Zał ącznik Nr 1 do uchwały Nr XLIV-406/14 Rady Gminy Łapsze Ni żne z dnia 29 sierpnia 2014r.
PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Urz ąd Gminy Łapsze Ni żne ul. Jana Pawła II 20 34-442 Łapsze Ni żne tel. (018) 265-93-19 fax (018) 265-93-15 gmina@lapszenizne.pl www.lapszenizne.pl
Prowadzenie sesji strategicznych: dr Edyta Bieniek- Białas Dyrektor Instytutu Doradztwa Europejskiego- Innowacja s.c
mgr Wacław Klepacki Z-ca Dyrektora Instytutu Doradztwa Europejskiego- Innowacja s.c
Organizacja i obsługa sesji: Urz ąd Gminy w Łapszach Ni żnych Instytut Doradztwa Europejskiego- Innowacja s.c
Serdeczne podzi ękowania dla pracowników Urz ędu Gminy w Łapszach Ni żnych oraz uczestników sesji strategicznych zaanga żowanych w pomoc przygotowania niniejszego dokumentu
2 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Spis tre ści 1.Wst ęp ...... 4
2. Podstawa prawna opracowania programu ochrony nad zabytkami ...... 5
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami ...... 6
4.Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 10
4.1 Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ..... 10
4.2 Relacje Programu Ochrony zabytków z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu ...... 13
5.Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 33
5.1 Relacje Programu Ochrony zabytków z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy) ...... 33
5.2 Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy .. 38
5.3 Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony na terenie Gminy Łapsze Ni żne ...... 50
5.4 Zabytki uj ęte w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Łapsze Ni żne ...... 52
5.5 Zabytki o najwy ższym znaczeniu dla Gminy Łapsze Ni żne ...... 52
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Łapsze Ni żne. Analiza Szans i zagro żeń ...... 53
7. Zało żenia programowe Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Ni żne ...... 55
8. Instrumentarium realizacji Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Ni żne ...... 59
9. Zasady oceny realizacji Programu Ochrony zabytków ...... 60
10. Źródła finansowania Programu Ochrony zabytków ...... 61
11.Monitoring i Ewaluacja ...... 62
ZAŁ ĄCZNIK nr 1 ...... 64
ZAŁ ĄCZNIK nr 2 ...... 65
ZAŁ ĄCZNIK nr 3 ...... 75
ZAŁ ĄCZNIK nr 4 ...... 77
ZAŁ ĄCZNIK nr 5 ...... 79
ZAŁ ĄCZNIK nr 6 ...... 80
ZAŁ ĄCZNIK nr 7 ...... 88 3 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
1. Wst ęp
Przedmiotem niniejszego Programu Ochrony zabytków jest problematyka zwi ązana z ochron ą dziedzictwa kulturowego znajduj ącego si ę na terenie Gminy Łapsze Ni żne. Dziedzictwo kulturowe danego regionu stanowi zasób rzeczy nieruchomych i ruchomych wraz ze zwi ązanymi z nim warto ściami duchowymi, zjawiskami historycznymi i obyczajowymi, uznawany za godny ochrony prawnej dla dobra społecze ństwa i jego rozwoju oraz przekazania nast ępnym pokoleniom z uwagi na zrozumiałe i akceptowane warto ści historyczne, patriotyczne, religijne, naukowe i artystyczne maj ące znaczenie dla to żsamo ści i ci ągło ści rozwoju politycznego, społecznego i kulturalnego. Istotnym elementem dziedzictwa kulturowego znajduj ącego si ę na danym terenie s ą zabytki, czyli nieruchomo ści lub rzeczy ruchome oraz ich cz ęś ci i zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź wydarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. Z uwagi na ogromne znaczenie zabytków dla rozwoju ka żdego społecze ństwa ich ochrona, zachowanie i konserwacja le ży w wa żnym interesie publicznym. Z tego te ż wzgl ędu ochrona zabytków została zadeklarowana w art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej jako konstytucyjny obowi ązek pa ństwa. Sporz ądzenie Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne le ży w kompetencji Wójta Gminy . Podstawowym celem opracowania ww. dokumentu jest sprecyzowanie działa ń Samorz ądu Gminnego na rzecz ochrony zabytków. Program ochrony zabytków w Gminie Łapsze Ni żne stanowi ponadto dokument uzupełniaj ący w stosunku do innych aktów planowania gminnego. Szczegółowe cele tworzenia Programu ochrony zabytków w Gminie Łapsze Ni żne precyzuje art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. O ochronie zabytków i opiece nad Zabytkami. Wg w. wym. art. Gminne programy maj ą za zadanie: • wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; • uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony ; • przyrody i równowagi ekologicznej; • zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;
4 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• wyeksponowanie p oszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; • podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; • okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; • podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. Ponadto Program ochrony nad zabytkami powinien równie ż zawiera ć propozycje konkretnych działa ń Samorz ądu Gminnego w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, które powinny mie ć na celu zapoznanie si ę z zasobami dziedzictwa kulturowego na terenie gminy (inwentaryzacja zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych znajduj ących si ę na terenie gminy, bie żą ca aktualizacja istniej ącej Gminnej Ewidencji Zabytków, monitoring stanu zachowania najbardziej cennych obiektów zabytkowych), wspieranie działa ń zmierzaj ących do pozyskania środków finansowych na opiek ę nad zabytkami (współpraca z placówkami oświatowymi, stowarzyszeniami, organizacjami społecznymi oraz fundacjami zwi ązanymi z ochron ą i promowaniem dziedzictwa kulturowego), uwzgl ędnianie ochrony zabytków w zapisach obowi ązuj ących m.p.z.p. gminy, wprowadzanie systemu pomocy finansowej dla obiektów zabytkowych (odpowiednie odpisy podatkowe, wprowadzenie kar za nieprawidłowe u żytkowanie zabytków), współpraca z wła ścicielami i u żytkownikami zabytków.
2. Podstawa prawna opracowania programu ochrony nad zabytkami Obowi ązek sporz ądzania Programu ochrony nad Zabytkami nakłada na Wójtów Gmin ustawa o ochronie zabytków i opiece nad Zabytkami z dnia 23 lipca 2004r. Na podstawie art 87 ust 1 Wójt sporz ądza na okres 4 lat powiatowy Program Ochrony zabytków nad zabytkami, który nast ępnie jest przyjmowany i zatwierdzany w formie Uchwały przez Rad ę Gminy po uprzednim zaopiniowaniu przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Nast ępnie zatwierdzony przez Rad ę Gminy Program Ochrony nad zabytkami ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. Z realizacji Programu Ochrony nad zabytkami Wójt sporz ądza co 2 lata sprawozdanie, które nale ży przedstawi ć Radzie Gminy. Ogólne wytyczne oraz zasady sporz ądzania gminnych programów opieki nad zabytkami sprecyzowane zostały przez Narodowy Instytut Dziedzictwa czyli narodow ą instytucj ę kultury podległ ą Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Misj ą NID jest tworzenie podstaw dla zrównowa żonej ochrony dziedzictwa poprzez gromadzenie i
5 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE upowszechnianie wiedzy o zabytkach, wyznaczanie standardów ich ochrony i konserwacji oraz kształtowanie świadomo ści społecznej celem zachowania dziedzictwa kulturowego Polski dla przyszłych pokole ń. Program Ochrony zabytków ma na celu zgodnie z art. 87 Ustawy o ochronie Zabytków i Opiece nad Zabytkami : • wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; • uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; • zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; • wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobra zu kulturowego; • podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; • okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; • podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami.
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami Obowi ązek ochrony przez pa ństwo dziedzictwa kulturowego wskazuje Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej na podstawie art. 5 i 6 ust. 1, które wskazuj ą na obowi ązek zapewnienia przez pa ństwo ochrony dziedzictwa kulturowego, zapewnienia i upowszechniania dóbr kultury, będącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Obowi ązek dbania i opieki nad zabytkami przez samorz ądy Gminne zawarty jest w art. 7 ust.1 pkt. 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990r. O samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001r., Nr 142, poz. 1591 – ze zm.), który stanowi, i ż gmina ma za zadanie zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty w tym spraw zwi ązanych z kultur ą w tym bibliotek i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W Polsce głównym aktem prawnym reguluj ącym zasady ochrony i opieki nad zabytkami jest Ustawa z dnia 23 lipca 2004r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz.
6 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
1568 – ze zm.). Ustawa ta w art. 3 definiuje poj ęcia zwi ązane z ochron ą dziedzictwa kulturowego. Zgodnie z w. wym. art. za zabytek uznaje si ę nieruchomo ść lub rzecz ruchom ą, ich cz ęś ci lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. Zakres i form ę ochrony zabytków przez organy administracji publicznej przedstawiony został w art. 4 ustawy o ochronie zabytków. Zgodnie z tym artykułem organy administracji publicznej zobowi ązane s ą do: • zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; • zapobiegania zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; • udaremniania niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków, przeciwdziałania kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalne mu wywozowi zabytków za granicę; • kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; • uwzgl ędniania zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Przedmiotem ochrony prawnej, bez wzgl ędu na stan zachowania s ą: • zabytki nieruchome (krajobraz kulturowy, układ urbanistyczny, ruralistyczny, zespoły budowlane, dzieła architektury i budownictwa, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upami ętniaj ące wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji) ; • zabytki ruchome (dzieła sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u żytkowej, kolekcje stanowi ące zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, numizmaty oraz pami ątki historyczne, a zwłaszcza militaria, sztandary, piecz ęcie, odznaki medale i ordery, wytwory techniki, materiały biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i r ękodzieła oraz inne obiekty etnograficzne, przedmioty upami ętniaj ące wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji) ; • zabytki archeologiczne (pozostało ści terenowe pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej) ; • ochronie mog ą podlega ć równie ż nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Ochrona prawna zabytku mo że by ć sprawowana w 3 formach: • wpis do rejestru zabytków; 7 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• uznanie za pomnik historii; • utworzenie parku kulturowego; • ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego. O wprowadzeniu jednej z form ochrony zabytku jak ą jest utworzenie parku kulturowego decyduje Rada gminy. Park kulturowy jest narz ędziem słu żą cym do ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Przed przyst ąpieniem do utworzenia parku kulturowego Rada Gminy musi jednak zasi ęgn ąć opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii konserwatora zabytków na podstawie uchwały, okre ślaj ącej nazw ę parku, jego granice, sposób ochrony oraz zakazy i ograniczenia obowi ązuj ące na terenie parku, mo że zosta ć utworzony park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Zakazy i ograniczenia wprowadzane na terenie parku kulturowego mog ą dotyczy ć prowadzenia robót budowlanych oraz działalno ści przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej, zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych, umieszczania tablic, napisów, ogłosze ń reklamowych i innych znaków nie-zwi ązanych z ochron ą parku kulturowego, z wyj ątkiem znaków drogowych i znaków zwi ązanych z ochron ą porz ądku i bezpiecze ństwa publicznego, składowania lub magazynowania odpadów. Problematyka ochrony zabytków i opieki nad zabytkami musi zosta ć równie ż uwzgl ędniona w strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacji inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego. We wszystkich wy żej wymienionych planach, studiach i dokumentach nale ży uwzgl ędni ć ustalenia i zapisy zawarte w gminnym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, oraz nale ży okre śli ć rozwi ązania niezb ędne do zapobiegania zagro żeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu oraz nale ży ustali ć przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzgl ędniaj ące opiek ę nad zabytkami. W aktach dokumentach planistycznych Gminy (studium uwarunkowa ń i kierunków 8 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego) z uwagi na ochron ę i opiek ę nad zabytkami nale ży uwzgl ędni ć ochron ę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, zabytków nieruchomych, znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków, parków kulturowych. W przypadku gdy gmina posiada Program Ochrony zabytków nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzgl ędnia si ę w studium i planie. Ochron ę zabytków w aktach planistycznych gminy sprawuje się poprzez wprowadzenie w studium i planach miejscowych stref ochrony konserwatorskiej obejmuj ących obszary, na których obowi ązuj ą okre ślone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy. Wszystkie projekty dokumentów planistycznych oraz ich zmiany podlegaj ą uzgodnieniu z Wojewódzkim konserwatorem zabytków. Ochron ę zabytków wpisanych do rejestru zabytków oraz gminną ewidencj ę zabytków nale ży uwzgl ędni ć równie ż w projekcie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego. Istotnym elementem sprawowania opieki i ochrony nad zabytkami na poziomie Gminy jest prowadzenie przez Wójtów gminnych ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. W gminnej ewidencji zabytków powinny by ć uj ęte zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków, zabytki nieruchome znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami uwzgl ędniona została równie ż w innych aktach prawnych: • Ustawie z dnia 27 marca 2003r. O planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 – ze zm.) ; • Ustawie z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U z 2006r., Nr 156, poz. 1118 – ze zm.) ; • Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo Ochrony Środowiska (t.j. Dz. U z 2008r., Nr 25, poz. 150) ; • Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880) ; • Ustawie z dnia 21 sierpnia 1997r. O gospodarce nieruchomo ściami (t.j. Dz. U z 2004r. Nr 261, poz. 2603 – ze zm.) ; • Ustawie z dnia 25 pa ździernika 1991r. O organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (t.j. Dz. U z 2001r. Nr 13, poz. 123) • Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003r. O działalno ści po żytku publicznego i wolontariacie (Dz. 9 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
U z 2003r., Nr 96, poz. 873 – ze zm.) Zasady ochrony zabytków w muzeach i bibliotekach precyzuj ą nast ępuj ące ustawy: • Ustawa z dnia 21 listopada 1996r. O muzeach (Dz. U. z 1997r. Nr 5, poz. 24 – ze zm) ; • Ustawie z dnia 27 czerwca 1997r. O bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 – ze zm.) ; Ochron ę materiałów archiwalnych reguluj ą przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983r. O narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2006r., Nr 97, poz. 673 – ze zm.).
4.Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1 Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Istotnym elementem wchodz ącym w skład dziedzictwa kulturowego s ą zabytki, czyli nieruchomo ści lub rzeczy ruchome oraz ich cz ęś ci i zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwiane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź wydarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. Z uwagi na ogromne znaczenie zabytków dla rozwoju ka żdego społecze ństwa ich ochrona, zachowanie i konserwacja le ży w wa żnym interesie publicznym. Ochrona i konserwacja zabytków stanowi istotny element polityki kulturalnej pa ństwa. Z tego te ż wzgl ędu ich ochrona, konserwacja oraz d ąż enie do ich zachowania stanowi działanie istotne dla interesu publicznego, gdy ż zabytki odgrywaj ą wa żna rol ę w procesie edukacji, humanizacji społecze ństwa oraz kształtowania kulturowej identyfikacji w śród społecze ństwa. Głównymi zadaniami polityki Pa ństwa w zakresie ochrony zabytków s ą: • tworzenie mechanizmów prawnych porz ądkuj ących t ą sfer ę (wprowadzanie niezb ędnych uzupełnie ń i korekt legislacyjnych) ; • tworzenie i wprowadzanie zmian w dziedzinie strategii i ochrony zabytków. Działania te maj ą na celu zabezpieczenie Pa ństwa przed utrat ą dotychczasowego dorobku w dziedzinie ochrony zabytków oraz dostosowanie i umożliwienie funkcjonowania systemu ochrony zabytków do obowi ązuj ących przepisów w Unii Europejskiej. Dokumentem słu żą cym do okre ślenia strategicznych celów Pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jest „Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013” (przyj ęta przez Rad ę Ministrów w dniu 21 wrze śnia 2004r.). Głównym celem Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest wyznaczenie zada ń oraz priorytetów realizowanych przez Ministra Kultury przy współdziałaniu z innymi podmiotami na lata 2004 – 2013. Do realizacji zada ń w zakresie ochrony zabytków przewidziano 3 instrumenty, którymi s ą:
10 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• podejmowanie inicjatywy ustawodawczej (działania legislacyjne) ; • podejmowanie działa ń przez Ministra Kultury opartych na bazie zwi ązków integracyjnych z innymi instytucjami (porozumienia, umowy) ; • tworzenie Narodowych Programów Kultury. Program Narodowej Strategii Rozwoju Kultury zakłada realizacj ę nast ępuj ących priorytetów w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego: • Aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym m aterialne dziedzictwo kulturowe; • Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu maj ą na celu materialn ą popraw ę stanu zabytków, ich adaptacj ę i rewitalizacj ę oraz zwi ększenie dost ępno ści do nich mieszka ńców oraz turystów i inwestorów. Realizacja poszczególnych zada ń pozwoli na zwi ększenie atrakcyjno ści poszczególnych regionów kraju a tak że wykorzystanie przez nie potencjału zwi ązanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. Działaniami pozwalaj ącymi na realizacj ę niniejszego priorytetu jest budowa nowoczesnych rozwi ąza ń organizacyjno – finansowych w sferze ochrony zabytków, kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne oraz inne cele społeczne, zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych nar odowych produktów turystycznych; • Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego ; • Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu maj ą na celu rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, ochron ę i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem za granic ę. Dokumentem uszczegóławiaj ącym Narodow ą Strategi ę Rozwoju Kultury jest „Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 – 20120 opracowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2005r. System realizacyjny przedstawiony w niniejszym dokumencie opiera si ę na 11 programach operacyjnych realizowanych przez Ministra Kultury. Programy te stanowi ą podstaw ę do ubiegania si ę o środki Ministra Kultury na realizacj ę zada ń z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego przez instytucje kultury, szkoły filmowe, szkoły i uczelnie artystyczne, organizacje pozarz ądowe oraz podmioty gospodarcze. Jednym z programów Operacyjnych jest program pn. „Dziedzictwo kulturowe”. Priorytetami programu s ą: • Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych poprzez popraw ę stanu zachowania zabytków, zwi ększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego, kompleksow ą rewaloryzacj ę zabytków oraz ich adaptacj ę na cele inne ni ż kulturalne, zwi ększenie roli zabytków u muzealiów w rozwoju turystyki i przedsi ębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie 11 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami kl ęsk żywiołowych, kradzie żami, i nielegalnym wywozem za granic ę oraz na wypadek sytuacji kryzysowych i kl ęsk żywiołowych ; • Rozwój kolekcji muzealnych. Dokumentem słu żą cym do wdra żania Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w latach 2004– 2013 w sferze spu ścizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”. Przesłank ą dla przygotowania strategii było prze świadczenie, że tak że w kulturze nadszedł czas na przej ście od zarz ądzania operacyjnego do zarz ądzania strategicznego opartego na długookresowej wizji rozwoju. Zakres strategii został podporz ądkowany głównie regionom, jako podstawowym jednostkom podziału terytorialnego. Koncentracja działa ń w regionach wynika z przyj ętej polityki pa ństwa w tym zakresie, jak równie ż ogólnych tendencji europejskich postrzegaj ących regiony jako najbardziej efektywne, docelowe miejsca oddziaływania wdra żanych polityk i programów. Podstaw ą do sformułowania Narodowego Programu Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” jest uznanie sfery dziedzictwa za podstaw ę rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a tak że za potencjał regionów, słu żą cy wzrostowi konkurencyjno ści regionów dla turystów, inwestorów i mieszka ńców. Opracowanie krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jest ustawowym obowi ązkiem Ministra Kultury. Program ten okre śla cele i kierunki działa ń oraz zadania, które powinny by ć podj ęte przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Program taki jest opracowywany na zlecenie Ministerstwa Kultury przez zespół ekspertów powołany przez Ministra Kultury. Celem krajowego programu opieki nad zabytkami jest wzmocnienie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym w Polsce oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Celem programu krajowego opieki nad zabytkami jest równie ż stworzenie wykładni porz ądkuj ącej sfer ę ochrony zabytków poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: • najwa żniejsz ą zasad ą w dziedzinie ochrony i konserwacji zabytków jest „primum non cere” ; • wprowadzenie zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego warto ści (materialnych i niematerialnych) ; • stosowanie zasady minimalnej ingerencji w substancję zabytku ; • stosowanie zasady, zgodnie z któr ą nale ży z zabytku usuwa ć tylko to co działa na oryginał niszcz ąco ; • stosowanie zasady czytelno ści i rozró żnialno ści ingerencji w zabytek ; 12 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• zasady odwracalno ści metod i materiałów ; • stosowanie zasady, zgodnie z któr ą wszelkie prace przy zabytku nale ży wykonywa ć zgodnie z najnowsz ą wiedz ą i na najwy ższym poziomie.
4.2 Relacje Programu Ochrony zabytków z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Najwa żniejszym dokumentem okre ślaj ącym cele i priorytety polityki rozwoju prowadzonej na terenie Małopolski jest Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007 – 2013, przyjęta uchwał ą nr XLI/527/2006 z dnia 30 stycznia 2006r. Przez Sejmik Województwa Małopolskiego. Ochrona dziedzictwa kulturowego w strategii rozwoju województwa małopolskiego jest zdefiniowana w polu B (rozwój społeczny i jako ść życia). Najwa żniejszym z punktu widzenia ochrony zabytków działem strategii jest Obszar VII – dziedzictwo i przestrze ń regionalna. W rozdziale tym wyznaczono 3 kierunki polityki dotycz ące bezpo średnio ochrony zabytków: • ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego ; • opieka nad regionalnym dziedzictwem kulturowym ; • rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Celem po średnim, który ma zosta ć zrealizowany poprzez realizacj ę ww. kierunków jest osi ągni ęcie wysokiej jako ści środowiska przyrodniczo – kulturowego i przestrzeni regionalnej. Osi ągniecie tego celu pozwoli m.in. zrealizowa ć cel strategiczny, którym jest stworzenie warunków dla wszechstronnego rozwoju społecznego i wysokiej jako ści życia. Istotnym elementem polityki trwałego rozwoju regionu jest zachowanie dla przyszłych pokole ń świadectw rozwoju kultury oraz ochrona i wzbogacanie środowiska kulturowego. Ma to szczególne znaczenie w przypadku województwa Małopolskiego, które jest rejonem bogatym w zasoby kulturowe i przyrodnicze. Na terenie województwa znajduj ą si ę unikatowe zabytki oraz zbiory, które s ą szczególnie cenne z punktu widzenia dorobku kulturowego Polski. Niestety wiele z nich jest pozbawionych dost ępu dla szerszego odbioru przez społecze ństwo. Powoduje to problemy w prawidłowym utrzymaniu, ochronie i ekspozycji tych zabytków. W skład dziedzictwa kulturowego małopolski wchodzi równie ż odmienna od reszty Polski kultura regionu, któr ą tworz ą zwyczaje, tradycja, folklor, rzemiosło, tradycyjna kuchnia oraz unikalny krajobraz. Jako strategi ę post ępowania okre ślono i ż wysoka jako ść środowiska kulturowego Małopolski powinna stanowi ć przewag ę konkurencyjn ą regionu nad pozostał ą cz ęś ci ą kraju. Winno si ę to przejawia ć zarówno w sferze przemysłów zwi ązanych ze sp ędzaniem czasu wolnego jak
13 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE równie ż w sferze codziennych warunków życia mieszka ńców. Małopolska stanowi obszar historycznej wielokulturowo ści o bardzo wyra źnie wykształconej to żsamo ści regionalnej. Zasoby województwa s ą bardzo bogate zarówno w zabytki jak równie ż pod wzgl ędem krajobrazu kulturowego i przyrodniczego. Z tego te ż wzgl ędy w celu ochrony bogatego dziedzictwa kulturowego małopolski koniecznym jest stworzenie wi ększej liczby muzeów, skansenów oraz tworzenie parków kulturowych. W celu realizacji tych działa ń niezb ędne jest zwi ększenie nakładów finansowych na prace zwi ązane z konserwacj ą i rewitalizacj ą zabytków. Koniecznym jest równie ż podj ęcie pilnych działa ń zmierzaj ących do odnowy i rewaloryzacji najcenniejszych obiektów, miast i zasobów wiejskich. Nieodzownym uzupełnieniem projektów zwi ązanych z pracami dokumentacyjnymi i rewaloryzacyjnymi musi by ć programowy rozwój instytucji opieki nad zabytkami oraz podejmowanie działa ń edukacyjnych. Nale ży poł ączy ć aktywn ą ochron ę dziedzictwa kulturowego wraz z wzbudzaniem zainteresowania histori ą, kultur ą oraz ch ęci ą poznawania ciekawych obiektów z regionu i okolicy w celu osi ągni ęcia zmiany w stanie dbało ści o zasoby regionalnego dziedzictwa kulturowego. W ramach realizacji kierunku polityki zwi ązanej z ochrona i kształtowaniem krajobrazu kulturowego najistotniejszym celem jest zachowanie najcenniejszych walorów krajobrazu kulturowego oraz rewitalizacja obszarów problemowych i waloryzacja historycznych okładów przestrzennych. W celu osi ągni ęcia celów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem krajobrazu kulturowego nale ży podj ąć działania w nast ępuj ącym zakresie: • rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych (działania: podniesienie standardu przestrzenie publicznych, przeprowadzenie kompleksowych prac remontowo – konserwatorskich najcenniejszych zabytków w regionie, o żywienie centrów historycznych miast oraz rehabilitacja urbanistyczna starych miast, budowa centrów miast i miejscowo ści wokół zakładów przemysłowych, sanacja zasobów mieszkalnych ; • Integracja warto ści historycznych i tradycji lokalnych (działania: umacnianie tradycyjnych form działalno ści gospodarczej, identyfikacja z produktami regionalnymi, wsparcie rozwoju turystyki opartej o sfer ę agroturystyczn ą); • Formułowanie zasad ochrony i kształtowania strefy kulturowej (działania: opracowywanie programów kompleksowej rewaloryzacji zespołów staromiejskich, wdro żenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej, zapewnienie bezpiecze ństwa obiektów zabytkowych, przeprowadzenie prac wynikaj ących z systemu ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego, tworzenie ofert inwestycyjnych i pozyskiwanie u żytkowników dla zabytkowych obiektów, rozwój muzeów typu skansenowego, utrzymywanie regionalnego zrównowa żonego 14 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE krajobrazu architektonicznego). W celu osi ągni ęcia celów zwi ązanych z opiek ą nad regionalnym dziedzictwem kulturowym nale ży podj ąć działania zwi ązane z podniesieniem walorów zabytków i wykorzystanie ich dla rozwoju gospodarki regionu. Celem jest osi ągniecie wzrostu liczby odwiedzaj ących instytucje o charakterze muzealnym oraz wzrost nakładów finansowych na prace konserwatorskie przy obiektach zabytkowych z bud żetów samorz ądów. W celu realizacji w. wym. kierunku polityki zakłada si ę podj ęcie działa ń w nast ępuj ących zakresach: • Rynkowe zorientowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego (działania: stosowanie zintegrowanej konserwacji w planach lokalnych, tworzenie ofert turystyczno – rekreacyjnych i kulturalnych) ; • Podnoszenie świadomo ści dziedzictwa kulturowego (działania: rozwijanie i rozpowszechnianie form ekspresji kulturowej, wzmocnienie edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego, nobilitacja zabytkowych miejsc i o środków kultury, zwi ększenie udziału mieszka ńców i lokalnych organizacji pozarz ądowych w bezpo średniej piece nad zabytkami i obsłudze ruchu zwiedzaj ących) ; • Funkcjonalne zarz ądzanie dziedzictwem działania: wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego, aktywizacja u żytkowników i wła ścicieli obiektów zabytkowych do inwestycji we własne nieruchomo ści, prowadzenie aktywnego marketingu dziedzictwa kulturowego, zapewnienie mo żliwo ści kształcenia kadr zarz ądzaj ących potencjałem dziedzictwa, zwi ększenie roli partnerstwa organizacji pozarz ądowych dla skutecznego zarz ądzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, tworzenie regionalnej fundacji dziedzictwa kulturowego, kreowanie regionalnej instytucji bada ń dokumentacji zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego, stworzenie i zapewnienie powszechnego dost ępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach) ; • Podnoszenie poziomu opieki nad zbiorami (działania: poprawa wska źników społecznego odbioru oferty muzeów, unowocze śnienie instytucji opieki nad zbiorami, kształtowanie wizerunku muzeów w tym wykorzystanie środków informatycznych dla rozwoju muzeów, wykonywanie prac studialnych i projektowych, zwi ększenie roli uczelni wy ższych w działaniach zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa kulturowego) ; W celu osi ągni ęcia celów zwi ązanych z rewitalizacj ą obszarów zdegradowanych nale ży podj ąć działania zwi ązane ze zwi ększeniem powierzchni terenów zrewitalizowanych czyli ożywionych gospodarczo. W celu realizacji w. wym. kierunku polityki zakłada si ę podj ęcie działa ń w nast ępuj ących zakresach: • adaptacja obiektów i terenów poprzemysłowych, powojskowych i pogórniczych do nowych 15 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE funkcji gospodarczych, kulturowych i rekreacyjnych ; • dostosowanie obszarów zdegradowanych do potrzeb nowych inwestycji ; • powstawanie i rozwój centrów zaawansowanej technologii, parków przemysłowych i technologicznych ; • rekultywacja zdegradowanych terenów z przeznaczeniem na cele publiczne ; • tworzenie sieci współpracy instytucji u żyteczno ści publicznej, mieszka ńców i przedsi ębiorców ; • poprawa infrastruktury komunikacyjnej ; • rozbudowa i unowocze śnienie infrastruktury technicznej ; • rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej i kulturowej przy wykorzystaniu zabytkowych obiektów ; • rozbudowa i modernizacja infrastruktury społecznej ; • przedsi ęwzi ęcia modernizacyjne w budownictwie mieszkaniowym ; • podejmowanie działa ń w zakresie bezpiecze ństwa publicznego. W roku 2009 Zarz ąd Województwa Małopolskiego podj ął prace nad aktualizacj ą Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego do 2020r. Zgodnie z przyj ętymi w lutym 2010r. zało żeniami aktualizacji strategii, jednym z wyzwa ń dla województwa małopolskiego s ą potencjały regionalnej szansy: wysokie technologie, dziedzictwo kulturowe i turystyka. Z uwagi na fakt, że przemysły generowane przez nauk ę i kultur ę, charakteryzuj ą si ę wysokim poziomem innowacyjno ści i kreatywno ści, koniecznym jest zmiana usytuowania sektora kultury. Nale ży dokona ć zmian my ślowych pokutuj ących w społecze ństwie i traktuj ących kultur ę w kategoriach luksusu, na który pracuje gospodarka. Istotnym jest zainicjowanie procesu traktowania kultury jako pełnoprawnego czynnika rozwoju i wa żnej gał ęzi gospodarki regionalnej. W tym kontek ście środki przeznaczone na rozwój kultury oraz zarz ądzanie dziedzictwem kulturowym traktowa ć nale ży jako środki inwestowane w gospodark ę. Uchwał ą nr 1177/10 z dnia 12 pa ździernika 2010r. Zarz ąd Województwa Małopolskiego przyj ął projekt Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2010-2020, która zgodnie z przyj ętym harmonogramem została przedstawiona do uchwalenia Sejmikowi Województwa Małopolskiego w I kwartale 2011r. Nowa strategia okre śla wizj ę rozwoju województwa jako – „MAŁOPOLSKA 2020 – NIEOGRANICZONE MO ŻLIWO ŚCI”. Głównym celem strategii jest wykorzystanie potencjałów regionalnej szansy dla rozwoju gospodarczego oraz wzrost spójno ści społecznej i przestrzennej Małopolski w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim. Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego województwa została przedstawiona w 2 16 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE obszarze polityki rozwoju – Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego. Celem strategicznym w tym obszarze jest zwi ększenie atrakcyjno ści Małopolski w obszarze przemysłów czasu wolnego poprzez wykorzystanie potencjału dziedzictwa regionalnego i kultury. W strategii wyznaczone zostały 4 kierunki polityki rozwoju: • Ochrona małopolskiej przestrzeni kulturowej (działania: kształtowanie zrównowa żonego krajobrazu kulturowego, poprawa stanu i sposobu u żytkowania zabytków oraz przeciwdziałanie procesowi ich degradacji, ochrona i kształtowanie zabudowy historycznych miast i miasteczek, ochrona tradycyjnej zabudowy regionalnej i układów ruralistycznych, powstrzymanie degradacji warto ściowych krajobrazów kulturowych oraz dewastacji obiektów zabytkowych i ich otoczenia, kompleksowa rewitalizacja obszarów zdegradowanych, zachowanie i rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, w tym przywrócenie rzeczywistej warto ści zniszczonym obiektom oraz ponowne okre ślenie dla poszczególnych obiektów ich warto ści zabytkowych, wskazanych do bezwzgl ędnego zachowania, utrzymanie wielokulturowego bogactwa oraz to żsamo ści lokalnej i regionalnej szczególnie poprzez wspieranie folkloru, tradycji i sztuki ludowej, funkcjonalne zarz ądzanie kultur ą i dziedzictwem kulturowym, badanie i dokumentowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego, poprawa funkcjonowania instytucji opieki nad zabytkami, wdro żenie mechanizmów wł ączaj ących warto ści dziedzictwa w obieg gospodarczy, ochrona, rozwój i uporz ądkowanie systemu obszarów chronionych, zapobieganie degradacji i ochrona zasobów dziedzictwa przyrodniczego regionu, stworzenie systemu oraz procedur zarz ądzania dziedzictwem przyrodniczym, zintegrowana ochrona krajobrazu kulturowego i środowiska przyrodniczego) ; • Zrównowa żony rozwój infrastruktury oraz komercjalizacja usług czasu wolnego (działania podejmowane w ramach realizacji niniejszego kierunku polityki skoncentrowane zostan ą na rozwijaniu infrastruktury, kategoryzacj ą oraz komercjalizacj ą usług, obejmuj ących tworzenie i efektywne wykorzystywanie regionalnych produktów, szczególnie w ramach kierunków turystyki, wyznaczaj ących przewag ę konkurencyjn ą Małopolski t.j. turystyka edukacyjna, kulturowa i pielgrzymkowa, turystyka aktywna, rekreacyjna i specjalistyczna, turystyka uzdrowiskowa i prozdrowotna, turystyka biznesowa, turystyka przygraniczna) ; • Kształcenie kadr dla rozwoju i obsługi przemysłów czasu wolnego (działania: rozwój i kształcenie kadr z bran ży obsługi ruchu turystycznego, rozwoju i upowszechniania kultury fizycznej, sportu i rekreacji, rozwój przemysłów kultury, animacji kultury oraz zarz ądzania kultur ą i dziedzictwem kulturowym, wdro żenie mechanizmów wsparcia dla rozwoju i upowszechnienia zawodów gin ących., działania obejmuj ące kształcenie i rozwijanie postaw oraz kompetencji w zakresie kultury, w tym odbioru sztuki, poprzez szkolne oraz pozaszkolne projekty edukacyjne i artystyczne, a tak że zwi ększanie dost ępno ści do wysokiej jako ści oferty kulturalnej, 17 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE upowszechniania kultury fizycznej w śród dzieci i młodzie ży) ; • Wzmocnienie promocji dziedzictwa regionalnego oraz oferty przemysłów czasu wolnego (działania: inicjowanie i wspieranie działa ń maj ących na celu podnoszenie społecznej świadomo ści i wra żliwo ści w zakresie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, podejmowanie działa ń na rzecz poprawy poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego, promowanie dziedzictwa regionalnego dla rozwoju gospodarczego regionu oraz aktywizacji u żytkowników do inwestowania we własne nieruchomo ści i adaptacji ich do nowych funkcji, aktywna i skuteczna promocja oraz wsparcie regionalnej oferty przemysłów czasu wolnego, zwi ększanie poziomu społecznego uczestnictwa w kulturze oraz aktywnych formach sp ędzania czasu wolnego, intensyfikacja współpracy pomi ędzy podmiotami sektora publicznego, pozarz ądowego i prywatnego w zakresie edukacji, promocji oraz poprawy świadomo ści i postaw obywatelskich w odniesieniu do dziedzictwa regionalnego. Głównym dokumentem okre ślaj ącym cele i priorytety polityki prowadzonej w zakresie ochrony zasobów regionalnego dziedzictwa kulturowego znajduj ącego si ę na terenie Małopolski jest Wojewódzki Program Ochrony zabytków nad zabytkami, przyj ęty uchwałą nr XXXVII/469/05 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 3 pa ździernika 2005r. pn. „Wojewódzki Program Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski”. Wojewódzki Program Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski ma słu żyć ochronie, aktywnej rewaloryzacji i lepszemu wykorzystaniu regionalnych zasobów dziedzictwa kulturowego. Osi ągni ęcie celów zdefiniowanych w Wojewódzkim Programie Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski wymaga ć będzie gł ębokich zmian świadomo ści, szczególnie w obszarze odpowiedzialno ści jednostek samorz ądu terytorialnego oraz wła ścicieli zabytkowych obiektów za ich stan oraz wszelkich sfer funkcjonalnych odpowiadaj ących za ład i zagospodarowanie przestrzeni oraz ochron ę środowiska naturalnego i kulturowego, a tak że wyznaczaj ących kierunki rozwoju. Program Wojewódzkiego Programu Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski wskazuje najbardziej problematyczne zagadnienia dotycz ące ochrony dziedzictwa kulturowego na terenie małopolski oraz wskazuje zakres niezb ędnych działa ń w celu poprawy sytuacji zwi ązanej z ochron ą dziedzictwa kulturowego: • konsekwentne, kompetentne i planowe realizowanie zada ń kompetencyjnych samorz ądu Województwa Małopolskiego poprzez wykonywanie programu o charakterze wojewódzkim; • umo żliwienie racjonalnego wykorzystania środków finansowych na utrzymanie krajobrazu kulturowego oraz ratowanie obiektów o szczególnych warto ściach historycznych; • wspieranie i kreowanie ró żnorodnych form i metod umo żliwiaj ących ochron ę zabytków i 18 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE opiek ę nad zabytkami – stymulowanie zasad partnerstwa oraz odpowiedzialno ści wła ścicieli obiektów o podstawowym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego w regionie; • podnoszenie walorów zabytkowych i wykorzystanie ich w promocji kultury i dla rozwoju turystyki w regionie a zwłaszcza jako czynnika wpływaj ąceg o na rozwój gospodarczy regionu; • umo żliwienie kreowania i realizowania regionalnych i lokalnych projektów zwi ązanych z kompleksowymi pracami konserwatorskimi i restauratorskimi oraz chroni ącymi krajobraz kulturowy dla osi ągni ęcia zauwa żalnych i wymiernych efektów jako ściowej zmiany; • kreowanie modelu odpowiedzialno ści za zasoby dziedzictwa kulturowego w regionie w śród mieszka ńców i we władzach samorz ądowych; • wspieranie aktywno ści lokalnej w działaniach maj ących na celu poszanowanie materialnego dziedzictwa oraz zachowanie własnej odr ębno ści i to żsamo ści (odbudowa i wzmocnienie regionalnej to żsamo ści małopolskiej); • stymulowanie zasad partnerstwa publiczno-prywatnego z sektorem przedsi ębiorców działaj ących na rzecz dziedzictwa kulturowego (zagospo darowanie obiektów zabytkowych); • tworzenie warunków do niwelowania ró żnic w zakresie stanu zachowania podstawowej substancji dzi edzictwa kulturowego w regionie; • poszukiwanie i wspieranie projektów zwi ązanych z kreowaniem i wdra żaniem nowych form opieki nad zabytkami i ich promocji (np. szlaki, o żywianie zabytków); • niwelowanie negatywnych skutków zniekształcania estetycznego i warto ściowego wymiaru dziedzictwa kulturowego; • zdyskontowanie szans pełnego, pełnoprawnego i kreatywnego uczestnictwa w żywym obi egu kultury zjednoczonej Europy; • wł ączenie kultury i dziedzictwa kulturowego w obszar interwencji i wsparcia zgodnie z zasadami planowania i wdra żania programów prorozwojowych adekwatnie do oczekiwa ń mieszkańców Województwa Małopolskiego poprzez uznanie znaczenia dziedzictwa kulturowego w rozwoju społecznoekonomicznym Województwa ; Wojewódzki program ochrony dziedzictwa kulturowego wyznacza do realizacji trzy cele strategiczne: 1. Utrzymanie i zarz ądzanie zasobem regionalnego dziedzictwa kulturowego. W ramach tego celu wyznaczono nast ępuj ące priorytety: • Odnowa miejska (działania: rewaloryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych poprzez podniesienie standardu przestrzeni publicznych oraz pełne zachowanie ich atrybutów kulturowych wyznaczonych historycznymi, kulturowymi i cywilizacyjnymi nawarstwieniami znajduj ących odniesienie w opracowywanych planach zagospodarowania, konsekwentne stosowanie wytycznych 19 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE konserwatorskich dla wszelkich podejmowanych prac remontowych i budowlanych w obiektach i obszarach obj ętych nadzorem słu żb konserwatorskich, o żywianie centrów historycznych miast, rozwój funkcji miejskich – usług handlowych, usługowych, edukacyjnych, kulturalnych, zdrowotnych powi ązanych z powstawaniem nowych miejsc pracy jako efektu przeprowadzonych prac remontowych, konserwatorskich, rewaloryzacyjnych a zwłaszcza nadanie najcenniejszym zespołom miejskim cech i funkcji turystycznych, rehabilitacja urbanistyczna starych miast, nadanie obiektom chronionym i ich otoczeniu w centrach miast wysokich walorów u żytkowych poprzez wprowadzenie nowych sposobów u żytkowania w istniej ące formy w celu zaspokojenia współczesnych potrzeb, w tym zwłaszcza w miejscowo ściach uzdrowiskowych, opracowywanie lokalnych programów rewitalizacji z uwzgl ędnieniem programów inwestycyjno-budowlanych, ekonomicznych i społecznych dla zakre ślonych obszarów z udziałem powoływanych towarzystw odnowy, rewitalizacja obszarów poprzemysłowych i zdegradowanych, sanacja zasobów mieszkalnych gdzie postulowane jest podj ęcie modernizacji około 70% zasobów mieszkaniowych powstałych w ostatnich 50 latach., optymalizacja współpracy publiczno-prywatnej dla rehabilitacji miejskiej, upowszechnienie i promocj ę dobrych praktyk pomoc w promocji najciekawszych miast i zespołów urbanistycznych, w tym tworzenie zintegrowanych regionalnych produktów kultury oraz produktów turystycznych oraz lokalnej atrakcyjno ści gospodarczej) ; • Odnowa zasobów wiejskich ; • Rozwój instytucji opieki nad zabytkami (działania: wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego polegaj ące na wykorzystaniu ram prawnych dla praktycznej realizacji nadzoru budowlanego i urbanistycznego na ka żdym poziomie z jednoczesn ą popraw ą ogólnego nastawienia dla nowych inwestycji oraz działań zmieniaj ących tkank ę przestrzenn ą, aktywizacja użytkowników – wła ścicieli zabytkowych obiektów do inwestycji we własne nieruchomo ści, prowadzenie aktywnego marketingu dziedzictwa kulturowego poprzez tworzenie zintegrowanych regionalnych i lokalnych produktów kultury oraz produktów turystyki kulturowej z wykorzystaniem metod i instytucji sektora marketingu produktów i usług komercyjnych, zapewnienie mo żliwo ści kształcenia kadr zarz ądzaj ących potencjałem dziedzictwa w wyniku rozwoju kierunków studiów na uczelniach wy ższych oraz studiów podyplomowych, zwi ększenie roli partnerstwa organizacji pozarz ądowych dla skutecznego zarz ądzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, zapewnienie powszechnego dost ępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach, podniesienie poziomu opieki nad zbiorami poprzez zwi ększenie roli uczelni wy ższych w działaniach zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa kulturowego oraz prowadzenie oferty edukacyjnej i wykonywanie prac badawczych w tym podnoszenie umiejętno ści kadr słu żą cych sferze ochrony zabytków, efektywn ą decentralizacj ę zada ń ochrony i opieki nad zabytkami dla skutecznego 20 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE powi ązania zada ń programowych, dokumentacyjnych i badawczych, w tym przekazywanie instytucji publicznych, z kompetencjami samorz ądów oraz systemowym wspieraniem i finansowaniem zada ń opieki nad zabytkami i krajobrazem kulturowym i kolekcjami muzealnymi) ; 2. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego. W ramach tego celu wyznaczono nast ępuj ące priorytety: • Kształtowanie struktur przestrzennych (działania: kreowanie tendencji rozwoju terenów osiedle ńczych poprzez opracowywanie katalogów form budownictwa i wytycznych architektonicznych zgodnych z tradycj ą danego obszaru z zachowaniem dojrzałych i rozwini ętych form przyrodniczych, zachowanie i uczytelnienie istniej ących warto ści estetyczno-widokowych, zagospodarowanie i udost ępnianie stanowisk archeologicznych, wdro żenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej, szerokie traktowanie prac konserwatorskich, obejmuj ących zespoły i pojedyncze dzieła architektury wraz z otoczeniem oraz zabytkowym wystrojem, w wyniku prowadzenia kompleksowych programów konserwatorskich, zapewnienie bezpiecze ństwa obiektów zabytkowych poprzez wprowadzenie zintegrowanych zabezpiecze ń przeciwpo żarowych, przeciwwłamaniowych oraz zabezpiecze ń na wypadek kl ęsk żywiołowych oraz konfliktów zbrojnych, egzekwowanie zalece ń konserwatorskich w tym w zakresie procesu rewaloryzacji oraz użytkowania obiektów zabytkowych, ł ącznie z zabytkami techniki, poprzez skuteczny system monitoringu i nadzoru, stworzenie ofert inwestycyjnych i pozyskiwanie u żytkowników dla zabytkowych obiektów, stosuj ąc elementy wspomagania oraz zach ęt prawnych i finansowych, z jednoczesnym wprowadzeniem funkcji publicznych do najcenniejszych obiektów lub obiektów „trudnych” dla u żytkowników komercyjnych, rekompozycj ę urbanistyczn ą polegaj ącą m.in. na eksponowaniu i odtwarzaniu w sylwetach miejscowo ści dominant architektonicznych oraz osi widokowych i odkrywanie widoków na obiekty zabytkowe, porz ądkowanie przestrzeni z estetycznego chaosu reklam, informacji oraz sukcesywn ą iluminacj ę najcenniejszych zabytków, rozwój muzeów typu skansenowskiego dla zachowania i odtwarzania na ekspozycji obiektów uchronionych od zniszczenia oraz nadania skansenom nowych funkcji związanych z wypoczynkiem, rekreacj ą i turystyk ą oraz przemysłem kulturowym, utrzymanie regionalnego zrównowa żenia krajobrazu architektonicznego, w tym zwłaszcza Podhala, Spisza, Orawy, Pogórza poprzez kultywowanie i propagowanie wzorów oraz powi ązanie opieki z nowym budownictwem) ; 3. Dziedzictwo żywe – promocja, edukacja i dokumentacja walorów dziedzictwa kulturowego. W ramach tego celu wyznaczono nast ępuj ące priorytety: • Prowadzenie marketingu małopolskiego dziedzictwa kulturowego (działania: stosowanie zintegrowanej konserwacji słu żą cej wł ączaniu zagadnie ń ochrony zabytków do ka żdego etapu 21 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE procesów planowania lokalnego i regionalnego, poszukiwanie rozwi ąza ń ekonomicznych dla ochrony zabytków polegaj ące na aktywnym poszukiwaniu gospodarzy i opiekunów zabytków spoza sektora publicznego, tworzenie ofert turystyczno – rekreacyjnych oraz kulturalnych poprzez szerokie udost ępnianie najwarto ściowszych obiektów i zespołów historycznych, powstawanie, rozwijanie i rozpowszechnianie form ekspresji kulturowej opartej na walorach regionalnego i lokalnego dziedzictwa, wzmocnienie edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego stymulowanie powstawania nowych programów edukacyjnych dla wszystkich poziomów nauczania, okre ślenie i egzekwowanie kompetencji słu żb konserwatorskich i urbanistycznych tworz ąc sprawny system aparatu kompetentnych słu żb konserwatorskich, nobilitacj ę zabytkowych miejsc i o środków kultury, osi ągni ęcie dobrego stanu bezpiecze ństwa zabytkowych obiektów i zbiorów poprzez działania i inwestycje wynikaj ące z potrzeb zabezpiecze ń przeciwpo żarowych, przeciwwłamaniowych oraz zapobiegania kl ęskom żywiołowym, prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy, która powodowa ć ma zwi ększenie mo żliwo ści zatrudnienia, zwi ększenie roli społecznego partnerstwa opieki nad zabytkami, wzmocnienie sektora usług na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. Uchwał ą nr LII/843/10 z dnia 8 listopada 2010r. Sejmik Województwa Małopolskiego przyj ął Wojewódzki Program Ochrony zabytków nad zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013. Program ten jest kontynuacj ą i rozwini ęciem zało żeń Wojewódzkiego Programu Ochrony Dziedzictwa i Krajobrazu Kulturowego Małopolski w latach 2005-2009. Wojewódzki Program Ochrony zabytków nad zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013 wskazuje cele, priorytety i kierunki działa ń okre ślone w wyniku przeprowadzonej analizy zasobu dziedzictwa kulturowego w regionie. Decyduj ący wpływ na wybór priorytetów i działa ń miała ocena stanu zachowania poszczególnych rodzajów zabytków i krajobrazu kulturowego, analiza zagro żeń oraz wyst ępuj ących tendencji i problemów w zakresie szeroko poj ętej ochrony przestrzeni kulturowej. Wyznaczono priorytety i działania o charakterze inspiruj ącym, które mog ą by ć realizowane przez ró żne podmioty i instytucje zarz ądzaj ące. W celu ochrony dziedzictwa kulturowego, wojewódzki program przyjmuje zasad ę prowadzenia działa ń słu żą cych zachowaniu autentyzmu obiektów i obszarów zabytkowych oraz uznania poj ęcia autentyzmu za naczeln ą warto ść dziedzictwa kulturowego. Program zakłada kompleksowo ść opieki nad dziedzictwem kulturowym, w której rezultacie prowadzone b ędą działania maj ące na celu powstrzymanie niekorzystnych i niekontrolowanych przemian przestrzeni kulturowej. Ochrona zasobów kultury materialnej i niematerialnej oraz kształtowanie krajobrazu kulturowego powinny inicjowa ć i wspiera ć rozwój gospodarczy. W tym celu nale ży wdra żać mechanizmy wsparcia i aktywizacji u żytkowników warto ściowych obiektów – zarówno zabytków, 22 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE jak i dóbr kultury współczesnej – do inwestowania we własne nieruchomo ści oraz podj ęcia zagospodarowania tych, które niszczej ą. Program postuluje utworzenie i upowszechnienie nowego modelu „u żytkowania zabytków” ł ącz ącego ochron ę zabytków, poszukiwanie mo żliwych form opieki nad zabytkami oraz tworzenie sprzyjaj ących warunków dla rozwoju, w szczególno ści sektora przemysłów czasu wolnego i kreatywnych poprzez nadanie zabytkom nowych funkcji. W celu realizacji działa ń wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami wyznaczono konkretne zadania programowe o randze ponadlokalnej wynikaj ące z przyjętych priorytetów i okre ślone w oparciu o wytyczne dokumentów planistycznych i rekomendacje słu żb ochrony zabytków. Zadania te nie stanowi ą katalogu zamkni ętego co pozwala na ich aktualne formułowanie i weryfikowanie. Wspieraj ąc realizacj ę działa ń wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami wyznaczono konkretne zadania programowe o randze ponadlokalnej wynikaj ące z przyj ętych priorytetów i okre ślone w oparciu o wytyczne dokumentów planistycznych i rekomendacje słu żb ochrony zabytków, w szczególno ści dotycz ące: • zabytków zagro żonych, wymagaj ących prac ratunkowych ; • zabytków o znaczeniu regionalnym posiadaj ących du że znaczenie artystyczne i historyczne, będące wybitnymi przykładami sztuki lub architektury lub zachowanego w niezmienionym kształcie krajobrazu kulturowego ; • obszarów zaproponowanych do obj ęcia ochron ą prawn ą w postaci parków kulturowych i wpisania do rejestru zabytków oraz uznania za Pomniki Historii ; • zasobów dóbr kultury współczesnej zidentyfikowanych w województwie małopolskim. Zadania, które wpisuj ą si ę w okre ślone kierunki działa ń zwi ązane z obj ęciem ochron ą prawn ą obszarów lub obiektów o szczególnych walorach krajobrazowych lub zabytkowych powinny znale źć odzwierciedlenie w gminnych i powiatowych programach opieki nad zabytkami. Nale ży podkre śli ć, że fakt wskazania zadania (obiektu lub obszaru zabytkowego) nie jest jedynym i wystarczaj ącym kryterium przyznania środków z bud żetu publicznego na jego realizacj ę. Pełni jedynie funkcj ę inspiruj ącą i aktywizuj ącą jednostki samorz ądu terytorialnego oraz wła ścicieli lub użytkowników obiektów zabytkowych do podj ęcia działa ń w celu wykonania niniejszych zada ń oraz pozyskania środków na ich realizacj ę z innych źródeł finansowania. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata 2010-2013 wyznacza 2 cele strategiczne: 1. Ochrona regionalnej przestrzeni kulturowej. W ramach tego celu wyznaczono nast ępuj ące priorytety: • Historyczna ci ągło ść regionalnego dziedzictwa (działania: przyj ęcie poj ęcia autentyczno ści za naczeln ą warto ść dziedzictwa kulturowego, stosowanie zasady ochrony zabytków in situ i 23 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE eksponowanie ich autentyzmu, wzmocnienie poziomu ochrony i opieki nad obiektami zabytkowymi w regionie, ochrona zabytków architektury drewnianej, wzmocnienie poziomu ochrony zabytków przemysłu, techniki i sztuki in żynierskiej, wzmocnienie poziomu ochrony zabytków o statusie trwałych ruin, ochrona archeologicznego dziedzictwa kulturowego, ochrona architektury regionalnej, tradycyjnej zabudowy i układów ruralistycznych, zapobieganie rozproszeniu osadnictwa i przekształceniom zabudowy oraz układów urbanistycznych historycznych miast i miasteczek, powstrzymanie degradacji warto ściowych krajobrazów kulturowych oraz dewastacji otoczenia obiektów zabytkowych, zachowanie i uczytelnienie istniej ących warto ści estetyczno - widokowych krajobrazu kulturowego, rewitalizacja centrów zabytkowych miast i miasteczek wraz z dekompozycj ą urbanistyczn ą prowadz ącą do nadania im nowej funkcjonalno ści, rewitalizacja zespołów zabytkowej zieleni i małej architektury, rewitalizacja obszarów poprzemysłowych oraz rewaloryzacja zabytków przemysłu, techniki i sztuki in żynierskiej cywilnej i wojskowej, kompleksowo ść opieki nad regionalnym dziedzictwem, skorelowanie polityki ochrony dziedzictwa z polityk ą rozwoju regionalnego, wzmacnianie instrumentów regulacji zagospodarowania przestrzennego, zintegrowana ochrona dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz środowiska przyrodniczego przez planowanie przestrzenne, stymulowanie rozwoju projektowania urbanistycznego, chroni ącego i wzbogacaj ącego przestrze ń kulturow ą, wzmocnienie słu żb konserwatorskich i urbanistycznych, inicjowanie i wdra żanie form współpracy administracji publicznej, środowisk naukowych i innych podmiotów w obszarze dziedzictwa kulturowego) ; • To żsamo ść regionalna i lokalna oraz wielokulturowe bogactwo (działania: zagospodarowanie i zapobieganie procesowi degradacji zabytków stanowi ących pozostało ść po dawnych kulturach i narodach zamieszkuj ących dawn ą Małopolsk ę, opieka nad folklorem i sztuk ą ludow ą oraz zabytkami kultury niematerialnej, digitalizacja dziedzictwa kulturowego, w szczególno ści zbiorów muzealnych, bibliotecznych i archiwalnych, archiwizacja cyfrowa zasobów niematerialnego dziedzictwa Małopolski, zachowanie tradycyjnych form działalno ści gospodarczej, wspieranie wytwarzania oraz promocja produktów regionalnych i lokalnych, systemowe wspieranie tradycyjnego rzemiosła i gin ących zawodów oraz ich utrzymanie na rynku pracy, zachowanie i umiej ętne wykorzystanie lokalnych odr ębno ści kulturowych, nobilitacja zabytkowych miejsc i ośrodków kultury, integracja warto ści historycznych i tradycji lokalnych, wspieranie funkcjonowania zbiorów prywatnych oraz wzrost poziomu ich udost ępniania, wspieranie inicjatyw społecznych w zakresie tworzenia muzeów lokalnych i izb tradycji, zwi ększenie roli społecznego partnerstwa na rzecz budowania to żsamo ści kulturowej i świadomo ści warto ści regionalnego dziedzictwa kulturowego). 2. Zarz ądzanie regionaln ą przestrzeni ą kulturow ą. 24 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
W ramach tego celu wyznaczono nast ępuj ące priorytety: • Aktywno ść społeczna i emocjonalne zaanga żowanie w opiek ę nad regionalnym dziedzictwem kulturowym (działania: zwi ększenie roli partnerstwa organizacji pozarz ądowych dla skutecznego zarz ądzania i opieki nad zasobami dziedzictwa kulturowego, rozwój partnerstwa sektora publicznego, pozarz ądowego i prywatnego w celu upowszechnienia warto ści dziedzictwa kulturowego, wzrost poziomu społecznego odbioru ofert muzeów i instytucji realizuj ących zadania statutowe w sektorze kultury, prowadzenie aktywnej polityki rynku pracy - tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad dziedzictwem kulturowym, aktywizacja u żytkowników – wła ścicieli zabytkowych obiektów do inwestowania we własne nieruchomo ści i adaptowania ich do nowych funkcji, edukacja na rzecz dziedzictwa kulturowego, edukacja powszechna i podniesienie społecznej świadomo ści i wra żliwo ści w kwestii dziedzictwa kulturowego, badanie, dokumentowanie i upowszechnianie regionalnego dziedzictwa kulturowego, zapewnienie powszechnego dost ępu do elektronicznych baz informacji o zabytkach) ; • Funkcjonalne zarz ądzanie regionalnym dziedzictwem kulturowym (działania: tworzenie nowoczesnych struktur zarz ądzania przestrzeni ą kulturow ą, wypracowanie mechanizmów wł ączaj ących dziedzictwo kulturowe w obieg gospodarczy, zwiększenie konkurencyjno ści miejsc i ośrodków kulturowych poprzez utworzenie sieci miejsc funkcjonuj ących jako zintegrowane systemy powi ązane ze sob ą fizycznie i wirtualnie, wspieranie rozwoju nowych o środków kulturowych, wspieranie tworzenia ponadlokalnych produktów kulturowych, promocja partnerstwa publiczno – prywatnego jako skutecznego mechanizmu wykorzystania potencjału dziedzictwa kulturowego, wykorzystanie najlepszych rozwi ąza ń współpracy publiczno-prywatnej w celu zachowania dziedzictwa kulturowego, unowocze śnienie instytucji opieki nad zbiorami, wspieranie rozwoju muzeów, muzeów na wolnym powietrzu oraz innych instytucji o charakterze muzealnym, kreowanie i wspieranie instytucji zarz ądzaj ących i dokumentuj ących małopolskie dziedzictwo kulturowe, rozpoznanie stanu zachowania oraz potrzeb konserwatorskich i remontowych obiektów zabytkowych, okre ślenie strategicznych dla regionu zabytków i obszarów dziedzictwa kulturowego oraz poprawa ich utrzymania oraz sposobu u żytkowania, wdro żenie perspektywicznych programów i planów działa ń konserwatorskich wobec zbiorów muzealnych, egzekwowanie wytycznych konserwatorskich oraz stosowanie zintegrowanej konserwacji, wprowadzenie ró żnorodnych form ochrony dziedzictwa kulturowego, wspieranie rewaloryzacji oraz rozwoju przestrzennego krajobrazu kulturowego zgodnego z istniej ącymi warto ściami estetycznymi i historycznymi) ; • Ekonomiczne zorientowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego - przemysły kultury i czasu wolnego (działania: podnoszenie poziomu świadomo ści warto ści krajobrazu jako elementu niezb ędnego do rozwoju przemysłów czasu wolnego, prowadzenie aktywnego marketingu 25 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE dziedzictwa kulturowego, wspieranie rozwoju turystyki kulturowej i rekreacyjnej, utrzymanie atrakcyjno ści turystycznej i kulturowej, wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej). Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego jest aktem prawnym przyj ętym uchwał ą Nr XV/174/03 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2003r. Zadaniem planu zagospodarowania przestrzennego województwa jest sformułowanie celów i kryteriów organizacji struktury przestrzennej regionu, uwzgl ędniaj ących zało żenia polityki przestrzennej pa ństwa, oraz tworz ących warunki przestrzenne do realizacji celów i programów zawartych w „Strategii rozwoju województwa małopolskiego”. Głównym celem dotycz ącym ochrony dziedzictwa kulturowego w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego jest cel strategiczny- Kształtowanie krajobrazu kulturowego (poz. B.4). Cel ten ma zosta ć osi ągni ęty poprzez realizacj ę nast ępuj ących działa ń: • Stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego; • Zapobieganie rozproszeniu osadnictwa; • Ochrona dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich; • Ochrona tradycyjnych form gospodarowania, szczególnie na terenach górskich; • Ochrona zabytków i rewitalizacja starej zabudowy; • Humanizacja blokowisk. W PZPWM wyznaczono nast ępuj ące główne kierunki działa ń i wskazania polegaj ące na wykorzystaniu zasobów dziedzictwa kulturowego w celu ochrony to żsamo ści regionalnej oraz promocji województwa i jego rozwoju gospodarczego: • Ochrona, utrzymanie i przywracanie zasobów dziedzictwa kulturowego 1. ustanawianie nowych form ochrony zasobów kulturowych, takich jak parki kulturowe; 2. obejmowanie ochron ą w studiach uwarunkowa ń i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego warto ściowych obiektów i zespołów znajduj ących si ę poza rejestrem zabytków, w tym zabytków in żynierii; 3. egzekwowanie zalece ń konserwatorskich oraz prawidłowo ści procesu rewaloryzacji i użytkowania obiektów zabytkowych; 4. opracowanie i prowadzenie programów ochrony obiektów zabytkowych ł ącz ących ochron ę z wykorzystaniem gospodarczo-społecznym; 5. opracowanie i prowadzenie programów ochrony obiektów zabytkowych architektury regionalnej; 6. opracowanie programu dotycz ącego ochrony zespołów architektury militarnej i pól bitewnych oraz miejsc wydarze ń historycznych, w tym martyrologii; 26 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
7. kształtowanie świadomo ści społecze ństwa o warto ści zasobów zabytkowych oraz warto ściach regionalnych; 8. dokumentowanie i opracowywanie pod wzgl ędem naukowym zasobów dziedzictwa kulturowego; 9. ochrona dorobku mniejszo ści etnicznych; 10. stwarzanie warunków do rozwoju kultur subregionalnych w celu integracji społeczno ści rozdzielonych granicami administracyjnymi. • Wykorzystanie i udost ępnianie zasobów dziedzictwa kulturowego: 1. tworzenie ofert inwestycyjnych i poszukiwanie inwestorów proponuj ących wykorzystanie zasobów w sposób niekoliduj ący z charakterem i pierwotn ą funkcj ą obiektów; 2. prowadzenie działa ń promocyjnych, organizacyjnych dla podniesienia świadomo ści społecze ństwa odno śnie znaczenia i warto ści obiektów zabytkowych, a tak że mo żliwo ści ich wykorzystania. • Zachowanie, ochrona i rewaloryzacja historycznych układów przestrzennych: 1. opracowanie programów kompleksowej rewaloryzacji zespołów staromiejskich z zachowaniem wymogów konserwatorskich przy zapewnieniu im doboru wła ściwych funkcji oraz zapobieganiu zagro żeniom wynikaj ącym z oddziaływania układów komunikacyjnych; 2. podejmowanie działa ń rewaloryzacyjnych zespołów staromiejskich wg. priorytetów wynikaj ących z ich warto ści; 3. promowanie wzorów gospodarowania w centrach historycznych miast i miasteczek; 4. obejmowanie kompleksow ą rewaloryzacj ą zespołów urbanistycznych i ruralistycznych w obr ębie proponowanych rezerwatów i parków kulturowych; 5. eksponowanie i odtwarzanie w sylwetach miejscowo ści dominant architektonicznych takich jak wie że ko ściołów, klasztorów, zamków, ratuszy oraz wkomponowywanie nowych; 6. przeciwdziałanie tendencjom do rozpraszania zabudowy wsi oraz powstawania ci ągów zabudowy wzdłu ż dróg powoduj ących ł ączenie si ę odr ębnych miejscowo ści. • Zachowanie i ochrona krajobrazu kulturowego: 1. obejmowanie ochron ą w formie rezerwatów kulturowych terenów o wybitnych walorach kulturowych; 2. obejmowanie ochron ą w formie parków kulturowych terenów o wysokich walorach kultu rowych; 3. zagospodarowanie i udost ępnianie stanowisk archeologicznych o czytelnej formie krajobrazowej w celach dydaktycznych, turystycznych i naukowych; 4. powstrzymanie zanikania specyficznych i wyj ątkowych form krajobrazu poprzez 27 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE znalezienie dla nich nowych funkcji i sposobów utrzymania; 5. stworzenie programu ochrony zabytków architektury drewnianej i historycznego krajobrazu naturalno-kulturowego polan gorcza ńskich oraz ich promocji jako produktu turystycznego; 6. wspieranie tradycyjnych form rolnictwa na terenach górskich, w tym hodowli owiec. • Zachowanie, ochrona i kształtowanie architektury regionalnej: 1. utrzymanie zró żnicowania regionalnego krajobrazu architektonicznego (Podhale, Orawa, Spisz, Pogórze, Ziemia Krakowska); 2. ochrona najcenniejszych obiektów „in situ ” oraz rozwoju muzeów typu skansenowskiego; 3. obejmowanie w studiach uwarunkowa ń i planach zagospodarowania przestrzennego problematyki form zabudowy tradycyjnej oraz egzekwowanie nawi ązywania now ą architektur ą do lokalnych form i materiałów; 4. podnoszenie świadomo ści o warto ści architektury regionalnej; 5. tworzenie programów pomocy w zachowaniu i konserwacji zabytkowych obiektów architektury regionalnej. • Zachowanie, ochrona i rewaloryzacja obiektów i zespołów o najwy ższej randze i szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej: 1. wytypowanie obiektów zabytkowych o randze regionalnej i krajowej; 2. podejmowanie działa ń na rzecz wpisania na list ę światowego dziedzictwa natury i kultury UNESCO obiektów o najwy ższej randze; 3. podejmowanie prac dla wytypowania i weryfikowania listy obiektów mog ących potencjalnie spełnia ć warunki wpisu na List ę światowego dziedzictwa UNESCO. • Zachowanie i ochrona niematerialnych warto ści kulturowych, stanowi ących o to żsamo ści regionu: 1. podj ęcie prac na rzecz inwentaryzacji zasobów niematerialnych (miejsc kultu, szlaków pielgrzymkowych, o środków tradycji, obyczajów i obrz ędów); 2. promowanie imprez kultywuj ących tradycj ę, regionalny strój, obrz ędy; 3. wspieranie zanikaj ących zawodów; 4. wykorzystanie niematerialnych zasobów dziedzictwa kulturowego w ofercie turystycznej województwa. • Podejmowanie działa ń organizacyjnych, badawczych i promocyjnych: 1. inicjowanie i wspieranie współpracy mi ędzy samorz ądami na rzecz ochrony i promocji zasobów kulturowych; 2. wspieranie współpracy w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego pomi ędzy słu żbami konserwatorskimi i samorz ądami; 28 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
3. wspieranie wydawnictw i autorów publikuj ących problematyk ę kultury i tradycji regionu; 4. podejmowanie działa ń na rzecz komputeryzacji obiektów wpisanych do rejestru i ewidencji zabytków oraz upowszechni anie wiedzy na ten temat m.in. przez strony www; 5. wspieranie organizacji imprez regionalnych popularyzuj ących materialne lub niematerialne zasoby kulturowe regionu. • Integracja ochrony środowiska kulturowego z ochron ą środowiska przyrodniczego: 1. obejmowanie ochron ą krajobrazu naturalnego zwi ązanego przestrzennie z zało żeniami urbanistycznymi, ruralistycznymi i architektonicznymi; 2. wykorzystanie warto ści kulturowych dla rozwoju gospodarczego regionu; 3. opracowanie katalogu ofert kulturowych województwa; 4. wspieranie podmiotów gospodarczych zainteresowanych ochron ą i konserwacj ą oraz wykorzystaniem obiektów zabytkowych; 5. promocja produktu kulturowego Małopolski na rynku krajowym i zagranicznym. PZPWM wymienia równie ż sie ć szlaków kulturowych jako jednej z istotniejszych form ochrony dziedzictwa i wykorzystania jego potencjału. Bogactwo zasobów obszaru pozwala na prowadzenie zróżnicowanych tematycznie tras, daj ących mo żliwo ść poznawania rozmaitych aspektów kultury regionu. Szlaki dziedzictwa przyrodniczo – kulturowego to produkt turystyczny ł ącz ący kraje, regiony, miejscowo ści oraz ich mieszka ńców. Głównymi zadaniami inicjowanych i istniej ących szlaków s ą: • wspieranie społeczno ści lokalnych ; • rozwój lokalnej przedsi ębiorczo ści, tworzenie miejsc pracy i dodatkowych źródeł dochodó w, ochrona tradycyjnych zawodów; • korzystanie z lokalnych zasobów i walorów przyrodniczych, kulturowych, bazy noclegowej i żywieniowej oraz innych produktów miejscowych ; • wspieranie i ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Powiatowy Program Ochrony zabytków nad zabytkami Powiatu Nowotarskiego na lata 2013 – 2017 przyj ęty został Uchwał ą został przyj ęty Uchwał ą nr 379/XLV/2010 Rady Powiatu Nowotarskiego z dnia 7 stycznia 2010r. Program Ochrony zabytków nad zabytkami Powiatu Nowotarskiego wyznacza nast ępuj ące cele strategiczne: • inwentaryzacja i okre ślenie stanu technicznego zabytków nale żą cych do powiatu ; • poprawa stanu technicznego zabytków własnych powiatu poprzez ich konserwacj ę, a co za tym idzie pozyskiwanie środków zewn ętrznych na finansowanie tych prac; • poprawa skuteczno ści ochrony i opieki nad zasobem dziedzictwa kulturowego na terenie powiatu; 29 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• inicjowanie działa ń w celu aktywnej ochrony wybranych obiektów reprezentuj ących tradycyjn ą drewnian ą zabudow ę wiejsk ą; • podnoszenie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb społecznych; • podnoszenie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb promocji regionu; • podnoszenie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb turystycznych; • podnoszenie atrakcyjno ści zabytków dla potrzeb edukacyjnych; • wspieranie przedsi ęwzi ęć sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na ochron ę dziedzictwa kulturowego; • zwi ększenie aktywno ści mieszka ńców powiatu w obszarze opieki nad zabytkami; • ustanowienie społecznych opiekunów zabytków; • obj ęcie ochron ą obszarów szczególnie cennych pod wzgl ędem kulturowym, krajobrazowym i przyrodniczym. Jako priorytety ochrony ww. program ustala m.in.: • ochron ę architektury drewnianej sakralnej, zagrodowej oraz uzdrowiskowej; • ochron ę zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Doliny Dunajca; • ochron ę i rewaloryzacj ę zabytkowych kapliczek i krzy ży przydro żnych.
Program Ochrony zabytków nad zabytkami okre śla równie ż zadania powiatu nowotarskiego: • Wybrane zadania w zakresie inicjowania działa ń na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami dziedzictwa kulturowego: 1. edukacja oraz akcja informacyjna dotycz ąca warto ści, zagro żeń i przepisów zwi ązanych z zabytkami archeologicznymi; 2. współpraca ze społecznymi opiekunami zabytków poprzez organizacj ę spotka ń i akcji promocyjnych; 3. promocja zasobu dziedzictwa kulturowego powiatu za pośrednictwem szkół, jednostek muzealnych oraz stowarzysze ń; 4. patronat nad izbami pami ęci i izbami regionalnymi, organizowanymi w domach kultury i szkołach jako element edukacji społecznej; 5. promocja zasobu kulturowego i krajobrazowego powiatu przy pomocy portali internetowych oraz drukowanych materiałów promocyjnych; 6. promocja zasobu dziedzictwa kulturowego powiatu poprzez udział w corocznych Małopolskich Dniach Dziedzictwa Kulturowego organizowanych przez Urz ąd Marszałkowski Województwa Małopolskiego oraz Europejskich Dniach Dziedzictwa Narodowego, organizowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Krajowy O środek Bada ń i 30 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Dokumentacji Zabytków) ; 7. inicjatywa tworzenia nowych szlaków turystycznych promuj ących unikatowe walory kulturowe i krajo brazowe powiatu; 8. inicjatywa i wsparcie realizacji przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z tworzeniem nowych tras spacerowych i rowerowych powi ązanych z zespołami zabytkowymi z terenu powiatu. • Wybrane zadania w zakresie organizacyjno-prawnym: 1. ustanawianie społecznych op iekunów zabytków; 2. sygnalizowanie gminom powiatu konieczno ści stałej aktualizacji Gminnej Ewidencji Zabytków; 3. sygnalizowanie gminom powiatu konieczno ści monitorowania stanu zasobu dziedzictwa kulturowego na ich terenie; 4. sygnalizowanie gminom powiatu konieczno ści opracowania Gminnych Programów Opieki nad Zabytkami (tym, które jeszcze go nie opracowały) ; 5. podj ęcie działa ń na rzecz uznania za Pomnik historii zabytkowych drewnianych ko ściołów (wpisanych do rejestru zabytków) znajduj ących si ę na terenie powiatu; 6. podj ęcie działa ń przygotowawczych na rzecz rozszerzenia wpisu na list ę Światowego Dziedzictwa Kultury ko ściołów drewnianych (oprócz ju ż wpisanych: D ębno (z powiatu nowotarskiego), Binarowa, Lipnica Murowana, Haczów, Blizne) z terenu powiatu nowotarskiego np. ko ściół p.w. Św. Anny w Nowym Targu, ko ściół parafialny p.w. Narodzenia NMP w Harklowej lub innych po przeprowadzeniu szerokiej analizy warto ści historycznej, artystycznej, stanu zachowania substancji autentycznej itp. ; 7. podj ęcie prac studialnych i przygotowawczych do wpisów obszarowych do rejestru zabytków (m.in.): układu urbanistycznego Starego Miasta w Nowym Targu w jego XIV wiecznych granicach; 8. systematyczne uzupełnianie rejestru zabytków o wpisy obiektów, zespołów obiektów, które posiadaj ą walory historyczne, zabytkowe i artystyczne, przez co kwalifikuj ą si ę do prawnej ochrony; 9. systematyczne uzupełnianie opracowa ń GEZ przede wszystkim o obiekty drewniane architektury świeckiej, oraz obiekty murowane o wysokich walorach artystycznych, zagro żone potencjalnymi modernizacjami i rozbudow ą; 10. sygnalizowanie gminom powiatu mo żliwo ści i sposobu powoływania na ich terenach parków kulturowych w wybranych, najcenniejszych obszarach; 11. dąż enie do stałej modernizacji infrastruktury komunikacyjnej znacz ących pod wzgl ędem turystycznym o środków miejskich i wiejskich powiatu. Przede wszystkim dla lepszej i 31 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE bezpieczniejszej dost ępno ści wobec nasilaj ącego si ę corocznie ruchu turystycznego w obszarze powiatu. Niezmiernie istotne jest tak że, aby owe modernizacje obejmowały miejsca parkingowe zlokalizowane w pobli żu obiektów zabytkowych; 12. zainicjowanie opracowania planu ochrony kraj obrazu kulturowego Nowego Targu; 13. zagro żonego niekontrolowan ą ekspansj ą targów przygranicznych; 14. przybli żenie wła ścicielom obiektów zabytkowych mo żliwo ści ubiegania si ę o środki na ich konserwacj ę i rewaloryzacj ę. • Zadania w zakresie dokumentacji i bada ń: 1. wsparcie i inicjowanie przedsi ęwzi ęć maj ących na celu kolekcjonowanie i dokumentowanie materiałów i informacji historycznych dotycz ących zasobu dziedzictwa kulturowego z terenu powiatu. Współpraca z jednostkami badawczymi, stowarzyszeniami oraz młodzie żą szkoln ą poprzez organizacj ę konkursów i wystaw; 2. podj ęcie prac przygotowawczych oraz zainicjowanie (przy współpracy z gminami) utworzenia bazy informacyjnej dotycz ącej zasobu dziedzictwa kulturowego powiatu, maj ącej na celu gromadzenie i aktualizacj ę danych zawartych w GEZ. • Zadania w zakresie finansowania: 1. przeprowadzenie rozpoznania co do konieczno ści i mo żliwo ści przystosowania obiektów zabytkowych do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych; 2. pozyskiwanie zewn ętrznych środków finansowych na ochron ę i bie żą cą konserwacj ę obiektów zabytkowych stanowi ących własno ść powiatu. • Zadania w zakresie interwencyjnym oraz remontowo konserwatorskim: 1. prowadzenie monitoringu oraz okre ślenie stanu zachowania, sposobu u żytkowania oraz zabezpieczenia przeciwpo żarowego obiektów zabytkowych (we współpracy z gminami, wła ścicielami) ; 2. zainicjowanie stworzenia programu rewitalizacji architektury drewnianej w celu ochrony najcenniejszych obiektów budownictwa drewnianego na terenie powiatu; 3. zainicjowanie opracowania „katalogu” wzorcowych projektów budynków mieszkalnych nawi ązuj ących do tradycyjnego budownictwa, który mógłby by ć odpłatnie (lub nieodpłatnie) udost ępniany zainteresowanym mieszka ńcom powiatu oraz inwestorom zewn ętrznym; 4. zainicjowanie opracowania kilku wzorcowych projektów bilbordów i tablic reklamowych, które mogły by by ć odpłatnie (lub nieodpłatnie) udost ępniane zainteresowanym mieszka ńcom powiatu oraz inwestorom zewn ętrznym.
32 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
5.Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
5.1 Relacje Programu Ochrony zabytków z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentów programowych gminy)
Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Ni żne na lata 2000 – 2015 Strategia rozwoju społeczno gospodarczego gminy stanowi zbiór zada ń i wytycznych, które powinny by ć wykonane w najbli ższych latach funkcjonowania gminy. Strategia wskazuje kierunki koncentracji wysiłku rozwojowego oraz zmian, które powinny by ć przeprowadzane, aby uzyska ć po żą dany cel. Misj ą Gminy Łapsze Ni żne jest wykreowanie wizerunku spiskiej, przygranicznej, bogatej w walory krajobrazowe i kulturowe Gminy, b ędącej jednostk ą przedsi ębiorcz ą, z rozwini ętą całoroczn ą turystyk ą z aktywnym ekologicznym rolnictwem, otwartej na współprac ę. Strategia rozwoju gminy przedstawia mocne strony Gminy Łapsze Ni żne, którymi s ą: • Bogactwo walor ów krajobrazowych i kulturowych; • Dobrze rozwini ęta gospodarka wodno-ściekowa; • Go ścinni, zarad ni i pracowici mieszkańcy; • Ko rzystna struktura demograficzna; • Czyste środowisko naturalne. Słabymi stronami gminy Łapsze Ni żne, okre ślonymi w strategii rozwoju s ą: • Słabo rozwinięte zaplecze turystyczne; • Niski poziom wykształcenia, świadomo ści i aktywno ści społecznej ludzi; • Zły stan dróg i całej infrastruktury drogowej (parkingi, zatoczki, sanitariaty, mała gas tronomia, tablice informacyjne); • Brak miejsc pracy (n iski poziom przedsiębiorczości); • Zła struktura agrarna utrudniaj ąca przedsi ębiorczo ść rolnicz ą, g ospodarczą i turystyczną; • Brak źródeł instalacji ekologicznych no śników energii. Celami strategicznymi Gminy Łapsze Ni żne okre ślonymi w Strategii rozwoju społeczno - gospodarczego s ą: • Rozwój turystyki m.in. poprzez rozbudow ę zaplecza turystycznego i kultywowanie tradycji regionalnych; • Tworzenie nowych miejsc pracy, głównie po przez rozwój przedsiębiorczości; • Aktywizacja zawodowa i społeczna mieszka ńców - rozwój edukacji szkolnej i pozaszkolnej oraz rozwój ofer ty spędzania wolnego czasu; 33 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• Ochrona środowiska naturalnego m.in. poprzez wykorzystanie ekologicznych no śników energii; • Poprawa infrastruktury komunikacyjnej, głównie drogowej oraz infrastruktury technicznej i społecznej; • Restrukturyzacja rolnictwa i poprawa efektywno ści produkcji rolniczej poprzez jej specjalizacj ę, w tym rozwój rolnictwa ekologicznego.
Działalno ść kulturalno - oświatowa na terenie gminy Łapsze Ni żne prowadzona jest przez: • Gminny O środek Kultury w Łapszach Ni żnych z siedzib ą w Niedzicy; • Wiejski Dom Kultury we Frydmanie (stanowi oddział placówki GOK ); • Świetlic ę OSP w Niedzicy-Zamek, udost ępnion ą na cele działalno ści kulturalno - oświatowej. W ramach upowszechniania kultury na terenie gminy organizowane s ą imprezy kulturalno – folklorystyczne: • Spiskie Zwyki w Niedzicy; • Spiska Watra w Niedzicy; • Do żynki Gminne poł ączone z degustacj ą potraw regionalnych ; • Koncerty orkiestr d ętych ; Na obszarze gminy funkcjonuj ą zespoły ludowe: • „Czardasz” w Niedzicy; • „Mali Spiszacy” i „Spiszacy” w Łapszach Ni żnych ; • „Weselica” w Niedzicy; • „Frydmanianie” we Frydmanie. • „Bystry Potok” w Kacwinie • „Hajduki” Łapsze Wy żne Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego w strategii rozwoju społeczno gospodarczego Gminy Łapsze Ni żne została zawarta w celu strategicznym „Rozwój turystyki m.in. poprzez rozbudow ę zaplecza turystycznego i kultywowanie tradycji regionalnych” (cel nr 1). Osi ągni ęcie niniejszego celu planuje si ę poprzez realizacj ę nast ępuj ących zada ń: • Utworzenie Biura Informacji Turystycznej ; • Opracowanie koncepcji oferty i obsługi turystycznej; • Ustalenie kalendarza imprez - konkurs pomysłów ; • Wydanie informatora atrakcji i obsługi turystycznej; • Zaktywizowanie osób do podj ęcia działa ń w zakresie usług turystycznych ; 34 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• Tworzenie infrastruktury - zagospodarowanie miejsc parkingowych: rzeka Białka, Trybsz, Frydman i Zamku w Niedzicy-Zamku); • Opracowanie planu promocji gminy ; • Wykorzystanie tradycji spiskiej (folklor, architektura) w ofercie turystycznej ; • Rozwój agroturystyki i gospodarki ekologicznej ; • Rozwój zaplecza - tj. trasy rowerowe, ście żki zdrowia, itp.
Plan rozwoju lokalnego Gminy Łapsze Ni żne na lata 2007 – 2013 Plan rozwoju Gminy został zatwierdzony Uchwał ą Nr XXI-159/08 Rady Gminy Łapsze Ni żne z dnia 31 marca 2008 r. Plan Rozwoju Lokalnego zawiera katalog przedsięwzi ęć oraz tabel ę finansow ą jako realn ą projekcj ę wykonania zamierze ń w oparciu o środki własne oraz pochodz ące z funduszy strukturalnych. Procedura uchwalania Planu Rozwoju Lokalnego zawiera czynnik społeczny, jest bowiem uchwalana przez przedstawicieli społeczno ści lokalnej i dzi ęki temu pozwala kontrolowa ć poczynania władzy w kwestii racjonalnego wydatkowania funduszy publicznych. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Łapsze Ni żne na lata 2007 - 2013 jest wynikiem analizy potrzeb i mo żliwo ści sfinansowania przedsi ęwzi ęć infrastrukturalnych, które przyczyni ą si ę do polepszenia jako ści życia mieszka ńców gminy, za ś w dłu ższej perspektywie przyczyni ą si ę do budowania wizerunku gminy, jako jednostki samorz ądu terytorialnego przyjaznej, otwartej i nakierowanej na rozwój. Zostały w nim zawarte najpilniejsze, a zarazem realne zadania, których wyspecyfikowanie jest wynikiem dyskusji na forum Rady Gminy i konsultacji społecznych. Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego w programie rozwoju lokalnego Gminy Łapsze Ni żne na lata 2006 – 2013 została zawarta w POLU: PEJZA Ż - ŚRODOWISKO I KRAJOBRAZ - CEL NADRZ ĘDNY B WYSOKA JAKO ŚĆ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO. Jednym z celów strategicznych okre ślonych w tym polu jest CEL STRATEGICZNY: B.4. - KSZTAŁTOWANIE KRAJOBRAZU KULTUROWEGO poprzez: • Stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego; • Zapob ieganie rozproszeniu osadnictwa; • Ochrona dziedzictwa kul turowego na obszarach wiejskich; • Ochrona tradycyjnych form gospodarowania, szczególnie na terenach górskich; • Ochrona zabytków i rewitalizacja starej zabudowy; • Humanizacja blokowisk; 35 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• Wykorzystanie potencjału przyrodniczego i kulturowego w procesie rozwoju przemysłu turystycznego; • Rozbudowa, polepszenie i usprawnienie f unkcjonowania bazy turystycznej; • Wykorzystanie mo żliwo ści r ozwoju aktywnych form turystyki; • Szeroki dost ęp do krajowych i europejskich funduszy pomocowych na utrzymanie dziedzictwa kulturowego; • Wpisanie zabytków najwy ższej klasy na list ę Światowego Dziedzictwa Kultury; • Zwi ększenie nakładów na konserwacj ę zabytków.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Łapsze Ni żne Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Łapsze Ni żne został zatwierdzony Uchwał ą Nr XXXVIII-210/2006 Rady Gminy Łapsze Ni żne z dnia 27 kwietnia 2006 roku. Zgodnie z art. 15, ust. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z pó źń . zm.), w planie miejscowym okre śla si ę obowi ązkowo zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Projekt planu, zgodnie z ww. ustaw ą został uzgodniony przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. W obowi ązuj ącym m.p.z.p. wyznaczone zostały nast ępuj ące strefy ochrony konserwatorskiej: • strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej „A” oznaczon ą na rysunku planu symbolem 1KR wokół obiektów wpisanych do rejestru zabytków woj. małopolskiego i wyznaczone s ą wokół nast ępuj ących obiektów: 1. Falsztyn - zespół dworski; 2. Frydman - zespół dworu obronnego (kasztelu); 3. Frydman - zespół ko ścioła parafialnego p. w. św. Stanisława Biskupa; 4. Kacwin -zespół kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych; 5. Trybsz - kościół p.w. św. Elżbiety, drewniany, z 1567 roku; 6. Łapsze Ni żne - zespół kościoła św. Kwiryna; 7. Niedzica-Zamek - zespół zamkowy, Zamek Niedzicki; 8. Niedzica-Zamek - stary cmentarz Salamonów; 9. Niedzica-Zamek - stanica graniczna; 10. Niedzica – barokowa kaplica św. Michała Archanioła z XVII w.; 11. Niedzica – barokowa kaplica św. Rozalii, z XVIII w.; 12. Niedzica - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja; 36 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej „A” oznaczon ą na rysunku planu symbolem 2KR wokół obiektów wpisanych do gminnej ewidencji obiektów zabytkowych i wyznaczone s ą wokół nast ępuj ących obiektów: 1. Łapsze Wy żne - ko ściół parafialny p.w. św. Piotra i Pawła, murowany, z 1760 r. • strefa ochrony konserwatorskiej „B” (otuliny), ustalon ą dla obiektów i zespołów wpisanych do rejestru zabytków, oznaczon ą na rysunku plany symbolem 1a KR i wyznaczone s ą wokół nast ępuj ących obiektów: 1. Frydman - obejmuje teren piwnic i pawilonów, mi ędzy działk ą dworu, potokiem Przykopa, drogami wiejskimi od wschodu i zachodu oraz działk ą ośrodka zdrowia i biblioteki; 2. Frydman – obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła parafialnego p.w. Stanisława Biskupa tj. teren tzw. „nawsia” z zespołem plebani; 3. Kacwin - obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła parafialnego p.w. Wszystkich Świ ętych oraz sąsiaduj ącej zabudowy u żyteczno ści publicznej (organistówka, szkoła, plebania), mieszkalnej i zagrodowej wzdłuż ul. Św. Anny i Kościelnej i potoku Kacwinianka; 4. Łapsze Niżne - obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła św. Kwiryna: teren mi ędzy drog ą gminn ą (ul. Jana Pawła II) a potokiem Łapszanka, wraz z sąsiaduj ącą zabudow ą u żyteczno ści publicznej (przedszkole); 5. Niedzica - obejmuje otoczenie zespołu zamkowego i stanicy granicznej oraz barokowej kaplicy św. Michała Archanioła z XVII w., tj. teren dawnej osady Podzamcze i od południa stok do drogi do Niedzicy – Wsi; 6. Niedzica – obejmuje otoczenie barokowej kaplicy św. Rozalii, z XVIII w.; 7. Niedzica - obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła parafialnego p.w. św. Bartłomieja tj.: teren mi ędzy drog ą gminn ą (ul. 3-go Maja) a potokiem Niedziczanka do mostu na potoku; 8. Trybsz - obejmuje otoczenie ko ścioła p.w. św. El żbiety, drewnianego, z 1567 roku tj.: teren mi ędzy drog ą powiatow ą (ul. Św. El żbiety) od północy a drog ą wiejsk ą od południa. • stref ę ochrony konserwatorskiej „B” (otuliny), ustalon ą dla obiektów wpisanych do ewidencji zabytków oznaczon ą na rysunku plany symbolem 2a KR: 1. Falsztyn - obejmuje teren cmentarza Jungenfeldów z lat 1890 – 1933 oraz teren a ż do drogi powiatowej D ębno - Niedzica; 2. Łapsze Wy żne - obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła parafialnego p.w. św. Piotra i Pawła tj.: teren najbli ższego s ąsiedztwa ko ścioła oraz teren szkoły po przeciwległej do ko ścioła stronie ulicy św. Floriana ; 3. Trybsz - obejmuje neogotycki ko ściół murowany z ok. 1900 roku, obok dzwon z 1629 roku. • strefy nadzoru i ochrony archeologicznej (1 KA) obejmuj ące nast ępuj ące tereny: 37 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
1. pokrywaj ące si ę z wymienionymi strefami ochrony konserwatorskiej (oznaczonymi na rysunku planu symbolami 1 KR i 2 KR) ; 2. miejsce nad potokiem zwane „Ko ścielisko” w miejscowo ści Falsztyn. W granicach wy żej wymienionych stref ochrony konserwatorskiej wszelkie prace zwi ązane z pracami budowlanymi, równie ż zwi ązane z realizacj ą i przebudow ą sieci infrastruktury technicznej nale ży poprzedzi ć zgłoszeniem do urz ędu konserwatorskiego celem uzyskania uzgodnienia konserwatorskiego.
5.2 Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Zgodnie z definicj ą zawart ą w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami krajobraz kulturowy to przestrze ń historycznie ukształtowana w wyniku działalno ści człowieka, zawieraj ąca wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze . Gmina Łapsze Ni żne poło żona jest w południowej cz ęś ci województwa małopolskiego, w powiecie nowotarskim. Usytuowana jest na Polskim Spiszu, w północno - wschodniej cz ęś ci Pogórza Spisko – Gubałowskiego. W VIII wieku pojawiły si ę na Spiszu Słowackim osady Słowian. Z pocz ątkiem XI w. za panowania Bolesława Chrobrego obecna Słowacja nale żała do Polski. Po jego śmierci granice Polski powoli zacz ęły przesuwa ć si ę ku północy. W 1108 r. ziemia spiska weszła pod rz ądy W ęgier jako wiano córki Bolesława Krzywoustego, Judyty. Pocz ątki osadnictwa na tych terenach si ęgaj ą jednak dopiero ko ńca XIII w. W latach 1528 - 89 Spisz Zamagurski znalazł si ę przej ściowo w rękach polskiego rodu Łaskich. Po I wojnie światowej Spisz stał si ę terenem spornym mi ędzy Polsk ą a Czechosłowacj ą. W 1920 r. decyzj ą Rady Ambasadorów Pieniny Spiskie przypadły Polsce (14 wsi). W roku 1939 Niemcy przył ączyli Spisz do Słowacji, ale po II wojnie światowej powrócił on do Polski. Gmina Łapsze Ni żne obejmuje 9 miejscowo ści: Falsztyn, Frydman, Kacwin, Łapszanka, Łapsze Ni żne, Łapsze Wy żne, Niedzica, Niedzica - Zamek i Trybsz. Teren Gminy Łapsze Ni żne jest rejonem bogatym w dziedzictwo kulturowe. W ka żdej z miejscowo ści wchodz ących w skład Gminy znajduj ą si ę obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz gminnej ewidencji obiektów zabytkowych a tak że znajduj ą si ę strefy ochrony konserwatorskiej ustalonej na mocy przepisów obowi ązuj ącego m.p.z.p. Gminy wokół obiektów najcenniejszych pod wzgl ędem kulturowym oraz w miejscach stanowi ących skupiska tradycyjnej zabudowy. Ka żda z miejscowo ści wchodz ących w skład Gminy posiada swoj ą odr ębn ą histori ę oraz charakteryzuje si ę bogatym folklorem i lokalnymi tradycjami.
38 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Falsztyn - nazwa wsi pochodzi od niemieckiego słowa Falkenstein - Sokola Skała. Budow ę zamku Falkenstein zacz ął w 1535 roku Hieronim Łaski. W aktach sprzeda ży Olbrachta Łaskiego z lat 1589-1595 G. Horvathovi wie ś pojawiła si ę jako folwark, nale żą cy do klucza dunajeckiego i dziel ący jego losy. Do 1926 roku Falsztyn był ostoj ą pa ńszczyzny. Maj ątek był własności ą zmadziaryzowanych Niemców Jungenfeldów. Frydman - pierwsza wzmianka o Frydmanie pochodzi z 1320 roku, kiedy to mistrz Kokosz sprzedaje „terram Fridmanvagasa” bratu Janowi. Według Trajdosa wie ś powstała w ko ńcu XIII wieku, a w 1308 roku została ponownie lokowana. W latach 1528-89 stanowiła własno ść rodziny Łaskich po tym, jak król Jan Zapolya darował klucz dunajecki Hieronimowi Łaskiemu, wojewodzie sieradzkiemu, po którym odziedziczył go w 1573 roku jego syn, Olbracht. Po podziale klucza na mniejsze domina wie ś była siedzib ą Aladara Salamona. W 1931 r. liczyła 1.170 mieszka ńców. We Frydmanie urodził si ę i pracował pisarz i działacz spiski, M. Balara. Kacwin- nazwa pochodzi od niemieckiego Katzwinkel, czyli „koci zak ątek”. Po raz pierwszy wzmiankowy w 1314 roku, zało żony przez Kokosza Berzeviczego. W latach 1431-1433, gdy na Zamagurze wtargn ęły oddziały husyckie, wie ś została spalona. W latach 1602-1632 ko ściół przechodzi na obrz ądek lutera ński. Wie ś dzieliła koleje Polskiego Spisza. Po I wojnie światowej Kacwin pozostaje w granicach pa ństwa polskiego. W 1924 roku wie ś zostaje zaproponowana na wymian ę za Jaworzyn ę Spisk ą wraz z główn ą granic ą Tatr Wysokich, jednak nie doszło do niej. Łapszanka - powstała w połowie XVII w na wierchu Łapszanek jako rolniczo - pasterski przysiółek Łapsz Wy żnych. W 1662 r. jest wzmianka, że wie ś ma własnego sołtysa oraz młyn. Na Zamagurzu miała opini ę centrum magii i gu ślarstwa, wi ązanego w trójk ąt wraz z Rzepiskami - Grocholowym i Wojtyczkowym Potokiem oraz Osturni ą. W latach 1901 - 1909 we wsi wybudowano ko ściół filialny, obok niego znajduje si ę wcze śniejszy cmentarz. Łapsze Ni żne - pierwsze, niepewne wzmianki o istnieniu parafii pochodz ą z 1274 roku. Pó źniej wie ś była własno ści ą zakonu miechowitów. W 1593 roku nabył ją Gyorgy Horvath. Wie ś stanowiła w XIX wieku ostoj ę polsko ści na Spiszu. W 1846 roku był to punkt zborny powsta ńców polskich, którzy ruszyli st ąd do Nowego Targu. W dwa lata pó źniej ogłoszono zniesienie pa ńszczyzny, mimo to istniała ona nadal do 1931 roku. Ostatnim wła ścicielem wsi był baron Jungenfeld. Łapsze Wy żne - wie ś wzmiankowana w latach 1463 - 1469. W 1589 roku swoj ą cz ęść wsi sprzedał Olbracht Łaski Gyorgyemu Horvathowi. Prawdopodobnie w pocz ątkowej fazie wie ś zamieszkiwali Rusini. Samodzielna parafia rzymskokatolicka wzmiankowana jest w 1660 roku. Polska społeczno ść adaptowała najpierw cerkiew, pó źniej w jej miejscu wystawiła ko ściół. W XIX wieku ludno ść była intensywnie madziaryzowana. Po I wojnie światowej wie ś przypadła Polsce. W 39 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
1920 roku po żar zniszczył 80 zagród. Do 1931 roku przetrwała pa ńszczyzna ko ścielna. 1 wrze śnia 1939 roku Łapsze zostały wł ączone do Słowacji. Niedzica - pierwsza wzmianka pochodzi z 1320 roku, kiedy „villam Nisicz circa aquam Nisicz” - po 30 łanów z ka żdej strony rzeczki - Kokosz sprzedał bratu Janowi. W 1326 roku patronat w stosunku do ko ścioła otrzymał Czerwony Klasztor w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał Niedzic ę, a w kontrakcie mowa jest o mie ście. Do roku 1929 utrzymywała si ę tu pa ńszczyzna w formach sprzed 1848 roku. Niedzica Zamek - Wzdłu ż drogi prowadz ącej z Falsztyna w stron ę zamku, istniej ąca osada została w styczniu 2014r. ustanowiona now ą wsi ą, o nazwie Niedzica-Zamek. W roku 1997 wybudowano tu nowy Ko ściół św. Andrzeja, który jest fili ą parafii św. Bartłomieja w Niedzicy. Do ko ściółka przeniesiono ołtarz i dzwon z kaplicy zamkowej. Trybsz - wie ś nale żała do klucza dunajskiego, w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał j ą rodzinie Horvatów z Paloscy. W dokumentach sprzeda ży wyst ępuje nazwa Trepschya, Trepsia. Od 1769 roku istnieje tu samodzielna parafia. Do lat mi ędzywojennych utrzymywała si ę pa ńszczyzna ko ścielna. Na pocz ątku lat pi ęć dziesi ątych wie ś zniszczył wielki po żar. Trybsz jest ostoj ą spiskiego folkloru, zachowały si ę tu tradycyjne stroje z oryginalnym zdobieniem spodni i sukman. Teren Gminy Łapsze Ni żne posiada ogromne bogactwo kulturowe które jest charakterystyczne i odmienne od pozostałych regionów. Na t ę unikalno ść wpływ miały niew ątpliwie niezwykle burzliwe dzieje historyczne całego regionu Spisza. Ta niezwykle bogata przeszło ść wynikaj ąca z nadgranicznego poło żenia Gminy, liczne wojny, bunty i powstania jak równie ż migracje ludno ści polskiej, słowackiej, w ęgierskiej, żydowskiej, niemieckiej, wołoskiej i ukrai ńskiej spowodowały w konsekwencji ogromne przemieszanie si ę kultur narodowo ściowych co dało w rezultacie niepowtarzalny i ró żnorodny obraz kulturowy Gminy. Ma to odzwierciedlenie we wszystkich dziedzinach życia mieszka ńców Gminy Łapsze Ni żne zaczynaj ąc od kształtu przestrzennego osiedli ludzkich i gospodarki rolnej wraz z jej charakterystycznym układem pól, poprzez architektur ę zagród i domostw wraz z ich detalami a ko ńcz ąc na obyczajach ludowych, strojach i gwarze lokalnej. Najbardziej charakterystycznym elementem dziedzictwa kulturowego Gminy jest specyficzny układ urbanistyczny wsi. Osiedla ludzkie znajduj ące si ę na terenie Gminy stanowi ą typowy przykład typowy dla pozostałej cz ęś ci Spisza. Cechuje je zwarto ść i regularno ść zabudowy. Wsie znajduj ące si ę na terenie gminy posiadaj ą charakterystyczny układ urbanistyczny posiadaj ący zwartą zabudow ę rozmieszczon ą w układzie osiowym, który wyznacza droga główna przechodz ąca przez wie ś. Tego typu osiedla okre śla si ę mianem pasmowo zwartych, dwutraktowych. Zagrody rozmieszczone s ą po obu stronach drogi gospodarczej stanowi ącej os układu. Wsie posiadaj ą 40 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE wzdłu ż osi placowe rozszerzenia ci ągn ące si ę na całej długo ści, przy czym układ ten dostosowany jest do rze źby terenu. Układ ten jest szczególnie widoczny i łatwy do zaobserwowania w miejscowo ściach tj, Kacwin, Niedzica, Łapsze Ni żne, Łapsze Wy żne i Frydman. Kształt działek siedliskowych dostosowany jest do topografii terenu. Działki znajduj ące si ę przy drodze głównej s ą w ąskie i wydłu żone a zabudowa ich jest zwarta i uło żona strefowo. Układ pól rozplanowany jest w układzie łanowo le śnym. Wsie le żą ce na terenie Gminy cechuje równie ż ogromne skupienie zabudowy co świadczy o dostosowanie planu wsi do funkcji obronnej z uwagi na przygraniczne poło żenie terenu W skład typowej zagrody wchodz ą dom mieszkalny, stajnia i stodoła. Ponadto w niektórych zagrodach znajduj ą si ę wolno stoj ące spichlerze, piwnice oraz wyst ępuj ące nieco rzadziej szopy i drewutnie. Najcz ęś ciej zabudowa na działkach siedliskowych w obr ębie jednej zagrody styka si ę ze sob ą lub ł ączy je wspólny dach. Jako wolno stoj ący pozostaje jedynie budynek mieszkalny. Pomi ędzy budynkami z uwagi na w ąski układ działek siedliskowych pozostaje jedynie wąski przejazd. Pierwotny układ zabudowy zachowany sporadycznie do dzisiejszych czasów w sporadycznych przypadkach, nie mniej jednak widoczny na przykładzie kilku zachowanych zagród, charakteryzuje usytuowanie budynku mieszkalnego szczytem do drogi a za nim równie ż w układzie szczytowym znajduj ą si ę stajnie. W gł ębi zagrody stoi licowo usytuowana stodoła. Budynki pełni ące charakter magazynowy tj. sypa ńce zachowane do dnia dzisiejszego we wsi Kacwin czy piwnice typowe dla architektury Frydmana lokalizowane były najcz ęś ciej po drugiej stronie drogi. Na szczególn ą uwag ę zasługuje rozplanowanie zagród we wsi Kacwin, gdzie z uwagi na szczególnie w ąskie działki siedliskowe, których dalszy podział nie był mo żliwy do realizacji, domy mieszkalne ró żnych gospodarzy (spotka ć mo żna zagrody o 2 lub 3 budynkach mieszkalnych tworz ących szereg zł ączonych ze sob ą szczytami domów) stoj ą ustawione szeregowo jeden za drugim a stajnie przylegaj ą dopiero do bardziej oddalonego od drogi budynku mieszkalnego. Najstarsze budynki mieszkalne zachowane w najmniejszym stopniu na terenie Gminy posiadaj ą konstrukcj ę zr ębow ą i kryte s ą dachami dwuspadowymi. Stanowi ą one kontynuacj ę tradycyjnego spiskiego budownictwa drewnianego. Znacznie cz ęś ciej zachowały si ę do dnia dzisiejszego natomiast budynki murowane, w układzie dwu lub trójosiowym sytuowane szczytowo do drogi głównej, gdzie najciekawszym elementem jest ściana funtow ą zdobiona w charakterystyczny sposób. Naro żniki budynku zaakcentowane s ą boniowaniami oraz okna uj ęte s ą w dekoracyjne opaski wykonane w tynku. Szczyt dachu oddzielony jest równie ż ozdobnym gzymsem. 41 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Obiekty tego typu, które zachowały si ę do chwili obecnej zostały uj ęte w Gminnej ewidencji obiektów zabytkowych Gminy Łapsze Ni żne. Najcenniejsze pod wzgl ędem architektonicznym i kulturowym obiekty znajduj ące si ę na terenie gminy zostały wpisane do rejestru zabytków woj., małopolskiego i s ą to: 1. Zespół dworsko parkowy w Falsztynie. Poło żony w centralnej cz ęś ci wsi. Zespół pochodzi z pocz. XX wieku. W jego skład wchodzi budynek dworu z roku 1908 o cechach klasycystycznych na wydłu żonym rzucie, wieloosiowy, murowany, kryty dachem czterospadowym (obecnie widoczne jedynie pozostało ści i ruiny obiektu), dawna oficyna o cechach stylowych, murowana, parterowa na rzucie prostok ąta z gankiem, kryta dachem dwuspadowym, dawny czworak pochodz ący z pocz. XX wieku, murowany parterowy na rzucie prostok ąta z dachem dwuspadowym. Cało ść uzupełnia zało żenie parkowe. 2. Ko ściół p.w. św. Stanisława we Frydmanie: Wczesnogotycki zr ąb świ ątyni (zapewne z przełomu XIII i XIV w.) zbudowany został z kamienia łamanego na niedalekiej Szubienicznej Górze. Murowany, jednonawowy, od zewnątrz opi ęty schodkowymi przyporami. Wielobocznie zamkni ęte prezbiterium jest gotyckie, trójprz ęsłowa nawa ma pó źniejsze sklepienie kolebkowe z 1708 r. Do najstarszych elementów ko ścioła nale żą roma ńskie w kształcie okienko we wschodniej ścianie zakrystii oraz wczesnogotycka kamienna głowa na naro żniku nawy nad ni ą. Od południa do nawy wiedzie wczesnogotycki portal. W oknach zachowały si ę gotyckie maswerki. Dobudowan ą od zachodu wie żę wie ńczy unikatowa polska attyka z ko ńca XVIII w. Zdobi j ą zegar z zabytkowym mechanizmem, pod nim widoczne s ą drewniane kroksztyny - pozostało ść po spalonym w 1781 r. drewnianym ganeczku stra żniczym (hurdycji). Od północy do nawy przylega ośmioboczna kaplica Matki Boskiej o centralnym zało żeniu. Dobudowano j ą w 1764 r., a odremontowano w latach 1963-67. Wyposa żenie wn ętrza ko ścioła jest w wi ększo ści pó źnobarokowe, pochodzi z lat 1751-69. W ołtarzu głównym, za zasłon ą nowego obrazu, wyło żona lustrami wn ęka z jasełkow ą scen ą zabójstwa św. Stanisława. Rokokowy ołtarz w kaplicy Matki Boskiej ma dwa lica i jest dost ępny ze wszystkich stron. Na drewnianym stropie scena koronacji Matki Boskiej. Ko ściół otoczony jest murem z dwiema bramami wej ściowymi i przechodni ą dzwonnic ą z najwi ększym dzwonem zwanym "Bratnim". Legendy podaj ą, że we frydma ńskim ko ściele słu żył do mszy Jan III Sobieski wracaj ący przez Zamagurze spod Wiednia. 3. Dwór we Frydmanie wraz z najbli ższym otoczeniem i drzewostanem. Budynek dworu pochodzi z przełomu XVI/XVII wieku. Obiekt jest murowany, pi ętrowy, oparty na rzucie prostok ąta, symetryczny z sieni ą na osi oraz dwoma basztami na naro żnikach południowym 42 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
i południowo - wschodnim oraz prostok ątnymi wykuszami na pi ętrze w pozostałych dwóch naro żnikach. Obiekt kryty dachem czterospadowym. Dwór stanowi przykład architektury obronnej i renesansowej.
4. Dawne piwnice winne we Frydmanie: zabytkowe piwnice, w których do XIX w. wła ściciele Frydmana z rodu Horwathów przechowywali wino sprowadzane z W ęgier. Na ka żdym z dwóch pi ęter s ą po trzy 100-metrowe korytarze o kolebkowym sklepieniu. Do piwnic mo żna wej ść przez jeden z dwóch o śmiobocznych pawilonów nakrytych gontowymi kopułami, zwanych burghauzami . Mieszka ńcy Frydmana nazywaj ą je kaplicami. 5. Kościół p.w. Wszystkich Świ ętych w Kacwinie. Obiekt zbudowany został przez rodzin ę Berzewiczych z pocz ątkiem XV wieku. Budowa ko ścioła wykazuje, i ż wzniesiony został ok. roku 1400.Herb rodziny Berzewiczych - 3 ró że w tarczy - umieszczony na zworniku sklepienia w prezbiterium nad wielkim ołtarzem wskazuje, iż fundatorami ko ścioła byli członkowie tej że rodziny. Do nich nale żał tak że patronat nad ko ściołem i parafi ą tak długo, dopóki byli panami tej okolicy. Z chwil ą przej ścia maj ątku Berzewiczych w obce r ęce, patronat równie ż przeszedł na nowych wła ścicieli. Stało si ę to ok. połowy XV wieku. Ko ściół zbudowany jest w cało ści z kamienia, razem z przylegaj ącą do ń wie żą . Prezbiterium ko ścioła zostało zasklepione, nawa pokryta była drewnianym stropem do roku 1712.Wie ża ko ścielna miała pocz ątkowo gotyckie nakrycie, a dopiero w nast ępnych stuleciach skutkiem licznych po żarów zmieniała styl i zachowała obecny który pochodzi z XVIII w. Równie cenne i zabytkowe jest wn ętrze i wyposa żenie ko ścioła. 6. Zespół czterech kaplic, składaj ących si ę z kaplicy pw. św. Wojciecha, kaplicy pw. św. Trójcy, kaplicy pw. św. Matki Boskiej Śnie żnej i kaplicy pw. św. Katarzyny w Kacwinie. 7. Budynek organistówki w Kacwinie Obiekt usytuowany w bliskim s ąsiedztwie budynku ko ścioła parafialnego w układzie szczytowym do historycznej sieci dro żnej. Budynek wykonany z tradycyjnego materiału. Ze wzgl ędu na brył ę, proporcje oraz kształt dachu oraz historyczn ą funkcj ę został na trwałe wpisany w wizerunek wsi. 8. Kościół p.w. św. Kwiryna. Obiekt pochodzi z XIV wieku. W 1313 roku nale żał do administracji zakonu bo żogrobców, którzy zarz ądzali parafi ą do 1786 roku. Świ ątynia ma kształt gotyckiej bryły z prezbiterium o sklepieniu żebrowym i gotyckim portalem. W wie ży ko ścielnej zachował si ę krzy ż bo żogrobców. We wn ętrzu ko ścioła znajduje si ę pułap z polichromi ą przedstawiaj ąca Wniebowzi ęcie Naj świ ętszej Marii Panny, który został odnowiony w 1714 rok. Całe wyposa żenie pochodzi z okresu baroku, m.in. feretrony pos ąg św. Mikołaja z pocz ątku XVI w., obraz św. Augustyna, gotycka figura Matki Boskiej z
43 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Dzieci ątkiem z przełomu XIV i XV wieku. 9. Ko ściół p.w. św. Piotra i Pawła w Łapszach Wy żnych. Ko ściół wzniesiono na miejscu drewnianej cerkiewki w latach 1759-1776. Wn ętrze odrestaurowano w latach 1981-82, nast ępnie wymieniono pokrycie dachu (z blachy zwykłej na miedzian ą) oraz wyremontowano wie że. Gruntownie odnowiono ko ściół w latach 2001-2005.Ko ściół jest murowany i otynkowany, jednonawowy z krótkim prezbiterium zamkni ętym półkoli ście i wysmukł ą, kwadratow ą wie żą od frontu. Od strony północnej do prezbiterium przylega mała zakrystia. Po południowej stronie nawy znajduje si ę kruchta osłaniaj ąca portal z dat ą "1760". Dach ko ścioła dawniej pokrywał gont, obecnie – blacha miedziana, wie żę i sygnaturk ę wie ńcz ą barokowe hełmy. Rokokowe wyposa żenie ko ścioła pochodzi z lat 1760- 76. Nawa i prezbiterium pokryte s ą sklepieniem kolebkowym z lunetami na gurtach. Ołtarz główny z 1776 roku zawiera obraz przedstawiaj ący świ ętych Piotra i Pawła oraz rze źby św. Szymona, św. Jana Chrzciciela i koronacja Naj świ ętszej Maryi Panny w zwie ńczeniu. 10. Kościół p.w. św. Bartłomieja w Niedzicy. Elementy gotyckiej architektury świadcz ą o tym, że kamienny ko ściół niedzicki powstał w pierwszej połowie XIV wieku. Pewnej rozbudowy świ ątyni dokonano te ż u schyłku XV wieku. Budowla zachowała swoj ą pierwotn ą brył ę i rzut poziomy. Ko ściół jest jednonawowy, z prezbiterium w ęż szym i ni ższym od nawy, wielobocznie zamkni ętym. Mury nawy i prezbiterium wzmacniaj ą szkarpy. Do północnej ściany korpusu ko ścioła przylega zakrystia oraz kaplica Matki Boskiej Bolesnej z 1745 roku. Obecna wie ża w stylu neogotyckim została dobudowana dopiero w 1912 roku. W prezbiterium zachowało si ę sklepienie żebrowe, dwuprz ęsłowe: prostok ątne prz ęsło krzy żowo – żebrowe i prz ęsło o rysunku półgwiazdy z trójbocznym zamkni ęciem od wschodu. Sklepienie ozdabiaj ą rze źbione zworniki - kopia herbu Berzewiczych (kozioł wspi ęty na tylnych nogach mi ędzy sło ńcem a ksi ęż ycem), oraz kompozycja pi ęciu rozet. Z gotyckich elementów architektury zachowały si ę równie ż: okna o wystroju ostrołukowym na nich maswerki z laskowaniem i rozetami trój- i czterolistnymi, natomiast w południowej ścianie nawy widnieje gotycki portal kamienny zamknięty profilowanym ostrołukiem. Wn ętrze świ ątyni zachowało gotycki ostrołuk t ęczy dziel ącej naw ę od prezbiterium. 11. Kaplica św. Michała Archanioła w Niedzicy. Kaplica pochodzi z XVII wieku. Jest to obiekt murowany z czworobocznym prezbiterium i o śmioboczn ą naw ą, kryta gontowym dachem piramidalnym, zako ńczonym kul ą. Stanowi cenny przykład regionalnego budownictwa sakralnego z okresu baroku. 12. Kaplica św. Rozalii w niedzicy. Kaplica pochodzi z XVIII w. Jest to obiekt murowany z kwadratow ą naw ą i wielobocznie zamkni ętym prezbiterium, przykryta sklepieniem 44 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
kolebkowym z lunetami. Kaplica stanowi przykład regionalnego budownictwa sakralnego z okresu baroku. 13. Cmentarz rodziny Salamonów w Niedzicy-Zamku. Cmentarz powstał w 1936r. I jest miejscem pochówku byłych wła ścicieli Zamku – węgierskiej rodziny Salamonów. Najstarszy Nagrobek pochodzi z 1914r. Cmentarz zajmuje powierzchni ę ok. 0,5 ha i znajduj ą si ę na nim obecnie trzy nagrobki wolnostoj ące, których stan zachowania jest dobry. Cmentarz poło żony jest na kraw ędzi lasu, tu ż za dawnym sadem zamkowym na stoku wzgórza Tabor. 14. Zamek Dunajec w Niedzicy-Zamku. Zamek jest średniowieczn ą warowni ą znajduj ąca si ę na prawym brzegu Zbiornika Czorszty ńskiego. Budowla została wzniesiona najprawdopodobniej w pocz ątkach XIV w. przez węgierskiego kolonizatora ziem granicznych Rykolfa Berzeviczego ze Str ąż ek, prawdopodobnie na miejscu wcze śniejszej budowli obronnej. W okresie średniowiecza i pó źniej na uposa żenie wła ścicieli zamku składały si ę dobra wchodz ące w skład Zamagurza. 15. Zespół gospd. zamku – spichlerz, kurnik, figura przydro żna. 16. Dawna stanica graniczna w Niedzicy-Zamku. Obiekt drewniany o konstrukcji zr ębowej oparty na planie wydłu żonego prostok ąta z dwiema trój kwadratowymi loggiami w elewacji frontowej. Budynek kryty czterospadowym dachem krytym gontem. Obiekt stanowi cenny przykład architektury stanic i wartowni przygranicznych. 17. Budynek le śniczówki w zespole zamkowym w Niedzicy-Zamku. 18. Kościół drewn. p.w. św. El żbiety w Trybszu. Dokładny czas powstania drewnianego ko ścioła nie jest znany: zbudowano go prawdopodobnie w drugiej połowie XVI lub pierwszej połowie XVII w. Kiedy na pocz ątku XX w. wzniesiono nowy murowany ko ściół, drewniany popadł w ruin ę. W 1924 r. rozebrano ko ścieln ą wie żę izbicow ą i krucht ę. Na szcz ęś cie w latach 30. XX w. dostrze żono unikalny charakter zdobi ących wn ętrze ko ścioła malowideł i wykonano prace zabezpieczaj ące. W latach powojennych ko ściół gruntownie odrestaurowano i kilkakrotnie poddano zabiegom konserwatorskim .Ko ściół jest niewielki, drewniany, jednoprzestrzenny z wydłu żonym, trójbocznie zamkni ętym prezbiterium. Dach i ściany pokryte s ą gontem. Całe wn ętrze ko ścioła zdobi ą malowane barwne sceny biblijne, wizerunki świ ętych oraz elementy architektoniczne i ro ślinne. Przedstawienia skomponowano w dwóch pasach obiegaj ących wn ętrze, rozdzielonych malowanym gzymsem z napisami i zwie ńczonych malowanym fryzem. W górnej partii ścian poszczególne przedstawienia rozdzielone s ą malowanymi kolumnami. Na głównej ścianie prezbiterium w centrum widoczny jest Moj żesz z tablicami i Aaron z gał ązk ą, po prawej 45 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
stronie św. Jan Kanty i św. Piotr, a po lewej św. Stanisław ze Szczepanowa i patronka ko ścioła, św. El żbieta W ęgierska. Południow ą ścian ę prezbiterium i nawy zajmuje rz ąd wizerunków Apostołów. W dolnej cz ęś ci ścian ukazani s ą czterej Ojcowie Ko ścioła oraz cz ęś ciowo zatarta scena pasyjna z kl ęcz ącym Chrystusem i narz ędziami M ęki. Istotnym elementem dziedzictwa kulturowego Gminy jest równie ż kultura ludowa, która zachowała si ę do dnia dzisiejszego w wielu płaszczyznach życia mieszka ńców Gminy. W jej skład wchodzi: Obrz ędowo ść ludowa która ukształtowała si ę pod wpływem pierwotnych kultów i towarzy- sz ących im wierze ń si ęgaj ące czasów poga ńskich oraz chrze ścija ństwa, które z czasem zdomino- wało światopogl ąd ludowy. Rok obrz ędowy z czasów przed chrystianizacj ą dzielił si ę na poszcze- gólne etapy, cykle wegetacyjne zwi ązane z porami roku. Były wi ęc świ ęta zimowe, wiosenne, let- nie i jesienne. W ka żdym z tych czterech okresów pewn ą cz ęść obrz ędów po świ ęcano kultowi zmarłych, wegetacji ro ślin i płodno ści oraz zapewnieniu szcz ęś cia i dobrej woli. Człowiek żyj ący w otoczeniu przyrody obserwował j ą wraz z towarzysz ącymi jej zjawiskami. Bliski z ni ą kontakt umo żliwiał mu gł ębsze jej poznanie. Starał si ę na podstawie swoich własnych spostrze żeń wysu- wa ć wnioski, przewidywa ć zbiory plonów, od których zale żał poziom życia całej rodziny. W ob- rz ędach kryje si ę te ż wiele tajemniczo ści. Człowiek cz ęsto posługiwał si ę magi ą, chc ąc przez to zabezpieczy ć swoje mienie, zdrowie i pomy ślno ść . Posiadanie ziemi było wyznacznikiem zamo ż- no ści oraz dobrobytu we wsi. A co najwa żniejsze, decydowało o pewnych przywilejach z tytułu bycia bogatym gazd ą. Wpływało na pozycj ę i szacunek we wsi, a tak że stałe miejsce w ławie ko- ścielnej lub stanie tylko w przedsionku za ławkami. Wiele zwyczajów po dzi ś dzie ń jest kultywo- wane przez mieszka ńców Gminy. Jednym z ciekawszych jest zwyczaj ogrywania moji w czasie Zielonych Świ ątek. W gwarze słowo moj oznacza modrzew. Przed Zielonymi Świ ątkami wieczorem z soboty na niedziel ę kawa- lerzy stawiaj ą moje przed domem dziewczyn. W Niedzicy na t ę okoliczno ść przeznaczane s ą świerki z tak zwanej przecinki. Natomiast w Kacwinie moje zostały zast ąpione olszyn ą. Z kolei w Łapszance, Trybszu i Falsztynie stra żacy obchodz ą wie ś z jednym iglastym drzewkiem. Rozpocz ęcie obchodu wsi zaw- sze ma miejsce przy ko ściele gdzie młodzie ńcy śpiewaj ą pie śń na cze ść Matki Bo żej. Nast ępnie kawalerzy z muzyk ą przychodz ą na podwórko, gdzie panna musi zata ńczy ć z chłopakiem obok swojego moja. Zwyczaj ten nie jest kultywowany we wszystkich spiskich wioskach. Zupełnie od- mienna forma ogrywania maji wyst ępuje w Łapszach Ni żnych gdzie dwóch kawalerów przebiera si ę za par ę cyganów nios ących ze sob ą koszyk i popk ę, czyli lalk ę. Przebiera ńcy odwiedzaj ą Łap- szan prosz ąc ich o datki. Ka żdy gospodarz daje im zapłat ę w postaci jajek lub datki pieni ęż ne. 46 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Tradycyjny strój ludowy obecnie zakładany jest głównie przez zespoły regionalne a przez mieszka ńców zakładany jest jedynie w czasie świ ąt i na ró żne uroczysto ści. Strój spiski cechuje imponuj ące bogactwo zdobie ń i haftów, atrakcyjno ść i pomysłowo ść kroju, dopracowanie szczegółu, ciekawa kolorystyka oraz funkcjonalno ść . Ubrania dawniej szyto z sukna domowej roboty b ądź samodziałowego płótna lnianego. W środowisku wiejskim wyprawia- no tak że skóry owcze na serdaki (dlatego najstarsze z nich były białe ze skór niebarwionych) oraz wykonywano kierpce z naturalnej świ ńskiej skóry, tzw. „spyrcoki”, noszone jeszcze do 1905 roku (buty wysokie czarne z cholewami dawniej nosili tylko najbogatsi gazdowie). Strój noszony przez mieszka ńców Gminy wykazuje wpływy wielu grup etnicznych tu zamieszkuj ących. Wszak na przestrzeni dziejów stykały si ę tu obok polskich wpływy w ęgierskie i niemieckie, a tak że wołoskie. Ka żda z tych kultur posiadała odr ębne cechy, które przenikały si ę w ci ągu kilkuset lat tworz ąc barwn ą mozaik ę stylów i upodoba ń. Wpływy w ęgierskie zaznaczyły si ę przede wszystkim w na- zewnictwie np. gombos to guzik, borytasy – pętlowe ozdoby spodni (wyst ępuj ące m.in. w Łap- szach Ni żnych), zdobnictwie zarówno stroju m ęskiego jak i kobiecego, oraz na kroju np.w m ęskich kapeluszach filcowych zwanych „w ęgierskimi”– o szerokim do góry wywini ętym rondzie. Na strój kobiecy składaj ą si ę: koszula bawełniana z r ękawami długimi lub krótkimi, spódnica zwana „kanai fosk ą”, zapaska, gorset zwany „lajbikiem” i buty. Kanafoski uszyte s ą z czerwonego materiału tka- nego w cienkie pr ąż ki.W zale żno ści od układu pr ąż ków kanafoska nosi naw ę „bioło”, „miysano” lub „cy ńcowo”, czyli t ęczowa. Do spódnicy nosi si ę białe bufiaste koszule i gorset zwany lajbikiem, który szyty jest z aksamitu, tybetu lub delinu. Spódnice wykonane s ą z wełny, adamaszku śtofu, a nawet z atłasu. Nazywane s ą one kartonk ą, kidlem lub sukni ą. Na wierzch kobiety nakładaj ą fartu- chy z ciemnego materiału, a w czasie świ ąt i uroczysto ści – białe, haftowane lub wyko ńczone ko- ronk ą, zapaski. U m ęż atki włosy musz ą by ć spi ęte w „cub ę”, a na ni ą nakłada si ę chustk ę, która tworzy charakterystyczne wypukło ści. M ęż czy źni nosz ą kamizelki, zwane równie ż lajbikami. Na plecach znajduje si ę haft w postaci siedmiu tulipanów, pod nimi serce i gwiazdki, na przodzie, sy- metrycznie, te ż po siedem tulipanów. M ęż czy źni nosz ą białe koszule z kołnierzami i bufiastymi rękawami, a tak że białe sukniane spodnie, skromnie ozdobione uło żonymi w p ętlice parzenicami, zwanymi borytasami. Na głow ę zakładaj ą kapelusz z wysokim rondem i czerwon ą wst ąż ką. Muzyka i ta ńce ludowe. Stanowi ą one ogromne bogactwo kultury duchowej. Mimo burz- liwych dziejów tej ziemi, zarówno pie śń spiska, jak i taniec przetrwały do współczesno ści dzi ęki pami ęci śpiewaków i muzykantów, przekazuj ącym twórczo ść ludow ą drog ą tradycji ustnej z ojca na syna. W 2007 roku ukazała si ę wa żna publikacja pt.: „Zbiór pie śni ludowych „Zamagurza Spi- skiego”, z podziałem na pie śni obrz ędowe, taneczne z tradycyjnymi nazwami, przy śpiewki i pie śni ró żne - powszechne, wydana przez Stowarzyszenie Rozwoju Spisza i Okolicy w Łapszach Ni żnych 47 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Pie śni ludowe tego rejonu wykazuj ą charakterystyczn ą cech ę: jest ni ą wariantowo ść (czyli wyst ępowanie ró żnych wersji tej samej pie śni), wynikaj ąca zapewne z „modyfikacji” melodii pod- czas ustnego przekazu dokonywanego na przestrzeni czasu. Jest ona równie ż świadectwem inwen- cji twórczej wykonawców, którzy nie powielaj ą melodii, lecz wprowadzają rozmaite zmiany w warstwie rytmicznej b ądź melodycznej, ubogacaj ąc dan ą pie śń . Drug ą cech ą charakterystyczn ą pie śni regionu jest ł ączenie ró żnej tre ści tzw. śpiywonek z t ą sam ą nut ą – melodi ą. Ma ono miejsce w przypadkach, gdy budowa tekstu odpowiada strukturze metrorytmicznej melodii tj. głównie w grupie krótkich, dwu wersowych zwrotek, które jako przy śpiewki s ą cz ęsto wykonywane np. w trakcie wesela. Szczególnie bogato reprezentowana jest grupa pie śni obrz ędowych, a zwłaszcza pie śni zwi ązane z obrz ędowości ą weseln ą. W tej ostatniej rola pie śni jest nadrz ędna, bowiem wy- znacza kolejno ść rytuału weselnego i ści śle wi ąż e si ę z tymi go ści weselnymi, którzy pełni ą funk- cje obrz ędowe na weselu. Warto równie ż zwróci ć uwag ę na pie śni bo żonarodzeniowe oraz pasto- rałki, w których struktura pi ęciowersowa z tzw. klauzul ą wersow ą (pi ąty wers nie rymuj ący si ę i skrócony) wskazuje na pozostało ść formy średniowiecznej formy religijnej w XV wieku. Je śli cho- dzi o pie śni taneczne, to stanowi ą one najliczniejsz ą grup ę, w której znamienne s ą zwłaszcza ta ńce z nazw ą własn ą. Najbardziej charakterystyczne s ą spiskie polki i czardasze. Polka zawsze poprze- dzana była przy śpiewk ą przed muzyk ą, która jej wskazywała jaka melodia ma by ć zagrana. Spiski czardasz to jeden z najbardziej znanych ta ńców na obszarze Spisza po obu stronach granicy pa ń- stwa. Szczyt jego popularno ści nast ąpił na pocz ątku lat 70. XX wieku. Obecnie w całym regionie Spisza, czardasz wykonywany jest do melodii, granej pierwszy raz w tempie wolnym, nast ępnie raz lub dwa razy w tempie szybkim. W niektórych miejscowo ściach np.: w Niedzicy, Dursztynie, Fry- dmanie w latach 80-tych, czasem sami chłopcy ta ńczyli czardasza z elementami tanecznymi nawi ą- zuj ącymi do folkloru słowacko-węgierskiego. Gwara, któr ą posługuje si ę ludno ść zamieszkuj ąca teren Gminy Łapsze Ni żne nazywana jest gwar ą spisk ą, któr ą j ęzykoznawcy zaliczaj ą do gwar małopolskich. Używana jest na obszarze pomi ędzy rzek ą Białk ą, Dunajcem a Magur ą Spisk ą, w regionie podta- trza ńskim (okolice Kie żmarku na Słowacji) oraz w dolinie Popradu w okolicach Starej Lubowni na Słowacji. Bogactwem spiskiej mowy jest jej ró żnorodno ść , maj ąca swoje źródło w dziejach Spisza i będąca zapewne wynikiem odmiennej na przestrzeni wieków przynale żno ści pa ństwowej na terenie Spisza polskiego. Na polskim Spiszu znajduje si ę czterna ście wsi, a w ka żdej z nich s ą widoczne ró żnice w nazewnictwie, fonetyce, w sposobie akcentowania wyrazów. Poszczególne słowa i ich odmiana w Dursztynie cz ęsto nie pokrywaj ą si ę z tymi samymi okre śleniami w Niedzicy. Archaizm podhala ński charakteryzuj ący j ęzyk w Nowej Białej, Krempachach, Czarnej Górze, Rzepiskach i 48 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Kacwinie jest obcy mieszka ńcom Niedzicy, Łapsz czy Jurgowa. Jedni podaj ą, że ich gwara jest śpisko i „cisto”, a inni, że ich gwara jest „cysto”. Tego typu zró żnicowanie gwary pojawia si ę na- wet w s ąsiaduj ących ze sob ą wsiach spiskich, a mieszka ńcy cz ęsto rozpoznaj ą si ę po mowie, która sugeruje miejsce ich pochodzenia. Przykładowo, przedmiot codziennego u żytku jakim jest talerz, w Łapszach Ni żnych b ędzie si ę nazywał taniorek, w Niedzicy talorek, a w Łapszach Wy żnych śajbi- cek. Spódnic ę w Kacwinie nazw ą kartunka, we Frydmanie - burka, natomiast w Niedzicy - kidel. Innym charakterystycznym przykładem dowodz ącym niejednolito ści spiskiej mowy jest słowo wszystko, które frydmanianie okre ślaj ą: śićko, niedziczanie - fśićko, a mieszka ńcy Łapsz Wy żnych - sy ćko. Potwierdzenie „tak” w 12 wioskach brzmi hej, zaś w Kacwinie i we Frydmanie - haj. Jedn ą z charakterystycznych cech spiskiej gwary jest występowanie mazurzenia, czyli wymowa spółgło- sek cz, sz, ż, d ż jako c, s, z, dz np. syska (szyszka), zyto ( żyto), cosnyk (czosnek), sc ęś liwe (szcz ę- śliwe), jesce (jeszcze). W niektórych miejscowo ściach m.in. Kacwinie zachował si ę ciekawy archa- izm gwarowy, który mo żna usłysze ć w wymowie słów np: siba (szyba), rozicka (ró życzka), zito (żyto), cisło (czysto), kosik (koszyk), siscy (wszyscy). Najbardziej charakterystyczn ą fonetyczn ą cech ą gwary spiskiej, która wyró żnia j ą od pozo- stałych gwar południowo-małopolskich jest przej ście wygłosowe –ch na –f np. mówi si ę w nogaf (nogach), daf (dach), grof (groch), chodziyłef po wysokif goraf (chodziłem po wysokich górach), na wirf (na wierzch). Z istotnych wła ściwo ści morfologicznych gwary spiskiej podkre śli ć nale ży wyst ępowanie ko ńcówki –ym dla pierwszej osoby liczby pojedynczej czasu tera źniejszego, np.: piecym (piek ę), ucym (ucz ę), nie załujym (nie żałuj ę), oraz nawi ązuj ące do gwar s ądeckich ko ńcówki –ma, -me dla pierwszej osoby liczby mnogiej czasu tera źniejszego np.: piecyme (pieczemy), jadyma / jadyme ( jedziemy). Od XIII wieku Spisz nale żał do Korony W ęgierskiej, co sprawiło, że w słownictwie górali spiskich s ą pewne wpływy słownictwa w ęgierskiego w postaci madziaryzmów np.: lawor - miedni- ca (w ęg. láwor), galer -kołnierz (w ęg. galler), kiefa -szczotka do podłogi (w ęg. kefe). Du ży wpływ na ukształtowanie si ę gwary spiskiej miał j ęzyk niemiecki. S ąsiedztwo górali spiskich z Niemcami, liczne kontakty handlowe z zamo żnymi miasteczkami spiskimi oraz z przybywaj ącymi na te tereny rzemie ślnikami narodowo ści niemieckiej spowodowały, że w gwarze spiskiej znajdziemy wiele germanizmów, np.: hantlagier - pomocnik murarza (niem. Der Handlanger), waserwoga – poziomi- ca budowlana (niem.die Wasserwaage), śtok - dom pi ętrowy, pi ętro (niem. Der Stock). Wraz z nabywanymi fabrycznymi materiałami i dekoracjami do ubra ń, przenikały nowe na- zwy, które z czasem rozpowszechniły si ę w śród mieszka ńców Spisza, np.: biglajz - żelazko do pra- sowania na wkład w ęglowy (niem. das Bügeleisen), śtikieraj - ozdobna, bawełniana koronka (niem. 49 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Die Stickerei), śtof – cienka wełenka na ubrania (niem. der Stoff), śnuptylka -chusteczka do nosa (niem. Das Schnupftuch), holstuf - szalik (niem. das Halstuch). Wpływy słowackie w gwarze spiskiej widoczne s ą w fonetyce (zamiana r – rz, np.: „zruca- jom”– zrzucaj ą, „wrucały” - wrzucały oraz h – g np.: „hrubse”- grubsze), morfologii (obecno ść ko ńcówek –ym, -me w pierwszej osobie liczny pojedynczej i mnogiej czasu tera źniejszego) oraz w słownictwie, np.: cisło - numer, topanki - obuwie, sandały, naozoj - naprawd ę, cudok – dziwak.
5.3 Zabytki objęte prawnymi formami ochrony na terenie Gminy Łapsze Niżne Zgodnie z zapisami Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami formami ochrony zabytków s ą: • wpis do rejestru zabytków; • uznanie za pomnik historii; • utworzenie parku kulturowego; • ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego. Na terenie Gminy Łapsze Ni żne znajduj ą si ę nast ępuj ące obiekty wpisane do rejestru zabytków woj. małopolskiego. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków przedstawiony został w zał ączniku nr 1. W obowi ązuj ącym m.p.z.p. Gminy Łapsze Ni żne zatwierdzonym Uchwał ą Nr XXXVIII- 210/2006 Rady Gminy Łapsze Ni żne z dnia 27 kwietnia 2006 wyznaczone zostały nast ępuj ące strefy ochrony konserwatorskiej: • strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej „A” oznaczon ą na rysunku planu symbolem 1KR wokół obiektów wpisanych do rejestru zabytków woj. małopolskiego i wyznaczone s ą wokół nast ępuj ących obiektów: 1. Falsztyn - zespó ł dworski; 2. Frydman - zespół dworu obronnego (kasztelu); 3. Frydman - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Stanisława Biskupa; 4. Kacwin -zespół kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych; 5. Trybsz - kościół p.w. św. Elżbiety, drewniany, z 1567 roku; 6. Łapsze Ni żne -zespół kościoła św. Kwiryna; 7. Niedzica-Zamek - zespół zamkowy, Zamek Dunajec ; 8. Niedzica-Zamek - stary cmentarz Salamonów;
50 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
9. Niedzica-Zamek - stanica graniczna; 10. Niedzica – barokowa kaplica św. Michała Archanioła z XVII w.; 11. Niedzica – barokowa kaplica św. R ozalii, z XVIII w.; 12. Niedzica - zespół kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja; • strefa ścisłej ochrony konserwatorskiej „A” oznaczon ą na rysunku planu symbolem 2KR wokół obiektów wpisanych do gminnej ewidencji obiektów zabytkowych i wyznaczone s ą wokół nast ępuj ących obiektów: 1. Łapsze Wy żne - ko ściół parafialny p.w. św. Piotra i Pawła, murowany, z 1760 r. • strefa ochrony konserwatorskiej „B” (otuliny), ustalon ą dla obiektów i zespołów wpisanych do rejestru zabytków, oznaczon ą na rysunku plany symbolem 1a KR i wyznaczone s ą wokół nast ępuj ących obiektów: 1. Frydman - obejmuje teren piwnic i pawilonów, mi ędzy działk ą dworu, potokiem Przykopa, drogami wiejskimi od wschodu i zachodu oraz działk ą o środka zdrowia i biblioteki ; 2. Frydman – obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła parafialnego p.w Stanisława Biskupa tj. teren tzw. „nawsia” z zespołem plebani; 3. Kacwin - obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła parafialnego p.w. Wszystkich Świ ętych oraz sąsiaduj ącej zabudowy u żyteczno ści publicznej (organistówka, szkoła, plebania), mies zkalnej i zagrodowej wzdłuż ul. Św. Anny i Kościelnej i potoku Kacwinianka; 4. Łapsze Ni żne - obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła św. Kwiryna: teren mi ędzy drog ą gminn ą (ul. Jana Pawła II) a potokiem Łapszanka, wraz z sąsiaduj ącą zabudow ą użyteczno ści publicz nej (przedszkole); 5. Niedzica-Zamek/Niedzica - obejmuje otoczenie zespołu zamkowego i stanicy granicznej oraz barokowej kaplicy św. Michała Archanioła z XVII w., tj. teren dawnej osady Podzamcze i od południa stok do drogi do Niedzicy – Wsi; 6. Niedzica – obejm uje otoczenie barokowej kaplicy św. Rozalii, z XVIII w.; 7. Niedzica - obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła parafialnego p.w. św. Bartłomieja tj.: teren mi ędzy drog ą gminn ą (ul. 3-go Maja) a potokiem Niedziczanka do mostu na potoku; 8. Trybsz - obejmuje otoczenie ko ścioła p.w. św. El żbiety, drewnianego, z 1567 roku tj.: teren mi ędzy drog ą powiatow ą (ul. Św. El żbiety) od północy a drog ą wiejsk ą od południa. • stref ę ochrony konserwatorskiej „B” (otuliny), ustalon ą dla obiektów wpisanych do ewidencji zabytków oznaczon ą na rysunku plany symbolem 2a KR; 1. Falsztyn - obejmuje teren cmentarza Jungenfeldów z lat 1890 – 1933 oraz teren a ż do drogi powiatowej D ębno – Niedzica; 2. Łapsze Wy żne - obejmuje otoczenie zespołu ko ścioła parafialnego p.w. św. Piotra i Pawła 51 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
tj.: teren najbli ższego s ąsiedztwa ko ścioła oraz teren szkoły po przeciwległej do ko ścioła stronie ulicy św. Floriana 3. Trybsz - obejmuje neogotycki ko ściół murowany z ok. 1900 roku, obok dzwon z 1629 roku. • strefy nadzoru i ochrony archeologicznej (1 KA) obejmuj ące następuj ące tereny pokrywaj ące si ę z wymienionymi strefami ochrony konserwatorskiej (oznaczonymi na rysunku planu symbolami 1 KR i 2 KR): 1. miejsce nad potokiem zwane „Ko ścielisko” w miejscowo ści Falsztyn.
5.4 Zabytki uj ęte w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Łapsze Ni żne
Zgodnie z art. 19 Ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędnia si ę, w szczególno ści ochron ę zabytków nieruchomych, znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków oraz istnieje obowi ązek uwzgl ędniania ochrony zabytków nieruchomych znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego. Ponadto gminna ewidencja zabytków jest podstaw ą do sporz ądzenia programów opieki nad zabytkami. Wykaz obiektów uj ętych w gminnej ewidencji obiektów zabytkowych Gminy Łapsze Ni żne przedstawiony został w zał ączniku nr 2.
5.5 Zabytki o najwyższym znaczeniu dla Gminy Łapsze Niżne Do najwarto ściowszych zabytków znajduj ących si ę na terenie Gminy Łapsze Ni żne nale żą w szczególno ści wszystkie obiekty (ł ącznie 19 obiektów) wpisanych do rejestru zabytków woj., małopolskiego. Na szczególn ą ochron ę oraz uwag ę zasługuj ą równie ż niektóre obiekty uj ęte w Gminnej ewidencji zabytków: • Obiekt Domu Ludowego w Łapszach Ni żnych (nr kart ewid. 28/1179) ; • Dawna Szkoła w Łapszach Ni żnych (nr karty ewid. 29/1179) ; • Budynek plebanii w Łapszach Ni żnych (nr karty ewid. 3/1179) ; • Kaplica cmentarna we Frydmanie (nr karty ewid. 194/1179) ; • Ko ściół pw. Św. El żbiety (murowany) w Łapszach Wy żnych (nr karty ewid. 123/1179) ; • Cmentarz Jungenfeldów w Falsztynie (nr karty ewid. 157/1179) ; • Ko ściół pw. Serca Pana Jezusa na Łapszance (nr karty ewid. 94/1179) ;
52 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• Budynek przedszkola w Niedzicy (nr karty ewid. 270/1179) ; • Budynek tzw. „Dworu z Grywałdu” (nr karty ewid. 306/1179) ; • Dawna stra żnica graniczna w Kacwinie ; • Budynek domu ludowego w Kacwinie.
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Gminy Łapsze Niżne. Analiza Szans i zagrożeń W celu wła ściwej oceny stanu dziedzictwa kulturowego znajduj ącego si ę na terenie Gminy Łapsze Ni żne oraz w celu oceny mo żliwo ści samorz ądu w zakresie ochrony dziedzictwa kulturo- wego wła ściwym jest przeprowadzenie analizy SWOT Jest to metoda diagnozy sytuacji w tym przypadku zasobów kulturowych Gminy. Nazwa techniki pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: S - Strengths - Silne strony, siły, atuty ZASOBY WEWN ĘTRZNE W - Weaknesses - Wady, słabo ści, słabe strony ZASOBY WEWN ĘTRZNE O - Opportunities - Okazje, mo żliwo ści,szanse OTOCZENIE GMINY T - Threats - Trudno ści,zagro żenia OTOCZENIE GMINY Technika ta oceniaj ąca zarówno wewn ętrzne, jak i zewn ętrzne czynniki, mog ące mie ć wpływ na powodzenie programu opieki nad zabytkami, stanowi u żyteczne narz ędzie prowadz ące do dokonania analizy zasobów kulturowych oraz okre ślenia priorytetów niniejszego programu. W celu uzyskania jasnej analizy traktuje si ę atuty i słabe strony jako czynniki wewn ętrzne na które mamy wpływ, a okazje i zagro żenia jako czynniki zewn ętrzne, znajduj ące si ę w otoczeniu bli ższym i dalszym na które nie mamy wpływu.
ANALIZA SWOT
MOCNE STRONY SŁABE STRONY • atrakcyjne poło żenie gminy, sprzyjaj ące • zaniedbania w zakresie stanu technicz- rozwojowi turystyki; nego wielu obiektów wpisanych do gminnej • wysokie walory przyrodnicze i krajobra- ewidencji zbytków; zowe; • słabe zrozumienie społeczne dla proble- • zachowane charakterystyczne elementy matyki ochrony zabytków; krajobrazu kulturowego (liczne zabytki i układy • samowole budowlane oraz niewła ściwie przestrzenne zabudowy i rozłogu pól); prowadzone remonty obiektów zabytkowych
53 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• bogaty folklor ludowy kultywowany do będących własno ści ą prywatn ą; chwili obecnej przez mieszka ńców; • brak środków w bud żecie gminy na • cenne i warto ściowe obiekty wpisane do wspieranie działa ń z zakresu konserwacji zabyt- rejestru zabytków; ków; • posiadanie przez gmin ę ewidencji zabyt- • brak popularyzacji wiedzy o warto ści ków; chronionych obiektów oraz idei ochrony zabyt- • utrzymane w dobrym stanie i konser- ków; wowane na bie żą co obiekty sakralne; • niedostateczne środki na badania • liczne szlaki turystyczne znajduj ące si ę (architektoniczne, archiwalne), które na terenie gminy; powinny stanowi ć podstaw ę do wła ściwego • przygraniczne poło żenie gminy; post ępowania w u żytkowaniu i zagospodarowa- • działalno ść organizacji samorz ądowych; niu obiektów zabytkowych. • biegn ące przez teren gminy szlaki kultu- rowe – szlak architektury drewnianej, transgra- niczny szlak gotycki; • atrakcyjna oferta turystyczna; • organizowane imprezy kulturalne o za- si ęgu regionalnym kultywuj ące lokalne trady- cje; • rozwini ęta współpraca z gminami part- nerskim. SZANSE ZAGRO ŻENIA • pozyskiwanie wsparcia finansowego ze źródeł • degradacja krajobrazu kulturowego zewn ętrznych, w tym unijnych na prace poprzez wprowadzanie elementów nowej konserwatorskie zabytków ; zabudowy dysharmonizuj ącej z lokalnym • zwi ększenie promocji zasobów kulturowych i krajobrazem ; przyrodniczych gminy; • zmiany w układach ruralistycznych • wzrost liczby turystów odwiedzaj ących gmin ę; • wzrost świadomo ści mieszka ńców w zakresie zwi ązane z now ą zabudow ą i podziałem poprawy estetyki poszczególnych miejscowo ści ; gru ntów; • wzrost poszanowania dla obiektów • niewła ściwe działanie inwestycyjne lub posiadaj ących walory historyczne ; ich brak, przyczyniaj ące si ę do dalszej • zachowanie to żsamo ści regionalnej degradacji obiektów zabytkowych ; mieszka ńców ; • niezbyt skuteczna egzekucja prawna w • tworzenie systemu informacji turystycznej
54 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE oraz jednolitej identyfikacji wizualnej obiektów zakresie samowoli budowlanych oraz zabytkowych ; dewastacji zabytków i środowiska ; • uwzgl ędnienie zagadnień z zakresu ochrony • niewła ściwa polityka w zakresie zabytków w programach pro rozwojowych gminy ; promocji zabytków, wi ążą ca si ę np. z nadmiern ą • wykorzystanie walorów przyrodniczych i komercjalizacj ą; zasobów ku lturowych dla rozwoju turystyki; • rozwój i wzrost skuteczno ści działa ń • zanik tradycji i to żsamo ści regionalnych ; edukacyjnych przybli żaj ących dzieje gminy oraz • problemy zwi ązane z obecno ści ą działa ń w kierunku posza nowania zabytków; mniejszo ści etnicznych ; • kreowanie nowych obszarów i produktów • degradacja krajobrazu i przestrzeni turystycznych w oparciu o atrakcyjny sposób publicznej poprzez m.in. wielkogabarytowe, zagosp odarowania obiektów zabytkowych; agresywne reklamy, tymczasowe obiekty • rozwój inicjatyw lokalnych i organizacji handlowe w miejscach o du żej ekspozycji pozarz ądowych; • poprawa dost ępno ści do zabytków przez krajobrazowej. wprowadzanie nowoczesnych, bazuj ących na technologiach internetowych systemów informacji turystycznej; • poprawa estetyki przestrzeni publicznych.
7. Zało żenia programowe Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Ni żne
CEL NR 1 Priorytetowe traktowanie obszarów cennych kulturowo w polityce przestrzennej gminy. PRIORYTETY DZIAŁANIA
- wprowadzenie zada ń słu żą cych opiece nad - aktualizacja poszczególnych dokumentów zabytkami do Strategii Rozwoju Gminy oraz - dbało ść o wł ączenie ochrony dziedzictwa innych dokumentów strategicznych kulturowego do tre ści dokumentów powiązanych z polityk ą przestrzenn ą gminy
- stworzenie i wprowadzenie zasad ochrony - uwzgl ędnianie postulatów z dziedziny oc hrony dziedzictwa kulturowego w miejscowych dziedzictwa kulturowego w przypadku planach zagospodarowania przestrzennego uchwalania nowych miejscowych planów zagospodarowania oraz w przypadku wprowadzania zmian do miejscowych planów
55 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
zagospodarowania przestrzennego ; - wprowadzenie jednolitej polityki dotycz ącej obiektów zabytkowych ; - dąż enie do zachowania ładu przestrzennego w ramach istniej ących jednostek osadniczych
- stworzenie Lokalnego Programu Rewitalizacji - opracowanie dokumentu ze szczególnym oraz uwzgl ędnianie w nim priorytetów ochrony uwzgl ędnieniem walorów kulturowych gminy zabytków
CEL NR 2 Wykorzystanie zasobów i walorów krajobrazu kulturowego gminy w celu rozwoju turystyki. PRIORYTETY DZIAŁANIA
- wprowadzenie na terenie gminy - identyfikacja najcenniejszych zabytków ; zintegrowanego systemu informacji wizualnej - opracowanie jednolitego systemu oznacze ń; dotycz ącej zasobu i walorów dziedzictwa - odpowiednie wyeksponowanie najcenniejszych kulturowego, w odniesieniu do najcenniejszych zabytków przestrzeni (krajobrazów), miejsc (punktów widokowych i pami ątkowych), obiektów (parki, cmentarze, budowle, zespoły)
- włączenie gminy w mi ędzynarodowe i krajowe programy oraz szlaki turystyczne promuj ące - przy współpracy z gminami s ąsiednimi i zabytki partnerami z kraju i zagranicy
- opracowanie mapy ukazuj ącej zasoby i walory gminnego krajobrazu kulturowego na tle walorów przyrodniczych i atrakcji turystycznych; udost ępnienie mapy w siedzibie urz ędu i w siedzibach prowadzonych przez niego organów (dom kultury, Gminna Biblioteka Publiczna)
- przygotowanie i druk folderów promuj ących - wraz z udziałem w targach, konferencjach b ądź walory krajobrazowe (zabytkowe i przyrodnicze) programach mi ędzygminnych terenów gminy
56 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
- inicjowanie, wspieranie i udzielanie pomocy - przy wykorzystaniu środków krajowych i (organizacyjnej, rzeczowej i finansowej) przy Unijnych tworzeniu nowoczesnych multimedialnych ekspozycji (stałych i czasowych) po świ ęconych regionalnemu dziedzictwu kulturowemu
-współpraca z mediami regionalnymi w zakresie - działania marketingowe w celu zwi ększenia promocji walorów dziedzictwa kulturowego liczby turystów odwiedzaj ących gmin ę; - działania marketingowe w celu zwi ększenia liczby inwestorów
CEL NR 3 Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz zwi ększenie zasobów kulturowych
PRIORYTETY DZIAŁANIA - bie żą ca aktualizacja gminnej ewidencji zabyt- - monitoring zasobu zabytków w gminnej ewi- ków dencji zabytków; -przeprowadzenie inwentaryzacji cennych kul- turowo obiektów małej architektury znajduj ą- cych si ę na terenie gminy (krzy że, kapliczki przydro żne, miejsca pami ęci)
- okresowe przegl ądy zabezpiecze ń obiektów - opracowanie programu ochrony zabytków na zabytkowych zgodnie z Gminnym wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji programem ochrony zabytków na wypadek kryzysowych; konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych - okre ślenie procedur przeciwdziałania zagro żeniom
- współpraca z gminami o ściennymi przy - identyfikacja wspólnych celów w Programie realizacji przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony Opieki nad Zabytkami; dziedzictwa kulturowego - realizacja wspólnych przedsi ęwzi ęć promuj ących najcenniejsze walory regionu - poprawa dost ępno ści do poszczególnych - odpowiednie oznakowanie na drogach i
57 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE obiektów zabytkowych szlakach turystycznych, miejscach lokalizacji obiektów cennych kulturowo; - poprawa jako ści nawierzchni szlaków turystycznych
CEL 4 Bezpo średnie działania na rzecz ochrony oraz eliminacja zagro żeń dla obiektów najcenniejszych kulturowo znajduj ących si ę na terenie gminy
PRIORYTETY DZIAŁANIA - podj ęcie działa ń promocyjnych w celu - prowadzenie na oficjalnej stronie internetowej znalezienia u żytkowników dla gminy oferty inwestycyjnej; zdegradowanych obiektów zabytkowych na - regularna aktualizacja zawarto ści strony terenie gminy internetowej
- podejmowanie działa ń w zakresie ustalenia stanu prawnego nieruchomo ści o nieuregulowa- nym stanie prawnym
- informowanie wła ścicieli obiektów zabytko- - opracowanie broszur informacyjnych; wych o mo żliwo ściach korzystania z progra- - wypracowanie systemu zach ęt w postaci ulg mowych funduszy Wspólnoty Europejskiej na podatkowych dofinansowanie prac konserwatorskich przy zabytkach - interwencja władz gminy przy ra żą cych - współpraca z organami administracji naruszeniach prawa budowlanego publicznej (Starostwo powiatowe, Nadzór (zwłaszcza w zakresie samowoli Budowlany) budowlanych na obszarach obj ętych ochron ą konserwatorsk ą), przy obiektach zabytkowych oraz uj ętych w ewidencji gminnej
CEL 5 Edukacja społecze ństwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego 58 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
PRIORYTETY DZIAŁANIA - popularyzacja idei społecznego opiekuna - przekazanie cz ęś ci odpowiedzialno ści za za- Zabytków bytki lokalnej społeczno ści
- organizacja konkursu dla najlepszego - ufundowanie nagród dla zwyci ęzców użytkownika obiektu zabytkowego, poszczególnych konkursów najładniejszej wsi, gospodarstwa, ogrodu itp.
- obejmowanie przez Wójta patronatem - wykorzystanie zebranych środków zgodnie z honorowym działa ń społecznych, których zało żeniami Programu Opieki nad Zabytkami dochód przeznaczony jest na potrzeby ochrony dziedzictwa kulturowego (zbiórki, akcje społeczne, loterie i inne
- wprowadzenie do systemu edukacji szkolnej - organizacja wyjazdów b ądź wycieczek w i przedszkolnej elementów dotycz ących szczególnie wa żne miejsca regionu ochrony dziedzictwa kulturowego swojego - prezentacje i wystawy promuj ące region regionu
8. Instrumentarium realizacji Programu Ochrony zabytków w Gminie Łapsze Niżne Zbiór zada ń opisanych w Programie ochrony zabytków w gminie Łapsze Ni żne powinien by ć realizowany poprzez wspólne działania władz samorządowych, Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, wła ścicieli oraz zarz ądców obiektów, parafie, organizacje pozarz ądowe i stowarzyszenia, w ramach posiadanych przez te jednostki kompetencji, praw i obowi ązków wynikaj ących z obowi ązuj ących przepisów prawnych. Ze strony Gminy Łapsze Ni żne zadania b ędą wykonywane b ądź wspierane przez gminne jednostki organizacyjne (szkoły, przedszkola, gminne placówki kultury – biblioteka, o środek kultury) oraz wydziały Urz ędu Gminy w ramach zada ń własnych, poprzez istniej ące i planowane instrumenty: • prawne (np. poprzez uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
59 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów o warto ściach artystycznych i zabytkowych, prowadzenie i bie żą ca aktualizacja gminnej ewidencji zabytków, wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewó dzkiego konserwatora zabytków); • finansowe (np. udzielanie dotacji wła ścicielom obiektów na prace remontowe, konserwatorskie i prace budowlane przy zabytkach, środki bud żetowe na zadania własne z przeznaczeniem na remonty i modernizacje zabytków będących własno ści ą gminy, korzystanie z programów uwzgl ędniaj ących dofinansowanie z środków zagranic znych, nagrody, ulgi finansowe); • społeczne (działania stymuluj ące np. w zakresie edukacji, promocji, informacji, działania sprzyjaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami oraz rozwojem turystyki); • kontrolne (m.in. monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego); • koordynacji (m.in. poprzez realizacje projektów i programów dotycz ących ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego).
9. Zasady oceny realizacji Programu Ochrony zabytków Program Ochrony zabytków opracowywany jest na mocy art. 87 ust. 1 i ust. 5 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i jest sporz ądzany na okres 4 lat, a co 2 lata Wójt sporz ądza sprawozdanie z realizacji programu, które przedstawia Radzie Gminy. Sprawozdania z realizacji Programu Ochrony zabytków powinny by ć przekazywane do wiadomo ści Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Sprawozdanie powinno okre śla ć poziom realizacji Programu Ochrony zabytków oraz efektywno ść wykonania planowanych zada ń, w tym m.in. poziom (w % b ądź liczbach). Przyj ętymi kryteriami do oceny realizacji Programu Ochrony zabytków Opieki nad Zabytkami Gminy Łapsze Ni żne s ą: • kwota wydatków bud żetu gminy na ochron ę i opiek ę nad zabytkami; • warto ść finansow ą wykonanych/dofinansowanych prac remontowo – konserwatorskich przy zabytkach; • liczba obiektów poddanych prac om konserwatorskim; • powierzchnia (w %) terenu gminy obj ęta aktualnymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzenne go; • liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych;
60 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• ilo ść utworzonych szlaków turystycznych, rower owych i kulturowych; • liczba szkole ń i imprez zwi ązanych z ochron ą zab ytków i dziedzictwa kulturowego; • liczba osób zatrudnionych w agroturystyce i dziedzinach zwi ązanych z ochron ą zabytków.
10. Źródła finansowania Programu Ochrony zabytków Obowi ązuj ącym wyznacznikiem sposobu finansowania opieki nad zabytkami s ą zasady zawarte w rozdziale 7. ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pó źn. zm.). Ustawowy obowi ązek utrzymania zabytku we wła ściwym stanie, co wi ąż e si ę m.in. z prowadzeniem i finansowaniem przy nim prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych spoczywa na jego posiadaczu, który dysponuje tytułem prawnym do zabytku wynikaj ącym z prawa własno ści, u żytkowania wieczystego, trwałego zarz ądu. W przypadku jednostki samorz ądu terytorialnego, prowadzenie i finansowanie wspomnianych robót jest jej zadaniem własnym. Wszystkie podmioty zobowi ązane do finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków mog ą ubiega ć si ę o ich dofinansowanie ze środków m.in.: • Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Zasady finansowania opieki nad zabytkami okre śla Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zmianami) w art. 71-83. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawiera Rozporz ądzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. Nr 112, poz. 940). Program operacyjny DZIEDZICTWO KULTUROWE realizowany jest w ramach corocznie ogłaszanych priorytetów. Witryna internetowa: http://www.mkidn.gov.pl/. • Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie Ze środków finansowych z bud żetu pa ństwa w cz ęś ci, której dysponentem jest Wojewoda Wielkopolski. Dotacja mo że by ć udzielona na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (art. 74 ustawy ). Witryna internetowa: http://www.wuoz.malopolska.pl/.
61 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego Zgodnie z uchwał ą nr XIII/228/11 Sejmik Województwa Małopolskiego z dnia 28 pa ździernika 2011 r. w sprawie okre ślenia zasad udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, poło żonych na obszarze województwa małopolskiego. Z bud żetu Województwa Małopolskiego mog ą by ć udzielane dotacje celowe na prace konserwatorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, znajduj ącym si ę na terenie województwa małopolskiego, posiadaj ącym istotne znaczenie historyczne, artystyczne lub naukowe oraz znajduj ącym si ę w złym stanie technicznym. Witryna internetowa: http://www.bip.wrotamalopolski.pl/.
• Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
W ramach działania ,,Odnowa i rozwój wsi" obj ętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Witryna internetowa: http://www.minrol.gov.pl/. • Ministerstwa Spraw Wewn ętrznych Administracji Departament Wyzna ń Religijnych oraz Mniejszo ści Narodowych i Etnicznych, Wydział Funduszu Ko ścielnego Dotacje udzielane na remonty i konserwacje obiektów sakralnych w zakresie wykonywania podstawowych prac zabezpieczaj ących obiekt (bez wystroju i wyposa żenia). Witryna internetowa: http://www.mswia.gov.pl/.
11. Monitoring i Ewaluacja
Celem monitoringu jest zbieranie informacji dotycz ących realizacji programu na ka żdym etapie wdra żania Programu Ochrony zabytków. Stanowi on podstaw ę oceny uzyskanych efektów oraz formułowania ewentualnych wytycznych i propozycji zmian. Proces monitorowania b ędzie polegał na przygl ądaniu si ę zmianom, jakie zachodz ą w wyniku realizacji celów przez podejmowane inicjatywy, na analizie zebranych danych i opracowaniu raportów. Monitoring wykorzystuje wska źniki realizacji zada ń. Na podstawie zebranych informacji będzie mo żna opracowa ć dwuletnie sprawozdania z realizacji programu (ocena mid term) oraz oceny realizacji programu (ocena ex post) sporz ądzane w okresach czteroletnich. Oceny sporz ądza jednostka koordynuj ąca i przedstawia Zarz ądowi Powiatu. Po akceptacji oceny przez Zarz ąd jest ona przedstawiana Radzie Powiatu. Oceny powinny stanowi ć punkt wyj ścia opracowania kolejnego
62 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE programu. Wska źniki realizacji celu przedstawiono na str. 48-49 w tabeli nr 4: Wska źniki realizacji celów. Wska źniki odnosz ą si ę do przyj ętych w programie celów i ilustruj ą stopie ń realizacji programu. Obowi ązek prowadzenia kontroli stanu realizacji programu wynika z art. 87 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wska źniki realizacji celu przedstawiono w tabeli 1: Wskaźniki realizacji celów (zał ącznik nr 3). Wska źniki odnosz ą si ę do przyj ętych w programie celów i ilustruj ą stopie ń realizacji programu.
63 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
ZAŁ ĄCZNIK nr 1
Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków woj. małopolskiego z terenu Gminy Łapsze Ni żne: • Falsztyn, gm. Łapsze Ni żne – zespół dworski: dwór( skre ślony 19.05.2005 r.), oficyna, czworak, pozostało ść parku, A-296/81 z 2.06.1981 [A-823/M] • Frydman gm. Łapsze Ni żne – ko ściół par. p.w. św. Stanisława, dzwonnica, ogrodzenie z bramkami, otoczenie, A-345 z 5.11.1956 [A-824/M] • Frydman gm. Łapsze Ni żne – dwór z najbli ższym otoczeniem i drzewostanem, A-346 z 8.02.1972 [A-825/M] • Frydman, gm. Łapsze Ni żne – dawne piwnice winne, [A-1266/M] z 30.06.2011 r • Kacwin gm. Łapsze Ni żne – ko ściół par. p.w. Wszystkich Świ ętych, ogrodzenie, najbli ższe otoczenie, starodrzew, A-283 z 31.12.1960 [A-857/M] • Kacwin, gm. Łapsze Ni żne – zespół czterech kaplic, składaj ących si ę z kaplicy pw. św. Wojciecha, kaplicy pw. św. Trójcy, kaplicy pw. św. Matki Boskiej Śnie żnej i kaplicy pw. św. Katarzyny, [A1274/M] z 29.07.2011 r. • Kacwin gm. Łapsze Ni żne – budynek organistówki poło żony przy ul. Ko ścielnej, [A- 1282/M] z 04.11.2011 • Łapsze Ni żne gm. Łapsze Ni żne – ko ściół par. p.w. św. Kwiryna, A-575 z 08.07.1988 [A- 914/M] • Łapsze Wy żne gm. Łapsze Ni żne - ko ściół parafialny p.w. śś . Piotra i Pawła, st. rej. nr 521 z 20.10.1936 . • Łapsze Wy żne , gm. Łapsze Ni żne ko ściół parafialny A—1006/M , 30.07.2010 • Niedzica gm. Łapsze Ni żne – ko ściół par. p.w. św. Bartłomieja, ogrodzenie, A-104 z 27.01.1969 [A-933/M] • Niedzica gm. Łapsze Ni żne – kaplica św. Michała Archanioła z ołtarzem, A-105 z 27.01.1969 [A-932/M] • Niedzica gm. Łapsze Ni żne – kaplica św. Rozalii, A-106 z 27.01.1969 = A-85 [A-931/M] • Niedzica-Zamek gm. Łapsze Ni żne – cmentarz rodziny Salamonów, A-407 z 15.08.1985 [A- 922/M] • Niedzica-Zamek gm. Łapsze Ni żne – zamek, st. rej. nr 172 z 01.08.1947 [A-935/M] • Niedzica-Zamek gm. łapsze Ni żne – zespół gospd. zamku – spichlerz, kurnik, figura przydro żna, A-740 z 23.12.1999 [A-407/M] • Niedzica-Zamek gm. Łapsze Ni żne – d. stanica graniczna, A-290 z 01.08.1980 [A-934/M]
64 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• Niedzica-Zamek gm. Łapsze Ni żne – budynek le śniczówki w zespole zamkowym, A-14/M z 17.12.2003 • Trybsz gm. Łapsze Ni żne – ko ściół drewn. p.w. św. El żbiety, otoczenie, drzewostan, A-219 z 02.06.1936 [A-1088/M].
65 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
ZAŁ ĄCZNIK nr 2 Wykaz obiektów uj ętych w gminnej ewidencji obiektów zabytkowych z terenu Gminy Łapsze Ni żne: 1. Łapsze Ni żne: • ko ściół parafialny p.w. Św. Kwiryna, Jana Pawła II 59 (rejestr zabytków); • ogrodzenie kościoła, Jana Pawła II 59; • plebania, Jana Paw ła II 84; • kapliczka Św. Antoniego, ul. Długa/ul. Wiejska; • kapliczka Św. Józefa, Długa (wyjazd do Łapsz Wyżnych); • kapliczka z upadkiem, D ługa; • zagroda (chałupa, stodoła, budynek gospodarczy piwniczny), Czarna 2; • budynek gospodarczy, Czarna 3; • cha łupa, Czarna 4; • cha łupa, Długa 82; • budynek mieszkalny, D ługa 92; • zagroda (chałupa, stodoła, obora, stajnia), Długa 93; • dom, D ługa 95; • chałupa, D ługa 102; • cha łupa, Długa106; • cha łupa, Długa 117; • cha łupa, Długa 161; • cha łupa, Długa 171; • cha łupa, Długa 172; • cha łupa, Jana Pawła II 32; • budynek mieszkalny, Jana Pawła II 45; • budynek mieszkalny, Jana Pawła II 50; • budynek mieszkalny, Jana Pawła II 52; • dom, Jana Paw ła II 40; • dom, Jana Paw ła II 11; • dom, Jana Pawła II 24 • dom, Jana Paw ła II 26; • dom ludowy, Jana Pawła II 57; • szko ła, Jana Pawła II 63; • dom, Jana Paw ła II 67; • dom, Jana Paw ła II 70; • dom, Jana Paw ła II 72; • dom, Jana Paw ła II 76; • chałupa, Jana Pawła II 92; • dom, Jana Paw ła II 98; • cha łupa, Jana Pawła II 106; • dom, Jana Paw ła II 108/110; • dom, Jana Paw ła II 31; • dom, Jana Paw ła II 60; • cha łupa, Leśna 1; • budynek gospodarczy, Nadwodnia 1; • cha łupa, Nadwodnia 3; • budynek mieszkalny, Nadwodnia 5; • budynek mieszkalny, Nadwodnia 13; 66 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• budynek mieszkalny, Nadwodnia 15; • budynek mieszkalny, Nadwodnia 17; • budynek mieszkalny, Nadwodnia 21; • cha łupa, Nadwodnia 27; • budynek mieszkalny, Nadwodnia 31; • stodo ła, Nadwodnia 31; • stodo ła, Nadwodnia 33; • piekarnia, Spó łdzielców 1; • chałupa, Wiejska 2; • budynek gospodarczy, Wiejska 2; ▪ willa, Wi śmierskiego 1;
2. Łapsze Wy żne: • kościół parafialny p.w. Św. Piotra i Pawła, Kościelna 1; • ogrodzenie kościoła i brama, Kościelna 1; • plebania, Ko ścielna 2; • kapliczka p.w. Św. Floriana, Św. Flor iana; • kapliczka k/d nr 53, Św. Floriana 153; • Kapliczka w kierunku Łapsz Niżnych, ul. Św. Floriana; • kapliczka Św. Trójcy, Kościelna; • budynek mieszkalny nr 1, Św. Floriana 27; • dom nr 2, Św. Floriana 29; • budynek mieszkalny nr 3, Św. Floriana 31; • budynek miesz kalny nr 4, Św. Floriana 33; • budynek mieszkalny nr 7, Św. Floriana 39; • szko ła podstawowa, Św. Floriana 51; • cha łupa nr 12, Św. Floriana 55; • dom nr 16, Św. Floriana 65; • dom nr 26, Św.Floriana,87; • stajnia, Św. Floriana 87; • dom nr 30a, Św. Floriana 44; • budynek mieszkalny nr 31, Św. Floriana 101; • budynek mieszkalny 33, Św. Floriana 105; • dom nr 43, Św. Floriana 13; • dom nr 48, św. Floriana 143; • dom nr 42, Św. Floriana 151; • dom nr 55, Św. Floriana 159; • budynek mieszkalny nr 56, Św. Floriana 161; • budynek mieszkalny nr 71,Św. Floriana 126; • budynek mieszkalny nr 7, Św. Floriana 108; • budynek mieszkalny nr 84, Św. Floriana 86; • dom nr 99, Św. Floriana 40; • cha łupa nr 101, Św. Floriana 36; • dom nr 104, Św. Floriana 24; • budynek mieszkalny nr 106, Św. Floriana 20; • budynek mies zkalny nr 111, Św. Floriana 8; • budynek mieszkalny nr 112, Św. Floriana 6; • dom nr 113, Św. Floriana 4; • cha łupa nr 119, Na Brzegu 1; • budynek mieszkalny nr 135, Na Brzegu 21; 67 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• budynek mieszkalny nr 137, Na Brzegu;
3. Łapszanka: • ko ściół p.w. Serca Pana Jezusa; • kapliczka na pocz ątku wsi; • kapliczka na ko ńcu wsi ; • budynek mieszkalny nr 15; • budynek mieszkalny 17; • budynek mieszkalny 19; • budynek gospodarczy 25; • cha łupa 27; • szko ła podstawowa 32; • budynek gospodarczy 37; • cha łupa 42a; • zagroda 48; • cha łupa 48; • budynek mieszkalny 55a;
4. Niedzica Zamek: • nagrobek Cezane Salamona; • nagrobek Andora Salamona; • nagrobek Gezy Salamona; • cmentarz rodziny Salamonów (rejestr zabytków); • Zamek SHS i muzeum (rejestr zabytków); • spichlerz dworski; • budynek dworski; • stra żnica (rejestr zabytków); • zabytkowy dąb ze Św. Jerzym; • cha łupa nr 5; • cha łupa nr 18; • cha łupa nr 20; • cha łupa nr 21; • cha łupa nr 39;
5. Trybsz: • kościół p.w. Św. Elżbiety (stary), Św. Elżbiety 151 (rejestr zabytków); • ko ściół p.w. Św. El żbiety (nowy kościół), Świętej Elżbiety 155; • plebania, Św. Elżbiety 149; • kapliczka nad nr 196; • figurka Matki Boskiej z Jezusem za Trybszem w kierunku Łapsz Wyżnych; • budynek mieszkalny nr 3, Św. Elżbiety 161; • budynek mieszkalny nr 5, Św. Elżbiety 165; • budynek mies zkalny nr 10, Św. Trójcy 2; • budynek mieszkalny nr 17, Św. Elżbiety 112; • spichlerz piwniczka vis a vis budynku nr 10; 68 • budynek mieszkalny nr 21, Św. Elżbiety 108; • budynek mieszkalny nr 26, Św. Elżbiety 98; • budynek mieszkalny nr 27, Św. Elżbiety 96; 68 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• budynek mieszkalny nr 29, Św. Elżbiety 90; • cha łupa nr 33, Za Wodą 9; • budynek mieszkalny nr 37, Św. Elżbiety 80; • cha łupa nr 70, Św. Elżbiety 28; • budynek mieszkalny nr 75, Św. Elżbiety 45; • cha łupa nr 83, Św. Elżbiety 61; • chałupa nr 8 5, Św. Elżbiety 63; • budynek mieszkalny nr 90, Św. Elżbiety 75; • budynek mieszkalny nr 92, Św. Elżbiety 77; • budynek mieszkalny nr 95, Św. Elżbiety 83; • cha łupa nr 96, Św. Elżbiety 85; • budynek mieszkalny nr 97, Św. Elżbiety 87; • budynek mieszkalny nr 99, Św. Elżbiety 91; • budynek mieszkalny nr 100, Św. Elżbiety 116; • budynek mieszkalny nr 101, Św. Elżbiety 95; • cha łupa nr 108, Św. Elżbiety 107; • budynek mieszkalny nr 110/111, Św. Elżbiety 111/113; • budynek mieszkalny nr 131, Św. Elżbiety 164; • budynek mieszkalny nr 137, Św. Elżbiety 174; • budynek mieszkalny, Św. Elżbiety 1929/2;
6. Falsztyn: ▪ spichlerz dworski; • budynek folwarczny; • cmentarz Jugenfeldów; • grób Eli Istvan Jungenfeldów cmentarz; • grób Tnadar Jungenfeldów cmentarz; • gróg K. Jungenfeldów i żony cmentarz; • budynek nr 2 (szkoła) (rejestr zabytków); • cha łupa nr 3; • cha łupa nr 5a; • stodo ła w zagrodzie nr 6; • cha łupa nr 7; • budynek gospodarczy nr 7; • piwnice w zagrodzie 10; • cha łupa r 12; • cha łupa nr 13; • spichlerz z piwnicami 13; • chałupa 14; • cha łupa 16; • cha łupa 18; • cha łupa 21; • cha łupa 22; • spichlerz 22; • cha łupa 23; • piwnice 23; • cha łupa 25; • cha łupa 26; • cha łupa 28; • cha łupa 31; 69 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• zagroda 27; • budynek gospodarczy w zagrodzie nr 36; • cha łupa 37; • cha łupa 39; • cha łupa 40; • cha łupa 45; • chałupa nr 46/47;
7. Frydman: • kościół parafialny p.w. Św. Stanisława, Kościelna (rejestr zabytków); • dzwonnica Ko ścielna; • ogrodzenie kościoła z bramkami Kościelna; • plebania, Ko ścielna 1; • kaplica cmentarna, cmentarz grzebalny; • kaplica p.w. Spotkania Matki Bo żej z Elżbietą, Nad Stawem/Kamienne Pole; • kapliczka p/w. Św. Floriana, Floriana; • kapliczka z Matka Boską, Kościelna; • kapliczka skrzynkowa, Jana Pawła II; • kapliczka, Jana II Sobieskiego; • kasztel (dwór), Kasztelańska 1 (rejestr zabytków); • ogrodzenie kasztelu z alt aną, Kasztelańska 1; • piwnica z pawilonem; • piwnice dworskie; • budynek mieszkalny, Jana Pawła II 17; • budynek mieszkalny, Kamienne Pole 2; • budynek mieszkalny, Kamienne Pole 4; • budynek mieszkalny, Kamienne Pole 9; • spichlerz, Kamienne Pole 10; • budynek mieszkalny , Kamienne Pole 12; • budynek mieszkalny, Kamienne Pole 25; • budynek mieszkalny, Kamienne Pole 27; • budynek mieszkalny, Kamienne Pole 39; • budynek mieszkalny, Kasztela ńska 6; • budynek mieszkalny, Kasztela ńska 7; • budynek mieszkalny, Kasztela ńska 8; • budynek mieszkalny, Kasztela ńska 10; • piwniczka nr 1 k/kościoła, Plac przykościelny; • budynek mieszkalny, Ko ścielna 4; • budynek mieszkalny, Ko ścielna 12; • budynek mieszkalny, Ko ścielna 14; • budynek gospodarczy, Ko ścielna 20; • budynek mieszkalny, Ko ścielna 25; • budynek mieszkalny, Ko ścielna 28; • budynek mieszkalny, Ko ścielna 27; • budynek mieszkalny, Nad Stawem 4; • budynek mieszkalny, Nad Stawem 5; • budynek mieszkalny, Nad Stawem 6; • budynek mieszkalny, Nad Stawem 7; • budynek mieszkalny, nad Stawem 10; • budynek mieszkalny, Nad S tawem 13; 70 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• budynek mieszkalny, Równia 8; • budynek mieszkalny, Równia 12; • budynek mieszkalny, Równia 14; • budynek mieszkalny, Równia 16; • budynek mieszkalny, Równia 17; • budynek mieszkalny, Równia 20; • budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 30; • budynek mieszkal ny, Jana III Sobieskiego 40; • budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 41; • dawna karczma, Jana III Sobieskiego 57; • budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 65; • budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 66; • budynek gospodarczy, Jana III Sobieskiego 66; • stodoła, Jana III Sobieskiego 66; • drewutnia, Jana III Sobieskiego 66; • budynek mieszkalny, Jana III Sobieskiego 69; • budynek mieszkalny, Zastodolna; • chałupa, Plac 1000-lecia 2; • młyn - cz ęść magazynowa, Plac 1000-lecia 3; • młyn wodny, Plac 1000-lecia 3; • dom, Plac 1000-lecia 5; • dom, Plac 1000-lecia 7; • szkoła nr 96, Plac 1000-lecia; • budynek mieszkalny, Plac 1000-lecia 19; • chałupa, Plac 1000-lecia 22; • budynek mieszkalny, Plac 1000-lecia 26; • budynek mieszkalny, Plac 1000-lecia 28; • budynek mieszkalny, Plac 1000-lecia 3 0; • Plac 1000-lecia, 34;
8. Niedzica: • kościół parafialny p.w. Św. Bartłomieja, 3 Maja 72 (rejestr zabytków); • plebania, 3 Maja 91; • ogrodzenie plebanii, 3 Maja 91; • kaplica Św. Michała Archanioła, Widokowa (rejestr zabytków); • kapliczka p.w. Św. Bartłomieja, 3 Maja/Św. Bartłomieja; • budynek dworski, 3 Maja 49; • stajnie dworskie, 3 Maja 49; • budynek mieszkalny, 3 Maja 49; • cha łupa, 3 Maja 57; • dom, 3 Maja 66; • budynek przedszkola, 3 Maja 70; • dom, 3 Maja 83; • dom, 3 Maja 89; • dom, 3 Maja 95; • dom, 3 Maja 101; • chałupa, 3 M aja 111; • dom, 3 Maja 123; • dom, 3 Maja 124;
71 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• dom, 3 Maja 128; • dom, 3 Maja 165; • budynek mieszkalny, 3 Maja 171; • cha łupa, Św. Bartłomieja 3; • budynek mieszkalny, Św. Bartłomieja 5; • budynek mieszkalny, Kanada 16; • budynek mieszkalny, Kanada 21; • dom, Miodowa 1; • cha łupa, Krótka 3; • cha łupa, Krótka 4; • cha łupa, Krótka 6; • budynek mieszkalny, Nadwodnia 6; • cha łupa, Nadwodnia 11; • stodo ła, Nadwodnia 11; • dom, Nadwodnia 13; • cha łupa, Nadwodnia 20; • dom, Nadwodnia 34; • budynek mieszkalny, Nadwodnia 46; • budynek mieszkalny, Nadwodnia 51; • dom, Nadwodnia 61; • dom, Nadwodnia 70; • dom, Nadwodnia 55; • cha łupa, Nadwodnia 67; • piwniczka, ul. Ogrodowa za nr 5; • cha łupa, Polna 2; • kapliczka Św. Rozalii w polach przy ul. Św. Rozalii (rejestr zabytków); • budynek mieszkalny, Św. Rozalii 38; • cha łupa z Łapsz Niżnych, Polana Sosny; • dwór z Grywałdu, Polana Sosny; • kuźnia z Czarnego Dunajca, Polana Sosny;
9. Kacwin: • Bud.miesz. Nr 49 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 60 ul. Św. Anny • Bud.gosp. Nr 80 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 91 ul. Św. Anny • Sypaniec nr 91 ul. Św. Anny • Bud.miesz. nr 93 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 94 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 96 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 97 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 98 ul. Św. Anny • Bud.miesz nr 100 ul. Św. Anny • Sypaniec nr 105 ul. Św. Anny • Bud.gosp. Nr 106 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 108 ul. Św. Anny • Bud.miesz nr 110 ul. Św. Anny • Chałupa nr 111 ul. Św. Anny 72 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• Remiza „Klubownia” nr 112 ul. Św. Anny • Dawna szkoła nr 118 ul. Św. Anny • Dawna remiza nr 122 ul. Św. Anny • Bud.miesz nr 127 ul. Św. Anny • Sypaniec nr 142 ul. Św. Anny • Plebania nr 145 ul. Św. Anny • Zagroda nr 152 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 157 ul. Św. Anny • Zagroda nr 158 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 159 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 165 ul. Św. Anny • Spichlerz nr 167 ul. Św. Anny • Sypaniec nr 169 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 171 ul. Św. Anny • Chałupa nr 175 ul. Św. Anny • Chałupa nr 177 ul. Św. Anny • Zagroda nr 179 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 183 ul. Św. Anny • Spichlerz nr 183 ul. Św. Anny • Stodoła nr 187 ul. Św. Anny • Sypaniec nr 187 ul. Św. Anny • Stodoła z owczarni ą nr 195 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 197 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 207 ul. Św. Anny • Bud.willowy nr 215 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 217 ul. Św. Anny • Spichlerz wozownia nr 217 ul. Św. Anny • Spichlerz nr 231 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 239 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 257 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 259 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 263 ul. Św. Anny • Bud.miesz. Nr 269 ul. Św. Anny • Bud.stra żnicy WOP nr 289 ul. Św. Anny • Budynek mieszkalny nr 291 ul. Św. Anny • Stodoła nr 37 ul. Jana Pawła • Stodoła obok 42 ul. Jana Pawła • Stodoła przed nr 53 ul. Jana Pawła • Bud.miesz. Nr 2 ul. Ko ścielna • Bud.miesz. Nr 8 ul. Ko ścielna • Bud.miesz. Nr 9 ul. Ko ścielna • Bud.miesz. przed nr 13 ul. Nadwodnia • Bud.miesz. Nr 16 ul. Nadwodnia • Bud.miesz. Nr 1 ul. Spiska
73 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
• Bud.miesz. Nr 4 ul. Spiska • Bud.gosp. Nr 4 ul. Spiska
74 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
ZAŁ ĄCZNIK nr 3 Tabela 1: Wska źniki realizacji celów CELE DZIAŁANIA WSKA ŹNIKI WARTO ŚĆ ŹRÓDŁO STRATEGICZNE BAZOWA Priorytetowe traktowanie wprowadzenie zada ń Liczba opracowanych wymaga dane własne słu żą cych opiece nad programów rewitalizacji inwentaryzacji obszarów cennych kulturowo w zabytkami do Strategii % powierzchni gminy wymaga dane własne polityce przestrzennej gminy. Rozwoju Gminy oraz innych obj ętego m.p.z.p. inwentaryzacji dokumentów strategicznych powi ązanych z polityk ą przestrzenna gminy Powierzchnia terenu Gminy wymaga dane własne znajduj ąca w strefach ochrony inwentaryzacji konserwatorskiej Stworzenie i wprowadzenie zasad ochrony dziedzictwa kulturowego w miejscowych planach zagospodarowania Liczba opracowanych wymaga dabne własne przestrzennego programów rewitalizacji i inwentaryzacji odnowy wsi
Stworzenie Lokalnego Programu Rewitalizacji oraz uwzgl ędnianie w nim priorytetów ochrony Powierzchnia obszarów wymaga WKZ zabytków chronionych na terenie gminy inwentaryzacji dane własne (parki kulturowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu Wykorzystanie zasobów i walorów Wprowadzenie na terenie Liczba zrealizowanych wymaga dane własne gminy zintegrowanego programów oznacze ń inwentaryzacji krajobrazu kulturowego gminy w systemu informacji wizualnej zabytków celu rozwoju turystyki. dotycz ącej zasobu i walorów dziedzictwa kulturowego, w odniesieniu do najcenniejszych przestrzeni (krajobrazów), miejsc (punktów widokowych i pami ątkowych), obiektów (parki, cmentarze, budowle, zespoły Wł ączenie gminy w Liczba utworzonych szlaków wymaga dane własne mi ędzynarodowe i krajowe turystycznych i ście żek inwentaryzacji programy oraz szlaki rowerowych turystyczne promuj ące zabytki Opracowanie mapy Liczba osób zatrudnionych w wymaga dane wlasne ukazuj ącej zasoby i walory bran ży zwi ązanej z ochron ą i inwentaryzacji gminnego krajobrazu promocj ą dziedzictwa kulturowego na tle walorów kulturowego przyrodniczych i atrakcji turystycznych; udostępnienie Liczba druków i folderów wymaga dane wałsne inwentaryzacji mapy w siedzibie urz ędu i w promuj ących siedzibach prowadzonych przez niego organów walory krajobrazowe i (dom kultury, Gminna przyrodnicze terenów gminy Biblioteka Publiczna) Ilo ść środków przeznaczonych na działania marketingowe w celu zwi ększenia liczby turystów odwiedzaj ących gmin ę Ochrona dziedzictwa kulturowego Bie żą ca aktualizacja gminnej Liczba obiektów w ewidencji wymaga WKZ ewidencji zabytków zabytków inwentaryzacji oraz zwi ększenie zasobów kulturowych Liczba zinwentaryzowanych wymaga WKZ obiektów zabytkowych inwentaryzacji
75 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
Informowanie wła ścicieli Liczba udzielonych informacji wymaga WKZ obiektów zabytkowych o dot. Finansowania prac przy inwentaryzacji dane własne mo żliwo ściach korzystania z zabytkach programowych funduszy Wspólnoty Europejskiej na dofinansowanie prac konserwatorskich przy Liczba zło żonych wniosków o zabytkach przyznanie dofinansowania przy renowacji zabytków Bezpo średnie działania na rzecz Interwencja władz gminy przy Liczba interwencji władz wymaga dane własne ra żą cych gminy inwentaryzacji ochrony oraz eliminacja zagro żeń naruszeniach prawa dla obiektów najcenniejszych budowlanego (zwłaszcza w zakresie kulturowo znajduj ących si ę na samowoli terenie gminy budowlanych na obszarach obj ętych ochron ą konserwatorsk ą), przy obiektach zabytkowych oraz uj ętych w ewidencji gminnej
Edukacja społecze ństwa w zakresie Organizacja konkursu dla Liczba konkursów wymaga dane własne najlepszego zorganizowanych przez inwentaryzacji ochrony dziedzictwa kulturowego użytkownika obiektu władze Gminy zabytkowego, najładniejszej wsi, gospodarstwa, ogrodu itp. Liczba środków wymaga dane własne przeznaczonych na nagrody inwentaryzacji Wprowadzenie do systemu Ilo ść środków przeznaczonych wymaga dane własne edukacji szkolnej na edukacj ę w dziedzinie inwentaryzacji i przedszkolnej elementów ochrony dziedzictwa dotycz ących kulturowego ochrony dziedzictwa kulturowego swojego regionu
Nakłady na nagrody w wymaga dane własne dziedzinie ochr. dziedzictwa inwentaryzacji kulturowego
76 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
ZAŁ ĄCZNIK nr 4 Formy ochrony zabytków
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003r. ustala nast ępuj ące formy ochrony zabytków (art. 7):
• wpis do rejestru zabytków, • uznanie za pomnik historii, • utworzenie parku kulturowego, • ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
WPIS DO REJESTRU ZABYTKÓW
Rejestr zabytków znajduj ących si ę na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków (art. 8). Do rejestru wpisuje si ę zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urz ędu b ądź na wniosek wła ściciela lub użytkownika wieczystego gruntu (art. 9 ust. 1). Zabytek ruchomy wpisuje si ę do rejestru równie ż na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, ale tylko na wniosek wła ściciela. Jedynie w przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia lub wywiezienia zabytku za granic ę wojewódzki konserwator zabytków mo że wyda ć z urz ędu decyzj ę o wpisie takiego zabytku do rejestru (art. 10).
Zgodnie z art. 19 ust.1 pkt 1 ochron ę zabytku wpisanego do rejestru uwzgl ędnia si ę w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotycz ące zasad ochrony powinny zawiera ć okre ślenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym okre ślenie nakazów, zakazów, dopuszcze ń i ogranicze ń w zagospodarowaniu terenu (§ 4 pkt 4 rozporz ądzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego).
UZNANIE ZA POMNIKI HISTORII
Zabytki nieruchome lub parki kulturowe o wybitnej warto ści dla kultury mog ą zosta ć uznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za pomniki historii.
UTWORZENIE PARKU KULTUROWEGO Park kulturowy mo że zosta ć utworzony przez Rad ę Gminy na podstawie uchwały, po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Celem utworzenia parku kulturowego jest
77 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE zachowanie wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 3 ustawy zasady ochrony parków kulturowych ustala si ę w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotycz ące zasad ochrony parku kulturowego powinny zawiera ć okre ślenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym okre ślenie nakazów, zakazów, dopuszcze ń i ogranicze ń w zagospodarowaniu terenu (§ 4 pkt 4 rozporz ądzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego).
USTALENIE OCHRONY W MIEJSCOWYM PLANIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oprócz zasad ochrony zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru oraz ochrony parków kulturowych ustala si ę równie ż zasady ochrony innych zabytków nieruchomych znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków (art. 19 ust. 1). Ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ma miejsce w ramach procedury sporz ądzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia planu dotycz ące zasad ochrony powinny zawiera ć okre ślenie obiektu i terenu chronionego ustaleniami planu, w tym okre ślenia nakazów, zakazów dopuszcze ń i ogranicze ń w zagospodarowaniu terenu (§ 4 pkt 4 rozporz ądzenia Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 roku w sprawie wymaganego zakresu projektu m.p.z.p.) Zgodnie z art. 19 ust.1 ustawy warunki ochrony konserwatorskiej ustalone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego powinny by ć okre ślone ju ż wcze śniej, bo na etapie opracowywania studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. W zale żno ści od potrzeb w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego mo żna równie ż ustali ć strefy ochrony konserwatorskiej obejmuj ące obszary, na których obowi ązuj ą okre ślone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy mające na celu ochron ę znajduj ących si ę na tym obszarze zabytków (art. 19 ust. 3). Ochrona warto ści kulturowych i historycznych jest uwzgl ędniana równie ż przy tworzeniu form ochrony na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. 2004, nr 92, poz. 880). Do form ochrony przyrody, które uwzgl ędniaj ą ochron ę warto ści kulturowych, nale żą : parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
78 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
ZAŁ ĄCZNIK nr 5 Kompetencje gminy w zakresie ochrony zabytków
Ustawa z 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003, nr 162, poz. 1568) okre śla kompetencje samorz ądu terytorialnego w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Ustawa nakłada na samorz ąd terytorialny obowi ązek:
• prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków (art. 22 pkt 4);
• uwzgl ędnienia ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporz ądzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gminy, studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 18 ust. 1);
• uwzgl ędnienia ustale ń gminnego Programu Ochrony zabytków nad zabytkami w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 19 ust. 2).
W strategii rozwoju gminy, studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy:
• uwzgl ędnia si ę kraj owy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
• okre śla si ę rozwi ązania niezb ędne do zapobiegania zagro żeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu;
• ustala si ę przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzgl ędniaj ące opiek ę nad zabytkami.
Gmina ma prawo obj ąć obiekty zabytkowe ochron ą:
• przez utworzenie parku kulturowego na podstawie uchwały Rady Gminy (art. 16);
• ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w ramach procedury sporz ądzania niniejszego dokumentu - dotyczy obiektów wł ączonych do ewidencji zabytków (art. 19 ust. 1 pkt 2).
79 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
ZAŁĄCZNIK nr 6 Lista obecno ści sesji strategicznej z dnia 14.10, 15.10, 28.10.2013 r.
80 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
81 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
82 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
83 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
84 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
85 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
86 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
87 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
ZAŁĄCZNIK nr 7
Zdj ęcia z sesji strategicznych
88 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
89 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
90 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
91 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
92 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE
93 PROGRAM OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE ŁAPSZE NI ŻNE