Pieter Jelles Troelstra, centrale figuur in de SDAP Ü

Camille Huysmans en het herstel der "" sociaal-democratische eenheid in Nederland

Henny Buiting, Universitair Docent Maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit

De in 1894 opgerichte Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) in Nederland raakt vanaf 1900 verscheurd door ideologische en strategische tegenstellingen. De in hevigheid toenemende partijstrijd loopt in februari 1909 uit op het royement van een kleine radicaal-marxistische groep, die in maart een eigen partij opricht. In de SDAP gebleven leden van de linkse oppositie doen een beroep op het Internationaal Socialistisch Bureau (ISB) om te bemiddelen om de ontstane breuk te herstellen. Camille Huysmans, secretaris van het ISB, verklaart zich hiertoe bereid enformuleert een compromis, dat aanvaardbaar lijkt voor beide partijen. Tot verbijstering van Huysmans wijst een meerderheid van degeroyeerde oppositiegroep terugkeer naarde oude partij uiteindelijk van de hand.

Voorgeschiedenis vormt een amalgaam van fabianisme, darwi­ nisme en kautskyaans marxisme en ziet een Na een korte partijstrijd in de Sociaal-Demo­ 'organische' ontwikkeling vanuit het kapita­ cratische Bond (SDB), wordt op 26 augus­ lisme in het socialisme*2'. Het duurt jaren tus 1894 de Sociaal-Democratische Arbei­ eer een klein aantal academici, kunstenaars derspartij (SDAP) opgericht(1). Anders dan en geschoolde arbeiders een marxistisch de anarchistische SDB, streeft de SDAP het rijpingsproces heeft ondergaan en de impli­ socialisme na door middel van zowel parle­ caties van het revolutionaire marxisme door­ mentaire als economische actievormen. De ziet. Voor gewone partijleden, partijkader én jonge partij weet zich geïnspireerd door de voor veel partij-intellectuelen daarentegen 'Sozial-Demokratische Partei Deutschlands' blijft de vage ideologie van de beginjaren ook (SPD) en haar theoretische leidsman, de naderhand typerend. Specifieke kenmerken 'orthodoxe marxist' . Toch be­ van Nederland op socio-economisch en po- tekent dit allerminst dat de SDAP een mar­ litiek-cultureel gebied stimuleren dit. xistische partij zou zijn. De partij-ideologie Bij de conceptie van de SDAP staat Neder-

TGSB 2000/1 land nog maar aan het begin van een indu­ Troelstra tot de openlijke proclamatie dat de strieel-kapitalistisch veranderingsproces en religieuze en economische kenmerken van er ontbreekt een omvangrijk industriepro- Nederland dwingen tot een koers die afwijkt letariaat. De 'verzuiling' bindt brede gele­ van marxistische schemata en die rekening dingen van het proletariaat aan religieuze frac­ houdt met kleinburgerlijk denkende prole- ties van de heersende klasse, terwijl de over­ tariërs(3). Hiertegenover formuleert de bril­ grote meerderheid van de proletariërs is uit­ jante marxist Pieter Wiedijkeen strategie die gesloten van kiesrecht. Tenslotte is de nog gebaseerd is op de kleine groep klassebe- grote invloed van de SDB van belang, in het wuste proletariërs die voorhanden is, om met bijzonder in de grote steden. De SDAP rea­ behulp van dit smalle steunvlak en gebruik liseert zich, dat het bereiken van het par­ makend van de inzicht verschaffende mar­ lement de voorwaarde vormt voor het de­ xistische theorie, het hoogland van, het ge­ monstreren van het anarchistisch impossibi- rijpte kapitalisme te bereiken. Daar zal de lisme en voor groeikansen van de partij. In­ 'zuiver' gebleven proletarische klassepartij derdaad betekent de verovering van par­ leiding geven aan wat een industrieel mas­ lementszetels in 1897, de snelle ondergang saleger is geworden, om de staatsmacht te van de SDB. De parlementaire succesfor­ veroveren(4). mule baant de weg naar een overweldigende Zo zijn botsende partij strategieën geboren, machtspositie van de parlementaire fractie, waarvan de ene vertrouwt op het electoraal die alles zet op een politiek van geleidelijke mechanisme en een politiek van geleidelijke hervormingen. Centraal binnen fractie en hervormingen in de richting van het soci­ partij staat , een uit alisme. De rivaliserende marxistische strate­ afkomstig advocaat. gie baseert zich op de transcendent-revoluti- onerende condities, die met de industriële Het verdwijnen van de SDB in 1900, bete­ transitie gegeven zijn en die een naar het kent terzelfdertijd dat de verenigende factor socialisme voerende machtsbasis inhouden. van een gemeenschappelijke vijand is ver­ dwenen, met aanscherpende tegenstellingen De 'schoolkwestie' wordt op het partijcon­ in de SDAP als gevolg. Een kleine groep is gres van Groningen (30-31 maart 1902) be­ gealarmeerd geraakt door een partijkoers, die slecht ten gunste van Troelstra's opvattingen. het kautskyaanse beginselprogram van 1895 Deze zege verscherpt de richtingenstrijd, die grotendeels negeert. De groep bestaat uit uitmondt in een harde machtsstrijd'3'. Een literatoren, intellectuelen en enkele arbei­ voorlopig hoogtepunt is het partijcongres ders en schaart zich rond het in 1896 opge­ van (15-17 april 1906), waar de mar­ richte, juridisch onafhankelijke maandblad xisten wordt opgedragen hun kritiek te ma­ De Nieuwe Tijd. Het jaar erop lopen de mar­ tigen. Het belangrijkste gevolg ervan is even­ xisten te hoop tegen Troelstra's voorstel wel, dat een groepje radicale marxisten zich steun te verlenen aan staatssubsidiëring van afsplitst van de gematigder Nieuwe Tijd- het religieuze lager onderwijs. Ze beschou­ groep. De Gideonsbende wordt aangevoerd wen dit als electoraal opportunisme en als door de volksonderwijzer Jan Ceton, de rab­ een aantasting van het proletarisch klassebe- bijnenzoon en de histori­ wustzijn. Deze 'schoolkwestie' verleidt cus Willem van Ravesteyn. Dit triumviraat

TGSB 2000/1 omschrijft zichzelf als 'strijdende marxisten', ze Camille Huysmans, secretaris van het die de confrontatie met de partijtop en zijn Internationaal Socialistisch Bureau (ISB) om reformistische koers niet moeten schuwen. bemiddeling zal vragen(6). Nog dezelfde dag Het drietal richt, tegen de wens van de ove­ stelt ze samen met Floor "Wibaut, een gema­ rige marxisten, op 19 oktober 1907 het week­ tigde marxist die de SDAP eveneens trouw blad De Tribune op. is gebleven, een brief op waarin Huysmans De confronterende koers van de 'Tribunisten' om bemiddeling wordt gevraagd. Deze geeft leidt einde 1908 tot ingrijpen van de partij­ gevolg aan het verzoek. leiding, die opheffing van De Tribune verlangt. Op 18 februari stuurt het Uitvoerend Co­ Als tegenprestatie wordt de marxistische mité (UC) van het ISB een brief naar de Tri­ vleugel een eigen (bescheiden) orgaan ge­ bune-reductie, waarin het verwijst naar de gund, Het Weekblad, dat als bijlage van het par- eenheidsresolutie uit 1904 van het Interna­ tijdagblad Het Volk zal verschijnen. Op het tionaal Socialistisch Congres van Amster­ buitengewoon congres van Deventer (13-14 dam. "Ubent", zo luidt het, "tegoede partijgeno­ februari 1909) weigert het triumviraat zijn ten om te vergeten dat een partij eenheid en discipline blad op te heffen en is daarmee, onder voor­ behoeft en het is om deze reden dat wij hopen, dat een behoud van de uitslag van het partijreferen­ te nemen beslissing op uw bijeenkomst van aanstaan­ dum, geroyeerd. De overgrote meerderheid de zondag, in overeenstemming zal zijn met de (7> van de marxisten grijpt het Weekblad-voor­ internationale resolutie vanAmsterdam" . Het ISB stel dankbaar aan om de radicale Tribunisten refereert aan de geconvoceerde bijeenkomst van rond de tweehonderd vijftig Tribunisten niet te hoeven steunen. Hierdoor blijft de op 21 februari te en probeert de afgesplitste radicale groep beperkt tot ruim aankondiging van een nieuwe partij te voor­ vierhonderd van de rond de negenduizend komen. Die zondag valt echter wel degelijk partijleden. het besluit "[.. •] tot oprichting eener nieuwe Partij, indien, wat als bijna zeker werd aangenomen, het referendum de besluiten goedkeurt". De volgende Interventie van het Internationaal dag bericht Ceton, secretaris van het oprich- Socialistisch Bureau tingscomité, aan het ISB van dit besluit dat genomen is, nadat de aanwezigen kennis heb­ Na afloop van het Deventer-congres ver­ ben genomen van het ISB-schrijven. En pas­ schijnen in Het Volk spotprenten van de als sant deelt hij mee, dat de nieuwe partij zetels scheurmakers gebrandmerkte Tribunisten, in het ISB opeist en hij biedt aan het besluit die van hun kant gewagen van een voze mis­ nader te willen toelichten. daad gepleegd door ondemocratische refor­ Contactpersoon Huysmans bericht Roland misten. Ook echter worden initiatieven ont­ Holst en Wibaut over de opstelling van de plooid om de strijdende groepen te verzoe­ Tribune-groep eri hij informeert het partijbe­ nen. Initiatoren zijn marxisten, die de een­ stuur van de SDAP op 27 februari. In zijn heid van de linkervleugel willen herstellen brief aan J.G. van Kuijkhof, secretaris van het en niets zien in een minuscule links-radi­ partijbestuur, merkt hij somber op, dat "[...] cale partij. Al op 15 februari meldt Henriette de scheuring een voltrokken feit [lijkt] "<8>. De dag Roland Holst, met moeite in de SDAP geble­ erop bepleit Roland Holst bij Huysmans een ven, aan haar goede vriend Karl Kautsky dat

TGSB 2000/1 De eerste redactie van Het Volk leest het nummer van 16 maart 1902. V.l.n.r.: C.J.A. Van Bruggen, M. Mendels, Pieterjelles TroelstrafJJ, De Roode,J.F. Ankersmit voortzetting van de bemiddeling, waarbij ze Bemiddeling op meerdere fronten wijst op Cetons aanbod het oprichtings­ besluitvan de 21e nader toe te lichten. Huys- In Brussel onderhandelen , mans reageert instemmend en verzoekt op 2 Tribunist maar afkerig van scheuring en maart per telegram aan de SDAP de referen­ Wijnkoop enerzijds, en Anseele, Vandervel- dumuitslag, die op dat moment per afdeling de en Huysmans anderzijds. De beide Tri- wordt vastgesteld, niet te publiceren. Dit ui­ bunisten kritiseren allereerst het gebrek aan teraard omdat publicatie de bemiddelings­ vrije meningsuiting in de SDAP, de into­ poging ernstig zou bemoeilijken. De dag lerante bejegening van de marxistische op­ erop bericht Huysmans aan Ceton, dat "[...] positie en de negatie van compromisvoor­ aleer over te gaan tot de oprichting van een 2e socia­stellen van de Tribune-groep. Slechts op basis listische partij in Nederland, wij het op prijs zoudenva n de onverkorte vrijheid van meningsui­ stellen een ernstig onderhoud te hebben met uw gedele­ting zeggen ze in de SDAP te willen blijven. geerden ten aanzien van de situatie"^. Diezelfde Na uitvoerige discussies formuleert het UC 3e maart vraagt Huysmans de SDAP de refe­ een voorstel, dat de dag erop definitief wordt rendumuitslag aan te houden "[...]'tot de vol­ vastgesteld. Het omvat ten eerste de handha­ gende week", met het oog op het onderhoud ving van de Deventer-resoluties met betrek­ met de Tribune-Afvaardiging. Hij beklemtoont king tot de bladen, i.e. opheffing van De Tri­ dat bemiddeling plaatsvindt op basis van bune. Ten tweede, toelating van de Tribune­ opheffing van De Tribune, een zinsnede die in redactie tot de redactie van Het Weekblad. Ten het schrijven aan Ceton opvallend ont- derde, recht van beroep op de plenaire ver­ breekt(10) ! Van Kuijkhof reageert behoedzaam gadering van het ISB, nadat alle beroeps­ door mee te delen "[...] dat het referendum den mogelijkheden in de SDAP zijn uitgeput(l3>. Iden maart eindigt, daarna verhopen nog een paarHe t voorstel wordt, althans volgens het offi­ dagen, voordat publicatie zou gebeuren; dat wordtciël e ISB-rapport van 3 april, als onderhan­ misschien Dinsdag of Woensdag [9 ofl 0 maart]'"(11)delingsbasi. s door beide Tribunisten geaccep­ Na overleg binnen het partijbestuur ontvangt teerd (l4). Wijnkoop evenwel ontkent dit na­ Huysmans de mededeling "[...] dat wij besloten derhand met grote stelligheid: "Huysmans ver­ hebben de publicatie van den uitslag van het referen­gist zich, als hij meent, dat wij de voorstellen, zooals dum enkele dagen uit te stellen. Wij verzoeken Uze thans voor ons liggen, als basis der onderhandelin­ echter zoo spoedig mogelijk bericht, doch uiterlijkgen Vrij­ hebben aanvaard. Wij hebben geen enkel voorstel dag a.s. [12 maart]"(uK Het verlangde 'bericht' voor ons gehad, hoe ook geformuleerd. Wel zijn er betreft de uitkomst van het onderhoud tus­ enkele punten besproken'"-^. Het lijkt echter sen het ISB en de Tribunisten-delegatie. Na uitgesloten dat het ISB zijn bemiddeling zou overleg met Wijnkoop, die met enige moei­ hebben vervolgd zonder bedoelde instem­ te in Duitsland wordt opgespoord, kan de ming. Dit toont ook de brief van Gorters Tribune-groep op 6 maart aan Huysmans mel­ echtgenote Wies aan de Tribunist en sterren­ den woensdag 10 maart te zullen komen. kundige Anton Pannekoek over de bijeen­ komstvan 10 maart: "Zij waren daar zeer tegen het royement en hebben zelf een voorstel gedaan waar­ op de verzoening mogelijk zou kunnen zijn en die is Tribuneredaktie met Jet [] en

TGSB 2000/1 Wibaut in de redaktie van het Weekblad met de re- teuren medewerkers van het blad zullen daktie van Het Volk. Dat vonden Wijnkoop en Her­ worden(,8). De bij Troelstra c.s. gehate Wijn­ man aannemelijk"^. koop zal dus toetreden tot een autonome Weekblad-redzctie, waarop hij grote invloed Het onderhoud van het ISB met de Tribune- zal hebben. Voor Roland Holst is dit echter delegatie is verbonden met een gecompli­ een uiterste bod, zoals Wies Gorter mee­ ceerd bemiddelingsproces op verschillende deelt: "Van dit alles is nu het gevolg dat Jet ons fronten. Van belang is de interventie van schrijft dat zij, wanneer de S.DA.P. het voorstel van Henriette Roland Holst, die op 15 februari het internationale bureau niet aanneemt uit de partij naar Londen is teruggekeerd, waar ze voor­ gaat"{]9). Roland Holst bericht aan Kautsky dat heen al enige tijd verbleef. Zij is ontevreden Gorter akkoord gaat met het voorstel en ze over de positie van het op te richten mar­ zegt te verwachten dat de Tribunisten het xistische bijblad van het partijorgaan waar­ overnemen. Namens haar zal Wibaut het van zij, samen met Wibaut, redacteur moet voorstel op 15 maart in het partijbestuur naar worden. Het congresvoorstel verplicht de voren brengen(20). Inderdaad bericht Gorter Weekblad-redactie tot geregeld overleg met aan Kautsky met de voorstellen in te stem­ de collectieve J/ô/fe-redactie, zonder dat de men. mate van autonomie van het blad is geëxplici­ teerd. Aan Frank van der Goes, na zware twee­ Ook Jan van Zutphen raakt bij de onderhan­ strijd in de SDAP gebleven, maakt ze haar delingen betrokken, al wordt zijn rol in het ontstemming kenbaar waarop deze haar, sa­ ISB-rapport geheel verzwegen. Van Zutphen men met Wibaut, op 11 maart te Londen op­ richtte in 1894, samen met Henri Polak, de zoekt. Het drietal besluit dat de Weekblad- Algemeene Nederlandsche Diamantbe- reductie volkomen onafhankelijk moet zijn, werkersbond (ANDB) op, die het prototy­ al resteren problemen, zoals te lézen valt in pe vormt van de 'moderne' vakbeweging in Van der Goes' agenda: "Verhouding tot nieuwe Nederland. Polak is heftig gekant tegen uit­ partij zal moeilijkheden opleveren; hierover Wibaut drijvingvan de Tribunisten en het lijkt waar­ eenigszins andere meening; Jet H. & ik meer solidair schijnlijk dat hij Van Zutphen tot diens in­ { met marxistische richting buiten SDAP" "\ terventie heeft aangezet. Over het eigen op­ In een op 11 maart gesteld schrijven brengen treden schrijft Van Zutphen: "Toen alle pogin­ ze het partijbestuur van hun standpunt op de gen tot verzoening na het Deventer Congres, schip­ hoogte. De avond van de 14e maart infor­ breuk leden, meende ik nog ééne poging te moeten meert Wibaut, in gezelschap van Gorter, ook wagen, door bij mijn vrienden Ed. Anseele en Camiel Huysmans wanneer deze naar Nederland is Huysmans, leden van het Intern. Soc. Bureau nóg overgekomen voor een bijeenkomst met het eens aan te dringen op een hernieuwde tusschenkomst partijbestuur. Huysmans weet op dat mo­ om de scheuring te voorkomen. Met F.M. Wibaut en ment niet beter dan dat dé Weekblad-reductie mijn vrienden van het D.B. v.d. A.N.D.B. werd dit één geheel zal vormen niét de Volk-redactie. voornemen eerst besproken, en die allen meenden, dat Hij stelt nu het oorspronkelijke ISB-voor- niemand heter dan ik geschikt zou zijn om zooiets stel in die zin bij, dat één Tribune-redacteur nog te mogen beproeven". Van Zutphen spreekt deel gaat uitmaken van de, zelfstandige Week­ in het Maison du Peuple eerst onder vier blad-reductie, terwijl de overige twee redac­ ogen met Huysmans, die "[...] onmiddellijk be-

TGSB 2000/1 reid was nogmaals alles te beproeven en mijn inzich­ te stellen "[...] in het belang der onderhandelingen ". ten volkomen deelde". Ook Anseele blijkt later Per telefoon delen Wijnkoop en Gorter hem akkoord en Van Zutphen treedt handelend mee dat de vergadering doorgaat, omdat de op: "Op mijn voorstel werden toen naar S.D.P. en uitnodigingen al verstuurd zijn. Ze geven 'S.D.A.P. direct telegrammen verzonden waarin echter de verzekering "[...]geen enkele onvoor­ opschorting van de vijandelijkheden werdgeeischt en zichtige uitlating te zullen doen, die nadelig zou kun­ tusschenkomst Intern. Bureau in uitzicht gesteld werd; nen zijn voor herstel der eenheid"{22\ Huysmans terwijl besloten werd dat Camiel H. zoo noodig naar telegrafeert deze reactie nog dezelfde dag aan Amsterdam zou komen om met partijen te spreken en Van Zutphen(23)en bericht hem één dag later, eene toenadering te verkrijgen die tot de eenheid zou pas op de avond van de 14e maart, in Amster­ leiden'™. dam te zullen arriveren, waar hij in Hotel Huysmans refereert op 11 maart tegenover Américain logeert. "Hij is", zo meldt hij, "eer­ Wibaut aan Van Zutphens initiatief. Uit de der die dag in Den Haaggeroepen"^24\ Daar ont­ brief blijkt, dat hij besloten heeft het partij­ moet Huysmans Troelstra, die in gezelschap bestuur van de SDAP een bezoek te bren­ is van het Kamerlid H(enri) van Kol. Troel­ gen: "Waarde vriend, Ik kom zondag [14 maart] stra betoont zich aanvankelijk zeer pessimis­ naar Amsterdam met de trein die aldaar te 5.20 uur tisch over een hereniging, maar trekt later aankomt. Ik heb Jan v. Zutphen verwittigd en zou bij. Wies Gorter zegt daarover: "Huysmans heeft graag, vóór de vergadering met het partijbestuur (maan­gisteren met Troelgesproken en 's avonds met Her­ dag, 11 uur) 'n klein onderhoud met U hebben". man en Wibaut zonder Troel. Troel was eerst woest Dezelfde dag meldt Huysmans Van Zutphen maar kwam hoe langer hoe meer bij'"-25). Troelstra dat hij hem in Amsterdam wil spreken, aleer moet rekening houden met het enorme pres­ de onderhandelingen met het partijbestuur tige van de Internationale en haar secretaris aan te gaan. Dit partijbestuur echter meldt en ook met de weifelende opstelling van vele op 12 maart aan Huysmans liever een verslag SDAP-marxisten, die uit de partij dreigen te te ontvangen van het gesprek van het ISB op stappen wanneer een hereniging wordt ge­ 10 maart "[...] meteen tweetal uitgetredenpartijge- bruuskeerd. nooten... Zou Huysmans toch komen, dan wil men gaarne bericht. " En passant wordt meegedeeld dat de referendumuitslag morgen wordt Oprichting van de Sociaal- gepubliceerd. Dit laatste gebeurt inderdaad en levert de verwachte instemming met de Democratische Partij in Nederland en congresbesluiten op. continuering van de bemiddelings­ pogingen Op 12 maart stuurt Van Zutphen Huysmans een telegram: "Hadden interventiepogingen succes Op zondag 14 maart 1909, de sterfdag van Karl zooja, verzoek dan Wijnkoop c.s. hun congres uit te Marx (!), komen te Amsterdam in gebouw stellen tot einde onderhandeling. Antwoord Diamant- Handwerkers Vriendenkring enkele hon­ bewerkersbond". Een verblufte Huysmans, niet derden sociaal-democraten bijeen, om de op de hoogte van de Constituerende Ver­ Sociaal-Democratische Partij in Nederland gadering van de nieuwe partij op 14 maart, (SDP) te stichten, die het vaandel van het telegrafeert onmiddellijk de bijeenkomst uit revolutionaire marxisme moet hooghouden.

TGSB 2000/1 een frçzeiiigr iiu:£hi.-;:cieiï.

Spotprent van Patrie Kroon in Uilenspiegel, 15 januari 1910, naar aanleiding van Henriettes aanvallen op Troelstra in Het Weekblad (E. Elsbeth, Liefde is heel het leven niet: Henriette Roland Holst 1869-1952, Balans, 1997) Wijnkoop richt op de emotionele bijeen­ presenteert daarna het definitieve bemid­ komst bittere verwijten aan de SDAP, maar delingsvoorstel, waarmee Wijnkoop en Gor­ zegt nog steeds bereid te zijn tot eenheid. ter akkoord zouden zijn. Wibaut steunt daar­ Dit weerhoudt de congresgangers echter op Huysmans en maakt de positie van de niet van de oprichting van hun partij, zij het SDAP-marxisten in deze kwestie duidelijk. dat Gorter een terugkeer naar de SDAP na­ KamerlidWG. Helsdingen valt hem bij, maar drukkelijk als mogelijkheid openhoudt. De de overige partijbestuursleden vertonen grote congressisten beslissen tevens dat een ver­ aarzelingen. Men besluit tenslotte tot nader zoek tot aansluiting bij het ISB zal worden overleg op 17 maart met Kamerfractie, Volk- gedaan, omdat vooralsnog onduidelijk is wat reductie en de redactie van het op te richten 281 (26) marxistische weekblad' . zal gebeuren . In de politieke herinnerin­ Beide partijen beloven voorlopig geen open­ gen van Van Ravesteyn lezen we dat hij, te­ bare vergaderingen te beleggen, waar ze zich zamen met vele andere congresgangers, na inderdaad aan houden. Wibaut telegrafeert het zingen van de afsluitende Internationale na afloop van de bijeenkomst aan Roland door Amsterdam marcheert op weg naar het Holst, dat ze over moet komen voor de con­ Centraal Station "Gorter's felle kop onderde voor­ ferentie van woensdag 17 maart: "Situation sten, dejodenbuurt door, die van onze liederen weer- somewhat promising" heet het optimistisch en galmde"{27). Op 20 maart bericht De Tribune dat Roland Holst vertrekt inderdaad op 16 maart de nieuwe partij van de arbeidersklasse de vanuit Londen naar Amsterdam. Ook op 16 'revolutionaire energie' en de 'klassehaat' in maart arrangeert Wibaut een voorbespreking ere zal houden. Met de oprichting van de en de volgende dag komen hijzelf, Van der SDP is de eerste breuk binnen de gehele Goes, Gorter en Huysmans bijeen. Van der West-Europese sociaal-democratie een feit. Goes' agenda bericht erover: 'Allepunten door De oprichting betekent voor de bemidde­ Gorter (officieus namens bestuur S.D.P.) opgegeven ling dat niet langer onderhandeld wordt tus­ in voorstel Huysmans overgenomen. Op mijn voor­ sen partij en groep, maar tussen partij en par­ stel: niet gesproken v. erkenning v. noodzakelijkh. be­ tij- sluit kongres Deventer te eerbiedigen -geldt niet voor Op 15 maart bezoekt Huysmans het partij­ afgescheiden leden oprichting S.D.P.". Van der bestuur van de S DAP en verhaalt er van zij n Goes vreest kennelijk Tribunisten-weer- bemiddeling én van het onderhoud de vori­ stand, indien erkenning zou worden geëist ge dag met Troelstra en Van Kol. Hij signa­ van de legitimiteit van de Deventer-beslui­ leert de aanzienlijke weerstand tegen het ten. En Gorter gaat er overduidelijk vanuit, royement van de Tribune-redactie - 24,5% dat het SDP-bestuur het bemiddelingsvoor­ stemde bij het referendum tegen en 6,3% stel heeft geaccordeerd. blanco - en attendeert erop, dat de nieuwe partij zich zal aansluiten bij het ISB, waar­ Op de conferentie van woensdag 17 maart door de SDAP niet langer alleenvertegen­ 1909, heersen twijfels omtrent de bedoelin­ woordigster is van het Nederlandse proleta­ gen van wie inmiddels SDP-leiders zijn. De riaat. Bovendien zal een ISB-meerderheid Kamerleden WPG. Helsdingen, F.WN. Hu- bij afwijzing van het bemiddelingsvoorstel, genholtz en J.H. Schaper geven blijk van de Deventer-besluiten afkeuren. Huysmans groot wantrouwen en Volk-redacteur J.J de

TGSB 2000/1 Roode wil dat de uitgetredenen vooraf het De ontgoocheling eigen ongelijk erkennen. Troelstra betoont afschuw van Wijnkoop en hij betwijfelt of Op donderdag 18 maart overleggen Roland hereniging "[...] een versterking van het strijdende Holst en Huysmans met Vblk-redactem Wil­ proletariaat" betekent. Anderzijds vrezen Hels­ lem Vliegen over de wenselijkheid de Tribu­ dingen en H)/fe-redacteur J.F. Ankersmit er­ ne-redacteuren toegang tot het partijdagblad ger scheuring bij afwijzing van de hereni­ te verschaffen. Vliegen lijkt in te stemmen ging, terwijl zowel Huysmans als Roland en later die dag vervoegen Van der Goes, Holst de instemming van de 'andere partij' Roland Holst en Gorter zich bij Wijnkoop. met de voorstellen benadrukt. Wibaut merkt Daar blijkt dat het SDP-bestuur hereniging op dat de goede wil van de Tribunisten blijkt afwijst: "Bij Wijnkoop met HRHen Herm. Gor­ uit hun bereidheid De Tribune op te heffen, ter. Wijnkoop niet geneigd tot hereeniging. " HRH: waardoor ze 'met gestreken vlag' terugke­ 'Atmosfeer v. bekrompen fanatisme & Troelstra-fo- ren. Nadat hij en Roland Holst een 'tweede bk"i3V'. Een (nog) ignorante Huysmans be­ uittocht' voorspellen bij afwijzing van de zorgt dezelfde donderdagvia Gorter een brief hereniging, gaat ook Troelstra akkoord mits bij het Partijbestuur van de SDP, waarin de voorstellen geamendeerd worden. Inder­ mededeling van de instemming van de SDAP daad nemen de aanwezigen een aanvullende met het bemiddelingsvoorstel. De brief be­ clausule op, waarin de voormalige SDP-le- klemtoont de 'volkomen autonomie' van de den de SDAP erkennen 'als de eenige politie­ Weekblad-redactie én de beroepsmogelijk- ke organisatie van het proletariaat' en toe­ heid bij het ISB. Het onderhandelings­ zeggen er 'op kameraadschappelijke wijze' resultaat heet acceptabel voor beide partijen mee te zullen samenwerken. Bij de eind- en de SDP zal als schuldige worden aan­ stemming onthouden drie aanwezigen zich gewezen door de gehele Internationale, zou van een oordeel(29). Dit besluit houdt een ze het voorstel verwerpen<32). principeakkoord in, dat nog definitief door Later die dag bij het partijbestuur van de SDP, de partij bekrachtigd moet worden. verneemt Huysmans de verwerping van het De beraadslagingen openbaren dat de SDAP- voorstel. Wijnkoop, Van Ravesteyn, Ceton top akkoord is kunnen gaan met het hereni- en Marie Mensing - een militante Tribuniste gingsvoorstel, omdat de uitgetredenen het - zijn ertegen; Gorter en Maurits Mendels - gehate weekblad opheffen en omdat de een advocaat die met twijfels uit de SDAP is SDAP-marxisten dreigen met een uittocht. gestapt - zijn ervóór. Wijnkoop somt tegen­ Ook het prestige van het ISB én de verwach­ over Huysmans de achtergronden van de af­ ting, dat de teruggekeerde dwaallichten geen wijzing op. Het bemiddelingsvoorstel ver­ prominente (oppositie)rol kunnen vervul­ meldt niet expliciet, dat hereniging plaats­ len speelt mee. Zie voor deze punten ook de vindt op basis van de gelijkwaardigheid van agenda-aantekeningvan Van der Goes: "Ster­ beide partijen. Het is vaag over de gegaran­ ke weerzin van Troelstra es. hebben toegegeven: aan- deerde vrijheid van meningsuiting en over drangv. internat, kant & vrees voor verdere schamng de wijze waarop de Tribune-reductie wordt (uittredenR. Holst; v.d. Goese.a.)"(M\ opgenomen in de boezem van de partij. Ook trekt het voorstel de Deventer-besluiten, in het bijzonder de opheffing van De Tribune,

TGSB 200(1/1 niet in. Ook zou niet het SDAP-congres van sel, waar een brief van de SDP, gedateerd 17 Rotterdam, maar een partijreferendum over maart (!), op hem wacht met het verzoek te het bemiddelingsvoorstel moeten beslissen. worden toegelaten tot het ISB. De SDAP Een overdonderde Huysmans deelt mee deelt schriftelijk mee niet te zullen afwijken deze punten voor het eerst te vernemen. Hij van de op 17 maart vastgestelde tekst van het wijst erop, dat er wel degelijk sprake is van bemiddelingsvoorstel. De briefis opgesteld vrijheid van meningsuiting, dat de Tribune- nadat Troelstra op 20 maart per telegram de afvaardiging instemde met opheffing van haar definitieve redactie van punt 2 van het be­ blad en dat een referendum feitelijk onmo­ middelingsvoorstel aan het partijbestuur gelijk is. Mendels en Gorter verdedigen daar­ heeft doorgegeven, dat vaststelt, dat "[...] van op hun instemming met het bemiddelings­ onzen kant [...] nu niets meer te doen [is]". Ter voorstel*3^ . vergadering maakt Wibaut er melding van dat: "De voorzitter van de nieuwe partij een bericht aan de Nog geeft Huysmans niet op. Hij polst op pers [heeft]gegeven, bevattende twee dingen: Ie dat vrijdag 19 maart niet nader genoemde SDAP- het bestuurde voorstellen afwees; 2e dat een congres leden, die de vorm van het voorstel willen zou worden bijeengeroepen om de motieven mede te wijzigen, niet echter het wezenlijke karak­ deelen, waarom zij ze hebben afgewezen. Dat breekt {i7) ter. Huysmans informeert het partijbestuur alle bemiddeling af" . De dag erop maakt de van de SDP: 'Als vervolg op onze besprekingen SDAP haar standpunt publiek door in Het bericht ik u, dat ik het Bestuur der SDAP bereid heb Volk uit te roepen: "Die heeren willen de scheu­ gevonden ook nog enkele wijzigingen aan te brengen ring. Ziet nu wat hun democratische gehalte is!". In in de formuleering van het voorstel, dat ik U had de dagen die volgen staat de krant bol van voorgelegd namens hetBureau"{M). Nog dezelfde uitvallen naar de SDP, de partij van haatdra­ dag echter ontvangt hij schriftelijke beves­ gende scheurmakers. tiging, dat het bestuur het bemiddelings­ voorstel verwerpt. De genadeslag krijgt het De houding van de bestuursmeerderheid van herenigingsproces wanneer Wijnkoop die­ de SDP valt slechts tentatief te verklaren. Van zelfde 19e maart de afwijzende beschikking belang lijkt dat acceptatie van het bemidde­ van de SDP ter publicatie aan een partij­ lingsvoorstel een legitimering zou inhouden genoot-journalist meedeelt en de juistheid van een partijkoers, die nu juist inzet was van ervan de volgende dag tegenover een Volk- het gehele conflict. De door Troelstra door­ 33 journalist bevestigt/ '. In het ISB-rapport gedrukte wijziging van het eerste lid van het zegt Huysmans: "Onze verbazing nam nog toe, bemiddelingsvoorstel versterkt nog de in­ toen we vernamen dat men officieel aan persbureaus druk dat er sprake is van een gang naar Ca- had doorgegeven, dat het voorstel van het Internatio­ nossa. Ook de negatie in het bemiddelings­ naal Socialistisch Bureau verworpen was". Dit be­ voorstel van de diepere gronden van het tekende, zo stelt Huysmans, dat verdere on­ partijconflict speelt ongetwijfeld een rol. (36) derhandelingen nutteloos waren . Van der Toch zouden verdere onderhandelingen tot Goes noteert op 19 maart in zijn agenda: "[...] resultaat hebben kunnen leiden, wat tot de p. telefoon v. Wibaut (Amst.): Wijnkoop es niet ge­ volgende conclusie voert. negen voorstel Huysmans aan te nemen". Wijnkoops instemming met het herenigings- Een bittere Huysmans reist terug naar Brus­ voorstel is hoogstwaarschijnlijk slechts een

TGSB 2000/1 Pieter/elles Troelstra en Camille Huysmans op de Conference of Socialist Parties of Neutral Countries in Den Haag, 1916 tactische zet geweest, gebaseerd op de ver­ lemmeren. Vele 'discussianten' steunen de wachting dat de tegenpartij het zou ver­ motie, maar er zijn er ook die instemmen werpen. Dat Gorter, Mendels en andere met het ISB-voorstel. SDP-coryfeeën in de waan zijn gelaten dat Gorter zegt het eerste lid van het herenigings­ hij wél akkoord ging, maakt het onderscheid voorstel onacceptabel te vinden en bepleit duidelijk tussen de harde Tribunisten-kern nader overleg binnen het partijbestuur alvo­ en de omringende 'meelopers'. Wanneer rens een eindbeslissing te nemen. Ook Men­ Wijnkoops instemming een miscalculatie dels wil voortzetting van de onderhandelin­ blijkt, dwingt dit tot afwijzing van het voor­ gen en wijst op de schade voor de SDP, in­ stel en dit temeer, waar een bestuursmeer- dien de partij schuld draagt aan het misluk­ derheid er nog minder van wil weten dan de ken ervan. Jan Ceton valt daarop uit naar Gor­ partijvoorzitter. Tenslotte zal het SDP-be- ter en Mendels: "Het revisionisme is slim; niet stuur bitter weinig hebben gevoeld voor alleen dat het Mendels te slim af is, het beïnvloedt samenwerking in Het Weekblad met Wibaut zelfs Gorter. Gorter is reeds zoo ver, dat hij vorm en en Roland Holst, die het bestuur als 'aan­ wezen verwarde". Wanneer het aangeslagen duo gepaste' SDAP-marxisten zien. Ook kan bij opmerkt niet te weten of het zich actief voor het minste of geringste de eis tot royement de SDP gaat inzetten, spreekt Wijnkoop van weer opklinken. Men zou de 'tweede viool' een verderfelijk en onaanvaardbaar indi­ moeten spelen en dat terwijl bloed, zweet vidueel optreden. Nadat de motie-Rotter­ en tranen gegeven is om een eigen blad en dam zodanig is aangescherpt dat verdere on­ een eigen partijorganisatie op te richten(38). derhandelingen uitgesloten zijn, neemt het congres haar aan met 257 stemmen voor, 127 tegen en 14blanco<40).

Naweeën Ruim een maand na het SDP-congres bedankt Op 21 maart komt een inderhaast bijeen­ Mendels als partijlid, om naderhand naar de geroepen spoedcongres van de SDP bijeen. SDAP terug te keren. Over Gorters reactie Wijnkoop ontkent te Brussel met enig voor­ bericht zijn vrouw: "Onze menschen hebben zoo stel te hebben ingestemd en hij merkt op, rücksichtslos gehandeld dat onze haren er wit van dat het herenigingsvoorstel deels onaccep­ geworden zijn [...] Herman is doodop en ook heusch tabel was - omdat het de SDAP "[...] in haar ziek. Deze laatste week heeft hem geknauwd. Hij algemeen streven" erkende - en deels zo vaag, ziet ook geen licht. [...] Ik heb hem ook nooit zoo dat men er niets mee kan aanvangen. Hij ge­ gezien, zoo moedeloos en verdrietig"^. Wanneer waagt in dit verband van "[.,.] een diplomatiek Gorter zich op 24 maart hervindt, schrijft hij spelletje"{39\ Het congres discussieert ver­ Pannekoek dat Huysmans met een bedrieg­ volgens over een motie-Rotterdam, die op­ lijk rapport gaat komen en hij typeert de ISB- heffing van de SDP pas gerechtigd noemt, secretaris als een revisionist. Gorter zegt indien de SDAP haar besluit tot opheffing door de "[...] eenigszins vreemden gang van zaken van de Tribune ongedaan maakt en de volle­ een oogenblikgewijfeld [te hebben]", maar nu de dige meningsvrijheid garandeert. Ook mo­ meerderheid heeft gesproken, conformeert gen onderhandelingen met het ISB in geen hij zich eraan. enkel opzicht de activiteiten van de SDP be­ In De Tribune typeert Wijnkoop de bemidde-

TGSB 2000/1 lingspogingen als naweeën van partijstrijd en terdam was gekomen om te zeggen: "Wij be­ partij schisma en hij omschrijft Huysmans als schouwen als de vertegenwoordigster van het Neder- een paladijn van de SDAP-leiders: "De revisi­ landsche proletariaat enkel en alken de S.DA..P". In onistische leiders van de S.DA.P. willen wellicht, het Nederland, als in andere landen, was een­ schijnt uit de voorstellen van den Sekretaris van de heid mogelijk geweest, maar het land heeft Internationale, min of meer in overeenstemming met nu helaas een secte meer. Huysmans zegt het hen gedaan, te moeten blijken, een samensmeltingvan royement van de Tribune-groep niet te heb- de twee partijen, maar dan alleen door opnieuw de ' ben gesteund, maar hij stelt terzelfdertijd dat Marxistische macht, die ze nu in de Sociaaldemokra- de SDAP zich kan beroepen op de uitwer­ tischepartij als een macht zien oprijzen, te verzwak­ ping van Bakoenin uit de vorige Internati­ ken"^. In het in mei 1909 verschenen Adresse onale, omdat hij "[...] een partij in de partij ge­ an die Internationale rechtvaardigt de SDP haar sticht had!" Huysmans sluit af met de con­ optreden door te beweren, dat het bemidde­ statering, dat "[...] de houding der S.DA.P. [...] lingsvoorstel de Deventer-besluiten onaan­ in dengeheelen loop der onderhandeling correct [was] getast laat en de vrijheid van meningsuiting en dat dit haar goeden naam in de Internationale ver­ nietgarandeert(43). sterken [zal]". Op 23 maart ontvangt Huysmans een epistel Troelstra trekt tijdens het congres alle regis­ van de SDP, waarin het besluit van het spoed- ters open: "Wij zullen tot de arbeiders zeggen: drukt congres wordt meegedeeld. Uiteraard is hij ze dood, die partij van scheurmakers! " En Vliegen er allerminst van gecharmeerd, wat blijkt uit betitelt in dezelfde trant de SDP'ers als "een- het ISB-rapport, dat zijn neutrale toon ver­ heidsbrekers [overwie de] wapens [...]nu [moeten] liest vanaf het moment dat de SDP haar af­ beslissen", "wanneer Van der Goes Vliegens wijzingvan het herenigingsvoorstel publiek opmerkingen over de SDP kritiseert en maakt. Het rapport betoont zich dan uiterst Huysmans' steun aan de SDAP afkeurt, ge­ vijandig aan de SDP, poneert dat de scheu­ waagt Vliegen van de dwaling van Van der ring ongerechtvaardigd is en prijst de con- Goes en hij kondigt aan, dat vanaf heden als gresbesluiten van de SDAP als soeverein. In plicht geldt de partij te verdedigen tegen alle de conclusies wordt gesteld, dat het ISB al­ vijanden(45). les heeft gedaan om de breuk te vermijden, niets voelt voor verdere bemiddeling en te­ In De Tribune verklaart Wijnkoop, dat Huys­ genstander is van aansluiting van de SDP bij mans buiten zijn boekje ging door de SDAP het ISB. de alleenvertegenwoordigster van het Ne­ Huysmans bezoekt nog het Rotterdamse derlandse proletariaat te noemen. Opnieuw congres van de SDAP (11-13 april 1909), naar ontkent hij, dat te Brussel afspraken zijn ge­ hij voorgeeft, namens het gehele ISB(44). Het maakt met het ISB, al stelt hij wel dat buiten bemiddelingsvoorstel dat de SDAP formeel en na de vergadering sommige punten als had aangehouden komt er niet in behande­ basis van onderhandeling zijn genoemd. Al­ ling, maar Vliegen stelt de SDP wél in krasse les hing af van hun nadere invulling, die door termen verantwoordelijk voor het misluk­ de Tribune-groep echter nooit is gehono- ken van de hereniging. Huysmans verklaart reerd(46). Wijnkoops artikel verwekt nog een vervolgens dat het een zedelijke lafheid zou polemiek met Het Volk, waarna De Tribune op zijn geweest, indien het ISB niet naar Rot­ 8 mei het ISB-rapport betitelt als een ten-

TGSB 2000/1 densgeschrift van lage orde. ber 1918 herbenoemt tot Communistische Over Huysmans' Rotterdamse optreden Partij in Nederland. meent de links-marxistische Leipziger Volks- zeitung, dat de ISB-secretaris zich door de SDAP heeft laten inpakken(47). Huysmans typeert de opmerking in een ingezonden stuk ( l ) Zie voor de ontwikkelingen in de SDB en de oprichting van als laster en stemmingmakerij. De redactie de SDAP: D.|. WANSINK, Het socialisme op de evenwel riposteert dat Huysmans het aan­ tweesprong. De geboorte van de SDAP. Haarlem, 1939; zien van het ISB heeft geschaad en de organi­ W.H. VLIEGEN, De dageraad der volksbevrijding. Schetsen en tafereelen uit de socialistische beweging in Nederland, satie misbruikt. Ook betitelt ze het ISB-rap- 2 delen, Amsterdam, 1921-1922: W.H. VLIEGEN, Die port als een "[...] Tendenzschrift niederer Ord- onze kracht ontwaken deed. Geschiedenis der Sociaal- nunggegen die SDP", een formulering die, zo­ Democratische Arbeiderspartij in Nederland gedurende de eerste 25 jaren van haar bestaan, deel I, Amsterdam, z.d. als we zagen, letterlijk door De Tribune wordt Hoewel de SDB zich einde 1894 herdoopt tot 'Socialis­ 48 overgenomen' '. In een brief aan hoofdredac­ tenbond' gebruiken we in de hoofdtekst, om verwarring te teur Paul Lensch merkt Huysmans veront­ vermijden, de oorspronkelijke naam van de partij. waardigd op: "U rekent mij tot die individuen die, (2| Voor deze 'organisch-evolutionaire' ideologie: E. HLJE- T1NG. E DE IONG EDZ. en R. NEY, Troelstra en het ofwel door oppervlakkigheid ofwel door onbekwaam­ model van de nieuwe staat. Assen, 1980, pp. 30-34; H. heid, de diepe gronden niet hebben ontwaard van de BUITING, Richtingen- en partijstrijd in de SDAP. Het Hollandse onenigheden. " Hij noemt de Tribune- ontstaan van de Sociaal-Democratische Partij in Nederland, Amsterdam, 1989, pp. 370-372; M. GRUNELL, Frank groep verantwoordelijk voor het mislukken van der Goes. 1859-1939. In: Amsterdams Sociologisch van de hereniging en zegt dat de groep zich Tijdschrift. 1(1974), pp. 77-94 (aldaar: p. 89); M. GRU­ niet heeft willen conformeren aan de partij­ NELL. Sociologie in De Nieuwe Tijd. Marxreceptie in Nederland rond de eeuwwisseling. In: Amsterdams Socio­ lijn. Retorisch vraagt Huysmans, of voor de logisch Tijdschrift. 2(1976), pp. 46-68 (aldaar: pp. 52- Tribunisten de resolutie van het Internatio­ 53). naal Congres van Amsterdam dan niet gold(49). (3) Zie in: P. |. TROELSTRA, Theorie en beweging. Een In het voetspoor van haar polemiek met de sociaal-demokratische studie. Redevoering in eenigszins verkorten vorm gehouden in het Socialistisch Leesgezelschap Leipziger, verwijt de SDAP Huysmans nog, in Amsterdam, Amsterdam. 1902. Hoewel niet alle dat hij verzuimde de Duitse sociaal-demo­ marxisten zich keren tegen steun aan het godsdienstig cratische pers te verzoeken het ISB-rapport onderwijs, zijn ze allen wél gekant tegen Troelstra's strategische concept. te publiceren. Huysmans zegt toe het rap­ (4) Zie: |. SAKS (pseudoniem van Wiedijk), Naar rechts of port in het Duits te laten vertalen en aan bla­ naar links? Overwegingen inzake de schoolkwestie. In: De den en instanties op te sturen. Hierna zwij­ Nieuwe Tijd. 7(1902), pp. 210-228. gen de (archiefbronnen over verdere be­ (5) Zie voor deze strijd: H. BUITING, Richtingen-en partijstrijd. moeienissen van de ISB-secretaris, die niet passim. betrokken is bij een laatste, mislukte'poging (6) Roland Holst aan Kautsky. 15.02.1909. Archief Kautsky D XIX 416. Kautsky schrijft terug dat het uiterste moet van Duitse zijde in 1912, de eenheid van de worden gedaan om een definitieve breuk te voorkomen. Nederlandse sociaal-democratie te herstel- Kautsky aan Roland Holst, 16.02.1909, Archief Henriette len<50). Zo volgen de twee arbeiderspartijen Roland Holst 4. Zie voor Huysmans' bemiddeling: H. VAN DIJK. De SDP en de Tweede Internationale, 1909-1912. van Nederland voorgoed gescheiden wegen. In: Cahiers over de geschiedenis van de Communistische De SDAP als sociaal-democratische massa­ Partij van Nederland. (1980)4, pp. 59-85; H. BUITING. Richtingen- en partijstrijd, pp. 591-604. organisatie, die decennialang op voet van oor­ * De archiefbronnen zijn. tenzij anders vermeld, afkomstig log verkeert met de SDP, die zich in novem­ van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.

TGSB 2000/1 (7) Rapport du Comité Exécutif du Bureau Socialiste (24) Briefkaart C. Huysmans aan Van Zutphen, stempel International sur les Dissentiments des socialistes hollandais 13.03.1909, z.d., Archief |. van Zutphen 18. et les négociations entreprises pour mettre lin au con/lit, (25) Wies Gorter aan Pannekoek, 15.03.1909, z.d., Collectie Bruxelles, le 3 avril 1909. Citaten: pp. 10-1 i. Het stuk is Gorter, Letterkundig Museum, G 6041. Pannekoek typeert ondertekend door Ed. Anseele, L. Furnémont, Em. in zijn politieke herinneringen Huysmans weinig vleiend als Vandervelde en Cam. Huysmans (secretaris). Archief "/.••/ zo'n echte Belgische tussenman, zonder enige Troelstra 774. In vervolg aangeduid als: Rapport. De marxistische of radikale overtuiging" en "handige praatjes- Franstalige correspondentie wordt hier en verder in het makende funktionaris". A. PANNEKOEK, Herinneringen Nederlands weergegeven. uit de arbeidersbeweging. Sterrenkundige herinneringen, (8) Huysmans aan Van Kuijkhof, 27.02.1909. Archief SDAP: Amsterdam. 1982. Oorspronkelijk geschreven in 1944, Congresverslag van Deventer 254. p. 144. (9) Rapport, p. 14. Ceton schrijft aan van Ravesteyn, dat "/../ (26) Verslag van de Stichtingsvergadering van de SDR In: we we/geen verschrikkelijke dingen /zullen/ doen''vóór het Congres-Verslagen der SDP, pp. 3-31. onderhoud met het 1SB. Ceton aan van Ravesteyn, (27) W. VAN RAVESTEYN. De wording van het communisme 07.03.1909, Archief W. van Ravesteyn 5. in Nederland, Amsterdam, 1948, p. 106. (10) Rapport, p. 15. Inderdaad komt uit de brief van Ceton (28) Notulen bijeenkomst Partijbestuur, iS.03.1909, Archief aan Van Ravesteyn - zie de vorige noot - duidelijk naar voren SDAP: Notulen PB/DB 19. Ook de Vorwërts, orgaan van dat de groep voorwaarden vooraf bij de onderhandelingen de Duitse sociaal-democratie bericht erover: "AusderPartei. niet zou hebben geaccepteerd. Walfenstillstand der holla'ndischen Arbeiterbewegung " ( I I ) Van Kuijkhof aan Huysmans, 04.03.1909, Archief SDAP: Vorwarts. 19.03.1909. Copieboeken 1394. (29) In ieder geval Wibaut en Roland Holst zullen blanco hebben ( 12) Van Kuijkhof aan Huysmans, 08.03.1909, Archief SDAP: gestemd. Zie Kladnotulen Conferentie 17.03.1909, z.d., Copieboeken 1394; Rapport, p. 16. Archief SDAP: PB-kwesties D 1.03. De definitieve notulen (13) Rapport, pp. 17-20. zijn niet benaard gebleven. (14) Rapport, p. 19. Dat het ISB-voorstel de "/.../ uitgave van (30) Agenda Van der Goes. 18.03.1909, Archief F van der een nieuw partijweekblad /inhield/, waarin ook plaats was Goes 569. voor de redacteuren van De Tribune ", is onjuist. Tot de (3 I ) Agenda Van der Goes, 18.03.1909, Archief F van der uitgave is al besloten vóór involvering van het ISB. |. HU- Goes 569. NIN. Het enfant terrible Camille Huysmans 1871-1968, (32) Rapport, pp. 28-29. Amsterdam, 1999. p. 70. (33) Rapport, pp. 30-3 I. (15) Verslag spoedcongres der SDP op 21.03.1909. In: (34) C. Huysmans aan het Partijbestuur van de SDP. Congresverslagen der Sociaal-Democratische Partij, 1910, 19.03.1909, Archief SDAP: PB-kwesties. D 1.03; Stuk p. 32. Van Kuijkhof. rond 19.03.1909, Archief Troelstra 773 A. (16) Wies Gorter aan Pannekoek, 15.03.1909, z.d., Collectie (35) Mededeling Vliegen op het SDAP-congres van Rotterdam. Gorter, Letterkundig Museum, G 6041. Zie Congresverslag, p. 3. De SDP heeft deze mededeling (17) Agenda Van der Goes. 12.03.1909, Archief F van der nooit tegengesproken. Zie tevens Briefkaart Wibaut aan Goes 569. Van der Goes, 20.03.1909, Archief F van der Goes (18) Rapport, pp. 23-24. Wies Gorter aan Pannekoek, 1301. 15.03.1909, z.d., Collectie Gorter. Letterkundig Museum, (36) Rapport, p. 33. G 6041. (37) Notulen Partijbestuur SDAP 20.03.1909. Archief SDAP ( 19) Wies Gorter aan Pannekoek, 15.03.1909, z.d., Collectie 19). Het besluit wordt door Van Kuykhof op 22 maart aan Gorter, Letterkundig Museum, G 6041. Huysmans doorgegeven. Van Kuijkhof aan C. Huysmans, (20) Roland Holst aan Kautsky. 14.03.1909. Archief Kautsky 22.03.1909, Archief SDAP: Copieboeken 1394. Wibaut D XIX 418. brengt Van der Goes op de hoogte van de mislukking: Briefkaart Wibaut aan van der Goes, 20.03.1909, Archief (21) |. v. Zutphen aan onbekende, maart 1909, Archief], van Van der Goes 1301. Ook stuurt hij twee telegrammen naar Zutphen '18. In een P.S. heet het nog: "De.Amsterdam- Roland Holst, die abusievelijk meent, dat de SDP het hereni- sche vrinden, die van mijn inmenging wisten, waren eveneens gingsvoorstel verwerpt noch accepteert. Zie Roland Holst zeer verblijd met de voorl. uitslag ". aan Wibaut, z.d. doch met vermelding 'zat.middag' = (22) Rapport, p. 21. 20.03.1909, Archief Wibaut 22. In deze brief wordt (23) Telegram Huysmans aan Van Zutphen, 12.03.1909, melding gemaakt van de twee ontvangen telegrammen. Archief |. van Zutphen 18.

TGSB 2000/1 (38) Vgl. VAN D1|K. Tweede Internationale, p. 67. (39) Verslag spoedcongres der SDP op 21.03.1909. In: Congresverslagen der Sociaal-Democratische Partij, pp. 32- 35. (40) Verslag spoedcongres |...|. pp. 43-44. Ook de Vorwa'rts bericht van de mislukte hereniging. Die Einheitsbestre- bungen der hollàndischen sozialdemokratischen parteien. In: Vorwarts. 25.03.1909. (41 ) Wies Gorter aan Pannekoek, kort na 2 i .03.1909, z.d., Collectie Gorter, Letterkundig Museum, G 6041. (42) Wp., Naweeën. In: De Tribune, 27.03.1909. (43) Die Gründung der "Sociaaldemokratische Partij in Nederland" (S.D.P.). Adresse an die Internationale, Berlin, 1909, pp. 34-43. De brochure is van de hand van Pannekoek, Gorter en Van Ravesteyn en komt naderhand in een Franstalige versie uit, vermoedelijk in de vertaling van Hendrik De Man. (44) Huysmans beweert naderhand overigens namens het UC van het ISB te zijn opgetreden. Zie voor bron zijn artikel in de Leipziger Volkszeitung van 26 april: zie noot 48. (45) Verslag Partijcongres van Rotterdam, pp. 3-4. 6, 17. (46) Wp., Buiten zijn boekje. In: De Tribune. 17.04.1909. (47) Politische Uebersicht. Das Internationale Bureau und die Parteispaltung in Holland. In: Leipziger Volkszeitung, 17.04.1909. (48) Die Parteispaltung in Holland und die Internationale. In: Leipziger Volkszeitung, 26.04.1909. De redactie plaatst er een nawoord bij. (49) Huysmans aan Lensch, 28.04.1909, Diverse kleine persarchieven 14. Het citaat is oorspronkelijk Franstalig. (50) Zie voor de poging: K, KAUTSKY jr., August Bebels Briefwechsel mit Karl Kautsky, Assen, 1971. pp. 321- 322; R |. KOEjEMANS, David Wijnkoop. Een mens in de strijd voor het socialisme. Amsterdam, 1967. pp. 120- 121.

TGSB 2000/1