Kösem Sultan
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Kösem Sultan Haseki Mâhpeyker Kösem Valide Sultan veya kısa- 2 İlk yılları d. 1590 ;كوسم صولتان :ca Kösem Sultan (Osmanlıca - ö. 2 Eylül 1651) Osmanlı Padişahı I. Ahmed'in nikahlı Çocukluğu ailesinin yanında geçen Anastasya, babasının eşi[1], IV. Murad ve Sultan İbrahim'in annesi. IV. Meh- ölümünden sonra Bosna Beylerbeyi'nin sarayına girdi. med, II. Süleyman ve II.Ahmet'in babaannesi Valide-i Zamanla güzelliği ve zekası nedeniyle Bosna Beylerbeyi Muazzama. Yaklaşık 30 yıl Valide Sultan olmuş, 13 yıl tarafından İstanbul'daki Osmanlı Saray'a Darüssaade kadar da naibe sıfatıyla Osmanlı Devleti'ni yönetmiştir. Ağası'na gönderilmiştir.[3][4][5] Osmanlı tarihinde iki oğlunu tahta çıkarıp akabinde de torununun saltanatını gören tek Osmanlı sultanıdır. Bu- Saraya geldiği 1604 yılında Safiye Sultan Eski Saray'a nun yanında Osmanlı tarihinde ölümüyle de bir ilke im- gönderilmiş (9 Ocak 1604) ve Handan Sultan'ın harem- za atarak Osmanlı tarihinde katledilen tek valide sultan deki iktidarı başlamıştı.[6] Çünkü kaidelere göre yeni Va- olma niteliğini taşımaktadır. Osmanlı hareminde kadın lide Sultan gelince eski Valide Sultan saraydan yollanırdı. hakimiyetinin sembolü haline geldiği ve Haseki Hürrem Bu olay Kösem Sultan'ın üzerinde etki bırakmış ve yıllar Sultan'la başlayan,popüler kültürde ve bilimsel edebiyat- sonra torunu tahta geçtiğinde Eski Saray'a gitmemiş ve ta Kadınlar Saltanatı olarak adlandırılan dönemi zirveye haremde çıkan iki başlılık sonucu öldürülerek hayata ve- ulaştırdığı kabul edilmektedir. Kösem Sultan 1623 yılın- da etmiştir.[7] da Osmanlı devlet geleneğinde daha evvel hiç yaşanma- Saraya gelen Anastasya'nın Kösem ismini almasıyla ilgili mış bir şekilde saltanat naibesi olarak devleti yönetmeye iki rivayet vardır. Bunlardan ilki tüysüz bir yapıya sahip çalışmış,büyük ölçüde de başarılı olmuştur. Aldığı karar- olmasıdır. Bu zayıf bir rivayettir. Diğer kuvvetli olan ri- lar ve oğlu adına verdiği hükümlerle İmparatorluğu kasıp vayet ise kendisinin sarayda diğer cariyelere kösemenlik kavuran isyan yangınını söndürmeyi başarmıştır. Hürrem ettiği, yani ''Emin, ne zaman ne yapacağını bilen, bir sü- Sultan'ın Osmanlı'da kadına bakış noktasında ihdas etti- rüye yol gösteren ve yönlendiren kişi veya kimse” olduğu ği akımı üst düzeye yükselterek Osmanlı tarihi içerisinde için Kösem ismi verilmiştir.[4][5] kadının erkini ve ataerkil idareye meydan okuma savaşı- nı en iyi biçimde sergilemiştir. Siyaset ve yönetim tarih- leri içerisinde kadından söz edilirken akla gelen en büyük isimlerden biri olmayı başarmıştır.[2] Kösem Sultan, Os- 3 Haseki Sultanlık Dönemi manlı tarihinin en güçlü valide sultanı kabul edilir..Asıl adı Anastasia Vasilids’ tir. Anastasya saraya girdiğinde Mahpeyker adını almıştır. Ancak zamanla diğer cariyelere de yol yordam göster- diğinden kendisine Kösem ismi verilmiştir. I. Ahmed'in annesi Handan Valide Sultan tarafından seçilen Kösem padişaha sunulmuştur. Sultan Ahmed çocuk yaşta oldu- ğundan yarı naibe (co-regent) olarak Handan Sultan oğ- lu adına bizzat devleti yönetiyordu.[8][9] Bu konuda Les- lie Peirce, Handan Sultan'ın oğlu döneminde çok güçlü 1 Kimliği biri olduğunu ve tecrübesiz oğlu için zihinsel anlamda pek çok şeyi aşıladığını ve geri planda devleti yönettiğini varsaymaktadır.[10] Kösem Sultan'ın kökeni hakkında fazla bilgi yoktur. An- Handan Valide Sultan oğluna çocuğu olması için birçok cak kendisinin bir papazının kızı olduğu bilinmektedir. cariye gönderiyordu fakat oğlu cariyelere karşı ilgisiz- Ayrıca isminin Anastasya olduğu ve sarayda Nasya ismi [3] di. İyi yürekli bir kadın olan Handan Sultan Şehzade ile çağırıldığı da kaynaklarda geçmektedir. Mustafa'nın da öldürülmesine engel olmuştur.[11] Ken- Kendisi hakkında ilk yazılı belge Itammmlyan Pietro disinin ölümünden sonra da 1612 yılına kadar bu ko- della Valle tarafından yazılmış Voyages adlı eserde gö- nu kapalı kalmıştır. 1604 yılının Mart aylarında I. Ah- rüldüğü kabul edilmektedir.[4] Naibelik de yaptığından med ve kardeşi Şehzade Mustafa ölümcül bir rahatsızlık pek çok kaynakta ismi geçmektedir. Kendisine Devlet- yaşamışlardır.[12] Hanedanın yok olma tehlikesi ile karşı lu İsmetlu Mahpeyker Kösem Valide Sultan Aliyyetü'ş-Şân karşıya olduğu bu hastalıktan padişah ve şehzade ancak Hazretleri diye hitap edilirdi. Bir manastırda yaşadığı, I. Nisan aylarında kurtulabildiler. Bu nedenle Sultan Ah- Ahmed'in isteği üstüne saraya geldiği bir başka iddadır. med'in bir an evvel çocuk yapması gerektiği daha iyi an- 1 2 3 HASEKİ SULTANLIK DÖNEMİ sebep olmuştur. Oğlu üzerinde oldukça etkili olan Han- dan Valide Sultan yaşadığı sürece Kösem'in yükselmesi- ne imkan yoktu.[14] Handan Valide Sultan'ın vefatından sonra annesi tarafından kendisine inanmaması için tama- men ikna edildiği Derviş Paşa'nın padişah üzerinde tesiri olmuş fakat onun da 1606 yılında idam edilerek öldürül- mesi ile kendisini kısa zamanda kendini kabul ettirdiği küçük yaştaki padişah Kösem Sultan'ın etkisine girmiştir. Sultan Ahmed'in ilk eşi ise zamanla gözden düşmüştür. Haseki Kösem Sultan Kösem Sultan'ın eşi I. Ahmed Hatta padişahın bir hasekisi ile Kösem Sultan'ın arasında laşıldı. 1607 yılında gerçekleşen ağır bir kavga da olduğu söylenir Kösem hareme girdiğinde kendisinden önce Mahfiruze ve Ahmed'ın haberdar olunca her iki hasekisi de kızdığı isminde bir cariye Sultan Ahmed'in gözdesi olmuştu ve belirtilir. hamile kalmıştı. Yaklaşık 4 ay sonra Kösem'in de hami- Mevcut Osmanlı kaynaklarının hiçbiri Sultan Ahmed'in le kaldığı haberi yayılmıştır. 3 Kasım 1604'e gelindiğin- Kösem'le evlendiğini yazmamaktadır. İstisnai durumlar de Mahfiruze Sultan ve I. Ahmed'in ilk şehzadesi olan [13] hariç padişahlar eşleri ile nikah kıymıyorlardı. Yabancı Şehzade Osman'ı doğurarak baş haseki oldu. 1605 yı- kaynaklar ise çoğu zaman nikahtan bahsetmeyerek Kö- lının Mart ayında ise Kösem Sultan'dan Şehzade Meh- sem'i Ahmed'in eşi olarak alıp konuyu muallakta bırak- med doğdu. Böylece Kösem de Haseki Sultan oldu. maktadır. Örneğin, 1609 yılında Venedik'li Elçi Bon, Ah- Sultan Ahmed dindar bir padişah olarak bilinir ve genel med'in üç kadından dört çocuğu olduğunu ancak hiçbi- olarak bu dindarlığı kendisine annesi aşılamıştır. Bu dö- riyle nikahlanmadığını bildirmektedir. İngiltere'de Ric- nemde Aziz Mahmud Hüdayi ile de tanışmış ve annesi ile hard Knolles’un 1603'de basılan ve gayet başarılı bir Os- ziyaretlerine gitmişlerdir. Validesinin vefatından sonra I. manlı Devleti tarihini anlatan "The Generall Historie of Ahmed ile ziyaretlere genellikle Kösem Sultan gitmiştir. the Turks” adlı kitabının içeriğini 1621'e kadar genişle- 1605 yılına kadar haremi yöneten Valide Sultan'ın vefatı ten Edward Grimestone ise Kösem'in, Ahmed'in eşi oldu- ile I. Ahmed oldukça mütessir olmuş ve bu ölüm önceki ğunu yazmaktadır ama bunun nikahlı eşi anlamına gelip sakin yapısından daha çok şiddetli ve isyan edenlere kar- gelmediği tartışmalıdır. şı sert yaptırımlar uygulayan bir hükümdara dönüşmesine Son yıllarda genç araştırmacı Özlem Kumrular Venedik 3 Devlet Arşivi'nde yaptığı bir tarama araştırmada Sultan Sultan izdivacıyla taltif etti. Fakat, Padişahların aşırı ilti- IV. Murad'in cülûsunu ilan eden ve üzerinde IV. Mu- fatları daima tehlikeli olmuştur. rad'ın tuğrası bulunan bir name ortaya çıkartmıştır. Bu Nasuh Paşa'nın ikbali de ancak üç yıl sürdü. 18 Ekim namede yeni padişahın “valide-i kerimeleri Kösem Sul- 1614 günü, idam hükmünü infaza giden Bostancıbaşı, tan"dan bahsederken Kösem'in “ki sabıkan merhum ve Sadrazamı Küçük Ayşe Sultan'la bir odada bulmuştu. Kü- mağfurun-leh Sultan Ahmed'in gayetden mu'teber ü mak- çük Ayşe Sultan'ı kaldırıp pencerenin içine oturttular ve bulesi olmağın onu nikah-ile tazimen tezevvüc edip "... gözü önünde paşayı boğdular. Gerçi, Hazine gibi Ayşe Ahmed'in “muteber ü makbulesi” olduğu vurgulanmak- Sultan da Rüstem Paşa'dan sonra Osmanlı tarihinin en ta ve onu övmeye devam edilmektedir. Bu belgeye göre zengin vezirlerinden sayılan Nasuh Paşa'nın bir kısım ser- padişah I. Ahmet hasekisi Kösem Sultan ile nikah yapıp vetine tevarüs etmiş, fakat gözü önünde işlenen bu cina- evlendiği açıkca gösterilmektedir. Özetle, Kösem Sultan yet, hayatı için fena bir başlangıç olmuştu.[18] Nasuh Pa- da tıpkı seleflerinden olan Hürrem Sultan gibi zevcinin şa'nın idam edildiğinde sonra diğer kızı Gevherhan Sul- yasal eşi olma şerefine nail olmaya muvaffak olmuştur.[1] tan'la evli olan Öküz Mehmed Paşa veziriazam makama Tarihçilerin aktardıklarına göre, Kösem Sultan ilk baş- getirildi. larda huzurlu bir hayat sürmüş, tasavvufa meraklı olan I. 1616 yılına gelindiğinde I. Ahmed, Kösem Sultan'ın en Ahmed ile birlikte dergahlara gitmiş ve çocuklarıyla il- büyük oğlu Osman'a yakınlaşmasını yasakladı.[8] I. Ah- gilenmiştir. Dini tutumu kuvvetli olan I. Ahmed, çocuk med, Şehzade Osman'ın güvenliği için endişedeydi; çün- yaşta tahta geçmesine rağmen babası gibi başkalarının et- kü Kösem'in kendi oğlu Şehzade Mehmed'i, I. Ahmed'in kisi altında kalmadığını kanıtlamak konusunda çok titiz- ölümden sonra tahta oturtmak isteyeceğini düşünüp bu- di. Kösem Sultan bu nedenle I. Ahmed döneminde siyasi nun için Şehzade Osman'ı ortadan kaldırmaya girişebile- işlere fazla bulaşmamıştır. ceğini düşünmesi aşikardı. Her ne kadar Kösem Sultan 1612 yılına gelindiğinde I. Ahmed'in dört oğlu olmuştur. Şehzade Osman'ı büyütse de kendisi için bir tehlike oluş- Bu çocuklarının ismi Osman (1604), Mehmed (1605), turduğunda ona zarar verebileceğini biliyordu. Selim (1611) ve Murad (1612) olarak belirlenmiştir.[15] Şehzade Selim aynı yıl içinde ölmüştür. Şehzadesi çok ol- duğundan Sultan Ahmed kardeşini katlettirmek istemiş 4