Zeugma Mozaik Müzesi Zeugma Mosaic Museum Stonehenge

EKİM-KASIM-ARALIK 2015 OCTOBER-NOVEMBER-DECEMBER 2015 SAYI 19 ISSUE 19

ZEUGMA MOZAİK MÜZESİ ZEUGMA MOSAIC MUSEUM STONEHENGE STONEHENGE ANADOLU MEDENİYETLERİ MÜZESİ-II MUSEUM OF ANATOLIAN CIVILISATIONS-II DERİNKUYU YERALTI ŞEHRİ DERİNKUYU: THE UNDERGROUND CITY HİSART HİSART POMPEI POMPEI RAFAEL RAPHAEL ZERO AKIMI THE ZERO TRENDS

içindekiler TABLE OF CONTENTS

TÜRSAB-MÜZE Girişimleri tarafından üç ayda bir yayınlanır Ekim-Kasım-Aralık Published quarterly by the TÜRSAB-MUSEUM Enterprises 2015 Sayı 19 TÜRSAB-MÜZE Girişimleri adına SAHİBİ September-November-December TÜRSAB YÖNETİM KURULU BAŞKANI 2015 Issue 19 OWNER on behalf of the TÜRSAB-MUSEUM Enterprises PRESIDENT OF THE TÜRSAB EXECUTIVE BOARD Başaran ULUSOY

SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ RESPONSIBLE MANAGING EDITOR Feyyaz YALÇIN

YAYIN KURULU EDITORIAL BOARD Başaran ULUSOY, Arzu ÇENGİL, 3 Hümeyra ÖZALP KONYAR, Ufuk YILMAZ, Başyazı Editorial Özgül ÖZKAN YAVUZ, Özgür AÇIKBAŞ, Zeugma Mozaik Müzesi 7 Köyüm ÖZYÜKSEL ÜNAL, Ayşim ALPMAN, Zeugma Mosaic Museum Avniye TANSUĞ, Elif TÜRKÖLMEZ, 14 Ahmet ALPMAN, Pınar ARSLAN, Turgut ARIKAN STONEHENGE STONEHENGE TÜRSAB adına YAYIN KOORDİNATÖRÜ 22 Anadolu Medeniyetleri Müzesi - II Museum of Anatolian Civilisations - II EDITORIAL COORDINATOR on behalf of TÜRSAB Arzu ÇENGİL 30 ABD’nin İlginç Müzelerinden... One of the interesting Museums of USA... GÖRSEL VE EDİTORYAL YÖNETİM 36 VISUAL AND EDITORIAL MANAGEMENT Derinkuyu Yeraltı Şehri Derinkuyu: The Underground City Hümeyra ÖZALP KONYAR 42 Hisart Canlı Tarih ve Hisart Live History and HABER ve GÖRSEL KOORDİNASYON Diorama Müzesi Diorama Museum NEWS AND VISUAL COORDINATION Özgür AÇIKBAŞ 48 Pompei Pompei 54 RAFAEL RAPHAEL Gazeteciler Sitesi Haberler Sk. No: 15 Esentepe Şişli İstanbul / Türkiye 60 Tel / Phone: (212) 327 13 00 ZERO AKIMI THE ZERO TRENDS Faks / Fax: (212) 327 13 06 www.muze.gov.tr e-mail: [email protected] 66 Antik Çağ’da Tiyatrolar Theatres in The Antique Age Baskı Printing Müka Matbaa 72 Müzelerimizden İlginç Eserler Interesting Pieces From Our Museums MÜZE Dergisi Basın Konseyi üyesi olup, Basın Meslek İlkeleri’ne uymaya söz vermiştir. 74 The Museum Journal is a member of the Turkish Press Council Haber turu News in overview and has resolved to abide by the Press Code of Ethics. MÜZE Dergisi’nde yayınlanan yazı ve fotoğraflardan kaynak 76 gösterilmeden alıntı yapılamaz. TÜRSAB-MÜZE Rehberi TÜRSAB-MUSEUM Guide None of the articles and photographs published in the The Museum Journal maybe quoted without mentioning of 78 resource. TÜRSAB-MÜZE Harita TÜRSAB-MUSEUM Map of Museums eğerli MÜZE Dergi okurları, Dear Readers of the MUSEUM Magazine, Yeni bir yıla doğru günlerin hızla geçtiği bu Humanity wakes up, almost every day, to a traumatic zaman diliminde, insanlık hemen her gün morning at this time segment where days run one sarsıcı bir haberle uyanıyor. Ama önce güzel after the other at full speed as we approach the bir haberi tekrarlayalım! 10 kültürel ve doğal New Year. But first let’s iterate good news! 10 of our varlığımız daha UNESCO Dünya Mirası Geçici cultural and natural assets have been accepted to Listesi’ne girdi: Antalya’daki Aspendos Antik take place in UNESCO’s World Heritage Tentative Kenti, İstanbul’daki Yıldız Sarayı, Muğla’daki List: The Antique City of Aspendos, Yıldız Palace, DStratonikeia Antik Kenti, Kütahya-Eskişehir- Stratonicea Antique City in Muğla, The Mountainous Afyon’u kapsayan Dağlık Frigya Bölgesi, Phrygian Region that lay over Kütahya, Eskişehir Edirne’deki Uzun Köprü, Siirt’teki İsmail and Afyon, Uzunköprü at Edirne, Tomb of Ismail Fakirullah Türbesi, Bolu’daki Mudurnu Fakirullah in Siirt, The Historical Guild Town of Tarihi Ahi Kenti, Amasya’daki Harşena Mudurnu in Bolu, Mount Harşena and Rock Tombs Dağı ve Pontus Kral Kaya Mezarları ve of Pontic Kings in Amasya and Eshab-ı Kehf Complex Kahramanmaraş’daki Eshab-ı Kehf Külliyesi in Kahraman Maraş and the Akdamar Church. With ve Akdamar Kilisesi. Bu son eklenenlerle these recently added assets our total number of birlikte ülkemizin Dünya Miras Geçici entities in the Provisional List of World Heritage has Listesi’ndeki varlık sayısı 62’ye yükseldi... reached to 62... Bizler buna sevinirken özellikle hemen While we are rejoicing with these, there are important güneyimizde ve Orta Doğu’da önemli losses occurring right at the south of our country and kayıplar veriliyor. Bunların arasında en in the Middle East. The most terrifying one of these korkuncu elbette doğrudan insan hayatına is by all means the terrorist assaults that directly zarar veren terörist saldırılar. Yaşanması harm the human life. These assaults, that are crimes da tanık olunması da hiç arzu edilmeyen, against the universal peace and humanity, are neither evrensel barışa ve insanlığa karşı suç wished to be witnessed nor experienced; they cause olan bu saldırılar, sadece insanlara değil, great damage not only to the human race but also doğaya ve bazen evrensel kültür mirasına to nature and sometimes to the universal cultural da büyük zarar veriyor. Bazen de zaten akıl heritage. And sometimes they are deliberately almaz biçimde kasten yapılıyor. Açık havada executed in an incredible manner. Since the cultural, ve SİT alanlarında ya da müzelerde yer artistic and architectural masterworks in the open air, alan kültür, sanat ve mimarlık şaheserleri in archaeological sites and in museums can never be özgün özellikleriyle bir daha asla geri replaced with their original features; compensation is getirilemeyeceklerinden, verilen zararın impossible. telafisi mümkün değil. Bu vahim durum, This perilous fact increases the meaning and müzelerin anlam ve önemini daha da importance of the museums more and more. Sincere artırıyor. Yaklaşan yeni yılın, olumlunun ağır wishes for a New Year to be dominated by favourable bastığı bir dönem getirmesi dileğiyle... time frames...

Başaran Ulusoy

3 C

CMY

K C

CMY

K MÜZELER Museum

 Rasim Konyar BU KÜÇÜK TAŞLAR TARİHİN TANIĞI ZEUGMA MOZAİK MÜZESİ

zeugma mozaik müzesi dünyanın en büyük mozaik müzesi unvanıyla türkiye için bir gurur kaynağı. çingene kızı adlı ünlü mozaiğin de sergilendiği bu eşsiz mozaik müzesinde, roma imparatorluğu dönemi’ne ait dört çeşme ile 20 görkemli sütun da sergileniyor.

ZEUGMA MOSAIC MUSEUM THESE LITTLE STONES WITNESS TO HISTORY

Zeugma Mosaic Museum, the world’s largest mosaic museum is a source of pride for Turkey. Four fountains and 20 magnificent columns from the Roman Empire era are on display alongside the famous Gypsy Girl mosaic at this exclusive museum. 7 aziantep tarihi ve kültürüyle eşsiz bir kent. Ora- dan dönenler, kentin güzelliğini, tarihe ve kültüre verdiği değeri, mutfağını, insanını anlata anlata bitiremez. Ama şimdi Gaziantep’ten dönenle- rin anlata anlata bitiremediği başka bir şey var: Zeugma Mozaik Müzesi. Tüm dünyanın ilgisini çeken bu müze, 30 bin metrekarelik sergileme alanıyla dünyanın bir numaralı mozaik müzesi oldu. Ko- leksiyonunda 1450 metrekare mozaik, 140 metrekare duvar resmi, 4 Roma Dönemi çeşmesi, 20 sütun, dört kireç taşı heykel, bronz Mars heykeli, mezar stelleri ve lahitler bulunan Zeugma Mozaik Müzesi’ne çok yakında, şu an restorasyon aşamasında olan yaklaşık 1000 metrekare mozaik daha eklenecek. Zeugma Mozaik Müzesi’ni Gaziantep is a unique city with its history and culture. Visitors of the ortaya çıkaran çalışmalar bundan yıllar önce başlamıştı. 1931’de city are deeply impressed with Gaziantep’s beauty, history, culture başlayan yüzey araştırmalarından sonra 1971 yılından bu yana Ga- and cuisine. But now, the city’s fame has grown even more owing ziantep Müze Müdürlüğü ve Gaziantep Valiliği’nin desteğiyle süren to the Zeugma Mosaic Museum. This museum attracts the whole çalışmalar 2000 yılında tamamlandı. world’s attention as the number one mosaic museum of the world O yıl “ikiz villalar” olarak adlandırılan Poseidon ve Euphrates villa- with an exhibition area of 30 thousand square meters. Its collection ları ortaya çıkarıldı. Bu villalarda yapılan kazılarda yüzlerce metre- includes1450 square meters of mosaics, 140 square meters of mural kare taban mozaiği, duvar resmi, Mars heykeli ve pek çok küçük eser painting, 4 Roman fountains, 20 columns, four limestone sculptures, bulundu. Bulunan bu eserleri bir müzede topluca sergileme isteğin- a bronze statue of Mars, grave steles and sarcophagi. About 1000 den de Zeugma Mozaik Müzesi ortaya çıktı. Üç büyük birim şeklinde square meters of mosaics, currently under restoration, will be added kurulan müze kompleksinin, ana binasında çoğu Zeugma Antik to its collection in the near future. The process that gave birth to the Zeugma Mosaic Museum had Sol sayfa: Müzeden genel görüntü (en üstte), Duvar Resimli Oda MS 2-3. yy. started several years ago. Following the initial survey which began Zeugma Antik Kenti (altta). Sağ sayfa: Bereket Tanrısı Demeter (sol üstte), Akratos (ortada) ve Okeanos ve in 1931, the study launched in 1971 was completed in 2000 with the Tethys Mozaiği (altta). support of Gaziantep Museum and the Governorship of Gaziantep. Left page: General view of the museum (top); Room with the Murals, 2nd-3rd That is the year where the Poseidon and Euphrates houses called Century AD, Ancient City of Zeugma (below). Right page: Fertility Goddess Demeter (above left), Akratos (center) and Okeanos the “twin villas” were uncovered. The excavations conducted in these and Tethys Mosaic (below). two villas led to the discovery of hundreds of square meters of floor 8 mosaics, wall paintings, the statue of Mars and numerous small artefacts. The decision to gather all these finds in a suitable museum was at the origin of the creation of Zeugma Mosaic Museum. The main building of the museum complex structured in the form of three large units houses the mosaics that have been found at the Ancient City of Zeugma. A unique collection of Late Antiquity church mosaics originating from the vicinity of Gaziantep is on display at the second building. The third building is the section comprising the executive offices and conference rooms.

Reflections of the Greco-Roman sphere The mosaics in this museum present various interesting aspects. The most significant of these particularities is the following: The great majority of the mosaics of the Zeugma Mosaic Museum were originally floor pavements of venues used as the architectural

Kenti’nde bulunmuş olan mozaikler sergileniyor. Diğer iki binadan birinde, Gaziantep çevresinden gelmiş olan Geç Antik Dönem’e tarihlenen kilise mozaiklerinin sergilendiği eşsiz bir diğer koleksiyon bulunuyor. Üçüncü binada ise yönetim ofisleri ve konferans salonları var.

Greko-Romen dünyadan yansımalar Bu müzedeki mozaikleri ilginç kılan çeşitli özellikler var. Bu özel- likler arasında en önemlisi ise şu: Zeugma Mozaik Müzesi’nde yer alan Zeugma mozaiklerinin büyük bir çoğunluğu, Greko-Romen dünyasının en önemli sosyalleşme kültürü sayılan, “convivium”ların (yemek davetleri) mimari bağlamının bir parçası olarak mekanların tabanlarında yer alıyor. Bu mekanlar, Greko-Romen kültürün en önemli toplu eğlence biçimi olan yemek davetleri için kullanılan mekanlar ve müzede görülen mozaikler de bu davetlerde yemek sırasında veya sonrasında gerçekleştirilen, mim, pandomim ve tragedya oyunları ve bunların konularıyla ilgili sahneleri içeriyor. Yemeğe davet edilen sanatçılar, bu mozaikleri tam da yemek sıra- sında, insanlar sohbet ederken yapıyor. Yapılan arkeolojik çalışma- lar, bu davetlerde konukların yatarak yemek yediklerini gösteriyor. Davetliler uzanırken uşaklar da onlara yiyecekler taşıyor. Zeugma’da

9 Poseidon Evi’nde Perseus-Andromeda mozaiğinin bulunduğu yemek odalarındaki duvar resimleri, bu olgunun güzel bir örneği.

Entelijensiya zengini bir kent Zeugma Antik Kenti’nin entelektüeller ve sanatçılar yönünden de zengin bir kent olduğu söylenebilir. Bu kadar masraflı ve emek isteyen mozaiklere hem para hem de zaman ayıran insanların yaşadığı bu kent, MÖ 300’de Büyük İskender tarafından Selevkia Euphrates adıy- la kurulmuş. Romalı Komutan Pompeius MÖ 64’de kendine yaptığı yardımlar karşılığında kenti 1. Antiachos’a vermiş. Kommagene Krallığı’nın dört büyük şehrinden biri olan kent, MÖ 31’den itibaren tümüyle Roma İmparatorluğu’na bağlanmış ve köprü, geçit anlamına gelen Zeugma adını almış. Roma İmparatorluğu Dönemi’nde büyük bir zenginlik ve ihtişam yaşayan Zeugma, MS 256’da Sasani Kralı 1. Şapur tarafından ele geçirilerek yakılıp yıkılmış.

Neler sergileniyor? Zeugma Mozaik Müzesi’nin sergileme alanları ve tasarım ve sergileme yöntemi açısından teknolojinin son olanaklarından yararlanılarak hazırlanmış. Işıklandırma, mozaiklerin doğal renklerinin görülebilmesi için özel olarak ayarlanmış. Bahçesinden konferans salonuna, context of “conviviums”, i.e. the banquets vitrinlerden sergileme alanlarına, her ayrıntısıyla Zeugma Mozaik Müzesi, çağdaş müzeci- which constituted the most important ele- lik anlayışına yeni bir soluk getiriyor. Müzenin girişinde, Kommagene Kralı Antiochos’un ment of the socializing culture of the Greco- yönetim planını oluşturmak amacıyla yaptırdığı Herakles ve Helios betimli anlaşma stelleri Roman sphere. The mosaics decorating the var. İki kabartmanın ortasında ise, Herakles ile Antiochos’un tokalaşmasını gösteren stelin floors of the banquet rooms often depicted arkasında bulunan bir yazıt var. Yazıt; Türkçe ve İngilizce, bir cam üzerinde sergileniyor. scenes related to the themes of the mime, 2000 yılında yapılan kazılarda, Poseidon villasında bulunan Mars heykeli de müzede sergi- pantomime and tragedy performances which lenen en değerli eserlerden biri. Heykel, MS 256 yılındaki Sasani saldırısı sırasında Posei- took place during or following these dining don villası içinde gizlenmiş ve bugünlere gelmesi sağlanmış. Dyonisos’un düğün mozaiği events, constituting the major collective en- de yine müzede sergilenen değerli eserlerden. Her ne kadar bir kısmı eksik olsa da, bu tertainment form of Greco-Roman culture. It haliyle de ziyaretçilerden büyük ilgi görüyor. is interesting to note that the artists invited to dinner, were composing these mosaics Atölye yoğun ilgi görüyor precisely while the banquet was still under- Müzenin en ilgi çeken bölümlerinden biri de Atölye alanı. Burada restorasyon çalışmaları- way and guests were having conversations. na devam eden sanat tarihçileri, restoratörler ve arkeologlar var. Alan camla kaplı olduğu Archaeological studies showed that guests ate dinner in lying posture. While invitees were lying on benches, servants used to carry food to them. The murals at the dining area of the Zeugma Poseidon house, featuring the Perseus-Andromeda mosaic, are a typical artwork reflecting these dining habits.

A city rich in terms of intelligentsia Zeugma was an affluent city also rich in terms of intellectuals and artists. This city, whose population was able to allot time and money to such costly and laborious art productions such as mosaics, was founded 300 BC by Alexander the Great under the initial name of Selevkia Euphrates. In 64 BC, the Roman General Pompeius offered the city to King Antiochos I, as a reward for the assistance he has provided to him. From 31 BC onwards, the city, which was one of the four largest cities of the Commagene Kingdom, came entirely under Roman rule and was given the name of Zeugma, meaning passage, bridge. Zeugma, which experienced a period of great wealth and splendour during the Roman Empire era was conquered and destroyed in 256 AD, by the Sassanid King Shapur Ist.

What’s on display? Zeugma Mosaic Museum is equipped with the latest technology in terms of exhibition space design and display methods. Lighting is specially tuned to highlight the natural colour of the mosaics. From its garden to its

Müzeden görüntüler ve Mars Heykeli (solda). Views from the museum and the Statue of Mars (left). 10 ZEUGMA MÜZESİ’nin MONA LISA’sı

Zeugma Müzesi’nin en ünlü eseri şüp- hesiz Çingene Kızı adı verilen mozaik. Tıpkı Paris’teki Louvre Müzesi’nde sergilenen Leonardo Da Vinci’nin eş- siz eseri Mona Lisa gibi, Çingene Kızı da Zeugma Mozaik Müzesi’nin tüm ziyaretçilerinin görmek için merak ve sabırla beklediği bir eser. Zeugma Antik Kenti’ndeki bir villada, yemek odasının 300 m2’lik taban kısmında yer almış olan mozaiğin birçok yeri maalesef tahrip edilmiş durumda. Ama müze yetkilileri bu sorunu da aşmayı bilmiş. Teknolojinin tüm nimetlerinden yararlanıp, eksik parçaları ışık yardımıyla tamamlamış. Çingene Kızı da tıpkı Mona Lisa gibi gizemini koruyan bir sanat eseri. Kazı çalışmaları sırasında deprem nedeniyle üzerine düşmüş sütunlar olduğu görülen ve sütunlardan biri kaldırıldığında gözler önüne serilen bu ZEUGMA MUSEUM’S MONA LISA mozaiğin üzerine su döküldüğünde, altından dünya güzeli bir kız çıkmış. Daha doğrusu arkeologlar onun The most famous piece in the museum is undoubtedly the mosaic referred to as the Gypsy Girl. This saçındaki eşarpa ve küpelerine bakıp mosaic is a unique point of attraction for the visitors of Zeugma Mosaic Museum, lining up patiently böyle karar vermiş. Ama aslında in front of the work of art that they are eager to admire, such as in the case of Leonardo da Vinci’s Çingene Kızı’nın kadın mı erkek mi incomparable Mona Lisa exhibited at the Louvre Museum in Paris. The mosaic which was discovered olduğu, hangi hikayenin içinde yer on the 300m2 large floor of a dining room in a villa at the ancient city of Zeugma was found unfortu- aldığı bilinmiyor. Hatta bakışları nately with many parts of it missing. But museum officials also knew how to overcome this problem. gülümseyip gülümsemediğini anla- Taking advantage of the benefits of technology, they completed the missing parts through certain light maya da yetmiyor. Gene de Çingene techniques. Gypsy Girl is a work of art which continues to conceal its mystery like Mona Lisa. When the Kızı’nın bu gizemli havası onu Zeug- columns fallen through earthquakes over the mosaic were lifted during the excavation work and water ma Mozaik Müzesi’nin Mona Lisa’sı was poured to clean it, appeared the admirably beautiful face of that girl. Archaeologists concluded from yapıyor. the headscarf over the hair and the earrings that it must have been a female portrait. However, it is not Loş bir koridordan geçip, sessiz salon- known with certitude whether “Gypsy Girl” is a woman or a man and in which story she or he is placed. da tek başına sergilenen bu görkemli Moreover it cannot be established through the gaze in her eyes whether she is smiling or not. Nevertheless, mozaik görüldüğünde, onun neden her enigmatic air makes of the Gypsy Girl the Mona Lisa of the Zeugma Mosaic Museum. Reached after ileride tıpkı Mona Lisa gibi müze passing through a dimly lit hallway, the view of this magnificent mosaic exhibited alone in a quiet room önünde kuyruklar oluşturacak güçte unravels the clue of the comparison with Mona Lisa and the reason why it has the power to have admi- bir eser olacağı da hissediliyor. rers lined up in front of her.

için restorasyon çalışmalarını canlı conference hall, exhibition areas and showcases, every detail at canlı izlemek de mümkün. Ayrıca bu the Zeugma Mosaic Museum brings a new breath to the con- mekanda çocuklar için atölyeler de temporary museum concept. düzenleniyor. Çocukların tarihe, arke- At the entrance of the museum are placed the steles featuring olojiye, bilime ve sanata ilgi duyma- Heracles and Helios reliefs and inscribed with the agreement sı, müzeyi gezerken neyin ne olduğu- texts establishing the administrative plan of Commagene King nu daha kolay kavraması için burada, Antiochos. In the middle between the two reliefs, there is an kendi alanında uzman kişiler çocukla- epigraph to be found on the back side of the stele showing An- ra mozaikleri anlatıyor. Onlarla tarih, tiochos shaking hands with Heracles. sanat ve arkeoloji sohbetleri yapıyor. The inscription is being displayed on a sheet of glass in Turk- Zeugma Mozaik Müzesi, kapladığı ish and English languages as well. The bronze statue of Mars, alan, koleksiyon çeşitliliği ve sergi- discovered during the excavations carried out in 2000 at the leme çözümleri açısından alanında Poseidon villa is one of the most valuable artefacts exhibited in bir lider ve bu yönüyle ülkemiz için the museum. The sculpture had been hidden inside the Posei- bir gurur kaynağı. Her gün açık olan don villa during the Sassanid attack of 256 AD, and could thus müzeye kent merkezinden otobüsle survive to the present-day. The Dionysos wedding mosaic is also ulaşmak mümkün. another valuable piece exhibited in the museum. Although a 11 part of it is missing, the mosaic enjoys great interest from the visitors in its existing form.

The Workshop attracts great interest One of the most interesting sections of the museum is the workshop area. Here art historians, restorers and archaeologists perform restoration work. The space is covered by glass, thus visitors enjoy the opportunity to watch live the restoration work unfolding. The area also hosts workshops organized for children. In this framework, experts ex- plain the meaning of the mosaics to the children in order to help them better understand history and archaeology, and arouse their interest for science and arts, through conversations on history and archaeology. Zeugma Mosaic Museum is a world leader in its field, in terms of the area it covers, the variety of its unique collection and the state of the art display techniques. It is a source of pride for our country in this respect. Open every day of the week, the museum can be reached by bus from the city center.

Sol sayfa: Müzeden görüntüler ve müze girişi (sol altta). Sağ sayfa: Dionysos - Telete Skyrtos Mozaiği (sol üstte), Dionysos ve Ariadne’nin Düğünü Mozaiği (sağ üstte) ve Akhilleus’un Troya Savaşı’na götürülüşü Mozaiği (altta). Left page: Views from the museum and the museum entrance (below left). Right page: Dionysos - Telete and Skyrtos Mosaic (above left); the Wedding of Dionysos and Ariadne Mosaic (above right); and the mosaic showing Achilles being led to the Trojan War (below).

12 13 1645 yılına tarihlenen bir Stonehenge resmi, Atlas van Loon (1Kweniston / Wikipedia.org) ile kalıntıların bugünü. A photograph of Stonehenge dated 1645, Atlas van Loon (1Kweniston / Wikipedia.org) and the ruins today.

14 STONEHENGE bir pagan tapınağı mı? gözlemevi mi? kent kalıntısı mı?.. bir saray mı, mezar mı, evrenin merkezi mi?.. ufo terminali mi, dev bir güneş saati mi, bir hac yeri mi?.. göbekli tepe’den 7 bin yıl daha genç, birleşik krallık’ın medar-ı iftiharı bu gizemli taşlar sırrını hala koruyor...

STONEHENGE Is it a pagan temple? An observatory? City remains?... Is it a palace, a grave or centre of the universe?... Maybe an UFO terminal, gigantic sundial or a place for pilgrimage?... 7,000 years younger than Göbekli Tepe (Potbelly Hill), these mysterious stones, the mark of honour of the United Kingdom, are still keeping their secret...

15 Victor Maschek / Shutterstock.com

rkeologlar, astronomlar, arkeo-astronomlar, jeologlar, mimarlar, tarihçiler, sanat tarihçileri, matematikçiler, astrologlar… Yüzyıllardır hep aynı soruyu sormuşlar: Kim yaptı? Nasıl yaptı? Nasıl taşındı? Londra’nın 130 km batısında, Wiltshere kentinde, “Stonehenge, Avebury ve Bağlı Alanlar” sit alanında, Salisbury düz- lüğünde yer alan Stonehenge, İngiltere’nin en tanınmış tarih-öncesi anıtı. MÖ 3000 ila 2000 yılları arasında yapılan, bir çember etrafında dizili taşlardan oluşan ve bir Dünya Mirası olan Stonehenge, yüzyıllar- ca insanları meşgul etmiş, sırrı günümüzde de tam çözülememiş.

Geçmişi, kabaca 3 döneme ayrılıyor: 1. Dönem’de bir ahşap çember Victor Maschek / Shutterstock.com ve Aubrey Çukurları adı verilen 56 çukur var. 2. Dönem, MÖ 2000´lere ait. 82 daha küçük boyutlu mavitaşla yapılan Stonehenge’in batısı yarım kalmış. 3. Dönem MÖ 1750´lere ait. Mavitaşların yerine Sarsen denen taşlar yerleştirilmiş, mavi taşlar ise sarsenlerin ortasına dairevi biçimde dikilmiş. Sarsenlerin her biri yaklaşık 50 ton. Bölge her yıl 1 milyondan fazla ziyaretçiyi cezbediyor... Stonehenge Resmi Site: english-heritage.org.uk/visit/places/stonehenge

Stonehenge’in sırrı ve kısa tarihçe 12. yy’da Galli rahip Geoffrey, Stonehenge’in Kral Arthur’un büyücü- sü Merlin’in işi olduğunu ileri sürmüş. Geoffrey’in “Britanya Kral- Victor Maschek / Shutterstock.com ları Tarihi”ne göre, Kral Arthur’un amcası Ambrosius, Anglo-Saxon istilacılara karşı kazandıkları büyük zaferin anısını ölümsüzleştirecek bir anıt dikmek istemiş. Büyücü Merlin de İrlanda’da Killarus adlı bir yerden bu taş çemberleri deniz yoluyla Britanya’ya getirmeyi ve hazır bir anıta dönüştürmeyi planlamış! 17. yy’da Kral I. James, saray mimarı Inigo Jones’u anıtı araştırmakla görevlendirmiş. Jones böyle mükemmel bir yapının sadece Romalıla- rın eseri olabileceği ve bunun bilinmeyen bir Roma tanrısına adanan bir tapınak olduğu sonucuna varmış. 17. yy ve devamında, Stonehenge’in, Britanyalı ve Galli Kelt ra- hipleri olan Drüidler tarafından yapılmış olduğu, hatta, Keltlerin gvictoria / Shutterstock.com Stonehenge’i kurban yeri olarak kullandıkları da ileri sürülmüş. Oysa The archaeologists, astronomers, archaeo-astronomers, geologists, günümüzde, Stonehenge’in Drüidlerden bin yıl önceye ait olduğu architects, historians, art historians, mathematicians, astrologists... artık biliniyor. They have been asking the same question for centuries: Who did it? 20. yy’a girildiğinde Stonehenge hâlâ sırrını koruyormuş. Gerek 17. How was it done? How were they transported? Stonehenge that takes yüzyıl arkeologları, gerekse 20. yüzyılın başındakiler, Stonehenge’in place 130 km on the west of London, in the city of Wiltshire, in the mimarisinin Roma ve Mısır mimarisine uygun olduğunu düşünmek- archaeological site of “Stonehenge, Avebury and related areas”, on teydiler, kanıtları da bölgede ele geçirilen buluntulardı. the Salisbury plains, is the most renowned prehistoric monument of 1953’te arkeolog Richard Atkinson, alan araştırmasını sürdürür- England. Stonehenge, a World heritage, was built between the years ken taşların yanısıra baltalar ve bir hançer bulduğunda, bunlara 3000 and 2000 BC and is composed of stones lined up around a circle en çok benzeyen parçaların, Yunanistan’da Miken kalesindeki kral and kept people busy for centuries; the mystery is not yet completely mezarlarından çıkarıldığını ileri sürerek, Stonehenge’in daha uygar unravelled even today. Akdeniz’den gelip, Britanya’yı ziyaret eden bir mimar tarafından Its past is roughly divided into three periods: in the first period there tasarlandığını öne süren bir teori geliştirmiş. Buna bağlı olarak da are a wooden ring and 56 pits called Aubrey Holes. The second period Stonehenge’in yaklaşık yapım tarihinin MÖ 1500’ler olacağını ileri is related to 2000s BC, the west of Stonehenge that was made by 16 A303 TÜNEL PROJESİ

UNESCO’nun geçtiğimiz Ağustos ayındaki duyurusunda da yer aldığı gibi, bir Dünya Mirası olan “Stonehenge, Avebury ve Bağlı Alanlar”, sınırları içinde yer alacak “A303” tünel projesinin tehdidi altında. Bu tünelin, arkeolojik kalıntılara, toprak dokusuna, alanın hidrojeolojik ve ekolojik yapısına olumsuz etkileri olacağı yolunda duyarlı vatandaşlar ve sivil kuruluşlardan uzun zamandır uyarı mesajları almakta ol- duğunu belirten UNESCO, bütün birimlerini harekete geçirdiğini, projenin Uluslararası Dünya Mirası Sözleşmesi’ne aykırılık taşı- mamasına çalışıldığını söylüyor. whc.unesco. org/en/news/1331/. National Trust ve English Heritage gibi adanın kültür mirasını korumakla görevli kuruluşların bazı yöneticileri ise “bölgeye daha çok turist getireceği düşüncesiyle, kampanyalar yaparak, tüneli desteklemekle” suçlanıyor. Güncel gelişmeler için bkz: BBC sürmüş. Fakat Miken teorisi benimsendiği için hızla çökmüş. Eylül 2015 haberi: http://goo.gl/uH1W4n. Taşların Salisbury’te nasıl taşındığı sorunu ise buzullarla taşınıp yığıldığı, sallarla İrlanda Denizi’nden getirildiği gibi bir dizi başka teorinin ortaya çıkmasına neden olmuş. 1960’larda yeni bir “radyokarbon tarihleme” yöntemi bulunmuş, arkeologlar, Stonehenge’in önceden düşünüldüğünden ve Miken uygarlığından çok daha eski olduğunu gösteren sağlam kanıtlarla karşılaşmışlar. 2014’de 12 kilometrekarelik alanda yerin 3 m derinliğine kadar yapılan yüksek çözünürlüklü taramalar sonucu, Stonehenge’in etrafında 17 tapınak, 6 bin yıllık nesneler, 17 adet ahşap ya da taş yapı ve sayısız gömme amaçlı höyük tespit edilmişti (Deutsche Welle - Türkçe).

Bir “Yeni Taş Devri Bilgisayarı” mı? 1000 Words / Shutterstock.com İlk bilgisayarların ortaya çıktığı 1960’lı yılların başında, Boston Üniversitesi’nin fizik ve ast- A303 TUNNEL PROJECT ronomi profesörü Gerald Hawkins, Salisbury

As taken place in UNESCO’s announcement of last August, a World Heritage: “Stone- henge, Avebury and Related Areas” are under the thread of “A 303” tunnel project which is planned to be constructed within the boundaries of the ruins. Sensitive citizens and non-governmental Ptyx / wikipedia.org organisations have been warning UNESCO that the tunnel will have negative effect on the archaeological remains, the texture of the soil, hydro geological and ecologic pattern of the area; and UNESCO declared that all the related units have been activated and spent all efforts to keep the project in conformity with the International World Heritage Agreement. whc.unesco.org/en/news/1331/. Some establishments of the island such as National Trust and English Heritage that are responsible for the preservation of cultural heritage are accused of supporting the tunnel with campaigns in favour of the project and stating that “more tourists are likely to come to the region”. Pecold / wikipedia.org For current developments please refer to: Stonehenge hergün yüzlerce ziyaritçinin akınına uğruyor (sol sayfa), Stonehenge’den görüntüler, Heelstone (sağ üstte) ve Silbury tepesi (sağ altta). news of BBC September 2015: http://goo.gl/ Stonehenge is visited by hundreds of people every day (left page), scenes from Stonehenge, uH1W4n. Heelstone (right above) and Silbury hill (right below). 17 KEŞKE SİZ DE BURADA OLSAYDINIZ!..

Arkeolog, yayıncı ve yazar Juli- an Richards’a sorulursa kendisi “Stonehengiana” hastalığına Ranger Steve / Wikipedia.org yakalanmış! Adını kendi koy- duğu bu alışkanlık; onun son 15 yıldır Stonehenge ile ilintili ne bulursa toplamasına, birik- Nicku / Shutterstock.com tirmesine yol açmış. Sonunda “The English Heritage”, onun koleksiyonuyla bir sergi düzen- lemiş, Wiltshire ve Salisbury müzelerindeki koleksiyonlarla da sergiyi takviye etmiş. Serginin başlığını “Keşke Siz de Burada Olsaydınız” koymuşlar. Neler yok ki? Kartpostallar, Dsmdgold / Wikipedia.org biletler, rehber kitaplar, özel olarak üretilmiş anı eşyası, oyuncaklar, Wedgewood ya- pımı biblolar, ikonik plaklar… Ayrıca Stonehenge’in kullanıl- dığı reklamlardan örnekler... Merak edenler için: http://goo. gl/Hq1xdX.

WISH YOU TOO WERE HERE!... Osarius / Wikipedia.org Moonraker / Wikipedia.org düzlüğünde, gün doğumlarını rather smaller dimensioned 82 blue stones was left unfinished. According to Julian Richards, filme almaya başlamış. Asis- The third period is related with 1750s BC. Instead of blue stones an archaeologist, publisher tanları da astronomik verileri they placed stones called Sarsens and the blue stones were erected and author he is caught by ve Stonehenge’deki her taşın ve amidst Sarsens in a circular form. Each Sarsen is approximately 50 the disease, “Stonehengiana”! çukurun koordinatlarını kartlara tons. In return of this disease, he delerek işliyor, bunlar bir IBM The region attracts more than 1 million visitors every year... named himself; he collected bilgisayara yükleniyormuş. Haw- Stonehenge Official Site: english-heritage.org.uk/visit/places/stone- and kept everything related kins, anıttaki 165 temel noktanın henge with Stonehenge that he came dizilişiyle, güneş ve ayın doğduğu across during the last 15 years. ve battığı konumların sağlam bir The mystery of Stonehenge and a short history In the end “The English Herit- ilişki içinde olduğunu bulmuş. In 12th century a Welsh priest Geoffrey, alleged that Stonehenge was age” organised an exhibition Hatta Stonehenge’deki çukurların a work of Merlin, the wizard of King Arthur. According to the “History with his collection. The exhibi- oluşturduğu “Aubrey Delikleri” of the British Kings” written by Geoffrey, King Arthur wanted to erect tion was supported with the adı verilen çemberin, ay tutulma- a monument to immortalise the memory of the great victory his uncle collections of Wiltshire and larını tahmin etmek için kullanıl- Ambrosius won against the Anglo-Saxon invaders. The wizard Merlin Salisbury Museums. dığını ileri sürmüş. planned to carry these stone hoops from a place named Killarus in They named the exhibition Sonunda, Stonehenge’in ay ve Ireland to Britain by sea and turn them into a readily made monu- as: “Wish you too were here”. güneş tutulmalarının tahmininde ment! You can find almost anything kullanılan, bir Neolitik bilgisayar there: postcards, tickets, guide ve astronomi gözlemevi olduğu books, especially produced kanısına varılmış. Daha sonra memory items, toys, Wedge- Hawkins ile John B. White’ın wood made trinkets, iconic Alman Meyers Lexicon kitapları koleksiyonunda 1908 tarihinde yayınlanan “Sırrı Çözülen Stonehenge” bir Stonehenge resmi (sol üstte), aynı koleksiyondan 1897 resmi (sol altta), records... And also sample from başlıklı kitabı yayımladığında, bu Stonehenge taşlarından birinin üstünde yer alan yazılar (sağ üstte). Bilinen en eski advertisements that involved tez bütün dünyada yankılanmış. Stonehenge belgesi British Kütüphanesi’nde yer alıyor (sağ ortada). 1877 tarihli bir fotoğraf (sol altta) ve 1885 tarihinde Stonehenge (sağ altta). Stonehenge... For those who Hawkins ilk kuşak arkeo-astro- A photograph of Stonehenge that was printed in the German Meyers Lexicon books are interested: http://goo.gl/ nomi bilgini ilân edilirken, klâsik collection in 1908 (left above), a photograph of 1897 from the same collection (left Hq1xdX. below), inscriptions on the surface of a Stonehenge stone (right above). arkeoloji çevreleri ise bu iddiaya The oldest Stonehenge document known is kept in the British Library (mid right). kuşkuyla yaklaşmışlar. A photograph dated 1877 (left below) and Stonehenge in 1885 (right below). 18 1000 Words / Shutterstock.com 1000 Words / Shutterstock.com 1000 Words / Shutterstock.com 1000 Words / Shutterstock.com Hawkins (1928-2003), zaman içinde gözden düşen tezinden geri dönmediği gibi Peru, Mı- sır tapınakları dahil ölene kadar incelemeleri- ni sürdürmüş. Sonuçta tartışma götürmeyen tek konu; Salisbury Ovası halkının gökyüzünü incelediği ve kendi buluşlarını kaydettiği bir çeşit sisteme sahip olduğu...

Çeşitli ve ilginç etkinlikler Salisbury’e kadar Stonehenge’i görmeye gidenleri taşların dışında da ilginç şeyler bek- liyor. İşte bazıları: Yüzyılın Müzayedesi: Bu etkinlikte, bir tiyatro oyunu ile yüz yıl önce 1915’de açık artırmaya konulan Stonehenge’in öyküsü canlandırılı- yor. Ateş ve Yaşam: İki uzman, Taşdevri’nde ateşin nasıl yakıldığından, yiyeceklerin nasıl hazır- landığına kadar bir günlük yaşam kesidini canlandırmalarla izleyicilere sunuyor. Tarih Öncesi Teknoloji: Antik Çağ teknolojisi

uzmanlarıyla birlikte yapılan atölye çalışması. 1000 Words / Shutterstock.com

Katılımcılar evlerine kendi yaptıkları ilkel ok- th lar, silahlar ve diğer araç gereç ile dönebiliyor. In 17 century King James I assigned Inigo Jones, the architect of the palace, to make a survey Neolitik El Sanatları, Dokuma Tanıtımı ve on the monument. Jones came to a conclusion that such a perfect structure could only be an artefact of the Romans and it was a temple dedicated to an unknown Roman God. Atölyeleri: İki uzman, katılımcılara bir dizi th doğal malzeme ile iplik, yün, kumaş, ağ yapı- In 17 century and onwards it was alleged that Stonehenge was constructed by Druids, British mını ve dericiliği anlatıyor, bunların Neolitik and Welsh Celtic monks, and even more Stonehenge was used as an altar by Celtics. Whereas Dönem’de nasıl kullanıldığını gösteriyor. Ka- we now know that Stonehenge belongs to thousand years before the Druids. As of the beginning of 20th century Stonehenge has still kept its secret. Both the archaeologists of 17th tılanlar dilerlerse bunları kendileri de yapabi- th liyor. Benzer bir format, toprak çömlek yapımı century and those of 20 century thought that the architecture of Stonehenge was in conform- konusunda da uygulanıyor. ity with the Roman and Egyptian architecture; their proofs were the findings in the region. Öte yandan, yaz gündönümü, kış gündönümü In 1953, archaeologist Richard Atkinson, during his area research found some axes and a (günümüzde Cadılar Bayramı olarak bilinen dagger besides stones; he claimed that very similar pieces were excavated from king graves in “Samhain”) kutlamaları gibi Stonehenge’de Mykines Castle in Greece and developed a theory that Stonehenge was designed by an archi- yaşanan paganist Kelt gelenekleri, günümüz- tect who came to visit Britain from the more civilised Mediterranean. Accordingly he claimed de de canlandırılıyor ve çok ilgi görüyor. that Stonehenge was constructed approximately at 1500s BC. But the Mykines theory quickly Ziyaretçiler şayet yıldız geçişlerinde ya da collapsed at the same speed it was appropriated. dolunay zamanı gitmişler ise akşam saatle- The problem of transportation of the stones to Salisbury led to some new theories emerges: rini bekleyip sosyal ağlarda çok sayıda ilginç they were carried on icecaps; they were carried on rafts from the Irish Sea and other similar görüntüler paylaşıyor. Örneğin Twitter’da theories. #Stonehenge etiketi ile bir arama yapıldığın- In 1960s a new method was found: the “radiocarbon dating”: archaeologists found strong da hemen her gün yepyeni ve ilginç içerikler 2014 yılında Stonehenge’de ekinoks (gece-gündüz eşitliği) kutlamaları. görmek mümkün... Equinox (equality of day and night) celebrations in Stonehenge in 2014. 19 Ashley Columbus / Wikipedia.com proofs that Stonehenge was dated far before the Mykines Civilisation and also so much older than it was thought. As a result of high resolution scanning realised in 2014 on an area of 12 kilometres square and at an average of 3 metres deep 17 temples, objects that are 6 thousand years old, 17 wooden or stone constructions and uncountable number of tumulus for burial purposes were designated around Stonehenge (Deutsche Welle - Turkish).

Is it a “New Stone Age Computer”? At the beginning of 1960s, when first computers came into life, Mr. Gerald Hawkins, professor of physics and astronomy from Boston University, started to record the day breaks at the plain of Salisbury. His assistants processed the astronomic data and the coordinates of each stone and pit in Stonehenge by punching them on cards and loading on an IBM computer. Hawkins, with the line up of 165 foundation points of the monument, found out that they were in a strong rela- MartineDF / Shutterstock.com tion with the positions of rise and set of the sun and the moon. He furthermore claimed that the ring of “Aubrey Holes” constituted by the pits of Stonehenge was used to estimate the eclipse of the moon. In the end, a conclusion was reached that Stonehenge was a Neolithic computer and astronomical observatory used to estimate eclipse of the moon and the sun. Then, when the book, “The Stonehenge secret is revealed” by Hawkins and John B. White published this thesis echoed all around the world. Hawkins was declared as the first generation archaeo astrology scholar but the classical archaeology circles approached this claim with caution. Loosing popularity by time, Hawkins (1928-2003), did not step back from his thesis and kept on with his researches in Peru and Egypt temples until he passed away. In the end, the only issue that cannot be discussed; is that the Salisbury Plain has a kind of a system where the people explore the sky and record their own discoveries...

Various and interesting activities Interesting things are awaiting the visitors who go to Salisbury to see the Stonehenge. Some of them are as follows: The Auction of the Century: In this activity the story of Stonehenge that was put onto auction a century ago, in 1915 is played on stage. Fire and Life: Two specialists, present to the audience a cross section of a daily life; from how the fire was lit in the Stone Age to how food was prepared. Pre Historic Technology: The workshop realised with the participation of Antique Age Tech- 2013’de bölgede açılan ziyaretçi merkezi (üst sağ ve nology specialists. The participants can go back to their homes with primitive arrows, weap- solda), bölgenin bilgisayarla çizilmiş krokisi (altta). Visitors’ Centre that was opened at the region in 2013 ons and other material they have produced during the workshop. (above right and left), plan of the region drawn by Neolithic Handicrafts, Presentation on Textile and Ateliers: Two specialists tell the partici- computer (below). pants how to make threads, wool, textile, nets with a series of natural material; production of leatherwear and show them the use of these in the Neolithic Period. The participants are allowed to try any of these themselves. A similar format is applicable for earthenware pottery. On the other hand some celebrations of pagan Celtic tradition of Stonehenge like summer solstice and winter solstice (“Samhain” known today as Halloween) are revived and draw excessive interest. If the visitors happen to go there at falling star or full moon times they wait there until the evening so as to share interesting scenes through social nets. For example if you search in Twitter with the label #Stonehenge you are likely to see brand new and interesting contents

Jlert~commons / Wikipedia.org almost every day... 20 21 ANADOLU MEDENİYETLERİ MÜZESİ - II

Geçen sayımızda MUSEUM OF ANATOLIAN Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nin CIVILISATIONS - II

Taş Eserler Salonu’nda sergilenen In our previous issue we gave coverage to eserlere yer vermiştik. the edifices that were exhibited in the Stone Edifices Hall of the Museum of Anatolian Bu sayımızda, Paleolitik, Neolitik, Civilisations. In this issue we are carrying Palaeolithic, Neolithic, Chalcolithic, Old Kalkolitik, Eski Tunç dönemleri, Asur Bronze periods, Assyrian Trade Colonies, Old Ticaret Kolonileri, Eski Hitit, Hitit Hittite, Hittite Empire, Phrygians, Urartu and Lydians to our pages... İmparatorluğu, Frigler, Urartular ve Lidyalıları sayfalarımıza taşıyoruz…

MÜZELER Kadın Heykelciği, MÖ 3. binin sonu (üstte), Museums Çatalhöyük Duvar Resimleri MÖ 6. bin (sağda ve sağ sayfada). Müzeden bir görünüm (sağ üstte). Woman Figurine, end of 3000 BC (above), Çatalhöyük Wall Paintings 6000 BC (right and right page). A scene from the museum (right above). 22 st kat restorasyonu tamamlanarak bütünüyle yeniden ziyarete açılan Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara’nın yeniden ilgi odağı oldu. Giriş katındaki Taş Eserler Salonu’nu çevreleyen bölümler muhteşem bir tarih yolculuğuna çıkartıyor ziyaretçileri. Müzenin bu bölümü kronolojik bir dü- zen içinde şöyle sıralanıyor:

Paleolitik Çağ Günümüzden 2 milyon yıl önce başlayıp 10 bin yıl önce son bulan Paleoli- tik Çağ (Yontma veya Eski Taş Çağı) insanları avcı ve toplayıcı topluluklar. Alt Paleolitik Çağ’da basit taş aletler, Orta Paleolitik’de düzenli yontulmuş ve kazıyıcı haline sokulmuş aletler yapılıyor ve büyük hayvan avında ustalaşılıyor. Homo sapienslerin sahneye çıktığı Üst Paleolitik’de ön kazıyıcılar, taş delgiler, taş kalemler, yaprak biçimli uçlar, kemik ve boynuzdan yapılmış aletlerle taş işçiliği en üst düzeyde. Mağara duvarları ve çeşitli objeler üzerine boyalı resim, gravürler, alçak kabartmalar, heykelcikler yontulmaya başlanıyor, balık ve diğer hayvan kemikleri, diş ve kabuklardan yapılmış ilk süs eşyaları görülüyor.

Neolitik Çağ, Çatalhöyük, Hacılar Besin üretimi yanında ilk yerleşik toplumlarla başlayan Neolitik Çağ’da bereket kültü, pişmiş toprak ve taştan doğuran ya da yaşlı kadın formundaki Ana Tanrıça. Çatalhöyük’te dikdörtgen planlı evlerin avlular etrafında sıralandığı bir düzen, oda içlerinde seki, ocak ve fırınlar, du- Museum of Anatolian Civilisations has again varlarda boğa başları ve resimler görülüyor. Kahverengi, siyah ve kırmızı çanak çömlek, basit been a focus of interest after been com- geometrik motiflerle bezeli. Deniz kabuklarından kolyeler, obsidyen aynalar kullanan, kumaş- pletely opened for visits as the upper floor tan ve deriden giysiler giyen Çatalhöyük insanları ölülerini evlerin tabanları altına gömüp, ölü restoration completed. The sections that sur- hediyesi de bırakırmış. Hacılar bulguları ise MÖ 5700 - 5600’lere ait. round the Stone Artefacts Hall on the ground floor take visitors to a magnificent voyage in Kalkolitik Çağ history. This section of the museum is lined Taş aletler yanında bakırın da kullanılmaya başlamasından dolayı Kalkolitik Çağ olarak ad- up in a chronological order as follows: landırılan bu dönemde en gelişmiş kültür, el yapımı, boyalı çanak çömlekleriyle Hacılar’da görülüyor. Pişmiş toprak tanrıça heykelciklerinin çoğu oturur durumda ve daha şematik. Müze- Palaeolithic Age de Doğu Anadolu’nun Orta Kalkolitik Çağı, Tilkitepe bulgularıyla temsil ediliyor. Geç Kalkolitik The people of the Palaeolithic Age, that Çağ’ın Batı Anadolu’daki önemli yerleşimlerinden biri de Beycesultan. Bir çömlek içinde bu- started 2 million years ago and ended 10 lunan gümüş yüzük, bakır aletler, hançer parçası ve üç iğne maden işçiliği açısından önemli. thousand years ago, were hunter-gatherer Diğer buluntular ise ölülerin yerleşim yeri içine veya dışına toprak, küp ya da taş sanduka communities. In the Lower Palaeolithic Age biçimli mezarlara gömülüp, yanlarına ölü hediyesi olarak çanak, çömlek, süs eşyası ve silahlar simple stone tools, in Middle Palaeolithic bırakılan Alişar ve Alacahöyük’ten. Age properly hewn stone tools that turned into scrapers were made and hunters gained Eski Tunç Çağı skills in hunting big animals. In the Upper Bakıra kalay katıp tunç elde etmeyi başaran Anadolu insanları, Eski Tunç Çağı’na MÖ 4. bin Palaeolithic, where Homo sapiens take stage, sonlarında girmiş. Altın, gümüş ve elektrumdan da türlü nesneler üretmişler. Etrafı surlar- the stonemasonry was at the highest level la çevrili şehirlerde sıkışık düzende taş temelli, kerpiç duvarlı evlerde yaşamışlar, tarım ve with end scrapers, stone borrers, slate-pen- hayvancılık yapıp, ticaret ve maden işçiliğini de geliştirmişler. Müzede bolca bulunan süslü cils, leaf shaped ends and tools made from ağırşaklar, tezgah ağırlıkları ve kirmenler Anadolu’da eğirme ve dokumacılığın ilerlediğini gös- bone and horns. teriyor. Alacahöyük, Horoztepe, Eskiyapar, Kültepe, Mahmatlar, Kayapınar, Polatlı gibi değişik Then, the walls of the caves and other objects yörelerden çıkarılan maden döküm kaplar, tunçtan mızrak uçları, altın, gümüş, elektron ve were decorated with painted figures, reliefs, tunç ölü hediyesi eşyaları erişilen ileri düzeye tanıklık ediyor. bas-reliefs and figurines were started to be

23 ANA TANRIÇA FİGÜRİNLERİ ve İDOLLER

Heykelin, yüksekliği genellikle 3-5 cm’e kadar inebilen küçük boyutlu for- mu figürin, en çok Ana Tanrıça formunda yapılmış. Ana Tanrıça sevecen, güven verici, güler yüzlü olarak betimlenir, çoğunlukla kadının doğura- rak insan yaratmasına ve bereketine dikkat çekecek biçimde gösterilir- di. Çatalhöyük’te bulunan, iki yanında leoparlarla oturan ve o sırada doğuran kadın figürü, ana tanrıça taş figürinlerinin en ünlüsü. Leoparlar, tanrıçanın doğanın vahşi güçlerini de denetim altında tuttuğunu, yuvarlaklarla yapılmış bedeni, onun besleyici, koruyucu yönünü gösteriyor... İdoller Neolitik ve Kalkolitik çağlarda çoğunlukla bağdaş kuran, oturan, doğuran Ana Tanrıça görüntüleri İlk Tunç Çağı’nda ayrıntıların- dan soyutlanmış ve iki boyuta indirgenmiş “idol” formunda karşı- mıza çıkıyor. İdoller, adak eşyası olarak kullanıldığı gibi figürlerin ince ve uzun boyunlarından bağlanarak, amulet (kolye ucu) gibi boyuna da asılırmış. Su mermerinden yapılmış, yuvarlak gövdeli, çapları 5 - 30 cm. arasında değişen, bir - dört boyunlu başları olan Kültepe idolleri bunların en karakteristik olanları.

MOTHER GODDESS FIGURINES and IDOLS

The small size of a sculpture with its height minimised usually down to 3-5 cm is called a figurine, mostly shaped in the form of the Mother Goddess. The Mother Goddess was usually described as benignant, reassuring and good-humoured; and was reflected in a shape that drew attention to her fertility and her abundance, her ability to create man by giving birth. The figure of a woman that was found in Çatakhöyük was in sejant state with two leopards, one on each side and giving birth: the most famous mother goddess stone figurine. Leopards refer to the fact that the goddess is holding under control the wild powers and her body described by circles show us her protective, trophic side... Idols Mother Goddess delivery visuals that were used to be seen in Neolithic and Chalcolithic Ages in forms as sejant state or sitting crossed-legged positions have been abstracted from details in the Bronze Age and degraded to 2 dimensions; emerge in the form of “idols”. Besides being used as articles for oblations the idols were also hanged around necks as amulets (necklace pendants). The most characteristic one of those are the Kültepe Idols, made out of marble, round bodied articles with diameters differing from 5-30 cm and having heads with four necks.

24 Asur Ticaret Kolonileri Çağı, MÖ 1950-1750 carved and first souvenirs, made from fish and other animal bones, Kuzey Mezopotamya’daki Eski Asur Devleti, Anadolu ile gelişkin bir teeth and shells were seen. ticaret sistemi kurmuş. Şehre yerleşen tüccarlar, merkezi Kültepe’deki Kaniş Karum’u olan; “Karum” denen pazarlarda ticaret yaparmış. Neolithic Age, Çatalhöyük, Hacilar Onlar dil, çivi yazısı ve silindir mühür gibi kendi kültürlerini de ge- Besides food production, in the Neolithic Age that started with the tirdiklerinden Anadolu MÖ 1950’lerden itibaren yazılı tarih çağlarına first settled communities, cult of abundance, the old women in girmiş, Hititler de tarih sahnesine çıkmış. Müzede eserleri bulunan the form of a Mother Goddess made out of terra-cota and stone. In Koloni Çağı şehirleri; Kültepe (Kaniş ve Karumu), Acemhöyük, Alişar Çatalhöyük you can see a layout where rectangular houses are lined ve Boğazköy. Önemli eserler: Kral Anitta’nın adı yazılı tunç hançer, up around yards, rooms with berms, furnace and ovens, and walls Tanrıça Kubaba’nın fildişi, fayans, kurşun ve pişmiş toprak örnekleri, with bull heads and drawings. Brown, black and red earthenware mühür baskıları (bulla) ve çivi yazılı tabletler. decorated with simple geometric motifs. The people of Çatalhöyük wore necklaces made out of seashells, used obsidian mirrors, put on fabric and leather dresses buried their dead bodies at homes, under the floors and also left presents for them. Findings of Hacilar are from 5700*5600 BC.

Büyük Boyalı Testi, pişmiş toprak, Kültepe, MÖ 6. yy (solda), Büyük Vazo, pişmiş toprak, Maşathöyük, 6. yy (sağda) ve Ahşap Paravan, Büyük Tümülüs, Gordion MÖ Chalcolithic Age 8. yy (en sağda). Müze vitrinlerinden görünüm (altta). In this age, this is also referred to as Chalcolithic Age as copper A Big Painted Jug, terra cota, Kültepe, 6th century BC (left), Big Vase, terra cota, Maşathöyük, 6th century (right) and Wooden Screen, Grand Tumulus, Gordium 8th started to be used alongside stone tools, the most of the culture is century BC (right most). A scene from the Museum display windows (below). observed in Hacilar especially the most developed handmade col-

25 ANKARA’NIN EN ESKİ SİMGESİ: GÜNEŞ KURSU

Güneş kursları, Hititlerin sembolü haline gelmesine rağmen, aslında Anadolu’nun en eski uygarlığı olan Hattilere ait. Ölen Hatti Kralları, güneş kursu ve benzeri 4-5 sembolle birlikte gömülmek- teymiş. Anadolu Medeniyetleri Müze’sinde, Alacahöyük’ün Eski Tunç Çağı’na ait 13 kral mezarın- da bulunan kurslar, bu nedenle en THE OLD SYMBOL önemli eser grubunu oluşturuyor. Çünkü Neolitik Çağ’dan beri OF ANKARA: hayvan biçiminde görselleştirilen SUN DISK tanrıların Hattilerce de tapınım gördüğünün kanıtları sayılıyorlar. Çoğunlukla bronzdan, dönemin Although the sun disks have doğa tanrısını simgeleyen geyik ile become the symbol for Hittites, gök tanrısı boğa heykelcikleri ile in fact it belongs to the Hatti, süslü, kimilerinde üremeyi simge- the oldest civilisation of Anatolia. leyen kuş, ağaç figürleri bulunan, The passed away Hatti Kings genellikle tunçtan yapılan güneş used to be buried with sun disks kurslarının, asaların ucuna takı- and similar 4-5 symbols. In the larak dini törenlerde taşındıkları Museum of Anatolian Civilisa- da sanılıyor. Buna yol açan özellik tions disks found at Alacahöyük, ise bazılarında sallandığında ses in 13 graves of kings of the Early çıkaran küçük parçalar olması. Bronze Age constitute the most important group of artefacts from this point of view. Because they are considered to be proofs for worshipping animal shaped gods by the Hatti people as of the Neolithic Age. It is also presumed that deer figurine, mostly made of bronze, that symbolises the god of nature of the time and the bull figurines that symbolise the god of skies; alongside the bird and tree figurines, some of which present fertility and the sun disks made out of bronze were mounted on top of sceptres and carried around in religious ceremonies. The characteristic that led to this consump- tion is that some had small parts that created sound when shook.

26 Eski Hitit ve Hitit İmparatorluk Çağı, MÖ 1750 - 1200 oured terra cota. Most of the terra cota Koloni Çağı’nın son dönemlerinde, Kral Anitta, Anadolu’nun mer- goddess figurines are in sejant state kezi sistemle idare edilen ilk Hitit devletini kurmuş, I. Hattuşili ise and more schematic. başkenti Neşa (Kaniş)’dan Hattuşa (Boğazköy)’ya taşımıştı. Boğaz- In the museum, East Anatolia and Mid- köy başta olmak üzere Alacahöyük, Eskiyapar, İnandık, Maşathöyük dle Chalcolithic Age are represented by kazılarından görülen o ki Hattiler maden işlemeciliğini, Hititler de taş the findings from Tilkitepe. One of the kabartmacılığı geliştirmiş. Yazılıkaya kutsal alanında yarım rölyefle ve important settlements of Late Chalco- profilden kayalara tasvir edilen 71 Hitit tanrı ve tanrıçası var. Bu dö- lithic Age was Beycesultan. A silver ring nemin tasvirli ortostatları grup halinde yalnızca Alacahöyük’te bulun- that was found in a pot, copper tools, muş olup müzenin orta salonunda sergileniyor. Boğazköy’de bulunan a piece from a dagger and three metal oturan ana tanrıça biçimli altın kolye tanesi ile Dövlek’teki tunç tanrı needles are distinguished from the heykelciği, güneş kursları da gelişkin maden sanatı örneklerinden. point of metal labour. Other findings are from Alişar and Alacahöyük; from Frig Krallığı, MÖ 1200 - 700 the burying places of the dead bodies MÖ 12. yy başlarında Anadolu’yu yakıp yıkan, Hitit İmparatorluğu’nu or from close by locations; buried in ortadan kaldırarak Anadolu’yu egemenlikleri altına almaya başlayan cube or stone coffin shaped graves as Frigler, Gordion merkez olmak üzere Sakarya bölgesine yerleşmiş. presents to the dead such as pots, terra Hint-Avrupalı bir dil kullananan, MÖ 8. yy sonuna doğru çok güçlenen cota, ornaments and weapons. Frigler MÖ 7. yy’da Lidya egemenliğine girmiş, 550’de Pers istilası ile bağımsızlığını yitirmişler. Başkent Gordion’da Megaron yapı tipinin Early Bronze Age gelişmiş örnekleri görülüyor. Müze’deki en güzel örnekler ise Gordi- Anatolian people who succeeded to on ve Pazarlı’da bulunan savaşçılar, aslan - boğa boğuşmaları, insan obtain bronze by amalgamating tin başlı at gövdeli veya kuş başlı varlıklar, hayat ağacının iki yanında keçi and copper passed onto Early Bronze figürlü levhalar. Age at the end of 4 thousand BC. They also produced various objects out of Urartular gold, silver and electrum. They lived in Hurrilerle aynı soydan gelen Urartular MÖ 1000’lerde (bugünkü Van) houses leaning on one another with Tuşba’da merkezi bir devlet kurmuş, hayvancılık ve tarımda çok başa- stone foundations having walls made rılı olmuş, 20 - 25 tonluk taşları tepelere çıkararak anıtsal yapılar inşa by adobe bricks, in cities surrounded etmişler. Yapı duvarlarındaki çiçek ve geometrik motifli süslemeler, by city walls; they lived on agriculture kanatlı cinler ve sfenksler, kutsal hayvanlar üzerindeki tanrılar en sev- and livestock, also developed trade and dikleri konular. Altıntepe’de çıkan, kulp yerlerinde dört boğa başı olan metal labouring. The material we see in örnekteki gibi heykelciklerle süslü Urartu tunç kazanları, fildişinden the museum in high quantity, such as yapılmış kuş başlı, kanatlı cinler (griffon), insan yüzleri, geyik kabart- arrayed spindle whorls, loom weights ması, palmet plakları ve aslan heykelcikleri dikkat çekici. Bunlardan and spindles refer to the fact that spinning and weaving were im- üç ayaklı sehpaya ait yatan aslan, Önasya’nın fildişinden yapılmış proved in Anatolia. Metal cast pots, bronze spearheads, gift articles en büyük aslan heykelciği. Anadolu Medeniyetleri Müzesi Erzincan, for dead bodies made from gold, silver, electron and bronze that have Altıntepe, Ağrı-Patnos, Van-Toprakkale, Muş-Kayalıdere ve Adilcevaz been excavated at different sites such as Alacahöyük, Horoztepe, kazılardan gelen eserlerle zengin bir Urartu kolleksiyonuna sahip. Eskiyapar, Kültepe, Mahmatlar, Kayapınar and Polatlı witness the advanced level reached.

Age of Assyrian Trade Colonies 1950-1750 BC The Assyrian State at north Mesopotamia set up an advanced trade system in Anatolia. The merchants who settled down in the city used to merchandise in markets, called “Karum”; the centre of the trade network was the Kanes Karum in Kültepe. As they brought along with them their culture: their language, hieroglyph and cylindrical stamps, Anatolia passed onto the written history era as of 1950s BC as the Hittites left the stage of history. The Colonial Age cities that have artefacts exhibited in the museum are; Kültepe (its Kanes and Karum), Acemhöyük, Alişar and Boğazköy. Important artefacts: bronze dagger with the king Anitta’s name written on it, ivory, porcelain, lead and terra cota samples of the Goddess Kubaba, stamp prints (bulla) and hieroglyph tablets.

Ages of Early Hittite and the Hittite Empire 1750 - 1200 BC At the final stages of the Colonial Age, King Anitta set up the first Hittite state centrally administered and Hattusili I moved the capital from Nesa (Kanes) to Hattusa (Boğazköy). The Hatti had developed mine/metal labour and the Hittites stone rubbing as can clearly be Müzeye girer girmez ziyaretçileri, Urfa Göbeklitepe dikilitaşlarının reprodüksiyonları seen in the excavations of Boğazköy in particular, Alacahöyük, Eskiya- karşılıyor. Hemen yanında ise Neolitik Çağ’da, Anadolu’nun ilk köylerindeki yaşamı yansıtan bir örnek yer alıyor (üstte). Kadın Heykelciği, Elektrum-Altın, Hasanoğlan, par, Inandik and Maşathöyük. In the holy area of Yazılıkaya there are MÖ 3. binin sonu. Vücudu elektrumdan, başındaki maske, göğüsleri, ayak 71 Hittite gods and goddesses depictured on rocks as semi relief bileklerindeki bilezikler altından yapılmış. Göğsündeki altın çaprazların bir giysiyi from side view. The depicted orthostates of this age in groups were simgelediği düşünülüyor (sağ üstte). The visitors face the reproductions of the obelisks of Urfa Göbeklitepe as they go only found in Alacahöyük and exhibited in the central hall of the into the museum. Just next to them is a sample that reflects the life in the first museum. The mother goddess in sejant position wearing a golden villages of Anatolia in Neolithic Age (above). Woman Figurine, Electrum-Gold, necklace bead that was found at Boğazköy and the bronze god figu- Hasanoğlan, end of 3000 BC. The body is made from electrum, the mask on the face, breasts and anklets at the ankles are made of gold. It is assumed that the rine, sun disks found at Dövlek are among the samples of developed golden cross at the breasts symbolises a garment (right above). metal labour art. 27 Lidya Krallığı Phrygian Kings 1200 - 700 BC Lidya hem gerçek hem mecaz anlamda altın dökmüş ve insanlığı ilk The Phrygians, who devastated Anatolia kez parayla tanıştırmış. Kökeni, Bronz Çağı’na kadar uzanan Lidya- at the beginning of 12th century BC, de- lılar, Demir Çağı’nda gelişmiş, Kral Midas’ın ölümünden sonra en molished the Hittite Empire and started güçlü krallık olmuş. Lidya sanatının gelişmişliği, Anadolu geleneğini to subjugate Anatolia and settled down in sürdürmesinden, sanatçılarını ve yapı ustalarını Pers ülkesine gön- the region of Sakarya, keeping Gordium in dermesinden, değerli mücevherat ve metal işlerini Yunan sarayları ve the centre. Phrygians, who spoke an Indo- mabetlerine kadar yollamasından da anlaşılıyor. Lidya heykel ve duvar European rooted language, became very resim sanatının bazı örnekleri, Manisa-Kırkağaç-Harta tümülüsündeki strong towards the end of 8th century BC, mezar odasındaki sfenkslerde ve Uşak-Aktepe tümülüsünden çıkarılan buckled under the domination of the Lyd- fresk parçalarında görülür. Müzede sergilenen Lidya eserleri MÖ 6. ians in 7th century BC, lost their independ- yy’ın ikinci yarısına ait. ence in 550 with the Persian invasion. In the Kaynak: anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr capitol Gordium you can see the developed samples of Megaron construction type. The most stunning samples in the museum are the warriors found in Gordium and Pazarli, lion-bull struggles, human head and horse bodied or bird headed creatures, plates with a tree of life with goat figures at each side.

Urartians Urartians that originated from the same breed as Hurries, set up a state in 1000s BC with Tuşba in the centre (today’s Van), were very successful in livestock and agriculture; they built monumental constructions by carrying 20-25 ton stones up the hills. Flow- er and geometric motive embellishments, winged genies and sphinxes, holy animals below gods were the most adorable sub- jects for them. The Urartu bronze cauldron, decorated with figurines, as seen in the sample that was excavated at Altıntepe, with grips with four bull heads, winged genies (griffon) with bird heads made from ivory, human faces, deer reliefs, palmet plates and lion figurines draw attention. Among these, the lying lion of the three legged end table, the biggest lion figurine ever made of ivory in Asia Minor. The Mu- seum of Anatolian Civilisations has a rich Urartu collection composed by artefacts gathered from Erzincan, Altıntepe, Ağrı- Patnos, Van-Toprakkale, Muş-Kayalıdere and Adilcevaz excavations.

Kingdom of Lydia Lydia, both in reality and also in figurative sense has poured down gold and has introduced money to mankind for the first time in history. The Lydians whose roots go back as far as the Bronze Age developed in Iron Age, became the strongest kingdom after King Midas had passed away. The development of the Lydian art is understood from its continuation of Anatolian tradition, from sending its artists and master builders to Persia, from sending its valuable jewellery and metal works to Greek palaces and sanctuaries. Some samples of the Lydian sculpture and wall painting art are seen in the sphinxes in the grave room of the Manisa-Kırkağaç-Harta tumulus and also Kibele Başı, Kumtaşı, MÖ 6. yy (en üstte), Mobilya Aksamı, Tunç, Kayalıdere, MÖ 8. yy (sol üstte), Kabartmalı Vazo, Pişmiş Toprak, Kültepe, MÖ 19-17. yy (sağ üstte), Gordion’daki Büyük Tümülüs’te bulunan Midas’ın on fresco pieces excavated at Uşak-Aktepe Kafatası (sol altta), Urartu Dönemi boncukları (sağ altta) ve vitrinlerden bir görüntü (en altta). tumulus. The Lydian artefacts that are dis- Cybele Head, Sandstone, 6th century BC (top most), Furniture Components, Bronze, Kayalıdere, 8th century BC played in the museum belong to 6th century (left above), Vase with reliefs, Terra Cota, Kültepe, 19-17th centuries BC (right above), Skull of Midas found at the Great Tumulus in Gordium (left below), Beads from Urartu Period (right below) and a scene from display BC. Source: windows (under most). anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr 28

DÜNYA MÜZELERİ World Museums

ABD’nin İLGİNÇ MÜZELERİNDEN...

Cacophony / Wikipedia.org

Kısacık ulusal tarihini pekiştirip zenginleştirmek ONE OF THE INTERESTING için vaktiyle dünyada en çok kültür sanat eseri MUSEUMS OF USA... ithal eden ülke olan ABD, bir müzeler diyarı olalı da çok oldu. Şimdi o dünyaya kültür ihraç It has been quite a while that USA has become a land of museums which was a country that imported the most ederken, Avrupa’nın köklü ve soylu müzeleriyle cultural and artistic artefacts to enrich and assure it’s such hanidir rekabet ediyor. Bir taraftan da yepyeni a short national history. And now while it exports culture to the world it is in competition with the old and noble müze kavramları icat ediyor. Müzelerinin her biri museums of Europe for a long time. And on the other hand birbirinden ilginç, neredeyse akla gelebilecek her it contrives brand new museum concepts. Each museum is more interesting than the other; there are one or more konunun birer veya birden çok müzesi var... museums almost on any subject that man can think of...

30 MaiuZ / Wikipedia.org Baileythompson / Wikipedia.org Alex Hendricks / Wikipedia.org In our previous issue we gave place to the important museums in Washington DC and to Smithsonian Institute that founded the majority. In this issue we are presenting some interesting museums in USA that have turned museums into living education insti- tutes, part of daily life of people, a trump of competition in the field of tourism and eçen sayımızda Washington DC’deki önemli mü- industry of world culture… zeleri ve onların çoğunun kurucusu Smithsonian Enstitüsü’ne yer vermiştik. Bu sayımızda da müzeyi So alive and exciting: yaşayan bir eğitim kurumu, halkın günlük yaşamı- International Spy Museum nın bir parçası, dünya kültür endüstrisi ve turizmi This is the only public mu- alanında bir rekabet kozu haline getiren Amerika seum in USA that features Birleşik Devletleri’ndeki bazı ilginç müzeleri sunu- espionage. The mission it yoruz... has employed to itself is to display to the world objective, unbiased, correct and complete infor- Canlı canlı heyecanlı: Uluslararası Casusluk Müzesi mation on the profession of espionage that has the power to radically Bu müze, ABD’de konusu casusluk olan tek kamusal müze. Kendine change the course of the world even today while hiding its profile biçtiği misyon ise kendisi çok zor görülebilen fakat dünyanın gidi- so hard to be detected. The museum that is 13 years old was estab- şatını bugün bile gözle görülür biçimde değiştiren casusluk mesleği lished in Washington DC and 7 million 200 thousand people visited hakkında bütün dünyaya tarafsız, nesnel, doğru ve tam bilgi vermek. the venue from 2002 until the end of 2014. What draws attention are Washington DC’de yer alan, 13 yaşındaki müzeyi, kurulduğu 2002 yı- the extraordinary collection of espionage tools, majority of which are lından 2014 sonuna kadar, 7 milyon 200 bin kişi ziyaret etmiş. Çoğun- real, exhibitions, conferences, interactive espionage games where luğu gerçek casusluk objelerinden derlenmiş müthiş bir koleksiyon, secrets and tricks of espionage are revealed and other special activi- sergiler, konferanslar, casusluk hile ve sırlarının da öğrenildiği etki- ties... While sharing the daily activities through its web site, Twitter leşimli casusluk oyunları ve özel etkinlikleriyle ilgi çekiyor… Müze, account and other means of social networks the museum informs web sitesi, Twitter hesabı ve diğer sosyal ağlar üzerinden güncel the world on the latest developments on espionage. Furthermore a etkinliklerini paylaşırken, bütün dünyayı casusluk alanındaki en son weekly newspaper, “The Spy Weekly Intel” is published every Monday gelişmelerden de haberdar ediyor. Hatta bu iş için her pazartesi günü, to serve this purpose. In the newspaper you can find pages on the “The Spy Weekly Intel” başlıklı bir de haftalık gazete çıkarıyor. Gaze- history of espionage, latest news on espionage, terrorism, counter- tede dünyanın önemli haber kaynaklarından ve kendi kaynaklarından terrorism, nuclear weapons, cyber security, science and technological derlenmiş en son casusluk, terörizm, karşı-terörizm, nükleer silahlar, developments that have been gathered from the important global siber güvenlik, bilim ve teknolojik gelişmelerle ilgili güncel haberler news sources alongside their own sources. ve casusluk tarihinden sayfalar yer alıyor. Official Site: spymuseum.org Resmi Site: spymuseum.org Experimental Music Museum that changes colour with Gehry’s Gehry’nin “uçuk” mimarisiyle renk değiştiren “eccentric” architecture Deneysel Müzik Müzesi When Paul Allen, the Microsoft billionaire, decided to establish Microsoft milyarderi Paul Allen Seattle’da bir müze kurmaya karar a museum in Seattle he left the design of the project to a famous verince, proje tasarımını da ünlü mimar Frank Gehry’ye bırakmış. architect Frank Gehry. Thus the “Experimental Music Centre” came Böylece Gehry’nin fütüristik bir tasarım ve ileri teknolojik malzeme ile into life with Gehry’s futuristic design and advanced technological yaptığı “Deneysel Müzik Merkezi” ortaya çıkmış. Rock ‘n’ Roll’u ölüm- süzleştiren, ziyaretçilerin de müzik yapabileceği bu müzeyi tasarlarken

Gehry, önce 5 - 6 elektronik gitar alıp onları dilim dilim parçalamış ve Seattle’da bulunan Deneysel Müzik Müzesi’nden görüntüler (sol ve sağ sayfalarda). yapının ilk taslak maketini o dilimlerle yapmış, sonra da tasarıma diji- Scenes from the Experimental Music Museum in Seattle (left and right pages). 31 FİLATELİ TUTKUNLARI İÇİN BİR CENNET: ULUSAL POSTA MÜZESİ

Washington DC’de, posta tarihi ve filateli üzerine odaklanan mü- zede posta pulları, posta işaret ve damgaları, pullu damgalı zarflar, kartpostallar gibi malzemeden oluşan muazzam bir koleksiyon sergileniyor. Sık sık ilginç özel Kuznetsov Viktor / Shutterstock.com sergiler düzenleyen, alanın çeşitli konularında araştırma ve kamusal eğitim projeleri hazırlayan, büyük bir kütüphaneye de sahip Ulusal Posta Müzesi, tarihi Postane Binası (City Post Office) içinde bulunuyor.

Amerikan posta tarihinin günümüzden koloni dönemine kadar uzan- Billy Hathorn / Wikipedia.org dığı koleksiyonda üç boyutlu objeler de yer alıyor. Bunların içinde posta arabaları, bir posta uçağı, posta taşıyan otobüsler, teraziler ve diğer ölçme araç gereçleri, matbaa makineleri ilgi, hayret ve hay- HEAVEN FOR PHILATELY FANS: ranlık uyandırıyor. Müzenin geçen yıl açtığı sergilerden biri; “Pasifik NATIONAL POSTAL MUSEUM Değiş tokuşu: Çin ve ABD Postası”, Çin başta olmak üzere bütün dünyada çok ilgi çekmişti. Resmi site: postalmuseum.si.edu In Washington DC at the museum that is focused on the history of post and philately: a huge collection composed of postal stamps, postal signs and seals, envelopes and postcards with sealed stamps are displayed. The National Postal Museum that frequently organises special exhibitions, prepares research and public education projects, embodies a remarkable library is situated in the historical Post Office Building (City Post Office). Three dimensional objects take part in the collection of the American Postal History covering the time span from the colonial period to the present. Among these are mail coaches, a mail plane, buses that carry mail, scales, other measuring instruments and printing machines draw attention, evoke excitement and admiration. One of the exhibitions that the museum opened last year was; “Pacific Exchange: Chinese and USA Posts” that drew worldwide attention, especially of China. Official site: postalmuseum.si.edu

32 Uluslararası Casusluk Müzesi (solda) ve Matematik Müzesi (altta). International Spy Museum (left) and Museum of Mathematics (below).

material. Gehry, while designing this museum bore in mind that visitors who perpetuated Rock ‘n’ Roll could as well play music, he got 5-6 electro guitars and put them apart in slices and made the initial draft model of the museum by using those slices and then he continued his design in digital media. Actually, the outer layer Orhan Cam / Shutterstock.com that covered the finished structure is made from 3 thousand panels, each panel from 21 thousand pieces of stainless steel and aluminium slices that have been cut, shaped and coloured separately. Thus, with the changing colours of the construction under different light conditions and from different viewing angles, the visitors/listeners are reminded that music and culture are as well undergoing a continuous evolution! The museum describes itself as such, but some architects regard this building among the most absurd buildings of the world. For them, when people look at the museum different images are associated in their minds; from “a light coloured stain” to “an open heart surgery”. Gehry’s Guggenheim Museum as well faced similar criticisms... Official site: empmuseum.org

The Museum of Mathematics that was originated from a crocodile with an open mouth Wish every child would have the first teacher as creative as him and maths would have been a lovable lesson not something to be afraid of. Yes, the aim of the Museum of Mathematics in New York is to ingratiate maths to everybody, especially to children and make them Beyond My Ken / Wikipedia.org show sincere interest to it. Glen Whitney, the founding administrator of the museum, used to confuse the signs “greater than/less than” tal ortamda devam etmiş. Gerçekten de bitmiş yapıyı örten dış kabuk, (><) in math classes at the age of 7. His teacher taught him only the 3 bin panelden, panellerin her biri de ayrı ayrı kesilip biçimlendirilmiş ‘greater than’ sign: “Hungry crocodile opens his mouth wide and says 21 bin paslanmaz çelik ve farklı renklendirilmiş alüminyum dilimden he wants more fish, the side where the fish stands is greater”! And oluşuyor. Böylece yapının farklı ışık koşullarında ve farklı açılardan Glen, from then on, never forgot the meaning of that sign... bakıldığında değişen renkleriyle ziyaretçi/dinleyiciye müzik ve kül- Later Whitney studied maths in Harvard and completed his doctorate türün de sürekli evrim geçirdiği hatırlatılıyor! Müze kendisini böyle ta- in UCLA and believes that this memory played a great role in the es- nıtıyor ama kimi mimarlar dünyanın en absürd binaları arasında bunu tablishment of the museum. MoMath in Manhattan invites everybody da sayıyorlar. Onlara göre insanlar bu müzeye bakınca “açık renkli “between 5 and 105” to recognise that in fact all the places of our bir leke”den “açık kalp ameliyatı”na kadar farklı şeyle çağrıştırıyorlar! world is surrounded by mathematics: with the most creative exhibi- Gehry’nin Guggenheim Bilbao Müzesi de benzer biçimde eleştiriler tions, experiments, programmes, movies, puzzles and interactive almıştı... Resmi site: empmuseum.org . games. When we consider that in digital world, leave aside calcula- tions, books, times table and even hand writing is almost forgotten; Ağzını kocaman açan bir timsahtan doğan Matematik Müzesi “wish for a MoMath to every city on earth”! According to the travellers Keşke küçük yaşta herkesin ilk öğretmeni onunki kadar yaratıcı ve of Trip Advisor MoMath is chart-topping in the list of the ‘top 50 most matematik de korkulan değil, sevilen bir konu olsaymış. İşte New attractive museums’ of the country; it is considered to be one of the York’daki Matematik Müzesi’nin amacı da başta çocuklar olmak pioneers of new generation museums. Official site: momath.org üzere matematiği herkese sevdirerek, ona ilgi duymasını sağlamak. Müze’nin kurucu yöneticisi Glen Whitney, 7 yaşındayken matematik A dream for jewellery fans: American Museum of Gems derslerinde “büyüktür/küçüktür” (> <) işaretlerini hep birbirine karıştı- “Gemological Institute of America: GIA” was founded in 1931 and its rırmış. Öğretmeni ona sadece büyük işaretini öğretmiş: “Aç bir timsah museum in 1988 in Carlsbad, California. It has a branch and an exhi- ağzını kocaman açtığında ben daha çok balık istiyorum der, balığın bition hall in New York. This non-profit Institute is one of the scien- olduğu taraf büyüktür”! Glen de bir daha hiç unutmamış o işaretlerin tific research and education centres in the world on gemstones. anlamını... The institute have education programmes as distance training or at Sonradan Harvard’da matematik okuyup, UCLA’da doktorasını yapan its own campus, a library, scientific publications, a magazine, ency- Whitney, müzenin kuruluşunda bu anının büyük rolü olduğuna inanı- clopaedia, laboratories and production units that analyses, improves yor. Manhattan’daki MoMath, son derece yaratıcı sergiler, deneyler, and sells equipment that are used in this field. Apart from its collec- gösteriler, filmler, bilmeceler, etkileşimli oyunlarla “5-105 yaş arası” tion the museum displays artistic design samples of stones and gems herkesi, aslında dünyamızın her yerinin matematikle çevrili olduğunu that come from all around the world in the periodical exhibitions fark etmeye davet ediyor. Dijital dünyada hesap kitap, ezbere çarpım organised and also shares with the visitors the latest scientific de- 33 cetveli bir yana, neredeyse kalemle yazmanın bile unutulmaya yüz tuttuğu düşünülecek olursa “darısı dünyadaki her kente bir MoMath”! TripAdvisor gezginlerine göre, ülkenin en cezbedici 50 müzesi liste- sinin başlarındaki MoMath, yeni kuşak müzelerin öncülerinden biri sayılıyor. Resmi Site: momath.org

Mücevher sevenler için bir rüya: Amerikan Değerli Taşlar Müzesi 1988’de kurulmuş, özgün adı; “Gemological Institute of America: GIA” olan enstitü ve müze, Kaliforniya, Carlsbad’da. New York’da da bir şubesi ve sergi salonu var. Kâr amacı gütmeyen Enstitü, 1921’de kurulmuş ve dünyadaki değerli taşların bilimsel araştırma ve eğitim merkezlerinden biri. Uzaktan veya kendi kampüsünde verilen eğitim programları, kütüpha- nesi, bilimsel yayınları, dergisi, ansiklopedisi, laboratuvarları, analiz ve bu alanda kullanılagelen araç gereçleri geliştiren ve satan üretim birimleri var. Müze ise koleksiyonunun yanısıra periyodik sergiler de düzenleyerek dünyanın dört bir tarafından gelen taş ve mücevher tasarım sanat örneklerini, bu alandaki son bilimsel gelişmeler ve

AMERİKAN ŞİİRİ VE SATILIK KIZLAR PROJESİ

2004’te kurulan müze, bu konuda dünya üzerindeki ilklerden biri. Amacı Amerikan şiirlerini bir araya toplamak, anlam ve önemini paylaşmak. Şiiri hem edebiyatın hem de gösteri sanatlarının bir dalı

olarak değerlendirerek eğitimin etkin bir aracı haline getirmek. EQRoy / Shutterstock.com Kuruluşunun ardında yatan en önemli neden ABD’de başta şiir olmak üzere kitap alma ve okuma alışkanlıklarının düşüş göstermesi velopments and research methods in this field. Majority of these can imiş. Bu yüzden “statik müze-pasif ziyaretçi” anlayışı yerine dinamik, be reached online at the web site where a special section has been etkin eğitim programlarıyla ziyaretçisini katılımcı kılan bir yaklaşım reserved for the children: gemkids.gia.edu. izleniyor. Children, with the intermediation of its interactive content learn how Bunların en çarpıcılarından biri, bir sanal müze olan “Kız Müzesi” ile precious stones are found in nature, see the raw and after processed ortak düzenledikleri etkileşimli “Satılık Kızlar” sergisi. Günümüzde de images of stones, processes and speciality fields they have under- önemli bir sorun olan insan ticaretini önlemeyi ve özellikle kız çocuk gone to turn into the final stage, the evolutions jewels and gems, ve genç kızlarda bu konuda bilinç yaratmayı amaçlayan projeye in- including prehistoric animal bones, amulets and royal jewelleries ternet üzerinden herkesin görüntü, olay ve şiir ile katılması mümkün: have gone through until the present time; like reading an interesting girlforsale.org Şiir Müzesi: americanpoetrymuseum.org - Kız Müzesi: tale book or playing a game. Official site: gia.edu/gia-museum. girlmuseum.org A park-museum that has been established to provide everyone to live the art of contemporary sculpture: “Grounds for Sculpture” AMERICAN POETRY AND In 1984, a benefactor J. Seward Johnson who was also a sculptor used to imagine a museum-park in his home town Hamilton, New Jersey GIRL FOR SALE PROJECT where the art of sculpture could easily be reached by people from every category who would closely perceive and feel at ease. “Grounds The museum that was established in 2004 is one of the pioneers in the for Sculpture” is such a project! world on this issue. The goal is to gather together the American Poetry The New Jerseyites, without any formality and access procedure can and share its meaning and importance. To turn poetry into an effec- walk among sculptures and get acquainted with them. The museum- tive mean of education by evaluating it as a branch of both literature park that was started to be built in 1989 on the old New Jersey State and performance arts. Fair Venue: 170 thousand square metres inaugurated in 1992 for The most important reason that lies behind its establishment was the public use. Since then 270 artefacts including works of famous sculp- decrease in the habit of book purchase and reading, especially poetry. tors such as Clement Meadmore, Anthony Caro, Beverly Pepper, Kiki That’s why an approach that enables visitors to interact is ensured by Smith and George Sega are in display. Some of the sculptures, as dynamic, effective education programmes to replace the “static muse- the works of Magdalena Abakanowicz and Isaac Witkin have been um - passive visitors” understanding. One of the most striking samples devotedly carved especially for this park. As this establishment has is the interactive “Girls for Sale” exhibition: jointly organised with the a non-profit administration structure, its expenses are met by funds “Girl Museum”: a virtual museum. Public participation with images, deductable from tax, private foundations and its founder J. Seward events and poems is possible through the internet to this project that Johnson. All the members of a family, regardless of their ages, can aims to create consciousness especially in children and young girls on join the education tours organised and also take part in trail studies prevention of human trafficking, still an important problem of today on branches such as drawing, printing and collage. Contemporary and time: girlforsale.org Poetry Museum: americanpoetrymuseum.org art and sculptures while running and playing, eating and drinking, – Girl Museum: girlmuseum.org breathing on a land of 170 thousand square metres... What a happi- ness... Official site: http://www.groundsforsculpture.org 34 araştırma yöntemlerini ziyaretçileriyle paylaşıyor. Bunların çoğuna çevrimiçi erişilebilen web sitesinde, çocuklara da özel bir bölüm -gemkids.gia.edu- ayrılmış. Etkileşimli içerik aracılığı ile çocuklar, değerli taşın doğada nasıl bu- lunduğunu, taşların doğal halleri ile işlendikten sonraki görünüşleri- ni, bu hale gelmeleri için hangi işlemlerden ve uzmanlık alanlarından geçtiğini, tarih öncesi hayvan kemikleri, amuletler, kraliyet mücevher- lerinden günümüze kadar takı ve mücevherin nasıl evrim geçirdiğini, eğlenceli bir masal kitabı okur ve oyun oynar gibi öğreniyorlar. Resmi site: gia.edu/gia-museum

Çağdaş heykel sanatını herkes yaşasın diye kurulan müze-park: “Grounds for Sculpture” 1984’de, kendisi de bir heykeltraş olan hayırsever J. Seward Johnson, yaşadığı New Jersey, Hamilton’da çağdaş heykel sanatının kolayca erişilebilir kılınacağı, her türlü kesimden halkın yakından algılayarak, onu yadırgamayacağı bir müze-park düşlermiş. “Heykel Sahası” işte böyle bir proje! New Jerseyliler, hiçbir resmiyet ve erişim formalitesi olmaksızın heykellerin arasına girip onlarla tanışabiliyor. 1989’da 170 bin metrekarelik eski New Jersey Eyalet Fuar Alanı’nın yerine yapılmaya başlanan EQRoy / Shutterstock.com park-müze, 1992’de halka açılmış. O tarihten beri Clement Meadmore, Anthony Caro, Beverly Pepper, Kiki Smith, ve George Sega gibi tanın- mış heykel sanatçılarının yapıtları da dahil olmak üzere 270 adet eseri içinde barındırıyor. Magdalena Abakanowicz ve Isaac Witkin’in eserleri gibi, heykellerin bazıları özellikle bu parka adanarak yontulmuş. Burası da kâr amacı gütmeyen bir yönetim yapısına sahip olduğu için masraflar vergiden düşülebilen fonlar ve kurucusu J. Seward Johnson ile birlikte özel vakıflar tarafından karşılanıyor. Çoluk çocuk her yaştan insan düzenlenen eğitim turlarına katılabiliyor ve kendileri de resim, baskı, kolaj gibi dallarda denemeler yapabiliyor. 170 bin metrekarede koşup oynarken, yiyip içerken, hava alırken çağdaş sanat, heykeller… Ne mutlu... Resmi site: http://www.groundsforsculpture.org

New Jersey’deki Heykel Sahası, Grounds for Sculpture (sol ve sağ sayfalarda). Grounds for Sculpture in New Jersey (left and right pages). GK tramrunner229 / Wikipedi.org EQRoy / Shutterstock.com 35 DERİNKUYU YERALTI ŞEHRİ

Kapadokya’da bulunan yeraltı şehirlerinin en görkemli, en büyüğü, en büyüleyicisi The most magnificent, the greatest and the most ARKEOLOJİ Archaelogy enchanting underground city in Cappadocia.

Derinkuyu, Özkonak, Mucur, Örentepe, Gümüşkent,

 Rasim Konyar Tatlarin, Ovaören, Gökçetoprak... Yumuşacık tüf kayalarıyla, tarihteki uygarlıkların en önemlilerine ev sahipliği, ilk Hristiyanlara da güvenli birer sığınak ve barınak olan Kapadokya’nın yeraltı şehirleri... Derinkuyu ise mimarisi ve yaşam alanlarının çeşitliliğiyle hepsinden daha önemlisi...

DERİNKUYU (Deep Well): THE UNDERGROUND CITY

Derinkuyu, Özkonak, Mucur, Örentepe, Gümüşkent, Tatlarin, Ovaören, Gökçetoprak... The underground cities of Cappadocia, with its trass rocks, hosted the most important civilisations of history and also provided safe shelter and habitation for the first Christians... The most important one of those is Derinkuyu with its architecture and variety of habitats... 36 izans During the Byzantine Period, De- Dönemi’nde rinkuyu had been an important Aksaray’dan place of settlement on the road Kayseri’ye from Aksaray to Kayseri and was giden yol üze- called as Malakopea, Malagobi rinde önemli and Melegübü throughout his- bir yerleşim tory. In 19th century, under the olan Derin- Ottoman Empire sovereignty, two kuyu, tarih boyunca Malakopia, great monumental churches were Malagobi, Melegübü gibi adlarla built to meet praying need of the anılmış.19. yy’da ve Osmanlı Greek population who lived here. İmparatorluğu yönetiminde, Today, the one that is known burada yaşayan Rum nüfusun as the Church with Grapes has ibadet ihtiyacını karşılamak için turned into a museum and the iki büyük anıtsal kilise yapılmış. other one known as the Archan- Şimdi, bunlardan Üzümlü Kilise gels Church into the Cumhuriyet olarak tanınanı müze, Baş Melek- (Republican) Mosque. What ler Kilisesi olarak bilinen diğeri makes Derinkuyu, whose history ise Cumhuriyet Camii’ne dö- is dated back to 3.000 BC, a point nüştürülmüş olarak yaşamını sür- of attraction throughout the world dürüyor. MÖ 3. bine tarihlenen is its “underground city”, the most Derinkuyu’yu Derinkuyu yapan, magnificent and the greatest bütün dünyada ilgi çekmesini among the underground cities of sağlayan en önemli yeri ise yerin Cappadocia carved in rocks. altında, Kapadokya’daki diğer ye- raltı şehirlerinin de en görkemlisi How was it formed? ve en büyüğü, kayalara oyulmuş Thanks to the geological fea- “yeraltı şehri”. tures of the Cappadocia Region, Derinkuyu Underground City Nasıl oluşmuş? with eight storeys is composed Oluşumunu Kapadokya bölge- by chambers large enough sinin jeolojik özelliğine borçlu to house some 3-5 thousand olan, yumuşak tüf kayalara oyulu people with additional relevant sekiz katlı Derinkuyu Yeraltı spaces to meet their needs. It Şehri, 3 - 5 bin gibi yüksek bir sa- differs from the similar Kaymaklı yıdaki insan topluluğunu içinde Underground City, also in Cap- barındıracak ve gereksinimlerini padocia, as having a missionary karşılayacak mekânlardan olu- school, a confessional, a pool for şuyor. Onun yine Kapadokya’da baptism and an interesting well. bulunan benzeri; Kaymaklı Derinkuyu is spread on an area of Yeraltı Şehri’nden farklı olarak 2.5 km2 and its settlement level is Derinkuyu’da bir misyonerler 40 m, water well is 80 m deep. If okulu, günah çıkartma yeri, vaftiz we take into account the unexca- havuzu ve ilginç bir kuyusu da vated and unarranged areas then var. Yerleşim katının derinliği the total venue reaches to 5 km2. 40, su kuyusunun derinliği 85 The fresh air need of Derinkuyu is metreye ulaşan Derinkuyu, 2,5 supplied by 52 ventilation shafts. km2.lik bir alan üzerine yayılmış bulunuyor. Şayet henüz açıl- Since Assyria mamış ve yeniden düzenlemesi The origin of life in Derinkuyu yapılmamış alanlar da hesaba The ground floor of Derinkuyu katılacak olursa bu alan 4 km2.ye goes back to the Pre-Hittites çıkıyor. Derinkuyuluların temiz Period and the first inhabitants hava ihtiyacını 52 adet havalan- back to the Assyrian colonies. It dırma bacası karşılıyor. is presumed that the substructure facilities were improved by Derinkuyu’da Hayatın the newcomers as the popula- Başlangıcı tion, due to safety, was increased Derinkuyu’nun giriş katı Ön Hitit- in the Roman and Byzantine ler Dönemi’ne tarihlenen şehrin periods and more chambers and ilk yerlileri Asur kolonilerine floors were added and connected kadar uzanıyor. Roma ve Bizans with tunnels. Derinkuyu, like the dönemlerinde güvenli bulunduğu other underground cities of the için nüfusu artan şehre sonradan Sol sayfa: Kapı taşı ve şehrin girişi. region, has been an important gelenlerin, zaman içinde yeni tü- Sağ sayfa: Katlar arasındaki bağlantı tünellerine örnekler (en üst), Ahır bölümü sanctuary for the first Christians. (ortada) ve Oturma Odası (en alt). nd neller açıp, daha derinlere inerek Left page: Gate Stone and the city entrance. Right page: Samples for inter floor In 2 century, the first Christians altyapı olanaklarını artırdıkları connecting tunnels (top most), Stable section (centre) and Sitting Room (under most). who ran away from the violence

37 23 yüzyıl öncesinin An underground yeraltı meydanı square that is 23 Arkeologlar, Derinkuyu’daki centuries old kat sisteminin kendine özgü olduğunu, klâsik mimarinin Archaeologists point out that kat kavramı ile düşünülme- storey system of Derinkuyu is mesi gerektiğini belirtiyor- one of a kind and should not be lar. Zaten Kapadokya’daki regarded as classical architecture yeraltı şehirlerinin tümünün storey concept. As a matter of mimarisi kendine has özel- fact, architecture of each under- liklerle dolu. Katlar aşağıya ground city in Cappadocia is full doğru sıra izlemiyor, birbir- of idiocratic features. Storeys do lerine aynı koridor ya da not follow a sequence from top to merdivenle bağlanmıyorlar. bottom; they are not connected Böylece her kent bulundu- to one another with the same ğu coğrafyanın jeolojisiyle corridor or staircase. Thus, each uyumlu biçimde doğup ge- city generates and develops in lişmiş oluyor. Bütün katların harmony with the geology of the th merkezi konumundaki 5. Kat, geography of its location. 5 floor, bütün katlarla bağlantısı olan at the centre of all floors, is the tek kat. Genellikle merkezi only one that has connections to alanlara yerleşen Toplantı every floor. Probably the Meeting Salonları da herhalde günü- Halls that are generally located in müz şehirlerindeki meydan- the centre carry similar functions larla benzer işlevler taşıyor. as today’s city squares.

38 Uzaylı işi mi?!

Bu bacalarla nasıl olup da yeraltında yaşanabileceğine akıl erdiremeyen kimileriyle, halk arasında bunların uzaylılar tarafından yapıldığı gibi bir sevimli şehir efsanesi de var! Derinkuyulular bu baca- Kilisenin vaftiz çukuru (sol üst), öğrenci hücrelerinden biri (sağ üst) ve bir mezarlık (altta). ları öyle tasarlamış, öyle Baptism Pit of the church (left above), one of the student cells (right above) and a uygulamış ki bugün bile cemetery (below). yerin yedi kat dibinde yaşam alanı sağladık- larına inanmak kolay değil. Ayrıca havalan- dırma işlevinin yanısıra bu bacaların “ulaştırma” gibi bir işlevleri daha var. Bunu da bacaların iç çeperlerine yapılan ve merdiven gibi kullanılabilen basamak benzeri ayak basma yerleri sağlıyor. Uzaya gönderme yapanlar pek de haksız sayılmaz hani(!)

düşünülüyor. Derinkuyu, bölgedeki diğer benzerleri gibi ilk Hristiyan- lar için önemli bir sığınak da olmuş. 2. yy’da Roma İmparatorluğu’nun zulmünden kaçan ilk Hristiyanlar, Antakya ve Kayseri üzerinden Kapadokya’ya gelerek buraya yerleşmiş, aynı zamanda, girişleri pek de kolay fark edilemeyen bu yeraltı şehirlerine saklanarak Hristiyanlık karşıtı Romalı askerlerin zulmünden kurtulabilmişler. O yıllarda şeh- rin nüfusunun 20 bin kişiye ulaştığını ileri sürenler var.

Derinkuyu evrim geçiriyor Bu olgu, şehrin yeraltında evrim geçirmesine de yol açmış. Burada uzun süre dışarı çıkmadan yaşamak zorunda kalabilecekleri için şehre yeni ihtiyaçlarına cevap verecek yeni işlevler eklemişler. Erzak depo- ları, havalandırma bacaları, su kuyuları, ahır, tuvaletler, şarap ima- lathaneleri, kiliseler, manastırlar ve toplanma odaları yaparak yaşam alanlarını genişletip çeşitlendirirken, Derinkuyu’da hayatı da daha rahat yaşanabilir kılmışlar. Benzerlerinde olduğu gibi birbirine bağlı odalardan oluşan Derinkuyu Yeraltı Şehri’nde odalar genellikle ancak Is it a work of aliens?! bir insanın geçebileceği kadar dar tünellerle birbirine bağlanıyor. Güvenlik amacıyla özellikle böyle yapıldığı anlaşılan tünellerin giriş çıkışlarında gerektiğinde tüneli kapatmak için kullanılan ve günümüz- Besides those who cannot believe how could there be life under the deki tanımıyla “Sürgü Kapı / Stone Door” diye adlandırılan büyük taş ground with these shafts, there is also a cute folk legend that these silindirler ya da hareketli kapılar bulunuyor. were built by aliens! The people of Derinkuyu has designed and implemented these shafts so that even today it is not easy to believe Ziyaretçi neler görür? that they procured living spaces 7 floors below ground level. Besides Derinkuyu Yeraltı Şehri’ne yüzeyden, dikkatlice ve ustaca gizlenmiş, 5 ventilation function these shafts were also used for “transportation”. m aşağıdaki bölüme geçişin sağlandığı koridor biçimindeki bir girişle This was provided by step like stepping footholds like a staircase girilmektedir. Yönlendirme levhalarını izleyen ziyaretçinin kat kat around the inner perimeter of the shaft. Those who imply to aliens inerek, uzun dar tünellerden geçerek gezebileceği Derinkuyu, dünya- are not completely iniquitous (!) da yavaş yavaş yaygınlaşmaya başlayan “Korku Turları” tipi seyahat 39 temasına da çok uygun bir durak oluşturuyor. Ziyaretçilere açık olan of the Roman Empire came to Cappadocia via Antakya and Kayseri; bölümler şöyle: 1. Katta: Ahır, Vaftizhane, Şaraphane, Misyonerler they found refuge in these hardly recognisable underground cities Okulu, 2. Katta: Oturma ve Uyku Odaları, Mutfak, Kiler, Erzak Depo- and got rid of the tyranny of the Roman soldiers. There are people ları, 3. Katta: Şehrin bütün katlarına inen bir havalandırma bacası who claim that the population of the city in those days reached to 20 bu katı oluşturuyor. Ayrıca, bu katta bulunan bir tünel şehri 9 km thousand. uzaklıktaki Kaymaklı Yeraltı Şehri’ne bağlıyor. 4. Katta: Oturma ve Uyku Odaları, Erzak Depoları, 5. Katta: Şehrin genel dağılım merkezi Derinkuyu underwent an evolution olarak düşünülen katta; 3. kattan gelen Tünel’in sonlandığı Sahanlık, This fact let to an underground evolution of the city. As the people Havalandırma Bacası, bağlantılı Odalar, 5. katı 7. kata bağlayan Tünel might have had to stay in for a long time without going out, they added bacası, 6. Katta: Güvenlik kontrol merkezi niteliğinde 5. katı 7.’ye new functionalities to the city to meet their new needs. By adding store bağlayan Tünel, 7. Katta: Merkezinde Toplantı Salonu, Mezar Odası, rooms, ventilation shafts, water wells, stable, water closets, wineries, Kilise, Oda, Su Kuyusu. Bu kat şehrin en geniş mekânı. 8. Katta: Hava- churches, monasteries and meeting rooms they enlarged their living landırma Bacası, Oda. spaces; thus made life in Derinkuyu easier to live. Just like the other Esasen şehrin günümüzde gezilebilecek olan bölümü 8 katlı ise de underground cities, the rooms of Derinkuyu are connected to each bölgenin tamamını araştıran uzmanlar, Derinkuyu Yeraltı Şehri’nin 12 other with narrow passages that hardly allow a single person to pass. It katlı olabileceğini ileri sürüyor. is reasonable that they were made as such due to security purposes; at the entrance and exits of these tunnels there are great cylindrical stones to close the passages when needed: these are doors in action named as “Sliding Doors / Stone Door” in today’s terminology.

What does a visitor see? You enter the Derinkuyu Underground City from the surface through a carefully and skilfully hidden corridor shaped entrance that takes you to

Cumhuriyet Camii (Başmelekler the section 5 m below. Visitors who follow the direction signs go around Kilisesi) (sol sayfa) ve yeraltı Derinkuyu by passing through long and narrow tunnels and descend- şehrinin Misyoner Okulu bölümü ing storey by storey; with such a setup, Derinkuyu constitutes a suitable (sağ sayfa). Cumhuriyet (republic) Mosque stopover for “Fear Tour” theme tours that have recently started to be (Archangels Church) (left page) popular in travel industry. The sections that are open for visitors are: and the section for the Missionary Stable, Baptistery, Winery, Missionary School on the 1st Floor; Living School of the underground city nd (right page). and bedrooms, Kitchen, Cellar, Storerooms on the 2 Floor; a Ventila- tion Shaft that goes through all the storeys of the city occupies the 3rd Floor. Besides, there is a tunnel on this floor that connects the city to Kaymaklı Underground City which is located 9 km away. There are Sit- ting and Bedrooms, Store Rooms on 4th Floor; on 5th Floor, which is designed as the main distribution centre of the City, there is an anteroom where the tunnel ends, ventilation Shaft and interconnected Rooms, the Tunnel chimney that connects 5th storey to 7th storey; on 6th Floor there is the tunnel that connects storeys 5 to 7 and is acting as Security Control Centre; on 7th Floor there is the Meeting Hall in the centre and Grave Room, Church, Room and Water Well. This storey is the widest space of the city. On 8th Floor there is Ventilation Shaft and a Room. Although the city has 8 storeys that can be visited today, the specialists who have investigated the region as a whole, claim that Derinkuyu Underground City might have 12 storeys.

Allah bu memleketi korusun! Amin! God protect this country! Bu dilek de Derinkuyu Üzümlü Amen! Kilise’nin girişindeki kitabeden! Yunanca yazılmış kitabenin ta- mamı da şöyle: “Agios Theodoros This wish is from the epitaph at the Trion’un bu çok kutsal kilisesi, entrance of Derinkuyu Üzümlü (with İmparator Sultan Abdülmecid Han grapes) Church! The complete epitaph zamanında, onun yüksek iradesi ile that was written in Greek is as follows: Aziz İkonion (metropoliti) Neofitos “This very holy church of Agios Theo- Efendi’nin teşviki ile ve burada dorus Trion was built with the donations (Malakopi) ikamet eden Hristi- of the Christians living here (in Mala- yanların bağışları ile Haldiaslı kopi) and by the efforts of the chief baş mimar Kiriako Papadopulos architect Kyriako Papadopoulos from Efendi’nin zahmetleriyle inşa Haldia, with encouragement of master edilmiştir. Agios Theodoros’a ithaf Neophytos (the metropolitan) of Saint edilmiş ve kutsanarak açılmıştır. Ki Iconion, during the reign of Emperor onun (Agios Theodoros) vasıta- Sultan Abdülmecid Khan and with his larıyla Allah bu memleketi bütün high willpower; was dedicated to Agios Theodorus and opened with bless- tehlikelerden korusun. Amin. Sene: ings. Let God protect this country from all dangers by his (Agios Theo- 1858 Mayıs 15.” dorus’s) virtue. Amen. Year: 1858, May 15.”

“Communicating The Museum 2015 İstanbul Konferansı” proje ortağı olarak yer aldı: HİSART CANLI TARİH VE DİORAMA MÜZESİ

Ana teması Has taken part as a project partner “çağdaşlık” olarak in “Communicating the Museum belirlenen ve bu 2015 Istanbul Conference”: yıl on beşincisi HISART LIVE HISTORY AND düzenlenen, DIORAMA MUSEUM dünyanın önde gelen The leading museology conference, “Communicating müzecilik konferansı the Museum 2015 Istanbul” (CTM) has been “Communicating actualized for the 15th time, under the hosting of our culture capital: Istanbul, with the “Main Theme” The Museum 2015 “Contemporary”. İstanbul” (CTM), kültür başkentimiz İstanbul’un ev sahipliğinde gerçekleştirildi.

MÜZELER Sol sayfa: Müzeden genel görünüş, Mesudiye (üstte) ile Osmanlı Museums askeri üniforması, teçhizatı, şapkası ve Anzak askeri şapkası. Sağ sayfa: Türk askeri, Anzak askeri, Yaralı Anzak askerini taşıyan Türk askeri, 16. yy. Avrupa miğferi (üstte), 17. yy. Leh Süvari miğferi (sol altta) ve müzeden genel görüntü. Left page: A general view from the museum, Mesudiye (above) and Ottoman Soldier uniform, equipment, hat and an Anzac soldier hat. Right page: A Turkish soldier, an Anzac soldier, a Turkish soldier  Hisart arşivi carrying a wounded Anzac soldier, 17th century Polish Cavalier’s Helmet (left below) and a general view from the museum. 42 .C. ültür ve Turizm Bakanlı- In the organization - that has ğı himayesinde, T.C. Kültür been realized for the first ve Turizm Bakanlığı Döner time in our country under Sermaye İşletmesi Merkez auspice of The Ministry of Müdürlüğü (DÖSİMM) ana Culture and Tourism, with sponsorluğunda, TÜRSAB the main sponsorship ve BKG katkıları, Türki- of The Central Direc- ye İş Bankası’nın banka torate of Revolving sponsorluğu ve Hisart Canlı Tarih ve Diorama Funds of The Ministry Müzesi’nin proje ortaklığı ile ülkemizde ilk of Culture and Tour- kez gerçekleştirilen organizasyonda, dünya- ism (DOSIMM), with nın saygın müzelerinden çok sayıda üst düzey the contribution yönetici ve önemli isimler bir araya geldi. of TÜRSAB (Asso- Dev organizasyonda proje ortağı olarak yer ciation of Turkish alan, Hisart Canlı Tarih ve Diorama Müzesi Travel Agencies) and Kurucusu ve Çuhadaroğlu Şirketler Grubu BKG (Bilkent Culture Yönetim Kurulu Başkanı Nejat Çuhadaroğlu, Initiative), with the konferansa ilişkin yaptığı değerlendirmede banking sponsorship şunları söyledi: of Türkiye İş Bankası (Isbank) and with the “Kurucusu olduğum ‘Hisart Canlı Tarih ve project partnership of Hisart Live History and Diorama Müzesi’ ile böylesine gurur verici bir Diorama Museum - many senior administra- organizasyonun parçası olmaktan son derece tors and important names from prestigious memnunum. Bilindiği üzere ‘Communicating museums have come together. The Museum Konferansı’ her yıl farklı bir The founder of Hisart Live History and Dio- ülkede ve farklı bir tema çerçevesinde düzen- rama Museum, the project partner of this lenmekte olup, bu yıl ülkemizde düzenlenen gigantic organization and the Chairman of konferansın ana temasını ‘Çağdaşlık’ oluştur- Çuhadaroğlu Group of Companies Mr. Nejat muştur. Çuhadaroğlu, in his evaluation of the confer- Diorama, obje, belge, resim ve orijinal bo- ence stated that: yutlu mankenlerin birbirine referans olacak “I am so happy to be a part of such a sublime şekilde sergilendiği Hisart Canlı Tarih ve Di- organization with ‘Hisart Live History and

43 orama Müzesi’nin, klasik müzeciliğin teşhir ve tanzim ilkeleri dışında tamamen kendine has bu tarzı ile, konferans ana teması olan ‘Çağ- daşlık’ hususuna en uygun örnek olduğu kanaatindeyim. Hisart Canlı Tarih ve Diorama Müzesi’ni hayata geçirirken; sadece, 60 yıldan beri ülkemiz ekonomisine hizmet eden ve sektöründe öncü bir sanayi kuruluşunun temsilcisi olarak değil, gönüllü bir tarih elçisi, koleksiyoner ve sanatçı kimliğim çerçevesinde ülkemizin kültür mi- raslarını yarınlara aktarabilmek ve bu sayede gençlerimizde milli ve kültürel bilincin gelişmesine katkıda bulunmayı hedefledim. Müzemizde Selçuklu Dönemi ile başlayan, İstanbul’un Fethi ile devam eden ve Cumhuriyet’in ilanına kadar uzanan döneme ilişkin Osmanlı İmparatorluğu’na ait eserler ile, Çanakkale Savaşı, Kurtuluş Savaşı ve dünya tarihine yön veren diğer önemli savaşlara ait orijinal eserler MÜZEYE DAİR... sergilenmektedir.

Dünyanın ilk ve tek canlı tarih ve diorama müzesi: HİSART İstanbul Çağlayan’da 1.500 metrekarelik bir alanda, 6 katlı bir müze... Roma İmparatorluğu’ndan Anadolu Selçuklu’ya, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Kurtuluş Savaşı’na, I. ve II. Dünya Savaşı’ndan Körfez Savaşı’na kadar geçmişi şekillendiren büyük devletler, olaylar, savaşlar sahneleniyor... Dünyanın kaderini belirleyen dönüm noktalarının, farklı bir bakış açısıyla sergilendiği bir müze... Çuhadaroğlu Şirketler Grubu’nun İstanbul Çağlayan’da bulunan binasında kurulan Hisart Canlı Tarih ve Diorama Müzesi yepyeni bir müzecilik anlayışıyla kapılarını geçen yıl açtı. Hisart Canlı Tarih ve Diorama Müzesi Kurucusu ve Çuhadaroğlu Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Nejat Çuhadaroğlu; her bir eserinde 30 senelik maket deneyimini, 25 senelik diorama yetene- ğini, 18 senelik koleksiyoner kimliğini ve birikimini tarih ve sanatse- verlerle paylaşıyor. ABOUT THE MUSEUM...

The First and Only Live History and Diorama Museum of the World: HISART A 1,500 square metres of six storey museum at Çağlayan, Istanbul... Great states, events and wars, from the Roman Empire to the Anatolian Sultanate of Seljuk, from the Ottoman Empire to the War of Independence, from World War I and II to the Gulf War... A museum where turning points that determine the destiny of the world are displayed from a different point of view... Hisart Live History and Diorama Museum, established at the building of Çuhadaroğlu Group of Companies at Çağlayan, Istanbul, has opened its doors last year with a brand new museology concept. The founder of Hisart and also the President of the Board of Direc- tors of Çuhadaroğlu Group of Companies Mr. Nejat Çuhadaroğlu is sharing with the history and art-lovers his 30 tears of model experience, 25 years of diorama talent, 18 years of his collector identity and all his accumulation.

44 Sadece gezilen değil, detayları sayesinde ‘Yaşanan Müze’ fikri üzerine kurulan Hisart Canlı Ta- Diorama Museum’ that I founded. As you all rih ve Diorama Müzesi; yaşamın ayrıntılarda gizli olduğu dünyamızda, ziyaretçileri, alışılmışın know the ‘Communicating the Museum Con- dışındaki sergileme tarzı eşliğinde tarihin detaylarını keşfe davet etmektedir. ference’ is organized every year in a different Son olarak; Hisart Canlı Tarih ve Diorama Müzesi’nde ziyaretçilere vermek istediğimiz asıl country with a different theme. The main mesaj, savaşları ve savaş araçlarının gelişim evrelerini sergileyerek övmekten ziyade, yeryü- theme of the conference that is being held in zünde sadece insanoğluna bahşedilen düşünme yeteneği ve sınırsız hayal gücünün, insanlığın our country this year is ‘Contemporary’. gelişimine katkıda bulunmak yerine, acımasızca birbirini yok etmek için nasıl harcandığını I believe that Hisart Live History and Diora- gözler önüne sermektir. Savaş, dünyadaki en tehlikeli ve ölümcül hastalıktır. İnsanlık tarihi var ma Museum is the most appropriate sample olduğundan beri süregelen savaşların tekrarlanmaması için, buna yol açan sebep ve sonuçla- for the ‘Contemporary’, the main theme of rının öğrenilmesi büyük önem taşır. Bunun en etkili şekilde sağlanabilmesi, genç neslin doğru the conference, where dioramas, objects, bilgilendirilmesi ile mümkündür.” documents, paintings and mannequins at original sizes are displayed so as to constitute reference to each other and with its sui Sol sayfa: Çanakkale Savaşı (en üstte), Communicating The Museum Konferansı’ndan görüntüler. Sağ sayfa: Yavuz Muharebe Kruvazörü (sol üstte), Muavenet-i Milliye’nin Goliath’ı bombalaması (sol altta). generis style completely outside the display Çanakkale Savaşı Aşağıdakiler ve Yukarıdakiler (sağ üstte) ve 19. yy. Osmanlı Mercanlı Pala’sı (sağ altta). and collocation of classical museology. Left page: War of Dardanelles (top most), scenes from Communicating the Museum Conference. Right page: Yavus Battle Cruiser (left above), bombing of Goliath by Muavenet-i Milliye (left below). War of While bringing Hisart Live History and Dio- Dardanelles Those Below and Above (right above) and 19th century Ottoman Coralline Machete (right below). rama Museum into being I aimed to contrib- 45 Farklı bir deneyim ute to the development of national and cultural consciousness in our Communicating The Museum youth by relaying the cultural heritage of our country to the future, 2015 İstanbul Konferansı kapsa- not only as a representative of a leading industrial establishment mında yurtdışından gelen değerli serving my country for 60 years but also as a volunteer ambassador konuklar Hisart Canlı Tarih ve of history within the frame of my identity as a collector and an artist. Diorama Müzesi’nde misafir edi- In our museum there are artefacts related with the Ottoman Em- lerek, çok özel sunumlarla farklı pire; starting from the Seljuk Period, going on with the Conquest of bir müze deneyimi yaşatıldı. Istanbul and proclamation of the Republic. And also original artefacts from the War of Dardanelles, the War of Independence and other significant wars that dominated the World History are displayed. Hisart Live Art and Diorama Museum was established not only on places visited but also on the idea of ‘Museum to Live in’; and we are Sol sayfa: 16-17. yy. Osmanlı Yeniçeri inviting the visitors to discover the details of history with the accom- askeri (sol üstte), müze girişinde paniment of the unorthodox displaying style of our world where life sergilenen Deli Süvari (sağ üstte). is hidden in details. As a conclusion, the principal message we want I. Dünya Savaşı Alman apoletleri (sol üstte) ve I. Dünya Savaşı’ndan çeşitli give to our visitors in Hisart Live History and Diorama Museum is: eşyalar. display cruelty of mankind in spending all efforts to annihilate each Sağ sayfa: Vitrin detayları ve Zemin Kat görüntüleri (üst iki fotoğraf), other instead of using the bestowed wit to think and unlimited power Topkapı Sarayı’nda kaplan sergilenmesi to imagine, which are only gifted to the human, more than praising canlandırması (sol altta) ve Sarayda the development phases and means of wars. War is the most dan- paşalar ve şehzadeler canlandırması (sağ altta). gerous and fatal decease. In order not to repeat ongoing wars as of Left page: 16-17th century Ottoman the human history it is extremely important to learn the causes and Janissary soldier (left above), The Mad effects that lead to wars. To reach to the most effective solution the Cavalry displayed at the entrance of the museum (left above). World War young generation has to be properly informed.” I German epaulettes (left above) and various articles from World War I. Right page: Display details and scenes A Different Experience from the Ground Floor (2 photographs Within the scope of Communicating the Museum 2015 Istanbul above), animation of tiger presentment Conference the esteemed visitors who came from abroad have been at Topkapi Palace (left below) and animations of Pashas and Sultan’s Sons hosted at Hisart Live History and Diorama Museum and they tasted a at the Palace (right below). different museum experience with very special presentations. 46 47 ms 79 yılında infilak eden vezüv yanardağı, roma’nın pompei, herculaneum, torre annunziata ve stabia yerleşimleriyle çevresini lavları altına gömmüştü. sakinlerini kül tabakalarına dönüştürse de, o sırada herkes ne yapıyorsa o biçimde kaldığından, bu felaket, etkilediği kentler hakkında dünyanın başka hiçbir yerinde rastlanmadığı kadar çok ve özellikli bilgi

POMPEİ toplanabilmesine yol açmıştı.

POMPEI

When Vesuvius Volcano exploded in 79 BC Pompeii, Herculaneum, ANTİK Torre Annunziata and Stabia settlements of Rome with their KENTLER surroundings were buried under lava. Although it turned the habitants into ash layers, as everybody was lithified at the position Ancient Citys they were in, this catastrophe let to gathering so many and so qualified data on the cities effected by the blast incomparable to anywhere on earth.  mountainpix / Shutterstock.com Pompei’nin havadan görüntüsü, sokakları ve Napoli kenti ile Vezüv yanardağı. Aerial view of Pompeii, its streets, the city of Naples and Vesuvius Volcano.

 shutterstock.com

48 mithsonian Enstitüsü’nden Kristin Ohlson, “Pompei Duvarla- rındaki Yazıları Okumak” başlıklı bir makalesinde, 18. yy.dan beri Pompei’nin üçte ikisinin ancak kazıla- bildiğine değinerek, ortaya çıkarılan yapılarda arkeologların dikkatini en çok çeken ögelerden birinin de duvar yazıları olduğunu belirtiyor. 1800’li yılların sonuna doğru da bilim insan- ları Pompei dahil, Antik Roma dünyasındaki Latince duvar yazılarının kopyalarını almaya ve onları kataloglamaya başlamışlar. İyi ki de öyle yapmışlar, çünkü türlü etkenlerle o yazı- ların yüzde 90’dan fazlası yok olmuş. Ohlson, yazıları böyle kayıt altına almanın, sonradan yapılacak araştırmalar için de bir nimet oldu- ğunu söylüyor ve ABD’li araştırmacı Rebecca Benefiel’in tam da bu konuyu araştıran Pom- pei’deki çalışmalarından sözediyor. Pompei’deki duvar yazılarının biçiminden çok içeriği ile ilgilenen Benefiel, “...graffiti o dö- nemde, şimdikinden çok daha görünür imiş” diyor. Benefiel, ev duvarlarında, mutfaklarda, hizmetli odalarında, hamamlarda, sokaklarda 11.000’den fazla graffiti örneğinin bulundu- ğu Pompei’de, “duvar yazıları ve resimleri aracılığıyla, tüm dünyaya yetecek kadar mesaj verildiğine” dikkat çekmiş. İlginç olan Roma dünyasındaki duvar yazı- larının tek yönlü değil hal hatır sormalar, randevu hatırlatmalar, kutlamalar, teşekkürler gibi etkileşimli mesajlar içermesi. Tıpkı günü- müzdeki anlık elektronik haberleşme ağlarına yolladıklarımız gibi! Üst başlıklar arasında da şiir yarışmaları, iyi niyet teatileri, İmpara- tor Neron’a mesajlar gibi ilginç konular yer alıyor. Kaynak: http://goo.gl/hap16c

Kristin Ohlsen, from the Smithsonian Institute, in her essay with the heading “To Read the Writings on the Walls of Pompeii”, referring to the fact that only two thirds of Pompeii could have been excavated since 18th century, she points out that one of the most attractive elements in the constructions that drew the attention of the archaeologists were the graffiti. Towards the end of 1800’s the scientists started to copy down and catalogue the Latin graffiti of the Antique Roman world including Pompeii. Thanks God they did so, because due to various factors more than 90 % of the graffiti was annihilated. Ohlsen states that keeping the record of the graffiti is a blessing for the researchers who shall be working on this issue and she also tells about Rebecca Benefiel, an American researcher who is studying Pompeii and working on this subject. Benefiel, who is more interested in the content, rather than style of the graffiti states that, “… graffiti in those days were more visible than today”. Benefiel drew attention to the point that Pompeii with over 11.000 graffiti samples which were found on walls of the houses, kitchens, servant rooms, baths and streets, “gave enough messages to the world by graffiti and drawings”. What is interesting is that the graffiti of the Roman world are not in a single direction but you can see interactive graffiti messages on inquiring others’ health, reminding appointments, celebrations, thanksgivings and etc. Just like the ones we send momentarily by electronic communication webs! Among the main headings there are interesting issues such as poetry 49  Roka / Shutterstock.com VİLLA PAPİRÜS’ün REPLİKASI: VİLLA GETTY

Vezüv’ün MS 79 infilakından sonra yok olan Pompei, Herculaneum ve Stabiae gibi şehirlerden Herculaneum da 18. yy’da yeniden keşfe- dilmişti. Keşif kazısında ulaşılanlardan biri de Villa dei Papiri ya da Papirüs Villası denen Roma üslubundaki kır eviydi. Pompei - Dün Paul Getty, 1970’lerde Getty müzesinin bir bölümü olarak, adını Pompei İtalya’nın Campania’da bölgesindeki ilk halklardan Osci’ler burada bolca bulunan kavrulmuş papirüslerden alan bu yapının bir tarafından MÖ 6. yy.da, kurulmuş. Pompei de adını kurucusu replikasını yaptırmış. Projenin 450 kişilik antik tiyatrosundan bitki ör- Herkül’den alan Herculaneum da yüzyıllar boyunca farklı egemenlik- tüsüne varana kadar her ayrıntısıyla bizzat ilgilenen Getty’den sonra ler altına girmişler: Oskanlar, Samnitler, İyonyalılar, Etrüskler ve son yapı yenilenmiş. Yakın zamanda tekrar elden geçirilen, (Malibu) Pasi- olarak MÖ 89’da Romalılar. fic Palisades’de yer alan Villa Getty, 2014’de tekrar ziyarete açılmıştı. Roma Dönemi’nde Pompei’nin kentsel statüsü, komşusu Hem Getty Müzesi’nde hem Villa Getty’deki koleksiyonda Pompei Herculaneum’dan daha üst düzeyde imiş. Ne var ki ikisinin de ya- ve Herculaneum ile ilgili belgeler de yer alıyor. Dijital görüntülerini şamı 24 Ağustos (MS) 79’da şaşırtıcı bir felaketle sona ermiş; Vezüv Getty’nin bütün dünya ile ücretsiz paylaştığı koleksiyonda esasen Yanardağı’nın, iki gün süren faaliyeti sonucu kalın bir volkanik kül hemen her sanat dalından muhteşem eserler bulunuyor. tabakası, taş ve volkanik çamur altına gömülerek ortadan kaybolmuş- Resmi site: getty.edu/visit/villa/ lar. Vezüv’ün korkunç patlamasının ardından yaklaşık 1700 yıl boyunca kayıp durumda olan kent, 1748’de bir rastlantı sonucu yeniden keşfedilmiş. O zamandan beri yapılan kazılar, şehre ait pek çok bilgiyi gün yüzüne çıkararak Roma İmparatorluğu’nun kentlerindeki yaşama ait bilgilere ulaşılmasını sağlamıştı.

Pompei - Bugün Antik Pompei günümüzde UNESCO’nun Dünya Miras Listesi’nde olup İtalya’nın en popüler turistik merkezlerinden birisi... Ulaşımı, Napoli’den trenle yaklaşık 1 saat süren açık hava müzesi Pompei için  Rolf_52 / Shutterstock.com THE REPLICA OF VILLA PAPIRUS: VILLA GETTY

The city of Herculaneum that vanished with the explosion of Vesuvius th in 79 AD like Pompeii and Stabiae, was rediscovered in 18 century. One of the artefacts that were discovered was a country house in Ro- man Style called Villa of the Papyri or Villa Papyrus. In 1970’s, Paul Getty had a replica made as a section of the Getty Museum that was named after roasted papyrus which are abundant in the area. In the antique theatre of the project, with 450 seat capacity, Getty person- ally cared about each detail including the flora. The construction was renewed after Getty. The Villa Getty that is located in (Malibu) Pacific Palisades was again recently renovated and opened to visit in 2014. Documents related to Pompeii and Herculaneum take place both in Getty Museum and also among Villa Getty collections. The digital images of the Getty collection, where magnificent pieces take place almost on all branches of art, are shared free of charge by the whole world. Official site: getty.edu/visit/villa/

50 contests, goodwill exchanges and messages to the Emperor Nero. Source: http://goo.gl/hap16c

Pompeii – Yesterday Pompeii was established by the Osci’s, the first folks in the Campania region of Italy in 6th century BC. Pompeii, as well as Herculaneum, were named after the founder Hercules and were under different hegemonies throughout centuries: Oscans, Samnites, Ionians, Etrus- cans and finally Romans in 89BC. In the Roman Period the urban statute of Pompeii was higher in rank as compared to neighbouring Herculaneum. However the lives of the both have ended dramatically on 24th August 79 (AD) by a colossal catastrophe; they vanished under a thick volcanic ash layer, stones and volcanic mud with two days long activity of the Vesuvius Volcano. Following the frightening explosion of Vesuvius the vanished city was accidentally rediscovered after 1700 years, in 1748. From then on excavations carried out and unveiled so much information on the urban life of the Roman Empire.

Pompeii - Today Antique Pompeii today is in the World Heritage List of UNESCO and one of the most popular tourist centres of Italy... It takes about 1 hour by train from Naples to reach the open air museum and Italian authorities recommend that at least 5 days should be reserved for Pompeii. The most visited places by those who visit Pompeii are: Amphitheatre: This is the oldest recognised amphitheatre made more or less in 70 BC out of stone where gladiators fought and wild animal games were organised. Forum and Basilica: A part of the initial decorations of the rectangular planned church that was made in 2nd century AD still survive. Doric Temple: A temple left from the first half of 6th century BC. It is estimated that it was dedicated to Goddess Athena and God Hercu-  photogolfer / Shutterstock.com  photogolfer / Shutterstock.com

 photogolfer / Shutterstock.com Pompei’den görüntüler ve duvar resimleri. Scenes from Pompeii and wall drawings. 51 İtalyan yetkililer en az 5 gün ay- SYDNEY’de rılmasını salık veriyor. Pompei’ye gidenlerin en çok gezdikleri yerler “LEGO POMPEİ” şöyle: Amfitiyatro: Gladyatörlerin dö- Avustralya’da, Sydney vüştüğü, vahşi hayvan oyunları- Üniversitesi müzelerinden nın düzenlendiği bu gösteri alanı Nicholson Müzesi, ilginç bir yaklaşık MÖ 70’de taştan yapıl- sergiye ev sahipliği yapıyor: mış, bilinen en eski amfitiyatro. “Lego Pompei”! Yine bir Forum ve Bazilika: MS 2. yy.dan Avustralyalı olup kendini kalan dikdörtgen planlı kilise- “Tuğla Adam” (The Brickman) nin ilk süslemelerinin bir kısmı olarak adlandıran Ryan duruyor. Dor Tapınağı: MÖ 6. yy McNaught tarafından 190 ilk yarısından kalma bir tapınak. binden fazla Lego parçası Tanrıça Athena ile tanrı Herkül’e kullanılarak 470 saatte adandığı tahmin ediliyor. yapılan Pompei maketinde

Ayrıca tiyatrolar, tapınaklar, ha-  photogolfer / Shutterstock.com kentin hem ilk kurulduğu mamlar, ticari yapılar, mezarlık- yıllardaki hem Vezüv’ün lar... En çok ilgiyle gezilenler ise patlaması sırasındaki ile Roma villa ve evleri ile Pompei 1700’lerde yeniden keşfi ile ilgili sergiler. Mozaikler, hey- sırasındaki halleri, hem de keller, büstler, taşlaşmış insanlar bugünkü hali canlandırılıyor. dahil, Pompei’ye ilişkin birçok Kaynak: Türkçe haber: obje ve malzeme ise Napoli http://arkeofili.com/?p=1334, Arkeoloji Müzesi’ne götürülmüş Müze resmi site: http://goo.gl/ bulunuyor. zvICWY Pompei Antik Kenti resmi sitesi: “LEGO POMPEII” in pompeiisites.org SYDNEY Akıbeti merak konusu: In Australia, Nicholson Museum, “Büyük Pompei Projesi” one of the museums of Sydney UNESCO Dünya Miras Listesi’ne University, is hosting an interest- alınmış Pompei için, AB Avrupa ing exhibition: “Lego Pompeii”! It Komisyonu da 2012’de “Pompei was actualised by an Australian: Antik Kenti’nin korunması, bakı- Ryan McNaught who calls him- mı ve geliştirilmesi” amacıyla bir self as “The Brickman”, in 470 proje hazırlatmış ve 105 milyon dolmasına da çok az kalmış du- hours by using more than 190,000 Euro bütçe ayırmıştı. Komisyon, rumda. İtalya’nın 2013’de, “Büyük Lego pieces. With this Pompeii projenin en geç 31 Aralık 2015’e Pompei Projesi” adını verdiği model one can see the animation kadar tamamlanmasını da şart bu projeyi hızlandırmak için bir of the initial state of the city koşmuştu. özel kanun çıkarmasına rağmen, when it was set up and its state Görünen o ki, talihsizlikler bu gerekli atamalar ve örgütlenme when Vesuvius exploded, its state kentin üzerinden elini çekmiyor. vakitlice yapılmadığından, 47 in 1700’s when it was rediscov- Kimi villalar gün ışığına çıkarılıp kalem işten yalnız 4’ü tamamla- ered and its present state. ziyarete açıldıysa da projenin şu nabilmiş. Bu yüzden Komisyon, ana kadar tamamlanabilen bö- ayrılan ve kullanılamayan fonları 1864’de Paris, Le Tour du Monde’de Source: Turkish News: http:// yayımlanan bir ilüstrasyon (üstte) ile arkeofili.com/?p=1334, Painting of lümleri tamamlanması gerekenin iptal edeceğe benziyor. (Kaynak: Pompei’den görüntüler. the Museum, official site: http:// çok altında olduğu gibi, Avrupa theartnewspaper.com/news/ An illustration that was printed in 1864 Komisyonu’nun verdiği sürenin news/156266/) in Le Tour du Monde, Paris (above) and goo.gl/zvICWY scenes from Pompeii. 52 les. Besides, there are theatres, temples, baths, commercial constructions, cemeteries... The ones that are visited most with interest are the Roman villa and houses as well as the exhibitions related to GİZEMLER VİLLASI ve BAKTERİLER Pompeii. So many objects and material including mosaics, sculptures, busts and lithified human bodies have been taken to Naples Pompei Antik Kenti’nde bulunan ve Antik Roma’nın en çok ünlenen Archaeology Museum. fresklerinden bazıları antibiyotikler kullanılarak eski sağlıklarına ka- The official site of Pompeii Antique City: pompeiisites.org vuşturulmuş. Konservatörler, 2008’de onarımına başlanan Gizemler Villası’nın (Villa Mystery) yemek odasını süslediğini düşündükleri Aftermath is an issue of curiosity: “Great Pompeii Project” Dionysos freskinde bulunan canlı bakterileri temizlemek için “amok- The European Commission of the EU has reserved a budget of 105 sisilin” denilen bir çeşit penisilin kullanmışlar. million Euros for the project they had prepared for the “Preservation, Streptokok bakterilerin boyanın doğal pigmentlerinin içine yerleştiği maintenance and development of Pompeii Antique City” that had ve onları toza dönüştürdüğü biliniyor. Villa, iki yıllık bir restorasyon been taken into the World heritage List of UNESCO. The commission projesinin ardından geçtiğimiz Mart ayında tekrar ziyarete açılmıştı stipulated that the project should be completed latest by December (Kaynak: arkeolojihaber.net). 15, 2015. It seems that misfortune does not leave this city alone. Although some of the villas were discovered and opened to visit, the completed part of the project is far behind the stipulated; besides the prescribed time by the European Commission is almost over. Although Italy had made a private law in 2013 to speed up the project named as “Great Pompeii Project”; only 4 out of 47 items were completed as the necessary assignments and organisation were not materialised timely. That is why the Commission seem to withdraw the reserved but not used funds. (Source: theartnewspaper.com/news/news/156266/)  Cortyn / Shutterstock.com  Cortyn / Shutterstock.com  Porojnicu Stelian / Shutterstock.com  Cortyn / Shutterstock.com

VILLA OF MYSTERY and BACTERIA

Some of the renowned frescoes of Antique Rome that were found in the Antique City of Pompeii have been restored to their old health by use of antibiotics. Conservators have used “amoxicillin”, a kind of penicillin, to clean living bacteria from Dionysus fresco which is believed to decorate the dining room of Villa Mystery that was taken into restoration in 2008. It is known that the streptococci bacteria settles in natural pigments of dyes and turn them into dust. The villa Pompei’den görüntüler ve lavların altınrda taşlaşmış kent halkının reprodüksiyonları (üstte). was opened for visit last March after 2 years of restoration. Scenes from Pompeii and reproductions of the people of the city lithified under lava (Source: arkeolojihaber.net). (above). 53 Teknikleriyle resim sanatını kusursuz kılan, 400 yıl boyunca bütün ressamların ilâhı, Rönesans’ın üç büyük üstadından biri, Urbino’lu Rafaello Sanzio. SANAT Art

 Wikipedia RAFAEL denge, berraklık, uyum, zarafet ve tutarlılık onun her eserinde teker teker birleşen bir bütünün parçalarıydı. doğayla yarışıp 37’sinde bu dünyadan ayrılan rafael’in panteon’daki mezarına, şair ve düşünür pietro bembo şu dizeleri yazdı: “burada rafael yatıyor. o yaşarken, doğa ona yenik düşmekten korkuyordu. öldüğünde ise doğa da kendini öldürmek istedi!”

Raphael, who raised the art of painting to excellence by virtue of his techniques; Raffaello Sanzio da Urbino is one of the three great masters of the Renaissance, revered by all artists for 400 years.

RAPHAEL

Balance, clarity, harmony, grace and consistency were all the individually combined components of a whole in each one of his works. The painter who competed with nature throughout his artistic career, died at the early age of 37. Poet and philoso- pher Pietro Bembo wrote the following lines on Raphael’s tomb at the Pantheon: “Here lies Raphael. During his lifetime, nature was afraid of being surpassed by him. When he died, nature wanted to kill itself!”

Genç yaşta çizdiği kendi portresi (küçük resim) ve 1506’da yaptığı oto portresi (en solda). Rafael’in San Sisto Kilisesi’nde yer alan Sistine Madonnası tablosu (sağ altta) ile melek figürlerinin olduğu detayı (sağ üstte). Kutsal Bâkirenin Evlenmesi (sol altta). Self-portrait drawn at a young age (thumbnails) and the self- portrait he made in 1506 (far left). Raphael’s Sistine Madonna painting located at the San Sisto Church in Rome (bottom right) and its detail with angel figures (top right). The Marriage of the Blessed Virgin (bottom left).

54 afael, 6 Nisan 1483’de, İtalya’nın Urbino kentinde Raphael was born on April 6, 1483 in Italy at the city of Urbino. His doğdu. Babası Giovanni Santi, Urbino Dükü’nün father, Giovanni Santi, was court painter to the Duke of Urbino. saray ressamıydı. Küçüklüğünden beri babasına Raphael’s talent for painting, who helped his father since childhood, yardım eden Rafael’in resim yeteneği, erkenden became clear already at an early age. Raphael, who produced his ortaya çıkmıştı. 16 yaşında “Havva’nın Yaratılı- paintings “Creation of Eve” and “Trinità” at the age of 16, was 20 years şı” ve “Trinite” tablolarını yapan Rafael, babası old when his father passed away. He was taking courses from the öldüğünde 20 yaşındaydı ve Perugia’daki ressam painter Pietro Perugino in Perugia. In 1501 he reached the mastery Pietro Perugino’dan ders alıyordu. 1501’de ustalık level. Perugino’s influence was apparent in the “Coronation” paint- düzeyine erişti. 1503’de bitirdiği “Taç Giyme” tablosunda Perugino ing that he completed in 1503. He began departing from Perugino’s etkisi aşikârdı. 1504’de yaptığı “Kutsal Bâkirenin Evlenmesi”nde ise style in his1504 “The Marriage of the Blessed Virgin” painting, in the Perugino’nun üslubundan ayrılmaya başladı, sonra da Floransa’ya aftermath of which he left for Florence... gitti... Raphael in Florence, 1504-1508 Rafael Floransa’da, 1504-1508 Raphael, who closely examined the works of Leonardo da Vinci and Rafael, Floransa’da Leonardo da Vinci ve Michelangelo’nun ne yap- Michelangelo in Florence, was inspired from their techniques which

55 Borgo Yangını (sol üstte), Balthasar Castiglione’nin Portresi (sağ üstte) ve Papa 10. Leo’nun Portresi (sağda). Borgo Fire (top left), Balthasar Castiglione’s Portrait (top right) and Portrait of Pope Leo X (right).

he succeeded in converting into his genuine personal style... Howev- er, experts hold the view that his “Grand Duke’s Madonna” and “Beau- tiful Gardener” clearly reflect Leonardo’s influence, his “ Borgo Fire” Michelangelo’s influence and his canvases “Mass at Bolsena “ and “ Madonna with the Fish” the obvious influence of the Vatican School. tığını yakından incelerken, onların tekniklerini de kendine özgü bir In Florence, Raphael received significant orders for the Pitti and Uffizi üsluba dönüştürdü. Buna rağmen, “Grandük’ün Madonnası” ve “Güzel Palaces. He achieved until 1508 important works such as “Agnolo Bahçıvan”da Leonardo’nun, “Borgo Yangını”nda Michelangelo’nun, Doni’s Portrait,” “Mary in the Meadow”, “Sistine Madonna”, “Madonna “Bolsena Ayini” ve “Balıklı Madonna”da da Vatikan ekolünün fazlaca of the Goldfinch”, “and the Pope Leon X Portrait”. Then, he was etkisi olduğu söylenir. invited to Rome by Pope Julius II, where he was destined to become Rafael, Floransa’da Pitti Sarayı, Ufizzi için önemli siparişler aldı ve one of the leading representatives of 16th Century School of Rome, 1508’e kadar “Agnolo Doni’nin Portresi”, “Çayırlıkta Meryem”, “Sistine along with Michelangelo and Leonardo da Vinci... Madonna”, “Saka Kuşu Madonnası”, “Papa 10. Leo’nun Portresi” gibi önemli tablolar yaptı. Daha sonra Papa II. Julius tarafından Roma’ya Roman Period, 1508-1520 çağrıldı ki orada Michelangelo ve Leonardo ile birlikte 16. yy Roma In Rome, Raphael established a close relationship with the Papacy ekolünün en önemli temsilcisi olacaktı... and was commissioned to paint the frescoes of the Vatican Apostolic Palace. Roma Dönemi, 1508-1520 The “Stanza della Segnatura”, the “Signature Room” was his first Rafael Roma’da, Vatikan ile yakın ilişkiler kurdu ve Papalık Sarayı’nın working space. There, he produced frescoes representing theology, duvar freskleri işlerini üstlendi. Çalıştığı odalardan ilki “Stanza della philosophy, poetry, literature and the law within large semicircular Segnatura”; “İmza Odası”ydı. Burada büyük yarım daire kemerler için- arches. de teoloji, felsefe, şiir (edebiyat) ve hukuku simgeleyen freskler yaptı. The “Parnassus” fresco represents poetry and literature; “Cardinal “Parnassus” şiiri ve edebiyatı, “Kardinal Erdemleri” ölçülülük, cesaret, Virtues” symbolize temperance, courage, wisdom and common sense akıl ve sağduyu ile hukuk ve adaleti simgeliyordu. as well as law and justice. Teolojiyi simgeleyen “Kutsal Tartışma”da zemindeki bir altarın etra- The “Holy Discussions” fresco, symbolizing theology, formed a semi- fına dizili figürlerle bir yarım daire kompozisyon oluşturmuştu. Bunu circular composition depicting figures aligned around an altar situ- gökyüzünde İsa ve onu çevreleyen azizlerle tavana kadar tekrarlıyordu. ated on the floor. This was echoed up to the ceiling with Jesus in the Bu duvarın karşısında “Atina Okulu” vardı. Rafael çok sayıda tuval sky and the saints surrounding him. The “School of Athens” was fac- resmi de yapmıştı. Bunların içinde Meryem ve Çocuk İsa portreleri ing this wall. Raphael had made also many canvas paintings. Among öne çıkıyordu. them were, in particular, Virgin Mary and Child Jesus portraits. 56 ATiNA OKULU SCHOOL OF ATHENS Vatikan Müzesi’ndeki Rafael Odaları fresklerinin The School of Athens is of primary importance among Raphael frescoes at the en önemlisi Atina Okulu. Yaklaşık 7,5 x 4,5 m. bo- Vatican Museum. The scene in the form of a semicircular arch on a 7.5 x 4.5 m yutundaki duvarda yarım daire bir kemer içindeki wall represents the Athens School of Philosophy. Raphael portrayed together a sahne Atina felsefe ekolünü simgeliyor. Rafael group of famous Greek philosophers in this fresco on which he has abundantly sfumato tekniğini de bolca kullandığı bu freskte used the sfumato technique. He has staged them together in an imaginary scene, ünlü filozofları zaman, mekân ve coğrafyalarından partly anachronistically, by abstracting the philosophers from their real historic soyutlayarak bir araya toplamış, onları birbirleriy- period, space and geography, showing them absorbed in thinking, working and le konuşturuyor, düşündürüyor, çalıştırıyor. discussing vividly with each other. There are up to 60 philosophers in this vault- Derin bir perspektifle çizilmiş, Roma mimari ögelerinin baskın olduğu, ed and richly decorated structure drawn in a deep perspective and dominated 4 basamaklı bir merdivenle ayrılan iki platform ve arkadaki kemerli bir by Roman architectural elements, which consists of two platforms separated kapı ile dışarıya açılan, tonozlu, zengin bezemeli bu yapıda 60 kadar by a 4-step staircase and opening to the outside through an arched door in the filozof var. Bu fresk tamamlandığı andan itibaren çok kişiyi çok uğraş- back. From the moment that this fresco was completed it kept legions of com- tırmış. Çünkü Rafael bir iki kişilik ve işaret dışında kimin kim olduğuna mentators quite busy. According to Vasari, Raphael identified the philosophers dair fazla ipucu vermediği gibi yine Vasari’ye göre bazı görsel benzer- of Antiquity with some of his contemporary Renaissance artists by using certain likler kullanarak yaptığı çağrışımlarla onları çağdaşı Rönesans sanatçı- visual similarities and through a few subtle hints. At the centre of the scene larıyla da özdeşleştirmiş. there is Plato and Aristotle. The old Plato figure pointing to the sky with his Resmin merkezinde Aristo ile Platon var. Sağ elinin işaret parmağıyla right hand forefinger was considered a reference to Leonardo da Vinci because gökyüzünü işaret eden yaşlı, Platon ki bu jesti Leonardo da Vinci’ye bir of this hand gesture. Aristotle is the young man showing the Earth. Diogenes is gönderme sayılmış. Yeryüzünü gösteren genç de Aristo. Merdivenlere sprawled on the stairs; sitting in front in a pensive posture is Heraclitus, who is yayılmış olan Diyojen, önde dalgın oturan Heraklet ki bu da Miche- considered to evoke Michelangelo. The character teaching the people around langelo diye yorumlanıyor. Sağ önde eğilmiş pergelle çizim yaparak him while drawing geometric figures with a compass by leaning down on the ders veren Öklid, arkasında en sağda izleyiciye bakan genç ise Rafael floor at the right hand side in front of the fresco is Euclid. The youngster behind (küçük resim)... him at the right corner facing the audience is Raphael (thumbnails)...

57 SFUMATO ve DİĞER ÜÇ KARDEŞİ

Sfumato, İtalyanca “duman gibi buharlaş- ma” anlamına gelen “Sfumare”den türemiş, Rönesans’ın 4 temel resim tekniğinden biri. Yumuşak bir etki yaratmak için, keskin çizgileri eriterek renkli veya tonlu bölgeleri birleştirme tekniği olan Sfumato, Leonardo da Vinci ile başlamış. Gizemi hâlâ çözüleme- yen Mona Lisa, Sfumato’nun tipik örneği. Rafael, tıpkı, Atina Okulu’nda yaptığı gibi, Sfumato’yu, incelikli bir biçimde dönüştü- rüp, kendine has kılmayı becermiş. Diğer üç teknik: “Cangiante”- Ani renk değişimi. Göl- gelemede, bir rengin daha açık ya da daha koyu tonuna gidilmediğinde farklı bir renge geçiş. “Chiaroscuro”- Işık-Gölge oyunu. Karanlıkla aydınlık arasında güçlü kontrast- larla üçüncü boyut vurgusu. “Unione”- Fi- gürlerin sınırıyla arka plânı, parlak ve güçlü renklerle birleştirme. Olmazsa olmazlar! SFUMATO and THE THREE OTHER RELATED TECHNIQUES Diğer izleri ve erken final... Rafael’in çizim, desen, baskı, resim ve gravür gibi diğer çalışmalarından biri de kumaş üzerine süsleme tekniğiyle yaptığı duvar örtüleri idi. Yaptığı 10 büyük süsleme örtüsü, Sistine kilise- Sfumato, which means “evaporation like sinde kullanıldı (http://en.wikipedia.org/wiki/Raphael_Cartoons). smoke” in Italian, derived from the verb 1514’de Papa 10. Leo, Loggia galerisini tamamlamak üzere Rafael’i San Pietro Bazilikası’nın “Sfumare” (evaporate), is one of the four baş mimarlığına tayin etmişti. Ne yazık ki hem çizip hem bezemelerini yaptığı eserlerin çoğu basic painting techniques of the Renaissance. ya bitememiş ya da sonradan tahrip edilmiş. Sfumato, which is the method of joining Rafael’in mimari projeleri arasında, Eligio degli Orefici Kilisesi, Branconico dell’Aquila Saray the coloured or toned zones of a painting in cephesi, Floransa Pandolfini Sarayı ile Roma’daki Villa Madama da var. Ayakta kalabilenlere order to create a soft effect by dissolving the bir örnek; tavan mozaiklerini de yaptığı Chigi Şapel. Bitmemiş bu yapıyı, 100 yıl sonra Loren- sharp lines, began with Leonardo da Vinci. zo Bernini tamamlanmış. Rafael, doğum günü 6 Nisan’da, -dedikoducu Vasari’ye sorulursa Mona Lisa whose mystery remains unre- karşı cinse aşırı düşkünlüğü, resmi tarihe göre ise- 15 günlük bir ateşli hastalık yüzünden 37 solved is a typical example of sfumato. yaşında öldü. Raphael, just as he did in the “School of Ath- ens”, has managed to give sfumato his own Rafael’in özel yaşamı unique touch by transforming it in a subtle Rafael, Roma’da Papa’nın “Özel Hizmetkar”lığına tayin edilmişti. 14. yy’dan sonra monarklar way. The three other techniques: “Cangi- ve papalık, “hizmetli” kavramının kapsamını genişleterek kimi sanatçılara da bu sıfatı verip, ante” - the sudden colour change. Cangiante onların maaş almasını, saraylara rahatça girip çıkmalarını sağlamıştı. Nitekim Rafael, bu saye- consists in changing into a different colour de 50 öğrenci ve asistanla, o güne kadar görülmemiş büyüklükte bir atölyenin sahibi olmuştu. in shadings, other than a nuance into a Evlenmekten hep kaçınan Rafael, Roma’ya geldikten sonra dostu Kardinal Medici lighter or darker tone of the same colour. Bibbiena’nın hatırı için yeğeni Maria Bibbiena ile nişanlandıysa da evlenmemiş. Vasari’ye göre “Chiaroscuro” - Light and Shadow play: third aşka her an hazır olan ressam, Sienalı bir fırıncının kızı olan son sevgilisi Margerita Luti’e öyle dimension emphasis through strong contrasts düşkünmüş ki Chigi projesini uygularken ondan uzak olmamak için şantiyede ona özel bir oda between brightness and darkness. “Unione” – ayırmış. “La Fornarina”; “Küçük Fırıncı Kız” tablosunda üstü çıplak olarak resmini yaptığı kadın this is the method of merging the background da Margerita imiş. Ustaca kullanılmış Chiaroscuro tekniği ile de bu resim çok etkileyici olmuş. and the contours of the figures through Sonradan Michelangelo, Ingres, Picasso gibi ressamlar da ikisini bir arada hayâl ederek bir çok bright and strong colours. Those four meth- “Rafael ve La Fornarina” tablosu yapmışlar. Öte yandan ona çok benzediği için adını belirtme- ods are the indispensible, essential techniques se bile Rafael’in “La Donna Velata”; “Örtülü Kadın” adını verdiği tablodaki kadının da Margeri- of Renaissance painting! ta olduğu ileri sürülüyor...

Artist’s works at the Chigi Chapel (top). Sanatçının Chigi Şapel’deki çalışmaları (en üstte). THE MASS AT BOLSENA (right): the fresco located at the BOLSENA AYİNİ (solda): Elidor Odası’ndaki Heliodorus Room of the Apostolic Palace in the Vatican depicts an Bolsena Ayini 1263’de Bolsena kentine gelen episode said to have taken place in 1263 at the town of Bolsena, ve kutsanan ekmek ve şarabın İsa’nın etine north of Rome. A Bohemian priest who doubted the doctrine of ve kanına dönüştüğü inanışından kuşku duyan transubstantiation - the changing of the substance of the bread Bohemyalı bir rahibin öyküsü. Aynı rahip, 1264’de and wine into that of the body and blood of Christ in the Eucharist gene geliyor ve Papa 4. Urban, bir kilisenin - celebrated mass at Bolsena and his doubts were dismissed when altarında kutsal ekmek ayini yaparken, ekmeğin blood started dripping from the ritual bread and fell onto the üzerinde beliren ve masa örtüsüne damlayan tablecloth in the shape of a cross. The following year, in 1264, kan damlalarını görüyor. Rafael resmin yer aldığı Pope Urban IV instituted the Feast of Corpus Christi to celebrate yuvarlak kemerin içindeki pencere çıkıntısını this miraculous event. Raphael used the window ledge of the altar için podyum olarak kullanmış. Olayın arched vault where the fresco is situated, as the base of the altar. kahramanları bu podyumun üzerinde ve altarın The heroes of this event are placed on this podium and around the çevresinde yer alıyor. İki yanda altta da izleyiciler altar. Audience sits at the bottom on both sides. Third from left oturuyor. Papanın özel hizmetkarlarını yerleştirdiği among the Swiss Guard of the Pope at the lower right corner is sağ alt köşede, soldan üçüncü de kendisi. Onların Raphael himself. Those seen praying above them are the Cardinals. üzerinde dua edenler, Kardinaller. 58 Other Marks and Early Final... Wall hangings and tapestries manufac- tured with orna- mentation on fabric techniques must also be mentioned among Raphael’s work in the field of drawing, design, printmaking and engraving. His 10 major decorated tapestries were used in the Sistine Chapel (http://en.wikipedia.org/wiki/Raphael_Cartoons). In 1514 Pope Leo X appointed Raphael head architect of St. Peter’s Basilica, entrusting him with the task of completing the Loggia Gal- lery. Unfortunately, many of the drawings and decorations he produced for this purpose could either not be completed or were sub- sequently destroyed. Among Raphael’s architectural projects are the Eligio degli Orefici Church, the façade of the Branconico dell’Aquila Palace, the Florence Pandolfini Palace and the Villa Madama in Rome. An example of those still standing projects would be the Chigi Chapel whose ceiling mosaics were also made by Raphael. However, this unfinished construction could only be completed 100 years later by Lorenzo Bernini. Raphael passed away following a 15-day febrile illness according to official history on his birthday, the 6th of April at the young age of 37. Gossipmonger Vasari imputes the cause of Raphael’s illness and early demise on his excessive indulgence for the opposite sex.

Raphael’s private life In Rome, Raphael had been appointed as “Private Servant” to the Pope. From the 14th Century onwards, monarchs and the papacy had begun to provide for certain artists to receive a salary and enjoy the privilege of entering and utilizing freely the Court, by attributing to LA DONNA VELATA, ÖRTÜLÜ KADIN them the title of “servant”, via broadening the definition of the concept of “servants”. Indeed, thanks to that practice, Raphael enjoyed 1516 tarihli 82 x 61 cm boyutundaki Örtülü Kadın, Floransa, Pitti the privilege of having a large workshop unprecedented in size to that Sarayı’nda Palatina Galerisi’nde. Bu tabloya güzelliği, zarafeti ve date, hosting 50 students and assistants working for him. etkileyiciliği nedeniyle “Rafael’in Mona Lisa’sı” diyenler de var. After arriving in Rome, Raphael, who permanently avoided marriage, Bej örtü, saçtaki küçük fakat parlak incideki, ışıltılı giysi ve tendeki became engaged to Maria Bibbiena, niece of his friend Cardinal beyazları dengeleyip renkleri bütünleştiriyor. Rafael’in bütün teknik- Medici Bibbiena as a gesture to the Cardinal; but the marriage never lerini kullanarak yaptığı resimdeki ayrıntılar; derin, kahverengi ve took place! The painter who was always ready for love, according to açılmış gözler, elbisenin kıvrımları izleyeni kendine çekiyor. Nazik, kalbinin üzerinde götürdüğü sağ eli ile sevecen, cömert, affedici, tak- tığı sade kolye ve küçük incisi ile sade fakat soylu bir kadın izlenimi yaratıyor. Yüzün, Rafael’in son sevgilisi Margerita Luti’ye ait olduğu söyleniyor. LA DONNA VELATA, THE VEILED WOMAN

The 1516 dated painting entitled Veiled Woman; measuring 82 x 61 cm is on display at the Palatina Gallery of Florence’s Pitti Palace. This work is often referred to as “Raphael’s Mona Lisa” due to its beauty, grace and charm. The beige veil, the small but bright pearl in the hair and the sparkly garment, balance the whiteness of the skin, thereby achieving a per- fectly integrated colour harmony. The fine details in the painting, that Raphael achieved by using to perfection all his distinctive techniques; such as the deep look in the woman’s open brown eyes, the undulations of the dress, captivate the viewer. This portrait of a woman, holding her right hand over her heart, conveys the feeling of a gentle and affectionate, a generous, forgiving and modest but noble lady with her small pearl in the hair İmza Odası’nın genel görünüşü (en üstte) ve La Fornarina adlı tablosu (üstte). and the plain necklace she is wearing. Her face is said to be the face of General view of the Signature Chamber (top) and the painting called La Fornarina Margherita Luti, Raphael’s latest passion. (above). 59 Çığır açan eserler Sakıp Sabancı Müzesi’nde ZERO AKIMI

Lucio Fontana, Uzamsal Kavramlar (üstte). geleceğe geri sayım sergisi, ıı. dünya savaşı sonrası Lucio Fontana, Spatial Concepts (above). dünyaya hakim olan durağan ve olumsuz atmosfere bir cevap olarak doğan ve adını bir roketin kalkmasından önceki geri sayımdan alan zero akımına odaklanıyor.

Trailblazing Artefacts are at Sakıp Sabancı Museum THE ZERO TRENDS Countdown to the Future exhibition is focusing on the ZERO trends that are named after the countdown before launching a rocket that was emerged as an answer to the stable and negative atmosphere that dominated the world after World War II.

60 .Ü. Sakıp Sabancı Müzesi (SSM), Akbank Sanat işbirliğiyle 20. yüzyılın en büyük uluslararası sanat ağı ZERO’nun yenilikçi ve dinamik ruhunu galerile- rinde ağırlıyor. Sergi, 1957 yılında Almanya’da doğan ZERO’nun kurucuları Heinz Mack, Otto Piene, Günther Uecker’in eserleri ile akımın tinsel öncülüğünü üstlenmiş önemli sanatçılar Yves Klein, Piero Man- zoni ve Lucio Fontana’nın farklı tekniklerde ürettiği 100’ün üzerinde eseri bir araya getiriyor. Küratörlüğünü ZERO Vakfı Kurucu Yöneticisi ve küratör Mattijs Visser’in üstlendiği sergi, ZERO’nun omurgasını oluşturan Işık, Zaman, Boşluk, Renk ve Hareket temaları etrafında şekilleniyor.

Savaş sonrasında Almanya... Sergiyle ilgili yapılan basın toplantısında konuşan SSM Müdürü Dr. Nazan Ölçer özetle şu bilgileri verdi: “Bir üniversite müzesi olma misyonumuzla birlikte gerçekleştirdiğimiz tüm sergilerde bir ‘aydınlatma’ görevi üstleniyoruz. Bienal zamanı için tasarladığımız sergilerin de çağdaş sanat gündemiyle paralel olma- sına dikkat ediyoruz. ZERO sergisini gerçekleştirmemizin öyküsü, bu önemli sanat ve düşünce hareketinin kurucularından Heinz Mack’la 2014 yılı Mimarlık Bienali ile eşzamanlı açılışı yapılan sergisi sırasın- da Venedik’te buluşmamızla başladı. Dostluğumuz bugün Türkiye’deki sanatseverleri 20. yüzyıl ortasının en önemli avangart akımı, ZERO ile tanıştırıyor. ZERO bizi geçmiş yıllara, savaş sonrası dönemin Alman- ya’sına götürdü. Orada bir avuç genç sanatçının hayalleri ile ütopya gibi görünen bir düşünce kıvılcımının 10 yıl boyunca Avrupa sanat ortamını nasıl da farklılaştırabildiğini hatırladık. ZERO, tüm Avrupa’yı büyük bir yıkıma sürükleyen II. Dünya Savaşı sonrasında savaşın en derin izlerini bıraktığı Almanya’da doğdu. Sanatçılar Otto Piene ve Heinz Mack’ın ‘karamsarlıktan silkinip, her şeye sıfırdan başlama’ önerisine sanatçı Günther Uecker’in de katılmasıyla ZERO hareketi başladı.”

Sanatta çağdaş teknolojiler SSM Müdürü Dr. Nazan Ölçer’in verdiği bilgiler doğrultusunda; akıma ilham veren Yves Klein, Lucio Fontana ve Piero Manzoni gibi isimlerle birlikte kısa sürede Avrupa’nın hemen her köşesinden pek çok sanatçı

ZERO düşüncesi etrafında kendisine bir yer buldu. Japonya’ya kadar  SSM Arşivi uzanan bir katılım gerçekleşti. Heinz Mack 1967 yılındaki son sergide Sabancı University (SÜ) Sakıp Sabancı Museum (SSM) with the cooperation of Akbank Art is welcoming the innovative and dynamic spirit of ZERO’nun sona erdiğini ilan ettiği zaman, ZERO düşüncesi sadece 10 th yıllık ömrüne rağmen Avrupa 20. yüzyıl çağdaş sanatının bir dönemi- ZERO, the greatest international art web of 20 century, to our galleries. ne damgasını çoktan vurmuştu. The exhibition brings together the works of Heinz Mack, Otto Piene, ZERO hareketi, içinde bulunduğu çağın bir ürünüydü. Yepyeni tekno- Günther Uecker who founded ZERO in 1957 in Germany and also more lojilerin ortaya çıktığı, uzay yarışının bütün hızı ile sürdüğü, aya hatta than 100 works created in different techniques by Yves Klein, Piero yıldızlara ulaşmanın bir hayal olmaktan çıktığı bir dönemde, sanat da Manzoni and Lucio Fontana, the important artists who have undertaken bu baş döndürücü gelişmelere ayak uyduracaktı. ZERO geleneksel sa- the spiritual leadership of the movement. The exhibition curated by the natın tuval ve çerçeveye hapsolmuş durağan anlayışına karşı çıkarken, Founding Director of the XERO Foundation Mattijs Visser is shaped sürekli devinim içinde, izleyenleri de iletişime davet eden yepyeni bir around the themes that constitute the backbone of ZERO: Light, Time, yol izledi, çağdaş teknolojiler çağdaş sanat anlayışlarında fazlasıyla Space, Colour and Motion. yer buldu. Ancak odak noktası daima ışık oldu. “Dünyaya umut vermek, aydınlık bir gelecek sunmak felsefesi, Germany after the war... ZERO’nun güncelliğini hala koruyor olmasının da sebebi aslında” SSM Director Dr. Nazan Ölçer, during the press conference on the exhi- diyen SSM Müdürü Dr. Nazan Ölçer şöyle devam ediyor: bition briefly gave the following information: “Daha fazla özgürlük, daha fazla şeffaflık, daha insancıl bir gelecek, huzur ve umut arayışı... ZERO akımının kısa ömrünü 50 yıl sonra değerlendirirken, taşıdıkları olanca umut, yaydıkları iyimserlik ve Otto Piene, Şişme Nesneler (üstte). coşkuya saygı duyuyoruz. Otto Piene, Inflatables (above). 61 Sergimizin küratörlüğünü ZERO Vakfı Kurucu Yöneticisi Mattijs Visser üstlendi. Büyük bilgi ve deneyimi ile bizi farklı koleksiyonlarla buluşturdu. Kendisine bilgi ve yönlendirmeleri için ne kadar teşek- kür etsem az olur. Sergimizi büyük bir sanat dostu kurumun, Akbank Sanat’ın koruyucu kanatları altında gerçekleştirmenin gururunu yaşıyoruz. Uzun yıllar boyunca müzemiz projelerine verdikleri değerli destek için başta Akbank Yönetim Kurulu Başkanı ve Murahhas Üyesi Suzan Sabancı Dinçer’e; Akbank Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı ve Murahhas Üyesi Hayri Çulhacı’ya; Akbank Genel Müdürü Hakan Binbaşgil’e, Kurumsal İletişim Bölüm Başkanı Murat Göllü ve tüm ekibine bütün destek ve yardımları için teşekkür ediyorum. Serginin tüm aşamalarını büyük bir titizlikle hazırlayan müzemiz uzmanı Hüma Arslaner’i ve genç ekibini huzurlarınızda kutluyorum. Tüm sanatseverleri bu çok yönlü akımı keşfetmek üzere müzemize davet ediyorum. ZERO’nun hepimize iyi gelmesini diliyorum.”

Geleceğin Türkiyesini yaratmak... Sergide bir konuşma yapan Akbank Yönetim Kurulu Başkanı ve Mu- rahhas Üye Suzan Sabancı Dinçer ise “Akbank olarak kuruluşumuzdan bu yana kültür sanatın Türkiye’de gelişmesine aracı olduk; kültür-sanat projelerini en temel sorumluluklarımızdan biri olarak kabul ettik. “With our mission, as being a museum of a university, we have an Ülkemizin kültür hayatına yön vermek için çalıştık; çok değerli proje- ‘enlightenment’ assignment in every exhibition we realise. We pay leri destekledik; öncülük ettik. Bu misyon çerçevesinde, Türkiye’nin en attention that the exhibitions at biennales are parallel to the modern değerli markası ve en değerli kurumlarından biri olarak kültür-sanat, arts agenda. The story of realising the ZERO exhibition started with our girişimcilik ve eğitim konularını sahipleniyoruz. Çünkü geleceğin Tür- meeting with Heinz Mack, one of the founders of this outstanding art kiyesini yaratmanın bankacılığın çok daha ötesinde bir görev olduğu- and thought movement, during the concurrent opening of 2014 Bien- nu biliyoruz” dedi ve devam etti: nale of Architecture and his exhibition in Venice. Our friendship today “Akbank Sanat ve Sakıp Sabancı Müzesi işte bu sene de yine çok is introducing ZERO, the most important avant-garde movement of değerli, başarılı, kaliteli bir projede bir arada. Yirminci yüzyıla dam- the mid 20th century, to the Turkish art-lovers. ZERO has taken us to ga vuran en önemli uluslararası avangart sanat anlayışlarından biri the past years, to Germany after the war. There, we remembered how olan ZERO’nun Türkiye’deki geniş kapsamlı ilk sergisini düzenliyoruz. a bunch of young artists, with their imagination, have diversified the İstanbul, gitgide dünyanın sanat denince akla gelen sayılı kentle- European art atmosphere throughout 10 years with a sparkle of thought rinden biri oluyor. Bu sayede Akbank olarak ülkemizin tüm dünyada that seemed like an utopia. ZERO was born in Germany after World War tanıtımını yapmaktan gurur duyuyoruz. Yenilenme, dinamizm, yara- II that devastated Europe and left the deepest tracks in Germany. The tıcılık, cesaret ve pozitif bakış açısını destekleyen ZERO, Akbank’ın ZERO movement started by the participation of Artist Günther Uecker temel değerleriyle de bire bir uyuşuyor. ZERO sergisinin, daha özgür to the proposal of the artists Otto Piene and Heinz Mack: “to leave pes- düşünen, daha üretken, daha cesur, daha yaratıcı, varolanın ötesini simism aside and start everything from ZERO”. gören, sınırları yıkan yeni nesillere ilham kaynağı olacağına inanıyo- ruz. ZERO’nun ana rengi, beyaz yani ak. İşte bu da hem isim hem de Modern Technologies in Art anlam olarak Akbank’la bire bir örtüşüyor.” In accordance with the information supplied by Dr. Nazan Ölçer, Direc- tor of SSM; so many artists from almost every corner of Europe found Denenmemişi denemek... place around the ZERO philosophy in conjunction with artists such as Zero akımının Türkiye’deki ilk geniş kapsamlı sergisini desteklemek- Yves Klein, Lucio Fontana and Piero Manzoni who inspired the movement. Participation that extended as far as to Japan was realised. During the last exhibition in 1967 Heinz Mack declared that ZERO came to an end; but the ZERO philosophy, though it only lasted for 10 tears, had already left a mark on a certain period of the modern art of 20th century of Europe. The ZERO movement was a product of its era. And art as well, had to keep pace with the mind blowing developments amidst the aris- ing brand new technologies; space race was at full speed and travelling to the Moon, even to the stars, was no more a fantasy. While ZERO was standing against the stable understanding of art being imprisoned in canvas and frames, they followed a brand new track in continuous motion, inviting the spectators to communicate; modern technologies found more than enough space in modern art conception. But the focus point was always the light. SSM Director Dr. Nazan Ölçer stated that, “the philosophy to give hope to the world and present a bright future is in fact the reason for ZERO still to be on the front burner” and she continued: “In search for more freedom, more transparency, more human future, peace and hope... While evaluating the short life of ZERO, after 50 years Soldan sağa; Akbank Genel Müdürü Hakan Binbaşgil, Akbank Yönetim Kurulu we enthusiastically respect the immense hope they carried and the Başkanı ve Murahhas Üye Suzan Sabancı Dinçer, S.Ü Sakıp Sabancı Müzesi Yönetim optimism they spread. Mattijs Visser, the Founder of ZERO Founda- Kurulu Üyesi Sevil Sabancı, SSM Müdürü Dr. Nazan Ölçer, ZERO Vakfı Kurucu tion, undertook the curatorship of our exhibition. With his accumu- Yöneticisi Mattijs Visser. Arkada Dokuz Sütun Üzerindeki Gökyüzü, Heinz Mack. From left to right: Hakan Binbaşgil CEO of Akbank, Susan Sabancı Dinçer Chairman lated knowledge and experience he introduced us various collections. I of the Board of Directors and Executive Director, Sevil Sabancı Member of the Board cannot thank him enough for his knowledge and directions. We live the of Directors of Sabancı University and Director of SS Museum, Dr. Nazan Ölçer, Director of SSM, Founder of the ZERO Foundation and its Director Mattijs Visser. pride of realising our exhibition under the protective wings of Akbank At the back, Sky on nine Columns, Heinz Mack. Art, our great art-loving establishment. I would like to extend my grati- 62 ten büyük mutluluk duyduklarını belirten Akbank Genel Müdürü Ha- kan Binbaşgil ise, Akbank’ın kurumsal sosyal sorumluk faaliyetlerini hatırlatarak özetle şu sözleri aktardı: “Dünya çapındaki sanatçıları ve sanat akımlarını Türkiye’deki sa- natseverlerle buluşturmak, Türkiye’nin en değerli markası Akbank için önemli bir gelenek. 20. yüzyılın önde gelen sanat akımlarından ZERO’yu Sakıp Sabancı Müzesi ve tam 22 yıldır hayatımızda olan Ak- bank Sanat’la beraber Türkiye’de sanatseverlerin ilgisine sunuyoruz. Denenmemişi deneme cesaretini gösteren ve bu şekilde sanat dünya- sında kendisine farklı bir yer edinen Zero akımı, umuyorum ki gen- çelerimize yaratıcı olma, sorgulama ve farklı bakış açıları geliştirebil- meleri için ilham kaynağı olacaktır. Unutmamalıyız ki, kültür ve sanat, gelecek nesillere bırakacağımız en önemli mirastır. Akbank olarak, ülkemizin daha da zengileşmesine katkı sağlayan kültür ve sanat ala- nındaki çalışmalarımızı, sürdürülebilir değer yaratma misyonumuzla sürdüreceğiz.”

Heinz Mack, Işık Stelleri (Sağ üstte). tude especially to Susan Sabancı Dinçer, the President and Executive Heinz Mack, Light Steles (Right above). Member of the Board of Directors of Akbank, to Hayri Çubukcu, Vice- Sanat öyle bir araçtır ki... President and Executive Member of the Board of Directors of Akbank, Serginin küratörlüğü üstlenen ZERO Vakfı Kurucu Yöneticisi Mattijs Hakan Binbaşgil, General Manager of Akbank, to Murat Göllü, Corporate Visser ise şunları söyledi; “Sanat öyle bir araçtır ki, sanatçıları ve fikir- Cooperation Division President and to every member of his team for lerini sanatı izleyenlerle sınırları ve çağları aşan bir bağla bir araya ge- their support and assistance. I further congratulate in front of you Hüma tirir. Sanat eserleri sürekli zamanda dolaşan yolculardır; her kuşakta Arslaner, specialist of our museum, who carefully prepared in detail all bu eserlere yeni bir bakış açısı geliştirilir. Avrupa’da savaş sonrasında the stages of the exhibition with her young team. I invite all the art-lov- insanlar ve elbette ki onlarla birlikte sanatçılar, II. Dünya Savaşı’nın ers to our museum to discover this multidirectional movement. I hope beraberinde getirdiği varoluş deneyimlerini yaşamak zorunda kaldı- that ZERO will do good to all of us.” lar. Özellikle de o dönemin genç sanatçı kuşağı, karşılıklı düşünce ve görüş alışverişi için olanaklar yaratmaya girişti. ZERO işte böyle bir Creating Future’s Turkey... ortamda doğdu. “ZERO Geleceğe Geri Sayım” sergisiyle, bu hareketin And Susan Sabancı Dinçer, the President and Executive Member of 63 Günter Uecker, Kozmik Hayal/Işıkdiski (sağ sayfa üstte). Heinz mack, Işık Stelleri (en altta). Günter Uecker, Cosmic Vision/Lightdisc (right page above). Heinz Mack, Light Steles (undermost). temelinde yatan sanatsal ve coğrafi sınırların aşılması ve ortadan kaldırılması ilkesini sürdürmüş ve kültürlerarası diyaloğu desteklemiş olmaktan gurur duyuyoruz. Bu sayede genç kuşak, ZERO grubunun durduğu yeri, sunduğu olanakları keşfetme ve duyusal düşüncelerin- den esinlenme imkânına kavuşacak.”

Belgeseli de var ZERO enerjisini S.Ü. Sakıp Sabancı Müzesi galerilerine taşıyan serginin etkinlik programında 3 Eylül Perşembe günü gerçekleşen, küratör Mattijs Visser eşliğinde sergi turu da yer aldı. Sempozyum, konferans, film gösterimleri, sanatçı konuşmaları, workshop’lar, çocuk atölyeleri, rehberli turlar ve sesli rehber ile zengin bir içerik sunan ZERO sergisi, kapsamlı kataloğuyla da önemli bir hafıza oluşturuyor. Akıma odaklanan 2014 yapımı “ZERO Saati - ZERO Sanat Akımı” isimli belgesel ise, sergi boyunca hazırlanan Türkçe altyazılar eşliğinde SSM konferans salonunda ziyaretçiler ile buluşuyor. ZERO sergisi, 10 Ocak 2016 tarihine kadar SSM’de ziyaret edilebilecek.

64 the Board of Directors of Akbank in her speech in the exhibition stated that, “As Akbank, from the day of our establishment, we have been a mediator in development of culture and art in Turkey; we have accepted the culture-art projects as one of our basic respon- sibilities. We have worked to steer the cultural life of our country; we supported many valuable projects; we guided them. Within the framework of this mission, as the most valuable brand and the most valuable establishments of Turkey we appropriate education, culture-art and entrepreneurship in the country. Because we know that creating the future of Turkey is a mission far beyond banking,” and she continued: “Akbank Sanat and Sakıp Sabancı Museum are again together, this year in a valuable, successful and high quality project. We are organising, for the first time in ing ZERO, the foregoing art movement of 20th century, to the attention Turkey, in a wide scale the exhibi- of art-lovers in Turkey, in cooperation with Sakıp Sabancı Museum tion of ZERO, one of the remark- and Akbank Sanat which has been in our lives for exactly 22 years. The able international avant-garde art movement of ZERO that showed the courage to try the untried and understandings that left a deep thus procuring a different place in the world of art for themselves will sign in 20th century. Istanbul is hopefully be a source of inspiration for our young generation in being gradually taking place among the creative and help them develop their ability to interrogate and increase few cities to be remembered when their perspective. We should never forget that culture and arts are the the word art is uttered. Thus, as most important heritage we are going leave to the future generations. Akbank, we are proud to introduce As Akbank, with our mission to increase the continuity to create value, our country to the whole world. we shall carry on with the works on cultural and artistic areas that ZERO that supports innovation, would definitely contribute to the enrichment of our country.” dynamism, creativity and positive look is in complete harmony with Art is such a tool that... the basic values of Akbank. And Mattijs Visser, the Founder Director of the ZERO Foundation who We believe that the ZERO exhibi- undertook the curatorship of the exhibition stated that, “Art is such a tion will be a source of inspiration vehicle that brings artists and their ideas together with viewers of art; to new generations that favour forging a bond between them that extends beyond boundaries and free thinking, more productiv- times. Art works are travelers constantly wandering in time, and every ity, bravery, creativity; who can generation takes a new stance towards them. People in Europe after see beyond the existent and who the war, including artists of course, were obliged to come to terms with break the limits. The main colour their existential experiences during the Second World War. In particu- of ZERO is white, in other words lar the young artists of the period set about creating opportunities for AK (white in Turkish). And once exchanging ideas and views. ZERO was born in such an environment. again it is in harmony with Akbank We are proud that this ’ZERO Countdown to the Future’ exhibition both from the name point of view will sustain the principle of transcending and eliminating artistic and as well as the meaning. “ geographic borders, which lies at the heart of this movement and support dialogue between different cultures. Thus the young generation To try the untried... will have the opportunity to discover the place where the ZERO group Hakan Binbaşgil, the General stands, the chances they present and be inspired by their sensorial Manager of Akbank, said that they thoughts.” were very happy to support the initial well-rounded exhibition of Has also the Documentary the ZERO movement in Turkey The exhibition instills the S.U. Sakıp Sabancı Museum galleries with the and reminding the corporal social energy of ZERO and included a tour of the exhibition with curator Mat- responsibility activities he further tijs Visser on September 3, 2015. The exhibition constitutes an impor- stated that: tant memory with numerous symposia, conferences, film screenings, “It is a remarkable tradition of children’s workshops and an audio guide and an extensive exhibition Akbank, as the most valuable catalogue. A 2014 documentary concentrated on the movement named, brand of Turkey, to bring together “ZERO Hour – ZERO ART Movement”, will also be screened throughout the worldwide famous artists the exhibition at SSM, meeting art enthusiasts in the museum’s confer- and artistic movements with the ence hall with Turkish subtitles. The ZERO exhibition is open to visit Turkish art-lovers. We are present- until January 10, 2016 at SSM. 65 SANDIK ODASI Storage Room ANTİKÇAĞ’da  Rasim Konyar

etkilendiği doğa olaylarını kendi bedeniyle tekrar canlandırmaya çalışan ilk insan, ilk tiyatronun da temelini atmış! ardından ilk maske, ilk kostüm; oyunlar, eserler ve antik çağ’ın muhteşem yapıları, tiyatrolar...

THEATRES IN THE ANTIQUE AGE

The first human who tried to revive the natural events with his own body laid the foundations of the first theatre! Followed by the first mask, first costume; plays, works of art and the magnificent constructions of the Antique Age: theatres... TİYATROLAR

Sol sayfa: İzmir Arkeoloji Müzesi’nden tiyatro masklarına örnekler, Priene Tiyatrosu’ndan detay (en altta). Sağ sayfa: Kaş Tiyatrosu (solda), Kekova Tiyatrosu (sağda) ve Efes Antik Tiyatrosu (altta). Left page: Sample theatre masks from Izmir Archaeology Museum, Detail from Priene Theatre (most below). Right page: Theatre of Kaş (left), Theatre of Kekova (right) and Ephesus Antique Theatre (below). 66 em bir kamusal alan hem Both a public sphere as well as an audio- bir görsel-işitsel, eylemsel visual art branch in motion; and also an sanat dalı; hem de önemli outstanding architectural entity; how was bir mimari varlık; “tiyat- “theatre” born, how did it develop? The first ro” nasıl doğmuş, nasıl hand witnesses of its birth, infancy and child- gelişmişti? Onun doğu- hood period are the Antique Age and Antique mu, bebekliği ve çocukluk Age Theatre edifices... dönemlerinin birinci elden tanığı Antik Çağ ve Antik Çağ tiyatro yapıları... Evolution of the theatre from the point of content and function İçerik ve işlev açısından tiyatronun evrimi Foundations of the first theatre was laid by İlk tiyatro: “Doğaya öykünme” diye özetlene- man who tried to revive with his own body bilecek bir kurama göre, korkup etkilendiği the natural events that frightened and ef- doğa olaylarını kendi bedeniyle tekrar can- fected him, according to a theory which can landırmaya çalışan ilk insan, ilk tiyatronun be summarised as “emulation to Nature”! da temelini atmış! The first mask, the first costume: use of İlk maske ilk kostüm: MÖ 40 -10 bin yıl önce- sinin mağara resimlerinde, hayvan postları- na bürünmüş, birtakım hareketler yaparken çizilmiş insanlar maske ve köstüm kullanımı- nın, yani tiyatronun ilk örneği sayılıyor. Doğadan tanrılara: Simgesel olarak tekrar- lanıp duran doğa olayları, önce tapınma nesnelerine sonra da tanrılara dönüşmüş. Böylece ortaya çıkan ritüeller de zamanla ilk tiyatro oyunlarını oluşturmuş. Doğaya öy- künme kuramına göre, tiyatronun en önemli öğesi “kılık değiştirme”! Mitolojik şenlikler: Tiyatro, MÖ 6. yy.da dini törenlerden bağımsız, estetik ölçütler- le değerlendirilen bir “oyun”a dönüşmüş. Bereket ve şarap tanrısı Dionysos’u (Bachus) kutsamak için yapılan şenliklerde, sonraları önüne bir ya da iki oyuncunun da eklendiği koro ise tiyatronun öncülü olmuş. Tragedya: Oyuncular, duyguları anlatmak yerine onları (30’a yakın) farklı maskeyle temsil etmeye başlamış. MÖ 534’te Atina’daki ilk tiyatro şenliğinde, Thespis’in bir tragedyası ödül kazanınca, arkadan gelen tragedyalar, Dionysos şenliklerinin bir parçası olarak gelenekselleşmiş.

67 BODRUM - HALİKARNASSOS TİYATROSU

Karya Kralı Mausolos Dönemi’nden kalan tiyatro, tüm Bodrum’a hâkim bir tepenin yamacına kurulu. 13 bin kişi kapasitesi var. Oturma sıraları, sahne ve orkestra alanı olarak üç bölümden oluşan tiyatronun seyirciler için 3, oyuncular ve protokol için 2 ayrı kapısı daha vardı. Oyundan önce oturma sıralarının önündeki sunakta tanrı Dionysos’a kurbanlar kesilirdi. Roma Dönemi’nde değişikliğe uğrayan tiyatronun sahne binası Doğu Roma Dönemi’nde ev olarak kullanılmış, sonraki yüzyıllarda erozyon alt bölümünü toprakla doldurmuştu. Merhum Profesör Ümit Serdaroğlu tarafından restore edilen tiyatro müzik ve bale festivalleri, konserler gibi kültür sanat etkinlikleri için günümüzde hâlâ yüzbinlerce kişiye hizmet verebiliyor.

AKUSTİĞİ KADER ve TARİH DEĞİŞTİREN ASPENDOS TİYATROSU

Bir Gazi Üniversitesi araştırmasında, Antalya’daki Aspendos, Perge ve Termessos Antik tiyatrolarının akustik özellikleri, geometrik oda akustiği yaklaşımıyla incelenmiş ve günümüzdeki birçok tiyatronun, Antik Çağ’dakilerin akustik ses kalitesini yakalayamadığı ileri sürül- müştü. İşte MÖ 2. yy.da dâhi mimar Zenon’un yaptığı Aspendos’un akustik kalitesinin bir de öyküsü var! Aspendos kenti kralı güzeller güzeli kızı Belkıs’ı evlendirmek için düzenlediği yarışmada iki adaydan biri kente su kemerleri diğeri de bu tiyatroyu yapmış. Belkıs tiyatronun mimarını seviyor, kral ise su kemerlerini daha çok beğendiği için kızını ona vermek istiyormuş. Tiyatroyu gezerken en üst sıradaki locasına çıkan kral, etrafta kimse olmadığı halde birden “Belkıs’la ben evlenmeliyim, ben evlenmeliyim” diyen bir sesin yankılandığını duyunca hayrete düşmüş. Sonra sahnede kendi kendine fısıldayan mimarı görünce sesin nedenini anlayıp, kızını ona vermiş! Selçuklu- lar Dönemi’nde kervansaray olarak kullanıldığından sağlam kalan Aspendos, 20 bin seyirci kapasitesi, 24 m yükseklikteki sahne binası, 5 kapılı kulisi, 500 kişilik orkestra yeri, sahne aralarında izleyicile- rin gezinmelerine izin veren galerileri, şeref locaları, süslemeleri, taş kabartmaları ile hâlâ yaşayan bir tiyatro... ASPENDOS THEATRE ACOUSTIC DESTINY and CHANGE OF HISTORY

In a research made by the Gazi University, the acoustic features of Aspendos, Perge and Termessos Theatres in Antalya have been examined with the geometric chamber acoustic approach and a conclusion was reached that most of today’s theatres could not catch the acoustic quality of those from the Antique Age. Well, there is a story on the BODRUM - HALICARNASSUS THEATRE acoustic quality of Aspendos that was built by the genius architect Ze- non! The king of the city of Aspendos held a contest to marry his very beautiful daughter Belkıs. One of the candidates built an aqueduct to The theatre that survived from the period of Mausolus, the King of the city and the other built this theatre. Belkıs loved the architect of Caria, is located on a hilltop overlooking the whole Bodrum. It has a the theatre whereas the King wanted to give his daughter to the other capacity for 13 thousand people. The theatre that is constituted by candidate as he more liked the aqueduct. When the king was touring three sections, seating rows, stage and place for orchestra has 3 doors the theatre he came to his box at the top row, then suddenly, to his for spectators and 2 more for players and the protocol. Before the surprise, he heard a voice, “I have to marry Belkıs, I have to” echoing play at the altar in front of the front rows, sacrifices were exercised although there was nobody around. Then he understood the case when for the God, Dionysius. The stage building of the theatre that under- he saw the architect on stage whispering to himself then he decided to went changes in the Roman Period was used as a house during the give his daughter to him! The theatre remained steady as it was used East Roman Period and in the centuries to follow, the bottom section as a caravanserai during the Seljuk’s period. Aspendos is still a living was filled with earth due to erosion. The theatre that was renovated theatre with 20 thousand spectator capacity, 24 m high stage building, by Departed Professor Ümit Serdaroğlu is still serving hundreds of backstage with 5 doors, orchestra pit big enough for 500 musicians, thousands of people with cultural artistic activities such as theatre, galleries behind the stage that allow spectators to walkabout, boxes of music, ballet festivals and concerts. honour, decorations and stone embossing...

68 Komedya: MÖ 486’dan başlayarak Atina’da Lenia kış şenliğinde yapılan yarışmalarla komedyalar yaygınlık kazanmış. MÖ 406’da Euripides’in ölümünden sonra tragedya iyice gerilerken, komedya en popüler tür haline gelmiş. Köylülerin ve yoksul halkın yaşamında önemini koruyan soytarılık, hokkabazlık gibi basit halk kesiminin kolay anlayabileceği ögelere ağırlık veren, eski komedyanın en büyük temsilcisi Aristophanes’in oyunları, siyasal ve toplumsal yergi işle- viyle moral bir işlev de üstlenmiş. Bir kamusal alan: Eski Yunan tiyatrosunda kadın - erkek herkese serbest olan oyunları ortalama 10 bin ila 20 bin arası seyirci aynı anda izleyebiliyormuş. Oyunlar, sahnelemede dekor kullanan ilk yazar Sofokles’in trajedileriyle teknik yetkinliğe ulaşmış. Aiskhylos, Sofokles ve Euripides, konularını mitolojiden alan oyunlar yazmış- lar. Aristofanes de oyunlarında dönemin siyaset adamlarının ve dü- şünürlerinin yanlış tutumlarını alaya almış. Önceleri yalnız tanrıların şerefine düzenlenen oyunlar, Roma Dönemi’nde halkın eğlenmesi amaçlı düzenlenir olmuş. masks and costumes by men were first met in the cave drawings - in animal furs and in motion –that date back to 40 - 10 thousand BC, are Mimari açıdan tiyatronun evrimi considered to be the first samples of theatre. Erken dönem Yunan: Düzleştirilmiş toprak bir alan, tahtadan yapıl- From Nature to Gods: Events of nature that were symbolically kept mış seyirci basamakları ve tahtadan bir sahne... Erken dönem Yunan repeated turned first into worshipping objects then gods. Thus, the tiyatroları işte bu kadar basit ve yalın imiş. Seyircinin oturduğu rituals that arose developed by time then engendered the first theatre yamaç, başlangıçta çıplak bir arazi iken sonradan düzeltilerek ve plays. According to the theory to imitate nature, the most substantial basamaklar haline getirilerek kullanılmış, sonra tahta, daha sonra da element of theatre is “changing appearances”! mermerden oturma yerleri yapılmış. Mythological festivals: In 6th century BC theatre turned into a “play”, MÖ 4. yy.da: Taştan yapılmış tiyatrolar görülmeye başlanmış. Roma evaluated in an aesthetic criterion free from religious ceremonies. Dönemi’nde onlar da elden geçirilerek çoğu yeniden biçimlendiril- In the festivals to consecrate Dionysius, (Bacchus) the God of pleni- diğinden Orta ve Geç Dönem Yunan tiyatrolarına ait bozulmamış tude and wine, the choir, with the addition of one or two players in örnek yok denecek kadar az. (Yunanistan’daki Epidauros Tiyatrosu, the front, has been the precessor of theatre. onlardan biri.) Anadolu’da da Priene Tiyatrosu da en erken taş sah- Tragedy: Players started to represent their feelings with different (al- ne binasına sahip örnek olarak kabul ediliyor. most 30 in number) masks instead of telling them. As a tragedy Thes- Klâsik Yunan Tiyatrosu: 4 önemli ögesi var; Orkestra, Teatron, seyirci pis won a prize during the first Theatre festival, held in Athens in 534 basamakları, sahne. Orkestra ortasında sunak taşı bulunan, düz, BC, and tragedies were traditionalised as part of Dionysius festivals. dairesel bir alan. Onu, at nalı biçiminde yerleştirilmiş seyir yeri Comedia: Comedias were spread with the contests carried out in (theatron) çevreliyor. Seyircilere ait ilk basamağın ortası süslemeler- Lenia winter festivals in Athens starting from 486 BC. In 406 BC trag- le farklılaştırılarak, Dionysos rahiplerine, yüksek dereceli görevlilere edies started to regress remarkably with the death of Euripides and ve devlet komutanlarına ayrılıyor. Sahne binası oyuncuları arkasın- comedies became the most popular kind. The greatest representa- da bir fon ve seslerin dağılmasını önleyen bir perde görevi yapıyor. tive of the old Comedia: Aristophanes in his plays, heavily referred Soyunma odalarının, sahne makinalarının ve çeşitli araç gerecin de to clowning and conjuring that kept popularity among the simple saklanmasına yarıyor. Sahneye bu fon üzerinden üç kapı açılıyor. folks and also he undertook to give morality with political and social Ortadaki kapı daha büyük ve çift kanatlı. Oyuncular buradan girip satire. çıkıyor. Koro ise seyir yeri ile sahne yapısı arasında kalan geçidi A Public Sphere: In the old Hellenic theatre the plays were free to (Parados) kullanarak orkestraya yöneliyor. everybody, men or women and an average of some 10 - 20 thousand MÖ 3.yy: Büyük İskender’in tahta çıkışıyla Helen etkisi tüm yörelere people could watch it together. Plays reached to new techniques with yayılırken, klâsik tiyatro geleneği de değişmiş. MÖ 3. yy.da temsiller artık yalnız Dionysos değil, Büyük İskender’in zaferlerinin kutlanma- sı için de verilmeye başlanmış. Şenliklerin çoğalması profesyonel Priene Tiyatrosu’ndan koltuk (sol başta), Milet Tiyatrosu’nun sahne arkası (üst ortada), Priene Tiyatrosu (en sağda) ve Milet Tiyatrosu’nun genel görünüşü. oyuncuların da örgütlenmesine yol açmış. Site devletleri tarafından A seat from Priene Theatre (first left), Backstage of Miletus Theatre (above centre), da korunan oyuncuların toplumsal statüsü çok yüksek olup elçilik iş- Priene Theatre (far right) and a general view from Miletus Theatre. 69 levleri de varmış. Bu dönemde tiyatro mimarisi de değişmiş ve sahne sütunlar üzerinde yükseltilerek, oyuncuların toplumsal statüsü adeta tiyatroya da yansımış! MÖ 2. yy.dan itibaren Doğu Akdeniz’de EN İYİ KORUNAN etkili olmaya başlayan Roma, Yunan tiyatro geleneğini de kendi HELLEN: PRIENE anlayışına göre yeniden biçimlendirmeye başlamış. Roma Tiyatrosu: Kutsal yerlere yakın konumdaki Yunan tiyatroları TİYATROSU yüksek bir tepeye yaslanır, genellikle denize ya da dağlara bakar- ken, Roma tiyatroları genellikle iklim koşullarına uygun, akustik için MÖ 350’de yapılmış Priene elverişli düzlüklere inşa edilmiş. Seyir yeri ile sahne binası mimari Tiyatrosu bugüne en iyi bir bütünlük oluşturacak biçimde birleştirilmiş ve seyir yerlerinin kadar korunan Hellenistik altında bulunan koridorlar ve merdivenlerle seyircinin tiyatroyu tiyatro örneği. Yarım daire kolayca boşaltması sağlanmış. Koronun kullandığı geçit (parados), biçimli, 6500 kişilik tiyatro Roma tiyatrosunda, yerini üstü kapatılmış ve üzerinde imparator dağın yamacına inşa edilmiş. için yapılmış bir tribünün bulunduğu bir geçide (vomitorio) bırak- Sahne binası, yarım daire mış. Yüksek rütbeliler ise oyunu orkestradan da izleyebilirmiş. Skene şeklindeki orkestranın arka denilen sahne bölümünün derinliği 7 ila 13-14 m’e, genişliği ise 33 planını oluşturuyormuş. Ti- m’den 100 m’e kadar çıkarılmış. Scena frons’da (sahne gerisindeki yatroda halk toplantıları da büyük, mimari, süslü ve çok katlı fon) üç, sahne yanlarındaki duvar- yapılırmış. İlk sıranın önünde larda iki kapı bulunurmuş. Sütunlar, girintiler, revaklar ve büstlerle mermerden oyulmuş 5 şeref dolu scena frons, genellikle boyanıp, yaldızlanarak süslenir, böylece koltuğu yer alıyor. Koltuk- sahne dekorunun da yerine geçermiş. tan çok tahtı andıran bu yerler kentin yöneticileri için Anadolu’daki Antik Çağ Tiyatroları ayrılırmış. Bugün de Priene’yi Antik Çağ mimarisi üzerine yazarak önemli eserler bırakmış gezen turistler tarafından en Vitrivius’un ünlü eseri “De Architectura” (Mimarlık Üzerine On çok fotoğrafı çekilen alan Kitap) gibi önemli kaynakları bünyesinde barındıran Yapı Endüstri burası... Merkezi, Anadolu’daki Antik Çağ tiyatrolarını da araştırmacı Yaşar Yılmaz’ın “Anadolu Antik Tiyatroları” kitabıyla yayımlamış. Yılmaz THE BEST PROTECTED Türkiye’yi gezmiş, bu yapıları akustik çözümler başta olmak üzere, HELLEN: PRIENE THEATRE mühendislik özellikleriyle incelemiş. Yapı Endüstri Merkezi, bu çalışmayı ayrıca çevrimiçi Mimarlık Müzesi’nde de sergiliyor: http:// Priene Theatre that was built in 350 BC is today the sample for the best goo.gl/BPRIy2. protected Hellenistic Theatre. The theatre with 6500 seats was built at the skirts of a mountain in semicircular shape. The stage building con- Bölgeler ve tiyatrolar şöyle: stituted the background of the semicircular orchestra. They used to hold İyonya’da: Efes, Yukarı Magnesia. İzmir- Metropolis, Notion, public meetings in the theatre. In front of the first row there are 5 seats Smyrna, Teos, Klazomenai, Erytrai, Pitane, Temnos, Kyme, Pho- of honour carved out of marble. These seats, more like thrones, were kaia, Pergamon-Bergama (Aşağı Asklepion), Pergamon-Bergama used to be reserved for the administrators of the city. This is the place (Yukarı Asklepion), Perpene. that is mostly photographed today by visitors of Priene... Karya’da: Alabanda, Alinda, Arpasa/Harpasa, Latmos (Herakleia), Magnesia, Mastaura, Miletos/Milawanda/Milada, Nysa, Orthosia, Piginda Bargasa, Priene, Tralleis. (Aydın). the tragedies of Sophocles, the first playwright to use decoration on Denizli: Aphrodisias, Tripolis. stage. Aeschylus, Sophocles and Euripides have written plays on sub- Muğla: Kaunos, Hyllarima-Ullarima, Kedrai (Kadra), Knidos, Kyon, jects from mythology. And Aristophanes mocked at the wrong atti- Stratonikeia, Amos Kastabos, Amyzon (Amasion), Letoon, Mylasa tudes of the politicians and philosophers of the time. Plays that were (Milas), Euromos (Kyromos), Iassa-Iassos, Bargilya, Pınara, Tel- initially performed for the honour of Gods started to be performed for messos. the amusement of people in the Roman Period. Likya’da: Antalya-Andifli / Antiphellos, Apollonia, Ary- Evolution of the theatre from the point of architecture kanda, İdebessos, Ksanthos, Early Hellenistic Period: Flatten ground, wooden spectator stairs and Limyra, Myra-Demre, Nysa, a stage made of wood... Early Hellenistic Era theatre was so sim- Olympos, Patara, Phaselis, ple and plain. The shoulder of a slope where the spectators sat was Simena. Fethiye- Kadyanda, initially naked ground, later on it was smoothened and turned into Tlos, Sidyma, Oinoanda. Bur- steps, then wooden and later on marble seats were made. dur- Kibyra, Balboura Yukarı, In 4th century AD: Theatres that were made out of stone were seen. Balboura Aşağı, Boubon. As most of them had been handled and reshaped again in the Roman Lydia’da: Uşak-Blaundos. Period; it is almost impossible to reach to an unspoiled Hellenistic Manisa- Philadelphia, Sar- theatre from the Mid and Late Period. (Epidaurus Theatre in Greece des, Aigai. is one of them.) The Priene Theatre in Anatolia is regarded to be a Mysia’da: Bursa- Apollonia sample to have the earliest stone stage building. Ad Rhyndacum-Apolyont. Classical Greek Theatre: has four important elements; Orchestra, Balıkesir- Kyzikos. Teatron, spectator stairs, stage. Orchestra is a plain circular area Troya’da: Çanakkale-Assos, where an altar stone is placed amidst. It is surrounded by the specta- Parion, Troia, Aleksandria tor area (theatron) in the shape of a horse shoe. The central section Troas (Ezine). of the first row of the spectators is differentiated by decoration and Bithinia’da: Konuralp, Ni- reserved for Dionysius Monks, senior administrators and state com- caea, Nicomedia (Astakos) manders. The stage building behind the players has the function of İzmit. a curtain that restrains sound propagation. Change rooms also serve Psidia’da: Adada, Milyas- 70 to store stage machinery, various tools and Melli-Millias, Sagalassos, Termessos, equipment. Three doors open to the stage Kremna, Antiochia Pisidia, Selekueia from this background. The door in the middle Sidera. is bigger and has two wings. The players go Phirigia’da: Aizanoi, Laodikeia, Hierapolis, in and come out through this door. And the Kolossai, Pessinus, Kelainai, Prymnessos, choir is located at the Parados - the place Ankyra. between the stage and the spectators, facing Pamphylia’da: Aspendos - Belkıs, Perge, the orchestra. Side, Sillyon. 3rd century AD: As Alexander the Great takes Klikia’da: Anemurium, Diocaesarea - Praka- the throne the Helen affect scattered to all na, Elaiussa - Sebaste, Kastabala, Mamp- the territories and tradition of classical thea- sista - Mopsou Estia - Misis, Magarsa- tre was exposed to a change. In 3rd century Magarsos, Anavarza, Claudiopolis, Soloi AD the plays started to be performed not - Pompeiopolis. only for the honour of Dionysius but also for Pontos Kapadokiası’nda: Zile - Tokat. the celebrations of the victories of Alexander the Great. The professional players started to get organised as the number of festivals increased. Players who were protected by city states had very high social statutes with ambassador functions. During this period architecture of theatres were as well changed and stages were raised on columns just like the social statute of players - been reflected to theatres! As Rome started to influence the Eastern Mediterranean as of 2nd century AD they started to reshape the Greek theatre tradition to their tastes. Roman Theatre: While the Greek Theatres used to lean on high hills close to holy grounds and generally facing the sea, the Ro- man Theatres were generally built on plains where the climate conditions are convenient and suitable for acoustic. The place of the spectators and the stage building are united in an architectural integrity and with the cor- ridors and staircases below spectator seats easy discharge was obtained. In the Roman Theatre the open passage (parados) that was used by the choir has been replaced by a covered passage (vomitorio) and a stand is Hierapolis Tiyatrosu (sol sayfa), Aphrodisias Tiyatrosu placed on it for the emperor. Senior offic- (sağ sayfa), Hierapolis Müzesi’nden tiyatro detayları (solda) ve Alabanda Antik Tiyatrosu (üstte). ers could watch the play from the place of Hierapolis Theatre (left page), Aphrodisias Theatre the orchestra. The depth of stage, called as (right page), Theatre details from Hierapolis Museum skene, was between 7 to 13-14 m and the (left) and Alabanda Antique Theatre (above). width was raised from 33 to up to 100 m. The The Regions and the Theatres are as follows: In Ionia: Ephesus, Upper Magnesia. Izmir – Me- scena frons (multi-storey, decorated archi- tropolis, Notion, Smyrna, Teos, Klazomenai, Erytrai, Pitane, Temnos, Kyme, Phokaia, Perga- tectural edifice at the back of the stage) had mon-Bergama (Lower Asclepeion), Pergamo-Bergama (Upper Asclepeion), Perpene. three and the side walls of the stage had In Caria: Alabanda, Alinda, Arpasa/Harpasa, Latmus (Heraclea), Magnesia, Mastaura, Miletus/ two doors. The scena frons that was full of Milawanda/Milada, Nysa, Orthosia, Piginda Bargasa, Priene, Tralleis. (Aydın). columns, niches, stoas and busts were gener- Denizli: Aphrodisias, Tripolis. ally decorated with paints and gildings; thus Muğla: Kaunos, Hyllarima-Ullarima, Kedrai (Kadra), Knidos, Kyon, Stratonikeia, Amos Kasta- assumed as stage decoration. bos, Amyzon (Amasion), Letoon, Mylasa (Milas), Euromos (Kyromos), Iassa-Iassos, Bargilya, Pınara, Telmessos. Antique Age Theatres in Anatolia In Lykaia: Antalya-Andifli / Antiphellos, Apollonia, Arykanda, Idebessos, Ksanthos, Limyra, Building Information Centre (Yapı Endüstri Myra-Demre, Nysa, Olympos, Patara, Phaselis, Simena. Fethiye- Kadyanda, Tlos, Sidyma, Merkezi) that houses important sources such Oinoanda. Burdur- Kibyra, Upper Balboura, Lower Balboura, Boubon. as “Se Architectura” (Ten Books on Architec- In Lydia: Uşak-Blaundos. Manisa- Philadelphia, Sardes, Aigai. ture); the famous artefact of Vitruvius who In Mysia: Bursa- Apollonia Ad Rhyndacum-Apolyont. Balıkesir- Kyzikos. left outstanding works on the Architecture of In Troy: Dardanelles-Assos, Parion, Troia, Aleksandria Troas (Ezine). the Antique Age and the Centre has pub- In Bithinia: Konuralp, Nicaea, Nicomedia (Astakos) İzmit. lished “Antique Theatres of Anatolia” written In Psidia: Adada, Milyas-Melli-Millias, Sagalassos, Termessos, Kremna, Antiochia Pisidia, by researcher Yaşar Yılmaz. Yılmaz travelled Selekueia Sidera. around Turkey and examined these edifices In Phrygia: Aizanoi, Laodikeia, Hierapolis, Kolossai, Pessinus, Kelainai, Prymnessos, Ankyra. mainly by their acoustic solutions. The Build- In Pamphylia: Aspendos - Belkıs, Perge, Side, Sillyon. ing Information Centre is also displaying this In Cilicia: Anemurium, Diocaesarea - Prakana, Elaiussa - Sebaste, Kastabala, Mampsista - work in the online Architecture Museum: Mopsou Estia - Misis, Magarsa-Magarsos, Anavarza, Claudiopolis, Soloi - Pompeiopolis. http://goo.gl/BPRIy2. In Pontus Cappadocia: Zile - Tokat.

MÜZELERİMİZDEN İLGİNÇ ESERLER / INTERESTING PIECES FROM OUR MUSEUMS

Rasim Konyar Rasim 

FRİGLER’de DANS VE MÜZİK Orta/Geç Frig Çanak Çömlekçiliği, MÖ 7-4. yy, Ankara, Gordion Müzesi

Ankara, Gordion Müzesi de diğer müzelerimiz gibi birbirinden değerli ve ilginç eserlerle dolu. Ağırlıklı olarak Frig uygarlığından örnekler sunan müze vitrinlerinden birinde, küçü- cük çanak çömlek parçaları iki bin yıl öncesinin eğlence yaşamını resmediyor. Çömlek parçası üzerindeki resimlerde bir erkek flüt çalıyor, iki kişi de halaya benzer bir figürle dans ediyor. Parçaların bulunduğu vitrin etiketinde aktarılan bilgi ise şöyle: “Önceki kaledeki çömlekçilikle kıyaslandığında yeni Frig kalesinin devamı boyunca pek çok çanak çömlek çeşidinin kullanımı da sürmüştür. Geometrik boyalı süslemeler yine varlığını sürdürmüş, ancak Frig ressamları, figürlü desenlerle eskiye nazaran daha çok ilgilenmiştir. Beyaz astar üzerine boyanarak süslenmiş kapların yanında zarif, siyah perdahlı kaplar, daha fazla rağbet görmüştür. Burada görülen kapların bir kısmı metal işçiliğinin çömlek üzerinde uygulanmasının iyi örnekleri olurken, diğerleri de Pers (Akha- menit) gümüş kaplarının taklitleri durumundadır. Yeni Frig kalesi önceki kalenin başına gelen ani ve büyük yıkımla karşı karşıya kalmadığı için bütün halde kalmış kap örnekleri daha nadir bulunmaktadır. Flüt çalan (?) insan figürlü boya bezekli vazo parçası ve Halay çeken (?) insan figürlü çok renkli çömlek parçası...”

DANCE AND MUSIC IN PHRYGIANS medıeval/late phrygıan pottery, 7-4 centurıes bc, ankara, gordıum museum Ankara Gordium Museum, just like our other museums, is full of very valuable and interesting artefacts. In one of the display windows that present samples mainly from the Phrygian civilization you compared to older times. Besides cups that were decorated in colour can see tiny pottery pieces delineate the entertainment life of 2000 on white undercoating, fine, black glazed cups were more in demand. years before. While some of the cups you can see here are the good examples of In the drawing on a part of a pot, a man is playing the flute and two the implementation of metal craftsmanship on cups, others are no people are dancing as if in a folk dance. more than imitations of Persian (Achaemenid) silver cups. As the new The label on the display reads as follows: Phrygian Castle did not face sudden and great destructions like the “When compared with the pottery of the previous castle, the use of old castle the chance of finding complete cup samples is greater. many kinds of pottery perpetuated during continuation of the new A piece of a vase, decorated in colour, with a human figure playing Phrygian castle. Coloured geometric decorations were still used, the flute (?) and a piece of a multicoloured pot with human figures but Phrygian artists were more interested in figurative patterns as performing a folk dance (?)...”

72 73 HABER TURU Institute of Manuscripts of Turkey will Introduce NEWS IN OVERVIEW Novelties in the New Term

Mr. Mahir Ünal, Minister of Culture and Tourism, has conducted some inspections at the Head Quarters of the Institute of Manuscripts of Turkey in Istanbul. As Min- ister Mr. Ünal was briefed on the studies of the institute, the targets of the institute for the new period were designated during this visit. The institute whose headquarters is located in Süleymaniye, Istanbul is in service in 22 libraries in 17 cities and have 187 thousand manuscripts and 305 thousand printed works. Institute of Manuscripts of Turkey is involved in preservation of the manuscripts, their restoration and printing of new publications. The institute that aims to gather all the manuscripts of our country under one roof will carry many projects into life. The studies that will be run in accordance with worldly samples will primarily designate, classify and will index all the manuscripts from all the parts of the country. Then, all the works that have been neatly processed will be presented to the reader through a portal in the internet. All the manuscripts in the institute have been reviewed and around 25 thousand works that need to be restored have been determined. A restoration project with remarkable quantity is due to be activated. Necessary budget, technical substructure and qualified personnel will be constituted. Among the works that have been started to be restored is the Animal Encyclopaedia with 62 volumes that draw attention. The work named, “Keşfü’l-Beyân an Sıfâti’l- Hayevân” (Discovery Declaration of Animal Relativity) of Ebü’l-Feth Muhammad bin Muhammad (1415-1501) was written between 1487 and 1501and survived to the present in original form. Its sole copy in the world, in complete, is in our country and shall be published in e-book format by the institute following the completion of its restoration.

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yeni Dönemde İlklere İmza Atacak

T.C. Kültür ve Turizm Bakanı Mahir Ünal, bakanlığına bağlı Türkiye Yazma Eserler Kurumu’nun İstanbul’daki merkezinde incelemelerde bulundu. Bakan Ünal, kurum çalışmalarıyla ilgili bilgi alırken, kurumun yeni dönem hedefleri de bu ziyarette belirlendi. Merkezi İstanbul Süleymaniye’de bulunan ve Türkiye’de 17 ilde, 22 kü- tüphanede hizmet veren kurumun bünyesinde yaklaşık 187 bin yazma ve 305 bin matbu eser bulunuyor. Türkiye Yazma Eserler Kurumu, yazma eserlerin korunması, eserlerin restorasyonu ve yeni yayınların basılması faaliyetlerini yürütüyor. Ülkemizin yazma eserlerini tek çatı altında toplamayı hedefleyen kurum, yeni dönemde birçok projeyi hayata geçirecek. Dünya örneklerine de uygun şekilde yapılandırılacak çalışmalarda öncelikle ülke genelinde el yazması eserlerinin tamamının tespiti, sınıflandırması ve katalog çalış- ması gerçekleştirilecek. Ardından internet üzerindeki bir portalden tüm eserler okuyucuya ulaştırılacak. Kurum bünyesindeki yazma eserlerin tamamı gözden geçirildi ve restorasyon ihtiyacı olan yaklaşık 25 bin eser tespit edildi. Bu kapsamda büyük çaplı bir restorasyon projesine girişilecek. Bunun için bütçe, teknik altyapı ve personel olarak gerekli şartlar oluşturulacak. Restorasyonuna başlanan eserler arasında dünya bilim tarihi açısından çok önemli olan 62 ciltlik Hayvan Ansiklopedisi dikkat çekiyor. Ebü’l- Feth Muhammet b. Muhammet’in (1415-1501.) Keşfü’l-Beyân an Sıfâti’l- Hayevân isimli eseri 1487-1501 yılları arasında kaleme alınmış ve orijinal haliyle günümüze ulaşmış. Bütün olarak dünyada tek nüshası ülkemizde bulunan eserin restorasyonu tamamlanarak e-kitap şeklinde kurum tarafından yayınlanacak.

74 Bu Bir Aşk Şarkısı Değil Video Sanatı ve Pop Müzik İlişkisi

Pera Müzesi, 25 Kasım 2015 - 07 Şubat 2016 tarihleri arasında video sanatının pop müzik ile ilişkisini ele alan ve aralarındaki etkileşimlere odaklanan “Bu Bir Aşk Şarkısı Değil: Video Sanatı ve Pop Müzik İlişkisi” başlıklı bir sergi sunuyor. T.C. Kültür ve Turizm Bakanı Mahir Ünal’ın Küratörlüğünü Javier Panera’nın yaptığı sergide yer alan eserler, ziyaretleri 1960’lardan günümüze pop müzik ile video sanatı arasındaki ilişkilerin izini sürüyor. Sergide, hem biçimsel hem de kavramsal açıdan pop ve Bakanlık görevini devraldığı gün Rusya konusunda yaşanan gelişmelerin turizm rock ikonografileriyle bağlantılı olan, video sanatı ve deneysel film tari- alanına yansımalarıyla ilgili yoğun bir gündem içine giren T.C. Kültür ve Turizm hinin önemli eserleri yer alıyor. Bakanı Mahir Ünal, kültür alanındaki çalışmalarına İstanbul’daki Topkapı Sarayı Beş bölümden oluşan sergide, aralarında Nam June Paik, Andy Warhol, Müzesi’ni ziyaret ederek başladı. Müzede devam eden restorasyonlar, Kutsal Ema- Yayoi Kusama, Vito Acconci ve John Baldessari gibi öncü sanatçıların netler ve diğer bölümler hakkında bilgi alan Bakan Ünal, müzeye ziyarete gelen da bulunduğu 28 sanatçının 26 yapıtı yer alıyor. Sergiye ayrıca kapsamlı öğrencilerle de sohbet etti. Bakan Ünal’a ziyareti esnasında Bakanlık Müsteşarı bir video gösterim programı da eşlik ediyor. Prof. Dr. A. Haluk Dursun eşlik etti. T.C. Kültür ve Turizm Bakanı Mahir Ünal Edirne’de Başbakan Yardımcısı Yalçın Akdoğan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanı Mahir Ünal ve T.C. Sağlık Bakanı Mehmet Müezzinoğlu Edirne’de bir dizi etkinliğe katıldı. Hıdırlık Tabya Müze Lansmanı’na katılan Bakanlar, Edirne programları kapsamında, restorasyonu tamamlanan Hasan Sezai Dergahı ve Camii’nin açılışını yaptılar ve Edirne Büyük Sinagogu’nu ziyaret ettiler. Hıdırlık Tabyaları Müze Lansman töreninde bir konuşma yapan Bakan Ünal, tabyaların müze alanına dönüşmesiyle ziyaretçilerin tarih şuurunu kendi zihninde hatırlayacağını söyledi. Hıdırlık isminin Hızır Aleyhisselamdan ilham aldığını ifade eden Ünal, Edirne’yi çok sevdiğini dile getirdi. Visits of Mr. Mahir Ünal, the Minister of Culture and Tourism

Minister of Culture and Tourism, Mr. Mahir Ünal has found himself amidst a dense agenda, on the day he took over the Ministry, related with the reflections of the developments lived on Russia, initiated his studies on cultural affairs by visiting the This is not a Love Song, it is a Relation of Video Topkapi Palace Museum in Istanbul. Minister Ünal was informed on the ongoing res- Art with Pop Music toration works in the museum, on the Sacred Relics and other sections; he also talked to the students who were visiting the museum. Undersecretary of the Ministry Mr. The Pera Museum is housing an exhibition, “This is not a Love Song, it is a Haluk Dursun accompanied Minister Ünal during his visit to the museum. Relation of Video Art with Pop Music” between November 25, 2015 and Feb- Mr. Mahir Ünal, Minister of Culture and Tourism, is in Edirne ruary 07, 2016 that examine in detail the relation of video art with pop music, Deputy Prime Minister Mr. Yalçın Akdoğan, Minister of Culture and Tourism Mr. focussing at the interaction between them. Mahir Ünal and Minister of Health Mr. Mehmet Müezzinoğlu joined a chain of The works that take place in the exhibition, curated by Javier Panera, follow activities in Edirne. Ministers who took part in the launch programme of Hıdırlık Bas- the traces of the relationship between pop music and video art from 1960’s to tion Museum and within the scope of their Edirne programme they inaugurated the the present. In the exhibition, remarkable works of the experimental movie his- restored Dervish Lodge of Hasan Sezai and its mosque and also paid a visit to Edirne tory and video art that are related with pop and rock iconographies both from Great Synagogue. Minister Ünal, who made a speech at the launching ceremony the morphological and conceptual angles. of Hıdırlık Bastions Museum, stated that the visitors will recall in their minds the The exhibition that is constituted by five sections gives place to 26 works of conscious of history by the transformation of bastions into museum areas. He further 28 pioneer artists among which are: Nam June Paik, Andy Warhol, Yayoi stated that the name “Hıdırlık” was inspired from Khidr, peace be upon him, and he Kusama, Vito Acconci and John Baldessari. Besides, an extensive video show loved Edirne very much. programme accompanies the exhibition.

75 T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI’NA BAĞLI DÖSİMM VE TÜRSAB-MÜZE GİRİŞİMLERİ TARAFINDAN GİŞELERİ İŞLETİLEN MÜZE ve ÖRENYERLERİ LIST OF THE MUSEUMS AND HISTORICAL SITES UNDER THE ADMINISTRATION OF THE MINISTRY OF CULTURE AND TOURISM OF THE REPUBLIC OF TURKEY, OF WHICH THE ENTRANCE BOOTHS ARE JOINTLY OPERATED BY THE CENTRAL DIRECTORATE OF REVOLVING FUNDS MANAGEMENT (DÖSİMM) AND TÜRSAB (ASSOCIATION OF TURKISH TRAVEL AGENCIES)-MUSEUM ENTERPRISES

MARMARA BÖLGESI Yıldız Sarayı TRABZON Alanya Müzesi Yıldız Palace Museum Alanya Museum MARMARA REGION Sümela Manastırı Fethiye Müzesi Sümela Monastery İstanbul Fethiye Museum BURDUR BURSA Kostaki Konağı - Trabzon Müzesi Aya İrini The Kostaki Mansion-Trabzon Museum Sagalassos Örenyeri İznik Müzesi Hagia Eirene Church Museum Sagalassos Archaeological Site İznik Museum ZONGULDAK Burdur Müzesi Mudanya Mütareke Evi Müzesi KOCAELI Burdur Museum Mudanya Truce House Museum Cehennemağzı Mağaraları Kocaeli Müzesi The Hell Mouth Caves Türk İslam Eserleri Müzesi Kocaeli Museum HATAY Museum of Turkish and Islamic Arts Saray Müze (Av Köşkü) AKDENİZ BÖLGESI Hatay Müzesi Imperial (Hunting Lodge) Palace Hatay Museum ÇANAKKALE Museum MEDITERRANEAN REGION St. Pierre Anıt Müzesi Troia Örenyeri St. Pierre (Saint Petrus) Church ADANA Troia Archaeological Site KARADENİZ BÖLGESI Museum Arkeoloji Müzesi Assos Örenyeri BLACK SEA REGION Çevlik Örenyeri Archaelogical Museum Assos Archaeological Site Çevlik Archaeological Site AMASYA Arkeoloji Müzesi Isparta Antiocheia Örenyeri (Yalvaç) Archaeological Museum ANTALYA Amasya Müzesi Pisidia Antiocheia Archaeological Site Apollon Smintheion Örenyeri Amasya Museum Aspendos Örenyeri Apollo Smintheion Archaeological Site Aspendos Archaeological Site Hazeranlar Konağı K. MARAŞ The “Hazeranlar” Mansion Alanya Kalesi Kahramanmaraş Müzesi EDIRNE Ethnography Museum Alanya Castle Kahramanmaraş Museum Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi S.Düzü Milli M. Müzesi Myra Örenyeri Museum of Archaeology and Amasya National Struggle Museum Myra Archaeological site Ethnography Noel Baba Müzesi MERSIN Türk İslam Eserleri Müzesi BARTIN The Museum of St. Nicholas Museum of Turkish and Islamic Arts Amasra Müzesi Cennet - Cehennem Örenyeri Perge Örenyeri Chasm of Heaven and Pit of Hell Amasra Museum Perge Archaeological site İSTANBUL Astım Mağarası Phaselis Örenyeri Ayasofya Müzesi ÇORUM Asthma Cave Phaselis Archaeological site Hagia Sophia Museum Çorum Müzesi St. Paulus Kuyusu Antalya Müzesi Topkapı Sarayı Müzesi Çorum Museum The St. Paul Well Antalya Museum Topkapı Palace Museum Alacahöyük Müzesi ve Örenyeri Mağmure Kalesi Side Tiyatrosu Harem Dairesi Alacahöyük Museum and Mağmure Cave Ancient Side Amphitheatre Harem Apartments Archaeological Site Kanlı Divane Örenyeri Olympos Örenyeri Kariye Müzesi Boğazköy Müzesi Kanlı Divane Archaeological Site Olympos Archaeological site Chora Museum Boğazköy Museum Anamurium Örenyeri Patara Örenyeri İstanbul Arkeoloji Müzeleri Anemurium Archaeological Site Patara Archaeological site İstanbul Archaeological Museum SAMSUN St. Paul Anıt Müzesi Side Müzesi Türk ve İslam Eserleri Müzesi Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi The St. Paul Church Memorial Museum Side Museum Museum of Turkish and Islamic Arts Museum of Archaeology and Kız Kalesi Ethnography Simena Örenyeri Mozaik Müzesi Korykos Maiden’s Castle Simena Archaeological site Mosaics Museum Gazi Müzesi Ghazi (Mustafa Kemal Atatürk) Termessos Örenyeri Hisarlar Müzesi Museum Termessos Archaeological Site Castles’ Museum EGE BÖLGESI Xanthos Örenyeri İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi AGEAN REGION SINOP Xanthos Archaeological Site Museum for the History of Science and Technology in Islam Tarihi Sinop Cezaevi Karain Mağarası AFYON Sinop Historical Castle Prison Karain Cave Galata Mevlevihanesi Müzesi Arkeoloji Müzesi Galata Whirling Dervishes Hall Sinop Müzesi Arykanda Örenyeri Archaeological Museum Museum Sinop Museum Arykanda Archaeological Site

76 AYDIN Gymnasium ve Sinagog KAYSERI ERZURUM Gymnasium and Synagogue Afrodisias Müze ve Örenyeri Yeşilhisar Soğanlı Örenyeri Yakudiye Türk-İslam Eserleri Müzesi Aphrodisias Archaeological Site Arkeoloji Müzesi Yeşilhisar Soğanlı Archaeological Site Museum of Turkish - Islamic Arts and Archaelogical Museum Ethnography Didim Örenyeri Arkeoloji Müzesi Didyma Archaeological Site Archaelogical Museum Erzurum Kalesi Arkeoloji Müzesi MUĞLA Erzurum Castle Archaeological Milet Örenyeri Museum Miletus Archaeological Site Bodrum Sualtı Müzesi KIRŞEHIR The Bodrum Museum of Underwater Priene Örenyeri Archaeology Kaman Kalehöyük Arkeoloji Müzesi KARS Priene Archaeological Site Kaman Kalehöyük Museum of Sedir Adası Archaeology Ani Örenyeri Milet Müzesi Sedir Island Ani Archaeological Site Miletus Museum KONYA Mausoleion Örenyeri Aydın Müzesi VAN Mausoleion Archaeological Site Aydın Museum Mevlana Müzesi Mevlâna Museum Akdamar Anıt Müzesi Kaunos Örenyeri Akdamar Church Memorial Museum DENIZLI Kaunos Archaeological Site Karatay Müzesi Karatay Museum Hierapolis Örenyeri Kayaköy Örenyeri Hierapolis Archaelogical Site Kayaköy Archaeological Site İnce Minare Müzesi GÜNEYDOĞU Museum of the İnce Minareli Arkeoloji Müzesi ANADOLU BÖLGESI Knidos Örenyeri (Slender Minaret) Medrese Archaelogical Museum Knidos Archaeological Site Arkeoloji Müzesi SOUTHEASTERN Archaelogical Museum ANATOLIAN REGION İZMIR Zeki Müren Sanat Evi Zeki Müren Arts Museum Akşehir Batı C. Müzesi Efes Örenyeri Akşehir Western Front Headquarters ADIYAMAN Ephesus Archaelogical Site Marmaris Müzesi Museum Marmaris Museum Pirin Örenyeri Akropol Örenyeri Pirin Archaeological Site Acropolis Archaeological Site Tlos Örenyeri NEVŞEHIR Adıyaman Müzesi Efes Yamaçevler Tlos Archaeological Site Göreme Açık Hava Müzesi Adıyaman Museum Ephesus Terrace Houses Göreme Open Air Museum Letoon Örenyeri Asklepion Letoon Archaeological Site Kaymaklı Yer Altı Şehri BATMAN Asclepeion (Healing Temple) Kaymaklı Underground City Beçin Kalesi ve Örenyeri Derinkuyu Yer Altı Şehri Hasankeyf Örenyeri St. Jean Anıtı Beçin Fortress and Historical Site Hasankeyf Archaeological Site St. John Basilica Derinkuyu Underground City Karanlık Kilise Efes Müzesi UŞAK Batman Müzesi The Ephesus Museum Dark Church Batman Museum Arkeoloji Müzesi Zelve Örenyeri Agora Örenyeri Archaelogical Museum Zelve Open-Air-Museum Agora Archaeological Site DIYARBAKIR İÇ ANADOLU BÖLGESI Paşabağlar Örenyeri Çeşme Müzesi Paşabağlar Underground City Arkeoloji Müzesi Çeşme Museum MEDITERRANEAN REGION Archaeology Museum Özkonak Yer Altı Şehri Bergama Kızıl Avlu (Bazilika) Özkonak Underground City AKSARAY Pergamon Red Courtyard (Basilica) GAZIANTEP Hacıbektaş Müzesi Ihlara Vadisi Örenyeri Tarih ve Sanat Müzesi Haji Bektash Veli Museum Gaziantep Zeugma Müzesi Ihlara Valley Museum of History and Art Gaziantep Zeugma Mosaic Museum Çavuşin Kilisesi Manastır Vadisi Örenyeri Bergama Müzesi Çavuşin (Nicephorus Phocas) Church Manastır Valley The Bergama Museum Gaziantep Arkeoloji Müzesi Gaziantep Archaeology Museum NIĞDE Arkeoloji Müzesi ANKARA Archaelogical Museum Gümüşler Örenyeri Anadolu Medeniyetleri Müzesi MARDIN Gümüşler Monastery Archaeological Klaros Örenyeri Museum of Anatolian Civilizations Klaros Archaeological Site Site Mardin Müzesi Mardin Museum Cumhuriyet Müzesi Niğde Müzesi Museum of the Republic KÜTAHYA Niğde Museum Arkeoloji Müzesi Etnoğrafya Müzesi ŞANLIURFA SIVAS Archaelogical Museum Museum of Ethnography Şanlıurfa Müzesi Arkeoloji Müzesi Şanlıurfa Museum Aizonai Örenyeri Gordion Müzesi ve Örenyeri Archaelogical Museum Aizonai Archaeological Site Gordion Archaeological Site and Museum DOĞU ANADOLU Şanlıurfa Kalesi Çini Müzesi Şanlıurfa Castle Roma Hamamı Örenyeri The Tile Museum BÖLGESI Roman Baths of Ankara Open-Air- Museum EASTERN ANATOLIAN Harran Örenyeri REGION Harran Archaeological Site MANISA ESKIŞEHIR AĞRI Göbeklitepe Örenyeri Sardes Örenyeri Eti Arkeoloji Müzesi İshak Paşa Sarayı Göbeklitepe Prehistoric Sardes Archaeological Site Eti Archaeological Museum Ishak Pasha Palace (Pre-Pottery Neolithic) Settlement 77 İSTANBUL ANKARA Ayasofya Müzesi Anadolu Medeniyetleri Müzesi Topkapı Sarayı Müzesi Cumhuriyet Müzesi Topkapı Sarayı - Harem Dairesi KOCAELI Etnoğrafya Müzesi Kariye Müzesi Kocaeli Müzesi Gordion Müzesi ve Örenyeri İstanbul Arkeoloji Müzeleri Saray Müze (Av Köşkü) Roma Hamamı Örenyeri Türk ve İslam Eserleri Müzesi Mozaik Müzesi Hisarlar Müzesi İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi ZONGULDAK Galata Mevlevihanesi Müzesi Cehennemağzı Mağaraları BURSA Yıldız Sarayı Müzesi İznik Müzesi Fethiye Müzesi Mudanya Mütareke Evi Müzesi Aya İrini Anıt Müzesi Türk İslam Eserleri Müzesi

BARTIN EDIRNE Amasra Müzesi Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi Türk İslam Eserleri Müzesi

ÇANAKKALE Troia Örenyeri Assos Örenyeri Arkeoloji Müzesi Apollon Smintheion Örenyeri ESKIŞEHIR Eti Arkeoloji Müzesi

KÜTAHYA Arkeoloji Müzesi Aizonai Örenyeri Çini Müzesi İZMIR Efes Örenyeri Akropol Örenyeri Efes Yamaçevler MANISA Asklepion Örenyeri Sardes Örenyeri St. Jean Anıtı Gymnasium Sinagog Efes Müzesi Arkeoloji Müzesi Agora Örenyeri Çeşme Müzesi Bazilika Örenyeri AFYON Tarih ve Sanat Müzesi Arkeoloji Müzesi Bergama Müzesi Arkeoloji Müzesi Klaros Örenyeri

MUĞLA Bodrum Sualtı Müzesi DENIZLI Sedir Adası Hierapolis Arkeoloji Müzesi Mausoleion Örenyeri Hierapolis (Pamukkale) Örenyeri Kaunos Örenyeri Kayaköy Örenyeri Knidos Örenyeri Zeki Müren Sanat Evi ISPARTA BURDUR Marmaris Müzesi Antiocheia Sagalassos Örenyeri Tlos Örenyeri Örenyeri Burdur Müzesi Letoon Örenyeri (Yalvaç) Beçin Kalesi Ve Örenyeri UŞAK Arkeoloji Müzesi AYDIN Afrodisias Müze ve Örenyeri Didim Örenyeri ANTALYA Milet Örenyeri Aspendos Örenyeri Priene Örenyeri Alanya Kalesi Milet Müzesi Myra Örenyeri Aydın Müzesi Noel Baba Müzesi KONYA Perge Örenyeri Mevlana Müzesi Phaselis Örenyeri Karatay Müzesi Antalya Müzesi İnce Minare Müzesi Side Tiyatrosu Arkeoloji Müzesi Olympos Örenyeri Akşehir Batı C. Müzesi Patara Örenyeri Side Müzesi Simena Örenyeri Termessos Örenyeri Xanthos Örenyeri Karain Mağarası Örenyeri Arykanda Örenyeri 78 Alanya Müzesi AMASYA Amasya Müzesi NEVŞEHIR Hazeranlar Konağı Göreme Açık Hava Müzesi S. Düzü Milli M. Müzesi Kaymaklı Yer Altı Şehri Derinkuyu Yer Altı Şehri Karanlık Kilise Zelve Örenyeri-Paşabağlar Örenyeri Özkonak Yer Altı Şehri ÇORUM Hacıbektaş Müzesi Çorum Müzesi Çavuşin Kilisesi TRABZON Alacahöyük Müzesi ve Örenyeri SAMSUN Kostaki Konağı Trabzon Müzesi Boğazköy Müzesi Arkeoloji ve SINOP Sümela Manastırı Tarihi Sinop Cezaevi Etnoğrafya Sinop Müzesi Müzesi Gazi Müzesi

KARS KIRŞEHIR Ani Örenyeri Kaman Kalehöyük Arkeoloji Müzesi

AĞRI İshak Paşa Sarayı

SIVAS Arkeoloji Müzesi VAN Akdamar Anıt Müzesi KAYSERI Yeşilhisar Soğanlı Örenyeri Arkeoloji Müzesi K. MARAŞ Kahramanmaraş Müzesi

AKSARAY Ihlara Vadisi Örenyeri BATMAN Manastır Vadisi Örenyeri Hasankeyf Örenyeri Batman Müzesi

MARDIN Mardin Müzesi MERSIN ŞANLIURFA Cennet-Cehennem Örenyeri Şanlıurfa Müzesi Astım Mağarası Şanlıurfa Kalesi ERZURUM St. Paulus Kuyusu Harran Örenyeri Yakudiye Türk-İslam Eserleri Müzesi Mağmure Kalesi Göbeklitepe Örenyeri Erzurum Kalesi Kanlı Divane Örenyeri Arkeoloji Müzesi Anamurium Örenyeri GAZIANTEP St. Paul Anıt Müzesi Gaziantep Zeugma Müzesi T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI’NA Kız Kalesi Gaziantep Arkeoloji Müzesi BAĞLI DÖSİMM VE TÜRSAB-MÜZE DIYARBAKIR GİRİŞİMLERİ TARAFINDAN GİŞELERİ HATAY Arkeoloji Müzesi Hatay Müzesi İŞLETİLEN MÜZE ve ÖRENYERLERİ St. Pierre Anıt Müzesi Çevlik Örenyeri

ADANA Arkeoloji Müzesi ADIYAMAN LIST OF THE MUSEUMS AND HISTORICAL SITES Pirin Örenyeri UNDER THE ADMINISTRATION OF THE MINISTRY NIĞDE Adıyaman Müzesi Gümüşler Örenyeri OF CULTURE AND TOURISM OF THE REPUBLIC OF Niğde Müzesi TURKEY, OF WHICH THE ENTRANCE BOOTHS ARE JOINTLY OPERATED BY DÖSİMM AND TÜRSAB MUSEUM ENTERPRISES

79 2O15-16 Opera Bale Repertuvar ANKARA OPERA / OPERET BALE / MODERN DANS MÜZİKAL ALİ BABA&40 S. ADA AKDENİZ ESİNTİSİ H.V. MANNEN KANLI NİGAR C. İDİZ CARMEN G. BIZET COPPELIA L. DELIBES OTELLO G. VERDI DÜNYA DANS GÜNÜ TEMSİLİ LEYLA İLE MECNUN Ü. HACIBEYOV EUGENE ONEGIN P. İ. ÇAYKOVSKİ I PURITANI V. BELLINI HAMLET R. GABICHVADZE ÇOCUK ETKİNLİĞİ ANNE BEN EVLENİYORUM F. R. HACIYEV HAREM OSMANLI USÜL MÜZİĞİ KIRMIZI PABUÇLU KIZ İ. BÖLER DER ZIGEUNERBARON (ÇİNGENE BARON) J. STRAUSS II MDT ARDA BOYLARI A. ERDEM ALİŞ İLE MAVİŞ A. ÖZMEN YARASA ( DIE FLEDERMAUS ) J. STRAUSS II MDT BİR YAZ GECESİ RÜYASI H. H. PAAR KALP KOROSU U. ARTUN MDT CINDERELLA A. VITA MDT YANLIŞLARIN SUÇU A. AKABALI MDT FINDIKKIRAN P. İ. ÇAYKOVSKİ MDT FRIDA (yeni) İSTANBUL OPERA / OPERET BALE / MODERN DANS ÇOCUK ETKİNLİĞİ BAŞKA DÜNYA (Dünya Prömiyeri) S. ADA AFİFE T. ERDENER DEDEKTİF KÖPEK DODO K. ELBİNGİN FAUST C. GOUNOD DÜNYA DANS GÜNÜ ÖZEL TEMSİLİ KİTAP KURDU İLE CAN K. KORBEK LA CENERENTOLA G. ROSSINI FINDIKKIRAN P. İ. ÇAYKOVSKİ HAYLAZLARA KARŞI L’ELISIR D’AMORE G. DONİZETTI LE CORSAIRE A. ADAM KUKLACI M. SESKIR LA SONNAMBULA V. BELLINI SYLVIA L. DELIBES ÇİNGENE BARON (DER ZIGEUNERBARON) J. STRAUSS II MDTist AKDENİZ B. MARSHALL/A. FONİADAKİS/İ.B. RUSTEM MDTist EZEL BAHAR B. DEHMEN / İ. ÖZMEN MDTist RİTİM İSPANYOL- (Yeni) ORATORYO MDTist SEYAHATNAME 2 B. MURPHY ATATÜRK ORATORYOSU N. KODALLI MDTist ŞEHİRORMAN B. MURPHY YAHYA KEMAL BEYATLI ORATORYOSU A. KARLIBEL MDTist MİNİ FEST İZMİR OPERA / OPERET BALE / MODERN DANS ÇOCUK ETKİNLİĞİ RİGOLETTO G. VERDI ATEŞ KUŞU - İLKBAHAR AYİNİ I. STRAVINSKI UYUYAN GÜZEL’İN PERİSİ H. NÜFUSÇU MAVİ NOKTA S. ADA BACH ALLA TURCA-DANSIN RENGİ J.S. BACH / E. DAL SİHİRLİ DÜNYA H. ÖZÖRTEN I PAGLIACCI (PALYAÇOLAR)- R. LEONCAALLO ÇAKIRCALI EFE C. İDİZ ÇOCUK BALESİ ŞENLİĞİ MADAM BUTTERFLY G. PUCCINI GISELLE A. ADAM ÇOCUK BALESİ BACH KAHVE KANTATI /KADININ FENDİ KADIYI YENDİ SYLVIA L. DELIBES ZAİDE W. A. MOZART YARASA J. STRAUSS II MÜZİKAL LÜKÜS HAYAT C. R. REY KANLI NİGAR C.İDİZ MERSİN OPERA / OPERET BALE / MODERN DANS ÇOCUK ETKİNLİĞİ ALİ BABA&40 S. ADA 2 BALE ( KURBAN-LESSYLPHİDE) DEĞİRMENDEKİ HAZİNE M. ÖZTÜRK CARMEN G. BIZET FINDIKKIRAN P. İ. ÇAYKOVSKİ KİTAP KURDU İLE CAN HAYLAZLARA KARŞI K. KORBEK LA BOHEME G. PUCCINI OTELLO G. VERDI KÜLKEDİSİ I. NOYAN RİGOLETTO G. VERDI UYUYAN GÜZEL P. İ. ÇAYKOVSKİ NASRETTİN HOCA M. ERDOĞAN ÜÇ SİLAHŞÖRLER UYUYAN GÜZEL I. NOYAN ÇOCUK BALESİ VE KOROSU YILSONU TEMSİLİ MÜZİKAL BATI YAKASI HİKAYESi L. BERNSTEIN LÜKÜS HAYAT C. R. REY KANLI NİGAR C. İDİZ

ANTALYA MÜZİKAL BİR TENOR ARANIYOR K. LUDWIG OPERA / OPERET BALE / MODERN DANS ŞEN DUL F. LEHAR ALİ BAB&40 S. ADA AMADEUS W.A. MOZART TANGOPERA S. YALÇIN KÖROĞLU U. HACIBEYOV ÇAKIRCALI MEHMET EFE C. İDİZ ROMEO İLE JÜLYET C. GOUNOD ATEŞ KUŞU- DANZON ÇOCUK ETKİNLİĞİ ÇEŞMEBAŞI-BOLERO F. TÜZÜN / B. RAVEL MAVİ NOKTA S. ADA ÇOCUKLAR IŞILDIYOR YEVGENİ ONEGIN P. İ.ÇAYKOVSKİ DÜNYA DANS GÜNÜ ÖZEL TEMSİLİ NOTRE DAME’IN KAMBURU C. PUGNI / B. HOINIC KİTAP KURDU İLE CAN HAYLAZLARA KARŞI K. KORBEK PİRİ REİS C. ATİLLA ŞEKERONYA C. ORHAN OPERA OKULDA SAMSUN MÜZİKAL OPERA / OPERET BALE / MODERN DANS KEŞANLI ALİ DESTANI Y. TURA AŞK İKSİRİ G. DONIZETTI ARDA BOYLARI A. ERDEM AŞK-I MEMNU S. ADA FINDIKKIRAN P.İ. ÇAYKOVSKİ HEKİMOĞLU T. TAVİŞ HÜRREM SULTAN N. KODALLI ÇOCUK ETKİNLİĞİ MASKELİ BALO G. VERDI KONÇERTO / BACH ALLATURCA J.S. BACH MASAL ŞATOSU Ç. KASAPOĞLU TOSCA G. PUCCINI NOTRE DAME’IN KAMBURU C. PUGNI / B. HOINIC OPERA ATÖLYESİ OTHELLO G.VERDI OPERATUR B. RONA KÜÇÜK BİR MUCİZE C. ATİLLA Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü gerektiğinde repertuvarda değişiklik yapabilir. w w w . d o b g m . g o v . t r

“Müzekart+ sahiplerinin Devlet Opera ve Balesi’nin yerleşik sahnelerinde avantajı var”