107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 107

TÜBA-KED 9/2011

BAŞARAKAVAK (KONYA) KASABASI ETNOBOTANİK ENVANTER ÇALIŞMASI ETNOBOTANY INVENTORY OF THE BAŞARAKAVAK (KONYA) TOWN

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

Anahtar Sözcükler - Keywords: Etnobotanik, Başarakavak, gıda, yem, tibbi bitkiler, el sanatları, Konya Etnobotany, Başarakavak, food, fodder, medicinal plants, handicrafts, Konya

ÖZET Başarakavak'ta(Konya)halkındeğişikalanlardakibitkibilgisinisaptamayayöneliketnobotanikçalışmaları2004ila2006 yılları arasında Türkiye BilimlerAkademisinin (TÜBA) desteğiyle sürdürülmüştür. Başarakavak Kasabasıda halkın gıda, ilaç,yem,yakacakvediğeramaçlarlayararlandığıvegeçmiştekullandığıbitkilereilişkingelenekselbilgilerortayakonmuştur. 2004 ve 2006yılları arasında toplam yirmi bir kez Başarakavak'a giderek altı kişilik bir ekiple dönüşümlü olarak toplam 36 gün alanda çalışılmıştır. Bu süre içinde Başarakavak'ta 30 kişiyle görüşülmüş, 240 bitki örneği ve bunlara ait yerel bil­ giler toplanmıştır. Bazı örtüşen kullanımlar da olmakla birlikte 106 gıda, 75yem, 17 Haç, 13 el sanatları ve 8yakacak kul- lanımınyanı sıra 78 bitki türünün farklı alanlarda yararlı oldukları saptanmıştır. Özellikle gıda veyem bitkileri kullanım­ ları arasında belirli bir örtüşme olduğu gözlenmiştir. Farklı bitki kullanımlarına ilişkin 297kullanım reçetesi derlenmiş; doğal/ yabani bitkilere ve yerel tarım bitkilerine ait örnekler alınmış; bitki kullanımları fotoğraf ile de belgelenmiştir.

ABSTRACT Ethnobotanicalstudieswhichaimtoshedlightonlocalhuman-plantinteractionsintheBaşarakavak(Konya),continued with the support of the Turkish Academy of Sciences (TÜBA) between 2004-2006years. Plants used for food, medicine, animal food, heating, and similar purposes by the residents in the Başarakavak (Konya) alongwith the accumulated knowl­ edge of the residents, are documented. Twenty one field trips were carried out between 2004-2006years, and a total of thirty six-days in the field were devoted to the study by a team of six researchers alternately. During this time period inter­ views were made with about 30 informants within Başarakavak surrounding, and 240plant samples with related infor­ mation were collected. Among the sampled plants 106 food, 75 fodder, 17 medicinal, 13 handicraft, 8 fuel plants, and about 78 plants with various uses were recorded. Several plants have more than one use, and especially food and fodder plant uses are overlapping. 297recipes related to various wild and cultivated plant uses were recorded, and some activi­ ties related to plants were also recorded with photographs. 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page YM

108

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

GİRİŞ

Bu proje kapsamında Başarakavak'ta (Konya) Türkiye Florası'ndan faydalanılarak bilimsel Latin¬ 2004 yılında başlatılan etnobotanik çalışmaları ce isimleri teşhis edilmiştir. 2006 yılında sonuçlandırılmıştır. Bu sürede yöre halkının gıda, ilaç, yem, yakacak, el sanatları ve Başarakavak Kasabası ile ilgili genel bilgiler, kasa¬ diğer amaçlarla yararlandığı yabani ve yerel tarım banın tarihi, coğrafik konumu, nüfusu ve iklimi, top¬ bitkilerine ilişkin geleneksel bilgiler kaynak kişi­ rak ve jeolojik yapısı, su kaynakları, geleneksel lerden faydalanılarak ortaya çıkarılmıştır. Yakla­ yemekleri, kasabada tarım, hayvancılık ve turizm şık 700 yıllık bir geçmişi olan Başarakavak'ta hal¬ gibi genel bilgiler TÜBA Kültür Envanteri Dergisi kın hayatlarını sürdürmek için geçmişten bugüne dek bitkilerden çeşitli şekillerde yararlanmış 4. sayıda yayınlanmıştır (Tugay vd. 2005). oldukları tespit edilmiştir. Fakat son yıllarda özel­ likle teknolojinin gelişmesiyle birlikte bitki kulla¬ Çalışma alanına yakın bölgelerde oldukça fazla flora nımlarının gün geçtikçe azaldığı ve yavaş yavaş çalışması olmasına rağmen etnobotanik çalışma unutulmaya başladığı da görülmüştür. Bundan bulunmamaktadır. En yakın etnobotanik çalışmalar dolayı bitki kullanımlarıyla ilgili bu birikimlerin "Akseki (Antalya) İlçesindeki Bazı Bitkilerin Yerel tarafımızdan derlenmesi ve gelecek kuşaklara Adları ve Etnobotanik Özellikleri (Duran 1998)", aktarılacak olması oldukça önemlidir. Başaraka- "Afyon (Türkiye) İlindeki Bazı Türlerin Etnobota­ vak'ta bitki kullanımı bilgilerinin derlenmesi çalış¬ nik Özellikleri (Işık vd. 1995)" ve "Ankara, Gölba- maları 2004 yılında başlamış ve 2006 yılı sonları¬ şı'nda Yabani Bitkilerin Kullanılış Amaçları ve Şekil­ na kadar Türkiye Bilimler Akademisi'nin (TÜBA) leri Üzerine Bir Araştırma (Şimşek vd. 2001)" dır. katkılarıyla sürdürülmüştür. ÇALIŞMA ALANI

Başarakavak Kasabası'nda Haziran 2004'te başla­ Başarakavak tarihi Bizans ve Roma dönemlerine yan alan çalışmaları 2005 yılında da sürdürülmüş ve kadar uzanır. Kasabada Bizans, Roma, Selçuklu ve 2006 yılının Aralık ayında sonuçlandırılmıştır. Bu Osmanlı dönemlerine ait kalıntılar bulunmaktadır. süreçte farklı vejetasyon dönemlerinde Başaraka- Fakat o dönemlere ait bir ismi bilinmemektedir. vak'a gidilerek alan çalışmaları gerçekleştirilmiş, kay­ Başarakavak'ın bulunduğu arazi, yaklaşık 700 yıl nak kişilerle görüşülmüş, bitki örnekleri toplanarak önce Selçuklular'ın Konya ve dolaylarını fethetme­ preslenmiş ve bilgiler derlenmiştir. Türkiye Florası siyle Türk topraklarına dahil olmuştur. Bizans dev­ temel kaynak olarak kullanılmış ve bitkilerin bilim¬ rinde küçük bir yerleşim yeri, Selçuklular zamanın­ sel adları tespit edilmiştir. Bitkilerle ilgili elde edilen da bir yayla olan bu bölgeyi en iyi şekilde değerlen­ bilgiler Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA-TÜK- diren Emir-Ahur Zeyneddin Beşare olmuştur. Bun¬ SEK) Türkiye Kültür Envanteri'nin hazırladığı Kül- dan dolayı çiftlik ve otlakların bulunduğu bu yayla, türkitap sürüm 1.0'da oluşturulan etnobotanik prog¬ kurucusu olan Beşare Bey'in adını alarak "Başara" ramında bulunan veri tabanına kaydedilmiştir. Bu olmuştur. 19. yüzyılda, Başara'ya çok miktarda kavak proje kapsamında, 2005 yılında Etnobotanik alan ağacının olmasından dolayı "kavak" ibaresi eklenmiş çalışmaları, Konya Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebi- ve yerleşim merkezi Başarakavak" adını almıştır yat Fakültesi, Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi (Özönder2001). Doç.Dr. Osman Tugay'ın proje yürütücülüğünde, yine aynı bölüm Öğretim Üyesi Prof.Dr. Kuddisi Başarakavak Konya'nın Selçuklu ilçesine bağlıdır Ertuğrul, Araştırma Görevlisi Evren Yıldıztugay, ve şehre uzaklığı 35 km'dir. Yakın komşu ilçeleri Yüksek Lisans öğrencisi Volkan Bağçe, Lisans öğren­ olan Beyşehir'e 55 km, Derbent'e 22 km ve Ilgın'a ise cilerinden Orhan Arı ve Fatma Şahin'in katılımı ile 75 km uzaklıktadır. Kasabanın güneyinde 6 km uzak­ gerçekleştirilmiştir. lıkta Küçükmuhsine ve Ulumuhsine, batısında 9 km uzaklıkta Akpınar, kuzeyinde 12 km uzaklıkta Tepe- Alan çalışmaları sırasında toplanan bitkiler yaygın köy ve doğusunda 12 km uzaklıkta Yükselen kasa¬ herbaryum tekniklerine göre preslenmiş ve numa¬ bası (Bilecik) bulunmaktadır. Kasaba yayla ve tar¬ ralandırılmıştır. Preslenerek kurutulan numuneler laların bulunduğu dağlık ve sulak bir arazi üzerine 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 109

109

TÜBA-KED 9/2011

kurulmuştur. Yerleşimmerkezininortasındangeçen kiin adı ya da kimden alındığı, toplanan yerin deniz¬ tarım ve hayvancılık için kullanılan suyu sağlayan den yüksekliği, çevredeki bitki toplulukları ve ben¬ Uluçay, Altınapa Barajı'na kadar uzanır. Yerli hal¬ zeri ayrıntılar not edilmiş, çoğu örnek fotoğrafla da kın geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Kasaba¬ belgelenmiştir. Çalışmamız sırasında yararlı bitki nın Killik, Çat, Çeltek, Elbizli, Kayaüstü, Kürtahmet, kullanımları, gıda, ilaç, yakacak, yem, el sanatları ve Gisliyer, Embeles, Cırık Pınarı, Tosungil, Başpınar diğer kullanımlar olmak üzere sınıflandırılarak doğal ve Ketenlik yaylaları ünlüdür. Bu yaylalar küçükbaş ve tarımı yapılanlar ayrıca belirtilmiştir. Bitki kulla­ hayvan yetiştiriciliği için son derece elverişlidir nımlarına ait kulanım kodları daha önce Buldan'da (Özönder2001). uygulanan sisteme göre verilmiştir (Ertuğ vd. 2003; 2004). Yine bitkilerin hangi kısımlarının kullanıldı¬ Başarakavak'ın nüfusu 1967 olup 348 ev bulunmakta ğı, nasıl ve ne amaçla kullanıldıkları not edilmiştir. ve bu evlerde yaşayan insanların 816'sı kadın, 746'sı Toplanılan bitkilerin bilimsel isimleri teşhis edilirken erkektir. Kasabada yaşayan ailelerin çoğu tarım ve Türkiye Florası ciltleri ve bölgeye yakın flora çalış¬ hayvancılıkla geçimlerini sağlamaktadır. Başaraka- malarından faydalanılmıştır (Davis 1965-1985; Davis vak'ta kışlar soğuk ve yağışlıdır. Bahar ile yazın ilk vd. 1988; Günervd. 2000; Tugay vd. 2002). Ayrıca ayları ve sonbaharda bereketli yağışların devam etti­ taksonların otör kısaltmaları Bitki Adlarının Otör- ği görülür. Yaz mevsimler ise oldukça sıcaktır. Çev¬ leri adlı kaynaktan güncellenmiştir (Brummitt ve rede bulunan tepelerin geçitlerinden gelen hava Powell 1992). akımları kasabaya yer yer tatlı bir serinlik vermek¬ tedir. Kasabada daha çok küçükbaş hayvan yetişti¬ Etnobotanik veriler için yapılan arazi çalışmaları rilmektedir. Koyun, keçi, tavuk yayla ve ağıllarda Başarakavak ve yakın çevresinde tarlalar, tepeler, sürüler halindedir. 2001 yılında 325 adet büyükbaş, dere kenarları, yaylalar ve yol kenarları boyunca 8990 adet koyun, 55 adet kıl keçisi ve 210 adet tiftik olup belli başlı lokaliteler şöyledir: 1500-1550 m keçisi bulunmaktadır. Kasabada her yıl geleneksel yükseklikteki Aspiray Tepesi, 1260 m yükseklikteki kuru fasülye şenlikleri yapılmaktadır. Diğer yerel Han mevkii, 1300 m yükseklikteki Başarakavak- yemekleri ise; Keşkek, Kabak tiridi, Ekşili kabak, Beyşehir yol arımı, 1600 m yükseklikteki Hamza Acılı aş, Yağlı gevrek, Su böreği ve Bulgur pilavıdır Tepesi, 1490 m yükseklikteki Yumru Tepesi, 1360 m (Özönder 2001; Tugay vd. 2005). yükseklikteki Sınırdere mevkii, 1350 m yükseklikte¬ ki Karataş Tepesi, 1420 m yükseklikteki Küngönü ÇALIŞMA YÖNTEMİ VE BULGULAR mevkii, 1330 m yükseklikteki Killik Yaylası, 1400 m yükseklikteki Suderesi mevkii, 1500 m yükseklikte¬ YÖNTEM ki Fındıklı Tepesi. Bu belirtilen lokalitelerden reh¬ ber kişilerle beraber ister doğal ister tarımı yapılan Herhangi bir yerleşim biriminde etnobotanik çalış¬ bitkiler toplanarak kullanımları ile ilgili bilgiler not malar yapılırken öncelikle o yörede yaşayan yerlile­ edildi ve yaygın herbaryum tekniklerine göre pres¬ rin her bir bitkiye verdiği yöresel isimler ile her bit¬ lenerek kurutuldu. kinin nasıl kullanıldığına dair bilgiler öğrenilir. Bu bilgiler not alındıktan sonra her bitkinin bilimsel Genel Bulgular adının belirlenmesi için preslenerek kurutulur ve herbaryumlarda saklanır. Bu çalışmalar yapılırken Alan çalışmaları sırasında toplanan farklı bitki örnek¬ farklı vejetasyon dönemlerinde araziye çıkılarak lerinin teşhisleri yapılmış ve 58 familyaya ait 171 mümkün olduğunca fazla arazide kalarak bilgi top¬ cins ve 240 takson belirlenmiştir (Ek 1: Familyalara lamak gerekir. Ayrıca fazla kişiyle görüşülerek bu göre etnobotanik bitki listesi). Belirlenen 240 tak- kaynak kişilerin bilgi birikimine göre daha önce sondan 98'i (% 40.8) kültürü yapılan bitkilere aittir, hazırlanmış olan etnobotanik çerçeve sorularını geriye kalan 142'si (% 59.2) ise doğal bitkilerdir. Kul¬ (Ertuğ 2003) sorarak kullanım reçetelerini hazırla¬ lanılan bitkiler arasında, Asteraceae (Compositae) mak temel yöntemlerdendir. Yapılan arazi çalışma¬ 45 takson, Lamiaceae (Labiatae) 24, Fabaceae ları sırasında kaynak kişilerin gösterdiği, kullanımı (Leguminosae) 23 takson, Rosaceae 16 takson ve belirlenen her bitkiden birkaç örnek toplanarak Poaceae (Gramineae) ise 11 takson ile en yoğun ola­ numarası verilmiş, toplama tarihi, bulunduğu mev- rak kullanılan familyalar olarak sıralanmıştır. 107 -126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 1^1110

110

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

Toplanan bitki örneklerinde bazı örtüşen kulla¬ ginden dolayı bu ad verilmiş olup günümüzde nımlar da olmakla birlikte 106 gıda, 75 yem, 17 ilaç, solunum yolu hastalıkları için kaynatılarak çay 13 el sanatları ve 8 yakacak kullanımın yanı sıra 78 gibi içilmektedir; Phlomis armeniaca Willd., Salvia bitki türünün farklı alanlarda yararlı oldukları belir­ cryptantha Montbret & Aucher ex Benth. ve Sal­ lenmiştir. Özellikle gıda ve yem bitkileri kullanım­ via hypargeia Fisch. & Mey. Bitkileri "çalba" adıy¬ ları arasında belirli bir örtüşme olduğu gözlenmiş¬ la arıların çok sevdiği bitkiler olarak bilinir; Side- tir. Farklı bitki kullanımlarına ilişkin 297 kullanım ritis brevibracteata P.H.Davis "sarı çay", Stachys reçetesi derlenmiş; doğal/yabani bitkilere ve yerel cretica L. subsp. anatolica Rech.fil. "boz çalba" tarım bitkilerine ait örnekler alınmış ve fotoğrafları adlarıyla bilinmekte ve günümüzde solunum yolu hastalıkları için kaynatılarak çay gibi içilmektedir; çekilmiştir. Thymus sipyleus Boiss. subsp. sipyleus var. sipyleus "kekik" adıyla bilinir, yörede çayı yapılıp içildiği Alandaki Endemik Bitkiler gibi baharat olarak yemeklerin üzerine atılarak kullanılır; Wiedemannia orientalis Fisch. & Mey. Çalışma alanında dünyada sadece Türkiye'de yetişen "tarla çalbası" olarak adlandırılmış olup arı bitki¬ endemik bitkiler bulunmaktadır. Örnek alınan bit¬ si diye bilinir. Liliaceae: Colchicum baytopiorum kilerden 24'ünün ülkemize özgü endemik bitkiler C.D.Brickell "öksüz oğlan" adıyla bilinir ve güzel olduğu görülmektedir. Bu bitkilerden hepsinin yerel bir bahar bitkisidir. Plumbaginaceae: Acantholi- adı olmasına rağmen 5'inin herhangi bir kulanımı mon halophilum Bokhari yörede "kedi geveni" yoktur. Bitkilerin kullanım bilgileri ise; 5'i ilaç, 5'i arı adıyla bilinir herhangi bir kullanımı yoktur. Scrop- bitkisi, 4'ü hayvan yemi, 3'ü baharı müjdeleyen ve hulariaceae: Linaria genistifolia (L.) Mill. subsp. 2'side gıda bitkisi olarak bilinir. Bu endemik bitkiler confertiflora (Boiss.) P.H.Davis "sarı yonca" adıy­ alfabetik olarak familya sırasına göre ve kullanımları la bilinir herhangi bir kullanımı yoktur; Verbascum ile ilgili bilgiler şöyledir: cheiranthifolium Boiss. var. obtusiusculum Hub.- Acanthaceae: Acanthus hirsutus Boiss. yörede Mor. yörede "sığır kuyruğu" adıyla bilinir ve bir arı "vandibi" adıyla bilinir ve eskiden diş ağrıları için bitkisidir. kullanılırmış. Asteraceae: Centaurea cariensis Boiss. subsp. longipapposa Wagenitz ve Centaurea Gıda Olarak Yararlanılan Bitkiler inexpectata Wagenitz bitkileri kasabada "gökbaş" ya da "topbaş" adlarıyla bilinir ve herhangi bir kul­ Bu proje kapsamında diğer bitki kullanımlarının lanımları yoktur. Convolvulaceae: Convolvulus yanı sıra Başarakavak halkının beslenmesinde rol galaticus Rotsan. ex Choisy yörede "mor sarmaşık" oynayan doğal ve tarımı yapılan bitkiler de araştırıldı. adıyla bilinir ve tarla yabancı otudur. Fabaceae: 2004-2006 yılları arasında yapılan çalışmalarda 192'i Astragalus brachypterus Fisch., Astragalus mesogi- doğal 105'i ise kültürü yapılan toplam 297 kayıtın tanus Boiss., Astragalusprusianus Boiss. ve Astra¬ gıda olarak kullanıldığı tespit edildi. Doğal bitkiler galus strictispinis Boiss. bitkileri genel olarak arasında yaprakları yenen 18, gövde yumru ve kök­ "geven" adıyla bilinir ve hayvan yemi olarak kul¬ leri yenen 4, meyvesi ve tohumu yenen 11 bitki belir­ lanılır. Iridaceae: Crocus danfordiae Maw yerli lenmiştir. Yaprakları yenilen bikiler özellikle bahar halk tarafından "çiğdem" adıyla bilinen bu bitki¬ aylarında bitkilerin taze dönemlerinde tüketilmek¬ nin kök kısımları gıda olarak yenilir; Iris schachtii tedir. Bunlardan "semizotu" hem çiğ hemde pişiri­ Markgr. "sarı susam" adıyla bilinen sarı renkli lerek; "kuzu kulağı" pişirilerek, "ekşi kuzu kulağı" ve güzel bir bahar bitkisidir; Iris stenophylla Hausskn. "ilibade" ise sarma yapılarak pişirilerek tüketilir¬ & Siehe ex Baker subsp. stenophylla "navruz" ya ken geri kalanlar çiğ olarak yenilmektedir. Bunlara da "susam" adıyla bilinir ve yerli halk tarafından ilaveten 13 çay ve 5 diğer kullanımlar olmak üzere baharın gelişini müjdeleyen bir bitkidir. Lamia- bu grupta değerlendirilmiştir. ceae: Ballota nigra L. subsp. anatolica P.H.Davis "boz çalba" olarak bilinir ve yerliler tarafından Yapılan çalışmalar sonucunda doğal olarak yetişen eskiden solunum yolu hastalıkları için kaynatıla¬ ve yaprakları yenilen bitkiler alfabetik familya ve tür rak içilirmiş; Origanum sipyleum L. yörede "mor sırasına göre yörede kullanılan adlarıyla birlikte çay" adıyla bilinmekte ve bitkinin çiçeklerinin ren- şöyledir: Asteraceae: Cichorium intybus L. "güne- 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 111

111

TÜBA-KED 9/2011

yikotu, kök güneyiği"; Cichorium pumilum Jacq. sativum L. "bezelye"; Moraceae: Morus alba L. "Güneyikotu, Kök güneyiği"; Crepis sancta (L.) "akdut"; Morus nigra L. "karadut"; Poaceae: Hor- Babc. "alagavuk"; Sonchus asper (L.) Hill subsp. deum vulgare L. "arpa"; Triticum aestivum L. "buğ­ glaucescens (Jordan) Ball "acımarul"; Taraxacum day"; Zea mays L. "mısır"; Rosaceae: Armeniaca serotinum (Waldst. & Kit.) Poir. "dana kulağı"; vulgaris Lam. "kayısı"; Cerasus vulgaris Mill. "vişne"; Tragopogon buphthalmoides (DC.) Boiss. var. Cydonia oblonga Mill. "ayva"; Malus sylvestris Mill. buphthalmoides "tekeneç"; Tragopogon longiros- "elma"; Mespilus germanica L. "döngel, muşmula"; tris Bisch. ex Schultz var. longirostris "tekeneç"; Persica vulgaris Mill. "şeftali"; Prunusx domestica L. Berberidaceae: Berberis vulgaris L. "karamuk"; "erik"; Pyrus communis L. subsp. communis "armut"; Chenopodiaceae: Chenopodium album L. subsp. Solanaceae: Capsicum annuum L. "biber"; Lyco- album var. album "sirken"; Chenopodium polys- persicon esculentum Mill. "domatis, domates"; Vita­ permum L. "sirken"; Papaveraceae: Papaver rhoeas ceae: Vitis vinifera L. "asma". L. "yem haşhaşı"; Polygonaceae: Polygonum seto- sum Jacq. "kuzu kulağı"; Rumex acetosella L. "ekşi Doğal olarak yetişen çiçekleri kullanılarak çayı kuzukulağı"; Rumex scutatus L. "ilibade"; Portu- yapılarak tüketilen bitkiler şunlardır: Asteraceae: lacaceae: Portulaca oleracea L. "semizotu"; Rese- Anthemis cotula L. "Papatya"; Lamiaceae: Ballota daceae: Reseda lutea L. var. lutea "ezentere". nigra L. subsp. anatolica P.H.Davis "Boz çalba" ve Origanum sipyleum L. "Mor çay"; Stachys cretica L. Kültüre alınarak yetiştirilen bitkilerden ve yaprakları subsp. anatolica Rech.fil. "boz çalba"; Teucrium yenilen bitkiler alfabetik familya ve tür sırasına göre polium L. "tatarca otu"; Thymus sipyleus Boiss. yörede kullanılan adlarıyla birlikte şöyledir: Apia- subsp. sipyleus var. sipyleus "kekik"; Rosaceae: ceae: Petroselinum crispum (Mill.) A.W.Hill "may¬ Rosa canina L. "kuşburnu, itburnu"; Urticaceae: danoz"; Asteraceae: Lactuca sativa L. "marul"; Bras- Urtica dioica L. "ıskırgı". sicaceae: Brassica oleracea L. "ilahana, lahana"; Lepidium sativum L. subsp. sativum "tere"; Cheno- Kültüre alınarak yetiştirilen bitkilerden yumrusu ve podiaceae: Beta vulgaris L. "şekerpancarı"; Liliace- kökü yenilen bitkiler şunlardır: Asteraceae: Heli- ae: Allium cepa L. "soğan"; Alliumporrum L. "pıra­ anthus tuberusus L. "Yer elması"; Chenopodiaceae: sa"; Allium sativum L. "sarımsak"; Vitaceae: Vitis Beta vulgaris L. "Şeker pancarı", Liliaceae: Allium vinifera L. "asma". cepa L. "soğan"; Solanaceae: Solanum tuberosum L. "Guppil, kumpir, patates". Doğal olarak yetişen meyve ve tohumu yenilen bit­ kiler şunlardır: Malvaceae: Malva sylvestris L. Yukarıda bahsedilenlerin dışında Asteraceae famil¬ "ebegümeci"; Ranunculaceae: Nigella arvensis L. yasından Onopordum bracteatum Boiss. & Heldr. var. glauca Boiss. "çörekotu"; Rosaceae: Amyg- "kangaldikeni" bitkisinin eskiden gövde kabukları dalus orientalis Mill. "badem"; Crataegus monogy- soyulduktan sonra yenirmiş. Iridaceae familyasından na Jacq. subsp. monogyna "kızılcık"; Crataegus Crocus danfordiae Maw "çiğdem" bitkisinin kök orientalis Pall. exBieb. var. orientalis "alıç"; Rosa- kısımları yerliler tarafından topraktan çıkarılarak ceae: Pyrus elaeagnifolia Pall. subsp. elaeagnifolia kabukları soyulup yenilir. Berberidaceae familya¬ "dağ armudu, ahlat"; Rubus discolor Weihe & sından Berberis vulgaris L. "karamuk" bitkisinin sade¬ Nees "karatut, böğürtlen"; Zygophyllaceae: Pega- ce yaprakları değil aynı zamanda çiçek kısımlarıda num harmala L. "üzerlik". yenilmektedir. Genellikle baharat olarak kullanı¬ lan bitkiler ise şunlardır; Lamiaceae: Mentha piperi­ Kültüre alınarak yetiştirilen bitkilerden meyvesi ta L. "nane"; Mentha aquatica L. "su nanesi"; Cap¬ yenilen bitkiler şunlardır: Asteraceae: Helianthus sicum annuum L. "biber"; Thymus sipyleus Boiss. annuus L. "günaşık, çekirdek"; Cornaceae: Cornus subsp. sipyleus var. sipyleus "kekik". mas L. "kızılcık"; Coryllaceae: Coryllus avellana L. var. avellana "fındık"; Cucurbitaceae: Cucumissati- Tıbbi Amaçla Yararlanılan Bitkiler vus L. "hıyar, salatalık"; Cucurbitapepo L. "kabak"; Elaeagnaceae: Elaeagnus angustifolia L. "iğde"; Çalışma alanından 16'sı doğal ve 1'i tarımı yapılan Fabaceae: Phaseolus vulgaris L. "fasülye"; Pisum 17 bitkinin tıbbi kullanımları belirlenmiştir. Kasa- 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 112

112

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

banın şehir merkezine çok yakın olması ve hergün büyük kısmını meşe ve ardıç ağaçları oluşturmakta belli saatlerde Konya'ya seferlerin yapılmasından nadiren karaçam ve ahlat ağaçları da yer almaktadır. dolayı, tıbbi bitki kullanımlarının azalmış olduğu Eskiden yerli halk katır ve eşeklerle kestikleri meşe kanısındayız. Bu bitkiler alfabetik familya sırasıy¬ ve ardıç odunlarını Konya pazarlarında satarak la şöyledir: Acanthaceae: Acanthus hirsutus Boiss. geçimlerine katkıda bulunurlarmış. "vandibi"; Asteraceae: Anthemis cotula L. "papat­ ya"; Anthemis tinctoria L. var. tinctoria "sarı papat¬ Çalışma alanında yakacak olarak kullanılan bitkiler ya"; Onopordum bracteatum Boiss. & Heldr. "kan- şunlardır: Cupressaceae: Juniperusfoetidissima Willd. galdikeni"; Xanthium strumarium L. subsp. cava- "kara ardıç"; Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus nillesii (Schouw) D.Löve & Danser "deve bıtırağı"; "diken ardıç"; Fagaceae: Quercus robur L. subsp. Equisetaceae: Equisetum ramosissimum Desf. pedunculiflora (C.Koch) Menitsky "meşe"; Globu- "ulama"; Euphorbiaceae: Euphorbia seguieriana lariaceae: Globularia orientalis L. "yağlıca"; Pina- Neck. subsp. seguieriana "sütleğen"; Lamiaceae: ceae: Pinus nigra J.F.Arnold. subsp. nigra var. cara- Ballota nigra L. subsp. anatolica P.H.Davis "Boz manica (Laudon) Rehder "kara çam"; Rosaceae: çalba"; Mentha aquatica L. "su nanesi"; Mentha Pyrus elaeagnifolia Pall. subsp. elaeagnifolia "dağ piperita L. "nane"; Origanum sipyleum L. "Mor armudu, ahlat"; Rosaceae: Sorbus umbellata (Desf.) çay"; Teucrium polium L. "tatarca otu"; Plantagi- Fritsch var. umbellata "öküz götü"; Salicaceae: Popu- naceae: Plantago major L. subsp. major "yara otu"; lus nigra L. subsp. nigra "kavak". Polygonaceae: Rumex acetosella L. "ekşi kuzuku­ lağı"; Ranunculaceae: Adonis flammea Jacq."çörek Ardıç ağaçlarından kara ardıç ormanda daha fazla otu"; Urticaceae: Urtica dioica L. "ıskırgı"; bulunurken diken ardıç daha az bulunur, genellikle Zygophyllaceae: Peganum harmala L. "üzerlik". yakacak tutuşturmak için kullanılır. Yağlıca denilen bitkinin özellikle odunlaşmış kök kısımları yerli halk Doğal bitkilerin çoğunlukla çay olarak kaynatılıp tarafından topraktan çıkarılarak yakacak olarak kul­ içilerek (infusyon) kullanıldığı görülmüştür. Bu lanılmaktadır. Kara çam kozalakları özellikle kömür bitkilerin soğuk algınlığı ve solunum yolları hasta¬ tutuşturmak için kullanılmaktadır. lıklarına iyi geldiği düşünülmektedir. Kaynatılıp çay olarak içilen bitkiler şunlardır: Anthemis cotu- Yem Olarak Yararlanılan Bitkiler la "papatya", Ballota nigra subsp. anatolica "boz çalba" ve Origanum sipyleum "mor çay", Urtica Başarakavak'ta hayvanların beslenmesi için kul¬ dioica "ıskırgı, ısırgan otu". Onopordum bracteatum lanılan 58'i doğal, 17'si tarımı yapılan toplam 75 "kangal dikeni" bitkisinin gövde kabuğu soyula¬ adet bitki tespit edilmiştir. Hayvan yemi olarak rak yenilirse mide ağrılarına iyi geldiği söylenir. kullanılan bitkiler ister doğal ister kültür olsun ya Plantago major subsp. major "yara otu" bitkisinin taze olarak doğrudan ya da biçilerek kurutulduk¬ yaprakları yıkanarak temizlenir ve bir bezle yara tan sonra saman haline getirilerek hayvanlara üzerine sarılırsa yaranın daha çabuk iyileşmesini verilmektedir. Tarımı yapılan özellikle patates, sağlar. Rumex acetosella "ekşi kuzukulağı" bitkisi¬ mısır, fasulye gibi bitkilerin insanlar tarafından nin yaprakları taze iken tuzlanarak hamile kadın¬ yenilmeyen kısımlarının hayvanlara yem olarak lara yedirilirse iyi geldiği söylenmektedir. Pega- verildiği gözlenmiştir. Doğal yetişen bitkiler ise num harmala "üzerlik" bitkisinin tohumları kay¬ genellikle otlatma sırasında hayvanların çok sev¬ natıldıktan sonra şekerle tatlandırılır ve 1 çay kaşı¬ diği ya da yediği bitkiler şeklinde not edilmiştir. ğı içildiğinde karın ağrısına iyi geldiği söylenmek¬ tedir. Ayrıca Centaurea depressa "acı topbaş, keten- Çalışma alanında yem olarak kullanılan bitkiler lik" bitkisi kurutularak ezilir, tuzlanır ve yedirilir- Apiaceae: Pastinaca sativa L. subsp. urens (Req. ex Godron) Celak. "mengen"; Aristolochiaceae: Aris- se hayvan hastalıklarına iyi geldiği söylenmektedir. tolochia maurorum L. "karga kozağı"; Asteraceae: Artemisia santonicum L. "yavşan"; Centaurea dep- Yakacak Olarak Yararlanılan Bitkiler ressa Bieb. "çakır dikeni"; Centaurea iberica Trev. ex Spreng. "çakır dikeni"; Centaurea urvillei DC. Başarakavak'ta 7 bitkinin yakacak olarak kullanımı subsp. stepposa Wagenitz "çoban çökerten"; Cen- belirlenmiştir. Kasaba çevresindeki ormanların 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 113 H3~

113

TÜBA-KED 9/2011

taurea solstitialis L. subsp. solstitialis "kuşkondur- lek"; Taeniatherum caput-medusae (L.)Nevski maz, çakır dikeni"; Cichorium intybus L. "güne- subsp. crinitum (Schreb.) Melderis "yepelek"; Poly- yikotu, kök güneyiği"; Cichorium pumilum Jacq. gonaceae: Polygonum setosum Jacq. "kuzu kula¬ "güneyikotu, kök güneyiği"; Cirsium arvense (L.) ğı"; Rumex crispus L. "ilibade"; Ranunculaceae: Scop. subsp. vestitum (Wimmer & Grab.) Petr. "su Consolida orientalis (Gay) Schröd. "?"; Resedace- dikeni"; Cirsium cephalotes Boiss. "kangal dike¬ ae: Reseda lutea L. var. lutea "ezentere"; Salicace- ni"; Crepis foetida L. subsp. rhoeadifolia (Bieb.) ae: Populus nigra L. subsp. nigra "kavak". Celak. "acımık otu"; Crepissancta (L.) Babc. "ala- gavuk"; Lactuca serriola L. "acı marul"; Onopordum El Sanatlarında Yararlanılan Bitkiler bracteatum Boiss. & Heldr. "kangal dikeni"; Sonc- hus asper (L.) Hill subsp. glaucescens (Jordan) Ball Alan çalışmalarında elde edilen veriler sonucunda el "acı marul"; Traxacum serotinum (Waldst. & Kit.) sanatlarında kullanılan bitki sayısı 13'tür. Genellik¬ Poir. "dana kulağı"; Tragopogon buphthalmoides le el sanatları arasında doğal boyama, süpürge (DC.) Boiss. var. buphthalmoides "tekeneç"; Tra- yapma, sepet örme, çeşitli ağaç işleri sayılabilir. gopogon longirostris Bisch. ex Schultz var. longiros- Özellikle boyar madde olarak kullanılan bitkiler tris "tekeneç"; Xanthium spinosum L. "devebıtıra- günümüzde pek kullanılmamaktadır. ğı"; Brassicaceae: Conringia orientalis (L.) Andrz. "gıcırgıcır"; Chenopodiaceae: Beta lomatogona Yerli halk Achillea wilhelmsii C.Koch. "kargakınası, Fisch. & Mey. "yaban pancarı"; Chenopodium kedikınası" ve Junglans regia L. "ceviz" bitkilerini album L. subsp. album var. album "sirken"; Con- kına olarak kullanmaktadırlar. Bunun için "karga- volvulaceae: Convolvulus arvensis L. "beyaz sar­ kınası, kedikınası" bitkisi iyice ezilir ve ellere sürü¬ maşık"; Convolvulus compactus Boiss. "çoban döşe­ lür, belli bir süre beklettikten sonra kına yakılmış ği"; Convolvulus galaticus Rotsan. ex Choisy "mor olur. Yine "ceviz" bitkisinin meyve kabukları çıka¬ sarmaşık"; Cyperaceae: Scirpoides holoschoenus rılır ve ezildikten sonra ellere sürülüp bekletilirse (L.) Sojak "kır kovası"; Fabaceae: Astragalus kına yakılmış olur. Berberis vulgaris L. "karamuk", brachypterus Fisch. "geven"; Astragalus campylo- Arnebiadensiflora (Nordm.) Ledeb. "kök boyası" ve sema Boiss. subsp. campylosema "korunga, kır Rubia tenuifolia d'Urv. subsp. doniettii (Griseb.) korungası"; Astragalus mesogitanus Boiss. "geven"; Ehrend. & Schönb.-Tem. "kökboyası" bitkileri eski¬ Astragalus odoratus Lam. "yonca"; Astragaluspru- den dokumacılıkta kullanılmak için boyar madde sianus Boiss. "geven"; Astragalus strictispinis Boiss. elde edilirmiş. Fakat günümüzde pek kullanılma¬ "geven"; Coronilla varia L. subsp. varia "pembe maktadır. Kasabada sepet örme çok yaygın olma¬ yonca"; Hedysarum varium Willd. "sarı yonca"; makla birlikte nadiren Salix alba L. "söğüt" ve Phrag- Lathyrus aphaca L. var. biflorus Post "fasil"; Medi- mites australis (Cav.) Trin ex Steud "kamış" bitkile­ cago sativa L. subsp. sativa "kara yonca"; Melilotus ri kullanılmaktadır. Ayrıca "söğüt" bitkisinin dalla¬ officinalis (L.) Desr. "sarı yonca"; Onobrychis rı kovan yapımında kullanılmaktadır. Özellikle bu hypergyrea Boiss. "yabani korunga"; Ononis spino- yöreye ait kovanlar yapılırken önce uzunlamasına sa L. subsp. leiosperma (Boiss.) Sirj. "siyek"; sepet gibi örülmekte, sonra içerisi ve dışarısı çamur­ Onobrychis viciifolia Scop. "korunga"; Trifolium la sıvanmaktadır. Halk tarafından süpürge içinyay- pratense L. var.pratense "mor yonca"; Vicia cracca gın olarak Centaurea virgata Lam. "bıtırak otu", L. subsp. stenophylla Vel. "efek"; Vicia narbonen- Xeranthemum annuum L. "güvercin gözü", Cotone- sis L. var. narbonensis "yabani bakla"; Geraniace- asternummularia Fisch. & Mey. "süpürge, kurt çalı­ ae: Erodium cicutarium (L.) L'Herit. subsp. cicu- sı" ve Conyza canadensis (L.) Cronq."bostan süpür¬ tarium "deve tabanı"; Juncaceae: Juncus inflexus L. gesi, süpürge otu" bitkileri kullanılmaktadır. Bun¬ "kova"; Lamiaceae: Lycopus eupareus L. "çalba"; lardan "güvercin gözü" bitkisi güvercin gözüne ben¬ Salvia verticillata L. subsp. amasiaca (Freyn & zediği için bu isim verilmiş olup bu bitkinin gövde¬ Bornm.) Bornm. "kara çalba"; Papaveraceae: Glau- leri bir araya getirilerek bağlanır ve ev içerisinde halı cium leiocarpum Boiss. "patlak, yem haşhaşı"; Poa- ve kilim süpürmekte kullanılmaktadır. "bostan ceae: Bromus tectorum L. "yepelek"; Hordeum süpürgesi, süpürge otu" ve "bıtırak otu" bitkileri ev murinum L. subsp. murinum "kılotu"; Hordeum avlusu ve bahçe kenarlarını süpürmek için yapılır. murinum L. subsp. glaucum (Steud.) Tzvelev "yepe- Ayrıca "süpürge, kurt çalısı" bitkisi ise ahırlarda ve 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 114 H4~

114

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

kenarlarında hayvan gübrelerini süpürmek için kul­ nılmaktadır. Yine "meşe", "ardıç", "kavak", lanılmaktadır. Eskiden Dipsacus laciniatus L. "süzek, "söğüt" bazı ağaçlardan çeşitli sapan çatalı, pırlak çoban süzeği" bitkisinin çiçek kısımları bir araya (topaç), düdük, bilye gibi farklı oyuncaklar yapıl¬ maktadır. getirilerek süt süzmek için kullanılırmış. Salicaceae familyasından Populus nigra L. subsp. Diğer Bitki Kullanımları nigra "kavak" ağacı özellikle çatı yapımında kulla¬ Yukarıda bahsedilen bitki kullanımlarının dışında 78 nılmaktadır. Kavak ağacının budanmasıyla kesilen bitkide farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Bazı bitki­ yan dallar ev kenarlarını çevirmek için çit olarak kul¬ ler süs bitkisi olarak kullanılmaktadır. Asteraceae lanılmaktadır. Bu dallar ayrıca fasulye çalısı olarak familyasından Helichrysum plicatum DC. subsp. pli- ta kullanılmaktadır. Kavak ağacının gövde kabukları catum "kır papatyası, altın otu", Poaceae familyasın­ özellikle eşek ve katırlar tarafından yenilmektedir. dan Stipa arabica Trin. & Rupr. "kılamaç" ve Stipa barbata Desf. "kılamaç", Typhaceae familyasından Zygophyllaceae familyasından Peganum harmala L. Thypha angustifolia L. "gındıra, kamış" bitkileri kuru­(Üzerlik) bitkisi kapalı bir ortamda bir saç üzerinde tularak vazolar içerisinde evde süs bitkisi olarak kul­ yakılarak tütsüsü yapılırsa sinirli çocukları yatıştırdı¬ lanılmaktadır. Polygonaceae familyasından Polygo­ ğına ve nazara karşı iyi geldiği söylenmektedir. num baldschuanicum Regel. "çoban değneği" ve Vita- ceae familyasından Vitis vinifera L. "asma" bitkileri ev Apiaceae familyasından Echinophora tenuifolia L. kenarlarındaki duvarların üzerinde hem gölgelik hem subsp. sibthorpiana (Guss.) Tutin "turşu otu" bitki­ de süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Ayrıca Aste­ si özellikle turşu yapımı sırasında bidonun en üst kıs­ raceae familyasından Calendula officinalis L. "nergiz", mına konulmakta ve güzel kokusu sayesinde turşu¬ Iridaceae familyasından Iris albicans Lange "mor ya ayrı bir koku verdiği için yerliler tarafından kul¬ susam" ve Primulaceae familyasından Primula vulgaris lanılmaktadır. Huds. subsp. vulgaris "sarı menekşe" gibi bazı bitki¬ ler saksılarda bazıları da bahçe kenarlarında süs bit¬ Ranunculaceae familyasından Ceratocephalus fal- kisi olarak yetiştirilmektedir. catus (L.) Pers. "niyet çiçeği" özellikle baharın erken zamanlarında çıkan bir bitkidir. Yerli halk dilek Bazı bitkiler arıların bal yapımında kullanılmaktadır tutarken bu bitki ile tutulursa dileğinin gerçekleşe¬ ki bunların çoğuna "çalba" adı verilmektedir. Bun¬ ceğine inanmaktadır. lardan bazıları şunlardır: Asteraceae: Centaurea vir- gata Lam. "bıtırak otu"; Boraginaceae: Echium ita- Ayrıca baharın gelişini müjdeleyen güzel görünüm­ licum L. "it kuyruğu", Anchusa leptophylla Roem. & lü bazı bahar çiçekleri şunlardır: Iridaceae familya­ Schult. subsp. leptophylla; Lamiaceae: Mentha spica-sından Crocus danfordiae Maw "çiğdem", Iris albi­ ta L. subsp. tomentosa (Briq.) Harley "su nanesi", cans Lange "mor susam", Iris schachtii Markgr. "sarı Phlomis armeniaca Willd. "çalba", Phlomispungens susam", Iris stenophylla Hausskn. & Siehe ex Baker Willd. var. hirta Velen. "çalba", Salvia candidissima subsp. stenophylla "navruz, mor susam"; Liliaceae Vahl subsp. occidentalis Hedge "çalba", Salvia familyasından Muscari neglectum Guss. "sümbül", cryptantha Montbret & Aucher ex Benth. "çalba", Salvia sclarea L. "çalba" ve Salvia virgata Jacq. "tarla Fritillariapinardii Boiss. "ters lale". çalbası", Sideritis brevibracteata P.H.Davis "sarı çay", Stachys annua (L.) L. subsp. annua var. annua SONUÇ VE TARTIŞMA "çalba", Teucriumpolium L. "tatarca otu" Scrophu- Başarakavak Kasabasında (Konya) 2004 yılında lariaceae: Verbascum cheiranthifolium Boiss. var. başlatılan etnobotanik çalışmaları 2006 yılında obtusiusculum Hub.-Mor. "sığır kuyruğu" tamamlanmıştır. 2004 yılı rapor sonuçları ile bir karşılaştıma yaparsak özellikle gıda kullanımla¬ Bazı bitkiler çocuk oyunları için kullanılmaktadır. rında 37'den 106'ya büyük artış olmuş, el sanatla­ Asteraceae familyasından Xanthium spinosum L. rı 4'en 13'e çıkmış, ilaç kullanımı 10'da 17'ye çık­ "deve bıtırağı" bitkisinin çiçek kısımları yapışkan mış, yakacak 3'ten 8'e artmış, diğer kullanımlar çok olduğu için çocuklar arasında oyun olarak kulla- fazla değişmemiştir (Tugay vd. 2005). Yaklaşık 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 11115

115

TÜBA-KED 9/2011

700 yıllık geçmişi bulunan halkın son yıllara kadar her iki alanda da "sarı papatya" diye bilinir, alanı¬ yok olmayan bilgileri doğrultusunda veriler top¬ mızda çayı içilir, Afyon'da kumaşların sarı renge lanmıştır. Toplanan farklı bitki örneklerinin teşh­ boyanmasında kullanılır. Peganum harmala L. her iki isleri yapılmış ve 58 familyaya ait 171 cins ve 240 alanda da "üzerlik" diye bilinir, yatıştırıcı etkilere bitki tespit edilmiştir. Bu sayının 98'i kültürü yapı­ sahiptir. Tragopogon longirostris Bisch. ex Schultz lan bitkilere aitken, geriye kalan 142'si ise doğal var. longirostris alanımızda "tekeneç", Afyon'da bitkilerdir. Toplanan bitki örneklerinde bazı örtü- "yemlik" diye bilinir ve gıda olarak kullanılmaktadır. şen kullanımlar da olmakla birlikte 106 gıda, 75 Rumex crispus L. alanımızda "ilibade", Afyon'da yem, 17 ilaç, 13 el sanatları ve 8 yakacak kullanı¬ "labada" diye bilinir ve gıda olarak kullanılmaktadır. mın yanı sıra 78 bitkininde farklı alanlarda yarar¬ Rumex acetosella L. alanımızda "ekşi kuzukulağı" lı oldukları belirlenmiştir. Özellikle gıda ve yem diye bilinir ve sarma yapılırken, Afyon'da "ekşikulak, bitkileri kullanımları arasında belirli bir örtüşme kuzukulağı" diye bilinir ve hem gıda hem de çıban¬ olduğu gözlenmiştir. Farklı bitki kullanımlarına ları olgunlaştrmak için lapa yapılarak sarılmaktadır. ilişkin 297 kullanım tespit edilmiştir. Bitki kulla¬ Origanum sipyleum L. alanımızda "morçay" diye nımları ile ilgili bilgiler özellikle ileri yaştaki kay¬ bilinir, Afyon'da "tahtacı otu" diye bilinir ve çayı nak kişilerden alınmış olup genç kuşakların bitki yapılarak içilir. Urtica dioica L. alanımızda "ıskırgı" kullanımı ile ilgili bilgilerinin oldukça az olduğu diye bilinirken diğer alanlarda "ısırgan" olarak bilin- gözlemlenmiştir. Buda birkaç nesil sonra bitki¬ mekteidir. (Işık et al. 1995). lerle ilgili bilgilerin yok olma tehlikesi altında olduğunu göstermektedir. Bu bakımdan etnobo- Çalışma alanımıza yakın diğer bölgelerden Akseki tanik çalışmalara önem verilmeli, bir an önce ülke¬ (Antalya)'de 195 bitkinin yöresel isimleri verilmiş, bu mizin etnobotanik özellikleri çıkarılarak envan- bitkilerin 29'u gıda, 27'si tıbbi, 7'si baharat, 15'i terlenmelidir. endüstriyel ekonomik amaçlı kullanılmştır (Duran 1998). Daha çok Akdenizli bitkilerin bulunduğu Çalışma alanımıza yakın bölgelerden Gölbaşı Akseki ile çalışma alanımız karşılaştırıldığında kül­ (Ankara)'nda yapılan çalışmada 23 bitki tespit edil­ tür bitkileri hariç ortak bitki sayısı az olmakla birlikte miş olup, bu bitkilerin % 87'sinin gıda ve tedavi bazı benzer isim ve kullanımlar görülmektedir. Bir­ amacıyla olduğu tespit edilmiştir. Chenopodium kaç örnek verirsek; Rumex crispus bizim alanımızda album L. subsp. album var. album her iki alanda da "ilibade", Akseki'de "alabada" olarak isimlendiril- "sirken" adıyla bilinmekte ve gıda olarak tüketil¬ mekte; kullanımları ise ikisinden de yapraklarından mektedir. Eryngium campestre L. var. virens Link sarma yapılarak gıda olarak kullanılmaktadır. Papa- alanımızda "yelkovan dikeni" diye dış görünüşüne verrhoeas bizim alanımızda "yem haşhaşı", Akseki'de göre adlandırılmışken Gölbaşı'nda "diken" olarak "gelincik" olarak isimlendirilmekte; kullanımları ise bilinmekte ve gıda olarak tüketilmektedir. Glauci- alanımızda yaprakları yenilirken Akseki'de bir kul­ um corniculatum (L.) Rud. subsp. corniculatum lanımı yoktur. alanımızda "it patlağı" diye bilinir ve kullanımı yokken Gölbaşı'nda "gelincik" diye bilinir ve gıda Yukarıdaki karılaştırmalara göre alanımızla en fazla olarak kullanılmaktadır. Rumex crispus L. alanı¬ benzerlik gösteren Afyon, en az benzerlik gösteren mızda "ilibade", Gölbaşı'nda "efelek" diye bilinir ise Akseki çalışmaları olmuştur. Gölbaşı çalışma¬ ve gıda olarak kullanılmaktadır. Tragopogon longi- sında çok az bitki üzerine çalışıldığı için yorum yap¬ rostris Bisch. ex Schultz var. longirostris alanımızda mak zorlaşmaktadır. Akseki bölgesinde daha çok "tekeneç", Gölbaşı'nda "dedesakalı" diye bilinir Akdeniz elementi bitkiler olduğu için benzerlik ora­ ve gıda olarak kullanılmaktadır (Işıl et al. 2001). nının az olması normaldir. Afyon ise İran-Turan elementi bitkiler ile alanmıza benzerlik göstermek¬ Çalışma alanımıza yakın diğer bir bölge olan te ve ortak bitkiler fazla görülmektedir. Afyon'da yapılan çalışmada doğal olarak 37 bitkinin farklı amaçlarla tüketildiği tespit edilmiştir. Çalışma Bu proje kapsamında alan çalışmaları bize etno- alanımızla karşılaştırılırsa; Malva sylvestris L. her iki botanik çalışmalarının ne kadar önemli olduğunu alanda da "ebegömeci" diye bilinir ve gıda olarak göstermiştir. Çünkü özellikle teknolojinin ilerle¬ tüketilmektedir. Anthemis tinctoria L. var. tinctoria mesi ile birlikte yöresel bitki kullanımlarının gün 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 11116

116

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

geçtikçe azaldığı görülmüştür. Bu bağlamda bitki TEŞEKKÜR kullanımları ile ilgili bilgileri genellikle orta yaşın üstündeki kişilerden edindiğimizi gençlerin ise bu Bu projenin gerçekleşmesi sırasında maddi destek konuda pek fazla bilgilerinin olmadığı gerçeği sağlayan Türkiye Bilimler Akademisi'ne (TÜBA) ortaya çıkmıştır. Eğerki elde ettiğimiz bu bilgi ve teşekkürlerimizi sunarız. Etnobotanik çalışmaları bulgular derlenmemiş olsaydı birkaç nesil sonra için her yıl atölye çalışmaları yaparak bilgi birikim¬ çok daha az bilgiye ulaşılabilecekti. Bir başka lerini ve tecrübelerini bizlere aktaran Dr. Füsun deyişle belki de yıllar önce bu bilgiler derlenmiş Ertuğ'a, sürekli desteklerini ve yardımlarını gördü¬ olsaydı çok daha fazla bilgiye ulaşılacaktı. Özellikle ğümüz İstanbul TÜBA Ofisten Füsun Arman, Sul­ doğal yetişen endemik bitkiler kullanımlarınında tan Aktaş ve Neslihan Aslan'a teşekkürü bir borç endemik olacağını düşünürsek ülkemizin çok biliriz. Başarakavak Kasabası ile ilgili araştırmalar önemli bir potansiyele sahip olduğunu görebiliriz. yapıp bir kitap çıkaran ve bilgilerini bizimle paylaşan Bu potansiyelin yok olmasını istemiyorsak etno- Sayın Hasan Özönder'e teşekkür ederiz. Çalışma¬ botanik çalışmaları hızlandırmalı ve bilgi birikimini larımız sırasında yardımların esirgemeyen Başara- envanterlenmesi sağlamalıyız. kavak Belediye Başkanı Ali İhsan Özcan ve Başa- ralılar Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği (BAŞDER) üyelerine de teşekkür ediyoruz.

KAYNAKLAR Brummitt, R.K. ve C.E. Powell (yay.), 1992. Kültür Envanteri Kılavuzu: 101-110. Türkiye Bilimler Aka- Authors of Plant Names. Royal Botanic Gardens, Kew. demisi TÜKSEK Yayınları, İstanbul.

Davis, P.H. (yay.) 1965-1985. Güner, A. N. Özhatay, T. Ekim ve K.H.C. Başer, 2000. Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Edinburg Flora of Turkey and The East Aegean Islands. (supple­ Üniversity Press cilt:1-9. ment) Edinburg Üniv. Pres. 11 v.

Davis, P.H., R.R., Mill ve K. TAN, 1988. Işık, S., A. Gönüz, Ü. Arslanve M. Öztürk 1995. Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Supple­ "Afyon (Türkiye) İlindeki Bazı Türlerin Etnobotanik ment Edinburg Üniversity Press cilt 10. Özellikleri", OT Sistematik Botanik Dergisi 2/1:161-166.

Duran, A. 1998. Şimşek, I., F. Aytekin, E. Yeşiladave Ş. Yıldırımlı, 2001. "Akseki (Antalya) İlçesindeki Bazı Bitkilerin Yerel Adla­ "Ankara, Gölbaşı'nda Yabani Bitkilerin Kullanılış Amaç¬ rı ve Etnobotanik Özellikleri", OT Sistematik Botanik ları ve Şekilleri Üzerine Bir Araştırma", OT Sistematik Dergisi 5/1:77-92. Botanik Dergisi 8/2:105-120.

Ertuğ, F., G. Tümen, A. Çelik ve T. Dirmenci, 2004. Özönder, H., 2001. "TÜBA-TÜKSEK Buldan (Denizli) Etnobotanik Alan Selçuklu Emiri Beşare Bey ve Başarakavak. Damla Ofset, Araştırma Raporu 2003 Yılı Çalışması", Türkiye Bilimler Konya. Akademisi TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 2:187-218. Tugay, O., H. Dural ve Y. Bağcı, 2002. Ertuğ, F., G. Tümen ve A. Çelik, 2003. "Dipsiz Göl-Sarıot Yaylası-Sorkun (Bozkır-Konya) Ara­ "TÜBA-TÜKSEK Buldan (Denizli) Etnobotanik Alan sında Kalan Bölgenin Florası", OT Sistematik Botanik Der¬ Araştırma Raporu 2002 Yılı Çalışması", Buldan Türkiye gisi 9/1: 33-55. Bilimler Akademisi TÜBA-TÜKSEK Pilot Bölge Çalış¬ maları 2/2: 76-91. Tugay, O., K. Ertuğrul, E. Yıldıztugay, 2005. "Başarakavak (Konya) Kasabası Etnobotanik Alan Araş­ Ertuğ, F., 2003. tırması 2004 Yılı Çalışması", TÜBA Kültür Envanteri Der¬ "Etnobotanik Fiş Örneği ve Çerçeve Soruları", Türkiye gisi 4: 247-259. 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 11117

117

TÜBA-KED 9/2011

EK: 1 TÜBA BAŞARAKAVAK KASABASI (KONYA) FAMİLYALARA GÖRE ETNOBOTANİK BİTKİ LİSTESİ Sıra Familyası Cins / Tür adı Yerel adı Kullanım kodu Pres no No

1 ACANTHACEAE 'Acanthus hirsutus Boiss. Ayı pençesi, vandibi IIA1 OT-3679

2 APIACEAE Conium maculatum L. Saçlık, saçkesen VIA16 OT-3505

3 APIACEAE Daucus carota L. Havuç IB2, IVB OT-3668

Echinophora tenuifolia L. subsp. 4 APIACEAE Turşu otu VIIA5 EY-344 sibthorpiana (Guss.) Tutin Eryngium campestre L. var. virens 5 APIACEAE Yelkovan dikeni VIIA7 OT-3680 Link Pastinaca sativa L. subsp. urens 6 APIACEAE Mengen IVA OT-3485 (Req. ex Godron ) Celak. Petroselinum crispum (Mili.) 7 APIACEAE Maydanoz IB1 OT-3579 A.W.Hill

8 APIACEAE Turgenia latifolia (L.) Hoffm. Pıtırak ? EY-834

Arum elongatum Steven subsp. Yılan müsürü, Yılan mısırı, 9 ARACEAE detruncatum (CA.Mey. ex Schott) VIIA4 EY-902 mayasıl Rierll

10 ARACEAE Arum orientate Bieb. Yılan müsürü VIIA4 OT-3589

11 ARISTOLOCHIACEAE Aristolochia maurorum L. Karga kozağı IVA EY-909

12 ASTERACEAE Achillea wilhelmsii C.Koch. Kargakınası, kedikınası VA1 OT-3490

13 ASTERACEAE Anthemis cotula L. Papatya IA7, IIA1 OT-3493

14 ASTERACEAE Anthemis tinctoria L. var. tinctoria Sarı papatya IA7, IIA1 OT-3587

15 ASTERACEAE Artemisia santonicum L. Yavşan IVA OT-3688

16 ASTERACEAE Calendula officinalis L. Nergiz VIB8 OT-3580

17 ASTERACEAE Callistephus chinensis Nees Saraypatı, papatya VIB8 OT-3655

G/af III la UIILUjJI lala DUIob. Ot 18 ASTERACEAE Sarı tiken ? OT-3693 Kotschy subsp. oligocephala

19 ASTERACEAE Carthamus persicus Willd. Sarı tiken ? EY-221

\JGIHctUl Get UdllGllStO DUISS. SUUbp. 20 ASTERACEAE Gökbaş, topbaş ? EY-165 longipapposa Wagenitz

21 ASTERACEAE Centaurea depressa Bieb. Çakırdikeni IVA OT-3483

22 ASTERACEAE Centaurea iberica Trev. ex Spreng. Çakırdikeni IVA EY-203

23 ASTERACEAE 'Centaurea inexpectata Wagenitz Gökbaş, topbaş EY-260

24 ASTERACEAE Centaurea virgata Lam. Bıtırak otu VA4, VIA13 OT-3678

Centaurea urvillei DC. subsp. 25 ASTERACEAE Çoban çökerten IVA OT-3556 stepposa Wagenitz

26 ASTERACEAE Centaurea depressa Bieb. Acı topbaş, gökbaş IIA2 OT-3506 107 -126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 12-8

118

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

Centaurea solstitialis L. subsp. 27 ASTERACEAE Kuşkondurmaz, Çakırdikeni IVA OT-3624 solstitialis

28 ASTERACEAE Cichohum intybus L. Güneyikotu, kök güneyiği IA1, IVA OT-3673

29 ASTERACEAE Cichohum pumilum Jacq. Güneyikotu, kök güneyiği IA1, IVA OT-3498

Cirsium arvense (L.) Scop. subsp. 30 ASTERACEAE Sudikeni IVA OT-3500 vestitum (Wimmer & Grab.) Petr.

31 ASTERACEAE Cirsium cephalotes Boiss. Kangal dikeni IVA EY-253

Süpürgeotu, bostan 32 ASTERACEAE Conyza canadensis (L.) Cronq. VA4 OT-3515 süpürgesi

33 ASTERACEAE Cosmos bipinnatus Cav. Kozmoz VIB8 OT-3649

Crepis foetida L. subsp. 34 ASTERACEAE Acımıkotu IVA OT-3560 rhoeadifolia (Bieb.) Celak.

35 ASTERACEAE Crepis sancta (L.) Babe. Alagavuk IA1, IVA OT-3683

36 ASTERACEAE Dahlia variabilis Desf. Hüsnü yusuf VIB8 OT-3646

37 ASTERACEAE Echinops pungens Trautv. Topbaş dikeni ? OT-3687

38 ASTERACEAE Echinops ritro L. Kangal dikeni IA6 EY-283

39 ASTERACEAE Gaillardia pulchella Foug. Sarı çiçek VIB8 OT-3645

40 ASTERACEAE Helianthus annuus L. Günaşık, çekirdek IB4, IVB OT-3535

41 ASTERACEAE Helianthus tuberusus L. Yerelması IB2, IVB OT-3536

Helichrysum plicatum DC. subsp. 42 ASTERACEAE Kır papatyası, altı notu VIA8 EY-289 plicatum

43 ASTERACEAE Jurinea consanguinea DC. Gökbaş ? EY-56

44 ASTERACEAE Lactuca sativa L. Marul IB1, IVB OT-3694

45 ASTERACEAE Lactuca serriola L. Acı marul IVA OT-3681

Onopordum bracteatum Boiss. & 46 ASTERACEAE Kangaldikeni IA2, IIA1, IVA OT-3508 Heldr. Sonchus asper(L.) Hill subsp. 47 ASTERACEAE Acımarul IA1, IVA OT-3524 glaucescens (Jordan) Ball

48 ASTERACEAE Tagetes erecta L. Sarı katmer VIB8 OT-3650

49 ASTERACEAE Tagetes patula L. Katmer VIB8 OT-3642 q? m Traxacum serotinum (Waldst. & 50 ASTERACEAE Dana kulağı IA1, IVA OT-3667 Kit.) roir. Tragopogon buphthalmoides (DC.) 51 ASTERACEAE Tekeneç IA1, IVA EY-799 Boiss. var. buphthalmoides Tragopogon longirostris Bisch. ex 52 ASTERACEAE Tekeneç IA1, IVA OT-3503 Schultz var. longirostris

53 ASTERACEAE Xanthium spinosum L. Devebıtırağı IVA, VIA16 OT-3484

Xanthium strumarium L. subsp. 54 ASTERACEAE cavanillesii (Schouw) D.Löve & Deve Bıtırağı IIA1 EY-556 Danser 107 -126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page jHI^ 1^ 19

119 TÜBA-KED 9/2011

55 no 1 t KHUtnt Xaranthamum dnnuum L. Güvercin gözü \/AA O 1 -OD 11

56 nACTCDAPCAo 1LKnbtnCt Zinnia aİGgans Sesse & Moc. Beybeğendi VI DO OT OROR

57 DLuUINIAULARFGDMIAPFAFt B&gonia tubGrhybrid3 Voss. Gelin güveyi \/IRVI DRO O T 1 -ÖDoORODU

VA1, IA1, IA4, 58 DtKDtKIUrtDtADCDRCDinAPCACt BGfbGfis vulgdris L. Karamuk O T 1 -OJÖQCR/14 IA6 Anchusa İGptophylla Roem. & 59 DADAPIMAPCADLJKAollNAL/tACt Deliliz |AQ l\/A UO T 1 -04Ö140Z0 Schult. subsp. İGptophylla tsaııiK IAy, IVA

60 RODAriMAPCAC AfflGbia dansiflora (Nordm.) Ledeb. Kök boyası VA I t Y-öOo

61 RnDAPIMAfCAC Echium italicum L. Itkuyruğu \/|A40 OT HA RQ VIA I o KJ ı -o4oy

62 DKAoolOAOtARDACCIPAĞCACt Brassica oİGracaa L. llahana. lahana IIPDM I OT O 1 -oooZ

63 RDACCIPAĞRAC Conringia orİGntalis (L.) Andrz. Gıcırgıcır Il\/ VAA O T1 -O04HRACty

Lepidium sativum L. subsp. KA RDARQIfArPAF Tere IIR-D 11 O T 1 -OOZOROOZ sativum

65 RRACQirArPAP Raphanus raphanistrum L. Tu rp İDZIRO . lIV\/RD O T 1 -OOOORROÖ

66 OAlVIKAlNULAL/tAPAMıDAMı II APCAtC Campanula madium L. Sarhoş kadehi V/IRVI DOQ O T 1 -öDOR0O 7ı

67 OAK T Urn T LLAOtAt Dianthus caryophyllus L. Karanfil VIDö OT OROO O 1 -oooo

68 OAO AK DVODLIV T Urn TI LLAOtA1 APCAPt Gypsophila VGnusta Fenzl. Çöğenotu 1IA AZO O T1 -ODÖQRBRD

69 CHENOPODIACEAE Sefa lomatogona Fisch. & Mey. Yaban pancarı IVA EY-879

70 CHENOPODIACEAE Sefa vulgaris L. Şekerpancarı IB1, IB2, IVB OT-3531

Chanopodium album L. subsp. 71 CHENOPODIACEAE Sirken IA1, IVA OT-3672 album var. album

72 CHENOPODIACEAE Chanopodium polyspermum L. Sirken IA1 OT-3504

A/oaea mucronata (Forssk.) 73 CHENOPODIACEAE Aschers. & Schweinf. subsp. Siyek IA9 OT-3557 mucronata

HA PĞM\/fM \/l II APPAP Convolvulus arvGnsis L. Beyaz sarmaşık Il\/ VAA OT HAQ7 O ı -o4y 1

75 rnM\/nı \/ı ıı APPAP Convolvulus compactus Boiss. Çoban döşeği Il\/ VAA O T 1 -OJOR7/HU L>UN VU L V U L AO t A t

*Convolvulus galaticus Rotsan. ex 76 OUNVULVULAOtAPPlMV/ni \/l II APPAtP Mor sarmaşık IVA OT BAOft Choisy

OOIPPlM\/PlN VULl V\/ l ULAOCAII APPAPt \/|DQ O T1 -OD0BfiR/l4 IpomGa purpurGa (L.) Roth Mor sarmaşık VIDö

78 PPDMAPCAOO KİN AO t AP t Cornus mas L. rMZIICIK İDIR^Î OT \J 1 -oOı D

79 OOKrnpvT ı LLAOtA1 APPAPt Coryllus avGİlana L. var. avollana rinulK İDÎ KJOT 1 -OOOR7r Q0

80 CRASSULACEAE Crassula coccinGa L. Şellaki VIB8 OT-3651

81 CUCURBITACEAE Cucumis sativus L. Hıyar, salatalık IB4, IVB OT-3527

82 CUCURBITACEAE Cucurbita pepo L. Kabak IB4, IVB OT-3526

83 CUPRESSACEAE Juniparus foGtidissima Willd. Kara ardıç İMA EY-547 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 12Q

120

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

Juniperus oxycedrus L. subsp. 84 CUPRFSSACFAF Diken ardıç IHA, HA EY-627 oxycedrus Cuscuta approximata Bab. var. 85 CUSCUTACEAE Gilamaş, gilamaç VIIA1 OT-3682 approximata

86 CUSCUTACEAE Cuscuta campestris Yunck. Gilabaç VIIA1 EY-325

Cuscuta palaestina Boiss. subsp. 87 CUSCUTACEAE Sarmaşık VIIA1 EY-325 balansae (Yunck.) Plitm. Scirpoides holoschoenus (L.) 88 CYPERACEAE Kır kovası IVA OT-3676 Sojak

89 DIPSACACEAE Dipsacus laciniatus L. Süzek, çoban süzeği VA8 OT-3658

90 ELAEAGNACEAE Elaeagnus angustifolia L. iğde IB4 OT-3572

91 EQUISETACEAE Eguisetum ramosissimum Desf. Ulama IIA1 OT-3548

Euphorbia seguieriana Neck, 92 EUPHORBIACEAE Sütleğen IIA1 VIIA4 OT-3566 subsp. seguieriana

93 FABACEAE * Aatranaiıta brarhvntarna Fiarh Geven IVA EY-157

Astragalus campylosema Boiss. 94 FABACEAE Knrıınna kır knrıınnaaı IVA EY-826 subsp. campylosema

95 FABACEAE *Astragalus mesogitanus Boiss. Geven IVA, IA9 OT-3553

96 FABACEAE Astragalus odoratus Lam. Yonca IVA EY-925

97 FABACEAE *Astragalus prusianus Boiss. Geven IVA EY-538

98 FABACEAE *Astragalus strictispinis Boiss. Geven IVA EY-286

99 FABACEAE Cicer arietinum L. Nohut IB4, IVB OT-3635

100 FABACEAE Coronilla vana L. subsp. varla Pembe yonca IVA OT-3567

101 FABACEAE Hedysarum varium Willd. Sarı yonca IVA OT-3559

Lathyrus aphaca L. var. biflorus 102 FABACEAE Fasil IA4, IVA EY-606 Post

103 FABACEAE lAadinanrt aativa 1 aııhan aativa Kara vnnr-a IVA OT-3507 I / \Lu/W./1—nı—

104 FABACEAE Melilotus officinalis (L.) Desr. Sarı yonca IVA OT-3502

105 FABACEAE Onobrychis cornuta (L.) Desv. Siyek EY-775

106 FABACEAE Onobrychis hypergyrea Boiss. Yabani korunga IVA OT-3657

Ononis spinosa L. subsp. 107 FABACEAE Siyek IVA OT-3671 leiosperma (Boiss.) Sirj.

108 FABACEAE Onobrychis viciifolia Scop. Korunga IVA EY-815

109 FABACEAE Phaseolus vulgaris L. Fasülye IB4, IVB OT-3525

110 FABACEAE Pisum sativum L. Bezelye IB4 OT-3530

111 FABACEAE Robinia pseudoacacia L. Akasya IVB, VIIB5 OT-3664

112 FABACEAE Trifolium pratense L. var. pratense Mor yonca IVA OT-3544 107 -126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 121

121 TÜBA-KED 9/2011

Vicia cracca L. subsp. stenophylla 113 FABACEAE Efek IVA EY-120 Vel.

114 FABACEAE Vicia faba L. Bakla IB4, IVB OT-3632

Vicia narbonensis L. var. 115 FABACEAE Yabani bakla IVA EY-840 narbonensis Quercus robur L. subsp. 116 FAGACEAE Meşe IA4, IHA OT-3582 pedunculiflora (C.Koch) Menitsky Erodium cicutanum (L.) L'Herit. 117 GERANIACEAE Deve tabanı IVA EY-240 subsp. cicutanum Geranium tuberosum L. subsp. 118 GERANIACEAE Deve tabanı IA3 EY-764 tuberosum

119 GERANIACEAE Pelargonium peltatum (L.) L'Her. Sakız sardunya VIB8 OT-3628

120 GERANIACEAE Pelargonium zonaleL. Hanım cama dayandı VIB8 OT-3629

121 GLOBULARIACEAE Globulaıia orientalis L. Yağlıca IHA OT-3565

Globularia thchosantha Fisch. & 122 GLOBULARIACEAE Yağlıca ? EY-827 Mey.

123 IRIDACEAE "Crocus danfordiae Maw Çiğdem IA3, VIIA9 EY-1121

124 IRIDACEAE Iris albicans Lange Mor susam VIB8, VIIB9 EY-838

125 IRIDACEAE "İris schachtii Markgr. Sarı susam VIA8, VIIA9 EY-771

"İris stenophylla Hausskn. & Siehe 126 IRIDACEAE Navruz VIA8, VIIA9 EY-664 ex Baker subsp. stenophylla

127 JUGLANDACEAE Junglans regia L. Ceviz VB1 OT-3509

128 JUNCACEAE Juncus inflexus L. Kova IVA OT-3674

"Ballota nigra L. subsp.anatolica 129 LAMIACEAE Bozçalba IA7 OT-3486 P.H.Davis

130 LAMIACEAE Lycopus eupareus L. Çalba IVA OT-3665

131 LAMIACEAE Mentha aquatica L. Sunanesi IA7, IA8, IIA1 OT-3487

132 LAMIACEAE Mentha piperita L. Nane IB8, IB7, IIB1 OT-3491

Mentha spicata L. subsp. 133 LAMIACEAE Su Nanesi VIA13 EY-218 tomentosa (Briq.) Harley

134 LAMIACEAE Ocimum basilicum L. Reyhan, fesleğen VIB8 OT-3641

135 LAMIACEAE "Origanum sipyleum L. Morçay IA7 OT-3661

136 LAMIACEAE "Phtomis armeniaca Willd. Çalba VIA13 EY-49

Phlomis pungens Willd. var. hirta 137 LAMIACEAE Çalba VIA13 EY-24 Velen. Salvia candidissima Vahi subsp. 138 LAMIACEAE Çalba VIA13 EY-58 occidentalis Hedge "Salvia cryptantha Montbret & 139 LAMIACEAE Çalba VIA13 EY-735 Aucher ex Benth.

140 LAMIACEAE "Salvia hypargeia Fisch. & Mey. Çalba VIA13 EY-858

141 LAMIACEAE Salvia sclarea L. Çalba VIIA5, VIA13 OT-3571 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page pig

122

Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

Salvia verticillata L. subsp. 142 LAMIACEAE amasiaca (Freyn & Bornm.) Kara çalba IVA OT-3546 Bornm. 143 LAMIACEAE Salvia virgata Jacq. _ VIA13 EY-219 144 LAMIACEAE "Sideritis brevibracteata P.H.Davis Sarı çay IA7, VIA13 EY-79

Sideritis montana L. subsp. remota 145 LAMIACEAE Çalba IA7, VIA13 EY-79 (d'Urv.) P.W.Ball ex Heywood Stachys annua (L.) L. subsp. 146 LAMIACEAE Çalba VIA13 EY-112 annua var. annua "Stachys cretica L. subsp. 147 LAMIACEAE Boz çalba IA7 OT-3555 anatolica Rech.fil. Stachys lavandulifolia Vahi. var. 148 LAMIACEAE Çalba VIA13 EY-976 lavandulifolia Teucrium chamaedrys L. subsp. 149 LAMIACEAE Tarla çalbası VIA13 EY-281 chamaedrys

150 LAMIACEAE Teucrium polium L. Tatarca otu IA7, IIA1 OT-3574

"Thymus sipyleus Boiss. subsp. 151 LAMIACEAE Kekik IA7 OT-3561 sipyleus var. sipyleus "Wiedemannia orientalis Fisch. & 152 LAMIACEAE Tarla çalbası VIA13 EY-816 Mey.

153 LILIACEAE Allium cepa L. Soğan IB1, IB2 OT-3609

154 LILIACEAE Allium porrum L. Pırasa IB1 OT-3529

155 LILIACEAE Allium sativum L. Sarımsak IB1, IB2 OT-3618

"Colchicum baytopiorum 156 LILIACEAE Öksüz oğlan VIIA9 EY-614 CD.Brickell

157 LILIACEAE Colchicum szowitsii Fisch. & Mey. Öksüz oğlan VIIA9 EY-1114

158 LILIACEAE Colchicum triphyllum Kunze Öksüz oğlan VIIA9 EY-655

159 LILIACEAE Fritillaria pinardii Boiss. Ters lale VIIA7, VIIA9 EY-680

160 LILIACEAE Muscari neglectum Guss. Sümbül, Arap taşağı VIIA7, VIIA9 EY-718

161 LORANTHACEAE Viscum album L. subsp. album Göğelek, böğelek VIIA1 EY-636

162 MALVACEAE Alcea pallida Bess. Gül fatma hatmi VIB8 OT-3648

163 MALVACEAE Malva sylvestris L. Ebegümeci IA4 OT-3501

164 MORACEAE Morus alba L. Akdut IB4 OT-3519

165 MORACEAE Moru s nigra L. Karadut IB4 OT-3520

166 NYCTAGINACEAE Mirabilis jalapa L. Akşam sefası VIB8 OT-3643

167 ONAGRACEAE Fuchsia magellanica Lam. Küpeli VIB8 OT-3631

168 ONAGRACEAE Oenothera biennis Walter Ezan çiçeği VIB8 OT-3647

169 OXALiDACEAE Oxalis floribunda Pohl ex Progel Uyuyan kız VIB8 OT-3636

Glaucium corniculatum (L.) Rud. 170 PAPAVERACEAE it patlağı EY-484 subsp. corniculatum 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2 010 10/20/11 12:52 AM Page

123 TÜBA-KED 9/2011

171 PAPAVERACEAE Glaucium leiocarpum Boiss. Patlak, yem haşhaşı IVA OT-3662

172 PAPAVERACEAE Papaver rhoeas L. Yem haşhaşı IA1 OT-3495

Pinus nigra J.F.Arnold, subsp. 173 PINACEAE nigra var. caramanica (Laudon) Çam kozalağı İMA EY-562 Rehrier

174 PLANTAGINACEAE Plantann mfiinr 1 ^ııh^n mfiinr Yarantı ı IIA1 V_Z 1 U\JC-\J ı ICIfftCfUlS IIICIJKJI 1—. OUL/O|j. 11 ICIJKJı 1 01 00 LU

175 PI UMRAFilNAPFAF Al/Cîl III IKJIII 1IKJI1 11 Cif L/L// 111 Lif II DUM ICll 1 EY-97

Acantholimon ulicinum (Willd. ex 176 Dİ 1 IMDAPIMArCAC Schult.) Boiss. subsp. ulicinum var. Geven CV Hf\Q ulicinum

177 POACEAE Bromus tectorum L. Yepelek IVA EY-805

Cynodon dactyylon (L.) Pers. var. 178 POACEAE Ayrı kotu VIIA1 OT-3554 dactyylon Hordeum murinum L. subsp. 179 POACEAE Kılotu IVA OT-3534 murinum

Hordeum murinum L. subsp. 180 POACEAE Yepelek IVA OT-3499 glaucum (Steud.) Tzvelev

\-4r~\rr\ct\ ım \/ı ılnaro 1 181 1 f r\V> t/A t nuı ucıuı 11 vutydi t? ı_. IRZ l\/R vV 1 -OQOO

Phragmites australis (Cav.) Trin ex 182 POAPFAF Kdffî ı ş VA3 ti ı uu ı vj 1 \2r\C/Lr\L Steud

183 POACEAE Stİnf} amhim Trin & Rıınr r\11a11 lay VIA8 EY-32 o ıip/cı aı au ıwa ı ı ıı ı. ut r\u|jı.

184 POACEAE oSfîn?iıifjcı hfirhfiffiucu uaid DpL/CO^If , Kılaç VIA8 OT-3562

Taeniatherum caput-medusae (L.) 185 rUAOLAL Nevski subsp. crinitum (Schreb.) Yepelek IVA OT-3677 Melderis 186 POACEAE _. IB4, IVB OT-3583

187 POACEAE Zea mays L. IB4, IVB OT-3516

Atraphaxis billardieri Jaub. & Mısır 188 POLYGONACEAE rKurt çalısı VA4 OT-3513 Spach var. billardieri Polygonum baldschuanicum 189 POLYGONACEAE Çoban değneği VIA8 OT-3581 Regel.

190 POLYGONACEAE Polygonum setosum Jacq. Kuzu kulağı IA1, IVA OT-3558

191 POLYGONACEAE Rumex acetosella L. Ekşi kuzukulağı IA1, IIA1 OT-3492

192 POLYGONACEAE Rumex crispus L. ilibade IVA OT-3488

193 POLYGONACEAE Rumex scutatus L. ilibade IA1 EY-99

194 PORTULACACEAE Portulaca oleracea L. Semizotu IA1 OT-3600

195 PRIMULACEAE Cyclamen persicum Sibth. & Sm. Siklamen VIB8 OT-3639

196 PRIMULACEAE Primula obconica Hance Onbiray çiçeği VIB8 OT-3627

Primula vulgaris Huds. subsp. 197 PRIMULACEAE Sarı menekşe VIA8 EY-681 vu/garis

198 RANUNCULACEAE Adonis flammea Jacq. Çörekotu IIA1 OT-3545

199 RANUNCULACEAE Ceratocephalus falcatus (L.) Pers. Niyet çiçeği VIA18 EY-667 107 -126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 1^2^

124 Osman TUGAY - Kuddisi ERTUĞRUL - Evren YILDIZTUGAY

9 ZUU KrBAKt İNU U1 İKIPN O IU II LAUtrtÛPCÛCt Consolida orientalis (Gay) Schröd. 1Vl\/AM \JO T I -ODHRA7 I /

Nigella arvensis L. var. glauca 201 KrtIBAKNU U 1 İ NKİ l_ Pr 1U ILAI APPAG t M tP ^ 1 AZ OT QRQn Boiss.

7Q7 BAKU 1 Kİ P1 II APPAP PV R1 9 ZUZ Ranunculus arv&nsis 1 Su pıtırağı t T-O İZ

203 BPQPnAPPAP Rasada lutaa L. var. lutaa Ezentere Irt 1, 1 Vrt \JO TI -Ö47ARÖ 1

204 BOQAPPAP Amygdalus oriantalis Mili. Badem Irt1 AAl PV un t T-ODU

Z\JD KUuMUtrBOQAPPAt P t Armeniaca vulgaris Lam. Kayısı IRA IRQ \JO T 1 -ÖDHRAÎ4 1

ZU7 AZO BOQAPPAP Carasus vulgaris Mill. Vişne IB4IRA , IRloQy \JO T 1 -ÖD4HRAHÖ

Cotoneasternummularia Fisch. & ZU/ RUoMBOQAPPAO t/AP t Süpürge, kurt çalısı \/AVrtAl PV HQ Mey. t ı-Doy Crataegus monogyna Jacq. subsp. 7AÖ BOQAPPAP 1 AA PV QAA ZUö IAUOAO trt t r\ızııciK Irtl t T -W monogyna Crataegus orientalis Pall, ex Bieb. 7AÛ RUoAUBOQAPPAtrtPt rtlIÇAlı/* Irt1 AAl \JO T1 -ÖOÖQfiftQD var. orientalis

71 A Kt/OrtBOQAPPAO trt P t Cydonia oblonga Mili. Ayva IB4IRA , IRloQy \JO T 1 -ÖD4HRAPtU zıu

Zi7 1 l 1 KUüHUtrtBOQAPPAPt Malus sylvestris Mili. Elma IB4IRA , IRloQy \JO T 1 -ÖDÖHRH7/

•AOAPPAP 7 1 7 RUürtUtrtt Mespilus germanica 1 Döngel, muşmula İDIRAİ \JO T 1 -ÖDHR77ı / zız

Zl7 1 ö7 KUortUtrtBOQAPPAPt Persica vulgaris Mill. çenaıı IBIRA4 \JO T 1 -ÖD4HRAOZ

7 1 /I IAUOABOQAPPAL trt P t Prunus x domestica 1 tlIK IB4IRA , IRloQy \JO T1 -ÖDÖQQQfOi ZU

Pyrus communis L. subsp. 71 Z BOQAPPAP IRA IRQ OT QWQ ZİD KUoALtrtt Armut İDÎ, ID3 communis \j ı -öDöy Pyrus elaeagnifolia Pall. subsp. •AOAPPAP Zİ71 OZ IAUOAU trt t Dağ armudu, ahlat IrtlIAA , İMII IrAt \JO T1 -ÖDQQ7fı Di elaeagnifolia

217 ROSACEAE Rosa canina L. Kuşburnu, itburnu IA7 OT-3684

218 ROSACEAE Rubus discolor Weihe & Nees Karatut, böğürtlen IA4 OT-3551

Sorbus umbellata (Desf.) Fritsch 219 ROSACEAE -Oküz götü IHA EY-590 var. umbellata

220 RUBIACEAE Galium verum L. subsp. verum Dil kanatan ? EY-808

Hubia tenuitolia d'Urv. subsp. 221 RUBIACEAE doniettii (Griseb.) Ehrend. & Kökboyası VA1 OT-3521 Sohönh.-Tem.

222 SALICACEAE Populus nigra L. subsp. nigra Kavak VIB1, HIB, IVB OT-3510

223 SALICACEAE Salix alba L. Söğüt VB3, VB5 OT-3512

224 SCROPHULARIACEAE Antirrhinum majus L. Kuş ağzı VIB8 OT-3652

'Linaria genistifolia (L.) Mill, subsp. 225 SCROPHULARIACEAE Sarı yonca EY-54 confertiflora (Boiss.) P.H.Davis Scrophularia xanthoglossa Boiss. 226 SCROPHULARIACEAE var. decipiens (Boiss. & Kotschy) Ezentere EY-248

"Oerbascum cheiranthitolium 227 SCROPHULARIACEAE Boiss. var. obtusiusculum Hub.- Sığır kuyruğu VIA13 OT-3563 Mnr

228 SCROPHULARIACEAE Verbascum glomeratum Boiss. Sığır kuyruğu VIA13 EY-113 107-126 OSMAN TUGAY:TUBAKED8/2010 10/20/11 12:52 AM Page 125 125"

125

TÜBA-KED 9/2011

229 SOLANACEAE Capsicum annuum L. Biber IB4, IB8 OT-3614

230 SOLANACEAE Hyoscyamus niger L. Vandibi VIIA4 EY-839

231 SOLANACEAE Lycopersicon esculentum Mill. Domatis, domates IB4, IB9 OT-3533

232 SOLANACEAE Solanum tuberosum L. Guppil, kompir, patates IB2, IVB OT-3528

233 TYPHACEAE Thypha angustifolia L. Gındıra, kamış VIA8 OT-3663

234 URTICACEAE Urtica dioica L. Iskırgı IA7, IIA1 OT-3494

235 VIOLACEAE Viola occulta Lehm Menekşe VIA8 EY-709

236 VIOLACEAE Viola odorata L. Mor menekşe VIA8 EY-671

237 VIOLACEAE Viola wittrockiana Gams. Hercai VIB8 OT-3644

Parthenocissus quinquefolia (L.) 238 VITACEAE Amerikan sarmaşığı VIB8 OT-3626 Planch.

239 VITACEAE Vitis vinifera L. Asma IB1,IB4 OT-3518

240 ZYGOPHYLLACEAE Peganum harmala L. Üzerlik IA4, IIA1 OT-3511

Not: Cins/Tür adı kolonunda * işaretiyle belirtilen bitkiler endemiktir.