Shtator 2019 Çmimi: 30 Lekë

SHTATORORGANIZATA 2019; E Nr. BASHKUAR 9(375) E VETERANËVE TË LUFTËS ANTIFASHISTEVETERANI NACIONALÇLIRIMTARE TË POPULLIT SHQIPTAR (OBVL) 1

GAZETË PERIODIKE. NR.9(375) SHTATOR 2019 ÇMIMI: 30 LEKË

Kryeredaktor: Halil RAMA ; Zv/Kryeredaktor: Sakip Cami Email: [email protected] / website: www.VETERANIOBVL.ORG

INTERVISTA REAGIMI CEREMONIA Parllaku: Peza, simbol i GJENDJA E FAMILJARËVE TË ISLAM MYRTEZA MONUMENTEVE XHANIT U JEPEN SIMBOLET bashkimit të shqiptarëve TË LANÇ -IT NË “DESHMOR I ATDHEUT” KOSOVË, SHQETË- SUESE DHE E DHIMBSHME

Nga Bashkim Hisari FAQE 11 Muharem Kamani FAQE 5 Në Nëntor, Konferencë Shkencore kushtuar 75-vjetorit të Çlirimit të Atdheut LANÇ-i, lufta që për herë të parë në histori i renditi shqiptarët në krahun e ﬁ tores botërore

Sllova si krenari e Dibrës HISTORIA dhe memoriali i blerë i 75 vjet më parë u turpit në Tiranë formua Brigada e XXII LUAN RAMA Sulmuese Partizane e Sllova është një krahinë dhe një histori krenarie jo vetëm për Dibrën. Pezës Në historinë e atdhedashurisë shqip- FAQE 2 tare, ajo ka qenë e mbetet një monument sakri cash dhe lavdie. Ndaj 75- VJETORI I KRIJIMIT kjo e bën udhëtimin për në krahinën e Sllovës e të nëntë fshatrat e saj; Sllovë, Shumbat, Trojak, Sllatinë, Brigada XXIII-të Vleshtë, Dypjak, Venisht, Kallm dhe Zall-Kalis, si nëpër të gjithë katundet Sulmuese Partizane në rrethepërqark malit të Korabit, një udhëtim mes legjendash e në majat betejat për liri e historisë. Bukuritë natyrore krejt unike e FAQE 6 magjepsëse, kanë imponur e jetësu- ar të njejtën cilësi snikërie e krena- REPLIKA rie edhe ndër banorët e atyre anëve, mirësia e të cilëve jo rastësisht ka për referencë vetë lartësitë e malit, Nexhip Vinçani, në prehër të të cilit jetojnë brez pas • Akademia e Shkencave i është përmbajtur dhe i përmbahet mendimit që brezi e shekull pas shekulli, prej mi- ngjarje të tilla jubilare, si 75-vjetori i fi tores antifashiste, përveç evokimit jëra vitesh. “pro apo kundra” me Ndaj, ata jo thjeshtë ndjehen, por të lavdisë së kësaj fi torje dhe aspekteve përkujtimore, mund dhe duhet të realisht janë si Korabi. Çelo Hoxhën ! Kësisoj, sado shpesh të kesh shërbejnë si shkas për nxitjen e mendimit shkencor, përmes një rrafshi shkuar ndër ato vise, prapëseprapë tematik orientues, për ndriçimin e vlerave të antifashizmit në Shqipëri, si do të magjepsesh me gjithë çfarë gjen Lufta partizane u manipulua me e mëson atje, mes atyre njerëzve që lëvizje rezistence, si qendresë kundër pushtuesve, si lëvizje mendimi dhe paramendim nga E. Hoxha me lidhjen me historinë e kanë jetë dhe FAQE 3 ndihmën e jugosllavëve, për të krenari. Sepse e kanë lidhje gjaku. si përballje kombëtare e popullore me ushtritë pushtuese E kanë heroizëm e atdhedashuri. E siguruar pushtetin e mbas luftës kanë sakri cë dhe ekzistencë. STUDIMI Me këtë ndjesi nderimi e mirën- Maksi Vinçani FAQE 4 johjeje u nisa më 18 gusht për në Sl- Ndër fi set më të lashtë, më autokton latinë të Sllovës, atje ku në të njejtën dhe trungu më antik dhe më i përhapur datë, 75 vjet më parë, më 18 gusht DOSSIER 1944, u krijua Brigada e 18-të Sul- ndër territoret e fi seve të tjera shqiptare muese partizane e Ushtrisë Antifash- iste Nacionalçlirimtare. VEPRIMTARIA Me vetëdije po udhëtoja drejt his- torisë i bindur e me emocion se po BERISHA QË NË PATRIOTIKE E shkoja drejt një vendi ku nderimi për gjakun është i shenjtë dhe ku mirën- HOXHË HASAN johja për çfarë ata kanë bërë për atdhe e amur është detyrim. LASHTËSI MOGLICËS Nga Eduart Ramçi (Vijon në faqen 7) Nga Kol DEDAJ* FAQE 12 FAQE 10 2 VETERANI SHTATOR 2019; Nr. 9(375) HISTORIA Gjatë luftimeve brenda dhe jashtë kufi rit shtetëror, nga kjo Brigadë ranë dëshmorë 107 partizanë dhe kuadro 75 vjet më parë u formua Brigada e XXII Sulmuese Partizane e Pezës Urdhrin e krijimit e komunikoi Heroi i Popullit Myslim Peza. Kristo Themelko, anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të UNÇSH, i dorezoi fl amurin e brigadës Sali Verdhës, i cili u caktua komandant i kësaj njësie luftarake

Shtatëdhjetëepesë vjet më pare, më 18 shtator 1944, u formua Brigada XXII Sulmuese e UNÇl Shqiptare, në Pezë të Tiranës. Kjo Brigadë, ashtu si edhe brigadat e tjera, u krijua me urdhër të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Nacionalçlirimtare, mbi bazën e katër batalioneve të Grupit Partizan të Pezës, më 18 shtator 1944, në Pezë. Brigada XXII Sulmuese Partizane pati me një efektiv llestar 1236 veta, ndërkohë radhet e saj u shtuan deri sa arriten në 1400 partizanë. Urdhrin e krijimit e komunikoi Heroi i Popullit Myslim Peza. Kristo Themelko, anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të UN- ÇSH, i dorezoi amurin e brigadës Sali Verdhës, i cili u caktua komandant i kësaj njësie luftarake. Ai i në emër të efektivit u betua para amurit, se do ta mbanin të papërlyer këtë simbol të brigadës e do ta mbronin po qe nevo- ja edhe me gjak. Në përberje të efektivit të brigadës, bënin pjesë partizanë dhe kuadro të viteve 1940, 1941, 1942, 1943 etj. që kishin një përvojë të gjatë lufte. Partizanë të vitit 1940 ishin, ish- pjesëtarë të çetës së parë patriotike te Pezës si Shaban Rexha, Skënder Myslim Peza, Dije Myslim Peza, Emin Çelmeta, Fadil Çelmeta, Hamdi Grori, Shaban Durishti, Sherbet Harizi, Selman Grori, Zyber Loshi, Myrteza Karaj, Ymer Kur- ti, Telha Zgura, Xhevdet Petrela etj. Në pje, Pjeshkëz, Kuç, Kus, Gjokaj, Kashar Shkodrës ku partizanët e së cilës, së e mundur te çlirohet Vishegradi, për brigadë bënin pjesë 34 vajza me në krye e deri në Vorë dhe më 1.10.1944 me një bashku me partizanë të brigadave të çlirimin e të cilit u zhvilluan 100 dite Dije Myslim Pezën. luftë të befasishme dhe të studiuar mirë, tjera dhe të njësive partizane të Shko- luftime nga Brigada VIII dhe brigada Peza qe baza ku formua Brigada XXII çliruan Ndroqin. drës, zhvilluan luftime të jashtëza- XXII. Pas këtyre luftimeve me urdhër “S” partizane, me komandant Salë Verd- Me urdhër të shtabit te Divizionit II konshme kundër nazistëve e reaksion- te Shtabit te Përgjithshëm te Ush- hën dhe komisar Tonin Jakovën, e cila me 7 tetor 1944, brigada niset për në arëve të vendit që ishin grumbulluar trisë Nacionalçlirimtare, brigada u mori nga ajo, jo vetëm partizanet më të Veri ku mori pjesë në luftime kundër aty, për t’u nisur jashtë bashkë me kthye ne Kosove ku zhvilloi luftime mirë, por edhe përvojën luftarake dhe nazistëve gjermanë dhe mercenarëve të nazistët. Batalioni IV i kësaj Brigade, të ashpra e të vendosura kunder shpirtin e sakri cës, që e çoi atë nga Gjon Markagjonit, Kol Bib Mirakës tej. në oren 7.30 të datës 29 nëntor, hyri mbeturinave çetnike. Dhe në janar torja në tore, në betejat për çlirimin Ajo mori pjesë në çlirimin e Mirditës dhe i pari në qytet. Populli i priti me tufa 1946 Brigada kthehet në Atdhe, në e krahinës së Mirditës e të Pukës, por u përlesh me armiqtë në Gziq, te Ura e me lule, me brohoritje entuziaste Elbasan, duke përshkuar një rrugë edhe të Shkodrës me 29 Nëntor 1944, Fanit, Shpal e Pukë, duke u zhvilluar të papara e me këngë e valle. Rreth prej 3500 km në një temperaturë që në kuadrin e Operacionit të Divizionit II luftime deri edhe trup me trup. Në Gziq orës 8.30 te kësaj date, nga ballkoni i shkonte deri edhe minus 25 gradë të UNÇSH. Për të kaluar pastaj në për- te Mirdites nazistët e bashkëpunëtorët prefekturës se Shkodres, zv/komisari Celsius duke çarë dëborën që arrinte bërje të Divizionit VI “S”, në ndjekje të patën humbje të shumta. Për këtë ar- i Batalionit IV te kësaj brigade, Irfan deri në 2 m lartësi, veshur keq e me hordhive naziste, me thirrjen; “Deri në sye nazistët kapin e torturojnë dhe Çelkupa përshëndeti popullin e Shko- ushqim të pakët, por me idealin e Berlin!”, me beteja mbi rrugët dhe mbi pastaj i pushkatojnë 13 veta, pjesëtar drës dhe luftëtarët çlirimtarë dhe dha madhe të çlirimit. vijat e forti kuara, për çlirimin, bash- të çetës vullnetare territoriale të Mird- sihariqin e madh se me çlirimin e Gjate luftimeve brenda dhe jashtë kë me partizanët vendas, të disa qytet- itës, dogjën 15 shtepi, grabitën gjënë e Shkodrës u çlirua njëherë e përgjith- ku rit shtetëror, nga kjo Brigadë ranë et të Malit të Zi e të Bosnjës, deri në gjallë dhe bereqetin. monë gjithë Shqipëria. dëshmorë 107 partizanë dhe kuadro, Vishegrad. Pas Çlirimit të Mirditës dhe të Pukës Menjëherë pas çlirimit të Shko- mes tyre dhe pionieri 14 vjeçar Heroi Brigadës iu ngarkua detyra për të brigadën e drejtuan komandant Sali dres, me urdhër te Shtabit te Përg- i Popullit, Met Hasa dhe mbi 80 parti- pastruar te gjitha çerdhet dhe pikat Verdha, komisar Tonin Jakova, zv/ jithshëm te Ushtrisë Nacionalçlirim- zanë te tjerë u plagosën duke mbeten mbështetëse të armikut në zonat për- komandat Shaban Rexha, zv/komis- tare, më daten 2.12.1944, Brigada për tërë jetën invalidë të LANÇ. reth Tiranës, Durrësit, Shijakut, Kava- ar Sadik Bocaj, sekretar i rinise Iljaz kaloi ku rin shtetëror në ndjekje të 28 vjet me radhë po ulërasin e shpi- jës, Rrogozhinës, Peqinit etj. detyrë që e Reka, intendent Rexhep Kollçaku. Më armikut dhe duke manifestuar fry- n për LANÇ e për drejtuesit e saj, kreu me përkushtim dhe nder. në sajë vonë komisar u bë Nimet Ymeri, ko- mën e lartë internacionaliste luftoi armiqtë e asaj epopeje të lavdishme. të luftë së saj heroike, të trimërisë e gux- mandant Rexhep Zuna cili ra dëshmor, për çlirimin vëllezërve të Malit të Zi, Ata që mbrojnë e etërit e tyre që nuk i imit e partizan u shpartalluan forcat na- dhe e zëvendësoi Neshat Hysi, deri në Kosovës e Maqedonisë dhe të popu- mbron dot askush, sepse ata u bash- zifashiste e balliste qe ishin përqendruar suprimin e brigadës, me 30.04.1946. jve të Jugosllavisë. Më 14. 02.1945, kuan me pushtuesit nazifashistë e e forti kuar në afërsi të Shijakut, Ara- Brigada mori pjesë në çlirimin e pas shumë luftimesh të ashpra, u be luftuan kundër popullit e partizanëve të tij. E ata që luftojnë kundër popullit të tyre e kanë vendin në koshin e historisë. Shpifjet, intrigat, tentativat BRIGADA E XIX-TË SULMUESE për shtrembërimin dhe përmbysjen e historisë së LANÇ, janë turp i botës. LANÇ, ishte dhe mbetet maja e His- Brigada e XIX-të Sulmuese që u formua më 16 shtator 1944 kishte komandant Andrea Masin, komisar Vango torisë së Luftërave. Mitrojorgji, zv/komandant Mehmet Dusha dhe zv/komisar Lefter Kasneci. Në përbërjen e saj u fut edhe batalioni Lufta Antifashiste Nacional Çlirim- “Çamëria”. tare, kundër pushtuesve nazifashiste Brigada u ndërtua mbi bazën e grupit të katërt të Theollogos nga partizanët e batalioneve “Thoma Lulo”, (1939-1944), përbën një Epope Lavdie të “Thanas Ziko” dhe “Lefter Lulo”. Më 1 tetor 1944 kaloi në përbërjen e Divizionit të II së bashku me brigadën e XII historisë shekullore të luftërave të popullit shqiptar për liri, pavarësi, sovran- dhe brigadën e XIV. itet e progres shoqëror. SHTATOR 2019; Nr. 9(375) VETERANI 3 KONFERENCA Për Konferencën Shkencore kushtuar 75-vjetorit të Çlirimit të Atdheut LANÇ-i, lufta që për herë të parë në histori i renditi shqiptarët në krahun e ﬁ tores botërore

kademia e Shkencave e Shqipërisë do të organizojë • Akademia e Shkencave i është përmbajtur dhe i përmbahet mendimit që ngjarje të tilla jubilare, si Amë 15 nëntor 2019 një Kon- ferencë Shkencore mbarëkombëtare 75-vjetori i ﬁ tores antifashiste, përveç evokimit të lavdisë së kësaj ﬁ torje dhe aspekteve përkujtimore, dhe ndërkombëtare kushtuar rezis- mund dhe duhet të shërbejnë si shkas për nxitjen e mendimit shkencor, përmes një rrafshi tem- tencës antifashiste të popullit shqiptar gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo atik orientues, për ndriçimin e vlerave të antifashizmit në Shqipëri, si lëvizje rezistence, si qendresë konferencë organizohet në nderim të kundër pushtuesve, si lëvizje mendimi dhe si përballje kombëtare e popullore me ushtritë pushtuese 75-vjetorit të tores antifashiste, si një nga ngjarjet më të rëndësishme të historisë moderne të Shqipërisë dhe të shqiptarëve. Bashkë me konferencën, në muajin nëntor 2019 do të shpallen tuesit e veprës shkencore më cilësore nga autorë vendës dhe të huaj, si dhe nga kërkues të rinj, botuar në peri- udhën 1991-2019. Dy vepra të reja, prej autorësh të rëndësisë parësore, me burime të misionarëve aleate në Shqipëri gjatë Luftës Nacionalçlirim- tare, do të botohen dhe do të përuro- hen në një kalendar të përbashkët me konferencën e konkursin. Kjo është konferenca e parë që Ak- ademia e Shkencave organizon me thirrje të hapur dhe është pozitive që kjo thirrje ka zgjuar interes publik në shtyp dhe në media dhe në mjediset shkencore. Siç është në traditën e vep- rimtarive të tilla, që Akademia e Shken- cave i ka organizuar edhe në kohët më të vështira, konferenca, konkursi dhe Ndriçimi i vlerave të antifash- materiale që ka paguar populli dhe cave ka për qëllim të vërë në diskutim botimet kanë për qëllim, siç thuhet izmit në Shqipëri, si përballje kombi shqiptar, me dhe pa uniformë, emrin e luftës antifashiste të popullit edhe në shpalljen publike, nderimin e kombëtare e popullore me ushtritë atje ku e zuri ora e luftës për lirinë e shqiptar, të harrojë apo të mënjano- traditave të antifashizmit në Shqipëri pushtuese vet dhe toren botërore antifashiste. jë qendresën historike partizane, të në të gjitha format e shprehjes së tyre. Studimet e sotme historiogra ke eu- vërë në diskutim dëshmorët e veprën e Për fat të keq, ky qëllim i padyshimtë Në të njëjtën kohë, Akademia e ropiane, studime që njohën një hapje tyre, të rehabilitojë kolaboracionizmin i Akademisë së Shkencave është mjeg- Shkencave i është përmbajtur dhe i të dukshme me përfundimin e luftës apo të errësojë lavdinë e epokës. Këto ulluar e deformuar nga një pjesë e përmbahet mendimit që ngjarje të til- së ftohtë, janë të prirura ta zgjero- janë dëshira të sëmura dhe paragjy- kontribuuesve në debat. Akademia e la jubilare, si 75-vjetori i tores an- jnë kuptimin e antifashizmit, dhe kjo kime të qëllimshme. Ato paraqiten në Shkencave mirëkupton shqetësimin e tifashiste, përveç evokimit të lavdisë vetëm e lartëson epokën dhe protag- media dhe opinione për të dëmtuar, atyre që, me të drejtë, mund të jenë së kësaj torje dhe aspekteve përku- onistët e saj. Qysh në Konferencën e siç kanë dëmtuar vijimisht prej disa keqkuptuar për shkak të shkurtësisë jtimore, mund dhe duhet të shërbe- Paqes (1946) dhe në vijimësi me të vitesh, emrin dhe imazhin e Akade- së tekstit tonë lidhur me konferencën jnë si shkas për nxitjen e mendimit drejtë shteti shqiptar ka insistuar misë së Shkencave. Ato janë gjykime kushtuar 75-vjetorit të Çlirimit të At- shkencor, përmes një rrafshi tem- për të bërë të ditur bazën e gjerë të njerëzish që nuk shqetësohen aspak dheut. Ne bëjmë dallimin midis tyre atik orientues, për ndriçimin e vler- mbështetjes popullore të Luftës Anti- për luftën, por fërkojnë duart që gjetën dhe personave që, në mënyrë të qël- ave të antifashizmit në Shqipëri, si fashiste Nacionalçlirimtare. Dhe kjo “lajthitje” në një thirrje publike të Aka- lëvizje rezistence, bazë e gjerë është antifashizmi i pop- demisë së Shkencave, sepse, siç e po- si qendresë kundër ullit shqiptar, pa të cilin torja e saj hojnë edhe vetë, Akademinë e Shken- pushtuesve, si lëviz- do të kishte qenë e pamundur. Është cave e duan të zhdukur, të çrrënjosur. je mendimi dhe si ai antifashizëm që kërkoi me urtësi Por Akademia e Shkencave tashmë përballje kombëtare Konferenca e Pezës, për një bashkim është në një proces të pakthyeshëm e popullore me ush- popullor pa dallim feje, krahine dhe reformimi dhe dëshirat e sëmura të tritë pushtuese. ideje, për një rezistencë popullore që njërit apo tjetrit nuk mund të bëhen Konferenca të til- ngrihej mbi ideologjitë dhe dallimet e pengesë për ecjen e saj përpara. Ata la shkencore ndër- tjera. Antifashizmi popullor nuk ka kanë aq shumë dhimbje hipokrite pse kombëtare nuk janë pse të shqetësojë askënd. Përkun- “Akademia e Shkencave e ka braktisur mbrëmje jubilare, drazi, historia e popullit shqiptar luftën”, sa bëjnë sikur duan të mbro- festive, por diskutim duhet të provojë e riprovojë jo vetëm jnë antifashizmin e popullit shqiptar midis historianëve rëndësinë e rreshtimit të tij në kra- me qëllim që të shfaqen sa më ndikues specialistë të periu- hun e aleancës më të përparuar në opinion pse Akademia e Shkencave dhës. Antifashizmi botërore, por edhe pësimet e rënda që nuk duhet të ekzistojë. në Shqipëri dhe tek kanë njohur ekonomia dhe resurset e Komisioni organizues i konfer- shqiptarët ka qenë vendit, grabitjet, krimet, djegiet dhe encës, në përmbushje të funksioneve një dukuri historike shkatërrimet, që jo vetëm ndërprenë të veta, së shpejti do zhvillojë kon- kombëtare dhe pop- zhvillimin e vendit, por e varfëruan sultime konkrete për problematikat e ullore. Programi ori- popullin dhe shtetin. konferencës. Le të presim me durim entues i problema- nëntorin. Studiuesit do të jenë kon- limshme, kanë përdorur njoftimin tonë tikës së konferencës, konkursit dhe Kontributet do të veri kohen tribuues për plotësime, saktësime dhe për të ndërmarrë sulme dashakeqëse botimeve jo vetëm që nuk ka për qël- prej historianëve të periudhës në thellime në konceptin e konferencës. ndaj Akademisë së Shkencave. lim lënien mënjanë të rezistencës së një proces shkencorizimi Atyre u takon ta bëjnë këtë dhe me Në respekt të të vërtetave dhe e organizuar antifashiste, jo vetëm që siguri do ta bëjnë jo duke fabrikuar shqetësuar prej zellit entuziast dhe nuk e largon vëmendjen prej lavdisë Debatet e ditëve të fundit kanë kri- alarme të rremë dhe çështje të paqe- deri në një shkallë edhe të pakupti- historike të ushtrisë së rregullt par- juar shqetësime ktive në opinion, na, por me urtësinë dhe modestinë që i mtë për të fabrikuar probleme që nuk tizane, por u vjen në ndihmë studi- duke shtrembëruar të vërtetat deri në cilëson. Konferenca do të jetë prova se kanë ekzistuar dhe nuk ekzistojnë, uesve për të bërë kërkime edhe për thelbin e tyre. Në asnjë prej temave çfarë don, di dhe do të bëjë Akademia e ndiejmë të nevojshme të rishpre- çështje që për një arsye a një tjetër orientuese të thirrjes publike për kon- e Shkencave për Luftën Antifashiste him qendrimin tonë të paekuivok për janë studiuar pak ose aspak. Një tributet, që do të veri kohen prej his- Nacionalçlirimtare. Dhe atëherë do të rëndësinë madhore historike të Luftës konferencë shkencore me karakter torianëve të periudhës në një proces kuptohet mirë e qartë se kush duhet Antifashiste Nacionalçlirimtare, si mbarëkombëtar dhe ndërkombëtar shkencorizimi – dhe kjo është epërsia të kërkojë ndjesë publike. lufta që për herë të parë në histori i mund dhe duhet t’ia dalë të shtrojë e konferencave me thirrje të hapur - renditi shqiptarët në krahun e tores edhe çështje të reja, pa fanatizëm dhe nuk është lënë as të kuptohet, as të Akademia e Shkencave e Shqipërisë botërore. pa ngurtësi, për koston njerëzore dhe nënkuptohet, që Akademia e Shken- Tiranë, 5 gusht 2019 4 VETERANI SHTATOR 2019; Nr. 9(375) REPLIKA Lufta partizane u manipulua me paramendim nga E. Hoxha me ndihmën e jugosllavëve, për të siguruar pushtetin e mbas luftës Nexhip Vinçani, “pro apo kundra” me Çelo Hoxhën !

Maksi Vinçani synojnë të fshihen pas tyre, duke u “përzier” me kategorinë e lavdishme e duke vënë shënjën e baraz- ur gëlonin opinionet me vlerësimet për imit, u dalin në “mbrojtje”. Nuk na nevoitet “mbro- “listën e zezë” tek libri “Krimet e komu- jtja” e tyre sepse kështu i përdorin për interesat e Knistëve” e në disa diskutime u përfshi dhe veta. Ndër kohë, medoj se trajtimi i temës në fjalë emri i xhaxhait tim N.Vinçani, i telefonova Z. Çelo nuk duhet tëkthehet në objekt shfrytëzimi politik, Hoxha e i propozova një takim për një kafe miqësore, mbasi kështu do provokojë përçarjen e shoqërisë, me qëllim njohje reciproke, ku mund të këmbenim gjë kaq e dëmëshme në s dat që ka Vendi. Pasard- nga afër mendimet me njëri tjetrin. Z. Hoxha e pranoi hësit nuk ka pse të kenë as merita dhe as përgjegjësi ftesën; por takimin, për arsye praktike, nuk e kemi për veprimtaritë e të parëve, të të gjitha drejtimeve; realizuar deri tani dhe besoj se do realizohet në të ar- veprimtari këto, që në fund të fundit, pasqyrojnë dhmen. Ndërkohë një gjykim më i gjërë më imponon pjesë të historisë sonë. Meritë apo përgjegjësi do të mendimin se Nexhipi dhe sidomos veprimtaria e tij, ishte vlerësimi objektiv i të kaluarës. nuk i përket vetëm familjes, por më gjërë; e marrë * * * si pjesëz e historisë. Prandaj vendosa ta paraqes Rrethanat e sollën që unë të kisha rastin (më shkrimin në publik, duke e konsideruar këtë si një saktë fatin), të isha në kontakt për më se 35 vjet obligim ndaj njerëzve të mij që nuk janë sot në jetë, me Nexhipin. Edhe mbas persekutimit edhe mbas por dhe si një shërbim modest për të nxitur gjykim- tores së demokracisë ai nuk i fshehu pikpamjet e in e ekuilibruar mbi mënyrën e të konceptuarit e të tij; por mbajti qëndrim objektiv e kritik ndaj fenome- vlerësuarit të historisë. Shkrimi paraqitet ashtu siç neve politike dhe historisë. Për të krijuar një ide u shkrua në atë kohë, por tashmë në formën: “Letër minimale për botkuptimet e Nexhipit po shkëpusim e hapur”. disa fragmente nga kujtimet e tij, shkruar 29 vjet Zoti Çelo Hoxha! Fillimisht dua të sqaroj se, per- më parë. sonalisht bëj pjesë në atë kategori që besojnë se .....“Do të më linin mbresa për shumë kohë ata lufta partizane u manipulua me paramendim nga E. fshatarë–bashkëmoshatarë, me të cilët gjatë pushi- Hoxha me ndihmën e jugosllavëve, për të siguruar meve të shkollës ndanja kohën, lojën e deri diku hal- pushtetin e mbas luftës. Kjo, duke shfryëzuar dhe let e tyre. I kujtoj vuajtjet e tyre në punët e rënda shpërdoruar motivin e vërtetë të pjesëmarrjes ma- bujqësore, që në lindje e deri në perëndimin e diellit, sive të popullit patriot si: rezistenca ndaj pushtimit me opinga llastiku që ia shtynin jetën duke i qepur të huaj por edhe për një jetë më të mirë. Ndër kohë me tel, më kujtohet veshja e tyre copë e çikë, arne jam i mendimit se edhe udhëheqjet e grupimeve të bashkëngjitja e listës në këtë libër ëshë gabim (ky mbi arne me një copë bukë misri e një qepë në trasë, tjera (jo partizane) vepruan me mënyrë respektive. mund të ishte objekt i një gjykate përkatëse). Kjo i por me zemër të bardhë si bora e me një zgjuarsi Në arenën e këtyre zhvillimeve pati dhe veprime të tejkalon atributet e misionit që i ëshë ngarkuar in- që të habisnin. Ata nuk patën fatin tim që të shkol- padëshiruara nga të dy palët. Por, sipas mendimit stitutit tuaj (ndoshta dhe vetë krijimi i këtij instituti loheshin. Medohesha aëhere, por dhe më vonë në tim, këto nuk e errësojnë në asnjë mënyrë sakri cën është gabim e do të ishte më e udhës të kishim një kohën e luftës, “ Ç’mund të bëhet për t’ua lehësuar dhe kontriboutin e pjesëmarrësve dhe pa tjetër, të institut me objekt: evidentimi i krimeve të luftës nga vuajtjet këtyre njerëzve të cilët po mplakeshin që në udhëheqësve të rezistencës dhe jam përpendikular, të gjithë aktorët e saj, vendas apo pushtues; tjetër rini!” Prandaj në mëndje e në zemër na vlonte dëshi- kundra, me disa vlerësime në librin tuaj që këta punëështë periudha mbas 1944). Me cilësimin si ra për “kërkim”, për “rrugë dalje” shoqërore. Kishte shqipëtarë pa përjashtim, të emërtohen kriminelë. kriminelë, në grup e pa përjashtim, të udhëheqësve pra një “boshllëk” dhe ja përse idetë komuniste u Për më tepër, kjo bëhet thjeshë, duke rrjeshtuar në patriotë të forcave partizane dhe duke vlerësuar si bënë “modë” e u përqafuan në atë kohë , sidomos libër listën e drejtuesve të formacioneve partizane gabim rezistencën patriotike të gjithë atij populli nga të rinjtë. Por, natyrisht gabuam; se gaboi një me funksione, kryesisht nga batalion e lart e duke shqipëtar që mori pjesë në këtë luftë (qofë dhe vetëm “botë e tërë” e jo vetëm ndër popujt në zhvillim, por i futur të gjithë në një kallëp, me gjykimin se ud- të komunisëve), shkaktohet një dëm i pa llogaritshëm dhe në popujt e Francës, Italisë etj. Komunizmi në të hëheqësit e formacioneve partizane (paralel me lufën në unitetin e popullit, që synon (besoj pa dashje, por vërtetë, jo vetëm që nuk përmirësoi jetën e tyre, por kundër pushtuesit), kontribouan për të ardhur në si rezultat), të ndjehen keq e t’i mbajë larg nga blloku përkundrazi i varfëroi më tepër, u privoi dhe atë pak pushtet një regjim që rezultoi fatal për Shqipërinë; demokrat pasardhësit e këtyre njerëzve, e të bëhen liri që kishin, i ktheu në “vegla që asin”... duke bërë aluzion se gjithë këta udhëheqës pa “pre” apo të “gjejnë strehë” në gjirin e ekstremisëve ...... ”Në thelb ajo lufë ishte patriotike dhe patri- përjashtim, janë bashkëfajtorë dhe po aqpërgjegjës të komunizmit; të cilët (pasardhësit) shpresoj nuk otizmi nuk eshtë monopol as i të pasurve, as i të sa E.Hoxha me sta n e tij. Sidoqofë përsa i përket do t’i marrin parasysh. Përsa i përket veprimtarisë, varfërve; por i të gjithëve. Tendenca për ta monop- vlerësimit analitik të ideve që përcjell libri juaj nuk pasërtisë e formimit patriotik e ushtarak të njeriut olizuar këtë nga njëra apo tjetra palë, nuk bën gjë do ndalem, mbasi për temat në fjalë, janë prenon- tonë të nderuar Nexhip Vinçani; në fondet arkivale, tjetër veçse dobëson unitetin e shoqërisë”...... cuar e do të shprehen edhe në të ardhmen njerëz në shkrime nga personalitete shqiptarë apo të huaj ...... ”Faktorët politikë e ideologjikë që sollën kompetenë, në mënyrë shkencore, pa paragjykime e gjënden të dhëna e dokumenta të shumta që vërte- përçarjen e popullit gjatë lufës, përbëjnë një temë të pain uencuar. Unë nga ky libër (nga lista) veçova tojnë të kundërtën e asaj që përpiqeni ju të kaloni të madhe (mjaft të qartë por dhe të diskutueshme). dhe interesohem për njërin nga personat e familjes në publik. Nexhipin tashmë e ka vlerësuar populli e Sidoqofë, ato forca që bashkëpunuan me pushtues- time, Nexhip Vinçani i cili ka qënë udhëheqës në for- historia. E.Hoxha nuk e konsideroi asnjëherë Nex- in, sigurisht gabuan rëndë. Ne, si të thuash, për më macione partizane, më pas o cer i lartë në Ushtrinë hipin si “njeriun e ‘tij”. Distancimi i Nexhipit (sigur- se një vit, ishim“në opozië” me Ballin Kombëtar, në Shqipëtare e në vazhdim u persekutua. Ju keni sqa- isht brënda rrethanave të kohës) nga qëllimet e E. një konkurim politik të zakonshëm e normal ndërm- ruar në libër se kriteri juaj për përfshirjen në lisën Hoxhës, për shpërdorimin e idealeve të pastra patri- jet dy partive (organizatave). Por me vënjen në plan për krimet, ëshë përgjegjësia kolektive (të tjerë men- otike mbi të cilat u përfshi populli në atë lëvizje, solli të parë të synimeve ideologjike për mbas çlirimit, dojnë ndryshe). Po ashtu në mënyrë selektive dhe si pasojë persekutimin e tij. Gjykoj, me këtë rast, se të dyja këto forca vepruan shtrembër, sepse në atë pa asnjë lidhje me objektin (thjeshtë për ta ulur Nex- në vetvehte fakti i persekutimit (kjo në përgjithësi), kohë përparësi kishte çlirimi i vendit e jo konkuren- hipin dhe luftën e partizane), citoni o cerin britanik jo gjithëmonëëshë i barasvlefshëm me të qënit desi- ca ideologjike dhe rendi shoqëror pas çlirimit. Për Smail, i cili nuk e vlerëson N.Vinçanin si drejtues dent (viktimë,po), ndërsa të persekutuarit për shkak mua, ka qënë gabim fatal, në rradhë të parë për vetë ushtarak por si guerilas. Me këtë logjikë ju merr- të ideve mund të quhen martirë. Për persekutimin organizatën e Ballit e doemos për Shqipërinë, bash- ni vendimin për t’a theksuar me bold (për ta nxirë) e tij disponojmë plot dokumenta e dëshmi, por nuk këpunimi me pushtuesit. Ashtu si ka qënë gabim emrin e tij të nderuar duke e renditur si kriminel do të merremi me këto, duke menduar se ka plot fatal për Partinë Komuniste, vartësia e nënshtrimi (nxjerrë nga konteksti- sikundër thoni); për më tepër viktima e raste të tjera, shumë më të dhimbëshme. i plotë i udhëheqjes së saj ndaj Partisë Komuniste përdoret për kopertinë dokument ku duket emri i Së fundi: Rreth temës në fjalë, janë prenoncuar nga të Titos, nënshtrimin e Shqipërisë (e jo vetëm të tij, si egzemlpari më i përzgjedhur për të përcjellë të dy krahët, shumica duke shprehur ato që mendo- Kosovës) interesave të Jugosllavisë, gjoja në bazë në opinion idenë e librit. Po të ishte ky, prezantimi i jnë realisht. Por një pjesë nisen nga qëllime të tjera. të internacionalizmit proletar si dhe fanatizmi ndaj mendimit tuaj personal, mund t’ju kuptoja; por ky Disa, mesa duket, nga që nuk ndjehen aq krenarë tezës leniniste se “Proletariati dhe Partia e tij nuk e trajtim subjektiv nga një institut (supozohet apoli- për qëndrime apo veprime e të parëve të tyre . Por ndajnë pushtetin”; gjë që ndikoi rëndë në marrvesh- tik), ka pezmatuar familjen e tij (dhe jo vetëm). Ne që edhe nga pala tjetër, një pjesë që kanë me të vërteë jen e Mukjes e më tej.”...... e kemi njohur (e që kemi dëgjuar nga ata që e kanë “kusure” (sidomos në periudhën e më vonëshme), “....zhvilluam biseda me përfaqësues të kësaj or- njohur), ndjehemi krenarë që e kemi patur njeriun mbajnë qëndrim ‘kundra’, nisur nga motive të ganizate (Ballit), por dhe me të Grupit të Zjarrit, në tonë. Sipas pikëpamjes s’ime (për të qënë objektiv), tjera: Meqënë se në lisën tuaj ndodhen gjithë ata disa raste në formë dialogu në praninë e popullit. në studimet e institutit tuaj ëshëbërë një punë e la- shqipëtarë, të cilët me të vërtetë kanë nderuar veht- Ndaheshim shpesh me duar në qafë. Unë person- vdërueshme për seleksionimin dhe paraqitjen e do- en, familjen dhe Atdheun (gjatë luftës e më vonë), të kumentave historike dhe jo vetëm. Por hartimi dhe tjerë që nuk mund të mburren për të njëjtën arsye; (VIJON NE FAQEN 5) SHTATOR 2019; Nr. 9(375) VETERANI 5 CEREMONIA Sesion jubilar përkujtimor me rastin e 80-vjetorit të lindjes dhe 60-vjetorit të rënies në krye të detyrës së pilotit “Dëshmor i Atdheut” Familjarëve të Islam Myrteza Xhanit u jepen simbolet “Deshmor i Atdheut”

Muharem Kamani KUSH ISHTE ISLAM MYRTEZA Kolonel në pension XHANI ëvendësministri i Mbrojtjes z. N/kolonel Ëngjëll Ujka përshëndeti Petro Koçi përshëndeti në emër në emër të komandës së forcës ajrore Ztë kësaj ministrie dhe Ministres i cili vlerësoi lart ceremoninë e mirëor- znj. Olta Xhaçka. Ai e vlerësoi si ditë ganizuar. Solli në vëmendjen e të pran- të veçantë solemne dorëzimin e çer- ishmëve tiparet e karakteristikat të ti katës së “Dëshmorit të Atdheut” e dëshmorit Islam M.Xhani, si: shkathtë- simbolet përkatëse vëllait Ylli Xhani dhe sia, komunikimi, respekti dhe zgjuarsia u zotua në emër të institucioneve se do qysh në fëmijëri. bëjnë të gjitha përpjekjet që eshtrat e tij Kanë qënë këto cilësi dhe virtyte që të kthehen në atdhe të përzgjidhet në moshën 14-vjecare për Komisioni qëndror i Ministrisë së të vazhduar studimet në shkollën ush- Mbrojtjes për dhënien e statusit të tarake “Skënderbej”. Pjekuria e para- “Dëshmorit të atdheut”, OKDA dhe kohshme dhe pregatitja e lartë zike Bashkia Kelcyre, organizuan cere- bënë të mundur që ai të vazhdonte stu- moninë e dorëzimit të simboleve të dimet e larta ushtarake jashtë vendit “Dëshmorit të Atdheut,” Islam Myrteza për pilot. Ai krijoi një respekt e konsid- Xhani familjarëve (me Vendim Nr.776 eratë të lartë në rrethin shoqëror dhe të dt. 02.04.2019). Në këtë ceremoni mësimdhënies. soleme nderuan me pjesëmarjen e tyre Vazhdoi me sukses programin e pre- zëvendësministri i Mbrojtjes Petro Koçi, gatitjes luftarake, kryerjen e parashut- anëtarët e kryesisë OKDA prof. Asoc. Këlcyrë; pjesëtarë të familjes, miq dhe të vlerë e madhe kombëtare, emra dhe ti- izmit dhe llimin e uturimeve me aero- Dr Zaho Golemi, Prof.Asoc.Dr Bernand afërm, qytetarë të Këlcyrës dhe bashkëf- tuj përjetësie, vlera më sublime e kom- plan mësimor dhe e vunë në prova dhe Zotaj, she i zyrës së komandimit të shatarë të dëshmorit. bit, lapidarë dhe memorial përjetësie s da të vështira të cilat i kaloi me suk- forcave ajrore N/Kol Engjell Ujka, nenk- Mbas ekzekutimit të himnit kom- dhe mbeten trashëgimia më e cmuar e ses dhe rezultate të larta. ryetari i Bashkisë Këlcyrë, Riza Allama- bëtar u mbajt një minutë heshtje për të ndërgjegjes patriotike. Ata janë burim Ëndrra e Islamit u pre në mes, dëshi- ni, kryetari i ShASH Gjen.brigade Astrit nderuar kujtimin e “Dëshmorit të Atd- i pashtershëm frymëzimi e atdhe- ra e tij për ti shërbyer familjes dhe at- Jaupi, kryetari i shoqatës “Familjet e heut” Islam Myrteza Xhani. dashurie, pjesë e historisë dhe lavdisë. dheut nuk u realizua dhe forcat ajrore dëshmorëve të aviacionit” Kujtim Ser- Moderatorja e kësaj veprimta- Ata dhanë jetën, prandaj meritojnë shqiptare nuk e patën fatin që ta kishin ani vëllai i Hazbi Seranit, Vali Hoxha rie solemne, Polikseni Çoli falen- nderim, respekt e mirënjohje! në gjirin e tyre! Sot e përkujtojmë pranë bashkëshortja e Idriz Hoxhës, Vera Logo deroi personalitetet e pranishme dhe Në mes emrave në altarin e lirisë do pjesëtarve të familjes dhe bashkëqytet- bashkëshortja e Nue Logut, Flora Haka pjesëmarësit dhe mbasi bëri një prezan- të jetë dhe emri dhe vepra lavdi madhe e arëve të tij si dëshmor i atdheut. I përjet- bashkëshortja e Enver Hakës, Lindita tim të shkurtër të jetës e veprës së Islam Myrteza Xhanit i cili i kthehet sot shëm qoftë kujtimi I tij i ndritur! Hida - vajza e Muharem Hida, ish- piloti dëshmorit ja dha fjalën zv. Kryetarit të familjes, ndoshta jo zikisht. Në emër Prof.Asoc,.Dr. Zaho Golemi në emër Bilal Sina, Bashkim Shahin Sadiku etj. Bashkisë z Riza Allamani , i cili midis të të institucionit të bashkisë dhe qytet- të OKDA portretizoi gurën e dëshmorit Morën pjesë gjithashtu , kryetarja e tjerash tha: “Sot është një ditë e vecantë arëve falenderojmë MM, Shoqatën e FD të atdheut Islam Myrteza Xani. FD dega Përmet Flora Hoxhaj, kryetari për qytetin tonë, vihet në vendin e mer- të aviacionit, komandën e forcave ajrore Gjen. Brig. Astrit Jaup përshëndeti i KV Shpëtim Sadiku, përfaqësues të ituar nderi dhe krenaria e birit tonë. të cilët e rikthyen nderin dhe lavdinë e në emër të shoqatës së aviatorëve të SHAK dhe partive politike në Bashkinë Dëshmorët e aviacionit janë një birit tonë siç e meritonte”. Shqipërisë, duke vlerësuar gurën e tij. Kryetari i Shoqatës së Dëshmorëve të aviacionit Kujtim Serani, u ndal te portreti i dëshmorit, vlerat e tij të Nexhip Vinçani, “pro apo kundra” me Çelo Hoxhën ! gjithanëshme njerëzore dhe aftësitë pro- fesionale, bukurinë zike dhe komuni- (VIJON NGA FAQJA 4) mikpritje, por n’a e tha troç që në llim tivuar dhe e dëmëshme, ishte përg- kimin që e bënë të njohur në gjith qytetin dhe u ndal te ceremonia e lamtumirës se ishte i inkuadruar në Ballin Kom- jegjësi historike që i përket krerëve të në qytetin e Borisoglebsk, në parcelën e alisht, dy tri herë u takova me Safet bëtar dhe do të priste me kënaqësi një dy palëve e jo popullit të thjeshë, që rezervuar për ushtarakët e rënë në krye Butkën, kështu me Dhimiër Fallon e marrëveshje midis Frontit e Ballit në si në njërin rast edhe në tjetrin kanë të detyrës, krahës heronjve dhe dësh- morëve të aviacionit të atij qyteti. Ai sjell të tjerë. Safeti na erdhi për vizitë edhe shkallë Kombëtare.” qënë viktima e këtyre politikanëve të “...Gjatë rrugës bisedonim në frëng- pazot e të papërgjegjshëm...” ...”Nuk kujtimet e kushëririt të parë të dësh- në shtëpi dhe e pritëm si mik të vjetër morit, student në Akademinë Ushtarake të familjes..”. “.....Në shëpinë e Nezir- jisht me David Smailin, pjesë të bise- do të analizojmë krahasimin e fajeve të Moskës, Neki Bekteshi i pranishëm it (Muzhaqi) në Polis Vilan qëndruam dave jua përkthenja dhe të tjerëve. Ai të palëve, por populli vetë duhet të në ceremoninë e lamtumirës si përfaqë- një natë. Përfundimi ishte: as po as veç të tjerave vuri në dukje se ishte gjykojë e të mos bjerë viktimë e verbër sues i familjes. jo. ‘Do mendohemi, tha Neziri, do jemi i befasuar nga niveli i lartë i lufës së e udhëheqësve sharlatanë që janë gati LANÇ në Shqipëri (shumë më rezulta- të bëjnë çdo gjë për të marrë apo për të CEREMONI MBRESËLËNËSE DHE me Frontin apo me Ballin, dot’junjof- EMOCIONUESE tojmë’.... “Në Farret tek Haki Blloshmi tiv se në Greqi). mbajtur pushtetin.” ... “këto defekte qëndruam të nesërmen. Me Hakiun ‘Unë pata rastin të vrojtoj me dyl- nuk mund t’i ndreqin ata që i prishën, Në emër të familjes Xhani falenderoi nuk njihesha personalisht, por të dy bi luftimet në Leskovik, tha ai dhekur por duhet një operacion i plotë me vëllai, Murat Xhani i cili tha se “ne jemi nga Kajca e Dëshnicës, ambjenti patri- e dinim miqësinë dhe bashkëpunimin t’ushkruaj eprorëve në Shtabin Aleat përgjegjësi historike që ka të bëjë me në Kairo, ata do të befasohen... Më faktin nëse do ecim vërtet në rrugën otik e edukoi vëllanë tonë dhe solli ku- e babait tim Karemanit me Selaudin jtime nga fëmijëria dhe si e përjetuan dhe Shaban Blloshmin. Nga këto pozi- habiti disiplina dhe autoriteti juaj që e Demokracisë duke mbajtur si model humbjen e tij. Sot ndihemi krenar, na ta Hakiu na bëri shumë nderime e do t’ua kishin zili dhe gjeneralët me vendet e zhvilluara demokratike, eu- e lehtësuat dhimbjen- faleminderit të akademi’’... Më habit pastaj që më ro-atlantike apo do përdoret ky faktor gjithëve!” vonë, Z. Smith ka ndryshuar men- si mashtrim për pushtet!” Zëvendësministri i Mbrojtjes z.Petro dim disi, ndoshta për shijen e hidhur “....Do të kujtojmë e do të përku- Koçi përshëndeti në emër të kësaj ministrie dhe Ministres znj. Olta Xhaçka. që ndjeu gjatë misionit ë tij, kur nuk lemi me respekt të madh ndaj atyre që Ai e vlerësoi si ditë të veçantë solemne kishte mundur të hidhte në luftë miqë diktatori më antinjerzor që ka njohur dorëzimin e çerti katës së “Dëshmorit e tij, siç kishin vepruar kolegët e tjerë historia e popullit, i masakroi barba- të Atdheut” e simbolet përkatëse vëllait Marcus Lyon, Zhak Dymyljen, Tail- risht me luftën klasore; ata që dhanë Ylli Xhani dhe u zotua në emër të insti- man etj., të cilët nuk patën paragjy- aq shumë e që do t’i kishin dhënë ako- tucioneve se do bëjmë të gjitha përpjek- jet që eshtrat e tij të kthehen në atdhe. kime ideologjike....” ma më shumë Shqipërisë, në kushtet e Për nder të pranishmëve familja sht- “...Probleme midis nesh do të një regjimi demokratik në vendin tonë. roi një drekë në një nga lokalet e Grykës kishim shumë në të ardhmen, ku u Këta po t’i kishim sot midis nesh, do të së Këlcyrës ku vazhdoi bashkëbisedimi derdh gjak shqipëtari duke luftuar gëzoheshin për faktin se më së fund- e u sollën kujtime të cilat lanë mbresa jo vetëm me ata që na kishin push- mi fallsiteti i diktaturës komuniste në tek të pranishmit. Kjo ceremoni mbresëlënëse dhe emo- tuar por dhe me njëri tjetrin, vëlla tërësi dhe i diktatorit E.Hoxha e shër- cionuese u konceptua si sesion jubilar me vëlla. Do t’a përjetoja me dhimb- byesve të tij besnikë, hyri në rrugën përkujtimor me rastin e 80-vjetorit të je deri në kohën kur po hedhim këto e sigurtë të demaskimit e dënimit të lindjes dhe 60-vjetorit të rënies në krye shënime, këtë tragjedi të popullit tij, e ky do të ishte sadisfaksioni më i të detyrës së pilotit “Dëshmor i Atdheut” tonë...” ...“Lufta vëllavrarëse, e pa mo- madh për ta.” , Islam Myrteza Xhani. 6 VETERANI SHTATOR 2019; Nr. 9(375) PERVJETORI 75- vjetori i krijimit Brigada XXIII-të Sulmuese Partizane në betejat për liri Krijimi i Brigadës së 23-të Sul- muese, 75 vjet më parë, në Zall Mner, • Kjo brigadë u formua nga batalionet partizane “Dajtit”, “Kruje-Ishem” dhe “Mat” te cilët kishin në ishte e domosdoshme, pasi LANÇ kishte marrë përmasa të mëdha në të efektivin e tyre partizanë me pervojë, të kalitur në aksione luftarake kundra nazifashizmit italo - gjerman gjithë vendin dhe kështu ishin krijuar kushtet e rrethanat për krijimin e një si dhe tradhtareve te vendit, qe kishin kaluar prova te renda sakriﬁ cash në luftë, sidomos gjatë Opera- brigade dhe në rrethin e Krujës. Kësh- cionit të Dimrit 1943 dhe të Qershorit 1944. Drejtuesit e shtabit të Brigadës u caktuan: Hamit Keçi, Hax- tu më, më 21 shtator 1944, me urdhër të Shtabit të Përgjithshëm të UNCSH, hi Seseri, Muharrem Kokomani;- Xhavit Qesja, Mërkur Çela Haki Fejzo, Sejdin Avdia etj në Zall-Mener, u krijua Brigada e 23 Sulmuese Partizane. Kjo brigadë u formua nga batalionet ishme nga populli dhe kudo që shkoi partizane “Dajtit”, “Kruje-Ishem” dhe u ndihmua pa rezerva… Mbështetje të “Mat” te cilët kishin në efektivin e tyre fortë pati edhe nga Këshillat ANÇ, si partizanë me pervojë, të kalitur në ak- dhe familjet që i kishin kthyer shtëpitë sione luftarake kundra nazifashizmit bazë lufte. italo - gjerman si dhe tradhtareve te Kjo Brigadë në bashkëpunim me vendit, qe kishin kaluar prova te ren- Brigadën I Sulmuese bënë një luftë da sakri cash në luftë, sidomos gjatë tepërt të organizuar kundër nazistëve Operacionit të Dimrit 1943 dhe të gjermanë e bashkëpunëtorëve të tyre Qershorit 1944. Drejtuesit e shtabit në Krujë dhe si rezultat, më 22 1944 të Brigadës u caktuan: Hamit Keçi, shtator, u çlirua Kruja. Luftërat u Haxhi Seseri, Muharrem Kokomani;- bënë nga një zone në tjetren dhe ar- Xhavit Qesja, Mërkur Çela Haki Fejzo, riten deri në Shkodër. Në mengjesin e Sejdin Avdia etj. 29 nentorit 1944 forcat e kesaj brigade Sapo u formua brigada me dre- pas një lufte të ashpër per clirimin e jtuesit e saj, u ngarkua me detyren Shkodres, duke iu bashkuar forcave luftarake që të merrnin pjesë në luftën të brigadave 6-te, 7, 22 dhe 24-t dhe për Çlirimin e Tiranës, Krujës, Vorës, grupeve partizane te Shkodres, e te Fushë- Krujës, Prezës, Milotit, Pukës, gjithe bashkë shporrën pushtuesit dhe Mirditës, Matit, Lezhës e deri ne Shko- bashkëpunëtorët e tyre nga qytetit dhe dër. Brigadës i ngakohej detyra që të e çliruan atë edhe me me ndihmën e godiste perqendrimet armike te vendo- popullit. Çlirimi i Shkodres shenoi sura ne ato zona dhe te shkaterron- dhe çlirimin e gjithë Shqipërisë nga te forcat merceneare, si ato zogisto Gjithashtu Brigada do të godiste forcat Luftrat e aksionet e Brigadës së pushtuesit nazifashistë. Kjo qe nje ng- - balliste, të cilet bashkëpunonin me nazistye që do të lëviznin nga Tirana 23-te sulmuese ishin shumë të suk- jarje me rendesi te madhe historike pushtuesit nazifashistë te perqendru- për në Veri, në zonat ku ishte përqën- sesshme. Brigada e përbërë nga djem dhe u perhap ne te gjithe vendin. ara ne kalatë e Krujes, Prezes e Ishmit. druar armiku. të e popullit gjeti përkrahje të fuq- Ndër luftrat që ka zhvilluar kjo Brigadë kanë rënë 23 dëshmorë. Në formacionet partizane kanë qenë edhe heronjtë e popullit Mustafa Kaçaçi, KALENDARI Bab Rexh Deliu. Por dhe heroina koso- vare Shote Galica. Ne Krujë, te kthesa e rrugës qe Ngjarje të rëndësishme historike gjatë Luftës së shkon per ne Qafshtame, per te per- jetesuar formimin e Brigades 23 S , luftën e saj heroike kundër armiqe si Dytë Botërore në shtatorët e viteve 1942-1945 dhe dëshmorët e saj, eshte ngritur lap- idari ku jane skalitur emrat e të gjithë 2 shtator 1945 - Kapitulloi Japonia Fashiste. 9 Shtator trave të afërta. deshmoreve të saj si me poshte: 1943 - Thirrje popullit shqiptar për kapitullimin e Ital- 15 shtator 1942 -Dita e çlirimit të Çorovodës. 1. Abaz Veseli isë Fashiste. 16 shtator 1942 - Konferenca e Pezës, hapi parë për krijimin në 2.Adem Gjeli 4 shtator 1943 - Në Konferencën e Partisë Komuniste formë organizative të Frontit NÇl, ku morën pjesë PKSH 3.Ali Metra në Labinot, 4-8 shtator 1943, u dënua zyrtarisht dhe përfaqësuesit e tendencave të ndryshme të naciona- 4. Avdi Kazani Marrëveshja e Mukjes dhe u vendos t’i shpallej listëve shqiptarë. Konferenca e Pezës në programin e saj 5. Riza Beak luftë e armatosur Ballit Kombëtar, me të cilin pak politik kishte: luftën e organizuarm të ashpër e pa kom- 6. Bakushe Visha kohë më kishin qenë partnerë, si edhe çdo rryme promis kundër okupatorëve dhe tradhëtarëve, me parul- 7. Besim Beja apo tendence tjetër politike. Për këtë arsye, Konfer- lën: bashkim pa dallim feje, krahine dhe ideje. 8. Gani Guxhiqi enca e Labinotit u quajt “momenti vendimtar drejt 16 shtator 1944 - U formua Brigada XIX Sulmuese e UNÇl 9.Islam Shehi marrjes së pushtetit” dhe i nisjes së luftës civile në Shqiptare. 10. Luigj Kurti Shqipëri. Nga ky moment, lufta e armatosur ndaj 18 shtator 1944 - U formua Brigada XXII Sulmuese e UNÇl 11. Njazi Meka kundërshtarëve politikë do të ishte prioriteti i poli- Shqiptare, në Pezë të Tiranës. 12. Llesh Spaçi tikës së PKSH dhe E.Hoxhës. Vendimi i marrë në 18 shtator 1944 - Dita e çlirimit të qtetit të Gjirokastrës. 13.Mustafa Dervishi Konferencën e Labinotit që pushteti i Këshillit NÇ 20 shtator 1943 -U formua në qytetin e çliruar të Beratit batali- 14.Mustafa Mezini të ishte pushteti i vetëm, hapte rrugën e një sistemi oni “Margarita Tutulani”. 21 shtator 1944 - U formua 15. Ibrahim Liçi njëpartiak dhe të një pushteti totalitar në Shqipëri. Brigada XXIII sulmuese e UNÇl Shqiptare, në Zall-Mner 16.Ramazan Zambaku Thelbi i të cilit qëndronte në sundimin e një partie të të Tiranës. 17.Rexhep Shira vetme, Partisë Komuniste. 22 shtator 1942 -dha jetën Heroi i Popullit Nazmi Rushiti. 18. Shaban Lika 9 shtator 1944 -U formua Brigada XX Sulmuese e UNÇl 22 shtator 1943- Forcat partizane të qarkut të Tiranës zhvillo- 19. Turabi Dura Shqiptare në fshatin Protopapë të Korçës. jnë luftime të ashpra me gjermanët për mbrojtjen e Kru- 20.Vath Bushi 9 shtator 1944 -U çlirua Bullgaria nga Ushtria Sovjetike – jës. 21.Vesel Brama Përmbysja e diktaturës fashiste në Bullgari. 22 shtator 1944 -Dita e çlirimit të qtetit të Krujës. 10 shtator 1944 - Lufta për çlirimin e Gjakovës prej gjer- 23 shtator 1944 - Llazar Fundo, gurë e shquar e so- Populli i Krujës duke perkujtuar manëve (10-16 shtator) nga forcat çlirimtare të Kryez- cialdemokracisë europiane, i cili, bashkë me Kryezinjtë, rrugen e lavdishme luftarake te Bri- injve (Gani, Hasan dhe Sait Kryeziu),ku bënte pjesë po luftonte kundër gjermanëve për çlirimin e Gjakovës, gades 23-te sulmuese, i shpreh miren- edhe Llazar Fundo, komisari politik i Lëvizjes Kryeziu, u arrestua nga forcat e Brigadës V të Ushtrisë NÇ të ko- johje te gjithë partizanëve qe benin si edhe o ceri britanik Simkoks. Kur luftonin kundër manduar nga Shefqet Peçi dhe u pushkatua në Kolesian pjesë në këtë brigade dhe te gjithe pushtuesve gjermanë, forcat e Kryezinjve u goditën pa gjyq, me urdhër të E.Hoxhës me radiogram: “Zai Fun- familjeve të tyre, shtepive baze te nga forcat partizane të Brigadës V të Shqipërisë dhe don ta torturoni deri në vdekje dhe pastaj ta vrisni an- LANC dhe përulet me respekt te thelle forcat NÇ të Jugosllavisë (Kosmetit), të udhëhequra dej”. perpara deshmoreve te kesaj brigade nga Fadil Hoxha. 25 shtator 1944 - Masakra e Brigadës V. Me urdhër të koman- dhe familjeve te tyre. 12 shtator 1944 - Dita e çlirimit të qytetit të Beratit. dantit të saj, Shefqet Peçi, u pushkatuan pa gjyq në Krue 13 shtator 1942 - U formua Çeta e Lumës të Bardhë të Lumës 22 lumjanë të pafajshëm, të lidhur SEFER BOJA 14 shtator 1943 - Filloi Lufta e Drashovicës (Vlorë) kundër me konop me njëri-tjetrin, si hakmarrje për vrasjen e nipit Veteran i LANÇ garnizont armik, nga batalionet partizane “Halim të tij, Hysen Çino. (Marre nga faqja “Veteranët e Xhelo” e “Ismail Qemali, si dhe nga 4 batalione të kri- 26 shtator 1944 -U fomua Brigada XVII Sulmuese e UNÇl Luftës Antifashiste Nacionalçlirim- juara nga vullnetarët dhe nga i gjithë populli i fsha- Shqiptare, në Gjinar të Elbasanit. tare Shqiptare” në facebook) SHTATOR 2019; Nr. 9(375) VETERANI 7 REPORTAZH 75 vjet më parë, më 18 gusht 1944, u krijua Brigada e 18-të Sulmuese partizane e Ushtrisë Antifashiste Nacionalçlirimtare Sllova si krenari e Dibrës dhe memoriali i blerë i turpit në Tiranë

LUAN RAMA

MEMORIALI KUSHTUAR • 75-vjetori i çlirimit të atdheut prej pushtuesve nazifash- BRIGADËS SË 18 PARTIZANE NË SLLATINË TË SLLOVËS NË DIBËR istë e kuislingëve që bashkëpunuan me ta, nuk është një ngjarje e rradhës. Është një ngajrje e madhe e historisë (vijon nga fq.1) Sllova ka bërë histori dhe ua ka më- tonë e duhej që shteti e qeveria ta vlerësonin e trajtonin suar edhe të tjerëve se si bëhet historia kur trojet e gjakut e të tamblit janë atd- si të tillë he e fe përmbi fe. Natyrshëm besoja se do të përkujto- hej e nderohej me krenarinë e ligjshme në kuadër të 75-vjetorit të çlirimit të atdheut, edhe 75-vjetori i krijimit të kësaj brigade partizane e pagëzuar si Brigada e Dibrës, historia luftarake e së cilës është nga më të lavdishmet e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe që zana llën e vet e ka në Sllovë. Mirëpo, në vend të përkujtimit e nderimit, gjeta harrimin, heshtjen, fyer- jen për luftën e lavdishme dhe Sllovën që iu dha asaj e gjitha e pa asnjë rezervë! Monumenti i ngritur në nderim të kësaj ngjarjeje, që për nderin e Dibrës e të të gjithë Shqipërisë është në Sl- latinë të Sllovës, është aty, në bash të vendit, krenar e madhështor, edhe pse jashtë vëmendjes e përkujdesjes së au- toriteteve vendore. I vetëm, por s dues, ai monument, është shenja e luftës dhe e tores partizane, është gjurma e ndezur e heroizmit, është dëshmia e madhe e gjakut që nuk falet e që për malet e Dibrës është e do të jetë i shenjtë sa të ketë dibranë në ato male. Haxhi Lleshi e Dali Ndreu e si ata edhe shumë burra dibre, ishin ndër të parët që zgjodhën anën e duhur të his- torisë, ndaj edhe Dibra ishte nga të parat të partizane, është krenare për gjestin e dant Esat Ndreun e sit të përmendur Sefer Musa, Qatip Cala, Miftar Koltra- ku u ndez lufta partizane për çlirim. Pa vet bujar e historik. të Sllovës, nga ku ishte edhe Gjeneral ka, Maliq Noka, Sami Spahiu, Xhela- Dibrën e Sllovën në ballë të saj, pa Mar- Duke pritur partizanët e lirisë e duke Dali Ndreu. din Krifsa, Shuaip Baruti, Demir Leka, taneshin, Çermenikën dhe Gollobordën, u dhënë bekimin e bukës dhe të besës Të dy ata e i gjithë si Ndreu e se Kalosh Daci, Ferit Muha, Mojsi Kukeli, pa Grykën e Madhe, Katër Grykët, Gry- së vet, Sllova bëri në fakt atë që kishte të tjerë të lidhur me të, u dënuan e u Ajet Simitxhiu, Hajri Hoxha, Uke Cami, kën e Vogël e gjithë popullin e atyre kra- bërë përgjatë gjithë historisë së saj, ku persekutuar më pas nga rregjimi komu- motër e vëlla Hibe dhe Eshref Palikuqi, hinave që antifashizmin e bënë luftë për jeta e lufta për liri kanë qenë gjithmonë nist, por Sllova mbeti po ajo, kështjellë Ferit Muha, Abaz Vargu, Ismet Sula, çlirimin e atdheut, Shqipëria nuk do të bashkë. Pa shkuar shumë pas në histo- nderi e krenarie. Hysni Deda, Selim Pira, Asllan Keta, ishte kjo që është sot, me krenarinë e ri, mjafton të kujtojmë se gjatë Shekul- Partizanët e Brigadës së 18-të Sul- Beqir Brata, Isuf Sula, Hasan Laçi, De- të qenit pjestare e koalicionit antifashist lit të 19-të, në mënyrë të veçantë gjatë muese, nuk ishin të gjithë nga Di- stan Meta, Ferit Alimani, Man Jella, botëror. 75-vjetori i çlirimit të atdheut viteve 1835 – 1876, Sllova u bë epiqen- bra. Ata ishin nga vise të ndryshme të Nexhmedin Shehu, Shemsi Hoxha, Adil prej pushtuesve nazifashistë e kuis- dra e rezistencës kundër perandorisë Shqipërisë, por Dibra i bëri bashkë në Shehu, Tahir Haxhiymeri, Sinan Os- lingëve që bashkëpunuan me ta, nuk osmane, me kryeluftëtarin e asaj epoke luftën për çlirim, ndaj ata të gjithë janë mani, Ahmet Kullaverja, Faik Ashiku, është një ngjarje e rradhës. Është një Mahmut Daci, një emër monumental në edhe bij e bija të Dibrës. Destan Laçi, Ahmet Shehu, Ahmet Sto- ngajrje e madhe e historisë tonë e duhej luftën për liri, i vetmi ndër prijësat pop- Në 75-vjetorin e krijimit të brigadēs jku, Hilmi Kuska, Sami Shehu, Nexhmi që shteti e qeveria ta vlerësonin e tra- ullorë, që njësoj si Ali Pashë Tepelena partizane të Dibrës, meqë shteti e in- Melani, Skënder Shehu, Hysen Mata, jtonin si të tillë. Mirëpo, për marre e faqe prehet në dy varre, pasi kokën ia çuan stitucionet e tij nuk dënjuan të thonë Izet Vraniçi, Myslym Vraniçi e shumë e të zezë, siç thonë në Dibër, qeveria nuk e si dëshmi e trofe sulltanit të Stambollit. një fjalë nderimi e të vendosin një lule shumë të tjerë. ka as ngjarje, as festë e asgjë 75-vjetorin E më pas, në llim të Shekullit të 20- kujtimi pranë memorialit në Sllatinë të Në pamundësi që ti rendis të gjithë e çlirimit. Prandaj nuk u përkujtua e të, sidomos gjatë periudhës 1912-1921, Sllovës, e ndjej për detyrim të shpreh emrat e partizanëve të brigadës, duke as u nderua edhe 75-vjetori i krijimit të Sllova përsëri është në krye të vendit mirënjohje e respekt për komandantin përmendur disa prej shokëve të tyre, Brigadës së 18-të partizane në Sllovë të në luftën kundër pushtuesve serbë, e parë të brigadës Esat Ndreu, vëllai i nderimi dhe homazhi është për të gjithë Dibrës. Qeveria e Edi Ramës dhe bash- austro-hungarezë dhe bullgarë, e ud- patriotit Isuf Elez Ndreu, për komisarin pa asnjë përjashtim, pavarësisht se ç’fat kia e Peshkopisë nuk e bënë, sepse ata hëhequr nga një tjetër burrë i madh i e parë Miço Kallamata dhe për të gjithë rezervoi paslufta për shumë prej tyre. nuk e duan luftën partizane, ata nuk i asaj krahine, por me emër në të gjitha ata që luftuan në rradhët e saj si parti- Por është edhe për të gjithë familjet e duan partizanët e lirisë dhe për ta ka më trojet shqiptare, Elez Isu . zanë të thjeshtë apo si drejtues: Petrit partizanëve e pasardhësit e tyre, të cilët shumë vlerë memoriali i paguar i turpit Ndaj për traditë e për histori, për gjak Dume, Zoi Themeli, Sotir Vullkani, Hil- kanë se përse të jenë krenarë, është për për ca të vrarë në urat e Stambollit që e zakon, edhe në epopenë më të lav- mi Causholli, Xhevdet Petrela, Teme Se- mbarë popullin e Sllovës e të Dibrës, bashkia e Tiranës ka ngritur në kodrat dishme të historisë së popullit shqiptar, jko, Milo Qirko, Gafur Korça, Qazim Pe- që pavarësisht ligësisë së harresës së e liqenit, se sa ata që ijuan jetën e tyre në Luftën Antifashiste Nacionalçlirim- shku, Ajet Rusi, Gafur Mehmeti, Prokop pushtetit, nderimin për gjakun e derd- e dhanë gjakun në themelet Shqipërisë tare, Sllova nuk mund të mos ishte atje Murra, Rexhep Doda, Beshir Laçi, Emin hur për liri, e ka të shenjtë, të pacënue- antifashiste. Sllova, krahina medalje ku ia donte nderi, në krye te vendit. Agolli, Adli Dibra, Ismete Baholli, Veli shëm, të paprekshëm si vetë lirinë. krenarie për Dibrën, që 75 vjet më parë E, jo ratësisht edhe Brigada e 18-të Zogu, Montaz Kodra, Ramiz Agolli, Meh- (Marrë nga gazeta “Panorama”, u bë vendi i pagëzimit të Brigadës së 18- partizane u krijua në Sllovë, me koman- met Hajrullaj, Pal Cavapuli, Sali Hoxha, 21 gusht 2019) 8 VETERANI SHTATOR 2019; Nr. 9(375) STUDIMI Ndër ﬁ set më të lashtë, më autokton dhe trungu më antik dhe më i përhapur ndër territoret e ﬁ seve të tjera shqiptare

dhe mbajtja e shamisë në kokë, ku me shumë preferohej shamija e kuqe. Me kalimin e kohës në gjysmën e dytë të shekullit të XX këto veshje i shohim me pak në përdorim, ato erdhën duke u zëvendësuar me veshje më të thjeshta, më të lehta, e më të përshtatshme. Në raste mortesh gratë visheshin me të zeza dhe me shami të zezë në kokë (Nikollë Pjetri,”Berisha një pamje e përgjithshme etnogra ke”, Tiranë 2006, fq.60-67). Gjurmë të lashta të kësaj treve vijnë deri në ditët e sotme edhe përmes toponi- meve të shumta që nga ato të hershmet Nga Kol DEDAJ* të periudhës iliro-romake të tilla si: Podi i Valungës, gjendet në Shopel, ka qenë Çdo pëllëmbë toke e viseve iliro - arb- një fushë e gjatë me një krua, e cila me nore ka në tabanin e saj lavdinë dhe kalimin e kohës është gërryer nga lumi simbolet e bijve të saj. Një ndër këto tre- i Karonit. Kjo fjalë është latine. Edhe në va është edhe ajo e Berishës Legjendare, Itali ka “Valle Lunga”; Kroi i Valungës e cila është pjesë përbërëse e viseve të gjendet po në Shopel, apo topinimi Pukës e shtrirë në bregun lindor të lu- “Belshinë (Bel-shinë),, i cili është një mit Drin dhe rreth 220 km nga Tirana, vend me një panoramë shumë të bukur, Kryeqytet i vendit. Përmes këtij shkrimi me një fushë-pamje nga lumi i Mërtu- po përpiqemi të ndriçojmë sadopak his- rit, tek Maja e Kashit e deri tek gryka torinë e saj të lavdishme që në lashtësi. e Tozhit dhe më tej përgjatë rrjedhës së Mani i Ndoc Mark Dedës, gjendet në së Shqipërisë Veriore dhe e drejta za- Emri i Alpeve të Shqipërisë është emër Drinit përballë me Toplanën e viset e Belshinë, në cepin jug-perëndimor të konore e tyre”, Tiranë 2013, f.222); Fisi librash i cili është futur në fondin e tjera të Dukagjinit: “Bel,,-i bukur (lati- kullës së të atit Mark Deda dhe është i Berishës është i vlerësuar një herë shqipes me sa dimë ne, së pari nga Hani nishet) dhe “ Shinë,,-shndrit, shquhet pema e manit e cila e ndihmoi Ndocin e një kohë duke u konsideruar si një (Georg von Han), kurse gjuha e popul- (latinishte), “Belshinë-shndrit bukur,, për të çarë rrethimin në luftimet e ndër set kryesore të principatës së lit nuk e njeh; u fut vetëm me llimin e apo toponimi, “Trovna,, - Trovare (lati- Belshinës me 5 dhjetor 1910. Mani në Dukagjinit (Giussepe Valentini, “E dre- mësimit në shkolla në gjysmën e parë të nisht) e gjeta; Bjeshka e Berishës, gjen- gjysmën e tij u dëmtua nga plumbat dhe jta e komuniteteve në traditën juridike shekullit të XX. Tradita popullore njeh det në Berishë të Epërme, por toponime gjylet e topave dhe me kalimin e kohës u shqiptare”, Plejad 2007, f.268.); Sip- dy grupe bjeshkësh: Bjeshkët e Namuna të Berishës gjenden edhe nëpër botë. tha, kurse gjysma tjetër është edhe sot. as këtyre autorëve e gojëdhënave si i që janë të gjitha malet që i përmbledhin Në Itali gjendet ura “Beriscus,, në “la Fama e Ndocit ishte përhapur në mbarë Berishës është si më i lashtë dhe më Alpet e Shqipërisë dhe Bjeshkët e Zeza. Sardenja., etj. vendin, në shumë krahina ai thërritej snik ndër gjithë set shqiptare, si dhe Strabioni, i cili jetoi nga vitet 63 para Toponimi Lisi i Kuvendit, gjendet Ndoc Mark Gega duke e nënkuptuar e ata janë banorë rrënjas, autokton (Për- erës së re deri rreth viteve 20 pas erës në lagjen Katund të fshatit “Katundit të simbolizuar atë me gegëninë nga rridhte sonazhet Kryesore të Shqipërisë, Vendi, së re, në veprën e tij të njohur GEO- Kishës” poshtë kroit të Kishës dhe ishte origjina e pastër e tij (Ton Zmali, Sheti- si, populli gjatë luftës së Parë Botërore, GRAPHICA, në librin e VII, shpjegon se vendi ku si i Berishës kuvendonte dhe tari i Buklisit vëllimi II, Tiranë 2017, Tiranë 2016, f.157-158; f.171;198); Ber- ky emër përkon me zonën ku janë Alpet merrte vendimet; f.19); isha është e dëgjuar, sepse është si e Shqipërisë. Ndërsa arkeologu i njohur Përroi i Gjakut, gjendet në “Katund kryesor i malësive të Dukagjinit (Enie Prof. Dr.Kal Pach në librin e tij “ILIRI- të Kishës” sipas legjendës janë zhvillu- REPUBLIKA E VENEDIKUT E NJIHTE Reise durch die “Hochlandergaue Ober KA” Tiranë 1926, fq.6, shprehimisht ar luftime tepër të ashpra derisa i gjithë BERISHËN QË NË MESJETË albanins”, f.49); Berishasit për të mbroj- thotë se “Beritscus-Berishë është emër përroi është bërë i kuq nga gjaku; Në mesjetë, Republika e Venedikut e tur mbijetesën e origjinës iliro-arbërore, i moçëm, me të cilin quheshin Alpet e Kala Qytezë, gjendet në lagjen Desk njihte Berishën dhe madje kishin mar- u tërhoqën në malet e Pukës, në këndin Shqipërisë....”Berisha është një emër që të “Katundit të Kishës” ku ishte edhe ki- rëdhënie me njëra tjetrën, megjithëse më verilindor ku lartësohej Alshiqja dhe ka shumë rëndësi për etnicitetin e pop- sha e Alshiqes ose sikurse njihet edhe nuk ishin vende ku tare. Në shekullin Qllumi me mbi 1400m, poshtë lagur ullit tonë e që nuk është analizuar më me emrin kisha e Zojës së Berishës; e XV Republika e Venedikut kishte nën prej lumit Drin, që u vinte hark, duke parë, si dhe ka një vjetërsi 2000 vjeçare. Guri i Deskut, gjendet në lagjen sundim Shkodrën dhe Danjën (Dejë). Në i bërë më kështjella natyrore se ishin, Ka kohë që studimet etnogra ke e kanë Desk të fshatit “Katund i Kishës”, mbi të këtë periudhë Republika e Venedikut pothuasje të paarritshme (Xhemal Meçi, vënë në dukje se si i Berishës është një cilin Desku ndërtoi edhe kullën; kishte nënshkruar marrëveshje me Ber- “Koha Jonë”, Tiranë 04. 06. 2016, f. nga set më të vjetër të Shqipërisë së Shpella e Deskut, gjendet po në këtë ishasit, duke marrë si detyrim: që të mos 14); Berisha ka qenë një s i madh jo veriut (Jaho Brahaj, Rilindja, 20 Nëntor lagje, në raste sulmi të forcave armike shtrihej në malësinë e Berishës, si dhe vetëm si territor, por edhe si popullsi, 1993, f.6). përdorej për strehimin e banorëve; ta furnizonte atë me drithëra dhe kripë. me 1465 ajo kishte 12 mijë banorë ( Ol- Emri Berishë në rrjedhën e shekujve Lisi i Lekës, gjendet tek “Fusha e Celi- Kurse Berisha do të ruante autonominë iver Schmitt, “Arbëria Venedike”, Tiranë shfaqet me trajta të ndryshme gjuhësore gratit” dhe është një vend historik, për e vet të plotë, si dhe do të mbështeste 2007, f.496) për kohën kur bëhet fjalë si: Beritscus, Beri, Beriscus, Berisso, të cilin legjenda thotë, që aty Lekë Du- Venedikasit në raste të një sulmi nga një shifër tepër e madhe kjo. Në katun- Berissa, Alsiqa, Alshiqe, Besossia, Ilish- kagjini kuvendonte me krerët e zonave; forcat Osmane në territorin nga lumi din Berisso (Berisha) në provincën Bue- ka, Bukurisha e Mugurusha, Berissii-t, Hurdha e Mitrit, gjendet në “Grykë të Drin dhe deri në rrjedhën e epërme të nos Aires, Argjentinë, e cila është pjesë etj. Por vetë emërtimin Alsiqe /Alshiq Malit” për të cilën legjenda thotë se dy lumit Fan i Madh. Ndërmjetës me Vene- e zonës urbane të Komunës, “Great- gjendet në disa trajta të saj të tilla si: ndër gjeneralët kryesorë të heroit tonë dikun për zbatimin e marrëveshjes ishte er La Plata” e cila ka një popullsi prej Alscichie, Alscicia, Alscigeia, Liscichiea, Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, Dispina, e veja Gjergj Aranitit, e vjehr- rreth 95 mijë banorë ( regjistrimi i vitit Alsiccia, Alsichio, Alsigi (Peter V. Bartl, vëllezërit Dhimitër dhe Nikoll Berisha, rit të Skëndërbeut, e cila ishte emëru- 2001), thuhet se jeton edhe një komu- ALBANIA SACRA, Geistliche Visitations- në atë lëndinë mes maleve krijuan një ar vojvodë në Venedik (Oliver Schmitt, nitet mjaft i gjërë Arbëreshë. Ku rrënjët berichte aus Albanien, Dioqzese Sappa, “hurdhë” për ushtarë që do të pusho- “Arbëria Venedike”1392-1479, Tiranë e tyre, zënë ll tek pasardhësit e Skën- Germany 2014, f.18-19). nin dhe përgatiteshin për betejat e ar- 2007, f.496), njëmarrëveshje e tillë derbeut, që u shpërngulën në Argjentinë dhshme; nënkuptonte atë që Berishës i jepej shekuj më parë (Sociedad Albanesa de BERISHA QYSH HERËT KA PA- Hurdha e Dragojve, gjendet në “Gry- vlera e një principate. Janë të shumtë Berisso (Berisa). Aktualisht, ata janë SUR FLAMURIN kë të Malit” sipër hurdhës së Mitrit; autotrë që e pemendin këtë trevë si më në Argjentinë aq shumë, sa që kanë Berisha qysh herët ka pasur amurin Shpella e Ndoc Mark Dedës, gjendet të vjetër në trojet shqiptare disa prej të krijuar shoqatën “Shoqëria Shqiptare e e vet dhe këshillin e pleqve të kuvendit aty ku Drini “kalon nën një kodër” apo cilëve po i japim në vijim: Gjurmët e s- Berishës,, – “Sociedad Albanesa de Ber- të zgjedhur nga katër mahallet e sit: siç njihet edhe “tek then Drini Qafën” it Berishë na kthejnë prapa, para peri- isso,, kanë edhe kishën e tyre, si dhe Desku; Doçi; Teta; Pogu (Maroj). Veshja është vendi ku u strehuan Ndoci me udhës Romake (Carleton S. Coon, “The qendrën kulturore Arbëreshe ( Fahri e burrave ka qenë me tirqe, xhamadan, vëllezërit e tij të plagosur pas betejës së Mountains of Giants,,Cambridge, Mas- Xharra: Arbëreshët, shëmbëlltyra jonë e me kapuq të bardhë e të rrumbullakët “5 dhjetorit 1910”; sachusetts,USA, 1950, f.45); përjetshme,Berishajt e Buenos Aires në prej leshi, shamija e kuqe e lidhur rreth Podi i Ndoc Mark Dedës, gjendet në Berishasit janë ndër më të vjetrit Argjentinë , Revista Drini, 23.08.2018). kokës, brezi me një mozaik ngjyrash lid- Belshinë, vendi ku Ndoci priste krerët banorë në trojet etnike shqiptare.. (Is- Por edhe në ditët e sotme thuhet “ s hur në mes, çorape të qëndisura si dhe për bisedime, por edhe vëzhgonte afrim- met Balaj, Gazeta “Metropol,, Tiranë Berishë gjen kudo në botë” fakt i cili ka opinga prej lëkure. Ndërsa për veshjet e in e forcave pushtuese pasi ka një fushë 21.06.2010); Berisha ka të ngjarë të jetë tërhequr edhe vemendjen e medjave. Në grave në tarditë ka qenë xhubleta, pa- me pamje të gjerë nga veriu në jug e nga si ndër më të vjetrit në tërë Shqipërinë studimin e bërë nga gazeta më e madhe raniku e pështjellaku me punime leshi lindja në perëndim të zonës përreth; e Veriut (Franc Nopça, “Fiset e malësisë sportive në vend “Panorama Sport” , në SHTATOR 2019; Nr. 9(375) VETERANI 9 STUDIMI

editorialin “Mbiemri i rekordeve,,.. rezu- lton se së paku 99 futbollistë të moshës BERISHA LEGJENDARE nga 17 deri 32 vjeç që luajnë në “liga” të ndryshme në botë, që nga Shqipëria, Tungjatjeta moj Berishë! Kosova, Maqedonia, Italia, Skandinavia Tungjatjeta ty vatan! e deri në Australinë e largët kanë mbi shpatullat e tyre mbiemrinBerisha duke Je e moçme sa vetë këto troje e konsideruar si mbiemrin më të përha- Vis ndër të parët e tokës Arbnore! pur në sektorin e futbollit (Gentjan Ali- nani, “Panorama Sport” Mbiemri i rekor- Berishë ! Vjen Krenare nga lashtësia! deve 99 futbollistë kanë mbi shpinë... Djep të Alpeve të ka Shqipëria, Berisha, datë 11 Nëntor 2017, f.2 ). Ky Për bujari e atdhetari, është vetëm vëzhgimi i një sektori, atij të futbollit dhe menjëherë del në pah Je e njohur në Iliri. madhësia, shtrirja e kontributi i këtij si legjendar. Por madhështia, kontributi Tungjatjeta moj Berishë! dhe shtrirja e këtij si është dukshëm Tungjatjeta ty vatan! në të gjitha aspektet e jetës, në art, kul- Kalon Drini nën një kodër turë, shkencë, ekonomi, politikë, sport, etj. Berisha nga tradita konsiderohet si Shndrit dielli përmbi mal. njëri nga set më të moçme të Shqipërisë së veriut, dhe i njohur për vetitë morale majë të malit, atje ka me ditë me jetue si shumë të larta, kujtojmë thënien lapi- zotni. Berishasi edhe i mbytur në ujë, ka dare “Berishë burrnia” (Giussepe Val- llue me zanë peshk, për mos me hum- entini, “E drejta e komuniteteve në tra- bë kohën kot, etj. Këto dhe shumë të tanë. (Jaho Brahaj, Rilindja, 20 Nën- me shumë berishas e me të tjerë puk- ditën juridike shqiptare”, Plejad 2007, tjera tregojnë se si berishasi, me punë, tor 1993, f.6).Por, Zoja e Berishëspër janë në mbrotje të trojeve kombëtare f.268.); Fisi i Berishës është një nga set me zgjuarsi, me kurajo, kudo dhe në vetë famën e madhe të sak, adhuruesit deri në Plavë e Guci. Po kështu Marku më të sojmë të Shqipërisë dhe gëzon au- çdo rrethanë din t’ja rregullojë jetesën e identi konin si Aferdita e Veriut (Prel u ngrit në kryengritjen e vitit 1885 në toritet të madh ( Theodor Ippen, “Malë- vetes me dinjitet dhe snikëri.Fisi i Ber- Milani, Zoja e Berishës, Shkodër 2017, mbrojtje të udhëheqësve lokal të Lidhjes sia e Shqipërisë veriperëndimore,, f.59). ishës, sipas traditës popullore dhe sipas f.109). Të shumta janë gurat e ndrit- Shqiptare të Prizrenit të dënuar rëndë. Njerëzit e këtij si janë të famshëm për: studiuesve dhe autorëve të ndryshëm ura të Berishës të cilat në çdo etapë të Gjithashtu do ta gjejmë Mark Dedën trimëri, besnikëri, bujari, snikëri, mik- si: Marin Barleti, Giussepe Valentini, historisë kombëtare kanë dhënë kon- më 1858, edhe në kryengritjen kundër pritje e punë të tjera të mira (Domeniko Carleton S. Coon, Franc Nopça, Edith tributin e tyre, por në pamundësi për t’i Tanzimatit, reformë e sunduesve os- Pasi,”Njeriu në përgatitje dhe në Di- Durham, Frang Bardhi, Gaspër Gur- përshkruar të gjithë po japim disa prej manë për heqjen e autonomisë së Ma- oçezën e Shtatë Bajrakëve”. Instituti për akuqi, Xhemal Meçi, Jaho Brahaj, Ni- tyre. Tanush Berisha , luftëtar i shquar leve (Xhemal Meçi, “Koha Jonë”, Tiranë Evropën Lindore, Romë 1933, Vëllimi-I, koll Pjeteri, Ismet Balaj, Kol Dedaj, etj., i viteve 1272. Nënshkrues i dokumen- 04. 06. 2016, f. 14), dhe ja kushtrimi i f.296). Berisha është tejet e mirënjohur e kanë përcaktuar si ndër “ set më të tit të dërguar Perandorisë Bizantine të tij frymëzues ndër shekuj: “ Më dhanë për mikëpritjen e saj bujare e gdhendur lashtë”, më autokton dhe trungu më an- Lindjes, në Napoli të Italisë, në dhjetor pushkën pa luftue ! / ...ma mirë vdekë në urimin e që i zoti i shtëpisë i drej- tik dhe më i përhapur ndër territoret e 1272 nga disa krerë shqiptarë; Lalë se me u marrue...”! ( VISARET E KOM- tohet mysa rit: “me nderë tënde e mirë seve të tjera shqiptare aq sa mund të Ndreka / Lale Drakli gurë e shquar BIT, Tiranë,1939 / IV, f.88 . Me këto se erdhe,,unikale kjo në viset shqiptare, themi se prej saj mund të kenë rrjedhë kombëtare e llimit të shekullit të XVI ndjenja edukoi edhe bijtë e tij, që nuk për vlerësimin dhe respektin madhësh- pjesërisht edhe pesë degë të tjera: Mer- për veprimtarinë e tij politike, diploma- iu bindën Shefqet Turgut Pashës me 40- tor që i bëhet mikut. Berishasit e donin turi; Kuçi; Lohja; Kelmendi; Arrni: Fisi i tike, luftarake, Kont, kreu i sit të madh mijë forca ushtarake, që zbritën në viset dhe e vlerësonin shtetin e së drejtës, sa Mërturit njihet se është i një gjaku me luftarak të Kuçit, Anëtar i Lidhjes Ball- e Pukës (Xhemal Meçi, “Koha Jonë”, Ti- ja shprehen edhe Edit Durham duke i Berishën (Franc Nopça, “Fiset e malë- kanike, organizator dhe pjesëmarrës në ranë 04. 06. 2016, f. 14), ku në betejën e thënë se pse nuk kishte sjellë ushtarë sisë së Shqipërisë veriore dhe e drejta disa kuvende shqiptare dhe Ballkanike Belshinës 1910 vranë zaptitë e çanë rre- me vete që të krijonte një qeveri të re. zakonore e tyre”. Tiranë 2013, f.219);Fi- të tillë si: Kuvendi i krerëve të Ballkanit thinin, bëtejë e cila përbën një epope të Berishasit i thanë asaj: “ Na sill ushtarë, si i Kuçit ka qenë një degë e sit të Ber- në Kuç me 16 korrik 1614, kuvendi i lavdishme të qëndresës sonë kombëtare pastaj na i merr pushkët dhe le të kri- ishës. Toponimi i Kuçit është ndër më krerëve të Ballkanit në Beograd 1620, e cila u perjetësua në vargjet lapidare: johet një qeveri e re dhe ne kemi për t’u të përhapurit në të gjithë Shqipërinë në: etj.( Giussepe Valentini, “E drejta e ko- “Në Stamboll po këndon gazeta / Nuk bindur”. Reç, Rjoll, Nikaj, në Shkodër; në Seman muniteteve në traditën shqiptare”, Ple- po lidhet NdocMark Deda / Si jep armët pranë Fierit; në Tomoricë, në Kurvelesh, jad 2007, f.286; f.331- f.333). Dhimitër sa të jet jeta; Sa të jet jeta armët si jap, / “BESNIKËRIA, KURAJO, pranë Shushicës së Sipërme; në rajo- Berisha dhe Nikoll Berisha, u shquan Për pa i la zaptit me gjak,/Për pa i la qata MIKËPRITJA ËSHTË E SHKRUAR nin e Bilishtit e Kuçin e Zi në rajonin e si komandatët më besnikë të Skënder- zapti...” ( VISARET E KOMBIT, Tiranë NË LIBRIN E SHPIRTIT TË KËTYRE Korçës, në atë të Shijakut e Roskovecit, beut në toren ndaj ushtrisë Osmane 1944 / X, f158). Kjo këngë u shndër- MALËSORËVE….” në Kurbin; në Suharekë; në Tuz e Zetë në betejën e 1456, kur Moisiu tradhtoi ruar në hymnine trevave të Bjeshkëve “Besnikëria, kurajo, mikëpritja të Malit të Zi etj.; Fisi Lohja, duhet të Gjergj Kastriotin Skënderbeun, ndërm- të Epërme (Ton Zmali, Shetitari i Buk- është e shkruar në librin e shpirtit të konsiderohet si s i ardhur nga Kuçi, jet më snikëve të tjerë të atij vendi dhe lisit vëllimi II, Tiranë 2017, f.22-23).Të këtyre malësorëve ...” (Edith Durham kësisoj nga Berishajt;Fisi i Kelmendit, kryetrimave të rinisë, ishin dy vëllezër shumtë janë bijtë e trevës së Berishës , Shqipëria e Epërme një udhëtim në është i ardhur nga si i Kuçit; kësisoj nga familja e lashtë e berishëve, Dhim- që luftuan dhe u ijuan për lirinë e at- Shqipërinë e Veriut të vitit 1908, f. 8, nga Berishajt, ashtu siç provohet nga itri dhe Nikolla, ndihmën e të cilëve dheut në vijim po jepen Dëshmorët e f.197). Por këto vlera dhe vyrtyte nga me toponimi “Fusha e Berishës” që në fund Skënderbeu e kishte të shënuar e të Atdheut që Berisha i dha vendit, duke të lartat njerëzore janë të përjetësuar në të shekullit të XV; Fisi i Arrnit (Giussepe dendur (MarinBarleti, Historia e Skën- i çuar ata deri në përjetësi, të gdhen- proverba të mbartura në shekuj të tilla Valentini, Edrejta e komuniteteve në derbeut, f.445; Dhimitër Shuteriqi, Moti dur me shkronja të arta, Në panteonin si: Berishasit mund të jetojnë në rrasë traditë shqiptare, Plejad Albnologjike i madh, përmbledhje e dokumentuar e lirisë, në prehrin e “Nënës Shqipëri”: të gurit!;Berishasin edhe po e nxore në 2007, f.269, f.319; f.331- f.333; f.341). për historinë shqiptare të viteve 1379 Mark Deda, Ndoc Mark Deda, Mëhill Por, të shumta janë edhenëndegët e s- -1479; f.99, f.208). Hasan Prishtinaose Mark Deda, Pjetër Ndu Prendi, Sokol it të berishës të shpërndara në Shqipëri, siç njihet ndrysheHasan Berisha, në Cub Marku, Vat Marash Marash, Lek Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni, etj. etj. vitin 1908 zgjidhet deputet i krahinës Ndue Berisha, Ded Ndue Ndoja, Gjok Tradita popullore themelin e origjinës e së Kosovës në parlamentin Osman, më Llesh Lleshi, (Kol Dedaj, Në panteonin tregon në Berishë, Pukë, ku kemi dhe tej përmes një memorandumi me 14 e Lirisë, Tiranë 2018,f.75-78). Këtu u faltoren shumë më të lashtë me emrin pika i kërkoi Portës së Lartë bashkim- munduam të hedhim dritë mbi një treve ndoshta me një parashtesë të shtuar in e të gjithë trojeve, forcave Kombëtare që ka shumë rëndësi për identitetin e nga latinishtja gjatë pushtimit romak shqiptare dhe autonominë e Shqipërisë. popullit tonë, siç është Berisha, që ka Alto-Shiqe-jam, Kishë që i përkushtohet Organizatori kryesor i Kryengritjes së një vjetërsi mbi 2 000 vjeçare dhe në të Zoja e Berishës/Alshiqes e që përku- përgjithshme të vitit 1912, ministër në ardhmen kërkon një studim gjithpërf- jtohet e festohet pikërisht në ditën që Qeverinë e Përkohshme të Ismail Qe- shirës për vlerat kombëtare që mbart. tradita gojore kalendarike shekullore e malit. Në vitin 1922 Këshilli i Lartë e Mbylljen e këtij shkrimi po e bëj me var- nderon si: “Dita e Bjeshkës,, e që përkon ngarkoi në hartimin e qeverisë së re ( rgjet e mëposhtme të krijuara enkas dhe me ditën e ‘’Baba Tomorrit” ku shohim Nikollë Pjetri,”Berisha Etnike Puka dhe të titulluara: “Berisha Legjendare” si një lidhjet e lashta ndërkrahinore të besi- shtrirja e saj ndër shekuj”, Tiranë 2009, sinteze të asaj që u përshkrua më lart. meve të moçme pagane të të parëve f.11-12); Mark Deda u dallua së bashku *Anëtar i Kryesisë së OBVL 10 VETERANI SHTATOR 2019; Nr. 9(375) DOSSIER Një monograﬁ të plotë ka shkruar edhe bashkëkohësi i tij Haki Sharoﬁ VEPRIMTARIA PATRIOTIKE E HOXHË HASAN MOGLICËS (Sipas studimit të vitit 1972 të historianit Hazis Ndreu me disa plotësime nga të afërmit e tij) )

tare. Në llim të vitit 1912, kur Nga Eduart Ramçi I entuziasmuar nga ngrit- Hoxha bashkë me shokët ja e disa shkollave brenda përgatitej që të bënte qën- Historiani dhe studiuesi vendit fshehurazi pushtuesve dresën përfundimtare , sipas Hazis Ndreu ka hulumtu- turq, në vitin 1904 ai ngri- udhëzimeve të Komitetit të ar ndër vite për figurën e ti në shtëpinë e tij, të parën Përgjithshëm të kryengritjes Hoxhë Hasan Moglicës. Ai shkollë shqipe duke futur në kombëtare, mori rrugën për ka takuar dhe ka bisedu- të djemtë e tij dhe disa të në Elbasan për tu takuar me ar me shumë bashkëkohës rinj të tjerë okshtunas. Vetë disa drejtues të kryengritjes, dhe të afërm të Hoxhës dhe ishte mësuesi. Abetaret i atje ai sipunohet dhe arres- në gazetën :”Ushtima e Ma- blente me të hollat e tij, meg- tohet nga qeveritarët turq të leve” datë 15 nëntor 1972, jithse vazhdonte të ishte në Elbasanit. në kuadrin e 60 vjetorit të gjendje jo të mirë ekonomike. Në burg e torturuan, por shpalljes së pavarësisë ka Ai u bë sjellës e përcjellës i ai kurrë nuk u tut. Në krye shkruar një artikull mono- Abetares shqipe, duke e sjellë të 3 muajve me ndërhyrjen e grafi për patriotin Hoxhë nga Stambolli 5000 abetare shokëve dhe të miqve lirohet. Hasan Moglica. Një mono- fshehur në thasët e sheqerit. Me të ardhur në Okshtun, grafi të plotë ka shkru- Mësuesit e parë që dolën merr drejtimin e luftëtarëve ar edhe bashkëkohësi i tij nga kjo shkollë i shpërn- dhe nisi përsosjen e për- Haki Sharofi dhe më vonë dau në fshatrat e tjerë për- gatitjes luftarake për orga- studiuesit dhe historianët reth për t’i mësuar popullit nizmin përfundimtar. Me 20 Ilmi Sadiku dhe Moisi Mur- shkrim dhe këndim. Të birin gusht 1912 Dibra u çlirua ra kanë gjetur foto dhe fak- Osmanin e dërgoi për disa nga turqit. Hoxha mori pjesë te të reja rreth jetës së tij. vjet në Sopot të Zerqanit. në një mbledhje tek Guri i Nipi i tij Hasani i ri si dhe Gjatë vitit 1908 e sido- Shpuar në Fushë të Dibrës studiuesja Valbona Ramçi mos me fitoren e Revolu- së Madhe. Aty u muar ven- në kuadrin e 100 vjetorit të cionit xhon turk, Hoxhë dimi dhe ju dha ultimatumi pavarësisë botuan dy libra Moglica doli haptazi në pop- ushtrisë turke që të largohej monografi rreth kësaj figure ull duke folur për fitoren e nga qyteti i Dibrës së Madhe. të shquar për pavarësi e dije “Në këtë vend ku unë po bi afërt të lirisë kombëtare dhe Në të njëjtën kohë kordinuan kombëtare. të mësimit të gjuhës shqipe me krerët e kryengritjes në ...Hasan Moglica u lind Ka qenë, asht e do t’jet’ Shqipni” me anë të shkollave të reja, Shkup për largimin përfun- në katundin Moglicë të Ok- që do të hapeshin në ato dimtar të turqve. shtunit të Dibrës në vitin Hasan Moglica krahina dhe në mbarë Di- Me 28 nëntor 1912 Hoxhë 1852 në një familje të varfër brën.Si njeri me nuhatje Moglica ngriti në shtëpinë e . Hasani është i biri i Sulë të thellë politike , i ndikuar tij flamurin e Skënderbeut, Sheremetit. Sheremeti erdhi sesë, Hasani studion në ku shkonte përhapte idetë nga qendrat e lëvizjes kom- flamurin kombëtar kuq e zi. nga Dibra e Madhe aty rreth Stamboll për teologji dhe përparimtare , prandaj pop- bëtare me të cilat mbante Rezistenca dhe veprimtar- fundit të shekullit 18 dhe u për shkencat inxhinjerike. ulli e donte dhe e respek- lidhje të ngushta, i kuptoi ia luftarake e Hoxhës dhe vendos në Moglicë.Bleu një Të gjithë ata që studionin tonte. qëllimet jo të mira të xhon e luftëtarëve të tij vazhdoi copë tokë, e cila edhe sot në Stamboll nga vendet jo Kur u mblodh Lidhja turqve, pasi edhe premtimet edhe pas shpalljes së pa- njihet si Ara e Sheremetit. turke e kishin detyrim që Shqiptare e Prizrenit, në e tyre kishin qenë sa për de- varësisë kundër serbve që Ndërtoi shtëpinë e tij, e cila për të vazhduar studimet qershor të vitit 1878 , ishte mogagji. Prandaj ai mbajti kërkonin jo vetëm kufijtë e për nga ana sasiore, cilësore në një fakultet shkencor 26 vjeç dhe populli e zgjodhi qëndrim duke ju përgjigjur vitit 1913, por të dilnin deri dhe arkitektonike bënte dal- duhet të studionin më parë përfaqsues të tij në këtë ku- dredhisë me dredhi dhe në Okshtun e Prevall. Në lim për kohën. Shkaqet e për teologji, për islamin. vend të madh kombëtar. Ai plumbit me plumb. vitin 1915 serbët e kapin shpërnguljes së Sheremetit Në një kohë kanë studiuar përfaqësoi dibrën së bash- Si patriot me ide e men- afër xhamisë sipër shtëpisë nga Dibra e Madhe ishin sa në Stamboll shumë hoxhal- ku me Iljas Pashë Dibrën dime përparimtare Hox- së tij dhe e kanë detyruar ekonomike aq edhe politike larë shqiptarë, të cilët më (Qokun), Ahmet Karasanin, hë Moglica u ftua dhe mori të hapë varrin e vet. Qazim për kohën. Dibra e Madhe vonë pasi u kthyen në atd- Haxhi Iljas Hoxha e Rekës, pjesë në Kongresin e Dibrës, Meta këshilltar i Okshtunit sundohej nga Hoxholli dhe he u bënë baza e formimit të Hysen Dacin e Kalisit, Sheh në kongresin e Elbasanit e mbrojti nga serbët, por Sheremeti nuk i bindej atij gjuhës shqipe dhe e ndërg- Sulën e Zerqanit etj. dhe në Kongresin e II të Ma- Hasani ra në dorë të serbëve dhe regjimit perandorak jegjes kombëtare si p.sh Pasi u kthye nga mbled- nastirit për gjuhën shqipe. për të shpëtuar të tjerët, si turk. Vehbi Dibra, Hoxhë Vokrri, hja e Prizrenit, si anëtar i Në vitin 1909, pas Kongresit edhe djalin e tij të vetëm. Ka Mbiemri është trashëguar Hoxhë Lila i Steblevës etj. Degës së Lidhjes për Di- të Elbasanit dhe vendimit qenë bashkë me Avdi Cenin nga emri i babait.I biri i Shto këtu edhe klerikët ka- brës, nisi të vejë në jetë në të tij për hapjen e Shkollës (Sallakun) nga Okshtuni. Sheremetit është thirur tolikë Nikoll Kaçorri, Ndre krahinën e tij vendimet e Normale të Elbasanit , ai Hasani nuk ka kërkuar Sulë Sheremeti, ndërsa i Mjeda, Gjergj Fishta etj si Lidhjes së Prizrenit. Ai orga- dërgoi në këtë shkollë 8 mëshirë dhe ka shprehur biri i Sulës, Hasani, është dhe ortodoksët shqiptarë nizoi forcat vullnetare, çdo djem nga Okshtuni, ndër to besimin se shqipen do e thirrur Hasan Sula. Më Petro Nini, Papa Kristo Ne- burrë për shtëpi, për të qenë edhe djalin e tij Osmanin. gëzojmë dhe unë do të vdes vonë Hasani do të merrte govani etj. në gadishmëri për mbrojtjen Përveç Osmanit ishin: Azis me nder. për mbiemër, emrin e fshatit Ai thirrej nga populli Hox- e tokave shqiptare, pas ven- Muglica; Qazim, Mexhit dhe Dhe me keto fjalë kanë që e lindi dhe e rriti, Mogli- hë Moglica. Me këtë emër ai dimit të Kongresit të Berlinit Destan Lika; Nun Bedinin, rënë që të dy përmbi varrin ca. Kreu një shkollë fetare u bë i njohur jo vetëm në të vitit 1878, për copëtimin e Rexhep Kurt Balla, Sule- e hapur me duart e tyre.Ser- në Elbasan. Kur u kthye në Gollobordë e në Dibër, por tokave shqiptare dhe anek- jman Kurt Balla, Selim Os- bët donin ta detyronin që të fshat për disa vjet u muar në të gjithë Shqipërisë e në simit të tyre nga Serbia. Në man Hysa e Hajdar Hysa. pohonte se ky vend është me shërbime të vogla fetare, trojet shqiptare. Në fund të krye të këtyre forcave Hoxhë Gjatë viteve 1910 – 1911 Serbi. Por Hoxha vdiq me por profesion kryesor vazh- vitit 1868, vetëm 16 vjeç, Moglica luftoi kundër ush- Hoxhë Moglica dhe qindra fjalët epope: ”Rroftë flamuri donte të kishte bujqësinë ai ai filloi të propogandonte trisë turke të komanduar luftëtarë të tij luftuan me ! Në këtë vend ku unë po dhe blegtorinë. kundër pushtuesve turq si nga Dervish Pasha , duke e armë në dorë kundër Durgut bi, ka qenë, asht dhe do të Pas mbarimit të Medre- në Okshtun, Peqin etj. Kudo mbrojtur me gjak tokën am- Pashës dhe ushtrisë së tij. jetë Shqipni. “ SHTATOR 2019; Nr. 9(375) VETERANI 11 REAGIMI Me okupimin e Kosovës, pas vitit 1990, ekstremistët serbë kanë dëmtuar dhe demoluar shumicën e përmendoreve të LANÇ GJENDJA E MONUMENTEVE TË LANÇ -it NË KOSOVË, SHQETËSUESE DHE E DHIMBSHME

Nga Bashkim Hisari

Lufta Antifashiste Nacion- al-Çlirimtare (LANÇ), padyshim është një nga ngjarjet më të lavdishme të historisë së popullit kosovar dhe rruga më e drejtë që ata zgjodhën kur vendosën të luftojnë kundër okupatorit nazi-fashist. Me vendosmëri dhe me dëshirë të zjarrtë, duke mos kursyer asgjë për të mirën e popullit, kryen veprën • Përfaqësuesit e Organizatës së Veteranëve të Luftës Antifashiste Naciona-Çlirimtare të Kosovës (OVLANÇ) madhështore. Kundër hordhive fashiste, për çlirimin kombëtar, kanë vizituar komunat dhe kanë zhvilluar biseda në lidhje me mbrojtjen e monumenteve dhe kanë konstatuar luftuan mbi 53.000 kosovarë se shumica e monumenteve janë demoluar e shkatrruar dhe se janë hequr emërtimet në shumicën e rrugëve, prej të cilëve 6.200 ijuan jetën shkollave dhe institucioneve që kishin emrat e heronjëve dhe dëshmorëve antifashist për liri dhe të mirën e popullit të Kosovës. Pas aprovimit të Ligjit për përmendoret, pllakat përkujti- njerëzve të merituar që kanë lin tmerr të padurueshëm dhe dhe për çështjet socio-ekono- mbrojtjen e veteranëve dhe in- more, shtatoret, varrezat. Po u lën gjurmë në LANÇ, në fushën zhvlesojnë vlerat dhe meritat mike, arsimin, shëndetësinë, validëve të LANÇ, në vitin 1946, hiqen emërtimet e shumicës së e politikës, shkencës, kulturës e LANÇ. Andaj, Kryesia më 29 punësimin, largimin e qytet- në të gjitha qendrat komunale rrugëve, shesheve, shkollave, dhe sportit. maj 2019, iu drejtua me një arëve kosovarë… në Kosovë dhe vendet e tjera organizatave dhe institucioneve Përfaqësuesit e Organi- shkresë të gjitha institucione- Të shpresojmë se pas zgjed- ku janë zhvilluar beteja, janë që i mbanin emrat e heronjëve zatës së Veteranëve të Luftës ve dhe organizatave dhe kërkoi hjeve të ardhshme të jashtëza- ngritur monumente për ngjar- dhe dëshmorëve të LANÇ. Antifashiste Naciona-Çlirim- përkrahjen, ndihmën dhe an- konshme që po paralajmëro- jet, heronjtë dhe dëshmorët e Pjesa më e madhe e qytet- tare të Kosovës (OVLANÇ) kanë gazhimin e tyre për të siguruar hen, do të vlersohen në mënyrë LANÇ. Ato kanë qenë të mbroj- arëve të Kosovës janë të re- vizituar komunat dhe kanë që të respektohet kontributi i objektive dhe do të mbrohen tura nga organet shtetërore. Për voltuar dhe të zhgënjyer nga zhvilluar biseda në lidhje me popullit shqiptar në Luftën An- frytet e tores dhe do t‘iu treg- to, deri në vitin 1990, janë kuj- paligjshmëria që lejon abuzues mbrojtjen e monumenteve dhe tifashiste, të mbrohen monu- ohet gjeneratave të reja realiteti desur Shoqatat e Veteranëve të të tillë të shpëtojnë nga drejtë- kanë konstatuar se shumica metet dhe objektivisht të vler- i Luftës Antifashiste, shpesh i LANÇ në komuna. sia. Ata po shprehin shqetsimin e monumenteve janë demolu- sohen meritat e tyre dhe frytet harruar, padrejtësisht i mohu- Me okupimin e Kosovës, pas dhe po vlersojnë se në këtë fazë ar e shkatrruar dhe se janë e tores ndaj fashizmit. Mirëpo, ar dhe i shtrembëruar kohëve vitit 1990, ekstremistët serbë kur po ndërtohet dhe demokra- hequr emërtimet në shumicën deri më tash nuk ka asnjë përg- të fundit. kanë dëmtuar dhe demoluar tizohet shteti i Kosovës, nuk ka e rrugëve, shkollave dhe insti- jegje dhe nuk është ndërmarrë Kontribut në këtë drejtim shumicën e përmendoreve të gjë më ofenduese e më të ulët tucioneve që kishin emrat e asgjë në këtë drejtim sidomos duhet të japin njerëz të cilët LANÇ ku kanë qenë të shënu- se sa të dëmtohen e demolohen heronjëve dhe dëshmorëve an- për të përmirësuar gjendjen e janë të bindur se tranzicioni i ar emrat e heronjëve dhe dësh- monumentet e LANÇ, të injoro- tifashist. Ata kanë konstatuar dëmshme dhe të dhimbëshme shoqërisë nuk ka alternativë morëve shqiptarë. hen veprat dhe të nënçmohen se edhe kohëve të fundit ka ten- të monumenteve të LANÇ. për zgjidhjen e problemeve ev- Gjatë muajit qershor të vitit meritat dhe gjaku i derdhur i denca dhe po shfaqen dukuri Të gjitha këto dëshmojnë idente, në këtë kontekst edhe 1999, disa ekstremistë, vazh- dëshmorëve për liri dhe pavarë- dhe përpjekje të individëve që se aktualisht, në Kosovë, insti- të çështjeve që kanë të bëjnë duan të dëmtojnë dhe demo- si. të njollosin Luftën Antifash- tucionet dhe organizatat përg- me LANÇ. Kosova ka nevoj lojnë përmendoret me emrat e Në të gjitha komunat e iste duke rrënuar ose dëmtuar jegjëse kanë vendosur idealet për politikanë të cilët kanë in- dëshmorëve. Kosovës janë themeluar komi- pllakat përkujtimore, përmen- e LANÇ në skajet e hapësirës tegritet, rezultate të prekshme Me formimin e organeve të sione për emërtimin e rrugëve doret, shtatoret dhe lapidarët publike, që do të thotë se është në punën e tyre e jo politikanë pushtetit lokal, pas luftës së dhe të shesheve. Në këto komi- e heronjëve dhe dëshmorëve eliminuar mundësia që këto të cilët nuk kanë sens për të fundit në Kosovë, në vend që të sione janë caktuar përfaqë- kosovarë që dhanë jetën për liri ideale të rëndësishme të jenë dëgjuar se ç’farë et populli por sigurohet përkujdesja dhe ru- suesit e partive politike, por dhe vetëvendosje. më afër të gjitha shtresave të në veshët e tyre recitojnë dhe ajtja e monumenteve të LANÇ, jo edhe përfaqësuesit e veter- Kryesia e OVLANÇ të qytetarëve. Pjesa më e madhe përsërisin gjërat e preferuara disa kryetarë të komunave, anëve të LANÇ dhe ekspertë e Kosovës, pasi analizoi gjend- e qytetarëve të Kosovës janë të për ta që shpesh nuk janë reale merrnin vendime për rrënimin personalitete me autoritet për jen e monumenteve të LANÇ, revoltuar dhe të zhgënjuer nga dhe të arsyeshme. Minimizimi e këtyre monumenteve. Të til- ç’arsye disa rrugëve, shesheve vlersoi se dëmtimet dhe demo- paligjshmëria që lejon abuzu- i vlerave të së kaluarës nuk e la vendime janë marrë në ko- e institucioneve u janë dhënë limet e monumeteve të heron- esit të shpëtojnë nga drejtë- eliminon historin, mbase his- munën e Prizrenit, Podujevës, emra të personave që nuk i jëve dhe dëshmorëve nga ana sia. Ata shprehin shqetsimin toria e shqiptarëve në të gjitha Vitisë, Vushtrrisë, Rahovecit etj. njeh askush, madje edhe me të e individëve të papërgjeshëm për dukuritë korruptive, nep- kohërat është shkruar me Fatkeqësisht tendeca të tilla kaluarën e dyshimt. Në shumë janë sjellje të papëlqyeshme që otizmin, për keqëpërdorime shkronja të arta për shkak të po vazhdojnë. Po demolohen, komuna mungojnë emra të në jetën shoqërore risjellin në tjera e sidomos për mungesën sakri cave për liri dhe pavarë- dëmtohen dhe shkatrrohen heronjëve, dëshmorëve dhe kujtesë gjëra të kaluara, ngjal- e forcimit të sundimit të ligjit si si. 12 VETERANI SHTATOR 2019; Nr. 9(375) INTERVISTA Konferenca e Pezës lindi si nevojë e bashkimit kombëtar për luftën antifashiste. Ajo hodhi bazat e organizimit kombëtar të lëvizjes Parllaku: Konferenca e Pezës i dha karakter kombëtar luftës kundër nazifashizmit

në qytet. Lindi lufta, u zhvillua ushtria. Mori karakter të orga- • Bashkimi që nisi në Konferencën nizuar. Duke marrë lufta karakter të organizuar, çoi në krijimin e Pezës, me gjithë devijacionet e e Shtabit të Përgjithshëm. Duhej më vonshme u ﬁ nalizua me çlir- të kishte një qendër ta drejtonte. -Kur lluan devijancat e imin e vendit pas tre vjet e gjysëm para pas konferencës dhe çfarë kundërshtish pati? lufe të armatosur e të organizuar, Devijanca, mendime e kundërshti ka pasur, që te konferenca dhe pas konferencës. Por duke e rendit Shqipërinë përkrah nisën kryesisht kur u krijua Balli Kombëtar. Ka pasur edhe njerëz ﬁ timtarëve të Aleancës së fuq- të tjerë që kanë pasur pikëpamje ndryshe. Nuk mund të them se ishme të popujve pjesë dihen, kanë qenë pa- fashizmit. Partia u përfaqësua u pajtuan Bajraktarët e Veriut triotë, intelektualë, si njerëz nga Ymer Dishnica, që ishte me konferencën, që të jemi real- të tjerë që kanë pasur ndjen- kryesori. Por, çfarë realisht sol- istë. Një pjesë e mirë u bashkua me okupatorin. Një pjesë tjetër Shtatëdhjetëeshtatë vjet më fashistëve? ja kombëtare për të luftuar li konferenca? Konferenca solli mbeti neutrale dhe nuk mund të parë, në Pezë, u mbajt një nga Konferenca e Pezës është si kundër fashizmit. Pas Konfer- zgjerimin e Lëvizjes Antifashiste thuhet që menjëherë konferenca konferencat më të rëndësishme gjithë konferencat, kongreset encës së Pezës, lëvizja mori një Nacional Çlirimtare në të gjithë gjeti mbështetjen e të gjithëve. në historinë e kombit shqiptar. që kanë ndodhur në historinë zgjerim tjetër. Filluan të krijo- vendin. Jehona e Konferencës Konferenca erdhi duke u rritur. Konferencë e cila bashkoi gjithë e kombit tonë. Gjithnjë kur hen baza nga Jugu në Veri, së Pezës shkoi kudo në Shqipëri U ngritën repartet partizane, u shqiptarët, pa dallim feje dhe ka pasur nevojë kombi, janë dhe vetëm gjatë vitit ’42 janë dhe predispozicioni i njerëzve shtri lufta, u rrit in uenca dhe ideje, në luftën kundër nazifash- bërë kuvende, janë mbledhur ngritur 22 çeta partizane nga bëri që brenda vitit ’42 të krijo- ndikimi për të përfshirë gjithë istëve. Rrahman Parllaku, gjener- njerëzit dhe kanë vendosur Konispoli në Tropojë. Filluan hen 22 çeta partizane. Kjo i dha popullin. Kjo çoi në Konferencën ali që luftoi fashizmin dhe s doi për fatet e vendit. Përmendim të krijohen Këshillat Antifash- hov tjetër luftës. U krijuan njësitë e Labinotit, në krijimin e Shtabit komunizmin, Hero i Popullit dhe Kuvendin Lidhja e Prizrenit, istë Nacional Çlirimtarë, që u guerile në qytete, çetat partizane të Përgjithshëm. Që këtu Lufta Nderi i Kombit, një prej gurave që është kulmi, Lidhja e Pejës bënë një bazë për lëvizjen në në krahina, pra pati një shtrirje Nacional Çlirimtare merr karak- më qendrore dhe emblematike dhe kuvende të tjera të ven- Shqipëri. Filloi të marrë formë të luftës. Si u prit? Populli ishte i ter tjetër. Krijohen komandat të Luftës Antifashiste Nacional dit tonë. Edhe Konferenca e organizimi ushtarak. Nuk po predispozuar për luftën, e tregoi e qarqeve. U krijuan Brigadat Çlirimtare, në një intervistë për Pezës lindi si nevojë e bash- mbeteshin vetëm çetat parti- që kur erdhi fashizmi. U ngrit dhe Divizionet partizane. Lufta gazetën “Veterani”, është shpre- kimit të popullit; pa bashkim zane, por lluan të krijohen gjithë populli në këmbë, tjetër gjë mori pëpjestime të gjëra. Që nga hur se Konferenca e Pezës i dha nuk mund të thuash që e do çetat territoriale, si dhe ato që nuk e drejtoi Zogu, por populli karakter kombëtar luftës kundër nazifashizmit, duke e renditur Shqipërinë në krahun e duhur të koalicionit të madh antifashist. Ai ka deklaruar se jo të gjithë mbetën të kënaqur me Konfer- encën e Pezës, por aty nisi dhe mirëorganizimi ushtarak i vendit, për t’i bërë ballë forcës armike. Gjenerali ka rrëfyer me detaje se si u krijuan çetat partizane dhe si u bë organizimi i ushtrisë. Parllaku ka folur dhe për Konfer- encën e Mukjes, e cila erdhi pas asaj të Pezës. Por, ai ka deklaruar se kjo konferencë erdhi për të ndarë pushtetin, pasi nazifash- istët po shkonin drejt kapitullim- Shkodra në Tropojë, Kukës deri it. Sa i përket rolit të Ballit Kom- toren. Bashkimi është baza të fshatit. Filluan të krijohen ishte i predispozuar. Unë në atë në Jug, ku qe lëvizja më e zhvil- bëtar, Gjeneral Parllaku është e tores! Dhe Konferenca e batalionet e organizuara. Pra, kohë jam ndodhur në Selenicë luar. shprehur se ata kanë qenë bash- Pezës lindi si nevojë e bash- lëvizja lloi të marrë frymë dhe të Vlorës dhe u ngritën të gjitha Bashkimi që nisi në Konfer- këpunëtorë të pushtuesve. kimit kombëtar për luftën an- të hapet në të gjithë vendin. krahinat, edhe unë bashkë me encën e Pezës, me gjithë devi- -Më 16 shtator do të përku- tifashiste. Konferenca e Pezës ta, zbritëm për të kërkuar armë. jacionet e më vonshme u nal- jtohet 77 vjetori i Konferencës hodhi bazat e një organizimi -Cilat ishin vendimet më të Pra, predispozicioni ishte, rinia u izua me çlirimin e vendit pas tre së Pezës. Si protagonist i lëviz- kombëtar të lëvizjes. Kështu rëndësishme të Konferencës bë nismëtare, bashkë me profe- vjet e gjysëm lufe të armatosur jeve të asaj kohe dhe i luftës, do ta quaj që, bashkimi kom- së Pezës? sorët. Pjesa e mirë e profesorëve e të organizuar, duke e rendit çfarë impakti pati kjo konfer- bëtar i ka themelet në Pezë. Po e them me dy fjalë: Bash- ngritën shkollat në protesta, në Shqipërinë përkrah timtarëve encë në rezistencën ndaj nazi- Personalitetet që kanë marrë kim pa dallim feje, krahine dhe demonstrata. Këtu llon his- ideje! Por në rezolutë thuhet: toria, se lufta llon në qytet, të Aleancës së fuqishme të popu- “Shqipëri e pavarur, indipenden- shkon në fshat, pastaj kthehet jve. te, e pandashme dhe demokratike”. Këto janë të rezolutës, nga aq sa më kujtohen tani. Ky është qëllimi, pra të kemi një Shqipëri të lirë, të pavarur, të pandashme, indipendente dhe demokratike.

-A arriti Konferenca që të bashkojë përfaqësuesit e të gjitha grupeve politike? Atje u përfaqësuan të gjitha grupet. Hysni Lepenica ishte nga Balli Kombëtar. Pati dhe persona të tjerë si Bumçi, Qafmolla, Hax- hiu, etj., të cilët ishin patriotë të vendosur për luftën kundër