T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

BULGARİSTAN KIRCAALİ BÖLGESİ

Hazırlayan Deniz YUMER-Uzman

Ağustos 2016

T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

İÇİNDEKİLER SAYFA NO:

1. GİRİŞ ...... 3 2. KIRCAALİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER...... 4 2.1. Bölgenin Ülke Genelindeki Yeri ve Önemi ...... 4 2.2. Coğrafi Bilgiler ve Su Kaynakları ...... 5 2.3 Ulaştırma Altyapısı ...... 7 2.4. Nüfus ...... 9 2.5. Eğitim ...... 10 2.6. Kırcaali’nin İlçeleri ...... 11 1. Eğridere (Ardino) Belediyesi ...... 11 2. Cebel (Şeyhcuma) Belediyesi ...... 13 3. Kızılağaç (Kirkovo) Belediyesi ...... 15 4. Koşukavak (Krumovgrad) Belediyesi ...... 17 5. Kırcaali Merkez ...... 19 6. Mestanlı (Momçilgrad) Belediyesi ...... 21 7. Yeni Pazar (Çernooçene) Belediyesi ...... 23 3. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER ...... 25 4. BÖLGENİN EKONOMİK DURUMU ...... 28 4.1. Sanayi ...... 28 4.1.1. Maden Sanayi ...... 28 4.1.2. Tekstil ve Konfeksiyon Sanayi ...... 30 4.1.3. Kauçuk ve Plastik Sanayi ...... 31 4.1.4. Makine ve Ekipman Sanayi ...... 32 4.1.5. Diğer Metal Dışı Minerallerden Üretilen Ürünler ...... 34 4.1.6. Ana Metallerden Ürünler Üretimi ...... 35 4.1.7. Gıda Sanayi ...... 36 4.2. Hizmet Sektörü ...... 36 4.2.1. Ticaret; Otomobil ve Motosiklet Tamiri ...... 37 4.2.2. Eğitim Hizmeti, Sağlık Hizmeti ve Sosyal İşler ve Devlet Yönetimi ...... 37 4.2.3. İnşaat ...... 38 4.2.4. Turizm (Otelcilik ve Restorancılık) ...... 39

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 1 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

4.3. Tarım ...... 42 5. GENEL DEĞERLENDİRME ...... 45 6. BÖLGENİN ÖNDE GELEN YEREL VE YABANCI YATIRIMCILARI ...... 46 7. BÖLGEDEKİ BAŞLICA EKONOMİK VE TİCARİ KURULUŞLAR ...... 59 9. RAPORUN HAZIRLANMASINDA FAYDALANILAN KAYNAKLAR: ...... 61

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 2 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

1. GİRİŞ

Kırcaali raporu, Bulgaristan’a ilişkin bölge düzeyinde hazırlanan ikinci raporumuzdur. T.C. Filibe Başkonsolosluğu Ticaret Ataşeliği tarafından alandaki bire bir görüşme, inceleme ve toplantı notlarının Bulgaristan kaynaklı veriler ile harmanlanmasıyla hazırlanmıştır. Rapor, Bölgeye ilişkin genel bir görünüm sunmasının yanı sıra, içerdiği bilgiler itibariyle Türk iş dünyasının ticari, yatırım ve işbirliği imkânlarına dönük ihtiyaçlarını karşılamayı da hedeflemektedir. Rapor hazırlanırken güncel bölgesel verilere ulaşmanın güçlüğü nedeniyle elde edilebilen en güncel bilgiler ile yetinilmiştir. Kırcaali raporuna, T.C. Ekonomi Bakanlığı internet portalı dış ilişkiler bölümü, Bulgaristan ülke profili, Ataşelik/Müşavirlik raporları sayfasından ulaşılabilir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 3 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

2. KIRCAALİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

2.1. Bölgenin Ülke Genelindeki Yeri ve Önemi

Kırcaali bölgesi 3.209,1 kilometre karelik alanı ile Bulgaristan’ın Güney Merkezinde yer alan bir ildir. Ülke topraklarının %2,9’nu oluşturmaktadır. Kırcaali’nin batısında Paşmaklı (Smolyan) bölgesi, kuzeyinde Hasköy (Haskovo) ve Filibe (Plovdiv) bölgeleri, güney ve güney doğusunda ise, 90 km uzunluğunda, Yunanistan sınırı bulunmaktadır. Bölgenin tarım arazileri toplamı 1,368 milyon dekar, orman arazileri ise 1,499 milyon dekar büyüklüğündedir.

İle 7 belediye dâhildir: Kırcaali merkez, Eğridere (Ardino), Cebel (Şeyhcuma), Kızılağaç (Kirkovo), Koşukavak (Krumovgrad), Mestanlı (Momçilgrad) ve Yeni Pazar (Çernooçene). Toplam yerleşim yeri sayısı ise 471’dir. Bulgaristan’da en son gerçekleşen 2011 nüfus sayımına göre Kırcaali’de 152.053 kişi yaşamaktadır. Bu rakam ülke nüfusunun %2,07’ni oluşturmaktadır. Kırcaali nüfusunun %42’si şehirde/ kasabalarda, %58 ise köylerde yaşamaktadır.

Son yıllarda bir hareketlenme gözlemlenmesine rağmen Kırcaali ili ekonomik açıdan halen fazla gelişememiş olarak tanımlanmaktadır. Ekonomik krizin en fazla hissedildiği 2010 yıllarında bölgede sağlanan istihdam düzeyi ülke genelinin en düşükleri arasında yer almıştır. Köy nüfusunun şehir nüfusundan fazla olması, bölge ekonomisini zayıf, istihdamı ise düşük kılmaktadır. İlin önde gelen sorunlarından bir tanesi ise devamlı verilen göç ve negatif nüfus artışıdır. Bölgeden Batı Avrupa ve Türkiye’ye çok fazla göç verilmektedir.

Kırcaali’nin sınır ili olması nedeniyle, şehir için hem sosyal hem ekonomik anlamda, çeşitli sınır ötesi işbirliği imkânları doğmaktadır. Yunanistan ile Makaza sınır kapısının Eylül 2013’teki açılışı ile ikili gidiş gelişler artırmış, diğer yandan uzun süredir ekonomik kriz içerisindeki bu ülkeden alışveriş ve yatırım için gelenlerin de etkisi ile bölgedeki ticaret ve turizmde olumlu gelişmeler yaşanmıştır. Diğer yandan nüfusunun (Bulgaristan’ın en yoğun Türk nüfusa sahip şehridir.) Türkiye’deki güçlü akrabalık bağları sayesinde bölgenin ülkemiz ile olan ticari ve ekonomik bağları da güçlüdür ve bunun şehir ekonomisine yansımaları da gözlemlenmektedir. Dolayısıyla bölge komşu iki ülke iş dünyası tarafından da yatırım ve ticaret için tercih edilen iller arasındadır.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 4 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Kırcaali Haritası

2.2. Coğrafi Bilgiler ve Su Kaynakları Kırcaali Doğu Rodop Dağları üzerinde bulunan bir bölgedir. Bölgenin konumu yer üstü yapısının çeşitliliğini de belirlemektedir: dağlık, yarı dağlık, tepelik ve Arda nehri etraflarında da ovalık. Kırcaali’nin ortalama yükseltisi 329 metredir.

Su kaynakları bakımından; buradan Arda nehri ve ona bağlı Vırbitsa, Krumovitsa ve Perperek nehirleri/ dereleri geçmektedir. Bu nehirlerin vadilerinde tarıma elverişli topraklar bulunmaktadır ve bölgenin büyük yerleşim yerleri buralarda oluşmuştur. Örneğin Arda boylarında Kırcaali, Vırbitsa boylarında Mestanlı (Momçilgrad), Krumovitsa boylarında da Koşukavak (Krumovgrad) kasabaları yer almaktadır.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 5 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Rodop Dağları, Arda Nehri ve Barajları ile Yukarı Trakya Düzlüğü (Kuzey Trakya veya Bulgaristan Trakyası diye de bilinmektedir) Haritası Bölgedeki büyük su varlığı ve küçük yer üstü eğimleri burada su kaynakları kullanımını verimli kılmaktadır. Kırcaali ayrıca Bulgaristan’da tek örneği olan - sadece bir nehir boyunca (yan ırmaklardan gelen sular kullanmadan) büyük barajlar ve su elektrik üretim santralleri sistemi kurulmuş - Arda büyükçağlayanını da sınırları içerisinde barındırmaktadır.

Hali hazırda büyükçağlayanın aşağı ve orta kısımları tamamlanmıştır (Yukarı Arda hariç). Bitirilen kısmı 3 büyük barajı içermektedir: Kırcaali, Studen Kladenets (Soğuk Kuyu) ve İvaylovgrad barajları ve santralleri. (İvaylovgrad barajı ve santrali Kırcaali ilinin dışarısındadır). Bölgenin zengin su varlığı ve su elektrik santrallerinin varlığı ucuz elektrik enerjisinin üretimine izin vermektedir.

Gorna Arda Hidroenerji Şirketi (Yükarı Arda) 1999 yılında Bulgaristan ve Türkiye hükümetleri arasında yapılan anlaşma çerçevesinde Bulgaristan Ulusal Elektrik Şirketi (NEK) ve Ceylan Holding arasında yapılan sözleşme ile birlikte kurulmuştu. Büyükçağlayan projesi Arda nehrinin boyunda 170 MW su elektrik santralinin kurulmasını öngörmekteydi. Fakat proje 2009 yılına kadar başlatılamadı. 2009 yılında Ceylan Holding; Avusturyalı EVN ve Alpine Bau’ya projeyi devretti. Temmuz 2010’da EVN ve NEK arasında anlaşma imzalanmıştır. İlk planlara göre Gorna Arda (Yukarı Arda) projesi 3 barajın - Madan, Sırnitsa ve Ardino – ve 3 su elektrik üretim santralinin – Madan, Ardino ve Kitnitsa - inşa edilmesini öngörmektedir. Çağlayan projesinin toplam tutarı 500 milyon EUR olarak hesaplanmaktadır. Bu santrallerden Bulgaristan elektrik ağına 350 GWH elektrik enerjisinin girmesi ve 100.000 hane halkına elektrik enerjisi sağlanması öngörülmektedir.

Kırcaali’de bilinen tek bir mineral su kaynağı vardır – Cebel (Şeyhcuma) yakınlarındaki “Toplata Voda” (Sıcak Su) kaynağı. Bulgaristan Sağlık Bakanlığı’nın yaptığı araştırmalar ve verdiği rapor sonucunda buradan çıkan suyun 33 hastalığa iyi geldiği anlaşılmaktadır. Kaynak, işletilmesi üzere, 25 yıl süreyle Cebel (Şeyhcuma) belediyesine verilmiştir (2036 yılına kadar). En son bilgilere göre kaynağın işletilmesine dair özel yatırımcılardan ilgi vardır. Bulgaristan Sağlık Bakanlığı’nın raporunu EK2’te bulabilirsiniz.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 6 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

2.3 Ulaştırma Altyapısı

Kırcaali, en yakın havalimanından (Filibe) 100 km uzaklıktadır. Bulgaristan toprakları içerisinde Kırcaali’ye en yakın olan Burgaz deniz limanı Kırcaali’den 255 km mesafededir. Diğer yakın ve önemli limanlar Yunanistan’daki Dedeağaç (Alexandroupolis) limanı – 132 km ve Tekirdağ’da Temmuz 2015’te faaliyete açılan ve Türkiye’nin ikinci en büyük limanı olan Asyaport – 300 km. Türkiye ile olan Kapıkule sınır kapısı (Hasköy bölgesi) buradan 130 km uzaklıktadır. Yunanistan ile ise, Makaza sınır kapısı dışında, Paşmaklı (Smolyan) bölgesindeki ve 65 kilometre uzaklıktaki Darıdere – İskeçe (Zlatograd – Xanthi), Hasköy bölgesindeki Kaptan Petko Voyvoda ve Ortaköy (İvaylovgrad) – Kiprinos (110 ve 115 km) sınır kapıları mevcuttur.

Bölgenin konumu itibariyle Yunanistan ile sınır ötesi işbirliği potansiyeli bulunmaktadır. Buradan, Kuzey ve Güney Avrupa’yı (Helsinki – Dedeağaç) birbirine bağlayan 9 No’lu Avrupa koridorunun bir kolu, Yunanistan Gümülcine (Komotini) - Makaza sınır kapısından geçmektedir. Makaza’dan sadece 8+1 kişi taşıyan ve 3,5 ton ağırlığı geçmeyen araçların geçişine izin verilmektedir. Kırcaali’yi Gümülcüne’ye bağlayan bu yolun önümüzdeki dönemde otobüs geçişlerine de açılması beklenmektedir.

Makaza’nın TIR geçişlerine açılmasının Kırcaali’nin çevre yolunun yapılmasına bağlı olduğu ifade edilmektedir. Hâlihazırda Kırcaali’nin çevre yolu bulunmadığından, kapıdan geçiş yapmak isteyecek TIR’lar Kırcaali şehir merkezinden geçmek zorunda kalacaklardır. Bu durum ise yaz aylarında yoğun trafik yaşayan Kırcaali’yi zor durumda bırakacaktır, zira Makaza sınır kapısı, açıldıktan sonra, Bulgaristan’ın en yoğun kapılarından biri haline gelmiştir. Kapı, genellikle yaz aylarında, Bulgaristan ve yurtdışından Yunanistan’a tatil yapmaya giden turistler tarafından tercih edilmektedir. İstatistiklere göre 2015 yılında Makaza sınır kapısı üzerinden Yunanistana 1 milyon araç geçiş yapmıştır. Dolayısıyla, Makaza’dan geçen yoğun trafiği hafifletmek ve sınıra erişim ve 9 No’lu koridora bağlanma zamanını azaltmak adına, Kırcaali Valiliği sınıra giden yola 14 kilometrelik çevre yolu ilave etmeyi düşünmektedir. Bununla ilgili işlemlerin 2016’da başlaması beklenmektedir. Çevre yolu projesine bağlı olarak Arda nehri üzerinde köprü inşa edilmesi ve Most köyü üzerinden geçen eski Hasköy (Haskovo) – Kırcaali yolu ile bağlantı kurulması da öngörülmektedir.

Makaza’dan sonra Yunanistan ile Avren – Mirtiski sınır kapsının açılması beklenmektedir. Bulgar Avren ve Yunan Mitriski köylerinin arasındaki mesafe sadece 12 kilometredir. Gerçekleştirilmesi öngörülen diğer önemli altyapı projeleri arasında; Kırcaali merkezde Makaza yolu yanında 250 dekarlık sanayi bölgesinin inşa edilmesi, Kırcaali’de atık yönetim tesisinin bitirilmesi, yol altyapısının tamir edilmesi vb. sayılabilir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 7 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Bulgaristan Karayolu Haritası.

Demir yolu ağı açısından Kırcaali zayıf addedilmektedir - demir yolu uzunluğu ülke ortalamasında 150 km civarlarındayken Kırcaali’de 67 km’dir. Bulgaristan’ın üçüncü en uzun tren yolu hattı olan “Ruse – Nalbantlar’ın (Podkova)” son durağı Nalbantlar (Podkova) burada bulunmaktadır. “Ruse – Nalbantlar (Podkova)” tren hattının uzunluğu 400 kilometredir ve Kuzey Bulgaristan’ı Güney Bulgaristan’a bağalayan 3 tren hattının da en uzunudur. 80’li yılların başında Bulgar uzmanlar tarafından teklif edilen ve son yıllarda özelikle Kuzey Yunanistan’da bulunan işadamları tarafından tekrar dile getirilen Nalbantlar (Podkova) - Gümülcine tren yolu projesinde ise yüksek maliyet yüzünden şu ana kadar somut bir adım atılmamıştır. Yunanistan tarafından son yapılan açıklamalarda ise “projeye Avrupa Birliği Operasyonel Programları tarafından finansman sağlanabilir ve projenin gerçekleşmesi iki ülkenin de ekonomisine ve turizmine büyük katkı getirebilir” denilmektedir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 8 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Bulgaristan Demiryolu Haritası.

2.4. Nüfus

Bulgaristan’da en son gerçekleşen nüfus sayımına göre Kırcaali ilinde 152.053 kişi yaşamaktadır. Bu rakam ülke nüfusunun %2,07’ni oluşturmaktadır. Kırcaali nüfusunun %42’si şehirde/ kasabalarda, %58’i ise köylerde yaşamaktadır.

Ülkenin genelinde olduğu gibi burada da yaşlı nüfusun her geçen gün arttığı ve gerek göç gerekse doğum oranının düşük olması sebebiyle nüfusun azaldığı gözlemlenmektedir. En son yapılan nüfus sayımı sonucunda, 2005 yılına kıyasla, nüfusun resmi olarak %4 azaldığı ortaya çıkmıştır. Her ne kadar resmi kayıtlar ciddi bir azalış göstermese de Kırcaali, AB`nin gelişmiş ülkelerine ve Türkiye’ye olan göçler neticesinde ciddi oranda nitelikli işgücü ve dolayısıyla nüfus kaybına uğramıştır. Burada genç nüfusu 400-600 levalarla istihdam etmenin çok fazla imkânı kalmamış, çoğu aile için göç kaçınılmaz kılınmıştır. Bulgaristan’daki büyük yatırımcılarımızdan sayılan Teklas, en fazla kişinin yaşadığı Kırcaali merkez ilçede bulunmasına rağmen eleman ihtiyacını ilçelerden servis ile eleman taşıyarak gidermektedir. Resmi istatistiklere göre Kırcaali nüfusunun %30,2’si kendilerini Bulgar (39.519), %1’i Roman (1.296) ve %66,2’si (86.527) Türk olarak ifade etmektedir. Toplam Müslüman nüfus ise resmi rakamlara göre % 70 civarındadır. Kırcaali, nüfus açısından, Türklerin ve Müslümanların en yoğun olduğu ildir ve Türkiye

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 9 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

ile en güçlü akrabalık bağları olan soydaş bölgelerinden biridir. Dil ve kültür bariyeri olmadığı için de işadamlarımızca doğal olarak tercih edilen illerdendir.

Nüfusun Belediyelere Göre Dağılımı – 31.12.2011

Alan Nüfus Yoğunluğu Belediye Merkezinin Belediye Nüfus KM2 K/КM2 Nüfusu Kırcaali 67.794 547 123,9 43.031 Kızılağaç 21.535 538 40,0 712 Koşukavak 17.398 843 20,6 4.900 Mestanlı 15.906 360 44,2 8.349 Eğridere 11.956 385 31,1 3.989 Yeni Pazar 9.216 327 28,2 312 Cebel 8.248 229 36,0 3.212 Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü

2.5. Eğitim

Kırcaali ilinde yer alan yerleşim yerlerinin küçük ve dağınık olması sebebiyle burada birçok küçük okul faaliyet göstermektedir. Okul sayısına göre Kırcaali, Razgrad ve Paşmaklı’dan (Smolyan) sonra 3. sırada yer almaktadır. Son yıllarda Kırcaali bölgesinde nüfusun azalmasından dolayı birçok okul kapanmakta ve daha merkezi yerleşim yerlerinde kalan büyük okullar ile birleşmektedir. Ayrıca Kırcaali bölgesi, ortaokul ve liseler için de en fazla öğretmene sahip 2. ildir. İlk sırada Paşmaklı (Smolyan) yer almaktadır. Kırcaali bölgesinde son yıllarda eğitim sektöründe pozitif yönde gelişmeler yaşanmaktadır. Okul eğitimi iyi sonuçlar göstermektedir. Okulu yarıda bırakanların sayısı düşüktür (%2’nin altında) ve lise sonu sınavlardan 2014 yılı için ortalama not 4,7’dir ve bu da ülke genelinde Kırcaali ilini ilk sıraya taşımıştır. 25-64 yaş arası gruptan yüksek tahsillilerin sayısının artmasına rağmen (%15,9) halen ülke ortalamasının çok altında kalmaktadır. Bunun ana sebeplerinden biri Kırcaali’den üniversite okumaya giden gençler, Kırcaali de istedikleri iş fırsatlarının olmamasından dolayı ya okudukları şehirlerde kalmaktadır ya da yurt dışına göç etmektedir. Bu yüzden Kırcaali’deki iş gücünün çok az bir kısmı yüksek tahsile sahiptir. Bazı belediyeler son dönemlerde üniversite mezunlarını geri döndürebilmek için üniversite dönemleri boyunca burs sağlamaktadır. Bunun karşılığında öğrencilerin, mezun olduktan sonra en az 3-5 yıl burs aldıkları belediyede çalışmaları gerekmektedir. İldeki mesleki eğitim toplam 13 mesleki lise, 1 ortaokulda, 1 özel okulda ve 2 kolejde verilmektedir. 2013 yılında bu okullardaki öğrenci sayısı 2.380’dir. Bu da bölgede belirli bir seviyeye erişmiş iş gücünü göstermesi açısından dikkate değerdir. Kırcaali’de bulunan önde gelen meslek liseleri de aşağıda gibidir:

 “Otets Paisiy” Fen – Matematik Lisesi (Kırcaali)  “Hristo Botev” Yabancı Dil Lisesi (Kırcaali)  “Aleko Konstantinov” İktisat Lisesi (Kırcaali)  Elektrik ve Elektronik Mühendisliği Meslek Lisesi (Kırcaali)

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 10 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

 “Hristo Smirnenski” Ulaştırma Meslek Okulu (Koşukavak (Krumovgrad))  “Sveti Sveti Kiril i Metodiy” Turizm ve Gıda Meslek Okulu (Mestanlı (Momçilgrad))  “Evridika” Tekstil ve Giyim Tasarımı Okulu (Kırcaali)  Ziraat ve Ormancılık Meslek Okulu (Kırcaali)  “Vasil Levski” İnşaat Lisesi (Kırcaali)  “İlahiyat Lisesi” (Mestanlı)

Bulgaristan genelinde bulunan 4 İlahiyat Lisesinden biri de Kırcaali bölgesinde bulunmaktadır. 1991 yılında kurulan, imam-hatip lisesinin ismi Mestanlı İlahiyat Lisesi olarak geçmektedir. Mestanlı İlahiyat Lisesi, Diyanet işlerinin Bulgaristan’da destek verdiği 4 İslam okulundan biridir (diğerleri Rusçuk (Ruse), Şumnu (Şumen) ve Sofya’dadır). Lisede Türkçe, Arapça, Bulgarca ve İngilizce olmak üzere 4 dil okutulmaktadır. Hali hazırda, okulda 200’e yakın öğrenci eğitim almaktadır. Mezun olan öğrencilere normal lise diplomasıyla birlikte mesleki-İmam-Hatip diploması verilmektedir ve bu öğrenciler bütün üniversitelere giriş hakkına sahiptir. Okulda yatılı da eğitim verilebilmektedir, hem erkek hem de kız öğrenci alımı yapılmaktadır. (Kaynak: https://momchilgrad.wordpress.com/tag/mestanli-ilahiyat-lisesi/ Kırcaali ilinde yüksek tahsillilerin sayısının az olmasının diğer bir sebebi ise müstakil bir üniversite bulunmamasıdır. Ancak Filibe Üniversitesi’nin (Plovdiv University), “Llyuben Karavelov” adlı Kırcaali şubesi faaliyet göstermektedir. Şubede; Bulgarca, İngilizce, tarih, turizm, çevre koruma, işletme gibi bölümlerde öğrenciler yetiştirilmektedir. Burada aynı zamanda Sofya Madencilik – Jeoloji Üniversitesi’ne ait Madencilik Koleji de bulunmaktadır. Tarım İşletmeciliği ve Bölgesel Kalkınma Yüksek Okulu da ilde faaliyet gösteren bir diğer eğitim kurumudur.

2.6. Kırcaali’nin İlçeleri

1. Eğridere (Ardino) Belediyesi

Eğridere (Ardino) belediyesi Batı ve Doğu Rodopların arasında yer almaktadır. Yüz ölçümü 385 kilometre karedir. Ardino belediyesine 52 yerleşim yeri bağlıdır. Nüfusu 11.956 kişiden oluşmaktadır. Ekonomisi fazla gelişmemiştir ve işsizlik oranı yüksektir (%25,5). Eğridere Rodop Dağları içerisinde (Kırcaali ve Paşmaklı (Smolyan) arasında) önemli yol bağlaçlarından biridir ve aynı zamanda 2013’te açılan ve faaliyete geçen Makaza sınır kapısına ve önümüzdeki yıllarda yapılması planlanan Rudozem – İskeçe (Xanthi) sınır geçişine yakınlığı ile önemli konuma sahiptir. Bulgaristan İstatistik Enstitüsünün verilerine göre Eğrideri ilçesinin nüfusu son 10 yılda 2,5 kat azalmıştır. Bu Kırcaali ilindeki nüfus azalışının %10’na tekâmül etmektedir. Göç en yoğun 2007-2013 döneminde yaşanmıştır, bunun en büyük etkenleri ekonomik kriz ve AB üyeliğinden sonra Avrupa’ya göçün kolaylaşması olmuştur. Kırcaali İstihdam Bürosunun verilerine göre Eğridere’deki toplam iş gücü 2013 yılında 4.391 kişidir, bu rakam 2003 yılına göre neredeyse iki kat azalışı ifade etmektedir. İlçenin ekonomisinden bahis ile burada, Kırcaali’nin genelinde olduğu gibi, tarımda tütün hâkimdir. Fakat Avrupa Birliği’nin tütün üretimini ve kullanımını azaltma politikasından dolayı bu sektörde hali hazırda verilen teşvikler tarım üreticilerinin alternatif ürünlere yönlenmesi içindir. Bölgenin dağlık yapısından dolayı burada geniş kapsamlı tarım yapılamamaktadır. Sebze üretimi, pazar için değil, genelde

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 11 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

çiftçilerin bireysel ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir. Meyve üreticiliğinde elma, üzüm ve çilek öne çıkmaktadır. Hayvancılık ise özel mikro çiftliklerde gerçekleştirilmektedir. Sanayi sektörüne baktığımızda, tekstil, hazır giyim ve gıda üretimi öne çıkmaktadır. Tekstil sektöründe en büyük firma “Arteks” AD firmasıdır. Firma modern üretim teknolojilerine sahip olup, iç ve dış piyasa için iplik ve kumaş üretimi yapmaktadır. Eğridere ilçesinde hazır giyim sektöründe birçok firma bulunmaktadır. Bu firmalar toplamda 700’e yakın kişiye istihdam sağlamaktadır. Aralarında, ET “Pitaş”, “Vip-77” EOOD, “Ardateks” (Türk sermayeli şirket) en büyükleridir. Gıda sektörü genelde süt ürünleri üretimi ile temsil edilmektedir. Burada 4 adet mandıra bulunmaktadır. Bunlardan iki tanesi “Rodopçanka” ve “Alada” gibi bilinen markalarındır. Bu mandıralar sütü yerel üreticilerden temin etmektedir. Bölgenin geleneksel üretimlerinden et ve süt ürünlerinin, organik olmasına rağmen sertifikalamadaki yüksek maliyetler nedeni ile hak ettiği yeri alamadığı ve bu alandaki üretimin pazara ihtiyaç duyduğu da belirtilmektedir. Eğridere’de ayrıca kurşun-çinko cevheri ve mermer de temin edilmektedir. Kurşun-çinko cevheri “Enyovçe” madeninde (Enyovçe köyü), mermer madeni ise Eğridere şehrinde bulunmaktadır. Eğridere’nin sanayisinde taş, mermer ve orman varlığı gibi doğal zenginliklerinde bakir alanlar hala mevcuttur ve yatırımcı beklemektedir. Ayrıca bölge, yüksek işsizlik oranı nedeni ile 2020 yılına kadar kurumlar vergisi ödenmeyecek ilçeler arasında yer almaktadır. Bölge turizminin geliştirilmesi için özelikle son dönemde çalışmalar yapılmaktadır. En fazla turist çeken yerler, 3.680 dekara yayılan “Doğal Huş Ağacı Rezervi”, “Şeytan Köprüsü”, “Hladilnika” mağarası ve “Kaleto, “Krivus” ve “Patmos” kaleleridir. Ayrıca ilçede inşa edilen ve bölge doğasının güzelliklerinin keşfedilmesini sağlayan yürüyüş ve bisiklet yolları da turistler tarafından devamlı kullanılmaktadır. Bölgede hâlihazırda turistlerin konaklama yapabileceği birçok otel ve dağ evi bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Eğridere’de bulunan “Hotel Palas”, “Belite Brezi (Beyaz Huş Ağaçları)” turistik kompleksinde bulunan “Asara” oteli, “Brezata” kompleksi ve “Ustra”, “Belite Brezi”, “Moneg Yug” dağ evleridir.

Bölgenin bakir doğası ve doğal zenginlikleri sağlık turizminin geliştirilmesi için önemli yatırım fırsatları sunmaktadır. “Doğal Huş Ağacı Rezervi”’nde bulunan ve Bulgaristan’ın sosyalist döneminden miras kalan, akciğer ve alerji hastalıkları için çocuklara yönelik tedavide kullanılan, rehabilitasyon okulu ve Belite Brezi (Beyaz Huş Ağaçları) dinlenme kompleksi, yenilenmesi için, yatırımcı beklemektedir. Temel atma törenine Sn. Ecevit’in de katıldığı Gorna Arda Barajı projesi tamamlanabildiğinde bölgenin turizm ve balıkçılık kapasitesine önemli katkıları olacağı değerlendirilmektedir.

Eğridere Genel Görünüm Eğridere Merkez Şeytan Köprüsü- Eğridere

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 12 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

2. Cebel (Şeyhcuma) Belediyesi

Cebel (Şeyhcuma) konum olarak Kırcaali’den 25 km ve Başkent Sofya’dan 285 km mesafededir. Yüzölçümü 229 kilometre karedir ve Kırcaali ilinin en küçük ve en düşük nüfuslu ilçesi konumundadır. Coğrafyası engebeli-dağlık yapıya sahiptir. Nüfusu 8.248 kişiden oluşmaktadır. Belediye’ye 48 köy dâhildir. Ekonomik olarak istenilen seviyelerde olamayan ilçenin işsizlik oranı %26,83’tür ve bu da Cebel’i Kırcaali ilinin en yüksek işsizlik oranına sahip ilçesi yapmaktadır. Cebel’deki nüfus kaybı Kırcaali ilinin nüfus azalış ortalamasının çok altındadır ve bu haliyle ildeki en az nüfus kaybı yaşayan ilçeler arasındadır. 2007 yılında 8.384 olan ilçe nüfusu günümüzde 8.248’dir. Bunlardan 3.149’u şehirlerde yani Cebel’de geri kalanları ise köylerde yaşamaktadır. Bunlardan %66’sı çalışabilir yaştadır, %19’u çalışabilir yaş üzerindedir ve kalan %15’si ise çalışma yaşına erişmemiştir. Eğitim seviyesi, bir önceki yıllara göre bir artış gözlemlenmesine rağmen, halen ülke ortalamasının çok altındadır. Nüfusun %64’ü ortaokul ve altı tahsile sahiptir, %29’u lise mezunu ve %7’si ise üniversite mezunudur. Eğitim seviyesinin düşmesi ve eğitimsizlerin sayısının artması beraberinde gelişememe, iş bulamama, fakirleşme, yeterli sağlık hizmeti alamama, çocuklara gerekli eğitim şartları sunamama gibi birçok demografik sorunu da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle özelikle genç nesillerin iyi eğitim almaları, kendilerini yetiştirmeleri, mesleklerinde uzmanlaşmaları gerek Cebel’in, gerekse de bütün olarak Kırcaali’nin ilçeleri ile birlikte gelişiminin başlıca yolu olarak değerlendirilmektedir. Düşük eğitim seviyesi, kalifiye işgücü eksikliği, yaşlanan nüfus, bölgeye yapılan yatırımların yetersizliği yüksek işsizlik oranının başlıca sebepleri olarak gösterilmektedir. Kayıtlı işsizlerin %78,5’i orta ve altı eğitime sahiptir. Bu da iş bulma konusunda büyük sıkıntılar doğurmaktadır. İşsiz olarak kayıtlı olan kadınların erkekler göre %40 fazla olduğu da dikkat çekmektedir. Bölgeye yapılacak yatırımların bu faktörler göz önüne alınarak planlanması gerekmektedir. Dolayısıyla bölge halen kalifiye işgücü gerektirmeyen yatırımlar açısından potansiyel arz etmektedir. Tarımda, diğer ilçelerde olduğu gibi, geleneksel olarak tütün yetiştiriciliği yaygındır. Diğer yandan AB’nin Ortak Tarım Politikası doğrultusunda mevcut tarımsal yapının değiştirilmesi, daha çok meyve ve sebze yetiştirilmesi, yönünde değişikliklere gidilmektedir. Buradaki koşullar çeşitli meyve ve sebze türlerinin yetiştirilmesi için elverişlidir ve buna bağlı olarak paketleme tesislerinin kurulması bir yatırım alanı olarak değerlendirilmektedir. 2013 verilerine göre tarım ürünlerinden en fazla patates (800 dekar), tütün (470 dekar), buğday (190 dekar), biber (150 dekar), domates (100 dekar) ve karpuz (110 dekar) yetiştirilmektedir. Bölgedeki hayvancılık et ve süt ürünlerinin düşük fiyatlarından dolayı iyice azalmıştır ve sadece bireysel ihtiyaçları karşılamaya dönük hayvan yetiştiriciliği ile sınırlı kalmıştır. Hayvancılığın gelişememe sebepleri arasında, düşük ürün fiyatları, farklı pazar mekanizmalarının geliştirilememesi ve hayvanların küçük ve özel çiftliklerde yetiştirilmesi yer almaktadır. Cebel ilçesinde hayvan sayıları diğer ilçelere kıyasla oldukça azdır, büyükbaş hayvan sayısı 2080, küçükbaş 3200, kanatlı hayvan 7 bin ve arı ailesi 1200 adet. Belediye arazisinin %60’nı ormanlar oluşturmaktadır. Bu orman potansiyeli hala etkin olarak kullanılmamaktadır. Temin edilen orman ürünleri genelde ısınma amaçlı tüketilmektedir. Bu alanın yeterince işlenmediği ve iyi bir yatırım potansiyeli bulunduğu değerlendirilmektedir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 13 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Bölgenin diğer önemli sektörleri tekstil ve konfeksiyon, hidrolik ve pnömatik bileşenler üretimi, gıda ve içecek üretimidir. Tekstil ve konfeksiyon sektöründe “Sönmez Holding”, “Ideal Fashion”, “Sevtekstil” v.b. büyük işletmeler bölgeden 700’den fazla kadına iş imkânı sağlamaktadır. Hidrolik ve pnömatik bileşenler üretimi gerçekleştiren “Cebel-96” firması 250 kişiye istihdam sağlamaktadır ve Bulgaristan ortalamasına göre yüksek ortalama maaşları ile dikkat çekmektedir. Gıda üretiminde, Bulgaristan’ın az sayıdaki helal et kesimi yapılabilen işletmelerinden biri olan “Musan” OOD, burada faaliyet göstermektedir. Et entegre tesisi günlük 40 ayrı ürün olmak üzere toplam 10 ton et işleme kapasitesi ile çalışabilmektedir. İçecek üretiminde ise ET “Ester” firması faaliyet göstermektedir. Böylesi yatırımların sayılarının artırılması ile ilçe ekonomisinin gelişebileceği ve göçlerin önlenebileceği konusunda bölge sakinlerinde de genel bir kanaat bulunmaktadır. Ayrıca Cebel ilçesi, yüksek işsizlik oranı nedeni ile 2020 yılına kadar kurumlar vergisi ödenmeyecek ilçeler arasında yer almaktadır.

“Cebel 96” OOD - Cebel “Musan” OOD - Cebel “Ideal Fashion”OOD - Cebel Önemli bir başka başlık ise turizmdir. Bölgedeki Trak kültürü ile ilgili 44 tarihi yerden 26’sı Cebel`de bulunmaktadır. Önde gelen turistik yerler arasında Ortaçağa Kalesi “Ustra”, Antik Mezarlık “Hambar Kaya”, Kırık Dağ (Sçupenata Planina) ve Kuğu Gölleri (Lebedovite Ezera) yer almaktadır. Bölgede turistlerin konaklama yapabileceği 4 otel bulunmaktadır. Bunlardan “Cebel”, “Monika” ve “Royal” otelleri Cebel şehrinde, “Silivryak” oteli ise Lebed (Gölcük) köyündedir. Bunların yanı sıra Kırcaali’nin bilinen tek mineral su kaynağı Cebel belediye sınırları içerisindedir. En son bilgilere göre kaynağın işletilmesine dair özel yatırımcıların artan bir ilgisi bulunmakta olup, yetkililer de bu potansiyelin bölge yararına değerlendirilmesi yönünde çaba sarf etmektedirler. Mineral su kaynağının şifalı olduğu, bazı cilt hastalıklarına iyi geldiği söylenmektedir. Suyun doğal sıcaklığı 30° derecedir. Mineral su kaynağına ilişkin Bulgaristan Sağlık Bakanlığınca hazırlanan değerlendirme raporu EK2’te yer almaktadır.

Cebel Genel Görünüm Cebel Merkez Ortaçağa Kalesi “Ustra”

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 14 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

3. Kızılağaç (Kirkovo) Belediyesi

Kızılağaç (Kirkovo) Belediyesi, Kırcaali’nin güneyinde Yunanistan ile sınırı olan bir ilçedir. Belediyenin yüzölçümü 538 kilometre karedir. İlçe coğrafi olarak engebeli bir görünüme haizdir. Belediye’ye 73 yerleşim yeri bağlıdır. Belediyenin nüfusu resmi verilere göre 21.535 kişiden oluşmaktadır, ancak yerel kaynakların ifadelerine göre, nüfusun gerçekte 46.000`lerde olduğu ve çoğunluğunun çifte vatandaş olması sebebiyle Bursa-İzmir- İstanbul gibi şehirlerde ikamet ettiği ve bayramlarda, yaz tatillerinde yöreye akın yaşandığı, bunun bölge ekonomisini canlandırdığı ve önemli bir gelir sağladığı şeklindedir. Bu gidiş-gelişlerin sonraki kuşaklara aktarılmasının bölge geleceği açısından önemli bir çalışma konusu olduğu ve yöre ekonomisinin de buna bağlı olarak “köy turizmi, kır turizmi” gibi alanlarda önemli ekonomik potansiyel içerdiği değerlendirilmektedir. İlçeden uluslararası ulaşım koridorunun (9. No’lu Helsinki – Dimitrovgrad – Dedeağaç Avrupa ulaşım koridoru) geçmesi ve Makaza sınır kapısının da ilçe sınırları içerisinde yer alması sayesinde, 40-50 dakikada Yunan sahillerine gidilebilmekte, Kirkovo ekonomisi bundan, konaklama ve ticaret başta olmak üzere, fayda elde etmektedir. Yunanistan’daki yaşam standardının yüksekliği ve Euro bölgesi olması gibi nedenlerle yüksek seyreden fiyatlardan dolayı, her gün birçok Yunan vatandaşı, fiyatların daha uygun olduğu Kızılağaç’a gelerek günlük/haftalık alışverişlerini (örn: gıda, yakıt, giysi v.s. ) yapmaktadır. Kızılağaç’tan Kırcaali - Mestanlı (Momçilgrad) – Nalbantlar (Podkova) tren yolunun da 5,5 km uzunluğundaki kısmı geçmektedir.

Kızılağaç (Kirkovo) Belediyesi Kırcaali’nin güneyinde Yunanistan ile sınırı olan bir ilçedir. İlçe ekonomisi gelişmemiştir ve işsizlik oranı %24,20’dir. Kızılağaç, Kırcaali ilinin en kalabalık 2.ci ilçesi olmasına ve ucuz işgücü potansiyeli barındırmasına rağmen yıllar içinde istenen yatırımları çekmeyi başaramamış ve bu yüzden Avrupa ve Türkiye’ye çok göç vermiştir. Tek dayanağı tütün yetiştiriciliği olan yerli halkın, Avrupa Birliği’nin tütün üretimini ve kullanımını azaltma politikası nedeni ile sektöre verilen primlerin tarım üreticilerinin alternatif ürünlere yönelmesi istikametinde kaldırılmasıyla, tütün ekimindeki yıllık kilogram başı getirisini ortalama 4 Leva (2 Euro) civarında bırakmış bu da tütün ekimini oldukça azaltmıştır. Alternatif ürünlere de yönelemeyen ilçe sakinleri ise, çareyi büyük şehirlere ve yurt dışına göç etmekte bulmuştur. Bu sebeple Kızılağaç ilçesinde birçok tarım arazisinin işlenmediği ve boş olduğu da ifade edilmektedir. İlçe, bünyesinde 1600 den fazla kayıtlı işsiz barındırmaktadır, bu işsizlerden 1200’e yakını orta öğretim ve altında bir tahsile sahiptir. Genç işsizliği ise 200 civarındadır. Dolayısıyla bu bölgeye yapılacak yatırımlarda istihdam yoğun ve çokça kalifiye personel gerektirmeyen sektörler açısından potansiyel

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 15 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

bulunmaktadır. Önceden ulaşım konusunda sıkıntı yaşayan ülke yeni açılan Makaza yolu ile birlikte ulaşım konusundaki sorununu da gidermiştir. Ayrıca bölge, yüksek işsizlik oranı nedeni ile 2020 yılına kadar kurumlar vergisi ödenmeyecek ilçeler arasında yer almaktadır. Kırcaali’nin geneli için geçerli olan sektörel öncelikler burası için de geçerli olup, dile getirilen başlıca potansiyel alanların; tütünün yerini almaya başlayan sebze üreticiliği ve buna bağlı olarak konservecilik, küçük ve büyük baş hayvan yetiştiriciliği, süt üretimi, tekstil-hazır giyim, turizm, orman varlığının değerlendirilmesine yönelik işletmeler şeklinde olduğu görülmektedir. Tütünün yerini almaya başlayan sebze yetiştiriciliğinde en fazla patates, biber ve domates üretilmektedir. Buraya yapılacak bir paketleme veya konserve tesisinin, bölgede üretilen sebzelerin paketlenip satılması için avantajlı bir yatırım olacağı düşünülmektedir. Bölgede hayvan sayısı diğer ilçelere göre nispeten yüksek olmasına rağmen, çoğu hayvanların küçük çiftliklerde ve özel kullanım için yetiştirilmesinden ve çiftçilerin hayvanları besleme ve yetiştirme konusunda yeterli bilgiye sahip olamamasından dolayı, kaliteli ürün elde edilememektedir. Bu sebeplerle ürünler düşük fiyata satılmakta ve sektör gelişememektedir. Son yapılan 2010 yılı tarım sayımına göre ilçede 12 bine yakın büyükbaş hayvan, 15 bin küçükbaş, 35 bin kanatlı hayvan ve 5000 de arı ailesi bulunmaktadır. Bölgede endüstriyel kirleticiler olmaması arıcılığın daha fazla gelişmesi ve doğal arı ürünleri üretilmesi için bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Sanayi sektöründe 700’e yakın kişi istihdam edilmektedir. Bunların büyük bir kısmı hazır giyim sektöründe çalışmaktadır. Önde gelen hazır giyim firmaları arasında “Viking” OOD, “Lina-07”, “Hasteks” OOD ve “Ateks” OOD yer almaktadır. Bölge ekonomisi için önemli bir diğer sektör ise orman ürünleri sektörüdür. Bölgenin orman zenginliği 35 bin hektar civarındadır. Son yıllarda, yılda ortalama 30-35 bin m3 ağaç tedariği yapılmaktadır. Bölgeden temin edilen ağaçlar, genelde inşaat sektöründe ve ısınma için kullanılmaktadır. İlçe köy turizmi geliştirmeye çok uygundur. Doğu Rodopların en yüksek tepesi olan “Veykata” tepesinin korunmaya alınmış bölgesinde yetişen ve tükenmekte olan mezofilik ormanlar ve doğal habitatlar birçok turist için ilgi odağıdır. Turizm sektörü özelikle Makaza sınır kapısının açılması ile birlikte daha da büyük bir önem kazanmıştır. Bölgede hâlihazırda tatil kompleksi “Romantika”, oteller ve birçok dağ evi bulunmaktadır. Önceden de turist çeken bu yerler Makaza sınır kapısının açılmasından sonra, Yunanistan’a gidiş gelişlerde daha sık tercih edilir olmuşlardır. Ayrıca bu işletmeler uygun fiyatları sebebiyle Yunan turistlerin de tatil için tercih ettikleri yerler arasındadır. Kızılağaç’ta köy turizmi dışında kültür turizmi de gelişmektedir. Burada Yedi Kızlar Camii bulunmaktadır. 1438 yılında kurulan Yedi Kızlar Camii ulusal öneme sahip kültürel anıt ilan edilmiştir. Camii her yıl başta Türkiye ve Batı Trakya’dan olmak üzere birçok turist çekmektedir. Bunun dışında Trakların bölgeye yerleştikleri farklı çağlardan birçok kale, mezarlık ve köy kalıntıları bulunmaktadır.

Kızılağaç Genel Görünüm Yedi Kızlar Camii- Nalbantlar Tatil Kompleksi “Romantika” FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 16 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

4. Koşukavak (Krumovgrad) Belediyesi

Koşukavak Kırcaali ilinin güney doğusunda yer alan bir ilçedir. Yüzölçümü 843 kilometre karedir ve Kırcaali ilinin en büyük ilçesidir. Kızılağaç (Kirkovo) ile birlikte Yunanistan’a komşudur. İlçenin coğrafi yapısı engebeli bir görünüm arz etmektedir. Nüfusu 17.398 kişiden oluşmaktadır. Belediyeye 78 yerleşim yeri bağlıdır. Koşukavak ekonomisinde net satış gelirlerine bakıldığında %50 ile “Ticaret ve Tamirat/Servis” ilk sırada, %23 ile imalat sanayi ikinci sırada ve %6,5 ile tarım üçüncü sırada yer almaktadır. İlçenin işsizlik oranı %16,49’dur ve net satış gelirinin aksine en fazla kişiye istihdam sağlayan sektörlerin başında 2.600’e yakın kişi ile tarım sektörü gelmektedir, ikinci sırada 680 kişi ile imalat sanayi, üçüncü ve dördüncü sıralarda ise 519 kişi ile kamu ve devlet yönetimi ve 456 kişi ile “Ticaret ve Tamirat/Servis” gelmektedir. Koşukavak lojistik olarak avantajlı bir konumda olmaması nedeniyle yatırım çekmekte zorlanmaktadır. Bölgedeki işletmelerin %95’i 9 kişiye kadar çalışanı olan mikro işletmelerdir. %4,5’i 9 ile 49 kişi arasında olan küçük işletmeler ve sadece 4 firma 50 ile 249 arasında istihdam sağlayan orta çaplı işletme konumundadır. Buna rağmen ilçe Kırcaali Merkez ilçesinden sonra en fazla istihdam sağlama yüzdesine sahip ikinci ilçedir. Yine de ilçede hâlihazırda 1100’ü aşkın kayıtlı işsizi ile yatırım fırsatları açısından değerlendirilebilecek ilçeler arasındadır. Bölgenin eksikleri arasında işsizlerinin eğitim seviyesinin düşük olması göze çarpmaktadır. Sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar arasında ayakkabı ve hazır giyim firmaları en fazla istihdam sağlayan firmalardır. “Krumitsa” AD ve “Diki Şuuz” OOD firmaları ayakkabı sektöründe, “Hasteks” OOD ve “Suteks Krumovgrad” EOOD firmaları ise hazır giyim sektöründe faaliyet göstermektedir. Bunu dışında Deli Ahat (Kovil) köyü civarında taş-kaplama malzemeleri temini gerçekleştiren “Bulsleyd” OOD ve gnays taşından levha, döşeme, kaplama, pervaz üretimi gerçekleştiren “Niki 03” EOOD firmaları sanayi sektörünün diğer temsilcileridir. Krumovgard’ın en büyük yatırımının uzun süreçlerin ardından 2016 yılının Eylül ayında başlaması planlanmaktadır. Burada oldukça yüksek verimliliği ile bilinen altın ve gümüş madeni de bulunmaktadır. Maden, Kanada Merkezli Dundee Precious Metals`in uzantısı Balkan Mineral and Mining şirketine (yönetim kurulunda Bill Clinton`un da bulunduğu söylenmektedir), 2005 yılında 30 yıllığına işletilmesi için verilmiştir. Yerel yönetimin endişeleri siyanürle altın çıkarıldığı takdirde bölgedeki canlılara - doğaya, hayvanlara ve yerel insanının sağlığına zarar verileceği yönündedir. Karışık duygulara neden olan bu durumun olumlu bir yanı ise Koşukavak’ın altın işleme konusunda önemli bir merkez olma yolunda olmasıdır. Dundee Precious Metals şirketinin, Koşukavak belediye meclisi onayının 2014’te alınmasının ardından, 2016 yılının Eylül ayında altın çıkartılmasına ilişkin proje inşaatlarına başlaması beklenmektedir. Projeye toplam 178 milyon ABD Doları yatırım yapılması öngörülmektedir. İşletme aynı zamanda 2 yıl sürecek inşaat sürecinde 300 kişiye, daha sonraki süreçlerde ise 230 kişiye istihdam sağlamayı planlanmaktadır. Bu projenin ilçe ekonomisinin kalkınmasına büyük katkı sağlaması beklenmektedir. Tarımda, Koşukavak (Krumovgrad), kaliteli tütünü ile bilinmektedir. Ancak yukarıda da değinildiği üzere halk tütün üretiminden yavaş yavaş çekilerek, daha çok meyve sebze üretimine yönelmeye başlamıştır. Yine de hali hazırda tütün sektörü Koşukavak’ta önemini korumaya devam etmektedir ve Kırcaali ilinde en fazla tütün üretilen ilçe özelliğini korumaktadır. Tarım önündeki en büyük sorunlardan bir tanesi yerel halkın küçük çaplı aile çiftliklerinde gerçekleştirdiği tarım işlemlerinde teknolojiden yararlanmaması bu yüzden de verimin ve kalitenin düşük olmasıdır. Hayvancılık tarıma göre daha az gelişmiştir. Buradaki hayvancılık

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 17 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

daha fazla hane halklarının özel ihtiyaçları içindir. Et için küçükbaş ve süt için de büyükbaş hayvanlara bakılmaktadır. Diğer yandan sütün pazarlanmasında lojistik nedenlerle (çiftliklerin küçük ve çok dağınık olması) zorluklar yaşanmaktadır ve süt üretimi bu yüzden gelişememiştir. Türkiye`nin bazı dönemlerde bölgeden yaptığı hayvan alımının burasını olumlu yönde etkilediği ifade edilmektedir. Bölge için önem ifade eden bir başka sektör de orman ürünleri sektörüdür. Kırcaali ilinin en büyük ilçesi olan Koşukavak, ormanlar bakımından da zengindir. Orman ürünleri geliştirilebilecek ve yatırım yapılabilecek sektörler arasında gösterilmektedir. Turizm çok fazla gelişmemiştir ve bu sektörden sağlanan gelirler düşüktür. Bölgede hâlihazırda 2 otel ve 5 misafir evi bulunmaktadır. Bunların hepsi düşük kapasitelidir. Bölge dağ ve köy turizmi geliştirmeye müsait olmasına rağmen, yatırımcıların ilgi göstermemesinden dolayı gerekli tesisler yapılamamış ve bu yüzden de turizm gelişmemiştir. Belediyenin sınırları içinde 4 adet koruma altına alınmış alan bulunmaktadır. Bunlar “Ribino”, “Oreşari”, “Momina Skala” ve “Nahodişte na Rodopski Lopen”’dir. Bu bölgeler nesli tükenmekte olan birçok bitki ve hayvana ev sahipliği yapmaktadır bu yüzden de koruma altına alınmıştır. Bunun dışında “Ribino” ve “Oreşari” alanlarında birçok mağara bulunmaktadır. Bunların arasında Bulgaristan’ın en güzel 250 mağarası listesine de dâhil olanlar vardır. Bunun yanı sıra “Duşan Dere” nehri üzerinde 3 adet ve “Taşbunar Dere” üzerinde de 1 olmak üzere toplam 4 şelale bulunmaktadır. Bu şelalelerin yükseklikleri 10 ile 25 metre arasında değişmektedir. Bu bölge Doğu Rodopların en üst seviyede koruma altına alınan tek coğrafi alanı konumundadır. Bu alan nesli tükenmekte olan beyaz kafalı akbabaların açık yuvalama yerini kapsamaktadır. Diğer yandan belediyenin kuzey sınırı olan “Studen Kladenets” barajının yanı sıra “Arda” ve “Krumovitsa” nehirleri de balıkçılık turizmi geliştirmek için çok elverişli şartlar sunmaktadır. Görüldüğü üzere köy ve dağ turizmi geliştirmek için gerekli altyapıya sahip bölge bu alanda da yatırımcılarını beklemektedir. İlçe, Yunanistan ile olan Ivaylovgrad - Pazarkule sınır kapısına yakın olmaktan olumlu etkilenmektedir. Diğer yandan, Avren sınır kapısının açılması durumunda, kapının burasını daha da canlandırması beklenmektedir.

Koşukavak Genel Görünüm Koşukavak Merkez Parkı Altın Madeni Bulunan “Ada Tepe”

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 18 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

5. Kırcaali Merkez

Kırcaali belediyesi Doğu Rodoplar’ın en büyük belediyesidir ve aynı zamanda il merkezidir. Yüzölçümü 547 kilometre karedir. Nüfusu 67.794 kişiden oluşmaktadır. Belediye’ye 117 yerleşim yeri bağlıdır. Kırcaali başkent Sofya’dan 260 km, Filibe’den (Plovdiv) 90 km, Kapıkule’den (Kapitan Andreevo – Kapıkule sınır kapısı) ise 130 km mesafededir. Ulaşım açısından, kayda değer faktörler olarak ise, Kuzey Avrupa’yı Helsinki’den Güney Avrupa’ya Dedeağaç’a kadar bağlayan 9 No’lu Avrupa koridorunun ve Podkova – Mestanlı – Hasköy – Filibe tren hattının buradan geçmesi ifade edilebilir. Kırcaali ili ekonomisinde Kırcaali Belediyesi hâkim durumdadır. İlde yer alan her 5 işletmenin 3’ü, toplam çalışanların %60’ı ve yerel ekonomide elde edilen kazancın %80’i Kırcaali Belediyesinde gerçekleşmektedir. Ekonomide en yüksek paya %72’ye yakın oranla sanayi sektörü sahiptir, ardından %25’lik oranla hizmet sektörü ve son sırada ise %3’lük oranla tarım sektörü gelmektedir. İşsizlik oranı %10’un altındadır. Kırcaali şehrinin toplam 4 sanayi bölgesi bulunmaktadır. Bunlar “Doğu”, “A”, “B” ve “Güney” sanayi bölgeleridir. Bunlardan en büyüğü 157,58 hektar ile “Doğu Sanayi Bölgesidir”. İmalat sanayi ekonomik büyüklük açısından ilk sırada yer almaktadır. İmalat sanayiinde önde gelen sektörler metalürji, makine imalatı ve metal işleme, tekstil ve konfeksiyondur. Metal işleme ve plastik ürün üretiminde faaliyet gösteren firmalar “Pnevmatika Serta”- hidrolik ve pnömatik silindir üretimi, “Moneg Yug”- madencilik ve metalürji ekipmanları, “Formplast” AD- plastik kalıplar üretimi, Türk şirketi “Teklas Bulgaria”- otomobil parçaları üretimi gerçekleştirmektedir. Teklas şirketi bölgedeki en büyük işveren konumundadır ve Kırcaali’de bulunan 3 fabrikada ve 3 depoda toplam 1700 kişiye istihdam sağlamaktadır. Otomotiv sektörü ile ilgili dikkat çeken bir bilgi ise son iki yılda Bulgaristan pazarına giriş yapan üreticilerin % 56’sının otomotiv sektöründen olmasıdır. Ülkelere göre dağılımına bakıldığında ise, Türkiye; %19’luk pay ile Almanya’nın ardından 2. sırada gelmektedir. Bölgeye yapılan yatırımların önemli bir kısmı tekstil ve hazır giyim sektörlerinedir. Üretilen ürünler için ana pazar Almanya, Fransa, İtalya ve Hollanda’dır. Maden sanayi de bölge için önemli sektörlerdendir. Burada perlit, bentonit ve zeolit ocakları mevcuttur. Perlit, bentonit ve zeolit ürünleri üreten ana firma “Es end Bi İndastriıl Minerals” AD- Kırcaali firmasıdır. Kırcaali’nin yakınlarında Bulgaristan’ın en büyük tras ocaklarından biri bulunmaktadır. Tras çimento üretiminde kullanılan ana hammaddedir. Tarım sektörü diğer ilçelerin aksine burada daha az gelişmiştir. Tarımın ilçe ekonomisine katkısı çok düşüktür %2,5 civarında. Buradaki çiftliklerin hepsi orta ve küçük çaplıdır. Kırcaali’nin diğer ilçelerinde olduğu gibi burada en fazla yetiştirilen ürün tütündür. 2012 yılından sonra tütüncülerin yaşadığı malum sorunların ardından burada da sebze ve meyve yetiştiriciliği payını artırmıştır. Sebze yetiştiriciliği, sulama tesislerinin bulunduğu belediyenin kuzeydoğu kısmında yoğunlaşmıştır. Tarımın ikinci en önemli sektörü olan hayvancılıkta da yine küçük çiftlikler hâkimdir. Buradaki hayvancılık daha fazla bireysel ihtiyaçları karşılamaya yöneliktir. Ilımlı iklimi, elverişli coğrafi konumu, zengin kültürel mirası ve barajları sayesine Kırcaali belediyesinde turizmin her türlü dalını geliştirmek için elverişli şartlar mevcuttur. Sanayileşmeden ve şehirleşmeden etkilenmemiş zengin biyolojik çeşitliliği ve eşsiz doğal güzellikleri, ekoloji turizmini belediyenin öncü hedefleri arasına yerleştirmektedir. Belediyenin sınırları içerisinde birkaç koruma altına alınmış alan

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 19 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

bulunmaktadır. Bunlar “Taş Düğün”, “Taş Mantarlar”, “Kaya Penceresi”, “Venerin Kosım”, “Yumruk Skala” ve “Orta Arda” ’dır. Son yıllarda turizmin simgesi haline gelmiş Perperikon, Doğu Rodoplar’da, Kırcaali yakınlarında, 470 metre yükseklikte, MÖ 5.-6. asırdan günümüze kadar kalmış bir arkeolojik komplekstir. Kayalar arasındaki kazılar, en eski megalit dönemi anıtlardan biri olarak kabul edilmektedir. Perperikon’da 2000 yılında başlayan kazı işleri, tarihi birkaç bin yıl öncesine uzanan ve Roma döneminde ihtişamlı bir devir yaşayan büyük bir taş şehrini ortaya çıkarmış ve halen devam etmektedir. Arda nehrinin ve “Studen Kladenets” ile “Kırcaali” barajlarının kıyılarında birçok modern otel, dinlenme tesisi ve dağ evleri inşa edilmiştir. Burada avcılık, balıkçılık ve farklı su sporları geliştirilmiştir. Bu bölgeler son yıllarda yurt içinden ve yurt dışından birçok turistin ilgisini çekmektedir. Kırcaali Belediyesi AB fonlarından başarılı bir şekilde yararlanmış belediyeler arasında sayılmaktadır. Son yıllarda bölgede önemli projeler gerçekleştirilmiştir. Bunların arasında 2009 yılında tamamlanan “Vodno Ogledalo” (Su Aynası), “Üreticiler Pazarı”’nın çelik konstrüksiyon ile kapatılması, 120 dönüm üzerine kurulan ve Bulgaristan’ın en büyük yeni parkı olan “Batı Arpezos Parkı”, Kırcaali arıtma tesisi, 2012 yılında başlayan ve halen devam eden gaz hattı döşeme çalışmaları v.s. sayılabilir.

“Vodno Ogledalo”-Kırcaali “Batı Arpezos Parkı”-Kırcaali “Üreticiler Pazarı”-Kırcaali 2015 yılında Kırcaali’nin Prileptsi semtinde yeni bir Cami inşaatına başlanmıştır. Toplam 1400 m2 üzerine kurulacak ve 2 minaresi olacak Cami, tamamlandığında Bulgaristan’ın en büyük Camisi olacaktır. Yeni Cami, 1200 kişiye kapalı alanda ibadet etme imkânı kılacaktır.

Kırcaali Genel Görünüm “Kırcaali’de Yeni Yapılacak Caminin Maketi Kırcaali Barajı”

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 20 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

6. Mestanlı (Momçilgrad) Belediyesi

Mestanlı (Momçilgrad) Belediyesi konum olarak Kırcaali ilinin merkezinde bulunmaktadır. Yüzölçümü 360 kilometre karedir. Coğrafi yapısı dağlıktır. İlçenin nüfusu 15.906 kişiden oluşmaktadır. Belediyeye 47 yerleşim yeri bağlıdır. 9. No’lu Avrupa koridoru (kara yol) ve Kırcaali – Podkova (Nalbantlar) tren yolu buradan da geçmektedir. Mestanlı’nın; Bursa, İzmit, Çanakkale ve İzmir gibi illerle kardeş şehir ilişkileri bulunmaktadır. Kırcaali’nin diğer ilçelerinde olduğu gibi, burada da yaz aylarında ve bayramlarda Türkiye’den veya çalışmaya gittikleri AB ülkelerinden gelen Kırcaali kökenli insanların kasaba ekonomisine önemli katkıları bulunmaktadır. Mestanlı ekonomisinin, özelikle 2011 yılında yaşadığı daralmadan sonra, son yıllarda toparlandığı görülmektedir. 2011 yılında belediyedeki istihdam yüzdesi ülke genelinin en düşükleri arasındayken, son yıllarda 15 yaş ve üstü kesimden istihdam yüzdesinin artığı ve %50 civarında olduğu görülmektedir. Resmi istatistiklere göre işsizlik oranı %13,64’tür. Ancak resmi istatistiklerin aksine bölgede daha fazla işsizin olduğu, çoğu kişinin, ekonomik olarak aktif olmadığı-iş aramadığı için, resmi kayıtlarda işsiz olarak görülmediği ifade edilmektedir. Son yıllarda bölgedeki işletmelerin sayısında artış olmasına rağmen, hala nüfus yoğunluğuna göre yeterli sayıda olmadıkları gözlemlenmektedir. İlçedeki yabancı yatırımlar da nispeten azdır. Her şeye rağmen Mestanlı ilçesinde diğer ilçelere göre ciddi nüfus azalmaları yaşanmamıştır, 2005 yılında 16.657 kişi olan ilçe nüfusu günümüzde 15.906’dır. Bölgeye yapılacak yeni yatırımlarla ilçede kalan halkın göç etmesinin önlenebileceği ifade edilmektedir. Mestanlı ilçesinde teknoloji yoğun alanlarda üretim yapan ve ortalamanın üzerinde maaş veren işletmelerin açılması durumunda, büyük şehirlere üniversite eğitimi almaya giden gençlerin de dönebileceği değerlendirilmektedir. Bölge ekonomisi için en önemli sektör tarımdır. Lakin son yıllarda uygulanan tütün politikası tarım sektöründe öncü olan tütün yetiştiriciliğini neredeyse bitirmiştir. 2009 yılında 5790 dekar tütün ekilirken 2013 yılına gelindiğinde bu rakam 500 dekara kadar düşmüştür. Yani 5 yıllık zaman zarfı içinde tütün yetiştiriciliği nerdeyse 12 kat daralmıştır. Tütüne alternatif olarak bölge halkı ya başka ürünlere yönelmiştir ya da farklı sektörlere geçiş yapmıştır. Alternatif ürünler arasında en fazla biber, sera domatesi, patates, domates, elma, kiraz ve ceviz üretilmektedir. Bölgede boş olan tarım arazisi 35 bin dönüm civarındadır, bu da toplam tarım arazilerinin %24’ne tekâmül etmektedir. Arazilerin boş olma nedenleri arasında; kısmen boşalan köyler, düşük verimli topraklar, tütün dışında ekilen ürünlerin zor muhafaza edilmesi ve üreticilerin çoğunun tütünden başka ürün yetiştirmek istememesi gibi başlıklar sayılabilir. Mestanlı Belediyesi’nde 2.734 çiftçi hayvancılık ile uğraşmaktadır. Bu da bütün tarımcıların %78,94’ne tekâmül etmektedir. Bölgedeki hayvan sayısında son yıllarda iyi bir artış yaşanmıştır. Büyükbaş hayvanlar 2009 yılından 5.478’den, 2013 yılında 8.513’e ulaşmıştır. Küçükbaş hayvanların sayısının ise yine aynı yıllarda 15.886’dan, 18.616’ya çıktığı görülmektedir. Hayvanlar hem et, hem de süt üretimi için yetiştirilmektedir. Otlakların ve meraların belediye arazisinin %50’sini oluşturması hayvancılığın gelişmesine olumlu katkı sağlayan faktörlerin başında gelmektedir. Bölgede tarımın en büyük eksikliği olarak büyük çiftçilerin olmaması, bu yüzden modern tarım teknolojilerinin kullanılamaması ve var olan sulama kanallarının bakımının yapılamaması gösterilmektedir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 21 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Var olan küçük çiftçilerin yukarıda bahsi geçen uygulamaları gerçekleştirmeye finansal güçlerinin olmadığı belirtilmektedir. İmalat Sanayiinde hazır giyim ve gıda, gıda üretim makinaları alt sektörleri öne çıkmaktadır. Gıda üretim ve işleme tesisleri bölgede üretilen tarım ürünlerini satın alarak üretimlerini gerçekleştirmektedir. Tekstil ve gıda sektörü üretim sektöründe çalışanların %90’na istihdam sağlamaktadır. Tekstil sektörü ise en fazla yatırım çekmiş sektördür ve tüm çalışan kadınların %60’na istihdam sağlamaktadır. Bu sektörlerden firmaların bazı istisnalar dışına genelde Mestanlı şehrinde ve Hayranlar (Gruevo), Gök Viran (Zvezdel), Ali Bey onağı (Nanovitsa) ve Eni Cumaya (Raven) köylerinde bulunmaktadır. Önde gelen firmalar arasında süt işleme makinaları ve gıda sektörü için makinalar üreten “Unihranmaş” EOOD, ekmek ve unlu mamuller için makine üretene ET “Nejo-BG”, sebze ve meyve üretimi gerçekleştiren “B.V.K. Vinifera” OOD ve hazır giyim sektörüne faaliyet gösteren “Alteks” EOOD, “Tuna Denim” EOOD ve “Gals Tekstil” EOOD yer almaktadır. Mestanlı Belediyesi sahip olduğu doğal güzellikleri ve zengin kültürel geçmişi ile turizmin geliştirilmesi için gerekli ön koşullara sahiptir. Belediyedeki önemli bazı turistik yerler; “Orfe” tapınağı, “Harman Kaya”, “Elmalı Baba Türbesi”, “Dambalı”, “Taşlaşmış Orman”, Momçil Yunak parkı, “Studen Kladenets” avlanma alanı “Borovets” doğal koruma alanı v.s. olarak her yıl çok sayıda turist çekmektedir. Bunların yanı sıra hâlihazırda konaklama da yapabilecek tatil kompleksi “Makaza”, Mestanlı şehrinde 4 otel, Nanovitsa köyü yakınlarındaki dinlenme tesisi ve “Studen Kladenets” avlanma alanındaki av evi turistlerin hizmetine sunulmaktadır. Son yıllarda özelikle “Makaza” sınır kapısının açılmasından sonra bu bölgeye gelen turist sayısında ciddi bir artış gözlemlenmiştir. Acıoluk (Tatul) köyü yakınlarında bulunan “Orfe” tapınağı Bulgaristan’ın önde gelen tarihi anıtları/ mekânları arasındadır. Son arkeolojik araştırmalar, tapınağın Rodop’ların efsanevi himayecisi, ünlü Trak şarkıcısı ve kahramanı Orfe’ye ait olduğunu gösteriyor. Kompleks, Bulgar topraklarındaki en görkemli megalit anıtlarından biridir. Eskiçağ putperest tapınağından ve Ortaçağ kalesinden ibarettir.

Mestanlı Genel Görünüm “Orfe” Tapınağı “Makaza” Tatil Kompleksi

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 22 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

7. Yeni Pazar (Çernooçene) Belediyesi

Yeni Pazar (Çernooçene) Belediyesi’nin Kırcaali ve Eğridere (Ardino) belediyeleri, Paşmaklı’ya (Smolyan) bağlı Banite belediyesi, Filibe’ye (Plovdiv) bağlı Asenovgrad belediyesi ve Hasköy’e (Haskovo) bağlı Mineralni Bani ve Hasköy merkez ile sınırları bulunmaktadır. Bölgenin yüzölçümü 327 kilometre karedir. Nüfusu 9.216 kişiden oluşmaktadır. Belediyeye 51 yerleşim yeri bağlıdır. Ulaşım açısından buradan 9 No’lu Avrupa koridorunun geçmesi ilçeyi merkezi bir konuma sokmaktadır. Bir diğer önemli kara yol bağlantısı Mineralni Bani veya Asenovgrad üzerinden Filibe (Plovdiv) yoludur. Çernooçene Kırcaali Merkez’e 15 km, Hasköy’e 31 km ve Filibe’ye de 80 km uzaklıktadır. Bölge nüfusunun, azalmasına rağmen, Kırcaali’nin diğer ilçelerine kıyasla büyük kayıplar vermediği görülmektedir. 2007 yılında 9.887 olan nüfus, günümüzde 9.216’dır. Bunlardan çalışabilecek yaşta olanların sayısı 5.900 civarındadır. 2001 yılından bu yana eğitim seviyesinde devamlı artış gözlemlenmesine rağmen, bölge halkının eğitim seviyesi ülke ortalamasının bir hayli altında kalmaktadır. Halkın %67’si ortak okul ve altı eğitime sahiptir, 2001 yılında bu oran %79,18’dir. Bölgedeki işsizlik oranı %15,71’dir. Son yıllarda işsizlik oranının arttığı görülmektedir. Bunun başta gelen sebepleri arasında; yaşanan ekonomik kriz ve tütün üreticilerinin bu üründen vazgeçmeleri sayılabilir. Bunun yanı sıra bölgede gizli işsizlik olduğu yani bölgedeki işsizliğin daha yüksek olduğu, resmi verilerin ise sadece işsiz olarak kayıt yaptıranları içerdiği için oranın daha düşük olduğu da belirtilmektedir. Çoğu işsizin, işsiz olarak kayıt yaptırmamalarının başlıca sebepleri, süreli veya mevsimlik işler için yurtdışına çıkmaları, işsiz olarak kayıt yaptırmaları için yeterli motivasyonlarının olmaması, aktif iş yaşına gelmiş, lakin iş aramayan kişilerin artmasıdır. İşsizlerin %55’ne yakın oranının orta ve daha düşük eğitime sahip olmaları iş bulmalarını zorlaştırmaktadır. 29 yaşına kadar olan işsizlik oranı düşüktür, bunun nedeni ise son yıllarda gençler arasında yaşanan göçler ve bölge halkının yaşlanmasıdır. Yeni Pazar belediyesinin ekonomisinde tarım sektörü belirleyici rol oynamaktadır. Bu sektör tüm çalışanların %53’nü içermektedir. Tarımdan sonra sanayi sektörü, hazır giyim başta olmak üzere, ilçe iş gücünün %42’sini istihdam etmektedir. Belediyedeki işletmelerin çoğu mikro ve orta çaplı işletmelerdir. Orta çaplı işletme sayısı ise 4’tür. Bölge için en önemli olan ve en fazla istihdam sağlayan işletmeler mikro olanlardır. 2013 verilerine göre Yeni Pazar belediyesinde kayıtlı 403 çiftçi bulunmaktadır. 2009 yılında bu rakam 853’tür ve 4 yıl için %50’den fazla bir azalma yaşandığı görülmektedir. Tütün, yaşanan malum sıkıntılara rağmen yine en fazla yetiştirilen ürün konumundadır. 2007 yılında 8.450 dekar olan tütün yetiştiriciliği, 2013 yılında 5.000 dekara düşmüştür. Tütünden sonra en fazla buğday (2000 dönüm), mısır (650 dönüm), ayçiçeği (600 dönüm), patates (380 dönüm), fasulye (350 dönüm) ve biber (250 dönüm) yetiştirilmektedir. Son yıllarda tütün azalmakta ve yerini diğer ürünlere bırakmaktadır. Belediye sınırları içerisinde bir tarım kooperatifinin olmaması nedeniyle çiftçilerin ekilecek ürün planlamalarını karmaşık bir şekilde yapmaları, az miktarlarda farklı ürünler sunmaları, fiyatta istikrar sağlanamaması tarımın gelişmesine engel olmaktadır. Hayvancılık tarıma göre daha az gelişmiştir. Bölgede daimi otlakların ve meraların işlenen tarım arazisi kadar geniş bir alana sahip olması et ve süt için hayvan yetiştiriciliğinin gelişmesine yardımcı olmaktadır. 2013 verilerine göre bölgede 4.610 büyükbaş hayvan, 8.665 koyun, 720 keçi, 13 bin kanatlı ve 1.121 arı

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 23 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

ailesi bulunmaktadır. Bir önceki yıllara bakıldığında hayvan sayılarının arttığı ve hayvancılığın geliştiği görülmektedir. İmalat sanayinin yavaş adımlarla da olsa büyüdüğü görülmektedir. Bu kapsamda 40’a yakın firma 700’ün üzerinde kişiye istihdam sağlamaktadır. Üretimde hazır giyim sektörü öne çıkmaktadır. Bayan hazır giyim üretimi yapan ve 200 kişiye istihdam sağlayan “Daniger” firması, Gabrovo köyünde yine hazır giyim sektörüne faaliyet gösteren ve 80 kişiye istihdam sağlayan “Prodakşın” firması ve metal işleme sektöründe faaliyet gösteren “Pnevmatika” ve “Tehnostroy İnjenering” EOOD firmaları ilçenin en büyükleridir. Hizmetler sektöründe ise ticaret diğer bölgelerde de olduğu gibi, Yeni Pazar’da da ilk sıradadır. Belediyede kayıtlı firmaların %45’i ticaret alt sektöründe faaliyet göstermektedir. Yeni Pazar bölgesi milattan önce 3500’lü yıllara dayanan yerleşim yerleri içermektedir. Yeni pazara 10 km uzaklıkta bulunana “Gradişteto” bölgesinde yapılan arkeolojik kazılarda bu döneme ait birçok kalıntı bulunmuştur. Bunların arasında kil ve mermer idollerden oluşan 57 parçalık eşsiz bir koleksiyon bulunmaktadır. Ayrıca bölgede trak uygarlığına ait birçok kalıntı ve heykel de mevcuttur. Bunların yanı sıra turizme katkı sağlayacak lakin hala yeterli derecede incelenip araştırılmayan yerler arasında: Taşlık ( Noçevo) köyü yakınlarında “Parmak Kaya” ve “Şarapanite ”bölgeleri, Yaşlı köy (Jenda) köyü yakınlarında “Büyük Tepe” Trak tapınağı, Susuz (Bezvodno) köyü yakınlarındaki çağlayan ve “Çilyaka” tepesi, “Kızılçerpa” orman rezervi v.s. yer almaktadır. Ayrıca bölgede 5.258 hektar alana yayılan devlet av alanı “Jenda”’da av turizmi geliştirilmektedir. Turizm, uygun şartlar olmasına rağmen, gelişmemiş ve bölge ekonomisine katkısı çok azdır. Bunun başlıca sebepleri arasında; turistik alanların yeteri derecede tanıtılamaması, altyapı eksiklikleri nedeni ile bazılarına erişimin zor olması vb. sayılabilir. Bahsi geçen turistik yerlerin tanıtımı yapıldığı takdirde, ilçenin elverişli doğası da göz önünde bulundurulduğunda geliştirilebilecek farklı turizm dallarının bölge ekonomisine önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Bölgede hâlihazırda konaklama ve tatil yerleri arasında Kovanlık (Pçelarovo) köyünde bulunan SPA merkezi, Asenovgrad yolunda bulunan “Ezeroto” oteli ve devlet av alanında bulunan “Jenda” av evi yer almaktadır.

Çernooçene Genel Görünüm “Jenda” Orman Rezervi “Çilyaka” Tepesi

İlçe belediyelerinin irtibat bilgilerini EK1’de bulabilirsiniz.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 24 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

3. SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER

Yıl

Gösterge 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1 Bölge GSYH (milyon EUR) 439 429 438 489 476 - 2 Bölge Kişi Başına GSYH (EUR) 2 827 2 773 2 865 3 215 3 146 - 3 31.12. Tarihi İtibariyle Nüfus - Toplam (Sayı) 154 719 153 571 152 009 151 340 150 605 152 053 4 31.12. Tarihine Kadar Nüfus - Erkek (Sayı) 76 028 75 435 75 526 75 173 74 806 75 684 5 31.12. Tarihine Kadar Nüfus - Kadın (Sayı) 78 691 78 136 76 483 76 167 75 799 76 369 6 Doğal Artış Oranı (1 000 kişi başına) - ‰ -0,2 -0,7 -2,6 -2,1 -1,8 -2,6 7 Çocuk Ölüm Oranı (1 000 canlı doğmuş bebek başına) - ‰ 8,7 8,7 11,8 7,7 7,7 6,3 8 Ölüm Oranı - toplam (1 000 kişi başına) - ‰ 11,3 11,1 12,1 11,6 11,3 12,0 9 Ölüm Oranı - Erkek (1 000 kişi başına) - ‰ 12 12 12,9 12,7 12,2 13,0 10 Ölüm Oranı - Kadın (1 000 kişi başına) - ‰ 10,6 10,3 11,3 10,5 10,5 10,9 11 Ortalama Sözleşmeli İstihdam Edilen Kişi Sayısı 30 766 29 259 29 410 29 757 29 835 29 458 12 Sözleşmeli İstihdam Edilenlerin Ortalama Yıllık Maaşı (EUR) 2 803 2 894 3 023 3 213 3 509 3 706 13 Ekonomik Faaliyet Oranı- 15 - 64 yaş grubu (%) 54,4 48,7 54,3 60,6 63,4 64,3 14 İstihdam oranı - 15 - 64 yaş grubu (%) 52,9 46,3 51,5 55,1 59 61,1 15 İşsizlik oranı (%) 1) (2.7) (4.9) (5.1) 9 7 15,5 16 31.12. İtibariyle İstihdam Bürolarına Kayıtlı Olan İşsiz Sayısı 8 419 8 295 8 830 9 613 10 082 9 051 17 25-64 Yaş Grubu Nüfus İçerisinde Üniversite Mezunu Nispi Oranı (%) 11,3 10,3 8,9 11,2 15,6 19,8 18 25-64 Yaş Grubu Nüfus İçerisinde Lise Mezunu Nispi Oranı (%) 38,8 40,1 47 45 45,2 42,7

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 25 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

19 25-64 Yaş Grubu Nüfus İçerisinde Orta veya İlk Okul Mezunu Nispi Oranı (%) 49,9 49,5 44,1 43,8 39,2 37,5 20 31.12. Tarihi İtibariyle Hastane Tesisleri Sayısı 7 7 6 6 6 6 21 31.12. Tarihi İtibariyle Hastane Tesislerinde Yatak Sayısı 965 921 918 916 918 918 22 Her 10 000 Kişi Başına Hastane Tesislerinde Doktor Sayısı 26 26,2 26,6 26 26,9 28,1 23 31.12 Tarihi İtibariyle finansal olmayan işletmelere yapılan doğrudan yabancı yatırım (bin EUR) 60 735,9 67 859,4 76 300,8 91 542,0 112 929,3 143 950,7 24 Uzun vadeli duran varlıklar elde etme için yapılan harcamalar (bin EUR) 2) 60 018 36 199 47 944 57 423 54 578 96 206 25 Ciro (bin EUR) * 462 168 456 346 468 652 462 857 513 752 613 592 26 Üretim (bin. EUR) * 361 984 354 695 344 031 338 744 354 564 461 783 27 Faktör harcamalara göre katma değer (bin EUR) * 127 363 124 422 122 087 144 054 133 962 168 618 28 Bölgedeki tüm işletmeler baz alınarak, bölgede 9 kişiye kadar çalışanı bulunan işletmelerin nispi oranı (%) 91,7 92,2 91,9 92 92,1 92,2 29 Bölgedeki tüm işletmeler baz alınarak, bölgede 10-49 kişi arası çalışanı bulunan işletmelerin nispi oranı (%) 6,8 6,4 6,4 6,3 6,2 6,1 30 Bölgedeki tüm işletmeler baz alınarak, bölgede 50-249 kişi arası çalışanı bulunan işletmelerin nispi oranı (%) 1,3 1,2 1,4 1,4 1,4 1,5 31 Bölgedeki tüm işletmeler baz alınarak, bölgede 250'den fazla çalışanı bulunan işletmelerin nispi oranı (%) 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 32 Otoban Uzunluğu (km) ------33 Birinci Sınıf Yolları Uzunluğu (km) 83 83 83 95 95 73 34 İkinci Sınıf Yolları Uzunluğu (km) 74 74 74 74 74 81 35 Üçüncü Sınıf Yolları Uzunluğu (km) 463 463 463 463 463 503 36 Demir Yolları Uzunluğu (km) 67 67 67 67 67 67 37 Ar-Ge İçin Harcanan Para (bin EUR) ...... 56 .. .. 38 Ar-Ge Alanında Çalışan Kişi Sayısı ......

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 26 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

39 İnternete erişimi olan hanelerin nispi oranı (%) 9,1 11,5 29,7 54 45,8 39,9 40 16-74 yaş grubu düzenli olarak internet kullanıcıların nispi oranı (%) 19,6 20,8 19,9 43,9 35 35,7 41 Konut Binaları (Sayı) 52 468 52 498 49 119 49 151 49 189 49 238 42 Konut Sayısı 76 533 76 710 74 609 74 860 75 088 75 339 43 Barındırma Araçları Sayısı 22 21 26 29 32 36 44 Gerçekleştirilmiş Konaklama Toplam Sayısı 40 353 39 914 40 362 45 476 60 010 87 719 1) Alıntının küçük hacminden dolayı parantez içinde olan veriler yeterince net değil. 2) Arazi satın alımı dahil * Göstergeler, Milli İstatistik Enstitüsü'ne faaliyetleri ile ilgili yıllık raporlarını ibraz eden tüm finansal olmayan işletmeler ele alınarak, Yapısal İş İstatistiği metodolojisine göre hesaplanmıştır. .. Gizli veriler - Örneği bulunmamakta Güncelleme tarihi 12.01.2015

Bölgenin istatistiklerine bakıldığında Kırcaali’nin ülke GSYH ’sının %1,13’nü ürettiği görülmektedir. Kişi başına düşen GSYH göstergesine göre ise bölgenin payı ülke ortalamasının nerdeyse yarısı kadardır.

Sözleşmeli çalışan kişi sayısının bölge nüfusuna göre oranlarının %19,37 olduğu da dikkat çekmektedir. Bu çalışanların ortalama maaşlarının 309 EUR olduğu gözükmektedir. Bulgaristan İstatistik Enstitüsü’nün bölgeye ilişkin istatistiklerine göre en yüksek maaşlar elektrik üretim ve dağıtım, sigortacılık ve bilimsel araştırma sektörlerinde verilmektedir. İşsizlik oranı ülke ortalamasının üzerindedir (2014 için ülke ortalaması %11,4 iken, Kırcaali’deki işsizlik oranı %15,5 oranında olmuştur).

2014 itibariyle Kırcaali’ye yapılan doğrudan yabancı yatırımlar 144 milyon EUR civarındadır ve bu rakamlar ülke geneline yapılan yatırımın %0,66’sını oluşturmaktadır.

Burada kurulu işletmelerin %92,1 gibi çok büyük kısmın mikro işletmelerden (9 kişiye kadar çalışanı olan), %6,1’i küçük işletmelerden (10-49 arası kişi çalışanlı), %1,5’i orta çaplı işletmelerden (50-249 arası personeli olan) ve sadece %0,2’si büyük (250’den fazla çalışanı olan) işletmelerden oluşmaktadır.

Yol altyapısı çok iyi değildir. İlde otoban bulunmamaktadır. Mevcut yolların 2014 itibarı ile 73 km’si birinci sınıf, 81 km’si ikinci sınıf ve 571 km’si üçüncü sınıftır.

Kırcaali ilinde yerel vergiler ülke ortalaması civarında veya bir miktar altındadır. Bölgedeki işadamlarının belediye ve valilikten aldıkları hizmet için düşünceleri genelde pozitiftir. Bölgedeki yolsuzluk algısının da ülke ortalamasına göre nispeten düşük olduğu aktarılmaktadır.

Kırcaali ülkenin en güvenli illeri arasındadır. 2012 yılında her 1000 kişiye sadece 3 suç kaydı düşmektedir, ülke ortalaması ise 1000 kişiye 10’un üzerinde suç kaydıdır. Bu bakımdan Kırcaali ülke ortalamasının çok altında bir suç işleme oranı ile olumlu anlamda ülkenin genelinden ayrışmaktadır. Bölge halkının en fazla memnuniyetsizlik gösterdiği alanlar ise düşük gelir seviyesi ve bölgenin yetersiz altyapısıdır ( ulaşım, kanalizasyon. vb. )

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 27 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

4. BÖLGENİN EKONOMİK DURUMU

Bölgenin istatistiklerine bakıldığında Kırcaali’nin ülke GSYİH’sının %1,13’nü ürettiği görülmektedir. Kişi başına düşen GSYH 2013 yılında kişi başı 3.174 Euro’dur, bu da Kırcaali’yi Vidin ve Silistra (Silistre) illerinden sonra en fakir il yapmaktadır. Kırcaali ilinin ekonomisi ağırlıklı olarak sanayi ve hizmet sektörlerine dayanmaktadır. 2013 yılı verilerine bakıldığında 476 milyon Euro olan bölge GSYH’nin 104 milyon Euro’sunun sanayiden, 218 milyon Euro’sunun hizmet sektöründen ve 87 milyon Euro’sunun da tarım sektöründen elde edildiği görülmektedir.

Kırcaali, zengin yeraltı kaynakları, ormanları ve keresteciliği, tarımda tütünü, hafif sanayisinde tekstili, ağır sanayisinde krom, kurşun-çinko ve altın cevherlerinin işlenmesi ve makine imalatı, turizmde ise güzel doğası ve tarihi mirası ile bilinen bir ildir. Ülkenin tek bentonit, perlit ve tras yatakları burada bulunmaktadır ve bölgenin kalkınmasında önemli rol oynamaktadır. Kırcaali’nin önemli özelliklerinden biri de sınır ili olması nedeniyle Yunanistan’a yakınlığıdır. Bununla birlikte Kırcaali Türk-soydaş nüfusunun en yoğun olduğu yerdir ve fiziki sınırı bulunmamasına rağmen Türkiye ile güçlü bağları vardır ve bunun bir ölçüde ekonomik ilişkilerine de yansıtıldığı söylenebilir.

4.1. Sanayi

Kırcaali Bölgesinin GSYİH’nın %25,40’nı sanayi oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe çalışanların sayısı 11 binin üzerindedir ve bölgede çalışanların 1/3’den fazlasını oluşturmaktadır. Bölge için önem taşıyan başlıca sektörler maden sanayi, tekstil ve konfeksiyon sanayi, kauçuk ve plastik ürünler üretimi, makine imalatı, ana metaller üretimi ve diğer metal dışı minerallerden üretilen ürünlerdir. (Bölgede faaliyet gösteren büyük işletmelerin listesine raporun 48-59 sayfalarından ulaşabilirsiniz.). Kırcaali’nin sanayisinde ilgi çeken bir husus da sanayi kuruluşlarının şehir/ kasaba merkezlerinde olmasıdır.

4.1.1. Maden Sanayi

Bölgede, madencilik sektöründe çalışan firma sayısının az olmasına rağmen (%1’in altında), sektör çok sayıda kişiye (500 civarında) istihdam sağlamaktadır. Bu şirketler, net satışlardan 10-11 milyon Bulgar Levası (5-6 milyon EUR) elde ederken, 1 milyon Bulgar Levası (0,5 milyon EUR) civarında da net kar elde etmektedir. Metal cevherlerden ise; kurşun – çinko, krom ve altın kaynakları bulunmaktadır.

Kurşun – çinko cevherleri Kırcaali bölgesinde “Gorubso-Kırcaali” AD şirketi tarafından 4 (dört) madende – Enyovçe (Eğridere), Zvezdel, Galenit ve Pçeloyad (Mestanlı) elde edilmekteydi. Hali hazırda bu madenlerdeki cevher kaynakları tükendiği için madenlerin faaliyetlerine son verilmiştir. Önemli sıkıntılardan bir tanesi cevherlerdeki metal oranının düşük olması ve bundan dolayı maliyetlerin artmasıdır. Bir diğer problem ise maden işlenen arazinin iyileştirilmesi ve sanayi sularının arıtılmasında gerekli hassasiyetin gösterilmemesidir.

Cevherlerin zenginleştirilmesi işlemi Kırcaali’de uzmanlaşmış fabrikalar tarafından yapılmaktadır. Bu fabrikalardan biri “Kırcaali Kurşun – Çinko Kombinası”’dır (OCK – Kırcaali). Kombina 2012 yılında

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 28 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

el değiştirmiştir ve yeni sahibi Britanya Virjin Adaları’nda kayıtlı olan “Harmonee 2012” firması olarak gözükmektedir. OCK 1950’lerden bu yana kullandığı tesislerini yenilemektedir ve yakın zamanda faaliyetlerine modernize edilmiş şekilde devam etmesi beklenmektedir.

Altın cevher yatakları Mestanlı’ya bağlı Sedefçe köyünün yakınlarında bulunmuştur. Araştırmalara göre burada bulunan altın miktarı 1,3 gr./1 ton’dur. Bir diğer önemli altın cevheri kaynağı da Koşukavak (Krumovgrad) yakınlarında bulunan Ada Tepe’de bulunmaktadır. Uzmanların değerlendirmelerine göre burada 28-32 ton yüksek altın oranı içeren cevher yatmaktadır. Maden Kanada Merkezli Dundee Precious Metals`in uzantısı Balkan Mineral and Mining şirketine 2005 yılında 30 yıllığına işletilmesi için verilmiştir. Şirketin, Koşukavak belediye meclisi onayının 2014’te alınmasının ardından, 2016 yılının Eylül ayında altın çıkartılmasına ilişkin proje inşaatlarına başlaması beklenmektedir. Krom cevheri yatakları ise Kızılağaç belediyesine bağlı Dobromirtsi köyünde bulunmaktadır. Hesaplamalara göre cevher miktarı 238 tondur.

Metal dışı kaynakların bölge ekonomisinde önemli bir yeri vardır ve bölgenin kalkınmasında ciddi fırsatlar sunmaktadır. Kırcaali’ye bağlı Dobrovolets ve Propast köylerinde Bulgaristan’ın tek bentonit yatağı bulunmaktadır. Bentonit en fazla metalurjide ve şarap endüstrisinde kullanılmaktadır. Bentonit, perlit ve zeolit taşlarını işleyen ana şirket Yunan menşeli S and B Industrial Minerals AD – Kırcaali (eski Bentonit AD şirketi) şirketidir. 2015 başlarında Yunan S and B Industrial Minerals grubu Fransız Imerys tarafından 558 milyon EUR değeri karşılığı satın alındığı için şirket hali hazırda Fransız menşeli sayılmaktadır.

Bulgaristan perlit yataklarının tamamı Cebel’e bağlı Vodeniçarsko köyünde yer almaktadır. Perlit ısı izolasyon/ yalıtım ürünlerinin üretiminde kullanılmaktadır. Tarımda kullanılan ve kanser tedavisi için de iyi geldiği söylenen zeolit kaynakları ise Kırcaali’ye bağlı Sedlovina, Beli Plast ve Most köyleri yakınlarında bulunmaktadır. Kırcaali’de pegmatit, talkomagnezit, asbest kaynakları da bulunmaktadır.

“Kırcaali Kurşun – Çinko Kombinası” Ada Tepe- Koşukavak Bentonit Madeni-Propast Köyü

Bölge inşaat ve kaplamada kullanılan çok çeşitli kaynaklar açısından da nispeten zengindir; Çimento üretiminde önemli bir bileşen olan tras Bulgaristan’da sadece Kırcaali’de bulunmaktadır. İç ve dış, duvar ve zemin kaplamada kullanılan tüf kaynakları da bulunmaktadır. Tüf kaynakları Mestanlı’ya bağlı Özbek (Vırhari) köyü yakınlarında ve Koşukavak’a bağlı Deli Ahat (Kovil) köyü yakınlarından temin edilmektedir. Mestanlı’daki madenlerin işletme hakkı “Rodopastroy” OOD firmasındadır. Eğridere ve Cebel çevresinde mermer yatakları da vardır. Avrupa’nın büyük mermer yataklarının tükenmekte olduğu göz önüne

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 29 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

alındığında buradaki mermer yataklarının işlenmesinin orta ve uzun vadede ekonomik getirilerinin olacağı değerlendirilmektedir. Çeşitli kullanımı olan kalker kaynakları da vardır. Bu sektörde en son yaşanan gelişmelerden birisi ise; Burgas Andezit LTD şirketinin Kırcaali ili Şeyhcuma (Cebel) belediyesine bağlı Brejana köyünde bulunan “Roza” yatağından taş kaplama malzemeleri - volkanik tüf kaya çıkarmak için 35-yıllık imtiyaz hakkı almasıdır.

Kaplama İçin Tüf Taşı - Mestanlı Mermer Taşı - Eğridere

4.1.2. Tekstil ve Konfeksiyon Sanayi

Tekstil ve konfeksiyon sektörü, Bulgaristan ihracatının, tekstil %2,1 ve konfeksiyon %7,6 olmak üzere toplam %9,7’sini oluşturmaktadır ve en fazla ihraç edilen ürünler arasında petrol ürünleri ve metallerden sonra 3. sırada yer almaktadır. Bu üretim alanı, düşük-teknoloji sektörler arasında sayılmaktadır ve sanayi sektöründe en düşük ortalama maaşların ödendiği sektördür. Bölgesel bazda yüksek derecede uzmanlaşan iller arasında Blagoevgrad’tan (Yukarı Cuma) sonra ikinci sırada Kırcaali yer almaktadır. Tekstil ve konfeksiyon üretimi Kırcaali için geleneksel üretim koludur. Kırcaali ilinde bu sektörde 150 civarında firma 4.500’ün üzerinde kişiye istihdam sağlamaktadır. Sektörde ağırlıklı olarak kadın istihdamı görülmekte, düşük ücretler nedeni ile erkekler bu alanda çalışmamaktadır. Avrupa’nın önemli firmalarına fason çalışılan bu işletmelerde düşük ücret-kadın istihdamı ve düşük verimlilik yapısının orta vadede de devam edeceği, başka bazı firmaların da üretimlerini bölgeye kaydırabileceği, ancak niteliksiz de olsa hâlihazırda taşıma yolu ile civar ilçelerden/köylerden sağlanan eleman talebinin, artan üretim düzeyi ile birlikte ihtiyacı karşılamayabileceği değerlendirilmektedir. Tekstil ve konfeksiyon sektörü bölgeye yabancı yatırımcı çekmeyi başarmıştır. Yabancı yatırımcılar ağırlıklı olarak Yunanistan, Türkiye, Almanya ve Hollanda menşeilidir. Bunlar ürünlerini genelde Almanya, Fransa, İtalya ve Hollanda gibi ülkelere pazarlamaktadır. Pazarın ağırlıklı olarak yabancı ülkeler olması ve buradaki pazarlarda her zaman rekabetçi olamama ve devamlı ürün ihraç edememe sıkıntılarından dolayı firmaların yeni yatırımlara yönelip, büyümeleri zorlaşmaktadır. Firmalar için ayakta kalma ve büyümenin yolları; üretim hızını artıran teknik donanım ve işgücü yönetimi; kısa (daha az sayılı) ve çeşitli kıyafet serileri üretiminde uzmanlaşmak; kendi markalarını oluşturmak olarak özetlenebilir. Sektörde önde gelen firmalar arasında, “Ideal Fashion”, “Arteks” AD, Alteks “EOOD”, “Hasteks” OOD ve Türk yatırımcıları olan “Sönmez İnternational” EOOD, “Tuna Denim” EOOD ,“Şahinler Bulgaria” OOD, “Pars Endüstriyel”, “Arda Tex” gibi isimler yer almaktadır.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 30 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Arteks” AD 100% viskon, polyester, pamuk ve poliakril liflerden iplik veya bunların karışımından iplik üretiminde uzmanlaşmış bir firmadır. Ayrıca erkek ve kadın üst giyim için kumaş ve teknik tekstil üretimi gerçekleştirmektedir. Firmanın yıllık iplik ve üretim kapasitesi 300 ile 500 ton arasında değişmektedir. Talep olduğunda 3’lü vardiya ile bu rakamın arttırılması mümkün olduğu belirtilmektedir. Bunun yanı sıra “Arteks” AD bünyesinde iş elbisesi, bornoz v.s. üretimi yapan bir dikiş atölyesi barındırmaktadır. Firma başta bölgedeki konfeksiyon firmalarına olmak üzere, yüksek kalitede iplik ve kumaş sunmaktadır. Mestanlı da faaliyet gösteren “Alteks” AD firması da bölgede en modern teknolojiye sahip firmalar arasında yer almaktadır. 2000 yılından kurulan firma, 2011 yıldan yeni tesis ve makinelere yatırım yaparak 3600 m2 üretim alanında faaliyetlerini sürdürmektedir. Yeni tesiste işçilere eğitim vermeye uygun özel bölüm de bulunmaktadır. Hâlihazırda Gerry Weber için çalışmaktadır ve ayda 80 bin pantolon üretmektedir. Mestanlı’da faaliyet gösteren bir başka firma da Türk yatırımı olan “Tuna Denim” dir. Firma Türkiye’ye ihracat odaklı üretim yapmaktadır ve dünyaca ünlü Levis markasına mal tedarik etmektedir. Şirket 180 kişiye istihdam sağlamaktadır. Türk yatırımı “Sönmez İnternational” EOOD şirketi ise bayan hazır giyim üretiminde uzmanlaşmıştır ve sektörde en fazla istihdam sağlayan şirketlerdendir. Cebel’de faaliyet gösteren şirkette 320 kişi çalışmaktadır. Şirket ürünlerinin tamamını yurt dışına pazarlamaktadır. Bir diğer Türk yatırımcısı Şahinler Bulgaria” OOD ise triko ve spor giyim üretimi gerçekleştirmektedir.

“Şahinler Bulgaria” OOD - Kırcaali “Arteks” AD - Eğridere “Alteks” EOOD - Mestanlı

4.1.3. Kauçuk ve Plastik Sanayi

Kırcaali ilinde kauçuk ve plastik sanayi üretiminde 40’ın üzerinde firma faaliyet göstermektedir. Bu sektördeki firmalar 2000’in üzerinde kişiye istihdam sağlamaktadır. Bu da Kırcaali ilini Bulgaristan’da bu sektörde en fazla kişiye istihdam sağlayan ikinci il yapmaktadır. İlk sırada 5000’in üzerinde istihdam ile Filibe’dir. Sektör özelikle son yıllarda il ekonomisinin büyümesinde önemli rol oynamıştır. Sektördeki istihdama en büyük katkıyı 1700 kişiye iş sağlayan Türk yatırımı “Teklas Bulgaria” AD şirketi yapmaktadır. Şirket bölgedeki en büyük işveren konumundadır ve Kırcaali Güney Sanayi Bölgesi’nde bulunan 3 fabrikada ve 3 depoda otomobil sanayi için kauçuk ürünler üretmektedir. Şirketin 2014 yılı için geliri 77 milyon Euro’dur ve tamamı ihracattandır. “Teklas”, Mercedes, BMW, AUDİ, Volkswagen, Fiat, Opel, Ford gibi markalara ürün tedariki gerçekleştirmektedir. Başlıca ihracat yaptığı

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 31 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

ülkeler ise Almanya, Kanada, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, İngiltere, Rusya, Meksiko, Avusturya, Polonya, İspanya ve ABD’dir. Sektörün diğer temsilciler arasında “Moneg Yug” AD, “Formplast” AD, “Eurochrom” EOOD, “İnplast” EOOD, “Fleksikon BG” firmaları yer almaktadır. Kırcaali şehrinde faaliyet gösteren “Moneg-Yug” AD firması ağırlıklı olarak maden ve metalürji sanayi için donanımlar üreten bir firmadır ve ayrıca makinalar için, değirmenler ve kırıcılar için kauçuk ürünler üretimi gerçekleştiren işletmesi de bulunmaktadır. Kauçuk üretimi şirketin üretiminin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. “Formplast” AD şirketi plastik kalıplar, plastik sandık ve kutular, plastik ev gereçleri ve farklı plastik parçalar üretmektedir. 34 yıllık geçmişe sahip firma, ürünlerini Avrupa, Asya ve Afrika’dan birçok ülkeye ihraç etmektedir. Plastik üretiminin bir diğer temsilcisi “Eurochrom” EOOD firmasıdır. Firma ev gereçleri, kozmetik sanayi, elektrik ve elektronik sanayi, reklam sanayi, oto sanayi ve uçak sanayi için her türlü plastik ürünler üretiminde uzmanlaşmıştır. Üretiminin %95’ini Almanya, Fransa, İsviçre, Polonya, Yunanistan ve Türkiye gibi ülkelere ihraç etmektedir. “Eurochrom” firmasının ayrıca Türkiye’de ofisi bulunmaktadır. “İnplast” EOOD firması da Kırcaali’de plastik sektörünün güçlü firmaları arasındadır. Firma yer ve duvar kaplama için WPC - Wood-Plastic Composites (Ahşap-plastik kompozit ürün) ve PVC ürünler üretiminde öncü firmalar arasında yer almaktadır. 13 yıldır faaliyet gösteren firma 2500 m2 kapalı üretim alanına sahiptir ve bu ürün gamında müşterilerine farklı renk ve modellerde komple çözümler sunmaktadır. Kırcaali’nin Güney Sanayi Bölgesinde yer alan “Fleksikon BG” firması da büyük polipropilen konteyner üretiminde uzmanlaşmış bir firmadır. İşletme bu ürün grubunda ülke pazarında önemli yere sahiptir ve yurtdışı pazarlarında da pay sahibi olmayı başarmıştır.

“Teklas” Üretim Tesisleri - Kırcaali “Eurochrom” AD - Kırcaali “Fleksikon BG” - Kırcaali

4.1.4. Makine ve Ekipman Sanayi

Makine ve ekipman imalatı Bulgaristan’ın ihracatının %7,7’sini oluşturmaktadır ve petrol ürünleri, metaller ve konfeksiyondan sonra 4.cü sırada gelmektedir. Bölgesel bazda yüksek derecede uzmanlaşan bölgeler arasında Gabrovo, Silistre, Eski Zağra, Lofça, Pernik ve Kırcaali ilçeleri gelmektedir. Makine ve ekipman imalatı Kırcaali ekonomisinde önemlidir ve yüksek ücret politikası sayesinde nitelikli ve erkek yoğun bir istihdama sahiptir. Bu sektörde bölgede faaliyet gösteren 17 firma toplam 1000’i aşkın kişiye

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 32 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

istihdam sağlamaktadır. Bölgeden göçü önleyecek başlıca sektörlerinde böylesine iş kolları olduğu, bu şekilde kadın çalışanın gelirinin yanı sıra 500 Euro üzerinde net maaş alacak erkeklerin kazançlarıyla geçim derdinin sona ereceği ve erkeklerin çalışmak için gurbete gitmeyebileceği değerlendirilmektedir. Bölgede makine imalat sektöründe faaliyet gösteren başlıca firmalar: hidrolik ve pnömatik silindir üreticisi “Pnevmatika – Serta” AD, madencilik ve metalürji ekipmanları üreticisi “Monek – Yug” AD, hidrolik ve pnömatik sistem ve bileşenleri üreticisi “Pnevmatika-Feniks”, ekmek üretim hatları üreticileri “Hraninvest – HMK” AD ve “Prommash” OOD, hidrolik ve pnömatik bileşenler üreticileri “Cebel 96” ve “Kirkovo” OOD, süt işleme makinaları ve gıda sektörü için makinalar üreten “Unihranmaş” EOOD, ekmek ve unlu mamuller için makine üretene ET “Nejo-BG”, galvanize fitting üreticisi “Tunimeks” EOOD v.s. Bu sektör uluslararası konjonktüre, özellikle metal ve enerji fiyatlarındaki değişime karşı oldukça duyarlıdır. Dolayısıyla renkli metallerin fiyatlarındaki dalgalanmalar sektörün karşılaştığı temel sorunlardandır. Diğer yandan sektör ortaya çıkardığı atık ile Kırcaali’nin çevreye en fazla zarar veren üretim dalıdır.

“Pnevmatika” şirketi 1964 yılında pnömatik çekiç ve silindir üretimi üzerine kurulmuştur. 2003 yılında Fransız konsorsiyumu “Serta” tarafından satın alındıktan sonra ismi “Pnevmatika-Serta” AD olmuştur. 2015 yılında Amerikan “Matt Holding’in” “Serta’yı” satın almasıyla birlikte “Matt Holding’in” bünyesine geçmiştir. 2014 yılında 6 milyon kazanç elde eden şirket, yılda 400.000 bin silindir üretmektedir. Ürünleri için en büyük pazarlar ise Avrupa, ABD ve Çin Halk Cumhuriyeti’dir. Silindir tedariki gerçekleştirdikleri markalar arasında “Toyota”, “Air France”, “New Holland”, “Volvo”, “Hitachi” gibi dünya çapında markalar bulunmaktadır. Şirkette toplam 500 kişi çalışmakta ve ortalama maaş 1270 Levadır (650 Euro). Buna rağmen firma kalifiye eleman bulma sıkıntısı yaşamaktadır ve bu yüzden kendi eğitim okulunu kurmuştur. Bu eğitim okulunda bütün işçiler yılda en az bir defa eğitimden geçmektedir. Ayrıca şirket tesislerin modernizasyonuna devam etmekte ve her yıl bunun için 2 milyon Euro yatırım yapmaktadır.

“Moneg-Yug” AD şirketi madencilik, maden işletme ve metalürji ekipmanları üretimi, madencilik delme araçları, yedek parçaları, kauçuk ürünleri, onarım ve ilgili mühendislik faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Üretiminin % 60’ını Avrupa’ya ihraç etmektedir, ana müşterileri Almanya Avusturya, Rusya, Türkiye ve Kazakistan şirketleridir. Çalışanların toplam sayısı 300'den fazladır ve bunların 30’u Mühendislik eğitimi ve 55’i özel meslek lisesi eğitimi almışlardır. Yüksek nitelikli uzmanların çalıştığı yüksek verimli tasarım sistemlerine yatırım yapılmıştır. “Moneg-Yug” AD bu sektörde en fazla kişiye işveren ikinci işletme konumundadır. “Moneg-Yug” AD tarafından üretilen madencilik ekipmanları ve aletlerinin başlıca pazarları arasında; Bulgaristan, Avusturya, Almanya, Türkiye, İtalya ve Makedonya gelmektedir.

Hidrolik ve pnömatik bileşenler üretimi gerçekleştiren “Cebel-96” firması Cebel şehrinde faaliyet göstermektedir. Toplam 70 bin m2 alanda üretim gerçekleştiren firma modern makine parkına sahiptir. Yılda 250 binin üzerinde hidrolik silindir üreten firma, bunların tamamına yakınını yurt dışına ihraç etmektedir. Bu ülkelerin başlıcaları; Almanya, Avusturya, Polonya ve Hollanda’dır. Şirkette 250’nin üzerinde kişiye istihdam sağlamakta ve yüksek ortalama maaşları ile dikkat çekmektedir.

Hidrolik ve pnömatik bileşenler üretimi gerçekleştiren bir diğer işletme ise “Pnevmatika-Feniks’dir”. İşletme faaliyetlerini Yeni Pazar (Çernooçene) ilçesine bağlı Kuşaşılar (Komuniga) köyünde yürütmektedir. Firmanın ürettiği hidolik ve pnömatik sistemler makine, gıda, enerji, üretim ve tarım sanayilerinde kullanılmaktadır. Şirket ürünlerini AB ve Rusya pazarlarına da ihraç etmektedir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 33 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Gıda ve içecek sektörü için makine üretimi gerçekleştiren Hraninvest – HMK” AD, “Prommash” OOD, “Unihranmaş” EOOD ve ET “Nejo-BG”, “Gaspar Godo” OOD şirketleri de bu ürün gurubundan bölgenin pay sahibi olmasını sağlamaktadır. İlk 4 şirket Mestanlı’da faaliyet göstermektedir ve burada küçük bir kümelenme oluşturdukları söylenebilir. “Gaspar Godo” OOD firması ise 3 bin m2 kapalı toplam 14 bin m2 alanda üretimini gerçekleştirmektedir. Firma “Koka Kola” AD, “Agrima” AD, “Amilum Bulgaria” AD gibi firmalara makine üretmektedir.

“Pnevmatika-Serta” - Kırcaali “Moneg-Yug” AD - Kırcaali “Pnevmatıka Feniks” OOD – Komuniga

4.1.5. Diğer Metal Dışı Minerallerden Üretilen Ürünler

Bölgede sektörden 33 firma faaliyet göstermektedir. Bu firmalar 450’nin üzerinde kişiye iş imkânı sağlamaktadır. Başlıca firmalar “Ustra-Beton” OOD, “Ardastroy” OOD “Bulsleyt” OOD, “Rodopi Marmeks” EOOD ve “Nek Grup” OOD’dir. Sektördeki firmaların çoğu iç piyasa için üretim gerçekleştirmektedir ve küçük bir kısmı yurtdışına yönelik üretim yapmaktadır. “Ustra-Beton” OOD hazır beton ve inşaat harçları üretimi gerçekleştirmektedir. Şirketin her biri 100 ton kapasiteli 7 çimento silosu ve 2 kireç silosu, kum, çakıl ve benzeri inşaat malzemeleri deposu ve kendi su rezervuarı bulunmaktadır. Santralin bir vardiya kapasitesi 720 m3 beton harcı ve 120 m3 inşaat harçlarıdır. “Ardastroy” OOD şirketi hazır beton ve beton ürünler üretiminde uzmanlaşmış bir firmadır. Ayrıca firma kaldırım, yol, park v.s. döşemede kullanılan birçok farklı beton ürünün üretimini gerçekleştirmektedir. “Ardastroy”’un 25 bin m2 üzerine kurulu beton üretim ve inşaat harçları üretimi için santrali, inşaat demiri deposu, beton ürünler üretim tesisleri bulunmaktadır. Koşukavak bölgesinde faaliyet gerçekleştiren “Bulsleyt” OOD firması iç-dış kaplama, havuz içi kaplama v.s. için kaplama taşları üretmektedir. Ürünlerinin en büyük özelliği yüksek ısıya ve ani derece değişimlerine dayanıklı olmasıdır. Buradan üretilen taşlar Avusturya’da bulunan Viyana Üniversitesinin dış cephe kaplamasında kullanılmıştır. Bunun dışında firmanın ürünleri Alman, Belçika, İtalyan ve Amerikan firmaları tarafından da talep edilmektedir. Mestanlı’da bulunan “Nek Grup” OOD firması ise cam, çimento v.b. mineral ürünler üretmektedir. Şirket 30’u aşkın kişiye istihdam sağlamaktadır ve Mestanlı’nın önemli firmaları arasındadır.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 34 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Ustra-Beton” OOD - Kırcaali “Ardastroy” OOD - Kırcaali “Bulsleyt” OOD - Koşukavak

4.1.6. Ana Metallerden Ürünler Üretimi

Siyah metalürji, renkli metalürji ve demir dökümü kapsayan ana metal ürünler üretimi 2013 yılında %17,3 ile ülke ihracatında en büyük paya sahip sanayi koludur. Bu gruptan ürünler genelde Almanya, Türkiye, Çin, İtalya ve Romanya gibi ülkelere satılmaktadır. Kırcaali de yakın zamana kadar faaliyette bulunan Kırcaali Kurşun – Çinko Kombinası (OCK – Kırcaali) tarafından bu sektör güçlü bir şekilde temsil edilmekteydi. 2011 yılında üretimini durduran ve 2012 yılında ise el değiştiren şirket 2013 yılında iflas ettiğini açıklamıştır. Kırcaali Kurşun – Çinko Kombinasında halen yeni sahibi “Harmonee 2012” firmasının başlattığı tadilat işleri devam etmektedir ve yakın zamanda faaliyete geçmesi beklenmektedir. Kırcaali Kurşun – Çinko Kombinası en güçlü dönemlerinde 2000 kişiye istihdam sağlayarak bölge için öncü kuruluşlardan olmuştur. Kurşun – Çinko Kombinası’nın çalıştığı dönemlerde bölge uzmanlaşma puanına göre ilk sırada yer alan Kırcaali bölgesinde bu sektörde faaliyet gösteren diğer firmalar arasında “Tehnostroy İnjenering” EOOD, “Metaform” OOD, “Ekip Holding” EOOD v.s. yer almaktadır. Kırcaali’nin Yeni Pazar (Çernooçene) ilçesinde faaliyet gösteren “Tehnostroy İnjenering” EOOD firmasının yönetim merkezi Dimitrovgrad gözükmektedir. Firma karbon, paslanmaz ve özel çeliklerden ve renkli metallerden standart dışı ürünler üretimi, çelik konstrüksiyon, metal boru ve diğer metal ürünler imalat ve montajı, çelik boru hatları ve gaz tesisatları üretim ve montajı, metalürji, madencilik, kimya ve enerji sektörlerinde büyük tadilatlar konularında uzmanlaşmıştır. Firmanın müşterileri arasında “Siemens”, “Sol Bulgaria” EAD, “Asarel-Medet” AD, “KTSM” AD ve “Aurubis” AD gibi çok büyük işletmeler bulunmaktadır. Firma bünyesinde barındırdığı kalifiye personeller ile hem Yeni Pazar hem Kırcaali ili için önemli yatırımcılar arasında yer almaktadır. Ekip Holding çelik konstrüksiyon, metal çit, metal korkuluk, metal kapı, çocuk parkı ürünleri, asma cephe profilleri ve kompozit panelleri, PVC ve Alüminyum doğrama ve başka çelik ürünler gibi geniş bir üretim yelpazesine sahiptir. “Metaform” OOD Kırcaali şehrinde bulunmaktadır ve paslanmaz çelikten birçok farklı model ve ölçüde kapı kolları, masa ayakları, sandalye ve bank üretmektedir. İşletme modern makine parkına sahiptir ve ürünlerini yurt içine ve yurt dışına başarılı bir şekilde pazarlamaktadır. İşletme üretimini 2100 m2 kapalı ve 650 m2 açık tesisinde gerçekleştirmektedir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 35 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

4.1.7. Gıda Sanayi

Kircaali’de bulunan gıda sanayii işletmeleri genellikle et, süt ve meyve-sebze konserveleri ve tütün işleme/ üretme alanlarında uzmanlaşmıştır. Et ve et ürünleri üretiminde öne çıkan firmalar Cebel’de bulunan “Musan” OOD, Kırcaali de bulunan ET “Şenel-Şaban Şaban”, “Kips” EOOD ve “Rodopi Meskom” OOD’dir. Bu firmalardan “Musan” Bulgaristan’da helal et üretimi yapabilen iki işletmeden biridir. ET “Şenel-Şaban Şaban”’ ise 2014 yılı için Bulgaristan’ın en fazla dana eti işleyen ve satan firmasıdır. Süt üretimi sektöründe yer alan başlıca firmalar “Anmar” OOD, “Rodopoçanka” OOD, “Koveg Mlechni Produkti” OOD ve “Jıltuşa”’dır. Bu firmalardan “Anmar” OOD, “Rodopoçanka” OOD ve “Jıltuşa” Eğridere ilçesinde faaliyet göstermektedir. “Anmar” OOD Sveti İliya ve Dar markaları altında yoğurt, kaşar peynir, ayran, tereyağı ve ekşimik üretmektedir. Rodopoçanka ve Jıltuşa ise aynı ürünleri Rodopçanka ve Jıltuşa markaları altında sunmaktadır. “Koveg Mlechni Produkti” OOD ise Kırcaali’de bulunmaktadır. “Kırcali Tabak” AD firması tütün satın alma, işleme, ihracat için hazırlama ve tütün ticareti gerçekleştirmektedir. Firmanın ana üretim ve ticaret merkezi Kırcaali şehrinde bulunmaktadır. Bunun yanı sıra şirketin 17 ayrı yerleşim yerinde depo ve tütün satın alma merkezleri bulunmaktadır. Meyve-sebze konserveleri üretiminde Kırcaali ilçesinin Çiflik köyünde bulunan “Amar” OOD şirketi özelikle sebze konserveleri üretiminde uzmanlaşmış bir işletmedir. Bu sektörün bir diğer temsilcisi ise “Rema-02” EOOD firmasıdır. Bunların yanı sıra gıda sektörünün bir başka büyük temsilcisi Kırcaali’nin Gluhar köyünde 130 dekar arazi üzerinde üretim faaliyetlerini sürdüren “Yaytseprom” AD firmasıdır. İşletme yumurta ve tavuk yemleri üretimi gerçekleştirmektedir ve ürünlerini genellikle iç piyasaya pazarlamaktadır. Güney Bulgaristan’ın hemen hemen her şehrinde bayileri mevcuttur.

“Yaytseprom” AD - Gluhar “Amar” OOD – Çiflik “Kırcali Tabak” AD – Kırcaali

4.2. Hizmet Sektörü

Kırcaali Bölgesinin GSYİH’nın %53,30’nu hizmet sektörü oluşturmaktadır. Hizmet sektöründe çalışanların sayısı 17 binin üzerindedir ve bölgede sözleşmeli çalışanların 2/3’ne yakınını oluşturmaktadır. Bölge için önem taşıyan başlıca sektörler Ticaret; otomobil ve motosiklet tamiri; eğitim hizmetleri, sağlık hizmetleri, devlet yönetimi, inşaat, turizm (otelcilik ve restorancılık) ve taşımacılık, depolama ve kargo faaliyetleridir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 36 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

4.2.1. Ticaret; Otomobil ve Motosiklet Tamiri

Ticaret; otomobil ve motosiklet tamiri hizmet sektöründe başı çekmektedir. Bu sektörde ticaretin bütün alt dallarından 2000 civarında firma faaliyet göstermekte ve 3.510 kişi (sözleşmeli çalışanların %12’si) çalışmaktadır (2014 yılı verileri). Ticaret sektöründe en fazla kazanç ve en fazla istihdam sağlayan firmalar ülke genelinde de sektöre hâkim olan “Kaufland”, “Billa”, “Lidl”, “Technomarket”, “Technopolis” gibi büyük süpermarket zincirleridir. Bunun yanı sıra özelikle bu market zincirlerini bulunmadığı ilçe merkezlerinde büyük çaplı gıda ve elektrik, elektronik eşya marketleri bulunmaktadır. Kırcaali ilinin ticaretinde inşaat malzemeleri ticareti büyük paya sahiptir. İl sınırları içerisinde farklı ölçekli birçok inşaat malzemesi marketi bulunmaktadır. “Vasmar” OOD, “Karaman” OOD, “Angroteh” EOOD (Miş Maş marketlerini sahibi), ET “İmi Popanastasov”, “Reform” OOD, “Elmak” OOD bu ticaret alt dalının önde gelen firmalarıdır. Bunların arasından “Elmak” OOD firması, ürünlerini tamamen Türkiye’den ithal etmektedir ve “Makel”, “Horoz Elektrik”, “Teb Elektrik”, “Oktay Aydınlatma” ve “Borsan” gibi ünlü Türk şirketlerinin Bulgaristan resmi distribütörüdür. Firmanın Kırcaali dışında, Varna ve Sofya’da da mağazaları bulunmaktadır. Kırcaali ilinde mobilya ticareti gerçekleştiren birçok firma bulunmaktadır. Bunların arasında Bulgaristan genelinde mağazaları olan “Videnov”, “Mondo”, “Zona”, Deyzi, “Beta” ve “Meshe Home Style” gibi mobilya mağazalarının yanı sıra sadece Kırcaali de bulunan “Kocamanlar”, “Dıga”, “Zori”, “Evrostil” v.s. mağazaları da mevcuttur. Bunların arasında “Meshe Home Style” Türk mobilya markası “Meşe Mobilya”’nın resmi bayisidir. Bulgaristan genelinde bulunan 3 mağazasının biri buradadır, diğer ikisi ise Şumnu ve Aytos şehirlerindedir. “Kocamanlar” ise Bursa firması “Kocamanlar Mobilya”’nın Bulgaristan’daki tek yetkili bayisidir.

“Meshe Home Style - Kırcaali “Karaman” OOD – Kırcaali “Elmak” OOD - Kırcaali

4.2.2. Eğitim Hizmeti, Sağlık Hizmeti ve Sosyal İşler ve Devlet Yönetimi

Hizmet sektörünün bu üç dalında; eğitim sektöründe 3.420, sağlık ve sosyal işler sektöründe 2.168 ve devlet yönetiminde 2.067 kişi olmak üzere toplam 7.655 kişi (2014 yılı verileri) çalışmaktadır.

Eğitim alt sektörü, hizmet sektörünün en yoğun istihdamını sağlayan ikinci sektördür. Sektörde çalışan 3.420 kişinin 2014 yılı için ortalama yıllık maaşı 4.204 Euro’dur (Aylık 350 Euro). Ulaşılan son 2012 verilerine göre, Kırcaali ilinde 68’i tam gün ve 34’ü yarım gün olmak üzere toplam 102 anaokulu

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 37 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

bulunmaktadır. Anaokullarında bulunan 5.093 çocuğa toplam 512 öğretmen eğitim vermektedir. 2013 yılı verilerine göre il sınırları içerisinde, ilk-orta ve lise olmak üzere, 81okul bulunmaktadır. Bu okullarda toplam 853 sınıfta 15.735 öğrenci okumakta ve 1.736 öğretmen görev yapmaktadır. Kırcaali’de bulunan Filibe Üniversitesi’nin (Plovdiv University), “Llyuben Karavelov” adlı Kırcaali şubesinde 31 daimi öğretim görevlisi görev yapmaktadır. Eğitim veren diğer öğretim görevlileri Filibe Üniversitesine kayıtlıdır. Bu üniversite yılda ortalama 170-180 mezun vermektedir. Burada bulunan bir diğer yükseköğretim kurumu Sofya Madencilik – Jeoloji Üniversitesi’ne ait Madencilik Koleji ise yılda ortalama 40 mezun vermektedir. Tarım İşletmeciliği ve Bölgesel Kalkınma Yüksek Okulu’ndan ise yılda ortalama 180 kişi diploma almayı başarabilmektedir.

Kırcaali ilinde ikisi Kırcaali’de ve birer tane de Eğridere, Mestanlı ve Koşukavak’ta olmak üzere toplam 5 hastane bulunmaktadır. Bunların toplam yatak kapasitesi 600 civarındadır. Bunların yanı sıra bir Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi ve bir de Çocuk Bakım Hastanesi bulunmaktadır. İlde ayrıca 68 özel tedavi merkezi, 63 ilk yardım merkezi ve 136 diş tedavi merkezi bulunmaktadır. Nüfusa düşen doktor oranı ülke ortalamasının çok altındadır. Özelikle küçük yerleşim yerlerinde doktor ve hemşire eksiliği son dönemlerde ciddi bir şekilde hissedilmektedir. Bunun en büyük sebepleri arasında genç doktorların bu bölgeleri çalışmak için tercih etmemeleri ilk sırada gelmektedir. Başka bir sorun ise çalışan doktorların çoğunun emekliliğe yakın dönemlerinde bulunuyor olmalarıdır. Bölgede sağlık sigortasız kişilerin oranın yüksek olması da sağlık sektörünü etkileyen sorunlar arasındadır.

Devlet yönetiminde toplam 2.067 kişi çalışmaktadır. Bu kişilerin 2014 yılı için ortalama yıllık maaşı 4.660 Euro’dur. (aylık 390 Euro). Bölgedeki işadamlarının belediye ve valilikten aldıkları hizmet için düşünceleri genelde pozitiftir. Bölgedeki yolsuzluk algısının da ülke ortalamasına göre nispeten düşük olduğu aktarılmaktadır. İlde internet üzerinden kamusal hizmetlerin kullanılması çok yaygın değildir. Mayıs 2013 ile Mayıs 2014 arasındaki 1 yıllık sürede firmaların sadece %22’si internet üzerinden hizmet kullanmıştır. Bu en fazla Kırcaali Merkez’de gerçekleşmiştir. Önümüzdeki yıllarda bu oranın artması için çalışmaların hızlandırılması beklenmektedir.

“Hristo Botev” Yabancı Dil Lisesi-Kırcaali Kırcaali “Dr. Atanas Dafovski” Hastanesi Kırcaali Belediye Binası

4.2.3. İnşaat

İnşaat sektörü 2008 yılında başlayan krize kadar en hızlı gelişen sektörler arasında yer alırken, krizin başlaması ile daralma yaşamıştır. Bu dönemde birçok firma personel çıkarmıştır. Sektörün özelikle 2011 ve 2012 yıllarındaki düşüşünün ardından son yıllarda toparlanmaya başladığı görülmektedir. 2014 yılı verilerine göre sektörde toplam 1.712 kişi istihdam edilmektedir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 38 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Diğer illere kıyasla Kırcaali ilinde inşaat sektörü daha az daralmıştır. Bunun başlıca nedenleri arasında Kırcaali ve Mestanlı gibi ilçelerin AB fonlarından kazandığı projelerle yapılan inşaatlar, tadilatlar ve Kırcaali Merkez başta olmak üzere diğer ilçelerden Avrupa’ya giden gurbetçilerin konut satın alma ve inşa etme (köylerde) eğilimlerinin sektörü destekliyor olmasıdır.

Kırcaali bölgesinde inşaat hizmetleri iyidir ve inşaatın hemen hemen her dalından firmalar hizmet vermektedir. Önde gelen inşaat firmaları arasında “Savarona” EOOD, “Ardastroy” OOD, “Ustra Holding” AD, “Rodopastroy” EOOD, “Ptstroyinjenering” AD, “K-Kırcı” EOOD “Ekip Holding” EOOD, “Tehnostroy İnjenering” EOOD, “Karaman” OOD, “Meatsa” EOOD v.s. yer almaktadır.

4.2.4. Turizm (Otelcilik ve Restorancılık)

Rodoplar’da yer alan Kırcaali bölgesi için turizm; avcılık/dağcılık, sağlık kolları, tarihi mirasları, temiz havası ve el değmemiş doğası ile gelişme potansiyeli olan bir diğer işbirliği alanı olarak değerlendirilebilir. Turizm (Otelcilik ve Restorancılık) sektörü hizmet sektörleri arasında önemli yere sahiptir. Bu sektörde toplam 1.172 kişi istihdam edilmektedir. Kırcaali bölgesinde toplam 23 otel ve 36 diğer turistik konaklama yeri mevcuttur. Otellerin toplam oda kapasitesi 482, yatak kapasitesi ise 859’dur. 2014 yılında otellerde 77 bin konaklama yapılmış ve toplamda 1,5 milyon Euro’ya yakın gelir elde edilmiştir. Diğer turistik konaklama yerlerinde ise toplam oda kapasitesi 594, yatak kapasitesi 1.139’dur. Bu konaklama yerlerinde 2014 yılında 88 bin konaklama yapılmış ve 1,6 milyon Euro’ya yakın gelir sağlanmıştır. Gerek otellerde gerekse de diğer konaklama yerlerinde gerçekleşen konaklamaların %70’e yakını Kırcaali Merkez ilçesinde gerçekleştirilmiştir.

Doğu Rodopların jeolojik geçmişi ve jeolojik süreçleri Kırcaali’de ilginç taş oluşumlarının ortaya çıkmasını sağlamıştır: Taş Düğün, Taş Mantarlar, çeşitli mağralar vb. Bu tür doğa anıtları açısından Kırcaali Burgaz’dan sonra ikinci sırada gelmektedir. Taş orman Mestanlı’ya (Momçilgrad) bağlı Cumayanı (Raven) köyüne yakın Gabız Dere olarak bilinen yerde bulunmaktadır. Bu ağaçlar 30 milyon yıl önce derenın iki yakasında olagelen su altı volkanik süreçlerinden taşa dönüşmüştür. Cumayanı taş ormanı Bulgaristan’da bu şekilde oluşan taş ormanlardan ağaçları dik kalmış tek yerdir.

Perperikon, Doğu Rodoplar’da Kırcali şehrine yakın 470 metre yükseklikte, yerli halkın Cin Tepesi olarak adlandırdığı tepede, MÖ 5.-6. asırdan günümüze kadar kalmış bir arkeolojik komplekstir. Kayalar arasındaki kazılar, en eski megalit dönemi anıtlardan biri olarak kabul edilmektedir. Perperikon’da 2000 yılında başlayan kazı işleri, tarihi birkaç binyıl öncesine uzanan ve Roma döneminde ihtişamlı bir devir yaşayan büyük bir taş şehrini ortaya çıkarmış ve halen devam etmektedir. Acıoluk (Tatul) köyü yakınlarında bulunan “Orfe” tapınağı Bulgaristan’ın önde gelen tarihi anıtları/ mekânları arasındadır. Son arkeolojik araştırmalar, tapınağın Rodop’ların efsanevi himayecisi, ünlü Trak şarkıcısı ve kahramanı Orfe’ye ait olduğunu gösteriyor. Kompleks, Bulgar topraklarındaki en görkemli megalit anıtlarından biridir. Eskiçağ putperest tapınağından ve Ortaçağ kalesinden ibarettir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 39 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Perperikon arkeolojik kompleksi Taş Düğün Taş Mantarlar

Mestanlı (Momçilgrad) sınırları içerisinde, "Studen Kladenets" (Soğuk Kuyu) barajı yanında Bulgaristan’ın en büyük yabani hayvan çiftliği bulunmaktadır. Bir diğer yabani hayvan çiftliği de Yeni Pazar’da (Çernooçene) “Jenda” yabani hayvan koruma alanıdır. Ardino belediyesi sınırları içerisinde de “Gaydartsi” yaban hayvan çiftliği bulunmaktadır. Burada yabani koyun, karaca, yabani domuz ve geyik hayvanlarının var olması av turizminin geliştirilmesi için potansiyel oluşturmaktadır. Yeni Pazar’daki (Çernooçene) “Jenda” yabani hayvan koruma alanı Bulgaristan’ın en ünlü av çiftliklerinden biridir ve son yıllarda AB, Türkiye ve Rusya’dan, kadın avcılarda dâhil, av turizmi severleri tarafından oldukça rağbet görmektedir.

Kırcaali’de turistlerin ilgisini çeken bir diğer mekan Belite Brezi (Beyaz Huş Ağaçları) dinlenme kompleksidir. Kompleks hâlihazırda 14 dinlenme tesisine (otel veya konaklama evi) ve toplam 250 yatağa sahiptir. Burasının havasının akciğer ve alerji hastalıklarına iyi geldiği söylenmektedir. Kompleks etrafında Rodoplar’ın tek büyük doğal huş ormanı bulunmaktadır. Kompleks, yatırım çekmeye ve potansiyelini geliştirmeye müsaittir.

Sağlık turizminin geliştirilmesi için potansiyel taşıyan bir diğer mekân da bölgenin meşhur Dambalı çeşmesidir. Çeşmeyle ilgili efsaneye göre konuşamayan bir adam çeşmenin şifalı suyundan içtikten sonra konuşmaya başlamış. Her yıl 6 Mayıs’ta Dambalı’ya yüzlerce kişi akın etmektedir. Tam gece yarısı taşlardan gelen ve çeşmeden akan suyun çok şifalı olduğuna inanılmaktadır. Dambalı bölgenin gerek Hıristiyanları gerek Müslümanları tarafından kutsal bir yer olarak kabul edilmektedir. Kızılağaç’a (Kirkovo) bağlı Podkova (Nalbantlar) köyünde ülkede tek örneği olan ahşap cami bulunmaktadır. 1438 yılında kurulan Yedi Kızlar Camii ulusal öneme sahip kültürel anıt ilan edilmiştir. Efsanelere göre cami nişanlıları savaşta şehit düşen yedi kız tarafından yapılmıştır. Kızlar camiyi yapmak için çeyizlerini satmış, dev ahşap tahtalar getirmiş ve camiiyi bir gecede tek çivi kullanmadan inşaa etmiştir. Sonra da hiç iz bırakmadan kaybolmuşlardır. Caminin 15. yüzyılda yapıldığına dair Osmanlıca kitabesi bulunmaktadır. Ahşap camii günümüzde de ibadete açıktır.

Mestanlı’nın (Momçilgrad) Mandacı (Bivolyane) köyünde Elmalı Baba Tekkesi bulunmaktadır. Tekkenin ayrı ayrı binaları İslam motifleri bulunduran eski mimari tarzda kaya ve ahşaptan yapılmıştır. Cami tamamen restore edilmiştir. Şu ana kadar tekke yerli Alevilerin çabalarıyla ayakta tutulmuştur. Elmalı Baba Tekkesinin özelliği, Balkanlarda eşi benzeri olmayan bir dini merkezde tekke ile caminin bir arada olmasıdır. Elmalı Baba’nın türbesinden başka, tekkede altı evliyanın ve başka Bektaşi erlerinin mezarlarının bulunduğuna da inanılıyor.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 40 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Eğridere (Ardino) İlçesi’ne bağlı Tosçalı (Gorno Prahovo) ve Amatlar (Dolno Prahovo) köyleri arasındaki yolun sağ tarafında birkaç yüzyıldan beri Müslümanların temel mabedi olan bir caminin minaresi yükselmektedir. Caminin yanında beşik çatılı tek katlı bir bina bulunmaktadır. Bu binanın yakın geçmişe kadar Doğu Rodoplar bölgesinde Müslümanlar için büyük manevi rol oynadığı düşünülmektedir, zira binanın; Müslüman maneviyatını, eğitimini ve kültürünü canlı tutmuş, tarihi, 400 yıllık bir medreseye ait olduğu sanılmaktadır.

Elmalı Baba Tekkesi Dambalı Çeşmesi Tarihi Tosçalı Medresesi

Bulgaristan topraklarında önemli ve uzunca bir dönem varlık göstermiş olan Osmanlı Devleti dönemine ve kültürel mirasına yönelik tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerine (ulusal ve yerel düzeyde yayımlanan broşürlerde, raporlarda, web-sitelerinde) hakkınca yer verilmesi halinde, hizmet sektöründeki gelişmeye paralel olarak, yurtiçinden ve Türkiye başta olmak üzere, yurtdışından daha fazla turistin ilgisinin çekilebileceği ve ekonomik anlamda önemli kazanımların sağlanabileceği değerlendirilmektedir. Köy turizmi, henüz yeterince gelişmiş değildir, ama Kırcaali’nin güzel doğası, tarihi mirası ve kültürü bu tür turizmin geliştirilmesi için çok uygundur. Kırcaali şehrinde turistlerin hâlihazırda konaklama yapabilecekleri “Arpezos”, “Bulgaria”, “Perperikon”, “Kardjali”, “Ustra”, “Meatsa” v.s. oteller bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Kırcaali Barajı’nın kıyılarında, özelikle Emir Oğullar (Glavatartsi) köyünde çok fazla yeni ve lüks otel ve turistik konaklama evleri yapılmıştır. Bu otellerden bazıları “Glavatarski Han”, “Rocca Resort”, “Sveti Konstantin”, “Sezoni”, “Orenda” ve “Bolyarka”’dır. Bu yer Bulgaristan’ın bütününden yıl boyunca turist çekmektedir. Makalar (Ençets) köyü yakınlarında ise “Yazovir Kardjali” oteli ve Kırcaali Barajı’nın içinde 3 tane de balık restoranı mevcuttur. Bunlardan bir tanesi meşhur gemi-restoran “Emona”’dır. Restoranlardan birisi ise akşam saatlerinde barajın içine doğru açılmaktadır. Buradaki tatlı su balıkları taze olarak ikram edilmekte ve Kırcaali barajında yetiştirilmektedir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 41 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Bulgaria” Oteli- Kırcaali “Glavatarski Han” Oteli- Glavatartsi Emona Restoranı- Ençets

4.3. Tarım

Kırcaali Bölgesinin GSYİH’nın %21,3’nü tarım ve hayvancılık sektörü oluşturmaktadır. Tarım ve hayvancılık sektörü yılda ortalama 40.000 kişiye istihdam sağlamaktadır. Bölgenin toprakları verimlidir, burada genelde kahverengi ve kestane renkli bozkır toprakları bulunmaktadır. Bunun dışında alüvyal, kolüvyal, vertisol ve çok az oranlarda başka toprak çeşitleri de mevcuttur. Bölgenin en verimli toprakları Arda nehri boylarında ve ilin Haskovo ili ile sınır olan kuzey kısmında bulunmaktadır. Tarımın en büyük sorunu olarak ise; ilin dağlık coğrafi yapısı nedeniyle çoğu arazilerin küçük ve dağınık olması ifade edilebilir.

Tarım ve hayvancılık konusunda detaylı en son veriler Tarım Bakanlığı tarafından 2010 yılında gerçekleştirilen tarım sayımı ve 2012 yılının sonunda derlenip açıklanan verilerdir. Bu sayım 2003 yılında gerçekleşen ilk tarım sayımdan sonraki ikinci sayımdır. Geçen 5 yıllık zaman zarfı içinde Kırcaali de tarımın özelikle tütün başta olmak üzere değişim gösterdiği göz önünde bulundurulduğunda, tütünün yerini başka ürünlerin aldığını veya o yerlerin işlenmediği görülmektedir. Aşağıdaki verilere bakıldığında, 2010 yılında işlenen 46.000 dekar tütünün, 2015 yılında 4-5 katı azaldığı anlaşılmaktadır. Tütünden çekilen tarımcıların bir kısmının başka tarım ürünlerine yöneldiği, bir kısmının ise sektörden çıktığı görülmektedir.

2010 yılı sayımı verilerine göre Kırcaali bölgesinde toplam 226.559 dekar tarım arazisi kullanılmaktadır. Çiftlik sayısı 22.502’dir ve çiftlik sayısına göre ülkede 2. il konumundadır. Buradaki tarım çiftliklerinin çoğu çok küçük çaplıdır. Çiftçilerin %68’i (15.213’ü) 10 dekarın altında arazi işlemektedir ve bunlar toplam işlenen arazinin sadece %27’sini kullanmaktadır. En fazla tarım arazisi 57 bin dönüm (toplam kullanılan arazilerin %22’si) ile Kırcaali Belediyesindedir, en fazla çiftçi ise Kızılağaç’ta bulunmaktadır, 5.448 kişi (toplam çiftliklerin %24’ü).

Kullanılan tarım arazilerinin 84 bin dekarı (toplam kullanılan arazilerin %33’ü) işlenmektedir. Tarım ile uğraşan çiftlik sayısı 16.232’dir. Burada kullanılan tarım arazilerinin %61’i daimi otlak ve meralar, %18’ini tütün, %5’ni tahıl ürünleri (buğday, arpa, çavdar, mısır, pirinç, yulaf), %3’nü yem tarımsal ürünleri, %2’sini uzun ömürlü tarımsal ürünler ve %11’ni de meyveler oluşturmaktadır. Meyveler arasında en fazla üzüm, erik, elma ve kiraz yaygındır. Diğer tarım ürünleri arasında ise en büyük payı patates, biber, domates ve mısır almaktadır.

Bölgede geniş kapsamlı meyve, sebze veya bölgeye uygun başka mahsuller yetiştiriciliği henüz gereken paya ulaşmamıştır ve tarımın geliştirilmesinde bu yöndeki çabaların önemli katkıları olabileceği

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 42 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

değerlendirilmektedir. Bölgenin toprak ve iklim şartları da göz önünde bulundurulursa, geleneksel üretim kolları olan tarım ve tarıma dayalı sektörlerde yapılabilecek yatırım ve ticaret başlıkları olarak: “organik tarım işletmeciliği; toprak yapısına göre ceviz, badem, fındık, kiraz, vişne, kayısı yetiştiriciliği; her geçen gün önemi azalan tütün yerine sebze yetiştiriciliği; fıstık, pamuk, keten vb. teknik mahsulleri, lavanta, gül, nane vb. uçucu yağ ve şifalı bitki yetiştiriliciği; incir, nar, Trabzon hurması gibi güney meyveleri yetiştiriciliği; çilek, ahududu, böğürtlen, Alman ve Fransız üzümü, kuşburnu yetiştiriciliği; park bahçe/ peyzaj bitkileri yetiştiriciliği ve bunlarla paralel konserve tesisleri, meyve sebze paketleme ve kalibrasyon tesisleri, soğuk hava depoları kurulması” sayılabilir.

Burada alternatif olarak düşünülen uçucu yağ mahsullerinin yetiştirilmesinin avantajları ise; büyük ölçüde yatırım gerektirmemeleri, gerek yurtiçinde gerekse de yurtdışında iyi pazarlanmaları ve yüksek satış fiyatlarını muhafaza etmeleridir.

Tarımda önde gelen firmalar meyve ve sebze üreten “Ekofrud” OOD, “Koko” OOD, “BVK Vinifera” OOD, “Zvinitsa” OOD ve ET “Alem-Sebahtin Karaibryam’dir”.

Tütün Tarlası- Koşukavak Biber Tarlası- Kızılağaç Buyday Tarlası- Yeni Pazar

Kırcaali’nin ziraatında hayvancılık yapılan çiftliklerin sayısı 17.955’tir ve tarımla uğraşanlara göre sayısı daha fazladır. Ama üretilen ürün bakımından, tarıma göre daha düşüktür. Bu çiftçilerden %88’i büyükbaş hayvan, %12’si koyun, %2’si keçi, %0,6’sı domuz ve %53’ü kanatlı hayvan yetiştirmektedir. Kırcaali ilinde toplam 48.385 büyükbaş hayvana bakılmaktadır. Bu bütün Bulgaristan’da yetiştirilen büyükbaş hayvanların %8,4’ne tekâmül etmektedir ve Kırcaali ilini ülke bazında ikinci sıraya yerleştirmektedir. Bölgede ayrıca 77 bin koyun, 460 keçi, 500 domuz ve 10.239 arı ailesi bulunmaktadır.

Hayvanların çoğu özel çiftliklerde yetiştirilmektedir. Bunlardan %90’ı küçük çaplıdır. Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar genelde et ve süt için yetiştirilmektedir. Yine en son ulaşılabilen 2011 yılı verilerine göre bölgede o yıl içerisinde bulunan 7 mandıra 5,46 milyon litre süt satın almıştır. Bunlardan 5.23 milyon litresi inek sütü, 2,2 milyon litresi koyun sütü ve 188 bin litresi keçi sütüdür. Son yıllarda süt fiyatlarının düşük olması nedeniyle bu rakamda düşüş gözlemlenmektedir. Aynı yıl içerisinde Kırcaali ilinden 535 ton büyükbaş hayvan eti ve 132 ton küçükbaş hayvan eti elde edilmiştir. Diğer hayvansal ürünlere bakıldığında bölgeden 26 milyon yumurta, 137 ton bal ve 149 ton yün elde edildiği görülmektedir.

Süt üretimindeki en büyük sorunun, çiftliklerin %90’nında 1-2 hayvan yetiştirilmesinden dolayı, hayvanların ilkel biçimde ve düzensiz beslenmeleri bu yüzden de süt verimliliğinin düşmesi olduğu ifade

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 43 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

edilmektedir. Bunun yanı sütün alım fiyatı istenilenin altındadır. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde ise yemlerin yüksek fiyatı ve ürünlerin düşük alım fiyatı en büyük sorun olarak gösterilmektedir.

Hayvan yetiştiriciliğinde önde gelen firmalar büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiren “B.K.S.R. Sinapovi” EOOD ve “Sevmilk Grup” OOD, büyükbaş hayvan yetiştiren “Sedi İnvest” OOD, “Rayan” OOD, tavuk yetiştiren “Furaji-2000” OOD, küçükbaş hayvan yetiştiren “Vıjeliev-1951” EOOD ve “Konsis Bulgaria” EOOD ve arı çiftlikleri bulunan “Rodopska Pçela’dir”.

Büyükbaş Hayvanalar- Kırcaali Küçükbaş Hayvanlar- Krıcaali “Bonevi”- Arı Çiftliği

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 44 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

5. GENEL DEĞERLENDİRME

Kırcaali ilindeki ihracat, ithalat ve yatırım potansiyeline bakıldığında burada hala yatırım için bakir alanların olduğu ve rapordaki birçok yerde bahsedilen farklı yatırım alanlarının geliştirilebileceği düşünülmektedir. Bölge kişi başına düşen işletme sayısına göre halen ülkede son sıralarda yer almaktadır ve bu da henüz atılacak birçok adımın varlığına işaret etmektedir. Ayrıca Kırcaali Merkez ilçesi dışındaki bütün ilçeler yüksek işsizlik oranı nedeni ile 2020 yılına kadar kurumlar vergisi ödenmeyecek ilçeler arasında yer almaktadır. Raporda belirtildiği üzere Kırcaali ilinde faaliyet gösteren farklı sektörlerden, yerli/yabancı, birçok firma AB başta olmak üzere dünyanın birçok ülkesine ihracat yapmaktadır ve bu da cirolarının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Kırcaali bölgesi bu açıdan buradaki birçok başarılı örnek gibi yatırım yapılarak ihracat odaklı bir üretimin geliştirilmesi için potansiyel barındırmaktadır. Bölgedeki yatırımlarımızın örnekliği de, Ataşeliğimiz tarafından da sürekli olarak vurgulanan, Bulgaristan’ın Türkiye’nin AB’ye açılan kapısı olma konumunu pekiştirmesi açısından örnek olacak niteliktedir. Buradaki çok büyük bir diğer avantaj ise bölgede çoğunluk olan soydaşlar ile dil ve kültür sorununun olmamasıdır. 2016 yılı Mayıs ayının sonlarında Kırcaali istihdam bürosunun firmalar ile iş arayanları buluşturduğu bir organizasyonunda; iş arayan eğitimli gençlerin 500 Euro maaş aldıkları takdirde Kırcaali’de kalacaklarını ama bu rakamın altında burada çalışmak için bir motivasyonlarının olmadığı, 450-550 Levalara (225-275 Euro) burada çalışmak yerine yurt dışına çıkmayı tercih ettiklerini söylemeleri, Ataşeliğimiz tespitleri ile de örtüşmektedir. Dolayısıyla Kırcaali Merkez ilçesi, rapordaki veriler ışığında, teknoloji yoğun ve yüksek ortalama maaşlar verilebilecek yatırımlar için uygun, düşük maaşlı işçi bulma konusunda ise sorunlar yaşanabilecek bir bölge olarak değerlendirilmektedir. Kırcaali Merkezde son yıllarda üniversite eğitimi almış kişilerin sayısındaki artışta, yatırımcıların ihtiyacını karşılayacak nitelikte personelin mevcuduyetini göstermesi açısından önemlidir. İlçelerdeki eğitim seviyesi ve yüksek işsizlik göz önünde bulundurulduğunda ise buralarda daha düşük maaş ve düşük vasıflı işgücü gerektiren veya eğitim verilerek öğrenebilecek iş alanlarında yatırımların (konserve ve paketleme tesisi, et entegre tesisi, büyükbaş ve küçükbaş hayvan çiftlikleri, orman ürünleri ve kereste işletmesi v.s.) uygun olduğu düşünülmektedir. Bahsi geçen yatırımların yapıldığı takdirde beyaz yaka olarak tabir edilen yönetici, ekip başı, finans gibi pozisyonlarda çalışabilecek yüksek eğitimli kişilerin de uygun şartlar sunulması halinde memleketlerine dönebilecekleri aktarılmaktadır. Kırcaali’nin ilçelerinden buna örnek olabilecek işletmeler olarak ise; bünyesinde birçok üniversite mezunu barındıran “Cebel-96” ve ET “Nejo-BG”, “Pnevamtika-Fenix”, “Technostroy İnjenering” gibi firmalar sayılabilir. Bu şirketlerde çalışanların büyük kısmı büyük şehirlerde eğitimlerini aldıktan sonra memleketlerinde dönüp burada çalışmayı tercih etmiş kişilerden oluşmaktadır. Yapılabilecek yatırımlar açısından Kırcaali’nin merkezinde, Makaza’nın açılması ile şehrin artan ticaret hacminin de olumlu katkısıyla, Edirne’deki KİPA tarzında/ölçüsünde bir AVM`nin burası için uygun olabileceği ve birçok Türk markasının da Soydaş yoğun bu bölgede açılacak bu merkez sayesinde ürünlerini satabilecekleri değerlendirilmekte olup, iş dünyası ve yerel yetkililer tarafından bu konuda yakın geçmişte girişimlerde bulunulmuş olmasıda var olan bu potansiyeli göstermesi açısından önemlidir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 45 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

6. BÖLGENİN ÖNDE GELEN YEREL VE YABANCI YATIRIMCILARI

Kırcaali engebeli – dağlık coğrafi yapısı ve yerleşim yerleri arasındaki teknik altyapının hâlihazırda tamamlanamamış olması gibi sebeplerle, diğer illere nazaran, yatırım çekmekte zorlanan bir ildir. Yine de son zamanlarda gerek altyapıda (Makaza sınır kapısının açılması vb.) gerekse genel ekonomide yaşanan gelişmelere (işletmelere AB fonları kapsamında verilen teşvikler vb.) paralel olarak, Türkiye ve Yunanistan başta olmak üzere, yabancı yatırımcıların artan bir ilgisinden bahsedilebilir.

2014 itibariyle Kırcaali’ye yapılan doğrudan yabancı yatırımlar 144 milyon EUR civarındadır ve bu rakamlar ülke geneline yapılan yatırımın %0,66’sını oluşturmaktadır. Türkiye’den Teklas’ın yatırımı ardından Kırcaali’ye ve genel olarak Bulgaristan’a otomotiv sektöründen yabancı yatırımcı ilgisinin arttığını söylemek yanlış olmayacaktır. Son iki yılda Bulgaristan pazarına giriş yapan üreticilerin % 56’sı otomotiv sektöründen ve ülkelere göre dağılımına bakıldığında, % 31’i Alman, % 19’u Türk, % 13’ü de İsviçre menşeli yatırımlar olduğunu belirtmek yerinde olacaktır.

Teklas’ta hâlihazırda 1700 kişi istihdam edilmekte olup, çalışan sayısının yılsonuna kadar 2000’e ulaşması beklenmektedir. Teklas örneği, aynı zamanda Kırcaali’nin çeşitli ilçelerinden servisle işçi taşıması ile büyük ölçekli yatırımların nasıl bütün bölgeyi olumlu yönde etkileyebildiğinin kanıtıdır. Kırcaali yönetiminin kalkınma planlarında yer alan, bölgenin otomotivde önemli merkezlerden biri haline gelmesi hedefinin de sektörün buradaki faaliyetlerine olumlu yansıdığını ifade etmek yanlış olmayacaktır.

Ülkemiz bankacılık sektöründen Bulgaristan’da faaliyet gösteren T.C. Ziraat Bankası, ülkedeki dört şubesinden birisini de Kırcaali de açmış bulunmaktadır. Önümüzdeki dönemde Türk bankacılık sektörününün iki ülke arasındaki artan ticari ilişkilere yakışır şekilde gerek şube gerekse de hacim ve hizmet kalitesi açısından faaliyetlerini artırmalarının komşu iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin daha ileriye götürülmesinde önemli katkılarının olacağı, işdünyası ile yapılan temaslarda da sıkça ifade edilen bir başlık olması açısından önemlidir.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 46 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

ŞİRKET SEKTÖR FAALİYET İRTİBAT BİLGİLERİ “Teklas Bulgaria” AD Otomotiv Otomobil sanayi için Şehir: Kırcaali (Türkiye) Sanayi kauçuk ürünler Web: http://www.teklas.com.tr/bu/ üretmektedir. E-mail: [email protected]

“Pnevmatika – Serta” AD Makine Hidrolik ve pnömatik Şehir: Kırcaali (ABD) Sanayi silindir üreticisi. Web: www.serta-group.com E-mail: [email protected]

“Gorubso-Kırcali” AD Maden Hâlihazırda Şehir: Kırcaali (İngiltere) Sanayi “Gorubso – Kırcali Web: http://gorubso.bg/ AD” Çala altın E-mail: [email protected] madenini işlemektedir.

“Imerys” Maden Bentonit, perlit ve Şehir: Kırcaali (Fransa) Sanayi zeolit taşlarını işleme. Web: www.imerys.com E-mail: [email protected]

“Dundee Precious Metals” Maden Altın madeni. Şehir: Koşukavak (Kanada) Sanayi Web: http://www.dundeeprecious.com/ E-mail: [email protected]

“Cebel-96” AD Makine Hidrolik ve pnömatik Şehir: Cebel (Bulgaristan) Sanayi bileşenler üreticisi. Web: http://www.djebel-96.com/ E-mail: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 47 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Moneg Yug” AD Makine Madencilik, maden Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Sanayi, işletme ve metalürji Web: http://monek-bg.com/ Kauçuk ekipmanları üretimi, E-mail: [email protected] Sanayi madencilik delme araçları, yedek parçaları, kauçuk ürünleri, onarım ve

ilgili mühendislik faaliyetleri. “Pnevmatika – Feniks” AD Makine Hidrolik ve pnömatik Şehir: Komuniga Köyü (Bulgaristan) Sanayi bileşenler üreticisi. Web: http://www.pnevmatika- fenix.com/ E-mail: office@pnevmatika- fenix.com

“Formoplast ” AD Plastik Plastik sanayi Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Sanayi kalıpları, plastik Web: sandık ve kutular, http://www.formoplastbg.com/ plastik ev gereçleri ve E-mail: [email protected] farklı plastik parçalar üretimi.

“Sönmez İnternational” Hazır Bayan hazır giyim Şehir: Cebel EOOD Giyim üretimi. Web: (Türkiye) E-mail: [email protected]

Tel: 00359 361 61 311

“Arteks” AD Tekstil 100% viskon, Şehir: Eğridere (Bulgaristan) Sanayi polyester, pamuk ve Web: poliakril liflerden http://www.artex-textile.com/ iplik veya bunların E-mail: [email protected] karışımından iplik, kadın üst giyim için kumaş ve teknik tekstil üretimi. “Tuna Denim” EOOD Hazır Kot üretimi. Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) Giyim Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 3631 65 93

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 48 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Alteks” EOOD Hazır Pantolon üretimi. Şehir: Mestanlı (Hollanda) Giyim Web: https://altex.alle.bg/ E-mail: [email protected]

“Ideal Fashion” AD Hazır Bayan hazır giyim Şehir: Cebel (Bulgaristan) Giyim üretimi. Adres: Emanuil Rangelov Cad. No 3 Web: E-mail: Tel: 00359 36 322 963

“Hasteks” AD Hazır Bayan hazır giyim Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Giyim üretimi. Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 361 6 17 80

“Şahinler Bulgaria” OOD Hazır Triko ve spor giyim Şehir: Kırcaali (Türkiye) Giyim üretimi. Web: http://www.sahinlerholding.com E-mail: [email protected]

“Arda Teks” OOD Hazır Hazır giyim üretimi. Şehir: Eğridere (Bulgaristan) Giyim Ares: Republikanska Cad. No 3. Web: E-mail: Tel: 00359 3651 40 50

“Bulfanco AD” Hazır Hazır giyim üretimi. Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Giyim Adres: Bulgaria Bulv. No 2b Telefon:

“Krumitsa” AD Ayakkabı Ayakkabı üretimi. Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Sanayi Web: http://www.krumitza.bg/ E-mail: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 49 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Eurochrom” EOOD Plastik Ev gereçleri, Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Sanayi kozmetik sanayi, Web: http://eurochrom.eu/ elektrik ve elektronik E-mail: [email protected] sanayi, reklam sanayi, oto sanayi ve uçak sanayi için her türlü plastik ürünler

üretimi. Kirkovo” OOD Makine Hidrolik ve pnömatik Şehir: Kızılağaç (Bulgaristan) Sanayi bileşenler üretimi. Web:http://www.kirkovo- ltd.com/index.php/bg/ E-mail: [email protected]

“Hraninvest – HMK” AD Makine Gıda ve içecek Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) Sanayi sektörü için makine Web: http://www.hraninvest.com/ üretimi. E-mail: [email protected]

“Gaspar Godo” OOD Makine Gıda ve içecek Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Sanayi sektörü için makine Web: http://gaspar-godo.com üretimi. E-mail: [email protected]

“İnplast” EOOD Plastik Yer ve duvar kaplama Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Sanayi için WPC - Wood- Web: http://www.deckplast.com/ Plastic Composites E-mail: [email protected] (Ahşap-plastik kompozit ürün) ve PVC ürünler üretimi.

“Fleksikon BG” EOOD Plastik Büyük polipropilen Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Sanayi konteyner üretimi. Web: http://www.flexicon-bg.com/ E-mail: [email protected]

“Prommash” OOD Makine Gıda ve içecek Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) Sanayi sektörü için makine Web: üretimi. E-mail: [email protected] Tel: 00359 3631 22 48

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 50 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Unihranmaş-2001” EOOD Makine Gıda ve içecek Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) Sanayi sektörü için makine Adres: Damabalı Cad. No 8 üretimi. Web: E-mail: Tel: 00359 3631 53 80

ET “Nejo-BG” Makine Gıda ve içecek Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) Sanayi sektörü için makine Web: http://www.nejo-bg.com/ üretimi. E-mail: [email protected]

“Atılgan” OOD Boya Polihim markası Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Sanayi altında boya üretimi. Web: http://www.polihim.bg/ E-mail: [email protected]

“Ustra-Beton” OOD İnşaat Hazır beton ve inşaat Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) harçları üretimi; Web: http://ustra-beton.com/ Müteahhitlik E-mail: [email protected] hizmetleri.

“Ardastroy” OOD İnşaat Hazır beton ve inşaat Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) harçları üretimi; Web: http://www.ardastroy.com/ beton ürünler üretimi, E-mail: [email protected] Müteahhitlik hizmetleri.

“Savarona” EOOD İnşaat Bina ve altyapı Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) inşaatı. Web: http://www.savarona.bg/ E-mail: [email protected]

“Bulsleyt” OOD İnşaat İç ve dış kaplama, Şehir: Koşukavak (Bulgaristan) havuz içi kaplama Web: v.s. için kaplama http://www.lex.bg/members/bulslat taşları üretmektedir e/index.php E-mail: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 51 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Tehnostroy İnjenering” Metal Karbon, paslanmaz Şehir: Yeni Pazar EOOD (Bulgaristan) Ürünler ve özel çeliklerden ve Web:http://www.technostroy- Sanayisi renkli metallerden bg.com/ ve standart dışı ürünler E-mail: [email protected] İnşaat üretimi, çelik konstrüksiyon, metal boru ve diğer metal

ürünler imalat ve montajı, çelik boru hatları ve gaz tesisatları üretim ve montajı. “Ekip Holding” OOD Metal Çelik konstrüksiyon, Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Ürünler metal çit, metal Web:http://www.ekip-holding.com/ Sanayisi korkuluk, metal kapı, E-mail: [email protected] ve İnşaat çocuk parkı ürünleri, asma cephe profilleri ve kompozit panelleri, PVC ve Alüminyum doğrama

ve başka çelik ürünler “Metaform” OOD Metal Paslanmaz çelikten Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Ürünler birçok farklı model Web: http://metaformood.com/ Sanayisi ve ölçüde kapı E-mail: kolları, masa [email protected] ayakları, sandalye ve bank üretmektedir

“Rodopastroy” OOD İnşaat Müteahhitlik Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) hizmetleri ve Web: http://www.rodopastroy.com/ kaplama malzemeleri E-mail: [email protected] ticareti.

“Karaman” OOD İnşaat Müteahhitlik Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) hizmetleri ve inşaat Web: http://www.karamanood.com/ malzemeleri ticareti. E-mail: [email protected]

“Meatsa” OOD İnşaat ve Müteahhitlik Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Turizm hizmetleri ve inşaat Web: malzemeleri ticareti. http://www.komplex-meatsa.com/ Otel ve restoran. E-mail: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 52 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“K-Kırcı” EOOD İnşaat Mütteahitlik Şehir: Mestanlı (Türkiye) hizmetleri. Web: http://www.kirciinsaat.com/ E-mail: [email protected]

“Musan” OOD Gıda Et ve et ürünleri Şehir: Cebel (Bulgaristan) üretimi. Web: http://www.musan.bg/ E-mail: [email protected]

“ET “Şenel-Şaban Şaban” Gıda Et ve et ürünleri Şehir: Prileptsi Köyü/Kırcaali (Bulgaristan) üretimi. Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 361 801 82

Rodopi Meskom” OOD Gıda Et ve et ürünleri Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) üretimi. Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 361 654 20

“Kips” EOOD Gıda Tavuk eti ve tavuk eti Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) ürünleri üretimi. Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 361 622 27

“Anmar” OOD Gıda Süt ve süt ürünleri Şehir: Padina Köyü/ Eğridere (Bulgaristan) (yoğurt, kaşar peynir, Web: http://svetiilia.com/ ayran, tereyağı ve E-mail: [email protected] ekşimik) üretimi.

“Rodopoçanka” OOD Gıda Süt ve süt ürünleri Şehir: Byal İzvor Köyü/ Eğridere (Bulgaristan) (yoğurt, kaşar peynir, Web: http://rodopchanka.eu// ayran, tereyağı ve E-mail: [email protected] ekşimik) üretimi.

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 53 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Jıltuşa” Gıda Süt ve süt ürünleri Şehir: Jıltuşa Köyü/ Eğridere (Bulgaristan) (yoğurt, kaşar peynir, Web: http://www.jaltushamilk.eu/ ayran, tereyağı ve E-mail: [email protected] ekşimik) üretimi.

“Koveg Mlechni Produkti” Gıda Süt ve süt ürünleri Şehir: Kırcaali OOD (Bulgaristan) (yoğurt, kaşar peynir, Adres: P.K.Yavorov Cad. No 22 ayran, tereyağı ve Web: ekşimik) üretimi. E-mail: Tel: 00359 361 623 63

“Amar” OOD Gıda Sebze konserveleri Şehir: Çiflik Köyü/Kırcaali (Bulgaristan) üretimi. Web: http://www.amareood.com/ E-mail: [email protected]

“Yaytseprom” AD Gıda Yumurta ve tavuk Şehir: Gluhar köyü/ Kırcaali (Bulgaristan) yemi üretimi. Web: http://www.yaitzeprom.bg/ E-mail: [email protected]

“Rema-02” EOOD Gıda Sebze konserveleri Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) üretimi. Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 361 61 617

“Daniger” OOD Hazır Bayan ceket, bluz, Şehir: Yeni Pazar (Bulgaristan) Giyim gömlek, etek, Web: pantalon v.s. üretimi. https://sites.google.com/site/daniger eood/deinost E-mail: [email protected] Tel: 00359 3691 66 68 “Vip-77” EOOD Hazır Bayan elbise üretimi. Şehir: Eğridere (Bulgaristan) Giyim Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 3651 43 33

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 54 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Diki Şuuz” OOD Ayakkabı Ayakkabı üretimi. Şehir: Koşukavak (Bulgaristan) Sanayi Adres: G.S. Rakovski Cad. No 8 Web: E-mail: Tel: 00359 897 916 108

“Nek Grup” OOD Metal dışı Cam, çimento v.b. Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) mineraller mineral ürünler Web: den üretmektedir E-mail: [email protected] ürünler. Tel: 00359 32 608 840

“Vasmar” OOD Ticaret İnşaat malzemeleri Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) ticareti. Web: http://vasmar.bg/ E-mail: [email protected]

“Angroteh” EOOD Ticaret İnşaat malzemeleri Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) ticareti. Web: http://mish-mash-mag.com E-mail: [email protected]

ET “İmi Popanastasov” Ticaret İnşaat malzemeleri Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) ticareti. Metal ürünler Web: http://www.imipop.com/ için çok geniş E-mail: [email protected] yelpazeye sahip.

“Elmak” OOD Ticaret Elektrik malzemeleri Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) ticareti. Web: http://elmakbg.eu/ E-mail: [email protected]

“Reform” OOD Ticaret İnşaat malzemeleri ve Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) iskele ticareti. Web: http://www.reform-bg.com/ E-mail: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 55 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Pars” OOD Ticaret İç çamaşırı ve tekstili Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) ticareti. Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 361 888 33

“Meshe Home Style” Ticaret Mobilya ticareti. Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Web: http://meshe.bg/ E-mail: [email protected]

”Kocamanlar” Ticaret Mobilya ticareti. Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Web: http://www.kocamanlarmebeli.com/ E-mail: [email protected]

“Dıga” Ticaret Mobilya ticareti. Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Web: http://dagamebeli.com/ E-mail: [email protected]

“Zori” EOOD Ticaret Mobilya ticareti. Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Web: http://www.mebelizori.com/ E-mail: [email protected]

“Evrsotil” OOD Mobilya Mobilya üretimi ve Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) ticareti. Web: http://www.evrostil-mebeli.com/ E-mail: [email protected]

“Stil 96” OOD Hizmet ve Otomobil tamiri ve Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Ticaret otomibil parçası Web: http://www.reform-bg.com/ ticareti. E-mail: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 56 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Ekofrud” OOD Tarım Meyve ve sebze Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) üretimi. Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 361 617 14

”Koko” OOD Tarım Meyve ve sebze Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) üretimi. Adres: Georgi Popmarinov Cad. 20 Web: E-mail: Tel: 00359 361 677 58

“Zvınitsa OOD” Tarım Meyve ve sebze Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) üretimi. Web: E-mail:

“B.V.K. Vinifera” OOD Tarım Meyve ve sebze Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) üretimi. Adres: Sanayi Bölgesi Semti Web: E-mail: Tel: 00359 3631 24 83

“Rodopska Pçela” Tarım Arıcılık ve arı Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) ürünleri. Web: http://www.rodopska-pchela.com/ E-mail: dimitrov @ rodopska-pchela.com

“B.K.S.R. Sinapovi” Tarım Büyükbaş ve Şehir: Cebel EOOD küçükbaş hayvan Adres: Trakya Cad. No 12 (Bulgaristan) yetiştiriciliği. Web: E-mail: Tel:

“Sevmilk Grup” OOD Tarım Büyükbaş ve Şehir: Cebel (Bulgaristan) küçükbaş hayvan Web: yetiştiriciliği. E-mail: Tel: 00359 883 491 099

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 57 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

“Sedi İnvest” OOD Tarım Büyükbaş hayvan Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) yetiştiriciliği. Web: E-mail:

“Vıjeliev-1951” EOOD Tarım Küçükbaş hayvan Şehir: Çakal köy/ Kızılağaç (Bulgaristan) yetiştiriciliği. Adres: Asen Yordanov Cad. No 22 Web: E-mail: [email protected]

“Konsis Bulgaria” EOOD Tarım Küçükbaş hayvan Şehir: Yeni Pazar (Bulgaristan) yetiştiriciliği. Web: E-mail:

“Pçela” EOOD Hazır Bayan ve erkek iç Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Giyim çamaşırı üretimi. Web: E-mail: [email protected] Tel: 00359 361 659 55

“Endam” OOD Mobilya Mobilya üretimi. Şehir: Kırcaali (Bulgaristan) Web: http://endam.eu/ E-mail: Tel: 00359 878 141 976

“Nar” OOD İnşaat Mütteahitlik Şehir: Mestanlı (Bulgaristan) hizmetleri. Web: http://www.nar-bg.eu/ E-mail: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 58 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

7. BÖLGEDEKİ BAŞLICA EKONOMİK VE TİCARİ KURULUŞLAR

1. Kırcaali Valiliği Vali: İliya İliev Adres: Kırcaali 6600, Bulgaria Bulvarı No:41 Tel: 00359 361/60150 Faks: 00359 361/60151 E-mail: obl.adm@kardzhali.org

2. Kırcaali Belediyesi Belediye Başkanı: Hasan Aziz Adres: 6600 Kırcaali, Bulgaria Bulvarı No: 41 Tel.: +359 (361) 6-73-19 E-mail: [email protected]

3. Kırcaali Ticaret ve Sanayi Odası Başkan: Nasko Nastev Adres: 6600 Kırcaali Otets Paisiy Caddesi 3 Tel/ Fax: 00359 361 79 97 E-mail: [email protected] Kurum Hakkında Bilgiler: Kırcaali Ticaret ve Sanayi Odası 1996 yılında sivil toplum kuruluşu olarak kurulmuştur. Bulgaristan’da Ticaret ve Sanayi Odaları Fransız usulü olduğundan firmaların üyeliği Türkiye’de gibi zorunlu değildir. 4. Bulgaristan İşverenler ve Sanayiciler Konfederasyonu – Kırcaali Ofisi Fahri İdriz Telefon: 00359 361 866 88 Fax: 00359 361 866 88 E-mail: [email protected], [email protected] Adres: Vızrojdentsi Mahallesi, Hristo Botev Caddesi 96, Meatsa Kompleksi, Kırcaali 6600

Kurum Hakkında Bilgiler: KRİB 2006 yılında kurulan ve iş dünyasını temsil etmeyi ve ihtiyaçlarını dile getirmeyi hedefleyen genç bir yapıdır. Üyelerinin arasında küçükten büyüğe her türlü firma veya birlik yer almaktadır. KRİB’in Yönetim Kurulunda, Lukoil, Aserel-Medet gibi büyük ve bilinen firma yöneticilerin bulunmaktadır. Ülkedeki gönüllülük esasına göre çalışan sivil toplum kurumları arasında dikkat çekici bir şekilde faal bir kurum olarak öne çıkmaktadır. 5. Kırcaali Sanayiciler Odası Başkan: Alyoşa Sinabov Adres: Kırcaali, G.S. Rakovski Caddesi 4, K:3; p.k. 196 Tel: 00359 361/ 64577, 00359 888 881 530

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 59 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

6. Bölgesel Ekonomik Kalkınma ve Yatırım Ajansı - Kırcaali Adres: Otets Paisiy Caddesi 12, K:2 Tel.: +359 0361/ 66965, 66966, 66967, 66968 email: [email protected], [email protected] http://www.ariri.org

7. Kırcaali Gazetesi Adres: Bulgaristan, Kırcaali 6600, Bulgaria Bulv. No 53, Kat.2, Ofis:10 Tel.: +359 361 950 00 E-mail: [email protected] Web: http://www.kircaalihaber.com/?

Kurum Hakkında Bilgiler: Kırcaali gazetesi Seni Medya EOOD tarafından hem Türkçe hem Bulgarca baskılı haftalık ve online günlük yayımlanmaktadır. “Kırcaali” adını taşımasına rağmen ülke genelini kapsamaktadır ve ülke çapında abonelik aracılığıyla dağıtılmaktadır. Firmalar tarafından reklam verilebilmektedir.

8. İstihdam Ajansı – Kırcaali Bürosu Adres: Bulgaria Bulvarı 74 Tel.: 00359 361/ 66-562 e-mail: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 60 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

9. RAPORUN HAZIRLANMASINDA FAYDALANILAN KAYNAKLAR:

1. Kırcaali Bölge Raporu Şubat 2016- Kanariya Redjebova: http://www.ekonomi.gov.tr/portal/content/conn/UCM/uuid/dDocName:EK-220370

2. T.C. Filibe Başkonsolosluğu Ticaret Ataşeliği Raporları

3. Kırcaali İli 2014 – 2020 Kalkınma Stratejisi: http://kardzhali.org/2013/OSR_2014-2020_FINAL.pdf

4. Cebel Belediyesi 2014 – 2020 Kalkınma Stratejisi: http://www.dzhebelbg.com/news_prilojenia/20141014_Dzhebel_ObshtinskiPlanzaRazvitie_Final.pdf

5. Kızılağaç Belediyesi 2014 – 2020 Kalkınma Stratejisi: http://www.kirkovo.bg/news_prilojenia/OPR_Kirkovo_2014-2020.pdf

6. Koşukavak Belediyesi 2014 – 2020 Kalkınma Stratejisi: http://www.krumovgrad.bg/administratziya/planove-i-strategii.html

7. Kırcaali Belediyesi 2014 – 2020 Kalkınma Stratejisi: http://www.kardjali.bg/?pid=5,6

8. Mestanlı Belediyesi 2014 – 2020 Kalkınma Stratejisi: http://www.momchilgrad.bg/bg/plan-za-razvitie-na-obshtina-momchilgrad.html

9. Koşukavak Belediyesi 2014 – 2020 Kalkınma Stratejisi): http://www.krumovgrad.bg/administratziya/planove-i-strategii.html

10. Kırcaali Valiliği: http://www.kj.government.bg/index.php?lang=bg

11. Kırcaali Belediyesi: http://www.kardjali.bg/

12. Eğridere Belediyesi: http://www.ardino.bg/

13. Bulgaristan İstatistik Enstitüsü: http://www.nsi.bg/bg/content/11413/%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82- %D0%BA%D1%8A%D1%80%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B8

14. Bölgesel Profiller: http://www.regionalprofiles.bg/bg/regions/kardzhali/

15. Bulgaristan Ekonomi Bakanlığı:

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 61 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

https://www.mi.government.bg/bg/themes/sektor-proizvodstvo-na-darven-material-i-izdeliya-ot- darven-material-i-kork-bez-mebeli-proizvodstv-516-276.html

16. Bulgaristan Tarım ve Gıda Bakanlığı: http://www.mzh.government.bg/mzh/bg/home/12-10-02/.aspx

17. Tarım Danışmanlık Ulusal Bürosu: http://www.naas.government.bg/bg/%D0%97%D0%B0%D0%9D%D0%B0%D1%81/%D0%A1%D 1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D0%A2%D0%B5% D1%80%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%BD%D0%B8 %D0%A1%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8/%D0%9A%D1%8A%D1% 80%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B8

18. T.C. Sofya Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği’nin hazırladığı 2014 Bulgaristan Yıllık Ülke Raporu: http://www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/home/disIliskiler/ulkeler/ulke-detay/Bulgaristan/musavir- raporlari?_afrLoop=579146333082573&_afrWindowMode=0&_afrWindowId=11qpueday1_1#!%40 %40%3F_afrWindowId%3D11qpueday1_1%26_afrLoop%3D579146333082573%26_afrWindowMo de%3D0%26_adf.ctrl-state%3D11qpueday1_125

19. BEİS: http://beis.bia-bg.com/

20. Bulgaristan Belediyelerinin Ulusal Birliği: http://projects-namrb.org/index.php/bg/

21. Rodopi 24: http://rodopi24.blogspot.bg/

22. Bulgaristan Ulusal Radyosu: http://bnr.bg/tr/post/100207278/bulgaristanin-bilinmeyen-yz--dou-rodoplar

23. Journey.bg web-sitesi: http://en.journey.bg/bulgaria/map.php?region=10

24. Capital Dergisi: http://www.capital.bg/biznes/kompanii/2015/04/06/2507754_frenski_sobstvenik_za_bentonita_v_kurd jali/

25. Bulgaristan Ulusal Elektrik Şirketi (NEK): http://www.dams.nek.bg/Default.aspx?item=6888fca6-62db-4b2e-b53d-760b7c00f9c9

26. Bulgaristan İmtiyaz Sicili: http://www.nkr.government.bg/app

27. Kırcaali Gazetesi: http://www.kircaalihaber.com/

28. Hasköy Turizm Merkezi: http://www.haskovo-bulgaria.com/tr/page_23_79.html

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 62 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

EK1 Belediyeler

Belediye Başkanı: Resmi Murad Adres: 6750, Eğridere (Ardino), Belite Brezi Bulvarı No: 31 Tel.: +359 3651 42-38 Yüzölçümü: 385 km2 Toplam Yerleşim Yeri: 52 Nüfus: 11.956 kişi http://www.ardino.bg/ EĞRİDERE (ARDİNO)

Belediye Başkanı: Bahri Ömer Adres: 6850, Cebel, Edelvays Cad. 19 Tel.: +359 3632 20-51 Yüzölçümü: 229 km2

Toplam Yerleşim Yeri: 48 CEBEL Nüfus: 8.248 kişi (ŞEYHCUMA) http://www.dzhebelbg.com/

Belediye Başkanı: Şinasi Süleyman Adres: 6884, Kirkovo; Drujba Cad. 1;

Tel.: +359 3679/ 20-16 Yüzölçümü: 538 km2

Toplam Yerleşim Yeri: 73 KIZILAĞAÇ (KİRKOVO) Nüfus: 21.535 kişi http://www.kirkovo.bg/

Belediye Başkanı: Sebihan Mehmed (Bayan) Adres: Koşukavak (Krumovgrad) 6900, Bulgaria Meydanı No:5 Tel.: +359 03641 / 71 13 (75 22) Yüzölçümü: 843 km2 Toplam Yerleşim Yeri: 78 Nüfus: 17.398 kişi http://www.krumovgrad.bg/ KOŞUKAVAK (KRUMOVGRAD)

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 63 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Belediye Başkanı: Hasan Aziz Adres: 6600 Kırcaali, Bulgaria Bulvarı No: 41 Tel.: +359 (0361) 6-73-19 Yüzölçümü: 547 km2

Toplam Yerleşim Yeri: 117 KIRCAALİ Nüfus: 67.794 kişi http://www.kardjali.bg/

Belediye Başkanı: Sunay Halil Adres: Mestanlı (Momçilgrad), 26-ti Dekemvri Cad. No: 12 Tel.: + 359 3631/ 6051 Yüzölçümü: 360 km2 Toplam Yerleşim Yeri: 47 Nüfus: 15.906 kişi http://www.momchilgrad.bg/ MESTANLI (MOMÇİLGRAD)

Belediye Başkanı: Aydın Arif Osman Adres: 6701 Yeni Pazar (Çernooçene), Şesta Cad. No: 9 Tel.: + 359 3691/62-25 Yüzölçümü: 327 km2 Toplam Yerleşim Yeri: 51 Nüfus: 9.216 kişi

http://chernoochene.com/ YENİ PAZAR (ÇERNOOÇENE)

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 64 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

EK2

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 65 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 66 T.C. FİLİBE BAŞKONSOLOSLUĞU TİCARET ATAŞELİĞİ

Barış Yeniçeri Ticaret Ataşesi

Türkiye Cumhuriyeti Filibe Başkonsolosluğu Ticaret Ataşeliği Adres: Filip Makedonski 10, Filibe (Plovdiv) 4000, Bulgaristan

Tel.: 00359 32/ 275 185 (186) Faks: 00359 32/ 275 185 www.ekonomi.gov.tr e-mail: [email protected] Facebook: T.C. Filibe Ticaret Ataşeliği Twitter: TCFilibeTA

Raporu hazırlayan: Yerel Uzman Deniz Yumer

İletişim : İlave etmek istediğiniz konular ve öneriler için bize e-mail adresimiz üzerinden ulaşabilirsiniz: [email protected]

FİLİBE TİCARET ATAŞELİĞİ 67