 kwietnia 2011 roku 10 kwietnia 1995 roku PKW Afganistan UNPROFOR b. Jugosławia

kpr. Grzegorz Politowski kpr. Tomasz Jura 8 kwietnia 2008 roku 20 kwietnia 2007 roku PKW Afganistan PKW Irak

Pamiętamy kpr. Paweł Staniaszek 20 kwietnia 2011 roku PKW Afganistan

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA G

POŻEGNANIA KWIECIEŃ 2021

„Umarłych wieczność dotąd trwa, Z głębokim żalem i smutkiem przyjęliśmy dokąd pamięcią się im płaci”. wiadomość o śmierci płk. rez. Andrzeja Kamińskiego, Panu Mariuszowi Urbankowi pełniącego w przeszłości służbę sędziowską wyrazy współczucia, szczere kondolencje i słowa w Wojskowym Sądzie Okręgowym w Warszawie. wsparcia w trudnych chwilach z powodu śmierci Rodzinie i Najbliższym Żony wyrazy głębokiego współczucia i żalu składają komendant, żołnierze i pracownicy składają prezes, sędziowie i pracownicy 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego Wojskowego Sądu Okręgowego w Wędrzynie. w Warszawie.

Panu Marcinowi Kupińskiemu Panu Januszowi Maurowi wyrazy szczerego żalu, głębokiego współczucia oraz Jego Rodzinie i Bliskim oraz wsparcia i otuchy w trudnych chwilach wyrazy współczucia i słowa wsparcia w trudnych z powodu śmierci chwilach z powodu śmierci Ojca Mamy składają komendant, żołnierze i pracownicy składają szef, kadra, oraz pracownicy 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego Szefostwa Służby Hydrometeorologicznej w Wędrzynie. Sił Zbrojnych RP.

Z głębokim żalem i smutkiem Z głębokim żalem przyjęliśmy przyjęliśmy wiadomość o śmierci wiadomość o śmierci kmdr. w st. spocz. Reginarda Jelińskiego, prof. dr. hab. inż. Antoniego Jankowskiego, kierownika Grupy Zabezpieczenia Darłowo wybitnego specjalisty w dziedzinie transportu, 17 Wojskowego Oddziału Gospodarczego. twórcy konferencji naukowej KONES, Wyrazy szczerego współczucia wieloletniego pracownika Instytutu Lotnictwa oraz oraz słowa wsparcia w trudnych chwilach Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych. Rodzinie oraz Najbliższym Rodzinie Profesora składają komendant, żołnierze i pracownicy składamy wyrazy szczerego współczucia. 17 Wojskowego Oddziału Gospodarczego Dyrektor i pracownicy w Koszalinie. Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych

Panu ppłk. Cezaremu Wielkanowskiemu, Panu płk. Arturowi Wiatrzykowi Rodzinie i Najbliższym wyrazy głębokiego współczucia oraz szczere wyrazy głębokiego współczucia kondolencje z powodu śmierci i żalu z powodu śmierci Ojca Taty składają żołnierze i pracownicy RON składają szef, żołnierze i pracownicy Pionu Szkolenia Inspektoratu Wsparcia Zarządu Planowania Użycia Sił Zbrojnych Sił Zbrojnych. i Szkolenia – P3/P7 Sztabu Generalnego WP. Panu Januszowi Maurowi oraz Jego Rodzinie i Bliskim Panu st. chor. sztab. Leszkowi Chudzińskiemu wyrazy współczucia i słowa wsparcia wyrazy głębokiego współczucia oraz najszczersze w trudnych chwilach z powodu śmierci kondolencje z powodu śmierci Mamy Teścia składają szef, kadra, oraz pracownicy składają dowódca i żołnierze Szefostwa Służby Hydrometeorologicznej Batalionu Logistycznego Sił Zbrojnych RP. 12 Brygady Zmechanizowanej.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA H

POŻEGNANIA KWIECIEŃ 2021

Najszczersze wyrazy współczucia, Dowódcy 14 Pułku Przeciwpancernego wsparcia i otuchy w trudnych chwilach Panu płk. Ireneuszowi Królowi z powodu śmierci Wyrazy głębokiego współczucia oraz szczere Taty kondolencje z powodu śmierci st. szer. Arielowi Mleczek Mamy składają dowódca, żołnierze oraz pracownicy składają szef Zarządu WRiA IWL DG RSZ 34 Chojnickiego Batalionu Radiotechnicznego. wraz z kadrą i pracownikami resortu obrony narodowej Zarządu Wojsk Rakietowych i Artylerii Inspektoratu Wojsk Lądowych. Szczere kondolencje, wyrazy głębokiego żalu i współczucia oraz słowa wsparcia i otuchy z powodu śmierci Panu płk. Krzysztofowi Napiórkowskiemu Ojca wyrazy głębokiego współczucia oraz szczere Szanownemu Panu Piotrowi Słoniewskiemu kondolencje z powodu śmierci składają szef 4 RPW oraz koleżanki i koledzy. Żony składa szef Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych.

Pani mjr Joannie Ruszowskiej i Jej Najbliższej Rodzinie Panu płk. Krzysztofowi Napiórkowskiemu wyrazy głębokiego współczucia i słowa wsparcia wyrazy głębokiego współczucia oraz słowa wsparcia w trudnych chwilach z powodu śmierci z powodu śmierci Ojca Żony składają dowódca, żołnierze i pracownicy składają żołnierze i pracownicy Logistyki 8 Bazy Lotnictwa Transportowego. Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych.

Panu mł. chor. Patrykowi Bogdanowi Pani Mai Majerowskiej i Jego Najbliższej Rodzinie wyrazy głębokiego współczucia oraz szczere wyrazy głębokiego współczucia kondolencje z powodu śmierci z powodu śmierci Dziadka Mamy składają dowódca, żołnierze i pracownicy składają dowódca, żołnierze i pracownicy Batalionu Ochrony Bazy w Redzikowie. 8 Bazy Lotnictwa Transportowego.

„Nie umiera ten, kto trwa w pamięci żywych…”. Pani Monice Czuchraj-Kraśner wyrazy głębokiego współczucia i żalu Pani Monice Syrytczyk z powodu śmierci wyrazy współczucia, szczere kondolencje i słowa wsparcia Mamy w trudnych chwilach z powodu śmierci składają żołnierze i pracownicy Taty Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego składają komendant, żołnierze i pracownicy we Wrocławiu. 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Wędrzynie.

Z głębokim żalem i smutkiem przyjęliśmy wiadomość o śmierci naszego kolegi w służbie Wyrazy szczerego współczucia, głębokiego żalu oraz chor. Piotra Gorzyńskiego. wsparcia i otuchy w trudnych chwilach z powodu śmierci Rodzinie i Najbliższym Mamy składamy wyrazy szczerego współczucia Pani st. chor. Monice Bekisz i słowa otuchy w tych trudnych chwilach. oraz Jej Najbliższym Dowódca, żołnierze oraz pracownicy RON składają komendant, żołnierze i pracownicy Morskiej Jednostki Rakietowej 45 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Wędrzynie.

nr 4 / KWIECIEŃ 2021 / POLSKA ZBROJNA 1921–2021

Z nieskrywaną radością informujemy, że nasze czasopismo obchodzi swój WIELKI JUBILEUSZ NUMER 4 | KWIECIEŃ 2021 | POLSKA ZBROJNA