Süleyman Demirel Üniversitesi
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İMAR FAALİYETLERİ (TÜRKİYE ÖRNEKLERİ ) DOKTORA TEZİ Danışman Doç. Dr. Ahmet HALAÇOĞLU Hazırlayan A. Şevki DUYMAZ ISPARTA-2003 I İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ …………………………………………………………………………............V KISALTMALAR…………………………………………………………….……......VII ÖZET………………………………………………………………………................VIII ABSTRACT….……………………………………………………………..……….....IX ARAŞTIRMADA AMAÇ, YÖNTEM VE KAYNAKLAR ...........................................X GİRİŞ.................................................................................................................................1 KLASİK OSMANLI İMAR TEŞKİLATI’NIN KURULUŞU VE GELİŞİMİ ...............6 A) HASSA MİMARLAR OCAĞI VE MİMARLAR.......................................................7 1- Merkez Elemanları..........................................................................................7 2- Merkeze Bağlı Diğer Mimarlar.....................................................................12 3- Hassa Mimarlar Ocağı Taşra Elemanları.......................................................14 4- Hassa Mimarlar Ocağı Dışındaki Mimarlar...................................................17 B) OSMANLI İMAR SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİNDE DİĞER GÖREVLİLER..............18 1- Teknik Elemanlar............................................................................................18 2- Yardımcı ve İdari Elemanlar...........................................................................20 C) KLASİK OSMANLI DÖNEMİ OSMANLI ÎMAR FAALİYETLERİNİN MALİ KAYNAKLARI ..............................................................................................................24 1- Sultanların İmar Faaliyetlerine Yaptığı Özel Harcamalar..............................25 2- Şahısların İmar Faaliyetlerine Yaptığı Harcamalar.......................................27 3- Vakıfların İmar Faaliyetlerine Yaptığı Harcamalar.......................................29 II BİRİNCİ BÖLÜM XIX. YÜZYIL OSMANLI İMAR TEŞKİLATI VE II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İMAR FAALİYETLERİNDE ETKİN OLAN KURUMLAR A) XIX. YÜZYIL OSMANLI İMAR TEŞKİLATI........................................................32 1- Ebniye-i Hassa Müdürlüğü............................................................................32 2- Ebniye-i Hassa Muavinliği............................................................................35 3- Ebniye Meclisi İdaresi....................................................................................36 4- Ebniye-i Miriyye Tamirat Müdürlüğü........................……………………..38 5- Ebniye-i Seniyye İdaresi.................... ………………………………………39 6- Evkaf Tamirat Müdürlüğü.............................................................................39 7- İmar Meclisleri........................................... ………………………………....40 B) II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İMAR TEŞKİLATI............................ …………….42 1- Belediye Teşkilatı......................... ………………………………………….42 2- Nâfia Nezareti................................. ………………………………………...47 3- İmar Faaliyetlerinin Uygulanmasında Yer Alan Nizamnameler....…............57 a) Turuk ve Ebniye Nizamnamesi..................................................................58 b) Ebniye Kanunu..........................................................................................59 c) Nâfia Nezareti’nin Sûret-i Teşkil ve Vezâifine Dair Nizamname............60 4- İmar Faaliyetlerinde İşçi Ücretleri..................... ……………………............62 İKİNCİ BÖLÜM II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İMAR FALİYETLERİNİ MEYDANA GETİREN ORTAM VE BU ORTAMA ETKİ EDEN FAKTÖRLER A) OSMANLI DEVLETİ’NDE BATILILAŞMA DÖNEMİ İMAR ORTAMI..........66 1- Osmanlı Devleti’nde Batılılaşma Hareketleri……………………………….66 2- Osmanlı Mimarîsinde Batılılaşma Anlayışı…………………………….......73 B) II. ABDÜLHAMİD’İN İMAR FAALİYETLERİNE ETKİ EDEN GÖRÜŞLERİ...83 1- Siyasi Görüşleri……………………………………………………...............83 2- Dini Görüşleri………………............……………………………….............85 3- Ekonomik Görüşleri………………………………………...………….…... 85 4- Sanat Görüşü………………………………………………………..….……86 III C) II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ SİYASAL, SOSYAL, EKONOMİK YAPI İÇERİSİNDE İMAR FAALİYETLERİNE ETKİ EDEN DİĞER FAKTÖRLER.........87 1- Osmanlıcılık İdeolojisinin Etkisi …………………………………................89 2- Düyûn-ı Umûmiye İdaresi’nin Etkisi………………………..……………....91 3- Osmanlı-Alman İlişkileri’nin Etkisi……….................................……….......93 4- Hicaz Demiryolu Projesi’nin Etkisi…………………......…….......................94 D) II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ’NDE GAYRİMÜSLİM TEBAA VE YABANCI MİMARLARIN FAALİYETLERİ..................................................................................95 1- Osmanlı Tebaası Gayrimüslim Mimarlar ve Faaliyetleri…………………....97 2- Yabancı Mimarlar ve Faaliyetleri…………………………………...……....99 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İMAR FAALİYETLERİ A) ASKERİ YAPILAR……………………………………………….........................105 B) DİNİ YAPILAR………………………………………………………...................109 1- Camiler……………………………………………..............………............110 2- Türbeler…………………………………………….…......………..............119 3- Tarikat Yapıları…………………………………….……...……….............121 C) EĞİTİM-KÜLTÜR YAPILARI……………………………...…….………….......121 1- Medreseler..... …………………………………………….……………....125 2- Mektepler. ………………………………………………………………...126 a) İdadiler.. …………………………………………………………..126 b) Sanayi-i Nefise Mektebi...... ……………………………………...151 c) Mekteb-i Tıbbiye-î Şahane..... …………………………………....152 d) Diğer Mektepler .. ………………………………………………...152 3- Kütüphaneler............ ………………………………………………….…..156 4- Müzeler......... …………………………………………………………......156 D) SİVİL YAPILAR...... ……………………………………………………….…….157 1- Ticaret Yapıları.... ………………………………………………………...157 2- Saat Kuleleri... ……………………………………………………….…...159 3- Konut Mimarisi...... ………………………….…………………………....168 IV E) SAĞLIK YAPILARI... …………………………………………………………....171 1- Darülâceze... ………………………………………………………….…..171 2- Hastahaneler... …………………………………………………………….172 F) RESMİ YAPILAR...... ……………………………………………………..……...174 1- Bayındırlık Yapıları……………………………………………….…........174 a) Çeşmeler......... ……………………………………………………174 b) Baraj-Bent ve Sulama Tesisleri..... ……………………………….182 c) Hamam ve Kaplıcalar........... ……………………….…………….183 d) Yol, Cadde, Sokak Çalışmaları....... ………………………………183 e) Köprüler...... ………………………………………………………185 f) Demiryolu Yapıları..... ……………………………………………186 g) Liman ve Rıhtımlar......... …………………………………………192 2- Kamu Yapıları................. ………………………………………………....193 a) Tütün Rejisi Binası-Osmanlı Bankası....... ………………………..193 b) Düyûn-ı Umûmiye Binası............... ………………………………193 c) Hükümet, Adliye ve Belediye Konakları........... ………………….194 d) Hapishaneler............................... …………………………………196 e) Askerlik Daire-Şubesi, Redif, Telgrafhane ve Diğer Binalar..........196 G) YILDIZ SARAYI……………………………………….........................................199 SONUÇ…………………………………………………………..................................208 BİBLİYOGRAFYA……………………………………………...................................213 BELGELER VE FOTOĞRAFLAR……...........……………….................................240 V ÖNSÖZ XVI. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı Devleti gücünün ve ihtişamının zirvesindedir. XVII. yüzyılın sonlarında Osmanlı Devleti, tarihte yeni bir döneme girmeye başlar. Bu dönem duraklama ve gerilemedir. Bu durumun ana kaynağı dünyadaki siyasal, sosyal ve ekonomik alandaki değişimdir. Özellikle batının gelişim ve üretim anlayışında çağı yakalaması ve yönlendirmesiyle bu duruma ayak uyduramayan Osmanlı Devleti’ni temelinden sarsmaya başlamıştır. XIX. yüzyılın başlarından itibaren bilim ve teknolojide ilerleme kaydeden Avrupa, sanayi ve ticaretini geliştirerek doğuya yönelmesi sonucu kendini geliştirememiş toplumlar üzerinde üstün bir konuma geçer. Osmanlı toplumu ise, bu dönemlerde sanayi ve ticaret oldukça geri hatta üretim mekanik olmaktan uzak hâla elle yapılmakta ve üretilen mallar ise batılı ürünlerle rekabet edemez haldedir. Rekabet ortamının olmadığı bir toplum artık ucuz hammaddenin elde edildiği bir kaynak ve malların pazarlandığı açık pazar haline gelir. Osmanlı Devleti içerisinde meydana gelen önemli iç ve dış olaylar, devletin dağılış ve çöküşüne ivme kazandırır. Bu durumu önlemek amacıyla bir çok çaba ortaya konur. Ordunun modernizasyonu, ekonominin düzeltilmesi için yapılan mali reformlar, siyasi ve idari alandaki yenilikler, Tanzimat ve Islahat Fermanları, Meşrutiyetin ilanı gibi girişimler kötü gidişe bir son vermek için ortaya koyulan çabalardır. Ancak çabaların sonucu devletin kurtarılmasına yetmemiştir. Aslında devletin çöküşünün temelinde, bu sorunlara ek olan sosyo-ekonomik sorunlar yatar. Osmanlı Devleti’nin batı ile arasında gelişim açısından en önemli fark; bilim, teknik, ekonomik ve siyasal alanda gelişimi yakalayan ve topluma entegre edecek insan faktörünün olmamasıdır. XIX. yüzyılın sonlarında farkına varılan bu gerçek için, her alanda yetişmiş elaman ihtiyacını karşılamak ve batı seviyesini yakalamak amacıyla eğitime önem verilir. Osmanlı Devleti’nin kalkınmasında yer alan en önemli unsurlardan biri de, ülke coğrafyası üzerinde yaşayan insanların aynı ölçüde devlet imkanlarından yararlanmasıdır. Bu da ülkenin imarı ile mümkün olacaktır. Şehirleşme, ulaşım, sanayi, ticaret, tarım gibi olgular ciddi anlamda yol, su, mimari gibi inşa ve imar faaliyetleriyle mümkün olacaktır. VI Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan son dönemine değin ortaya konulan imar faaliyetleri ülkenin gelişmişlik göstergesinin yanında kültürünün de bir yansıması olmuştur. II. Abdülhamid dönemi imar faaliyetleri, devletin içerisinde bulunduğu tüm olumsuzluklara