Imponderabilia Biuletyn Pi³sudczykowski
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Imponderabilia Biuletyn Pi³sudczykowski numer czwarty Gdañsk 2012 ISSN 2080-8011 Redaktor Naczelny: Jakub H. Szlachetko [email protected] Sekretarz Redakcji: Pawe³ Fiktus Publikacja powsta³a w wyniku wspó³pracy: [email protected] Redakcja: Mateusz Cupa³a Marcin Kabziñski Marcin Michalak Barbara Pawe³ko-Czajka Micha³ Poznañski Julian Skelnik Jacek Srokosz Rada Naukowa 1. prof. dr hab. Eugeniusz Koko 2. prof. dr hab. Zbigniew Opacki 3. prof. dr hab. Józef Arno-W³odarski 4. dr hab. Janusz Cisek, prof. UJ 5. dr hab. Maciej Marsza³, prof. UWr 6. dr hab. Waldemar Paruch, prof. UMCS 7. dr Marek Bia³okur 8. dr Przemys³aw D¹browski 9. dr Przemys³aw Kieroñczyk 10. dr Marcin Wiszowaty Oœrodek Analiz Polityczno-Prawnych T³umaczenie: Joanna Bebak Dane Fundacji: Magdalena Chruœciel Ewa Felska Katarzyna Kaszorek Prezes: Maria Kos Adam Bochentyn [email protected] Projekt graficzny ok³adki: Anna Król Cz³onkowie Zarz¹du: Arkadiusz Abram [email protected] Sk³ad i ³amanie: Micha³ Kubiak Urszula Jêdryczka [email protected] £ukasz Mackiewicz Drukarnia: [email protected] Zak³ad Poligrafii £ukasz M³ynarkiewicz Fundacji Rozwoju Uniwersytetu Gdañskiego [email protected] ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot Tomasz Soko³ów tel./fax (58) 551 05 32 [email protected] tel. (58) 523 14 49, 523 13 75, 523 13 50 Karol Wa¿ny e-mail: [email protected] [email protected] Imponderabilia Biuletyn Pi³sudczykowski SPIS TREŒCI TABLE OF CONTENTS Od Redakcji ................................... 7 Editor's Note Rozprawy naukowe dotycz¹ce zjawisk politycznych i spo³ecznych w miêdzywojennej Rzeczypospolitej Dissertations on political and social phenomena in the interwar Poland Przemys³aw Waingertner Fenomen polskiego autorytaryzmu (1926–1939) .............. 11 The Phenomenon of Polish Authoritarianism (1926–1939) Marek Bia³okur Kulisy pierwszych wyborów prezydenckich w Polsce w grudniu 1922 roku w wybranych szkolnych podrêcznikach historii III Rzeczypospolitej .... 27 Behind the scenes of the first presidential election in Poland in December 1922 in some school textbooks of history of the Third Republic of Poland Kamil Piska³a „Byliœmy kropl¹ w morzu wybuja³ego, rozhukanego moskalofilstwa…” – warszawska organizacja PPS w pierwszym roku Wielkiej Wojny ..... 52 „We were a drop in excessive, unbridled see of russophilia…” – Warsaw Section of Polish Socialist Party during first year of World War I Karol Dziuda Aktywnoœæ reprezentantów œrodowisk prorz¹dowych w ³ódzkiej Radzie Miejskiej w latach 1927–1933, .................... 74 Activity of the Representatives of Pi³sudskite Camp in £ódŸ's City Council, term 1927–1933 Jakub Gierszyñski Polenaktion – masowa akcja wysiedlenia ¯ydów – obywateli polskich z Niemiec w paŸdzierniku 1938 r. (w œwietle dokumentów MSZ) .....119 Polenaktion – mass expulsion of Polish Jews from Nazi Germany in October 1938 (in light of archival resources of Polish Foreign Office) Przemys³aw Wywia³ Dom ¯o³nierza Polskiego w Krakowie. Z dziejów dzia³alnoœci kulturalno-oœwiatowej w armii II Rzeczpospolitej ..............139 The House of a Polish Soldier in Cracow. The history of the Second Polish Republic army’s cultural and educational activity Jan Pietrzak Kwestia litewska w polskiej myœli politycznej na progu odzyskania niepodleg³oœci do 1922 roku .........................151 The issue of Lithuanian in Polish political thought at the beginning of its independence until 1922 Jaros³aw Bojar Wizja uspo³ecznienia pañstwa na ³amach „Drogi” ..............168 A vision of societalization of the state in „Droga” Micha³ Andrzejczak Obraz Rosji Sowieckiej na ³amach „Prosto z Mostu” w latach 1935–1939 ..............................181 The picture of Soviet Russia in a column for „Telling Straight” for the period 1935–1939 Barbara Pawe³ko-Czajka, Pawe³ Fiktus Aspekty prawa politycznego wed³ug Stanis³awa Starzyñskiego w latach 1921–1935 ..............................208 Some aspects of political law according to Stanis³aw Starzyñski in the years 1921–1935 Jacek Srokosz Akty rz¹dowe g³owy pañstwa w koncepcjach ustrojowych Stanis³awa Cara . 222 Acts of the Heat of State in the Political Concepts of Stanis³aw Car Micha³ Ga³êdek Administracja pañstwowa w konstytucji kwietniowej ............233 The state administration in the April Constitution of Poland Sebastian Kwiecieñ Ustrój województwa œl¹skiego w latach 1920–1939 .............255 Silesia regime in the years 1920–1939 Beata Machay Organizacja i kadry Wojskowej Prokuratury Rejonowej we Wroc³awiu 1946–1955 ...........................272 The organisation and cadre of the District Military Prosecutors’ Office in Wroc³aw in the years 1946–1955 4 Pamiêtniki Memories Tadeusz Isakowicz-Zaleski Ludobójstwo na TarnopolszczyŸnie w pamiêtniku Jana Zaleskiego .....299 Genocide in Tarnopol province according to Jan Zaleski’s diary Pawe³ Aszkie³owicz, Pawe³ Fiktus Wspomnienie po p³k Jerzym WoŸniaku (1923–2012) ............309 Remembrance of colonel Jerzy WoŸniak (1923–2012) Varia Varia Adam Kaczyñski Eros w Legionach ...............................317 Eros in the Legions 5 . OD REDAKCJI Szanowni Czytelnicy, w przededniu kolejnej rocznicy Œwiêta Niepodleg³oœci mam zaszczyt (i jak¹¿ to przyjemnoœæ!) zaprosiæ do lektury najnowszego numeru periodyku. Mam szczer¹ nadziejê, ¿e niniejszy numer przyczyni siê (choæby w minimal- nym stopniu) do pe³niejszego prze¿ywania Tamtejszych Wydarzeñ! *** Zgodnie z zapowiedzian¹ konwencj¹ niniejszy numer periodyku, obok tego, ¿e niesie treœci naukowe (historyczne, doktrynalne, biograficzne), jest równie¿ form¹ upamiêtnienia kolejnego ze znamienitych pi³sudczyków – Sta- nis³awa Cara. W kilku s³owach: postaæ wielow¹tkowa; osobowoœæ nietuzinkowa; bohater wielu kontrowersji. Im g³êbiej analizowany, tym mniej obojêtny, przez to ciekawszy (choæ równie dobrze mo¿na by³oby napisaæ: „im g³êbiej analizo- wany, tym ciekawszy, przez to mniej obojêtny”). Ku pamiêci Stanis³awa Cara. Pierwsze oblicze: prawnik. Stanis³aw Car by³ z wykszta³cenia prawnikiem, natomiast z zawodu niekiedy to sêdzi¹, a niekiedy to adwokatem. Jego kariera zawodowa wiod³a, kolejno, przez: Uniwersytet Warszawski (gdzie przywdzia³ szaty ¿aka), Uniwersytet w Odessie (gdzie paradowa³ dok³adnie w tych samych szatach), S¹d Okrêgowy w Warszawie (gdzie podj¹³ aplikacjê sêdziowsk¹, co by przywdziaæ sêdziowsk¹ togê) oraz Palestrê (ostatecznie przywdzia³ togê, jeno adwokack¹ z fantazyjnym biretem). Jego kariera adwokacka nie przys³oni³a jednak zami³owania do teoretycznych rozwa¿añ (spod pióra Cara wysz³o wiele opracowañ naukowych poœwiêconych kwestiom ustrojowym zwi¹zków publicz- noprawnych: organizacji pañstwowej, jak i korporacji prawniczych). Drugie oblicze: urzêdnik. Stanis³aw Car swoje prawnicze atrybuty (wy- kszta³cenie, umiejêtnoœci i doœwiadczenie) wykorzystywa³ przede wszystkim w s³u¿bie publicznej. Rekonstrukcja katalogu funkcji publicznych pe³nionych w strukturze administracji graniczy z niemo¿liwoœci¹, wiêc jedynie sygnali- zuj¹c (w doœæ ogólnym zarysie) nale¿a³oby wymieniæ nastêpuj¹ce: szef Kance- larii Cywilnej Naczelnika Pañstwa (jakoby nie inaczej – Józefa Pi³sudskiego), szef Kancelarii Cywilnej Prezydenta Rzeczypospolitej (ju¿ po przewrocie majo- wym), szef Ministerstwa Sprawiedliwoœci (równie¿ pod rz¹dami sanacyjnymi). Pe³ni³ równie¿ funkcje w innych strukturach w³adzy, przede wszystkim jako Marsza³ek Sejmu (u kresu ¿ywota Rzplitej). Trzecie oblicze: polityk. Stanis³aw Car bywa³ prawnikiem, bywa³ urzêdni- kiem, bywa³ tak¿e politykiem – politykiem pi³sudczykowskim odgrywaj¹cym w œrodowisku istotne, wrêcz fundamentalne role (które to w³aœnie powoduj¹ wspomniane kontrowersje wokó³ tej zacnej osoby): doktryner (kszta³towa³ koncepcjê ustrojow¹ organizacji pañstwowej, jej aksjologiczne i prakseologiczne oblicze), konstytucjonalista (opracowywa³ projekt ustawy zasadniczej odda- j¹cy istotê pi³sudczykowskiej koncepcji) oraz strateg (rozgrywa³ konfrontacje z innymi organizacjami politycznymi dokonuj¹c ma³o konwencjonalnych in- terpretacji obowi¹zuj¹cej Konstytucji). Ca³okszta³t Jego osi¹gniêæ politycznych (oraz specyficzne nazwisko) doskonale oddaje pseudonim – „Jego Interpreta- torskoje Wieliczestwo”. *** Maj¹c nadziejê, ¿e niniejszy numer periodyku przypadnie Pañstwu do gustu, ¿yczê udanej lektury! Jakub H. Szlachetko Redaktor Naczelny Pawe³ Fiktus Sekretarz Redakcji 8 ROZPRAWY NAUKOWE DOTYCZ¥CE ZJAWISK POLITYCZNYCH I SPO£ECZNYCH W MIÊDZYWOJENNEJ RZECZYPOSPOLITEJ DISSERTATIONS ON POLITICAL AND SOCIAL PHENOMENA IN THE INTERWAR POLAND . FENOMEN POLSKIEGO AUTORYTARYZMU (1926–1939) PRZEMYS£AW WAINGERTNER* Przedmiotem artyku³u jest próba syntetycznej prezentacji zjawiska pol- skiego autorytaryzmu, funkcjonuj¹cego – niezale¿nie od przemian, jakim pod- lega³ – jako system polityczny II Rzeczypospolitej po przewrocie majowym w latach 1926–1939. Jednak przed podjêciem próby opisu rz¹dów autorytar- nych w Polsce miêdzywojennej warto sprecyzowaæ znaczenie podanej przez autora terminologii odnosz¹cej siê do s³ów: „autorytaryzm" i „fenomen”. W poni¿szym tekœcie pojêcie „autorytaryzm” bêdzie u¿ywane – zgodnie z powszechnie akceptowanymi propozycjami politologów, historyków dziejów najnowszych, badaczy problematyki pañstwa i prawa oraz specjalistów z zakre- su dziejów doktryn politycznych i prawnych – na okreœlenie systemu rz¹dów, opartych na idei przywództwa charyzmatycznego lidera, sprawuj¹cego w³adzê w oparciu o osobisty, polityczny autorytet i rzeczywist¹ popularnoœæ wœród znacznej czêœci spo³eczeñstwa, ale tak¿e dziêki wsparciu lojalnego aparatu admi- nistracyjnego, wojska i policji. Te trzy ostatnie