De Wereldoorlog was op 11 november ’s ochtends geëindigd Revolutiedreiging met een wapenstilstand, maar in Nederland liep de spanning met het uur verder op. ’s Avonds dreigde sdap-leider Pieter Jelles Troelstra ederland was weliswaar buiten der de indruk van de internationale gebeurtenissen dat in met revolutie en de Grote Oorlog (1914-1918) hij op 11 november tijdens een meeting in Rotterdam met 1918 de volgende dag herhaalde hij Ngebleven, maar leed wel onder de revolutie dreigde. Daarbij speelde de angst mee dat de 1918 zijn dreigement in de Tweede gevolgen. Meer dan vierhonderdduizend sdap anders voorbijgestreefd zou worden door de revolu- Kamer. Het was een pijnlijke mannen waren al die tijd gemobiliseerd tionair-socialisten van David Wijnkoop. Als er dan toch geweest. Levens­middelen, kleding en revolutie in de lucht zat, moest de sdap de leiding nemen. vergissing van de partijleider, kolen waren schaars en bij hongerop- maar ingrijpende sociale roeren waren doden gevallen. Al begin Ook toen Troelstra zijn dreigement de volgende dag in de hervormingen kwamen er wel. 1918 had Troelstra, mede-oprichter Tweede Kamer herhaalde, was volstrekt onduidelijk wat van de sdap en al twintig jaar fractie­ hij zich voorstelde. Geweld wees hij af. Maar wat dan? In voorzitter, gewaarschuwd dat de de zomer waren de eerste Kamerverkiezingen gehouden auteur Piet Hagen oorlog, die voor hem het failliet van het volgens het ook door de sdap bepleite algemeen (man- kapitalisme bezegelde, zou kunnen nen)kiesrecht. Moest de regering desondanks aftreden? Verder lezen eindigen in een revolutie. In 1917 was de Russische Piet Hagen, Politicus uit harts- tsaar al afgezet, nu heerste ook in Duitsland, Oosten- Toen premier Ruijs de Beerenbrouck duidelijk maakte dat tocht. Biografie van Pieter Jelles rijk en Hongarije een revolutionaire stemming. de regering wel bereid was tot hervormingen maar dat Troelstra ( 2010). zij revolutionaire acties met geweld zou neerslaan, bond Hendrik Jan Scheffer, November Eind oktober brak muiterij uit in legerkamp de Hars- Troelstra in. Hij besefte dat hij zijn hand had overspeeld. 1918. Journaal van een kamp. Al werden de onlusten snel bedwongen, in de De burgerlijke fracties in de Kamer hoonden zijn revolutie die niet doorging, Tweede Kamer waarschuwde Troelstra de regering dat ondemocratisch optreden en zijn eigen partijbestuur en ( 1984 [1968]). ‘de tijd van het burgerlijk regeringsstelsel voorbij was’. fractie vielen hem af. Op het partijcongres in het week-

Pieter Jelles Troelstra, Het aftreden van opperbevelhebber C.J. Snijders leek end daarna moest de partijleider erkennen dat hij zich in Gedenkschriften deel IV ‘Storm’ de regering even soulaas te geven. Maar toen de Duitse de omstandigheden had vergist. Hij had zich te veel laten (Amsterdam 1931) 162-248. sociaal-democraten in Berlijn de macht overnamen leiden door zijn gemoed, te weinig door zijn verstand. van de naar Nederland gevluchte keizer Wilhelm II, leek ook hier een wisseling van de wacht denkbaar. Na kwamen sociale hervormingen, zoals de achturendag en de invaliditeitswet, tot stand die Burgemeester A.R. Zimmerman van Rotterdam en anders misschien langer op zich hadden laten wachten. havenbaron H.P. Nijgh lieten de sdap-leiding weten Dat was mede te danken aan de revolutiedreiging. dat zij zo nodig wilden meewerken aan een ordelijke Maar Troelstra’s reputatie in de Kamer zou nooit machtsoverdracht. Zelfs de liberale Nieuwe Rotterdam- meer zijn als voorheen. Zijn achterban mocht hem sche Courant en De Telegraaf toonden begrip voor de dan als held vereren, de kans dat de socialisten tot een eisen van de sociaal-democraten. Veel van de bereidheid kabinet zouden toetreden was voorlopig verkeken. en het begrip werd echter ingegeven door de angst dat anders communisten de revolutie zouden ontketenen.

Terwijl de meerderheid van het sdap- en nvv-bestuur afkoersten op concessies via overleg, was Troelstra zo on-

[25]