Economische groeiverwachtingen Marokko 2020 -2021

Effecten coronacrisis

Presentatie opgesteld door MEYS Emerging Markets Research

5 Juni 2020

www.meys.eu www.meys.eu Coronavirus in Marokko

▪ ‘Lockdown’ in Marokko vooralsnog tot 10 juni 2020

Stand van zaken per 5 juni 2020

▪ 269 649 mensen getest

▪ 261 619 negatief getest

▪ 8 030 positief getest

Aantal gevallen per dag per gevallen Aantal ▪ 7 215 genezen Genezen ▪ 208 overleden

Positief

Overleden

Bron: L’Economiste Nationale ‘lockdown’

www.meys.eu Coronavirus in Marokko

▪ Grootste aantal positief geteste personen in de regio’s – Settat en Marrakech – Safi

▪ Gemeten naar aantal positief geteste personen per 1 miljoen inwoners is de regio Casablanca-Settat per 5 juni het zwaarst getroffen, gevolgd door de regio Draa-Tafilalet

Stand van zaken per 5 juni 2020 Regio Aantal positief geteste personen Absoluut Per 1 miljoen inwoners Beni Mellal - Khénifra​​ 120 46 Casablance – Settat 2711 376 Draa​​ – Tafilalet 586 350 Dakhla - Oued Ed Dahab 5 30 Fès – Meknes 1017 234 Guelmim Oued Noun 45 102 Laâyoune - Saguia el Hamra 5 13 Marrakech – Safi 1398 298 Oriental 187 78 Rabat - Salé - Kenitra 713 149 Souss - Massa 89 32 Tanger – Tetouan - Al Hoceima 1154 310 Totaal 8030 228

Bron: Ministerie van Volksgezondheid; bewerkt door MEYS

www.meys.eu www.meys.eu Macro economie

▪ Het begrotingstekort van Marokko lag – m.u.v. 2012 – tussen de 3% – 5% van het BBP in de afgelopen acht jaar

▪ Uitgaande van een pre-corona verwachte economische groei van +3,5% in 2020 zou het begrotingstekort in eerste instantie -3,8% van het BBP bedragen

▪ In april 2020 raamde het IMF bij een economische krimp van -3,7% een begrotingstekort van -7,1% van het BBP in 2020

▪ Als gevolg van de pandemie lagen de overheidsinkomsten tot en met mei -5% lager t.o.v. dezelfde periode in 2019 en de overheidsuitgaven +10,5% hoger t.o.v. dezelfde periode in 2019 -> uitgaande dat over heel 2020 de inkomsten -5% lager zijn en de uitgaven +10% hoger t.o.v. 2019 bij een economische krimp van -3,7%, kan het begrotingstekort in 2020 volgens onze raming verder oplopen naar een record van -7,3% van het BBP

Begrotingstekort Marokko (% BBP) Noot: (s) schatting, MEF = Ministerie van Financiën, MEFher = herberekening begrotingstekort; bewerking MEYS Bron: Ministerie van Financiën, IMF, HCP

2,0% 1,0% 0,0% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020s -1,0% -2,0% -3,0%

-4,0% -3,5% -3,5% -3,8% -3,7% -3,8% -4,2% -4,2% -4,1% -4,1% -5,0% -4,4% -4,5% -5,1% -5,1% -4,9% -4,9% -6,0% -7,0% -7,2% -7,1% -8,0% -7,2% -7,3% MEF IMF MEFher www.meys.eu Macro economie

▪ Op 7 april jl. heeft Marokko voor het eerst sinds 2012 gebruik gemaakt van een kredietlijn bij het IMF ter grootte van 3 miljard US$ -> dit bedrag wordt gebruikt voor het versterken van de betalingsbalans

▪ IMF stelt wel nadrukkelijk dat de Marokkaanse overheid meer werk moet maken van het verhogen van de belastinginkomsten, verlagen van de totale loonsom voor ambtenaren, doorvoeren van onderwijshervormingen, eenvoudiger toegang tot kapitaal voor mkb-bedrijven, stimuleren van de export door de wisselkoers van de dirham t.o.v. de euro laag te houden (EU belangrijkste handelspartner) en flexibilisering van de arbeidsmarkt

▪ Internationale kredietbeoordelaar Fitch Ratings heeft de kredietwaardigheid van Marokko op 28 april jl. verlaagd van stabiel naar negatief (BBB- rating)

▪ Fitch gaat uit van een economische krimp in 2020 van -4,5% en een groei van +6% in 2021 met een begrotingstekort oplopend tot -7,2% van het BBP in 2020

▪ In januari 2020 was de IMF prognose voor de staatsschuld in 2020 ongeveer gelijk aan het niveau van 2019 (65,7% van het BBP); door de financiële steunmaatregelen en de economische gevolgen van de pandemie zal de staatsschuld echter hoger gaan uitvallen (mogelijk rond de 70% van het BBP)

Staatsschuld (% BBP) Noot: excl. schulden staatsbedrijven Bron: Ministerie van Financiën, IMF, HCP 70,0% 66,0% 64,9% 64,9% 65,1% 65,1% 65,3% 65,0% 65,6% 65,7% 63,4% 63,3% 63,7% 63,7% 63,3% 65,0% 61,7% 61,7% 60,0% 58,2% 56,5%

55,0% 52,5% 52,5% 49,0% 49,0% 50,0%

45,0%

40,0% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

MEF IMF-jan20 www.meys.eu Macro economie

▪ Belangrijk financieel instrument voor de Marokkaanse overheid is het subsidiëren van de prijzen van enkele basisproducten voor huishoudens

▪ Tot en met 2015 subsidieerde de Marokkaanse overheid de prijs voor butaangas, suiker, meel, aardolieproducten, waardoor de totale lasten van de prijscompensatie opliepen tot een record van 26% (bijna 49 miljard dirhams) in de totale overheidsuitgaven van 2012

▪ Vanaf 2016 worden alleen de prijzen voor butaangas, suiker en meel door de Marokkaanse overheid gesubsidieerd (i.e. prijzen kunstmatig laag gehouden) -> deze producten worden gezien als essentiële producten voor elk huishouden en moeten daarmee ook betaalbaar zijn voor alle huishoudens in Marokko

▪ In 2019 bedroegen de totale subsidie uitgaven voor deze 3 producten bijna 18 miljard dirhams (ca. 1,7 miljard euro), oftewel bijna 8% van de totale overheidsuitgaven

Subsidie uitgaven (miljard dirhams) Aandeel prijscompensatie in totale overheidsuitgaven (%) Bron: Ministerie van Financiën Noot: (v) verwachting

60 Bron: Ministerie van Financiën 30,0% 50 25,0% 40 20,0% 30 15,0%

20 10,0%

10 5,0%

0 0,0% 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020v

Butaangas Aardolieproducten Suiker Meel

www.meys.eu Macro economie-bedrijvigheid

▪ Werkgeversorganisatie CGEM heeft o.b.v. onderzoek onder haar 90.000 aangesloten leden in kaart gebracht wat de impact van de coronacrisis is op elke economische sector die zij vertegenwoordigt en welke maatregelen per sector noodzakelijk zijn voor economisch herstel

▪ De grootste problemen zitten bij de sectoren die voor hun omzet sterk afhankelijk zijn van de export (mijnbouw, lucht-,ruimtevaart, textiel, kleding, automobiel) en van buitenlandse inkomsten (toerisme)

▪ Uiteindelijk zijn 508 voorstellen met herstelplannen ingediend door CGEM-leden die zich richten rondom 3 thema’s: stimuleren binnenlandse vraag en aanbod, hervorming economie -> financiële/fiscale impulsen zullen echter beperkt zijn vanwege de IMF-eisen aan het steunpakket van 3 miljard US$

Impact coronacrisis naar economische sector in Marokko* Sector Aantal bedrijven Werkgelegenheid Omzet (miljard dirhams) % export in omzet % bedrijven dat omzetdaling verwacht over 2020 Mijnbouw 27 40 000 63 92 100 Lucht- en ruimtevaart 140 17 500 17,4 98 98 Toerisme 11 000 122 000 nb nb 96 Textiel, Kleding 600 195 000 50 75 87 Automobiel 335 250 000 142 60 83 Bosbouw, Papier, Verpakkingsmaterialen nb 7 000 6 nb 83 Ambachtelijke bedrijven** 1 000 450 000 3,7 22 80 Cultuur nb 100 000 nb nb 79 Handel & Dienstverlening nb 6 500 000 157*** nb 78 Lederwaren 175 36 000 6,7 60 75 Pluimvee 8 913 530 000 32,5 nb 75 Bouw & Vastgoedontwikkeling 6 000 1 300 000 59,7 nb 72 Elektronica, Duurzame energie 574 66 000 50 33 69 Bouwmaterialen 700 200 000 45 nb 69 Mechanisch, Elektromechanisch, Metallurgisch 1 600 87 400 52 16 68 ICT & Offshoring 226 nb nb nb 58 Chemie & Farmacie 1 400 190 000 90 55 50 Energie 115 34 850 140 3 46 Voedingsmiddelen 2 100 150 000 115 nb 40 Noot: (*) nb = niet bekend; (**) excl. eenpersoonszaken/individuele ambachtslieden; (***) enkel Handel www.meys.eu Bron: CGEM Macro economie-bedrijvigheid

▪ De kwartaalomzet van de beursgenoteerde bedrijven laten een gelijksoortige trend zien van winnaars en verliezers van de coronacrisis als onder de CGEM-leden

▪ Over het eerste kwartaal van 2020 zijn de relatief sterkste dalingen – enkele uitzonderingen daargelaten - te zien in de mijnbouw, energie, bouw en vastgoed

Kwartaalomzet 2020-I Bedrijf Activiteiten Verandering t.o.v. 2019-I (%) (miljoen dirhams) DLM Staalbouw 102,4 42,0% Label Vie Groothandel, detailhandel 2 880 26,0% Microdata ICT-dienstverlening 218,8 23,9% Mijnbouw 1 107 15,0% Afriquia Gaz Gasproducten 1 690 11,6% Disway Groothandel elektronica 470 9,1% Cosumar Suikerhandel 2 052 8,6% Marsa Maroc Logistiek 772 6,0% Mutandis Groothandel consumentenproducten 333 6,0% Addoha Vastgoedontwikkeling 318 4,6% Telecommunicatie 9 309 4,0% Maghreb Oxygene Gasproducten (medisch) 62,6 3,7% Alliances Vastgoedontwikkeling 431 3,0% SBM Dranken 568 -2,0% Lesieur Cristal Groothandel consumentenproducten 977 -3,0% OCP Mijnbouw (fosfaat) 11 010 -4,9% Ciments du Maroc Bouwmaterialen 869 -9,8% Colorado Verfmaterialen 81,5 -11,0% SNEP Chemie 220,3 -11,3% Delta Holding Vastgoedontwikkeling 535 -14,0% Agma Verzekeringen 25,8 -16,8% Aluminium du Maroc Bouwmaterialen 174,2 -17,7% Fenie Brossette Staalbouw 114 -18,6% Taqa Energie 1 883 -20,7% CMT Mijnbouw 88 -26,0% Jet Contractors Bouw 230 -28,5% Res Dar Saada Vastgoedontwikkeling 540 -33,0% M2M ICT-producten www.meys.eu 28 -37,0% Macro economie-bedrijvigheid

▪ In Marokko zijn ca. 0,6 miljoen bedrijven in de formele en 1,7 miljoen bedrijven in de informele sector actief

▪ Onze raming is dat de totale jaaromzet van alle formele en informele bedrijven in Marokko rond de 1400 miljard dirhams ligt

▪ In Marokko zijn 17 grote familie holdings actief die gezamenlijk een jaaromzet hebben van rond de 180 miljard dirhams

▪ Met een omzet van 34 miljard dirhams is de investeringsmaatschappij van de Marokkaanse koninklijke familie de grootste familie holding in Marokko

▪ De overige familie holdings in volgorde van omzet: 1. Al Mada = Koninklijke familie 2. Finance.com = Groupe Benjelloun 3. Akwa Groupe = Groupe Akhannouch* 4. Saham Group = Groupe Elalamy 5. Ynna Holding = Groupe Chaabi 6. Holmarcom = Groupe Bensallah 7. Sopar = Groupe Kettani 8. Anouar Invest = Groupe Boutgueray 9. Groupe Addoha = Groupe Sefrioui Zijn actief in alle sectoren van de Marokkaanse economie 10.Groupe Sekkat 11. Groupe Safari = Groupe Lamrani Karim 12.Aksal Group = Groupe Idrissi Akhannouch* 13.Bgroup = Groupe Berrada 14.Diana Holding = Groupe Zniber 15.Groupe Alliances = Groupe Lazraq 16.Groupe Fahim = Delta Holding 17.Sanam Holding = Groupe Alj 18.Groupe El Alami Noot: (*) en Idrissi Akhannouch zijn met elkaar getrouwd www.meys.eu Macro economie-bedrijvigheid

Peacock Denia Holding CPA Radio Plus Les Eaux Minérales d'Oulmès 1. Al Mada = naam holding en rangnr. Somathes Eau Technologie Environnement 6. Holmarcom Sanad Assurances = beursgenoteerd Juice & Nectar Les Huiles d’Olives de la Mediterranee Yellowrock = aandeelhoudersrelatie Atlanta Mass Cereales RISMA = meerderheids- of aanzienlijk belang Defi Courses AirArabia Finatech AirArabia Comptoir Metallurgique Marocain CapTingis BMCE Bank 2. Finance.com Manazil Developpement Orange Meditel

RMA Maghrebail CTM Amitech Budget

Anouar Al Mostakbal Anwar Development Sonasid Lafarge Maroc Longometal Afrique

Excelo Cahisma Managem Ametys Saham immobilier 8. Anouar Invest Fapasa 1. Al Mada Fandy Sotherma Copragri 4. Saham Evya Stock Pralim Atlantic Ciment Renault Maroc Majorel Maroc Samad Agma Ecco Africalim Optorg Sopriam Pioneers

SNEP Chaabi Lil Iskane Sametal SNTM Afriquia Gaz Wafa Assurance Ynna Asment Al Karama Afriquia SMDC Agroplus Ynna Steel Maghreb Oxygene 7. Sopar Yousra Li Tajhiz 5. Ynna Holding GPC 3. Akwa Kettani Immobilier Eco Medias Fibrociment

Akwa Immo Aujourd’hui Afrique Cables SCIF La Vie Eco Dimatit Super Cerame www.meys.eu Aswak Assalam Mogador Hotel&Resort Macro economie-bedrijvigheid

Cimat Mikafric Plastima Gucci = distributeur merk Maghreb Steel 9. Addoha Imacab 10. Sekkat

Ingelec Lamacom 10 Rajeb Morocco Mall Yan&One FNAC Tati Pull & Just Bear La Cavalli Martina Somadir SMCV 15. Alliances Bershka SMEIA Comicom Emporio 12. Aksal Armani Uterqüe Foodipex 11. Safari Mafaco Banana Republic Ralph & Zara Lauren CEMA Bois de l’Atlas SMM Socodam Davum Stokvis Massimo Unimer MAC GAP Dutti Amazzin 17. Sanam OYSHO Gucci Maisons Lefties du Monde VCR Logicold Palmeraie Industries & Services Fendi

13. Bgroup Industube

Palmeraie Développement Jacob Delafon 18. El Alami Afric Industries Sotrameg Chromacolor LCT Ligne Blanche SNV Aluminium du Maroc Africbitumes IHM GLM SIAS Les Domaines Brahim Zniber Les Celliers de Meknes GCR DHE AIC Bituma EGEC TBL Ebertec TanTan Sardines 14. Diana Holding AIC Metallurgie DHS 16. Delta Holding BTP Rama Fonex Aluminium Thalvin Atlas Bottling Company Maassera SSM Galvacier Iso Form OMCE Gena

RMA en BMCE Bank (Finance.com) Oxair HFI Sogetrama GLS www.meys.eu Macro economie-bedrijvigheid

▪ De familie holdings ondersteunen ook de ambities van koning Mohammed VI in Afrika

www.meys.eu Bron: Institute Amadeus www.meys.eu Transport & Logistiek

▪ Met de opening van Tanger Med II in juni 2019 nam de totale capaciteit in de overslag van containers toe tot negen miljoen TEU per jaar (was drie miljoen TEU)

▪ In het eerste kwartaal van 2020 ondervond de internationale haven Tanger Med nog weinig negatieve gevolgen van de pandemie

▪ De overslag van containers en het internationale wegtransport (TIR) lagen op een hoger niveau in vergelijking met dezelfde periode in 2019

Internationaal wegtransport (TIR) via Tanger Med (aantal vrachtwagens) Containeroverslag Tanger Med (miljoen TEU) Bron: TMPA Bron: TMPA 1,4 120.000 1,3 110.000 1,2

1,1 100.000

1,0 90.000 0,9 80.000 0,8

0,7 70.000

0,6 60.000 2019kw1 2019kw2 2019kw3 2019kw4 2020kw1 50.000 2018kw1 2018kw2 2018kw3 2018kw4 2019kw1 2019kw2 2019kw3 2019kw4 2020kw1

www.meys.eu Transport & Logistiek

▪ Het volume van de buitenlandse handel van Marokko nam in de eerste vier maanden toe met +6,3% t.o.v. dezelfde periode in 2019

▪ De waarde van de buitenlandse handel van Marokko daalde in de eerste vier maanden met -15% t.o.v. dezelfde periode in 2019

▪ In april bedroeg de waardedaling van de exporten -49% en de importen -33%, de grootste maandelijkse dalingen sinds de zomer van 2009

▪ De overboekingen door de Marokkaanse Diaspora naar familie en vrienden in Marokko – een belangrijke bron van inkomsten voor veel Marokkaanse huishoudens- daalden in de eerste vier maanden met -10,1% t.o.v. dezelfde periode in 2019

▪ Buitenlandse directe investeringen in Marokko daalden in de eerste vier maanden met -16,8% t.o.v. dezelfde periode in 2019

Groeivoet waarde exporten en importen Marokko op kwartaalbasis (j/j,%) Bron: Office des Changes 20,0%

10,0%

0,0% 2019m1 2019m2 2019m3 2019m4 2019m5 2019m6 2019m7 2019m8 2019m9 2019m10 2019m11 2019m12 2020m1 2020m2 2020m3 2020m4 -10,0%

-20,0%

-30,0%

-40,0%

-50,0%

-60,0%

Importen Exporten www.meys.eu www.meys.eu Visserij

▪ De Marokkaanse visserijsector is een belangrijke werkgever

▪ Directe en indirecte werkgelegenheid bedraagt ca. 670.000 mensen

▪ In 2019 bedroeg de toegevoegde waarde bijna 12 miljard dirhams (1% van het BBP)

▪ Er zijn meer dan 440 bedrijven actief in de visindustrie die een jaarlijkse omzet genereren van ca. 19 miljard dirhams

▪ In de afgelopen jaren was de gemiddelde kwartaalgroei van de visserijsector -1,5% t.o.v. de landbouwsector +1,6%

▪ De jaarlijkse productie van vis bedraagt ongeveer 1,4 miljoen ton, waarmee Marokko de grootste visproducent op het Afrikaanse continent is

Groeivoet Landbouw,Visserij op kwartaalbasis (j/j,%) Visproductie (tonnen) Bron: HCP Bron: ONP

25,0% 1.500.000 20,0%

15,0% 1.450.000

10,0% 1.400.000 5,0% 1.350.000 0,0%

-5,0% 1.300.000

-10,0% 1.250.000 -15,0%

-20,0% 1.200.000 2014 2015 2016 2017 2018 2019 -25,0%

Landbouw Visserij www.meys.eu Visserij

▪ Marokko heeft 22 visserijhavens verspreidt over het hele land

▪ 98% van de jaarlijkse visproductie wordt gevangen langs de kust van de Atlantische Oceaan

▪ De meest visrijke gronden liggen in de streek tussen Laayoune en Dakhla

▪ Meer dan 90% van de Marokkaanse visserijvloot (ruim 14.000 boten) bestaat uit kleine, eenvoudige houten bootjes Visserijhavens Marokko ▪ Voor modernisering van de Marokkaanse visserijsector werd in 2009 de meerjaren strategie ‘Stratégie Halieutis 2010-2020’ opgesteld met als belangrijkste doelen: − stijging toegevoegde waarde van 8,3 miljard in 2007 naar 21,9 miljard dirhams in 2020 − bijna verdubbeling van de werkgelegenheid tot 115 000 werknemers en indirect een toename met 21 500 werknemers tot 510 200 werknemers − een toename van de exportwaarde van 1,2 miljard US$ in 2007 naar 3,1 miljard US$ in 2020 Belangrijkste visgronden − stijging visproductie van 1,0 miljoen ton naar 1,66 miljoen ton per jaar in 2020 − toename visconsumptie per hoofd van de bevolking van 10 – 12 kg naar 16 kg per jaar in 2020

▪ De balans na 10 tien jaar is dat bijna geen enkele van de gestelde doelstellingen is gehaald: × toegevoegde waarde in 2019 was 11,8 miljard dirhams × exportwaarde van visproducten in 2019 bedroeg 2,4 miljard US$ × jaarlijkse visproductie ligt rond de 1,4 miljoen ton × visconsumptie ligt rond de 14 kg per persoon per jaar www.meys.eu Landbouw

www.meys.eu Landbouw

▪ Vanaf 1 april jl. houden wij de wekelijkse groothandelsprijzen bij van enkele veel verkochte groente en fruit producten op de groothandelsmarkt in Casablanca

▪ De prijzen worden weergegeven in min-max en in dirhams per kg

▪ Tomatenprijzen lieten in de afgelopen 2 maanden behoorlijke fluctuaties zien, terwijl de prijs voor uien vanaf mei constant was

Groothandelsprijs tomaten (dirhams per kg) Groothandelsprijs uien (dirhams per kg) Bron: groothandelsmarkt Casablanca Bron: groothandelsmarkt Casablanca

3,20 7,00 7,00 2,80 6,50 2,70 2,50 2,50 2,30 5,50 5,50 5,50 5,50 5,50 2,20 2,00 4,50

1,20 4,00 4,00 4,00 1,50 3,50 3,50 3,50 3,50 3,50 1,30 1,30 1,30 1,20 1,20 3,00 1,00 0,90 0,90

www.meys.eu Landbouw

▪ Groothandelsprijzen voor aardappelen laten voor wat betreft de max. prijzen een stabiel beeld zien, voor de min. prijzen was in mei een opwaartse trend waar te nemen

▪ Groothandelsprijzen voor sinaasappels zijn sinds begin april aan het stijgen

Groothandelsprijs aardappelen (dirhams per kg) Groothandelsprijs sinaasappels (dirhams per kg) Bron: groothandelsmarkt Casablanca Bron: groothandelsmarkt Casablanca

2,30 2,30 2,30 2,30 2,30 2,30 2,20 2,10 6,00 6,00 6,00 5,50 1,90 4,80 4,80 4,80 4,50 1,80 4,30 1,70 1,70 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 1,50 4,00 4,00 4,00 3,50 3,50

2,50 2,50 2,50 2,50

www.meys.eu www.meys.eu MEYS Emerging Markets Research is gespecialiseerd in:

▪ Internationaal marktonderzoek (bureau- en veldonderzoek) ▪ Strategisch management advies ▪ Partner search ▪ B2B match making ▪ Trainingen op het gebied van internationaal ondernemen ▪ Interim management

Dit doen wij voor bedrijven en organisaties die in de opkomende markten van de MENA-regio en West-Afrika willen gaan ondernemen of hun bedrijfsactiviteiten willen uitbreiden.

MEYS heeft samen met haar lokale partner in Marokko Harvard Consulting een kantoor in Casablanca

www.meys.eu MEYS EMERGING MARKETS RESEARCH

[email protected] www.meys.eu

www.meys.eu