DOCSLIB.ORG

En De Stroom Rees Al Meer En Meer

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
En De Stroom Rees Al Meer En Meer Opgedragen aan t7zijn ouders "En die stroom rees al meer en meer" Historische schets van de opkomst en de ontwikkeling van de sociaal-democratische arbeidersbeweging in Zeist van 1907-1982 Bert van Nieuwenhuizen VAN DE POLL-STICHTING, ZEIST 1982 Inhoud Verantwoording ................................................................................................ PW . 5 1. Arme mensen in een deftig dorp .......................................................... Pag . 7 2 . Vakbeweging pag . 10 3 . Hoe het begon ............................................................................................ pag . 12 4 . P . J . Troelstra in Zeist ......................................................................... pag . 13 5. Een schoenmaker die niet bij zijn leest bleef ..................................... pag . 15 6 . Driekwart eeuw stembus ......................................................................... pag . 17 7 . De gemeentepolitiek van de SDAP ................................................. pag . 20 8 . Vorming en ontwikkeling .................................................................. pag . 25 9 . De ontwikkeling na 1945 ..................................................... ................. pag . 31 10. De PvdA in de zeister gemeentepolitiek pag . 34 1 1 . Over het hoogtepunt heen pag . 36 Bronnen ........................................................................................................... pag . 41 Bijlagen: 1 . Raadsleden SDAP/PAK/PvdA in Zeist, 1913-1982 ...... pag . 43 2 . Overzicht van de loop der bevolking van de gemeente Zeist. 1900- 1982 .................................................................... pag . 46 Verantwoording Veel is er in de afgelopen jaren Aldus één van de oudste socialisti- over Zeist geschreven en verschenen. sche strijdliederen, waarvan de tekst "Het deftige dorp" en "Parel van de rond de eeuwwisseling door P. C. de Stichtse Lustwarande" zijn eretitels Ruijter geschreven werd. die Zeist toegedicht zijn op grond van haar luisterrijk verleden met prachti- Het klinkt nu wat bombastisch wel- ge buitenplaatsen aan de lommerrijke licht, maar wie in de historie van de lanen. sociaal-democratische arbeidersbewe- Jawel, maar die buitenplaatsen ging grasduint, die moet wel onder de moesten ook gcpoetst en onderhou- indruk komen van de moed en het den worden, opdat "de Parel der doorzettingsvermogen dat door de Lustwarande" bleef glanzen. eerste sociaal-democraten is opge- En wie deden dat? De arbeiders, bracht. die ook in Zeist talrijk waren, die zelfs de meerderheid van de inwoners Dit boekje heeft niet de pretentie vormden. geschiedschrijving te zijn. Het is een schets van een bevol- Aan de opkomst en ontwikkeling kingsgroep, openstaand voor de emo- van de sociaal-democratische arbei- ties die deze groep gedreven hebben dersbeweging in Zeist, is dit boek- en schilderend het tableau dat die werkje gewijd. groepering te dezer plaatse in de loop Een beweging die alhier in 1894 het der jaren gevormd heeft. startsein kreeg met het eerste bezoek Het accent ligt daarbij op de jaren van mr Pieter Jelles Troelstra, welke 1913-1940, omdat dit immers de peri- in 1935 uitgegroeid was tot één-derde ode was waarin alhier de sociaal- van de bevolking. democratische arbeidersbeweging tot Een beweging die veel voor de de grootste opbloei en ontwikkeling emancipatie van de werkende bevol- kwam. king van Zeist betekend heeft, zowel in politiek als in sociaal en cultureel Dat dit boekwerkje juist nu, pre- opzicht. cies 75 jaar nadat de eerste sociaal- democraat aan de gemeenteraadsver- "Vergeet hen niet, die voor de kiezingen in Zeist deelnam, mag ver- vrijheid streden, schijnen, vind ik een historisch geluk- tot 's mensen heil, met onbezwe- kige bijkomstigheid. ken moed: Nogmaals: geen officiële geschied- vergeet hen niet, die smaad en on- schrijving, maar de schildering van recht leden, een bevolkingsgroep, met het penseel en offerden voor ons hun goed en af en toe in de emoties van deze groe- bloed: pering gedoopt. hun namen zijn met goud in 't boek geschreven, Een bijzonder woord van welge- van 't lijdend volk en schitteren in meende dank past mij aan de heren 't verschiet, V. A. M. van der Burg en L. Visser vergeet hen niet, die strijdend zijn voor hun stimulerende medewerking gebleven, aan deze publikatie. vergeet hen niet". Voor de foto's is een dankbaar ge- vrouw J. M. Vreeswijk en mevrouw bruik gemaakt van de archieven van J. van der Weert. het Utrechts Nieuwsblad/Nieuwe Zeister Courant en van de particuliere Zeist, najaar 1982 verzameling van C. van Delft, me- Bert van Nieuwenhuizen 1. Arme mensen in een deftig dorp Zoals we wel de neiging hebben om behoorde tot de bevoorrechte families de welstand in de "Gouden Eeuw" af die de grote buitens bewoonden. Een te meten aan het feit dat voorname erg groot deel van de bevolking be- Amsterdammers zich door Rem- hoorde tot de arbeiders, tot het prole- brandt konden laten portretteren en tariaat (= "zij die niets anders bezit- dat er langs de amsterdamse grachten ten als hun kroost, hun kinderen"). fraaie patriciërhuizen verrezen, zo En dat proletariaat was er - rond- bestaat ook wel eens de neiging om uit gezegd - slecht aan toe. Slechte aan de erepredikaten van Zeist, "Het behuizing (veelal één- of tweekamer- deftige dorp" en "Parel van de woningen), grote kindertallen (10 a Stichtse Lustwarande" de gedachten 15 kinderen per gezin vormden zeker te ontlenen dat alles in Zeist rozegeur geen uitzondering, maar door de ho- en maneschijn en het er voor alle in- ge kindersterfte bleef vaak slechts een woners goed vertoeven was. deel van de kinderen in leven), lange De werkelijkheid was echter an- arbeidstijden (rond de eeuwwisseling ders. Zeker, Zeist was een dorp met was een werkweek van 60 a 70 uur vele fraaie buitenplaatsen die zo rond voor een arbeider normaal), lage lo- de eeuwwisseling alle in volle glorie nen (f6,- per week was aan het be- bewoond werden door vooraanstaan- gin van deze eeuw het loon van een de families. Geheel in het kader van arbeider; voor de huur van een arbei- die tijd overigens. derswoning werd veelal vijfentwintig Zeist was omstreeks de eeuwwisse- stuivers = f 1,25 betaald) en slechte ling een dorp met tegen de tiendui- hygiënische omstandigheden, dat alles zend inwoners. Het zal duidelijk zijn tesamen vormde het perspectief van dat slechts een klein gedeelte hiervan de arbeider. Bejaardenzorg voor de Tweede Wereldoorlog in Zeist. Het "oudeliedenhuis" aan de Bergweg/hoek Joubertlaan, waar een "vader en moeder" het door de hervormde dia- konie opgezette huis leidden (Foto NZC - Jaap de Boer) Gemeente, kerk en particulier initi- op de grote buitenplaatsen was in- atief trachtten de nood wat te leni- tern. Het had dan de beschikking gen. Zo bestond er een Algemene Ar- over de kelder- of de zolderverdieping mencommissie (later opgevolgd door van het huis. respectievelijk het Armbestuur, Maat- De lonen waren laag, ook in het schappelijk Hulpbetoon, de Dienst kader van de geldwaarde van die tijd Sociale Zaken, en de gemeentelijke gezien. Zo kon een le keukenmeisje Sociale Dienst die hulp geeft op in het begin van deze eeuw rekenen grond van de Algemene op f 250,- per jaar, inclusief kost en Bijstandswet). Zo was er de instelling inwoning. van de particuliere werkverschaffing Dat loon werd éénmaal per drie onder leiding van de in Zeist maanden uitbetaald. Bij indiensttre- woonachtige oud-minister van kolo- ding werd vaak één maand of drie niën J. D. Fransen van de Putte en maanden salaris ineens uitgekeerd. was er een commissie voor drank- Dat bedrag moest bij ontslagname bestrijding onder leiding van mejuf- weer verrekend worden, maar omdat frouw H. W. Crommelin, die het dat bedrag dan veelal al verbruikt landgoed "Kersbergen" bewoonde. was, werd op die wijze ontslagname In 1896 stonden er in Zeist ruim afgeremd of tegengegaan. Tegenover 400 "vakarbeiders" te boek. Maar dat loon stonden werktijden van 7 veel groter was het aantal "losse ar- dagen per week, met éénmaal per beiders" en arbeiders die als dienst- veertien dagen een zondag vrij. De personeel werkten op de grote buiten- werkdagen begonnen dan 's morgens plaat sen. om 6 uur (om het ontbijt voor de fa- Zeist bestond - vóór de opkomst milie des huizes voor te bereiden, de van de industrie die pas in de eerste stoker was dan al begonnen de ka- tientallen jaren van de :!Oste eeuw chels aan te maken) en duurden tot- hier enigszins van de grond kwam - dat in de avonduren na het diner de welbeschouwd uit drie groepen inwo- koffie of thee was binnengebracht. ners: de welgestelde bovenlaag op de In de avonduren (dus na 7 uur) buitenplaatsen en landgoederen, de was het personeel vrij als er in huis dienstverlenende middenstand en het geen bijzondere evenementen op het grote leger van arbeiders. program stonden. Maar er waren wel Zowel de middenstand als de arbei- strikte regels omtrent wat dan aan het ders waren in hoge mate afhankelijk personeel al dan niet geoorloofd was. van de werkverschaffing door de Men moest zich in ieder geval in de landgoedbezitters. Op de grote bui- keuken ophouden en als men - met tenplaatsen kon het personeelsbestand toestemming - uitging, dan werd er heel makkelijk in de tientallen lopen. wel een uur van thuiskomen (10 uur) Er was op de buitenplaatsen ruimte als consigne meegegeven. voor jachtopzieners, houtvesters, keu- Een middel om aan extra vrije tijd kenmeisjes (in de kwaliteit van le, 2e te komen was wel om godsdienstles- of 3e meisje), koks of kokkinnen, sen te gaan volgen bij de predikant stokers, kamermeisjes, dienknechten,
Load more

Recommended publications
  • Het Journalistieke Werk Van Pieter Jelles Troelstra 2011
    1 Piet Hagen Het journalistieke werk van Pieter Jelles Troelstra Inventaris bij een collectie kopieën in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 2011 2 Toelichting bij de inventaris van ongeveer 1550 artikelen, bijna 200 verslagen van redevoeringen en 15 interviews van mr. P.J. Troelstra Werkdocument Dit overzicht is in eerste instantie gemaakt bij de voorbereiding van de in 2010 verschenen Troelstra- biografie, bestemd voor eigen gebruik. Het document is niet volledig en niet 100-procent betrouwbaar. Dat laatste kan ook moeilijk omdat niet van alle artikelen met zekerheid is vast te stellen of Troelstra de auteur is. Aanvullingen en correcties blijven gewenst. Troelstra als journalist Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) was behalve Fries dichter, sociaal advocaat en sociaal-democratisch politicus ook journalist. Hij was hoofdredacteur van De Sneeker Courant, De Nieuwe Tijd, De Baanbreker, De Sociaaldemokraat en Het Volk en werkte mee aan tal van andere bladen. Ook publiceerde hij gedichten en verhalen in literaire tijdschriften. Voordat zijn politieke carrière begon, werkte hij mee aan Friese kranten en drie jaar lang redigeerde hij een eigen kwartaaltijdschrift, For hûs en hiem. Als partijleider van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij combineerde Troelstra politiek en journalistiek op een wijze die nu onmogelijk zou zijn, maar die in zijn dagen heel gebruikelijk was. Ook Abraham Kuyper, Ferdinand Domela Nieuwenhuis en Herman Schaepman waren op beide fronten actief. Hun kranten waren vooral opiniërende organen met een dubbele functie: voorlichting van de eigen achterban en polemiek met politieke tegenstanders. Troelstra’s eigen achterban was minder uniform dan men zou denken en zijn positie als hoofdredacteur was vaak omstreden.
    [Show full text]
  • Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) in En Rond Leeuwarden
    WANDEL- EN FIETSROUTES SPOREN VAN PIETER JELLES 1860- TROELSTRA 1930 IN EN ROND LEEUWARDEN Wandel- en fietsroutes Sporen van Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) in en rond Leeuwarden 8 10 NOORDERWEG 9 NOORDERSINGEL HOEKSTERPAD NIEUWEBUREN NOORDERSINGEL GROENEWEG 7 BIJ DE PUT A 6 B 11 TUINEN BOTERHOEK 2 VOORSTREEK GROTE KERKSTRAAT 1 12 ZUIDVLIET G 5 R O T E H BAGIJNESTRAAT O 13 O GS T R A A T WEERD NIEUWESTAD OOSTERGRACHTSWAL 3 NIEUWE OOSTERSTR. NIEUWESTAD WIJBRAND DE GEESTSTRAAT 4 WIRDUMERDIJK EMMAKADE WILHELMINAPLEIN EMMAKADE MARIA LOUISASTRAAT WILLEMSKADE A Historisch Centrum Leeuwarden (HCL) 6 Tuinen 7, woning gezin Jelle Troelstra ACHTER DE HOVEN B Tresoar 7 Bij de Put 15, woonhuis Burger 8 Hoekstersingel 1, Café Blauwhuis 1 Oldehoofsterkerkhof, standbeeld 9 Noorderweg 1, Gymnasium Piter Jelles 10 Reijndersbuurt 5, woonhuis Piter Jelles 2 Grote Kerkstraat 23, woonhuis Oebele Troelstra en gezin Stellingwerf en Trui Jentink 11 Grote Kerkstraat 63, Coöperatieve DE POTMARGE 3 Nieuwestad 113, woonhuis Piter Jelles Handelsdrukkerij JANSONIUSSTRAAT en Sjoukje Bokma de Boer 12 Kleine Hoogstraat 3, woning Vitus 4 Wirdumerdijk 11, sigarenwinkel Van Bruinsma Borssum Waalkes 13 Hofplein 38, Stadhuis HUIZUMERLAAN HUIZUM DORP 5 Zuidvliet 20, geboortehuis Piter Jelles 14 Spanjaardslaan, Oude begraaf- 16 17 18 19 20 plaats (grafmonument Zandstra) STIENS 15 Jelsum, Dekemawei 5, Dekemastate, woonhuis Jan van Wageningen 16 Stiens, Piter Jellessingel 5, woonhuis gezin Troelstra 15 JELSUM 17 Stiens, Piter Jellessingel 1, NH kerk, grafmonument moeder 18
    [Show full text]
  • Ferdinand Domela Nieuwenhuis En Pieter Jelles Troelstra Over Het Socialisme
    It Beaken jiergong 71 – 2009 nr 1/2 103-130 Twee grote socialistische voormannen in debat (1902) Ferdinand Domela Nieuwenhuis en Pieter Jelles Troelstra over het socialisme Johan Frieswijk Summary It is only a few times that Ferdinand Domela Nieuwenhuis and Pieter Jelles Troelstra, the most important labour leaders in the Netherlands in the late nineteenth and the early twentieth century, entered into a debate. One of the exceptions was in Sneek, in August 1902. Their speeches and the following debate were extensively reported in a local workers’ paper. This document is of particular importance, because the two leaders’ views on socialism – Nieuwenhuis’s free socialism as opposed to Troelstra’s social-democratic view – were presented in great detail beside and opposite each other. Inleiding Domela Nieuwenhuis komt in Sneek spreken en Troelstra gaat met hem in debat! Die mare verspreidde zich begin augustus 1902 snel door links Friesland. Het bericht had in Het Volk gestaan, het partijblad van de sociaal-democraten. De grijze socialistische voorman Ferdinand Domela Nieuwenhuis had al twee jaar niet meer in het openbaar opgetreden vanwege een keelkwaal. Op 55-jarige leeftijd had hij met hulp van een logopediste opnieuw moeten leren spreken. Een van zijn broers had hem daarvoor het benodigde geld verschaft.1 Het debat vond plaats in zaal Amicitia, aan de Leeuwenburg in Sneek, toen sinds enkele jaren tevens bioscoop. In Sneek was de beweging van de vrije socialisten van Domela sterk en had de jonge Sociaaldemokratische Arbeiderspartij (SDAP) van Troelstra tot dusverre nauwelijks voet aan de grond gekregen.2 De Sneeker vrije socialisten waren bij het debat dus talrijk vertegenwoordigd, terwijl een ploegje Friese partijgenoten hun voorman Pieter Jelles Troelstra moreel en vocaal was komen ondersteunen.
    [Show full text]
  • Een Politieke Vechtscheiding Een Nieuw Perspectief Op De Ondergang Van De Sociaal-Democratische Bond, 1883-1894
    Een politieke vechtscheiding Een nieuw perspectief op de ondergang van de Sociaal-Democratische Bond, 1883-1894 Hanna Hekkert – s1750437 Masterscriptie History: Political Culture and National Identities Begeleider: Dr. Bart van der Steen Tweede lezer: Dr. Dennis Bos 9 juni 2017 Afbeelding voorblad: titelpagina van Recht voor Allen op 1 mei 1890. 2 Maar stil, zooals het avondlicht Voor den nacht, - Zoo is de Revolutie gezwicht, Voor de overmacht. Uit Herman Gorter – Bij de nederlaag der revolutie (1924) 3 4 Inhoudsopgave Inleiding 6 Hoofdstuk 1 - Context 12 Hoofdstuk 2 - 1883-1890 19 Hoofdstuk 3 - 1890-1894 33 Conclusie 48 Appendix 50 Bronnen en literatuur 52 Inleiding “We staan op het standpunt van een man die zijn vrouw verlaten heeft en zich niet meer stoort aan haar praatjes”. Deze woorden werden op 26 augustus 1894 gesproken door Willem Helsdingen, een Rotterdamse mattenwever, tijdens de oprichtingsvergadering van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) in Zwolle.1 De vrouw die hier verlaten werd was de Sociaal-Democratische Bond (SDB). Na veertien jaar waren de meningsverschillen over de te volgen koers binnen de SDB zo hoog opgelopen dat een deel van de leden besloot zich af te scheiden en een eigen partij op te richten. In deze studie wordt onderzocht hoe de richtingenstrijd die aan dit besluit voorafging is beïnvloed door ontwikkelingen in het internationale socialisme en welke rol beeldvorming en internationale contacten daarbij gespeeld hebben. Op basis van stukken uit de socialistische pers en correspondentie en herinneringen van Nederlandse socialisten wordt getoond dat wat zich in de jaren 1883-1894 in de SDB afspeelde sterk beïnvloed werd door internationale gebeurtenissen.
    [Show full text]
  • The London School of Economics and Political Science
    The London School of Economics and Political Science «Les Belles Années du Plan»? Hendrik de Man and the Reinvention of Western European Socialism, 1914-36 ca. Tommaso Milani A thesis submitted to the Department of International History of the London School of Economics for the degree of Doctor of Philosophy, London, September 2017. 1 DECLARATION I certify that the thesis I have presented for examination for the MPhil/PhD degree of the London School of Economics and Political Science is solely my own work other than where I have clearly indicated that it is the work of others (in which case the extent of any work carried out jointly by me and any other person is clearly identified in it). The copyright of this thesis rests with the author. Quotation from it is permitted, provided that full acknowledgment is made. This thesis may not be reproduced without my prior written consent. I warrant that this authorisation does not, to the best of my belief, infringe the rights of any third party. I declare that my thesis consists of 99,843 words. 2 ABSTRACT The thesis discusses the trajectory of the Belgian socialist thinker and activist Hendrik de Man (1885-1953) between 1914 and 1936 ca, with particular attention to his endeavours to renew Western European social democracy after the Great War. The first half of the thesis deals with de Man’s theoretical evolution. Having become convinced of the inadequacy of orthodox Marxism as a conceptual framework for the Left while serving as soldier and diplomat during WWI, de Man sought to overcome the split between reformism and revolutionary socialism by developing an ethical conception of socialism outlined in the book Zur Psychologie des Sozialismus (1926) and, subsequently, by elaborating planism, a democratic socialist ideology supposedly more in tune with the socio-economic conditions of the 1930s.
    [Show full text]
  • Politieke Verlossers
    Politieke verlossers Een onderzoek naar het charismatisch leiderschap in de socialistische en confessionele Nederlandse politiek van 1870 tot 1914 Onderzoeksseminar II Laurenz Banken [email protected] 3669122 woorden: 10824 1 Inhoudsopgave Inleiding pag. 3-4 Hoofdstuk I: Onttovering en charisma pag. 5-8 Hoofdstuk II: Een roeping en heilsboodschap pag. 9-13 Hoofdstuk III: De profeet en de veldheer pag. 14-24 Hoofdstuk IV: De demagoog pag. 25-30 Conclusie pag. 31-33 Literatuurlijst pag. 34-37 2 Inleiding De mens is een kuddedier en zoekt een leider wanneer de wereld om haar heen grote veranderingen doormaakt. Het einde van de negentiende eeuw kenmerkte zich als een tijd van grote veranderingen. De wetenschap beleefde grote sprongen voorwaarts waardoor de wereld steeds beheersbaarder leek en de technologie ondertussen aan zijn opmars begon. Volgens socioloog Max Weber (1864-1920) kenmerkte de negentiende eeuw zich dan ook als een eeuw van rationalisering waarin de ‘onttovering van de wereld’ een nieuwe fase inging. Dit hield in dat de wereld niet meer door middel van magie, maar door wetenschap verklaard werd. Op politiek vlak kenmerkte de negentiende eeuw zich door het opkomen van de volkssoevereiniteit en het liberalisme. Deze twee ontwikkelingen maakte deze tijd volgens Weber rijp voor de opkomst van een charismatisch leider. Een charismatisch leider onderscheid zich van de koning die zijn macht door middel van erfopvolging legitimeert en van de bureaucraat wiens gezag op ratio berust. Het gezag van een charismatisch leider rust op het geloof dat hij in zichzelf heeft, maar nog meer op het geloof dat zijn volgelingen in hem hebben.
    [Show full text]
  • Download Download
    Religion and the Development of the Dutch Trade Union Movement, 1872-1914 by Erik HANSEN and Peter A. PROSPER, Jr.* In a recently published essay, ''Segmented Pluralism : Ideological Cleavages and Political Cohesion in the Smaller European Democracies," Val Lorwin examines the process whereby separate and distinct ideolog­ ical and religious groupings in Austria, Belgium, the Netherlands, and Switzerland have been able to accommodate each other and to evolve into stable, capitalist, parliamentary democracies in the post-World War 1 II era. • As a point of departure, Lorwin draws a sharp distinction be­ tweenfunctional groupings and those which are segmented. A trade union which bargains on behalf of Austri,.m metal workers is a functional asso­ ciation. However, a Roman Catholic metal workers union is segmented in that its Roman Catholic attribute carries with it something more than a purely socio-economic role. A segmented plural society is thus a group­ ing of ideological blocs, be they religious, liberal, or to one degree or another socialist. The blocs may be defined in terms of class and thus the labour or socialist groupings in Austria, Belgium, and the Netherlands with their respective liberal bourgeois counterparts, or they may be reli­ gious blocs such as the Roman Catholic communities in Austria, Belgium and the Netherlands or the Protestant churches in the Netherlands. A society in which these blocs maintain separate but parallel political parties, newspapers, various types of voluntary associations, e.g., women's leagues, youth clubs, athletic facilities and competition, trade unions and, in some instances, school systems, Lorwin terms segmented and pluralist.
    [Show full text]
  • Download PDF Van Tekst
    Gedenkschriften. Deel II. Groei Pieter Jelles Troelstra bron Pieter Jelles Troelstra, Gedenkschriften. Deel II. Groei. Em. Querido's Uitgevers-Maatschappij, Amsterdam 1928 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/troe002gede02_01/colofon.htm © 2007 dbnl t.o. 1 TROELSTRA - ANNO 1926 Pieter Jelles Troelstra, Gedenkschriften. Deel II. Groei 5 Voorwoord Is in het eerste deel mijner Gedenkschriften de wording mijner jonge persoonlijkheid en haar geestelijke botsing met de bestaande maatschappij geschilderd, in dit tweede deel ziet men den groei dier persoonlijkheid in haar kontakt met die maatschappij weergegeven. Dit deel bevat de elementen van strijd en organisatie, waarin zij hare ontplooiing moest vinden. Het schildert niet slechts mijn persoonlijke ontwikkeling, maar ook die van mijn voornaamste werk: de Partij, door mij opgericht, de beweging, door mij aangevoerd. Het zuiver persoonlijke, hoewel niet verwaarloosd, treedt meer op den achtergrond. Een nieuw geestelijk milieu moet worden geschapen en verwerkt; de politieke taak moet worden begrepen en eischt groote ontwikkeling van krachten. De opgerichte partij heeft een langen tijd van konsolidatie noodig, om tot zelfbezinning te komen en geschikt te worden voor de voortdurende massale aktie, die van haar wordt geëischt. Naast den strijd tegen tegenstanders van buiten, komt de botsing der meeningen binnen de jonge organisatie. Van een chaos moet gemaakt worden een daadkrachtige politieke beweging, met perspektieven voor de toekomst. De taak van den leider, waartoe ik mij langzamerhand ontwikkelde, eischt kennis en begrip van zaken, het algemeen belang, maar vooral dat der opkomende arbeidende klasse, betreffende. Naar groote matiging en beperking moest hierbij worden gestreefd. Want zeer veelzijdig is de stof, die te bewerken was.
    [Show full text]
  • Anton Pannekoek: Ways of Viewing Science and Society
    UvA-DARE (Digital Academic Repository) Anton Pannekoek: Ways of Viewing Science and Society Tai, C.; van der Steen, B.; van Dongen, J. DOI 10.2307/j.ctvp7d57c 10.1515/9789048535002 Publication date 2019 Document Version Final published version License CC BY-NC-ND Link to publication Citation for published version (APA): Tai, C., van der Steen, B., & van Dongen, J. (Eds.) (2019). Anton Pannekoek: Ways of Viewing Science and Society. (Studies in the History of Knowledge). Amsterdam University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctvp7d57c, https://doi.org/10.1515/9789048535002 General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:26 Sep 2021 STUDIES IN THE HISTORY OF KNOWLEDGE Tai, Van der Steen & Van Dongen (eds) Dongen & Van Steen der Van Tai, Edited by Chaokang Tai, Bart van der Steen, and Jeroen van Dongen Anton Pannekoek: Ways of Viewing Science and Society Ways of Viewing ScienceWays and Society Anton Pannekoek: Anton Pannekoek: Ways of Viewing Science and Society Studies in the History of Knowledge This book series publishes leading volumes that study the history of knowledge in its cultural context.
    [Show full text]
  • 4 Utopianism in Anton Pannekoek's Socialism and Astronomy
    4 Utopianism in Anton Pannekoek’s Socialism and Astronomy Klaas van Berkel Abstract During World War II, Anton Pannekoek wrote two separate memoirs, one about his life in astronomy, another about his life in the socialist movement. Historians have often wondered what the deeper unity behind these two different accounts of Pannekoek’s life may have been. Here it is claimed that the answer is utopianism. Pannekoek encountered utopianism in the work of the American novelist Edward Bellamy and this utopianism strongly resonated with the ideas of the socialist thinker Joseph Dietzgen, who was much admired by Pannekoek. Careful reading of the memoirs reveals that the ideal of purity, so common around the turn of the nineteenth century, was common to both Bellamy’s picture of future society in Boston and Dietzgen’s and Pannekoek’s ideas about how to arrive at the socialist state. Keywords: Anton Pannekoek, Utopianism, two cultures, Edward Bellamy, Joseph Dietzgen, purity During the last, dark winter of World War II, Anton Pannekoek wrote two separate autobiographies, one on his involvement in the socialist movement, the other dealing with his career in astronomy.1 By completely separating his scientific and his socialist memoirs, Pannekoek suggested that his work in astronomy was totally unrelated to his work in politics. On reading the This contribution is a revised version of a presentation at the annual General Meeting of the Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences in 1999. Present at that meeting was Anton Pannekoek’s son, the geologist Antonie Johannes (Ton) Pannekoek (1905-2000), who in general agreed with my interpretation of the life and work of his father.
    [Show full text]
  • 1918) Hij Op 11 November Tijdens Een Meeting in Rotterdam Met 1918 De Volgende Dag Herhaalde Hij Ngebleven, Maar Leed Wel Onder De Revolutie Dreigde
    De Wereldoorlog was op 11 november ’s ochtends geëindigd Revolutiedreiging met een wapenstilstand, maar in Nederland liep de spanning met het uur verder op. ’s Avonds dreigde sdap-leider Pieter Jelles Troelstra ederland was weliswaar buiten der de indruk van de internationale gebeurtenissen dat in Rotterdam met revolutie en de Grote Oorlog (1914-1918) hij op 11 november tijdens een meeting in Rotterdam met 1918 de volgende dag herhaalde hij Ngebleven, maar leed wel onder de revolutie dreigde. Daarbij speelde de angst mee dat de 1918 zijn dreigement in de Tweede gevolgen. Meer dan vierhonderdduizend sdap anders voorbijgestreefd zou worden door de revolu- Kamer. Het was een pijnlijke mannen waren al die tijd gemobiliseerd tionair-socialisten van David Wijnkoop. Als er dan toch geweest. Levens middelen, kleding en revolutie in de lucht zat, moest de sdap de leiding nemen. vergissing van de partijleider, kolen waren schaars en bij hongerop- maar ingrijpende sociale roeren waren doden gevallen. Al begin Ook toen Troelstra zijn dreigement de volgende dag in de hervormingen kwamen er wel. 1918 had Troelstra, mede-oprichter Tweede Kamer herhaalde, was volstrekt onduidelijk wat van de sdap en al twintig jaar fractie- hij zich voorstelde. Geweld wees hij af. Maar wat dan? In voorzitter, gewaarschuwd dat de de zomer waren de eerste Kamerverkiezingen gehouden auteur Piet Hagen oorlog, die voor hem het failliet van het volgens het ook door de sdap bepleite algemeen (man- kapitalisme bezegelde, zou kunnen nen)kiesrecht. Moest de regering desondanks aftreden? Verder lezen eindigen in een revolutie. In 1917 was de Russische Piet Hagen, Politicus uit harts- tsaar al afgezet, nu heerste ook in Duitsland, Oosten- Toen premier Ruijs de Beerenbrouck duidelijk maakte dat tocht.
    [Show full text]
  • Nynke Van Hichtum 27 Haar Schoonzoon Pieter Jelles Troelstra
    Noten Zie voor uitleg over noten het voorwoord, pagina 17. 7 Dit boek is voortgekomen. Holtrop, in de Friese Wouden werd het verbouwd en ‘Allereerst voele men het warme, liefdevolle in de loop van de negentiende eeuw kwamen hart kloppen’. daar tientallen fabrieken te staan. De N.V. 8 Zoals veel mensen uit. Romein, Op het Cichorei- en Peekoffiefabriek M.A. Bokma de breukvlak, 631 evv. De term ‘kleine geloven’ Boer, aan de rand van Leeuwarden, werd in ontleende Romein aan Jules Bois, die in Pe- 1854 verkocht. Onder de oude firmanaam tites religions de Paris (1894) een aantal van draaide de fabriek nog een eeuw heel voor- deze ‘kleine geloven’ beschreef. spoedig, maar na de Tweede Wereldoorlog 15 Het boek heeft door. Ik ontleen de term ging het mis met de cichoreibewerking. De aan Barbara Henkes, Parallelle levens. omzet daalde, fabrieken werden gesloten. 17 Uit een brief aan. Sj. Troelstra aan De fabriek van Bokma de Boer werd in 1961 W. Moll, 28 december 1924, LM Den Haag. door een Frans bedrijf overgenomen dat al na 22 Hier, Nijtsjerksterwei 9. In de geboorte- een jaar met de surrogaatfabricage stopte. akte van Westdongeradeel wordt haar derde Zes jaar later was het met de cichoreiverwer- voornaam zo, in het Fries, geschreven. Later king in Nederland gedaan. De peekoffie die wordt de naam vaak als Diederika gespeld. de firma Bokma de Boer jarenlang in kleurige Die spelling wordt in dit boek gevolgd. blikjes met een plaatje van de fabriek erop 22 Ook achter het huis. Kalma, Nynke en verkocht had met de aanbeveling: ‘Een paar Afke, 15.
    [Show full text]